AbacatanduanesI k a a n i m n a P a g h a b i

VI2012

AbacatanduanesI k a a n i m n a P a g h a b i

Abacatanduanes Tomo VI, Blg. ITula | Maikling Kuwento | Sanaysay | Larawan | Dibuho

Copyright © The CSC Statesman 2012

All rights reserved. This publication may not be reproduced, stored in a retrieval system,or transmitted in whole or in part, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission from publisher.

Published and exclusively distributed by

The CSC Statesman3rd Floor, Right Wing, CSC Administration Bldg., Catanduanes State Colleges, Virac, CatanduanesE-mail: thecscstatesman@gmail.com abacatanduanesikaanim@groups.facebook.com

Cover image and book design by Bren Garette Z. Rivera

Para sa Ika-20 Taong

Pagkakatatag ng The CSC Statesman

1 Hininga2 Sa Kawalang Katiyakan3 Talaarawan5 Sampilas ng Kalawakan6 Tula sa Pagkasilaw17 Mang-aawit sa Quezon Avenue Station18 Ang Ugat19 2km/hr on a Treadmill21 Maria22 Pagsusulsi23 Balentayms24 Pinakainibig Kita sa Iyong Pagtalikod28 Pangilaw32 Salin Mula sa Wikang Walang Nakauunawa34 Kung Paano Ko Nakilala ang Kasalanan35 Hit and Run36 Nang Pinasya Mong Maging Mahina

NilalamanTula

42 Socorro43 Agosto Milenyo44 Libukay45 Mga Tula Ukol sa Sadomasokismo47 Panghimagas48 Rush Hour58 Sanctum60 Liham Mula sa Isang Rebelde61 Amihan64 Guhit-Tagpuan66 Sa Muling Pag Retouch ni Cherry73 Burn, Baby, Burn78 Imelda Boulevard; Ang Simula at Wakas79 333 Peñaranda Extension80 Gupit81 Bitag87 Pawas

88 Sa Tuwing Maalimuom sa Labas90 Vice Versa91 Huwebes ng mga Santo97 Carboro100 Sa May Looban101 Nang Basahin Nila ang Sinulat Mong Tula Upang Husgahan Kung Tula Nga Ba103 Baylarina

Rawitdawit

30 Pinatos na Pagrugaring50 Payas ni Juaning57 An Oripon nin Oras96 Abaho98 Tapsi

26 The Eloquence of My Brother’s Silence38 Another Way of Killing a Person with Hypertension

Sanaysay

51 Salong bago£ bago£ na u£a£hot: Slur, Stirrings and Salvation69 Pamahiin 83 Sa Piling ng Batya93 The Ten Minutes After the Eucharist When I Take Reflection Seriously

Katha

8 Ang Ilaya ay Para sa Mga Ibong Gala40 Covet67 Ricochet74 Placenta Previa99 Jackpot

Madalas nilang sabihing dapat daw tahakin ang daan patungo sa liwanag. Dulot nito, mas pinipili nating maglakad nang bukas ang mga mata dahil sa paraang ito

lamang natin kayang tukuyin kung nasaan ang pinagmumulan ng ilaw.Gayunpaman, maraming hindi nakauunawa sa mga konseptong hindi kayang

arukin ng pisikal na mata. Iilan lamang ang nakakaalam na napakasarap maligaw sa loob ng kawil-kawil na mga titik at linya. Ang totoo, mas maraming nagnanais na unawain ang mga bagay sa pinakapayak na paraan. Sa kabilang dako, mangilan-ngilan lamang ang sumusubok na humimpil sa dilim upang pagmasdan at hangaan ang monokromatikong paglusong at paglagos ng mga sinag ng araw.

Ito ang nangingibabaw na suliranin—ang karuwagang lisanin ang literal na mundo, magpatangay sa ritmo ng talinghaga at iligaw ang iniingatang kamalayan. Malubha na nga ang pagnanasang makatawid sa karagatan ng dilim. Palaging ninanais na matunghayan ang paulit-ulit na pangako ng mga mapanuksong parola. Subukan nating baliktarin ang lahat. Silipin mo ang sarili, isang kongkretong konglomerasyon ng pananabik, pagguho, pagsilang at pagbangon. Hindi na kailangang lumayo dahil sa loob mo’y mas matingkad ang kapusyawan ng katotohanan kaysa sa mga bungang-tulog.

Ang Ikaanim na Paghabi ay isang pagtatangkang akayin at iwan kang nagtataka sa pasikot-sikot ng mga pangkaraniwang karanasan. Sapagkat kailanma’y hindi mo maha-hanap ang sarili hangga’t hindi ka nawawala. Mahalagang gamitin ang paningin upang makakita ng lalim sa mababaw. Ito ay isang rebolusyon sa panahong pinaghaharian ng mga kulay, kung saan madaling nauupos ang mitsa ng oras at nakamamatay ang maghunos dili. Isa rin itong pagtataksil sa tradisyon ng paglikha. Higit kanino man, ikaw ang nararapat na gumiba sa mga dibuho at bumuwag sa mga akda nang tuluyang makapuslit patungo sa mga pahina.

Sa huli, patuloy kang hahatakin ng grabedad. Mula sa pusod ng sukal, lagi’t laging pagkasilaw ang unang sasalubong kapag natagpuan na ang daan palabas. At sa marahang pag-ahon, matutuklasang ikaw na ang prismong magsasabog ng kulay. Sa tapat ng pinaka-tatangi mong bintana, mababanaag mo rin ang nakatagong siklo ng hinabing kwento.

Dave S. TolenTinoPunong Tagapamahala

Pambungad

Sa kamalayan ng marami sa atin ang isla ay parang isang tumpok ng lupang napapaligiran ng dagat at iba pang elemento ng mundo. Ganito ko rin inakala ang isla-probinsya ng

Catanduanes, na madalas ko lamang marinig noon sa radyo tuwing may paparating na bagyo, hanggang sa natuto na rin akong gumala, pakawalan ang sarili at bumisita sa nasabing lugar. Kamangha-mangha ang karanasan ko noong una kong makita ang mapa ng Catanduanes bilang Catanduanes sa Catanduanes, at hindi bilang bahagi ng Filipinas o ng Bikol. Sa loob ng Isla ay ang mga ilog na dumaraan at humahati sa kanya sa marami pang mga maliliit na isla, watak-watak din kun gayon ang isang Islang akala nating buo. Ang Isla ay binubuo ng mga isla! Sa pagbabasa ng antolohiyang ito, tiyak kong muling magpaparamdam ang mga islang ito sa ating haraya. Kaya damhin ang kamangha-manghang pagkilos, ang igpaw, ang paglutang, ang bigkas, ang titik, ang kuha, ang ayon sa kanilang mga naroroon at ngayon ay payapang sumisipol upang tawagin ang sunod na unos na lulusaw sa mga naabot ng ating tanaw.

| Kristian Sendon Cordero, Ateneo de Naga University

Pag an mga ba’gong supang minapadayaw na kan saindang rambong, pirmi iyan sarong rason ki selebrasyon. Buot sanang sabihon nakakagamot na an pisog na walat kan daan na

bunga buda ini mismo nagigi na man na sarong tinanom na ngapit iyo man an mamumunga. Selebrasyon ini ta sa inilubong may nagkaigwang buhay, sa tinaras may suminupang. Sa kaawagan kan Panurat Bikolnon, sarong masarig na ugbos an bugkos na ini na minapasarig kan satong paglaom na an kaawagan na ini ngapit magigi gilayon na aragirang na kadlagan. Haribol!

| Jaime Jesus Uy Borlagdan, Parasurát/paratogtóg/paratokdô

1

HiningaJohn Elmar B. Templonuevo

Walang ibang malinaw sapaningin ng dalawang batakung hindi ang tingting na tilaumusbong mula sa daliri. Hindi sukatan ang liit nggalamay sa bilis ng hakbangng dalawang gagambamula sa magkabilang dulopapunta sa gitna. Walang kumukurap.Sinasalamin ng mataang bangis ng bilisng pagsunggab. Punung-puno ng paghangaang titig. Walang bumibitawhanggang sa paikot-ikotna binalot ng sapot ngnagwagi ang nagapi. Balisang kinuha ng bataang talunan. Maingat nahinubad ang sapot nang ‘dilumala ang pinsala.Lupaypay ang mga galamay. Ihinimlay ang nilalangsa ginusot na dahon ngbayabas. Inilapit ang labi. Hinipan. At nagkatawang tao ang Diyos.

Sa Kawalang KatiyakanRuzzel S. Valdepeña

Galugarin natinAng minsa’y naging rurok ng alaala Halika. Magtungo tayo roon.Humimpil kahit ilang saglit man lang ‘Wag kang matakot. Maging ako’yWalang alam kung Saan man tayo dalhinNg ating pag-aalinlangan.

2

TalaarawanJerard Paul V. Tulod

Gabi matapos makasalubong sa pasilyoDecember 14, 2011, 7:45 p.m.

Tumingala sa langit walang tala sa langithindi tula ang langitngunit ang langitaking itatala sa kalawakan ngkuwaderno sa lupa ang langit ang talanakita ko nasa iyong mga matakumikislap.

3

JigsawBren Garette Z. Rivera

4

Sampilas ng KalawakanDave S. Tolentino

Ang bawat sukat ng sikat ng araw ay may hatidna milyang pasakit

Sa mga dumaranas ng sakit.Nawalan ng eksaktong hubogang tikas ng katawan.Hindi tiyak

Ang bigat nang timbangin angkahulugan ng sarap.

Hindi kayang ilarawanng payak na salita kung saanang hangganan ng katamtaman.

Hindi ka sapat para punan ang patlang.

Nang mahawi ang lahat,kung naging parisukat ang buwan,titingala ka pa kaya?

5

Tula sa PagkasilawBren Garette Z. Rivera

Inaabot ng musmos ang liwanag sa sahig mula sa labas pasado alas-kwatro ng hapon

Ginto ang liwanag sa buhok na bagong tubo sa bumbunan

Katulad ng mga aanihing palay sa labas

Gumuguhit ang sinag

Sa prismo ng bintana pinagsama-sama bawat kulay sumasabog ang puti

Gumuguhit ang sinag, may ilaw

Sa prismo ng bintana ng kaluluwa pinagsama-sama ang puti sumasabog ang sari-saring kulay sa hapdi

munting mga mata’y maseselan pasa binhi

6

MisnomerRuzzel S. Valdepeña

7

Ang Ilaya ay Para sa Mga Ibong GalaDave S. Tolentino

Agarang ipinasok ni Elvin ang susi sa kandado. Hindi na niya matagalan ang init sa la-bas. Sumabay pa sa alinsangan ng panahon ang pangyayari kanina. May bumingo na

naman sa mga pataya. Bente pesos para sa numerong singko-uno. Sa kalakarang pinasok ni Elvin, ang bawat kamalasang tatama sa kanya ay dobleng biyaya naman para sa iba.

Sa mga pagkakataong gaya nito, wala siyang ibang maiuwi kundi isang platitong kanin at isang takal ng dinuguan na pwedeng mabili sa halagang labinlimang piso sa karinderya, ‘di hamak na mas mura kaysa sa ibang tindang ulam. Pagpasok niya sa bahay, nayayamot niyang inihagis ang dalang supot sa uuga-ugang mesita at nahigang saglit sa papag. Amoy ipis na ang unan. Medyo makati na rin sa balat ang kobre kama. Matagal na rin siyang hindi nakapaglilinis ng tirahan.

Hindi pa rin niya makalimutan ang hitsura ng lumitaw na imahe sa salaming pader ng isang fast food chain. Araw-araw siyang dumaraan sa kalyeng kinatitirikan niyon pau-wi. Araw-araw ring inaabangan ng naturang establisyimento ang kanyang pagdaan. Subalit kanina lamang siya naglakas-loob na harapin ang sariling repleksyon. Tila pinagsiksikan ang laman at buto sa katawang halos tatlong piye lamang ang tangkad. Mas lalo pa siyang nainis sa kanyang malalaking mata, sarat na ilong at makakapal na labing waring lalong nagpapalaki sa kanyang biluhabang ulo. Idagdag pa riyan ang disproporsyon ng mga braso at binti na sa unang tingin ay parang namamaga; at inusbungan ng mga daliring pagkaka-malang kumpol ng mga pinitpit na luya. Umiling-iling ang unano.

Ilang minuto pa’t napatingin si Elvin sa kinalalagyan ng kanyang sirang telebisyon. Nakapatong doon ang isang bagay na pinakaiingat-ingatan niya. Katabi ng pigurin ng Sto. Nino, isang modelo ng eroplanong kamikaze ang bahagyang nababalot sa alikabok. Bigay iyon ng kanyang pumanaw na lolo na isang beterano ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Nakatatak sa laruan ang magkahalong numero at titik na 52c Zeroes. Ang laruan ay gawa sa aluminyo at tanso at tumitimbang nang halos sangkapat na kilo. Napipintahan ng berde ang mga pakpak ng eroplano na nagbibigay tikas sa laruan. Taglay nito ang pares ng mga de-makinang baril na kung magiging totoo’y kayang pumaslang ng daan-daang katao. Sopistikadong tunay ang pagkakayari.

Biglang naalala ni Elvin ang mga sandaling buhay pa ang kanyang lolo. Maglalaro sila ng baril-barilan sa kanilang maliit na bakuran. Sa sandaling hapuin ang matanda, uupo siya sa mga hita nito at ihahanda ang tenga upang makinig ng mga kwento tungkol sa naganap na giyera- ang panunupil ng mga Hapon, ang pag-aaklas ng mga gerilya, ang pagpapasabog ng mga base militar. Manghang-mangha siya sa mga naririnig. Pinagpa-pawisan siya at napapaigting ng kapit sa laruang eroplano. Sa katunayan, lihim rin niyang ginustong maging sundalo.

Sa gitna ng pagbabalik-gunita, dumapo sa kanyang kamalayan ang imahe ng mga

8

pulang langgam na umaaligid sa kanyang pananghalian. Agad siyang tumayo, tinungo ang lalagyan ng plato at inihanda ang pagkain. Akmang susubo na sana siya nang may marinig na boses mula sa labas.

“Mang Binoy, nariyan na po ba kayo? May dala na po akong dyaryo… Mang Binoy?”

Napakunot ang noo ni Elvin. Narito na naman ang batang iyon. Mangungulit na naman. Kahapon, nangako nga pala siyang tutulungan ito sa paggawa ng saranggola. Hindi na siya nakatanggi dahil ayaw umuwi ng bata hangga’t hindi siya pumapayag. Napa-kamot si Elvin sa bumbunan.

“Bakit nandito ka na namang bata ka?”“Si Mang Binoy naman. ‘Di ba gagawa po tayo ngayon ng saranggola?”“Pagkatapos nito, tantanan mo na ako ha. Sandali lang. Kumakain pa ako. Maghin-

tay ka diyan.”“Sige po. Bilisan nyo ha. Mahangin po ngayon sa parang.”Lalong nagusot ang mukha ni Elvin habang ngumunguya. Mag-iisang linggo na

rin ang nakalipas nang magtagpo ang landas nila ng batang si Botchok. Nang araw na iyon, walang nanalo sa mga tumaya kay Elvin. Ibig sabihin, malaki-laki ang delihensyang maiuuwi niya. Bago lisanin ang palengke, binilang muna niya ang kinitang kwarta. Limang daan mahigit. Hindi niya mapigilang ngumisi sa paglalakad ngunit sa daan pabalik, napan-sin niyang may sumusunod sa kanya- isang batang nakasuot ng kupas na maong at puting sando. Naalerto si Elvin. Ilang beses na rin kasi siyang napagdiskitahan ng grupo ng mga kabataang hawak ng mga sindikato. Mainit sa mata ng mga mapagsamantala ang mga nagpapataya sa ending na tulad niya, lalo na’t kitang-kita na wala siyang laban. Walang anu-ano’y kinumpronta niya ang bata.

“Gago ka ha! Bakit mo ‘ko sinusundan? Anong kelangan mo?” Nagitla ang payat na batang may kung anong kuyum-kuyom sa kamay. “Ah… eh…

wala po. Ibabalik ko lang po sainyo ‘tong singkwenta. Nahulog nyo po kasi kanina sa may tindahan ng patuka. Heto po.”

May kung anong naramdaman sa dibdib si Elvin. Nakita niya ang sarili sa kausap. Habang inaabot ang singkwentang papel, niyaya niyang kumain ang bata sa karinderya ni Aling Ligaya na nauwi sa pagkukwento ng paslit tungkol sa sariling buhay. Maingay at masalita si Botchok ngunit napakalambing. Nalaman ni Elvin na sa edad na siyam, ulila na sa magulang si Botchok at nasa pangangalaga na ng kanyang tiyuhin.

Gayunpaman, ang paanyayang iyon ni Elvin sa bagong kakilala ay dala na rin ng kanyang prinsipyo na hangga’t maaari, iwasan magkaroon ng utang na loob sa iba. Ngunit sa paglipas ng mga araw, panay na ang pagdalaw sa kanya ng bata. Kung hindi makiki-inom, dadalhan naman siya ni Botchok ng mga bunga ng aratilis o kaya nama‘y duhat. At nito ngang nakaraang araw, nagpapatulong naman ito sa paggawa ng saranggola. Ayaw mang aminin ni Elvin, madalas niya man itong sungitan, may katiting na responsibilidad siyang nararamdaman, na kusang iniaatang sa kanyang balikat tuwing kasama ang bata.

“Mang Binoy, napag-isipan nyo na po ba?,” biglang sambit ni Botchok habang

9

ginugupit ang hininging dyaryo sa kapitbahay.Nagsalubong ang kilay ni Elvin, “Ang alin?”“Yung hinihingi ko pong laruan. Yung nakapatong po sa TV n’yo. Sayang naman

po eh.”“Hindi nga pwede, ang tigas din ng ulo mo ‘no?”“Naglalaro pa ba kayo nyan? Parang ang tanda nyo na para sa ganyan eh,” naka-

ngiting biro ng bata.“Tigilan mo ‘kong dugyot ka ha. Napupuno na ‘ko sayo! Magpabili ka na lang kay

Douglas. ‘Di ba malaki ang kita ng tiyuhin mo sa pamimirata? Bumili pa lang kayo ng karaoke kahapon ha.”

Ilang minuto rin ang hinintay ni Elvin bago tumugon ang bata.“Wala… wala naman pong pakialam sa akin yun. Lagi pa akong pinapalo. Minsan

nga pinasama nya pa ako ‘dun sa mga nakasakay sa pulang sasakyan. Ayoko... pero haham-pasin n’ya raw ako ‘pag hindi ako sumama tapos…”

Biglang nag-iba ng tempo ang usapan ng dalawa. Tahimik na inilapat ni Elvin ang tingting sa mukha ng dyaryo upang maging gulugod ng saranggola. Nakatingin naman sa kawalan ang bata. Pinakiramdaman ng una ang kilos ng huli. May kung anong gustong sabihin ang mga mata ng musmos ngunit tila ibinuhol niya ang sariling dila. May alam si Elvin. Tuwing mapapagawi ang unano sa bahay nina Botchok upang maningil ng pataya, maririnig niya ang sabayang paghikbi nito at pagmumura ni Douglas, ang tiyuhin ng bata. Ngunit ni minsan, hindi niya tinangkang makialam. Hindi niya tinangkang tanungin ang paslit at alamin ang mga bagay-bagay sa buhay nito. Sapat nang may alam siya.

Humikab si Botchok sabay takip ng palad sa bibig . “Mang Binoy, pwede bang makitulog muna? Pwede po bang pakigising na lang ako kapag pwede na nating paliparin ‘yan? “

Hindi na muling tumingin si Elvin sa mga mata ng bata. Ipinikit niya ang isang mata sa pagsipat ng sukat ng gagawing triyanggulo mula sa pisi. Tahimik niyang itinuro ang kinalalagyan ng papag. Sa natanggap na hudyat, agad na isinampa ni Botchok ang katawan sa inialok na higaan. Mukhang napuyat na naman ito kagabi dahil sa pagsideline sa bingohan bilang tagabola ng numero.

Maya’t maya ang pagkiling ni Elvin sa noo’y natutulog nang si Botchok. Naiinggit siya rito dahil alam niyang sa pag-usad ng panahon, lalaking makisig at matalino ang bata. Pwede itong maging inhinyero, doktor o di kaya’y sundalo na minsan nya ring pinangarap. Kung naging normal lamang siya, di sana’y may asawa na rin siya ngayon at may panganay na pagbibigyan ng kanyang laruang eroplano. May disente sana siyang trabaho at ‘di na niya kailangang mag-abang at magbilang ng bawat maibubuslong bola. Pero tanggap n’ya na ang sumpa ng kapalaran. Hanggat may nahuhumaling magsugal at manuod ng basket-bol, patuloy siyang mabubuhay. Para kay Elvin, iyon naman ang mahalaga, ang manatiling buhay.

Habang nakamasid si Elvin, biglang napakamot sa tiyan si Botchok. Ikinagulan-tang ni Elvin ang sumilip mula sa ‘di sinasadyang naitaas na t-shirt. Tumambad sa unano

10

ang nangangati’t nakaumbok na pilat ng paslit. Nakabalatay ito sa kanang bahagi ng tiyan, pahalang malapit sa pusod at mga limang pulgada ang haba ng hiwa. Para itong natutulog na alupihan; ang mga mababakas na tahi sa naghilom na sugat ang nagsisilbing mga paa at pangkagat. Kinutuban si Elvin at nanghilakbot. Napalunok ng laway. Gusto niyang yakapin ang bata. Kakatwang sa puntong iyon naman naalimpungatan si Botchok.

“Oh Mang Binoy, anong oras na po? Gawa na po ba yung saranggola ko?” Dali-daling bumangon si Botchok at kinuha ang yari nang saranggola sa mesita.

“Bukas ko na lang po ‘to paliliparin. Sayang naman po ang kikitahin ko sa bingo-han ngayon. Maaga po kasing pupwesto sina Aling Ligaya. Sige po, salamat… Ay! Hinog na nga pala yung balimbing namin. Dadalhan ko na lang po kayo bukas.”

Lalabas na sana si Botchok nang kumiling ito pabalik sa unano. “Kapag nakapag-ipon ako ng marami Mang Binoy, kayo naman ang ililibre ko. Tapos kapag may sobra, iipunin ko ulit para makapag-aral ako sa Maynila para maging piloto. Mahal daw kasi sabi ni Ma’am mag-aral ng pagpapalipad ng eroplano eh. Tapos isasama ko kayo sa Amerika. Ay s’ya, sige po. Una na po ako.”

Patakbong umalis si Botchok. Nautal si Elvin at halos ilang minuto ring hindi nakakibo sa pagkakaupo. Kahit ganoon ang kanyang panlabas na kaanyuan, malaki ang respetong ipinapakita sa kanya ng bata. Masaya siyang malaman na may indibidwal din palang kaya siyang isama sa pangangarap. Nagawa sa kanyang ipakita ng paslit na mali ang pag-aakala niya sa mundo. Na hindi mundo ang may kagagawan ng lahat sapagkat siya mismo ang mundong umiinog sa piniling hantungan. Huminga nang malalim si Elvin. Buo na ang kanyang pasya. Bukas, susubukan din niyang lumipad.

Magtatanghaling tapat na at nakaharap si Elvin sa nakasarang pinto nina Botchok. Hawak ng kanyang kaliwang kamay ang laruang kamikaze na lubos niyang itinatangi. Sa likurang bulsa naman ng kanyang pantalon, nakasuksok ang bolpen at isang ending card na gamit niya sa paghahanapbuhay. Kumikiliti sa kanyang tenga ang tunog mula sa telebi-syon ng isang kapitbahay na nakaantabay sa NBA. Tatlong minuto na lamang ang natitira sa laro at lamang ang Lakers kontra Celtics.

“Tama na po tiyong… hindi ko na po uulitin. Tama na po!” “Talagang hindi ka na makakaulit dahil pipilayan kita! Walang hiya ka… wala kang

silbi! Pinapalamon kita para pakinabangan dito sa bahay, hindi para magpalipad ng bwisit na saranggolang ‘yan!”

Dinig na dinig ni Elvin ang pagtama ng sinturon sa balat ni Botchok. Gusto niyang kumatok at awatin si Douglas pero dinadaga ang kanyang dibdib. Katabi ng mga paso, naroon ang saranggolang ginawa nila kahapon. Bali-bali na ang tingting at nilamu-kot na ang kabuuan. Isa na lamang itong bunton ng ebidensya ng kalupitan ni Douglas sa pamangkin. Hindi niya kayang harapin ang malaking bulas na mama. Naglakad siya pa-palayo sa bahay ng magtiyuhin ngunit naaninag siya ni Douglas mula sa bintana. Mabilis itong lumabas ng bahay, iniwan muna ang nilalatayang pamangkin at hinabol si Elvin.

“Pare, teka lang, sandali. Pasensya na ha. Pinapangaralan ko kasi yung pamangkin ko. Lumalaking sutil eh. Oh, bakit ka pala napadaan?”

“Wa... wala. Itatanong ko lang sana kung tataya ka. Ma… malapit nang matapos

11

yung laro.”“Ah… hindi na muna siguro. Pass na muna ako pare. Wala akong barya dito eh.

Puro Ninoy. Ay teka, maiba ako. Napag-isipan mo na ba yung dini-deal ko sayo?”Hindi kumibo si Elvin. Yumuko nang bahagya si Douglas upang magpantay sila at

makausap niya nang maayos ang unano. Marahan itong nagsalita.“Ano pare? Sige na. Gusto lang naman kitang tulungan. Malaking pera ‘to. Ang

tagal ko na ‘tong inaalok sayo ha. Hindi mo na kailangang magpataya at libutin ang buong barangay.”

“Papatak daw ng sitenta mil ang isang bato. Malaking tulong na rin ‘yun sayo. Magkakaporsyento pa ako kay bosing dahil ako ang nagreto sa’yo. Ligtas naman ang operasyon eh. Nung isang buwan nga, ibinenta ko yung sa pamangkin ko. Bata pa kaya trenta mil lang ang ibinayad. Pero tingnan mo, nakabili na ako ng motorsiklo. Minsan lang dumating ang swerte, pare. Baka makawala pa. Ikaw rin.”

Biglang bumigat ang pakiramdam ni Elvin sa narinig. Nagmistulang demonyo si Douglas sa paningin niya. Nagpupuyos niyang siniil ng kamay ang laruang eroplano at nagdilim na nga nang tuluyan ang kanyang paningin sa kausap. Isinapak niya nang ubod lakas sa mukha ni Douglas ang hawak na laruan. Matindi ang naganap na pagsalpok. Nawasak ang laruang eroplano. Bumulagta ang barumbadong tiyuhin ni Botchok. Putok ang nguso.

Sa unang pagkakataon, naging mataas ang tingin ni Elvin sa sarili. Nanginginig man ang mga kamay at binti, nakuha niyang itaas ang noo kasabay ng marahang paghi- ngal. Alam niyang nakatanaw sa bintana si Botchok. Nasaksihan nito ang ginawa niyang pagbuwal sa tiyuhin nitong sanggano. Pakiramdam niya, kabilang siya sa mga sundalong madalas ikwento sa kanya ng kanyang lolo. Pakiramdam niya, siya ang pilotong sakay ng pandigmang eroplanong sumalpok sa mukha ng gabapor na kaaway. Humangin nang malakas.

Hindi natinag sa kinatatayuan si Elvin. Pinagmamasdan niya ang unti-unting pagbangon ni Douglas. Pilit nitong pinipigil ang pag-agos ng dugo mula sa napuruhang ilong at labi. At sa lakas ng pagkakasapak, natagalan itong kapain ang balanse ng katawan. Tumingin ang duguang mama sa kanya. Dumura.

“Pu… pwehh! Tang’na kang hayop ka! ”Habang sinusubukang tumayo ni Douglas, malaya namang binubugbog ng ihip ng

hangin ang mukha ni Elvin. Sa kanyang pandinig, lalong lumakas ang nagbubunying boses ng banyagang commentator sa telebisyon ng kapitbahay.

“… and the Los Angeles Lakers has made a convincing win over the Boston Cel- tics here at Staples Center, with the final score 109-93!”

Swerte si Elvin. Wala na namang tumama.

12

MoondayJohn Theli D. Bien

13

14

15

16

Mang-aawit sa Quezon Avenue StationJohn Elmar B. Templonuevo

Hagdanan ang iyong tanghalan. Dito idinuduyan ng iyong tinigang mga lumulusong na katawan mula sa tren na nasusukat mo lamangang haba sa tagal ng dagundong ngkanyang pagdating at pag-alis. Sapagkat isinilang kang hindi mawariang kaibahan ng pagdilat at pagpikit. Dinukot ko ang beynte pesos sa bulsangunit dagli ring isinuksok. Pinalit ay singko at ihinulogsa butas ng nakakandadong kahon. Kumalansing ang akingpagpapakumbaba. Hindi ko ipagkakaitang hindi maitatago sa’yo ng dilim.

17

Ang UgatDave S. Tolentino

Nag-unahan sa pagbagsak ang mga pares ng yabag ng mga paslit na ‘di pa maalam ng abakada.

May lihim na kumawala sa mga initsang pamato sa ere.

Paanong nausong gawing katatawananang kamatayan?

Ang pagkresendo ng boses sa pag-awit ng saksak puso, tulo ang dugoat langit, lupa, impyernona naging himno ng kalye.

Tumatanda na nga kapag natutunang tawanan ang sarili.

Nang mapikon ang taya, umayaw.Nagtipon sa likod-bahay.Humilera.

Ibinaba nang bahagya ang salawal.Inilabas ang kamusmusan.

Doon sila nagsimulang magpataasan ng ihi.

18

19

2km/hr on a TreadmillJohn Elmar B. Templonuevo

Every recurring tick slicing to set secondsmy eyes meet the path laid to be covered An uncertain road of a nowhere manA nowhere road of an uncertain man A nameless walk of the namelessOn a beginning and end called here.

Rizal, 2010Richard S. Visco

20

MariaJohn Ely B. Templonuevo

Magiliw kang magparayaMaliit ang sambit ng labiNa sumasalat sa pulang bedaNg pabaong panalanginSa inaangking misteryoSa paikot na hapag tinitingnanAng anak tungo sa paglayo Kailangan at kinakailanganPara sa iyong kasiyahanPara sa kanyang kahirapanSa iyong pagsakitSa kanyang pagsakit Hindi pa tapos ang mga arawKailangan pang maglakad, maghimalaIhampas ang mga penitensya sa sariling likodUpang maiukit ang mukha ng santoSa palad ng nanayNa wala nang maipuslitPara sa sariling anak

21

PagsusulsiGerman T. Tejada

Nanunuya ang mga hiblang nilisan.Sa manipis na tela,Mabilis na iginuhit ng karayomAng kanyang bagnos.

Mas mabagal pa sa marahanAng hindi nakaiinip na paghihintaySa huling ulos na magkakandado sa punit.

Buntong hininga ang nasa duloNg pagsisid at pag-ahon,

Walang katapusan ang huling halik

Nang matapos ang kalbaryoNaikubli na rin ang siwang

Hindi ang pilat.

22

BalentaymsGerry S. Rubio

Magiliw ang bilin ni Tiya Liling:Magdala ng pulang sinangkapatna cartolina, gunting, imperdible. Kinabukasan, mabini ang pagsusodng gunting sa pinaternna puso, At masiglang inimperdiblesa kaliwang bahagi ng kamiseta—pumipintig sa pagkadugo. Nang mag lunchbreak,Nadumog ng tumagaktak na pawisAng tinabas na munting papel Signos na hinugasanng alat ang pula,at nagmantsasa dirty white. *Sa matandang dalagang teachernoon sa Grade I. SLN.

23

Pinakainibig Kita Sa Iyong PagtalikodKay M.Allan C. Popa

Dahil nais mo lamangmadanas mulikung paano umahonmula sa lalim ng yungib

nang hindi umaabotsa kaibuturan

lumusong tayohanggang kapwa lukubinng sapat na dilimNauna ka sa pagpihit pabalik

at nang sundan kitapaanong hindi mapapatdasa pagkamangha

sa hubog ng iyong aninongnapatda sa pagkamangha

sa bungad ng liwanag

24

Amuletink

Paul John C. PAdilla

25

The Eloquence of My Brother’s Silence Marian Claire V. Tulod

“I believe that the act of speech is total process, that when it reaches optimum effectiveness, the whole man communicates. What one is is always a part of what one says.”

- E. Christian Buckner

“Yayay!,” JB shouted as soon as I got out of the van from an hour travel from Virac. There he goes again. My youngest brother used to call me such a name. It sounds so much like a nanny, but I don’t really care. I don’t even hate it, though. In fact, I love the name—so personalized; a name that sprouted from a little boy’s enthusiasm to recognize his ate. A name, I believe, borne out of love.

He must have missed me so much to be able to run towards me in a matter of split seconds and enveloped his slender arms around my waist. It was my fault, since I haven’t been home for almost a month, which is very unusual for his Yayay. That’s what I’ve missed about him: the genuine warmth of affection you would feel from a simple smile, embrace and kiss that would translate his voiceless struggle in letting people know that they are treasured and deeply loved.

For four years, I have been taught about the power of language, both written and spoken. Actually, I am not sure if words revolve around my world or if it is the other way around. The thing I am sure about is that I haven’t used the gift to utter words in the most special reason I have and to the dearest people in my life. Even if words almost inundate my day, still, I fail to grab the opportunity to swim. I fail to fight for the life that a simple “I love you” would give to my mother’s aging motionless body or to my father’s thinning gray hair.

That is why I envy JB.He has a different language—a language I find hard to master.I remember how my mama often cries whenever my brother cannot say what he

really means to say. Even my Lolo Panyo (may his soul rest in peace) stayed with him for three hours every day in Marian Formation Center, a school run by nuns, just to guard him from bullies who would just isolate him from the group during his preschool days. When he reached his school age, my parents let him sit beside my cousin who is of the same age in order for him not to feel cast out. I can just imagine the dependence my brother had endured for all the words spoken for him by other people. Nods and head shakes equaled the messages he could have articulated. One time, I caught him crying in our bedroom under a thick sheet of blanket. I heard him saying between sobs words like “Bobo talaga si Baby,” because my sister reprimanded him for not successfully reading the simple sentences constructed for his reading practice. It hit me. The words hurt me like a sword pierced to an already wounded body.

It must have been a difficult stage but he handled it well. In fact, three weeks

26

before I went home, I learned from my father that JB opted to miss a day in class just to watch and take care of Mama. Bedridden, paralyzed and numb from shoulders down, in addition to the discomfort brought by the loss of electric supply in our town for two days, Mama needed to be fanned constantly, and JB volunteered to do it for her in place of Tiya Ruth, our maid. A ten-year-old fourth-grader chose not to attend class just to attend my mother’s needs.

Phonology, morphology, semantics, syntax nor pragmatics never helped me in explaining the language my brother is living. If language, they say, is the lifeblood of a culture, my brother’s language then creates a culture worthy to sustain life.

So, it never mattered to me anymore whether he calls me “Yay” or “Yayay”. The moment he called me such for the first time is enough to explain his effort just to tell me that I am loved by a young boy. The moment he wiped sweat from my mother’s face and pulled a gray hair from my father’s head is enough to enunciate a love often hidden and jailed by those who were gifted by the power to express their feelings fully.

That is JB’s language—a language of the soul.So, when was the last time we told our parents that we love them? I can never tell

because I, too, never expressed it verbally. But I can speak. And JB cannot. However, he tries his best to show it in ways he can, which made me think that my mother also cannot move any limb but she tries her best to express her love in words. It may hurt to realize, but I noticed that my mother and my brother complement each other. The loss of one is earnestly satisfied by the other. They speak of love and care, which we often neglect to show to the people nearest to our hearts. Complete with all the speech mechanisms, normal intelligence, and working limbs, we never pushed ourselves to meet optimum ef-fectiveness in everything we do or say.

JB made me realize that everything we do or say should exhibit meaning not trash; sincerity not cleverness; and forthrightness instead of superficiality.

In our family, every word my brother utters is a gift no matter how alien it may sound.

27

PaglawodJohn Ely B. Templonuevo

An old man set sail to the sea,From a shore where the townfolks claimSirens and nymphs dwell

He pushed the wooden boat away from the side,The waves forced currentAnd his feet was soaked in scum

From the shoulder he drew strength For his thin arms to paddle,In his paddle he drew strength.

Gently, he stirred the serenityOf the silent moon in the water,And left a disappearing trail;

He brought out his lamp,A firefly in the middle of the seaThat gazed the creatures below.

The hook is loweredThen, it was only himAnd the bed, and the wavesHe stared around the seasHe ownedOnce, long forgotten

Then, he set his sight untoHis old eyes perceivedHazy city lightsThe water remained tranquilAnd the hook, still;He looked above for compassion

Where the stars welcomedThis old manThey stared a long time ago

28

Chrysalisoil pastel on paper

Jordan T. Ignacio

29

Pinatos na PagrugaringJonathan V. Tulod

When Elvin finally finished his college education on March 2011, he deliberately left his personal belongings in his locker at the CSC Statesman student publication office. He skipped the depar-ture ritual of editors and staff of the publication, who, after a day or two after their graduation, literally and figuratively, heavily pack their belongings. This was the literary theme given during the Screening for SY 2011-2012 BOE. Elvin’s bag of belongings was the central subject.- GSR

Sa saró, duwá o nagkapirang beseskong pagbukáskan saimong trangkáhan, tulos kong nahilíngan gapó na hinurmahánkan saimóng ladawan. An daí masukol na gabátkan pinagpatong patong na dunongkan papel asin alpog sa sapatos An taróm kan pinapanás mong lapis,ang libtóng kan diklom sa sarong gilidkan kwadrado mong paimbongan, Asin an huyop-huyopkan tingog mongminadaging sa kapalibutan, kasabay an rubdob ningsaimong bulahos na pagkatawo.Alagad, dai mo nuarin man pinagmaw’ót na ika itingarog, apisar kan saimong langkaw,duman ka nag erok sa poro kan kadlán,kun saen mo sinapo an rapado kan bagyó, Dumán sa kataid kan bintana,kun saen pinag-atubang moan sirang kan aldaw asin apyas kan urán,

30

Dumán, sa sadayna espasyoika nagpasirong kaidtó. Ngonian, sa saimong pinatosna rugaring nagkukurahawan paggilumdom na an gabos mabalik sa alpóg.

31

Salin Mula sa WikangWalang NakauunawaAllan C. Popa

Ang ating pananampalataya butil-butil ng hamogsa lunduyan ng dahong hindi nababasa Pagtagpuin ang bukasna mga palad upang sumahod sa kahinugan ng liwanag Nakasulat sa wikang kasalatan ang abot-tanaw Dito nakaugat ang ating dila Kay bigat ng ulap ng salotna hindi makayanan ng hindi mabilang na mga pakpak Kay gaan ng pagdatal ng aninong Diyos sa ating pagtingala tila may awa o isang biyaya

32

Port of Virac, 2011Ruzzel S. Valdepeña

33

Kung Paano Ko Nakilala ang KasalananJohn Elmar B. Templonuevo

I.Nasa kasunod na kanto lamang ang aming bahayngunit hindi ko masundan ang huling hakbang. Ginagalugad ng isip kung paano magpapaliwanagngunit walang nalabing salita kundi patawad.Wala mang lakas ng loob, nagkusa ang mga paaat inihatid ako sa puno’t dulo ng pangamba. Kay gaan ng aking kamao sa pagkatok.Lumangitngit ang pintong sumasayad sa sahig.Agad lumisan sa katawan ang aking anino. II.Hindi nagbilang ang taya nang ako’y magtago.Alam niya, mabilis maglaho ang ayaw magpahuli.Mabigat ang yabag ng naghahanap. Niyayanigang dibdib ng hinahanap. Sumiksik ako sa pader. Kobre kama ang tumabing sa aking kawalang latay.Makapal na alikabok sa sulok ang nagsabing akoang nauna rito: malamig ang diin ng semento.Bumukas ang pinto at ipinagkanulo akong sariling pulso. Natuto akong manampalataya.

34

Hit and RunDave S. Tolentino May nasagasaang pusa sa tulay

Lumuwa sa bungo ang kanang mata.Napisak nang tuluyan ang kaliwa.

Nangamoy bulok.Walang nagtangkang alisin ang bangkay ng hayop.

May napadaang baliw.Nakadamit ng sako.Tadtad ng galis.

Napako ang tingin sa pagkislot ng mga uod sa patay na pusa.Niyakap niyang bigla ang sarili.

Kailangang tanggapin.Wala na ngayong sagradong paghipongkayang magpagaling sa mga bulag at bingi.

Sa bawat pundasyon, pinapatulo ang dugo ng mga banal.Pinupugutan. Sinusunog.Nginunguya.

Ngunit ‘di sila dapat kaawaan. Higit silang mapalad sa atinginaagnas nang mulat.

35

Nang Pinasya Mong Maging MahinaKaren Ailene P. Benavidez

Inilapat ang musikaSiniil ng takotAng iyong dibdibItinalukbong mo ang kumot Selyado ang bawat sulokButil ng pawis Pigil na sigawTinakasan moAng mundo Ang impakto Sa mukha ni Juday.Na paulit ulit BangungotSa gising mong kamalayan. Tenga’y tinakpan.NgunitSadyang humanapNg butas Ang tunog Sa mababang tono. HudyatMakapanindig balahibongMga tagpo. ‘Wag kang lilingon.

36

Cyclesoil pastel on paper

Jordan T. Ignacio

37

Another Way of Killing a Person With HypertensionKathleen M. Arcilla

Acceptance of prevailing standards often means we have no standards of our own. - Jean Toomer

December 2, 2009, 04:35 a.m.—I was awakened by the voice of my little sister as she repeatedly uttered the words, “Ate, dead na si Lolo.” At first, I thought it was just a nightmare trying to trick and upset me. I tried to ignore her as if she was not even re-sounding. But as her voice reverberated and the words grew more vivid, tears rolled down involuntarily. I cried and cried without saying anything until I grasped that it won’t change a thing. “Do not cry, Ate. Lolo won’t like it if he sees you cry. I’m sure he’s fine now with Jesus,” she said and gave me a warm hug. Yet as I learned by heart how my last encounter went, there were no more tears, just a pinch in my heart and a sad note saying that it will never happen again.

I saw the sun shine the next day. I had thought I would be smiling as that day arrived. There was brilliance that I longed to see but it was nowhere to be found. I left my room hoping that I will still have a glimpse of him in his favorite couch. And to my desperation, I even planned to make coffee like how I do for him every morning.

Instead, I saw a beautifully arranged coffin placed parallel to the longest wall of our house. It was full of flowers—fresh and artificial—making the vicinity smell like a well-cared garden. There were people—family and the unfamiliar ones—weeping and sobbing. As I gazed at them, I found the courage to accept his death, to be strong and to stand for everyone who is about to fall.

But not until I realized that my Lolo was actually killed. The grief that I was trying to dodge was suddenly replaced with rage. I felt it creep out of my very scheme. He was murdered by a man in white apparel whom I thought should rescue the dying. He was rushed to the hospital because of Hypertension. That was not new to us, since it happened many times before. However, unlike those nights when he fought for his life, my lolo did not make it this time. Blood pressure was checked; dextrose and oxygen was put; and a sy-ringe of medicine was pierced through his veins. Gradually, there was an escape from that dramatic scene. For a moment, there was hope that things will be better for Lolo, until another syringe of medicine was stabbed into his veins without checking first his status. Result: BP, zero over zero. Come to think of it, hypertension is the abrupt rise of blood pressure. That was supposed to be his cause of death—high blood pressure. How ironic is it that he died of a zero over zero blood pressure?

Yes. The doctor, the man in his white suit who once slept in his couch when Lolo

38

was rushed into the emergency room, had put an end to his journey in life.The worst part? This was not the first time that that same doctor had done it to us.

Being left by a family member for the second time because of a dim-witted mistake is ex-cruciating. I doubt that he had something against our family. I’m in the position to wonder how he had gotten a license in the first place.

Resignation and determinism—the Stoics taught us that. They thought that destructive emotions resulted from errors in judgment, and that a sage or person of “moral and intellectual perfection,” would not suffer such emotions. A calm, rational outlook, the Stoics believed, is the natural human disposition. Passion and inner turmoil are unnatural experience—ephemera caused by our confusion about the facts of life. They say that emo-tions are enemies of nature. They say that when someone dies, we are just giving it back to nature and God that we should just confide with it because it is not really ours.

Then what? Forget about everything? Proceed as if nothing has happened and should just apply resignation and determinism over and over again when in fact there are people in the society who should first give up their immorality and flawed actions? I don’t think so.

The story does not tell that hypertension is a dangerous disease and that losing someone is the hardest—we all know that. It is an eye opener that today carries a lot of malpractice that resulted in a lot of injustice. A “nod” for the many flaws in civilization like how we passively react on issues of vote buying, how we simply tolerate our classmates who cheat, how we gossip about others, and how a doctor can make and unmake lives dur-ing his duty will not help in honing the town to be better. A “yes and a smile” for all the immorality is a manifestation that we allow degradation in our community when we can really do something to oppose it. We eventually realize that we are living in an unintelli-gent world and sadly, we are part of it. Then, the shame is on us. It turns out that it is just us, as well, who endure with the cost. How can we be above blaming others for mistakes that we inadvertently allowed?

They say that acceptance is the only way to happiness and that the best thing to do when raining is to let it rain. True enough. Yet, acceptance creates a distinction with resignation or with apathy. It doesn’t mean running away from the struggles and leaving it as it is. It is not fully conforming to what had happened and what is happening. Accept-ance is not paralyzing the will to action. It is recognizing what it is and determining how to evolve from there, creating a new yardstick higher than what they call standard.

39

CovetDave S. Tolentino

She closed the door. Wearing her undies, Aby pulled a t-shirt not of her size out of the closet. The scent of her hair perfumed the room a definite fragrance of

foam wash.“Plop!”, a pebble hit the window.“Bitch!” she whispered. “It’s too early Jake.”She looked outside and saw no one. She couldn’t contain her urge anymore. She

clothed herself and tiptoed towards the porch. Her cousin usually waits inside the garage. Though it was only 10 o’clock P.M., she didn’t seem to care anymore. Aby excitedly sneaked and the darkness swallowed her, as expected.

Her cellphone unexpectedly beeped.“Sorry honey, can’t be with you tonight. So tired of assisting Fr. Cruz for tomorrow’s

Eucharist. I love you.” -JakeAby frowned. She wondered why the family’s vehicle was slightly shuddering.

Someone might be checking the engines. She was so thankful. They might be caught by that “someone” if Jake had come. After three minutes, she went back to bed, silent yet shocked.

The next day, malasado was served, coupled with cereal drinks in the breakfast table. Aby held the fork tighter while staring at their pet, Floppy, who was licking his father’s leather shoes. But she suddenly puked upon seeing her Aunt Lorie wiping away a smudge of yolk from her Daddy’s lower lip.

“Is everything okay sweetheart?” Abigail’s crippled mother cried from the bedroom.

40

The Lurecharcoal on paperHowell T. Cilot

41

SocorroMaureen S. Brillante

Bare hands,she plucks cold dying leavesthen caresses the flowers. She sweet talks them into full bloom,pleadingusing the vernacular of roses and orchidsas if she understands themas if there’s a need to convey human warmthas if her touch would make their hues more vivid.

Bare hands,Mama always tends to her gardenwith bare naked hands.

She stands in the middle of her small garden.

For all you know she could be Eveas if this is Edenas if she is waiting for Adam.

42

Agosto MilenyoElvin Randolph R. Jubay

Sapagkatnagdahilanang ulan, nanumbatang kidlatnagdabog ang kulogdiwa’y pumaimbulog.Nang nagulatsi Habagatnagmura ang lupaat isinukaang baha ulirat ay tuluyangnalanta.

43

LibukayDave S. Tolentino

Nagsampawan ng hagikhikang lagari at malyeteSa may talampaka’y nangangatalang ligaw na talahib.Kulay dugo ang pinta ng warehouse,Amoy libog ang pawis sa kanyang noo.Sumingaw ang dapyoBulag ang araw sa makailang-ulitat di-miminsang paggaodsa manibalang na katawan.Naglayag sa mga kusotng tablang kinatamang kanyang pusonAt inulila ang balsang Tumaob sa laot. Ang paghalik ay di laging pag-usal ng pag-ibigAng linamnam ay sumusuka ng pait Huwag sanang hasain angngipin ng ulapnang maupos na ang ulansa kanyang pagpatak Paano mo nagawang lawayanAng pusod ng sarili monganak?

44

Mga Tala Ukol sa SadomasokismoRuzzel S. Valdepeña

Palo Ng latigoAng bawat patak ngSegundo Hampas Sa ulo ng pako’Ang hagupit ng kadaOras It-it Ng anay ang ginugugol naMinuto

45

UntitledRuzzel S. Valdepeña

46

PanghimagasDave S. Tolentino

Binasbasan ng mga unat ang bawat mumong kaning inihain sa hapag ng evacuation site

Na sanlaksang sinisimot ng daan-daang nakaligtassa walang pasabing pagragasa ng baha

Inihain sila sa bangungot.Nabalot ang ‘sang sanggol ng mga langgam na pula

matapos dumulas sa bisig ng amang may bitbit ding bigashabang minumumog ang kanyang mag-anak ng lagaslas.

Kailanma’y di tatamis sa mantikilya ang lusakna bumara sa ilong at nagbaon sa libu-libong ulo.

Kinapos ang rasyon ng ataul. Kinapos ng hiningaang alkalde sa pagtawa sa harap ng baraha.

Hinugasan ng ulan ang mga bangkay sa gulod.Naghugas din ng kamay pati bayag ang mga Pilato.

Umaalingasaw ang kawalang pag-asa.Sa mata ng langaw, tubog sa tsokolate

ang itinambak sa hukay.

47

Rush HourGerry S. Rubio

Ten construction workers were killed and one was injured after falling off a building being built in the city. - Witnesses recall death fall from Makati building, abs-cbnnews.com, 01/27/2011

The weight of hunger was too heavy to bearFor the gondola traipsing down Eton Tower, Steered by ten men taking the task of Charon*,Ferrying themselves to the underworld. The journey too swift, disparate from sluggish River Styx,No funeral sonata of boats sighing and waters weeping, Only horrified howls of peón clutching each other,screaming, as they hit a lower floor dismembered; Their mangled bodies sprawled on a metal screen,One with debris, one with specks skydiving. And this corner in Paseo de Roxas turns into the great marsh,Where Styx, Phlegeton, Acheron, and Cocyton all converge Eton now is a slab bathed with blood,separating the Earth and the Underworld; There will be no coins placed on their eyes as tollfor crossing Styx; they have been bailed out by Hades, A banquet for these ten, rushingfor a pauper’s lunch, has been laid. *Charon - in Greek mythology, the ferryman transporting souls from Earth to the Underworld through River Styx.

48

AnthillRuzzel S. Valdepeña

49

Payas ni JuaningJonathan V. Tulod

Bugsá ang rapadoNing hangin

Pastidyo ang kurókusóNing bagyó

Sa kamayanganNanginturunan kaMinatindóg,

Sakob mo ang gabosNa pusak, galagatóbAng darugdog

Maatí ang lutábNing tapuyas, galangguyod

Mie ka lamang gapiyod.

Anong pisóg ang asaimoTa mie ka natanyog?

Purbahan mong magsukong.

Mie mo na huratonNa magbilik ang Habagát—

Mas mahapdós ang barós.

50

Sa£ong bago£ bago£ na u£a£hot: Slur, Stirrings and Salvation Gerry S. Rubio

“No man is an island, entire of itself; every man is a piece of

the continent, a part of the main.” -- Meditation XVII, John Donne

Ang isla ning Catanduanes, kompwesto ning onseng munisipyo. Sa parteng silangan kaini, dai na ning iba pang landmass. Uya sa parteng ini ang dagat Pasipiko na mi-

naabot ang kadaku£aan sa kaibong na parte pa ning kinaban. Uya man sa silangan na ini ga agi ang mga makusog na bagyo.

Midbid ang isla na pirming biga bagyo. Pero sa mga Catandunganon, ini sa£o sa- nang infamous tag. Dahil dai na ning iba pang landmass o lugar na mas ha£ani sa typhoon belt, pirming biga gamit ang Catanduanes na reference point nin PAGASA, maski dai man ngani direktang ga tamà dindi ang bagyo.

A£og kang disbentaheng inabot kang Catanduanes sa pagiging reference point ning bagyo, naging disbentahe man ang samuyang lenggwahe kung kami galuwas sa isla. ang £a£om kang tata£amon

Ini dahil apesar sa letrang “R buda “L,” igwa pa kami ning “£.” This unique phoneme made us the butt of joke. Language bullying was palpable.

Ironically, those who make fun of our language are the ones who are ‘bilot’ because they can’t even precisely pronounce the “£.” Kaidtong mga enot na panahon, hasta kang mga 1990’s, masyadong susceptible ang taga Catanduanes sa slur na ini. What could be more demeaning than being ridiculed of your roots and identity?

Kang mga panahon na ini namundag ang sogot na “sa£ong bago£ bago£ na u£a£hot” buda ang “sa£o, duwa, to£o… £ukso.” Since non-Catandunganons cannot enun-ciate the distinct sound, they turned it into an annoying gag.

Lately, when we reasserted our distinctiveness, they played it down, telling that there are also places in the region that use words with ‘letters’ that cannot be found in the alphabet. Nonetheless, the downplaying—fortunately—demolished the provincial slur we have suffered for many, many years,(at least from what I felt then). In our literary outputs, we use with pride our native tongue. Tuwang kang teknolohiya Technology played a big part in ‘globalizing’ our language. The mushrooming of web-based groups in the late 90’s and 2000 onwards shattered the bigotry, or so we think,

51

towards our distinct language.Naging sa£o sa mga makosog na ‘medium’ ning Virac Bikol ang pagsurat ning tula,

opinyon, etc., sa Internet, o maski sa simpleng pag post ning comments sa mga tag board, buda ngonian, sa mga wall kang social media.

Biga considerar ko ang sadili ko na in-bred, pero nagkaigwa ako ning tsansang madagdagan pa ang kamatidan sa paagi ning teknolohiya. Kang naggibo ako ning blog kang early part of 2000, nagkaigwa ako ning oportunidad na maimbitaran sa sa£ong online poetry group, ang Pinoy Poets. Dindi nahiling ko ang rough edges kang sakong pagsurat. Nakatabang na gulpi ang peer critiquing, buda insights generously shared by the members of the group. Indeed, they lived well to the Pinoy Poets dictum, which is, ‘sharing is enriching.’

Masyadong limitado ang tema ning mga biga surat ko sa hayokong na isla ning eksperyensya. Sa online group na ini nagkaigwa ako ning oportunidad na makaluwas sa probinsya ning sakuyang pagsurat buda sa probinsiyang sakuyang kinamundagan. Naka atendir ako ning poetry reading buda poetry workshop sa Metro Manila.

Naging parte man ako ning Kabulig, buda naimbitaran man na magbasa ning tula kaidtong July 2007. Binasa ko ang tula na “Bo£okon-bokon” na ang boot sabihon “intertwined.” Unlike sa binasa ko na tula na surat sa Filipino sa Pinoy Poets poetry reading somewhere in Metro Manila, ibang eksperyensya ang namati’an ko pagkatapos kong basahon ang “Bo£okon-bokon.” Igwang naghagad ning kopya kang binasa ko, tapos naging interesado siya sa klase ning lenggwahe na ginamit ko.

Duman ko namatean ang pag-akseptar sa lenggwahe ning Virac—and the homage to the diversity of our language in the region. Mas lalo pa akong naengganyar kang mapili akong Fellow for Bikol Poetry sa Ateneo National Writers Workshop. ang £a£a ning sadiling lenggwahe Talagang mas mapanas ang mga tata£amon na hari sa sadiling dila. Sa£ong ehemplo ang commentary column sa Catanduanes Tribune, the longest running newspaper sa Catandu-anes, ang Isip isipon Ta ni Tang Tacio.

Mas igwang binino buda mas ga kurit sa sense and sensibility kang ga basa ang lenggwahe na surat sa Viracnon na para man sa mga taga Virac. Dai na ning mas maha-ritihit pa sa pagtokar ning mga isyu buda kritiko sa politika, panggogobyerno buda mga pangyayari sa komunidad ning Virac, hasta sa probinsya ning Catanduanes kung ini biga surat sa sadiling tata£amon.

Pero maski kami sa£ong isla, Catanduanes is in itself a Babel of an island. For instance, ‘bongkang’ in Virac and other southern towns, is a small crab. Pero sa Pandan, the northernmost town sa Catanduanes, bongkang means female genitalia.

Sa Virac, ang Botong, bamboo; sa Viga-Payo-Bagamanoc, it is young coconut; ang young coconut ang apod samo sa Virac, tipong. Banana is batag. Pero sa Northern Catanduanes, ang tawag nila dito ay saging.

52

Maski sa Virac, may variations man bako sana ang lenggwahe kundi ang tono. Iba ang ‘rising-falling’ intonation kang nasa downtown kaysa itong nasa Dugui, the geographi-cal heart of Virac.

The towns are a plethora of language. Harimbawa, ang mga taga Codon, San An-dres—na 45 minutes boat ride away from Caramoan—speak like the 4th District residents of Cam Sur save for their sing-song intonation. Paglawod sa dagat ning lenggwahe Gusto kong iheras ang ginibo kong tula na ang titulo “Varadero” para mas klarado ang pagsabot kung ano ang mga tipikal na konteksto ning mga kurit-kugit ko.

Sa mga taga isla ning Catanduanes, ang tata£amon na “Varadero” daku£a ang imp-likasyon. Pag “varadero” ang barko, limitado o kaya dai ning biyahe sa mga masunod na a£daw. Ang barko ang samuyang pinaka accessible and affordable mode of transportation.

This literary piece speaks of my view about the worn out routine of comings and goings in an island. This was heavily criticized in a writing workshop for “lack of energy.” Well, it is indeed a depiction of the sluggishness that occasionally bugs us in the island.

Varadero

Bagí na kitang mga barkong varaderona rugádo na sa biyaheng padúman, padigdí, pamilyar na sa rutâ-maduong, maharí, Pig tak£á na kitá sa pagsau£o kang mga panahón, Kung nuarín ang bu£an na simbahan ang lungsô, o lantóp ang dagat Kaipuhan nang tiktikónAng nag hib-óg na tak£á ning mga siguradóngdaíng kasigurohán. Pwera bisita... pwera bisita.

53

Varadero

Like dry-docked ships we are,Weary from endless sailing, We have learned the routeslike the back of our hands-- arriving, departing; We have turned rusty in memorizing weather patterns,Like when waves surge cathedral high, Or flatten in placid times;Slough off, we must, those thickened rustof certain uncertainties; ‘Pwera bisita..., ’pwera bisita.’

* Varadero - (Sp.) dry dock (n.) dry-docked (adj.)** Pwera bisita, pwera bisita: roughly translated, “except vsitors” This is a warning sounded off

over a public address system before a passenger ship undocks from the pier - last call for non-passengers to disembark. Jumpshot Catanduanes: Sa£o, duwa, to£o… lukso! Ako na nasa isla, nahiling ko kung inano ka agresibo ang pag promoter ning sadiling tatalamon sa mainland Bikol. And because of this, I can clearly see our need to nourish our own.

Sabi ngani ni Ann Lauterbach sa sainyang librong The Night Sky: Writings on the Poetics of Experience: “Poetry protects language from serving any master. One can see better from the periphery than from the center.”

Alog kang pag bag’o kang panahon, o biga apod na Climate Change, bako nang ‘exclusive’ sa Catanduanes ang bagyo. Medyo detached na ang tag samuya na pirming biga bagyo, ta ngonian na panahon, dai nang insulated sa mga rapado ning £a’ot ning panahon.

Kasabay man kang Climate Change ang padiit diit man na pagkawa£a kang pag olog-olog sa lenggwaheng Virac.

The rapid saturation of information and communications technology in our lives,

54

and the developments that are taking place in the literary world, lalo na ang pagtao ning atensyon sa regional literature, sa hiling ko, nagiging dahilan kang pagkatunaw ning pag-kantiyaw sa dila ning Viracnon.

Ga hangay ako na ang pagsabi ning: “Sa£o, duwa, to£o… £ukso!” magiging slogan ning pagta£ubo ning iba-ibang lenggwahe sa Catanduanes.

Ha£a£om ang ribtóng ning posibilidad.

[1] A small fish, dilis/manamsi.------------------------------Delivered during the Plenary Session of Ika-4 na Pagsúrat Bikol: Paghuróp-húrop, Paghurón-húron, conducted by Ateneo de Naga University and National Commission for Culture and the Arts on April 29, 2012.

55

NAIA Terminal III, 2010Bren Garette Z. Rivera

56

An Oripon nin Oras*

Ruzzel S. Valdepeña

Luway-luway mong hinari an lampinNa nag-sapopo sa atì nin mag-damrag Mai ka nahagas sa agrangayNin siko kasin tuhod Na kada lagutok iyo man ang plos ng pako naPiga-bábá sa nitso kan saiyang lawas Nonò, dun ka múna lamang sa luwas Siring man sa pagbabà ko sa hagyanIkan nin tagnak ang huminadok sa labò Syerto ako na sa ako ang saro,Nagduwa-duwa ako kun saimo ang saro. magpirmi ka, duwagi na sana.Dai na ini maawat pa. *Para ki Emelia

57

Sanctum(before the Deluge) Gerry S. Rubio

Iligan, you told me, is cocooned by mountains, I can see the pride smoldering in your eyes as you spoke with fondness of those ranges -- a rampart of a homeland from the wrath of winds. Convince me too, of your invincibility, Could you also claim to me, of a robust fortress that guards tender hearts, from unforeseen tempests?

58

Cagayan de Oro, 2012Richard S. Visco

59

Liham Mula sa Isang RebeldeBren Garette Z. Rivera

I.Sa aming pagkawala Hindi magiging pula ang bahangMagmumula sa mukha ngbundok na tila luhang dadalisdispatungo sa mga estero at pusali Mauuna nang sipsipin angAming dugo at magiging patabaSa natigang na lupangtitingalain sa silangan Sa paniniwalang hindiDidilim ang anumang abutinng tanaw matakpan man itong mga anino sa tuwingmay karera ang mga ulap II.Sa aming mga anak Hayaang umiral ang hindimawawala sa kaisipanna kapag tirik ang arawat tipid ang buhos ng ulan

binabalisawsaw na naman ang langit, walang panganib

May ikinakasal lamang na tikbalanghindi kalayuan sa kabundukan

60

AmihanJerard Paul V. Tulod

Panganib. Panganib. May nasasagap akong panganib.- Gill, Dragon Ball GT I.NagngangangawaAng bibig ng bata Sa harap ng umaandarNa bentilador Habang tumatalsik pabalikSa mukha ang tilamsik Ng laway na idinura sa elesi.(Tanggap kong wala akong laban) Kakatwa ang tunog na nililikhaNg kawalang-muwang. Umaalimpuyo ang mga salita.Para akong robot. II.Sa bunganga ng langitnilalamon ang mga buhawi Sa pagkikiskisan ng mga ulapHinahasa ang talim ng kidlat Musmos tayo noong hindi marunong magbasaNgunit nangangahas isaulo itong mga tugma: Little flower, show your power.Stop the shower.

61

Nilisan na tayo ng mata ng bagyo Sa labasWalang kapangyarihan ang bulaklak O baka naman hindi niya tayo narinig(Mali ka. Baka di natin siya natawag.) Halika, kikilalanin natin ang mga hangin.

62

Yin & YangBren Garette Z. Rivera

63

Guhit-TagpuanElvin Randolph R. Jubay

Kung bakitpuno ng dahasang ating paglalayagay di ko rinbatid, kung bakitmarahas ang bawatkumpas ng hampasat bikasng pagpupumiglas. Tulad mo,akay din akong metal na balyenangnaglalakbay sa lawakng kanyang maalong paraiso.Hindi alamkung saan at kailandadaong at susulongsa dalampasigan ng laot. Ako, ikawat itong ating mundoay binalot dinng takot at panibugho.Di batid kung paanosasabay sa pagpanhik atpagpanaog, sa pagkampaynang walang humpaypara sa buhay, sa kawalanng buhay. Sa pusod nitomarami na rinang nagbuwis at ibinuwissumisid at lumitawngunit mas maramiang nanatili, marahilay sa paniniwalang

64

pagkalunod ang dulong bawat paglubog. Subalit hindi dapat,magpahumaling sa halinangbitbit ng pamumukadkadng mga porselanangbulaklak mulasa kanyang maharlikangbalat at baka mahalinasa lansang hatid. Ako, ikaw, sukbitang agam-agamay gagaod tungodoon sa linyangnahirati’t nakarataykung saan kalangitan atkaragatanay pinag-isa’tpinaghiwalay.

65

Sa Muling Pag Retouch ni CherryJoebert Angelo C. Toledo

Tumalsik sa iyong leegAng likidong may mapanlinlang na halimuyak Dumampi sa iyong mukhaAng pulbosNa magtatago sa bawat luhaAt pighati ng pagkakasala Sa pagsiil ng kasinungalinganSa iyong mga labi At sa pag haplos ng dilimSa iyong mga mata Mapusok mong haharapinAng mga sumasayaw na ilaw Kampante ka. Sapagkat alam moNa buburahin ng panibagong maskaraang duming matitira sa iyong mukha.

66

RicochetCharisse L. Faeldonea

Lance was drunk. It was his third day of straight tequila. He laid in the middle of

the living room of his Oriental home.Suddenly, he was chuckling. He saw a motionless dinosaur across the room. A

giant eagle was hovering above him.At that moment, the phone rang. Ricky, his manservant, appeared to answer it.

Holding the wireless receiver, he walked to his master.“It’s your sister, Sir. She wants to talk to you.” he said.Lance stared at the blurry vision of a man in front of him. He can only make out

his white shirt and short, dark hair.“Ricky, I thought we talked about this.” Lance answered back.“She says it’s urgent.”“Everything is ‘urgent’ with her.” Lance complained as he reached for the receiver.“Sometimes, I wonder who’s serving whom.” he muttered.“You’ve been drinking. Again.” said the voice on the other line.“What is it that you want?”“Daddy’s dying. He’s looking for you.”“Tell him to die now and I’ll be there.”“Lance, will you please stop this?”“Don’t worry, Sis. When I come to the funeral, I’ll make a fountain of wine and

dance around it.”Then the line went dead.“Ricky, will you please get me another glass of tequila? And I’m begging you. No

more phone calls.”“Yes, Sir.”Ricky went to the fridge to obey his master’s request. When he went back, he

almost dropped the glass.Lance aimed the pistol to the giant creature across him. He pulled the trigger but

the sound of the empty chamber told him that he can’t shoot it. He threw the gun at it instead. It didn’t flinch a bit.

Ricky shooed the iguana away from his master’s sight. He also turned off the cei- ling fan as it had been running for three straight days. He placed the glass on the center table and excused himself to do other chores. He was, however, stopped short when his master spoke.

“What day is it, Ricky?” asked his master.“It’s the thirteenth, Sir.”“Great, best day of my life.”

67

Lance saw a vision of a familiar woman in his doorstep. She was carrying a baby in her arms. She had obviously been crying.

She told him that she sought help from his father but he made his dogs chase her away. She had no other choice but to give up her child. She begged Lance to take care of him.

Three months later, the two of them got married. Lance adopted the child as his own.

The shrill sound of the telephone interrupted his thoughts. Ricky appeared again, but Lance beat him to the phone.

“Hello?”“Lance? Lance is that you?” a shaky voice answered back.“What is it this time, Margie?”“He’s dead!” the voice cracked. “Daddy’s dead!”“Good… good.”“Lance, are you really that numb?”“Daddy took an eighteen year old girl as a mistress then left her alone in the

streets. How’s that for a man to cry for?”“That girl is a whore! That’s what they do to whores.”“She’s got a name.”“No, she hasn’t. And she never will. Besides, she’s dead. Because of you.”Now it was Lance’s turn to hung up.As he closed his eyes, he saw the reflection of Emma and Teddy in the rear view

mirror of his Volvo. They were both smiling. When he turned his eyes on the road, another car with a horrified man behind the wheel sped towards them. He caught a glimpse of Emma and Teddy, a picture of terror. His ears were ringing. And then, everything went black.

68

PamahiinAbygale A. Bagadiong

Fear is the main source of superstition, and one of the main sources of cruelty. To conquer

fear is the beginning of wisdom. -Bertrand Russell

When I was a kid, I didn’t mind following or disobeying some superstitions. I just did things the way I wanted to do them—without rules, yet with limitations. It probably didn’t help that my lola often said, “Daing salá sa pagsunod.”

I can still recall the time when we transferred to our new house. It took us months of deciding and decorating every corner of it considering that it will be our home forever. Doors must not face another door. Pathways must not lead directly to a door, especially the one to the bedroom. The main gate must not lead directly to the main door. It signifies departure of luck.

There were also guidelines that governed the number of steps of one’s staircase. Starting with the first landing, count the steps using the words oro (gold), plata (silver), and mata (death). The perfect last step is ‘oro’. Steps ending in ‘plata’ is not too bad either but, understandably, one would not want to ever end up with mata. With the fear that something unwanted might happen, we followed the oro-mata-plata setup. The steps of the stairs in our house end exactly in oro.

I once knew a couple, one of my grandfathers and his wife, who were not ‘mapama-hiin’; one of their doors leading to the terrace was positioned by the door of a bedroom. Their life was bountiful and fruitful given that they have seven children and they afforded to send them to school and all of them are now professionals. Everything was going right until illness struck the head of the family. After just six months of fighting, he succumbed to cancer.

During the funeral, the family, upon the advice of the people in their neighbor-hood obeyed “what the old people say” and some pamahiin during wakes. In the house where the wake was held, no one swept the floor as they believed that one may be “swept away”. At the gravesite, toddlers were passed over the casket from one side to the other so that the good qualities of the deceased would be inherited by or passed over to them. Just a month after the burial, the wife of the deceased fell ill and in a span of six months, she too died of the same illness. I remembered my mother’s friend whose house during that time was undergoing renovation telling my mom about the oro-mata-plata thing. Given the fact that my grandfather’s family lived in a three-storey house, I decided to count the steps of my grandparents’ stairs and landed on the fifteenth step—mata. That was the point when a part of me started to believe in and act on those superstitions.

I have noticed during funerals and wakes, especially for those living in the pro-

69

vinces and barrios, that many superstitions are being followed. For example, old wives say that a rosary in the hands of the body of the dead will cause nonstop death in the family. There was even an instance where a family in Barangay Sta. Elena dug the grave of their loved one just to remove the rosary, which was believed to be the cause of continuous death of the family members. I’ve always wondered if the saying was rooted to the fact that a rosary has many mysteries, and unless those mysteries are completed prior death, then Death will have to visit a family more often for closure.

Superstitions are not limited to natural tragic events in our lives. They tend to loom over Facebook-Wall-Feature-worthy achievements, as well. I’ve been attending weddings since I was young either as part of the entourage or a visitor. I have always noticed that during weddings, the bride and groom follow certain traditions and superstitions for their marriage to prosper. The bride must not fit her wedding dress before the wedding or else she will be married twice, not counting her current fiancé. The candles at the altar must not die or else same fate will be met by the family on whose side the blown candle was located. After the ceremony, a bride must not walk ahead of his husband or else the groom would be submissive to the wife later in the marriage dynamic. Last April 26, 2012, my first cousin on my mother’s side was wed. A day before her big day, she fitted her wedding dress. According to old wives’ tales, fitting a wedding dress before the wedding will bring bad luck, such that the wedding will be cancelled or something bad will happen to the groom. It has been almost two and a half months since then, and of course, thank God, nothing terrible has happened.

The thing about superstitions that compels me to trust them is the fact that they are not exactly wild inventions; these suggestions do have rather logical—say, historical, cultural or literary bases. For example, sweeping at night must be avoided. I remember my high school teacher said that this has “no scientific evidence”. Still, I find this a reliable tip, because superstitions like not cutting nails at night began long ago when electricity was not yet available in majority of the places in the country. Hence, sweeping at night might cause the disappearance of important documents, papers and other belongings. Likewise, cutting fingernails at night might cut your fingers due to darkness.

One of the primary causes of superstitions that involve especially good and bad luck comes from a case of misplaced association. Most of the time we adopt any supersti-tious belief is when we see its prosperous effects on a person who adopted it. We don’t search for the logical reason in this; we just instinctively follow that superstition. For instance, I personally follow the belief that, as a symbol that one would not have to take the same examination twice, one must give away the things one used to answer in an examination, such as pencil or eraser. Still, I realize that somebody who has given away his pencil or eraser after the test would pass if he worked hard for his exams. Of course, if the person took superstitions to heart then all the credit he owed himself would instead be di-rected at the inanimate object he gave away after the exam. When would he start believing in his own talents, efforts or abilities, then?

If I never gave away paper or pencil after an exam, then at least, that is an oversight

70

easier to focus on than, for instance, the laziness I wasn’t able to overcome or my misaimed efforts in a particular lesson. An easy method of brushing away the hanging unknown fears is having something else to blame failure on aside from our ineptitude. Superstitions have a disturbing effect on our lives. On the other side of the spectrum, all our think-ing and working power get paralyzed under the influence of unknown fears. We consult priests, pundits, astrologers and others for making our life “lucky”. We often use other mantras and spells to ward off evil forces. We are disturbed only because we are afraid of the unknown. Inevitably, I am wiser now, and I can only go forward from here.

71

Sinyalimage transfer with candle soot

Jerard Paul V. Tulod

72

Burn, Baby, Burn*

for Anne Stephanie CruzGerry S. Rubio

Five hundred and fifty miles,I thought of how you look likeWhen you said you took the fund drive challenge of literary fanatics—slip on a mini-skirt to raise Not just temperatures but pennies. Oh, and, five hundred and fifty miles, I saw on my mind a giggly girl, fecundity and all,Gushing forth from the seams of teeny skirtLike champagne ready to burst forth unto the nose Of Huey helicopter all set for its maiden flight, Dearest, five hundred and fifty miles,I imagined how you look like,Fifty-percent dress, and fifty-percent flesh?Ah, the skin, coddled by nightly trystswith cocoa butter lotion And oh, those limbs, made holierby unfailing communion with the pews,in genuflection, to exorcise the phantom of the past. Five hundred and fifty miles, I thought of how you look like,And dearest, the red wine, I suppose,Must have cavorted longer on those reddest lips, To sanctify the spirit. *with apologies to Disco Inferno

73

Placenta PreviaKyle Rochelle B. Teves

“Langit… Lupa… Impyerno..! Langit… Lupa… Impyerno..!”Alas otso ng umaga at dinig na dinig ko ang mga batang naglalaro sa labas. Hindi

ko alam kung bakit pero natutuwa akong marinig ang mga boses at tawanang tila walang problemang iniisip. Bigla tuloy pumasok sa aking isipan ‘yung mga karanasan ko noong ako’y bata pa.

Masaya. Walang problema. Maglalaro ka lang. Papasok sa eskwela. Mang-aagaw ng laruan sa kalaro mo tapos aawayin ka niya. Aawayin mo rin siya pero matapos ang isang oras, magbabati kayo. Pagagalitan ka ng nanay mo kasi hindi ka nag-aaral magbasa at magsulat o di naman kaya’y tinanggihan mo ang utos na hiramin ang planggana ng kapitbahay. Ngunit bakit ibang-iba na ngayon?

Isa akong nursing graduate, tambay, ngunit hindi dahil sa wala akong mahanap na trabaho kundi dahil makailang beses na akong kumukuha ng pagsusulit para sa board pero hindi ko maipasa-pasa. Hanggang sa tuluyan na akong sumuko. Pati nga sina ate at kuya, sumuko na rin, pero hindi si Dad. Kinukulit pa rin niya akong subukan ang exam kahit ayaw ko na. Doktor kasi siya kaya lahat kami, gusto niya ring nasa medical field. Si ate, isang Registered Nurse. Si kuya naman, dentista. Maging ang mga lola at lolo ko nasa larangang medikal din. Ang mama ko? Ang mama ko naman, namatay sa panganganak sa akin. Dahil d’yan, galit na galit sa akin si ate. Salot daw ako sa pamilya.

Bagama’t hindi ako propesyunal, pinilit ko pa ring maghanap ng trabaho para hindi naman ako maging pabigat sa pamilya. Nakakuha ako ng pagkakakitaan sa isang pabrika ng pampalasa sa pagkain. Noong una, madali lang ang trabaho ko roon—tagalagay ng mga finished products sa kahon para sa delivery. Parang shift lang din sa ospital ang pasok ko, walong oras at panggabi. Ang mga amo naman namin, mga Intsik. Mahigpit sila ngunit tama naman magpasweldo.

Isang gabi habang nag-aayos ako ng aking gamit para umuwi, bigla akong pina-tawag ng aking amo. Una, tinanong niya kung anong kurso ang tinapos ko. Isinalaysay ko ang halos buong kwento ng aking buhay. Matapos marinig ang aking kwento, may inalok siya sa akin. Dahil daw may alam naman ako sa medisina, matutulungan ko ang pabrika upang maipagpatuloy ang produksyon nito. Malaki raw ang magagawa ko para mailagay ang secret ingredient ng aming produkto. Noong una, hindi ko maintindihan kung anong ibig niyang sabihin, hanggang sa dinala niya ako sa isang kwarto. Nagulat ako sa aking nasilayan. Punung-puno ng hindi pa naipapanganak na sanggol ang kwarto. May mga hindi pa halos buo, meron namang buong-buo na talaga. Tama. Tama nga, ito ang sangkap na tinutukoy ni Ma’am. Para akong naparalisa sa aking kinatatayuan. Ito ba ang gusto niyang ipagawa sa akin? Hindi ko kayang gawin ang pumatay pero sabi ng amo ko, hindi naman daw pagkitil ng buhay ang tawag doon dahil hindi pa naman naipapanganak ang sanggol. Tama si Dad. Kailangang malakas ang loob mo kapag nasa medical field ka.

74

Bukas, magsisimula ang aking unang operasyon sa aking unang pasyente.

Kanina pa akong madaling araw sa kwartong ito na mistulang replika ng isang operating room. Kinakabisado ko ang mga gagamiting materyales para sa “operasyong” aking gagawin. Hindi ko maitago ang aking kaba, halos mabasa na ng pawis ang suot kong damit. Nanlalamig na ang aking mga kamay. Nagdasal na rin ako. Hindi naman pagpatay ang tawag dito eh, pagtulong sa pabrika. Alas dos ng madaling araw, saktong dating ng babaeng limang buwang buntis. Pinahiga ko muna siya sa kama at tinurukan ng anes-thesia. Ilang minuto lang ay umepekto na ang pampamanhid na inilagay ko sa kanyang sistema. At akin na ngang sinimulan ang pagkuha ng sanggol na kahit kailan ay hindi na niya masisilayan.

Punung-puno ang supot na aking pinaglagyan doon sa fetus. Naaaninag na ang kanyang mga kamay at paa. Natakot ako pero nakaramdam din ng tuwa dahil ligtas ang kanyang ina. Ibig sabihin, matagumpay ang aking isinagawang operasyon. Marahil, hindi ko ginawa ito dahil sa dagdag na sahod kundi dahil alam kong maisasakatuparan nito ang kagustuhan ni Dad para sa akin. Para kasing naging bahagi na rin ako ng medical field. Ngayon, parte na rin ako ng pamilya.

Nagpatuloy ang aking pakikipagsapalaran sa silid na iyon na halos munting tahanan na rin kung aking ituring. Nalaman ko rin kung bakit pumapayag yung ibang babaeng kunin ang buhay ng kanilang mga anak kahit hindi pa ito naipapanganak. Yung iba dahil daw hindi matanggap ng pamilya nila, yung iba nalamang may diperensya ang kanilang anak at yung iba naman, dahil na rin sa hirap ng buhay. Nasabi na rin sa akin ng aking amo kung bakit ito ang tinatawag na secret ingredient ng aming produkto, may kakaibang lasa raw kasi ang mga fetus na siyang nagpapasarap at nagbibigay lakas sa sistema ng tao. Ilang buwan ko na rin itong ginagawa at halos nakapag-ipon na rin ako. Sa mga panahon ding ‘yon, hindi ko man lang magawang bisitahin ang simbahan. Siguro dahil alam kong may mali sa ginagawa ko. Gayunpaman, ginagawa ko pa rin ito dahil masaya rin ako.

Pero isang araw, inatake si Dad sa puso. Ngayon, wala siyang malay at sabi ng mga doktor tanging dasal lang ang makapagliligtas sa kanya. Hindi ko magawang lumapit sa Diyos na sinasabi nila, hindi ko Siya kayang kausapin at humingi ng tulong dahil sa mga naipon kong kasalanan. Ang taong walang malay ang nagbabayad ng kasalanan ko. Ikinumpisal ko ang lahat at pinayo sa akin ng pari na iwanan ko na ang trabahong iyon at magbagong buhay. Agad kong sinunod ang sinabi niya, pero sabi ni Ma’am, isa at huli na raw itong aming gagawin. Kailangang kailangan ko lang kitilin ang buhay ng sanggol na sisira sa pamilya niya. Nabuntis kasi ng anak niya ang isang babae na hindi naman Intsik at bawal na bawal sa kanila ang mag asawa ng hindi Intsik.

Gagawin ko ito, hindi na bale at huli naman. Nakahanda na raw yung babae, nilag-yan na nila ng anesthesia at ako na lang ang tanging hinihintay. Habang papalapit ako sa lugar, parang may pumipigil sa aking ituloy ito.

75

Tulala at halos hindi ko magawang titigan ang babaeng nasa kama. Bakit si Ate ang huli kong pasyente? Bakit siya pa? Hindi ko kayang gawin. Pero tinakot ako ni Ma’am, papatayin niya raw si Ate kapag hindi ko siya sinunod. Nanginginig ang aking mga kamay at halos mawalan ako ng malay nang makita ko ang dugo mula kay Ate. Pinatay ko ang pamangkin ko, pero si Ate, kailangan siyang mailigtas. Ilang beses ko na itong nagawa nang matagumpay, alam kong maililigtas ko si Ate. Pero hindi tumitigil sa pag-agos ang dugo, bakit? Maputla na rin siya. Kinakabahan na ako, hindi ko na alam ang gagawin.

Masaya ako. Sobrang saya. Nakikipaglaro sa aking mga kapwa bata. Kanina nga, inagaw ko ‘yung lollipop ni Karen, umiyak pa siya. Tapos binigay ko na lang sa kanya yung manika ko na bigay ni Dad. Si Dad daw binisita ako rito sabi nung isang babae, hindi ko naman siya kilala, si Dad ba yun? Pero bakit siya umiiyak? Nakikipaglaro lang naman ako eh. Dapat nga masaya pa siya kasi, puti ang suot ko ngayon. Natupad na ba ang pangarap niya sa akin? Hindi. Hindi pala ako ang iniiyakan ni Dad sabi nung babaeng nakaputi, si Ate. Nasaan ba si Ate? Ayun, natutulog pala siya.

Merriam-Webster’s Medical Dictionary defines Placenta Previa as an abnormal implantation of the placenta at or near the internal opening of the uterine cervix so that it tends to precede the child at birth usually causing severe maternal hemorrhage.

76

FlyleafJerard Paul V. Tulod

77

Imelda Boulevard: Ang Simula at WakasElvin Randolph R. Jubay

Sa ilalim ng buwang natutunawMga daliri’y naglingkisanHabang mga paa’y nagkalawkawSa mga bubog ng dalampasigan. Tulad ng mga rumaragasangalonNaghabulan para masipatang laylayan ng pampangMaragsang sinuong ang laotNagpatangay sa halinang hatidng paglagablab ng ningasBumayo sa saliw ngmalamyos na hampasAt nang maarok ang talurok,ika’y nilamon.Tuluyang ginumon ng maalongmundoBangka’y lumubog, hindi namuling gumaod.Marahil ikaw ay nalunod. Hanggang sa muling pagsapit ngtakipsilimBitbit ang mga sinungkit nabituinKakalkalin ang bawat buhangin,hindi man narinig ang sagitsitng iyong tinig.Mga kahapon nama’y muling nakaniig. Sana sa muling pagbulwak ng dapithapon,tangay ka na ng mga alon. *Imelda Boulevard is the place frequently visited by thepeople of Virac, Catanduanes especially during night time.

78

333 Peñaranda Extension*Cyril Patrice O. Bernardino

The birds squashed under the steelOf the cage, of the roofThat housed your pet whoseVocal chords strained, but dirt crept

Up your arms, legs-dampYellowing.So you never feltHowling, fingers trailing ghost by grainsHuman remainsOf the concrete floor, waxed, red andPolished everyday, but TodayCoarse like the jalousies that screenLight behind screens thatNever darkened your view ofThe pimply Makopa tree whereYou used to play with your brotherWhile adobo essence waftedFrom the kitchen your Mother ruledAs she slapped your giggly FatherBefore he took Lunch’s first bite –It bites to knowNature stomped over your very first burrow

*written for the childhood home Reming gobbled. “Thank you for the meal,”-she should’ve at least said that.

79

GupitJoebert Angelo C. Toledo

Marahang tinusok ng mga hiblang biktimaNg matalas na gunting ang aking gulugod; Habang sinusuyod ng suklayang natitirang pagkadismaya Kasabay ng pag-ulan ng itim na karayomAy ang pagtila ng hinaing Hindi na muling hahalik ang aking mga daliriSa aking bumbunan; Hindi na muling hihipuin ang aking nooNg mahabang hibla ng paghihintay. Kung nabibili lang sana ang paglimotSa halagang singkwenta pesos.

80

BitagJohn Elmar B. Templonuevo

Dahil walang maipapainkung hindi ang iyong sarili, kailangan mong huminahoniparaya ang pagkakait. Sadyang hindi na kailanganang ano mang galaw. Mata lamang ang maaaringmangusap at sumunod sa lamok na hindimahatak-hatak ng grabedad (Sa walang kibong silidibinubulong ang pagtatangka). At sa kaganapan ng pag-aabang,kakailanganing mas huminahon upang ganap na magtiwalaang nag-aatubiling pagdapo. May hatid na kiliti ang pagtusok,at pagsipsip ngunit walang maiiwan kundi ang hapdi sa paghampasna magpapatagas sa sarili mong dugo. Kung maibubulongpa sana ng lamok ang kutya.

81

Naga City, 2010Bren Garette Z. Rivera

82

Sa Piling ng BatyaDave S. Tolentino

LABANDERO– pangngalang pambalana; hango sa salitang ugat na laba; lalaking bina-bayaran upang maglaba ng damit; lumaganap sila nang mauso sa Pilipinas ang feminism at maitatag ang Samahang Gabriela; Certified TNL

Maraming tao ang naiinis maglaba, partikular na iyong mga maykaya. Bukod kasi

sa nakakangawit ng balakang, puwede kang umani ng mga paltos sa kamay at hindi ito ga-waing pangmayaman. Kaya’t sa lungsod, kung saan nakalatag ang magagarang subdibisyon, otel at condo; madalas na bumabagsak ang labada sa mga laundry shop kung walang labandera sa bahay.

Nakakatamad naman kasi maglaba. Maging ako’y inaatake ng katamaran kapag kaharap ko na ang gabundok Arayat na labada. Sa usaping sikolohikal, ganun talaga ang persepsyon ko: magkapatid ang salitang “laba” at ang salitang “tamad”.

Gayunpaman, katutubo sa tao ang gawaing ito. Kahit maituturing pa ngang gawa-ing pambabae ang magkusot ng damit, maaga kong natutunan ang sining na bumabalot dito. Palibhasa’y maaga akong naulila at di naman ganoon kakapal ang balat ko sa mukha para ipalaba ang marurumi kong salawal sa mga nagmagandang loob na kumupkop sa akin. Marahil, hindi ko lang ugaling umasa sa iba.

Sa simula, nahirapan akong makisama sa sabong bareta. Sa tuwing hahawak ako ng sabon, napapakunot ang noo ko. Kahit walang buhay ang sabong bareta, parang nam-buburaot. Ang sarap tuloy itapon sa malayo. Pero kinalaunan, maiisip kong sayang ang anim na piso.

Maraming brand na rin ng sabon ang nakahalay sa malaporselana kong kamay. Una kong sinubukan ang Tide. Mabango eh. Pero di nagtagal, nabadtrip ako dahil madalas makipagsabayan sa pagtaas ng presyo ng langis.

Sunod akong gumamit ng Speed dahil mura. Ang galing. Mas mabilis pang matunaw sa asin. Bagay na bagay talaga ang brand name. Gayundin ang istorya ko sa piling ng Champion, tsampiyon sa karupukan. Nakakapikon; bukod sa madaling madurog, nagkasugat-sugat pa ang kamay ko nang gumamit ako niyon. Patunay lamang na gaya ng patalastas, libu-libo ang paraan ng pagsungkit ng simpatya ng tao at usung-uso ang lokohan sa paligid. Maraming manggagantso pero nakakairitang mas maraming nagpa-pakabobo. May nakilala nga akong writer na sumasideline sa isang advertising agency. Sa trabahong iyon, hindi raw pwedeng matuyuan ang utak mo ng creativity. Pinagmamalaki niya yung ad ng isang telecommunications company na siya yung gumawa:

Bata: Nay, bakit maalat ang dagat?nanay: Kasi anak, luha yan ng milyung-milyong OFW na nami-miss ang pamilya nila

dito sa Pilipinas.(Sabay pasok ng mababangong call promos at offers na magagamit ng mag-ina

83

para makausap ang tatay na seaman.)Natouch nga naman ako nang una ‘yung lumabas sa TV. Pero nang subukan namin

ang mga promo para tawagan ang tiyahin ko sa Singapore, wala kaming ibang narinig kundi “ All lines are busy now, please try your call later... toot... toot... toot.”. Walang kwenta. Sayang ‘yung pera. May alat-alat pang nalalaman, hindi naman kayang ibigay ang karam-patang serbisyo sa mga taong kumagat sa pakulo nila. Kung sila kaya ang lunurin natin sa dagat?

Balik tayo. Ngayon, Tops na ang katipan ko sa paglublob sa batya. Walang TV com-mercial pero epektibo. Kinapos man sa halimuyak ngunit siguradong pangmatagalan (yung tipong pwede mo pang ipanghugas ng kawali at ipanlinis ng kubeta pagkatapos).

Sa kabilang dako, kahit moderno na ang panahon at di mo na malaman kung sino talaga ang tunay na babae, nakakatuwang di nito naapektuhan ang gawi ko sa paglalaba. Walang karisma ang mga washing machine para sa akin. Mahilig pa rin akong gum-amit ng eskoba at palo-palo. Ayaw kong ipagkatiwala sa makina ang kalinisan ng mga damit. Pakiramdam ko, lalong naghihimulmol ang tela sa kaiikot nito sa loob at wala naman ‘yong isip para tukuyin kung nasaan talaga ang dumi. Isa pa, mas maipapakita ang sinseridad ng tao kung gagamitin ang kamay sa marubdubang pagkusot. Hindi ka naman magpapakahirap maglaba ng baro ng mga taong di mo kaanu-ano, pwera na lang siguro kung may bayad. Kung sa bagay, kanya-kanyang ideyalismo lang ‘yan.

Minsan nga, naglaba ako ng damit ng nobya ko. Di ko na matandaan ang dahilan kung bakit ako ang naglaba basta’t alam kong nilabhan ko (pero hindi niya ako under, pangako). Napansin ko ang sariling ganadong-ganado habang gumagawa. Kukusutin mula sa kuwelyo patungong manggas papuntang laylayan hanggang luminis ang kabuuan. Litaw na litaw ang malasakit at pagpapahalaga sa mabusising pagsunson at pag-alis sa kulapol ng mga nanuot na mantsa.

Ikaw, sa buong talambuhay mo, naisip mo na ba kung anong hirap ang dinanas ng nanay mo sa paglalaba ng lampin (na may residue ng taeng kulay avocado green) noong sanggol ka pa? Sa paglalaba ng damit mo nung grade school na madalas maperwisyo ng nagtataeng bolpen o kaya nama’y dahil ikaw ang nagtae sa gitna ng klase? Sa paglalaba ng polo mo nung hayskul na puro dugo dahil nakipagrambulan ka sa mga kaaway ng frat na sinalihan mo? Sa paglalaba ng uniporme mo ngayong kolehiyo na laging nasusukahan tuwing malalasing ka kasama ang barkada? Ganun nga. Nakakadiri ka pero mahal ka ng magulang mo at sana maisip mo ‘yon kapag magmamano ka sa mga kamay nilang sinunog ng chlorox. Kahit parang sirang plaka ‘yan sa kakangawa at kakareklamo habang nagkuku-sot, wala silang ibang ginusto kundi maging malinis ang telang isasaplot mo sa katawan. Ang sa kanila lang, huwag kang salaula. Maging sensitive ka naman.

Ukol naman sa konsepto ng kalinisan, masasabing ang pagiging malinis ay di ang kawalan ng dumi dahil kahit kailan, hindi naman nawalan ng dumi ang kalawakan. Sa madaling salita, isang malaking kahungkagan ang kalinisan. Minsan nga mas madali pang pagmukhaing malinis ang pagkatao kaysa pagmukhaing malinis ang puting t-shirt. Hindi kailangang maging maganda para ituring na malinis ngunit sapat na sa akin ang maging

84

malinis para masabing maganda ang isang bagay. Dahil ang totoong kalinisan ay hindi ang pagiging perpekto kundi ang pagiging totoo. Bahala ka na umintindi.

Dagdag pa rito, hindi ka dapat mabadtrip sa tuwing maglalaba. Attitude, ito ang pinakamahalagang itinuro ni Jackie Chan kay Jayden Smith sa pelikulang The Karate Kid. Nakakapagod na nga magkusot, lalamukutin mo pa ‘yung mukha mo. Dodoble lang ang bigat ng trabaho. Kaya ako, sinanay ko na ang sarili kong ngitian ang labada. Think of happy thoughts, ‘ika nga ni Peter Pan. Ang palagi ko ngang naiisip ay nang tanghalin akong Mr. Kindergarten, Cuenca labinlimang taon na ang nakakalipas.

Pero may araw talaga na nagluksa ako habang pilit ikinukuskos ang brush sa washing board. Tanghali ng Hunyo 10, 2012. 10:45- talo ang Boston Celtics sa East Conference Finals at gusto kong ibalibag ang planggana sa mga nagkakantyawang tambay. 11:50- talo ang pound-for-pound king na si Pacquiao sa negrong si Timothy Bradley via split decision at maluha-luhang nagmura nang malutong ang tiyuhin ko. 12:05- ginisang ampalaya ang inulam namin sa natutong na sinaing. Nakakatamad nang banlawan ang mga sinabong damit. Alas tres na siguro ‘yon ng hapon nang makapagsampay ako. At sa di inaasahang pagkakataon, napatid ang alambreng sampayan. Habang nahuhulog ang mga sinampay sa lupa, biglang nagplay sa utak ko ang classic na Close To You ng Carpenters. Ganun talaga. Sino ba kasing nagsabing kwadrado ang mundo? Hindi rin ito perpektong bilog sabi ng titser ko noong Gade V. Ang Earth daw ay isang oblate spheroid. Ang gan-dang pakinggan, oblate spheroid.

Naalala ko ang sabi ng nanay ko bago siya maratay sa kama, ilang araw bago ang graduation ko sa elementarya. Nagdabog ako dahil inutusan na naman akong magbomba ng poso sa gitna ng panunuod ko ng Astroboy.

“Umayos ka ha! Hindi ako labandera dito. Matuto ka ng gawaing bahay. Walang kwenta ang taong di marunong maglaba.”

85

Cubao, 2012Bren Garette Z. Rivera

86

PawasJoebert Angelo C. Toledo

Bumulwak sa leeg ng takure,ang mga bula ng pumutok na minuto. Itutulak ng nahihilo mong ulirat,ang kamalayan sa iyong ulo; At tuloy-tuloy na dadanak,ang asim at pait ng buhay sa paanan mo. Aapaw ang mainit na tubig,na didilig sa tuyot mong sikmura,Sa palibot ng bahagyang bitak na tasa. At muling paiikutin ng kutsarita,ang pansamantalang tumigil mong mundo.

87

Sa Tuwing Maalimuom sa LabasBren Garette Z. Rivera

Langis ng pinagsapalang mansanilyasa aking paladang ipinahid kosa kanyang tiyan kagaya ng bilin sa amin ng Nanay noon

(bago sumandok sa bagong saing) Krus pababa sa puson padapang idudulas ang palad guyod ang mga daliri sa Krus itong pusod daw ang interseksyon ng pananampalataya bago tumawidiiwan pansamantala pagdududa, pangungutya

88

Virac Public Cemetery, 2012Ruzzel S. Valdepeña

89

Vice Versa Jerard Paul V. Tulod

Mala-ostiya ang dalawang maliliitNa palad ng nakadipang paslit,Ipinalaman sa kulu-kulubot na kamayNg kanyang lolang nagtutunawNg Katawan ni KristoSa bunganga. Yumuyuko ang matanda sa pag-akaySa musmos na inaaral pa ang paghakbangNangangapa sa paghagilapSa sentro ng grabedad Yumuyuko katulad ng kandila sa gilid ng altarAt ang bisig - tila pawisNa dumadilisdis sa marupok na gulugod Doon daw tumatayo ang kandila sa pagkatunaw. Kanino ang magagaang yabag na iyon?Wari’y ‘di sumasayad sa pasilyoNg katedral.Apat na paang humahakbangO lumilipad? Lolang tangan ang apoO apong saklay ng Lola.

90

Huwebes ng mga SantoKaren Ailene P. Benavidez

Sa kantoSa tambayangNapapalibutanNg apat na trosoIsinalaysay ang nakalipasNg lumikhang nasa itaas Nagpahirap silaNang walang kurapUmagosAng dugoSa katawan ng KristoPinakoTumusokSa pusoNg InaAng hapdi. Huwebes santoNatutulog dawSi KristoKaya ang sabi-sabiLaganap ang kasamaanSa paligid NakabalataySa mukha ni Aling PepayHindi kalungkutanKundi inisPilit na pinapatulogMga batang makulitWalang nais tumawaMaliban sa mga kaluluwangMusmos pa.

91

Muted Mutationsmixed media

Jerard Paul V. Tulod

92

The Ten Minutes after the Eucharist When I Take Reflection SeriouslyChristine May P. Petajen

Amen. I finally went back to my seat after receiving the Body of Christ. As I passed through the aisle, I looked around and saw the same faces—the same old faces that

I see everytime I go to church on weekdays. There were my grade four teacher on the side, the two old maids at the opposite side, and Tiya Tita who was just two rows in front of me. As I reached my seat, I stopped and thought. Isn’t it ironic that those elderly who are expected to stay home knitting blankets or gardening are the ones who go to church almost every day while the younger generations who are able to do so fail to even stay for a while and say a little prayer?

If the young ones do pray, they only ask for things which they don’t even need, and instead of thanking Him for what they have, they keep on complaining about all their misfortunes. Perhaps it’s already a clichéd issue in our society that there are people who only remember to call on the Church in times of need, but they forget everything else when they already have what they want.

I remembered one of my lola’s neighbors. Their family suffered from severe finan-cial crisis when Tiyo Lando died because of a liver ailment. During those times, they put their lives into the hands of God, as Tiya Nimfa would say. But when one of her daughters married, their suffering was alleviated. After some time, the whole family changed their religion. They even threw away everything in their house which signifies Catholicism.

The priest had already given the final blessing, but instead of going straight home, I stayed in my seat for another minute or two. I heard two voices murmuring behind me, and I thought that they were still praying. To my surprise, they were gossiping about someone else. What kind of absurdity is that—attending a mass the first hour and then spreading rumors in the next? My thoughts drifted once again. I wondered why people only tend to change on the superficial level.

A perfect example of this absurdity is Tiya Helen. As she keeps telling her suki, her family was healed after they had attended a bible study. Yes, somehow I saw this “trans-formation” that she kept going on about. She pulled out all the liquors and cigarettes from her store and was often seen reading the Bible. It was after a month or two when I realized that these were only surface-level changes.

We inadvertently learned from my mother’s manicurist that she was the same old Tiya Helen. Despite her bible readings, she still spread rumors—and not just rumors, but rumors about her own daughter-in-law whom everybody knows that she does not get along with. Hypocrite.

Interestingly, most Christians follow the beliefs of the religion solely because these are already part of the tradition. As for me, I was raised following religious beliefs. I grew up commemorating Lenten season and All Saints ’ Day, and celebrating Christmas and

93

Easter each year. Because of this, I just take them for granted and accept them as they are. I never attempt to question why we worship saints or why we should confess our sins. I don’t even remember how I acquired many of these concepts and beliefs. They have been instilled into me just like language and culture.

For many of us, merely going to church is already considered a sacrifice especially if one attended an early mass. But many show up at a mass just for the sake of show-ing the people that they are good children of God. They wouldn’t even put an effort to learn the beliefs of the church by heart. In fact, many wouldn’t even listen to the gospel or the homily. They would be busy attending to other things while the mass is ongoing. Multi-tasking—it’s what we’re good at. Even I mastered the art of texting while gloriously responding to the psalm.

While most people pray for blessings in life, there are also some who pray for the harm of others, just like my classmate, Benedict, who happened to be an altar knight. He once told me that he was consistently praying for a particular Agnes to break up with her Oliver for his personal gains. This just proved to me that robes do not measure morality; they never have.

Ten minutes have passed and a lady occupied the seat in front of me. She was praying the rosary. I thought that maybe she was praying for good fortune or a husband-to-be or perhaps, a better job opportunity. I saw that the lady prayed so solemnly which implied that she badly needed what she was praying for.

Someone praying the novena and asking for good fortune was another scenario in church. But then, these people rely solely on their prayers. They fail to do their part because of their belief that God will provide them everything; that they need not to worry because God has already planned everything for them; that everything happens for a reason; and that everything would be well in the end.

I find it a very farcical idea that people’s worship of God coincide with their despondency to money. I remembered a time when I saw Tiya Landa praying in front of the Sto. Niño statue in their home, and I could see traces in her face that she really prayed intensely. And then afterwards, she inserted two lotto tickets in the hands of the statue. But her prayers were not enough, her lotto tickets did not win. But she hasn’t lost hope, she still buys tickets and prays that she has picked the right combination to win and be able to alleviate their sufferings in life.

I recollected the days when I used to keep my coins in the pocket of our Sto. Niño, so that no one would dare steal them. But then, my brother knew my secret, and he kept digging into my savings. Since then, I stopped making a piggy bank out of our Sto. Niño’s pocket and transferred my money under our figurine of the Virgin Mary, praying that no one would find out where they are. To be fair, the Virgin Mary turned out to be a good teller.

After a few more moments of sitting, I finally decided to head home. As I went out of the church, I passed by the belfry. I wondered if they already caught the thief who stole the clapper from the bell. It had already been months after the church had a thorough campaign in different junkshops in the town, especially Belaro’s, to find that missing iron

94

clapper.It was depressing to know that some people were so desperate that they had

afforded to steal even the things inside the house of God. It was just sad to know that there are some who are misled by the guiding principles which ought to guide us in our undertakings.

As I walked home, I remembered Sister Marissa who asked me to join the congre-gation. I had just found out how to answer her. First, I like jeans. Second, I want to spend my honeymoon in Prague. Last, I do not want to reassure people that there’s a Heaven waiting for them.

95

AbahoJonathan V. Tulod

Naghapon kang gabòk sa lati.Sa kada hawan mo sa gabonMaw-ot mo ang pagparibódNa ikan búgong na pangsugpónSa kamaihon Sa pagdarusdos ning sinarapid na pisíNa binugkos mo sa limangSapād ning sagingSuminabay ang pagkatupag ning apádNing saimong paghinguháNa bukudon ang inanod na limang sapad ning paglaóm. Anóm na piye kararomAng libtong na kaipuhan mong busuhonTa nganing maisalbar ang mga buminutas naPidaso ning kalibo— mieng nahubon sa imong isusugnad. Tinanaw mo ang kubar sa imong samaílKuros sa pagkahumog sa ginabókNa latí nin pagtios. Luway-luway binatlay mo ang malamdókNa sagop ning buhay kasabayAng pagsurnop ning ardaw Sa imong daran dangan mo sana narumdumanHari ka sa lupak, maparibod ka man sa lupak. Anong pagar ang dara ning pagpahingaró.

96

CarboroKaren Ailene P. Benavidez

Kasabay ng kinagisnanNapagod ang munting mga paaSa ama’y nagpakargaSa itaasLubos na nasalatAng katotohanangHindi maintindihanMga matandang nangungusapHindi dasalHindi magandang asalKundi mga sabi-sabiSa kantoSa bahay ni EsperanzaWalang magawa Kundi sumalatManghusgaMagdudaSa MundongBalatkayo

97

TapsiJonathan V. Tulod Piráng beses ko man suyudon,ang sinarapid na kurbada kan saimong dilá,Bakong maninigô ang pitong-pulôko pang buhay Ta ngani sanangmatoóm ko ang lágom kansaimong pagnamit.

98

JackpotPaul John C. Padilla

Bumulagta si Rico. Nagkalat sa malubak na lansangan ang pulang likidong sumirit mula sa kanyang nakahandusay na katawan.

Agad siyang isinakay ni Mayor sa kanyang itim na Mazda.Natatarantang Johnny, kanyang pinsan, ang kasunod nilang dumating.Laking gulat niya nang makita ang Mayor sa may emergency room. Lalo siyang

nataranta.“Pa… pasensya na po kayo Mayor”, nauutal niyang sabi, habang nakatitig sa mant-

sadong barong ng Alkalde.“No, it’s my fault. Bigla kasing may kaway nang kaway sa rear view mirror kaya’t

nilingon ko. Nakaputi rin siya”, habang iniipit ng hinlalaki at hintuturo ng Alkalde ang damit ni Johnny.

Hindi siya kumibo. Bumilis at lumakas pa ang kabog ng kanyang dibdib.Iniabot ng Alkalde ang malulutong na sampung libong piso bago umalis.Pagpasok sa kwarto, tumambad sa kanya ang tulog sa pilit na nars at si Rico na

naka-“like”.“Balyena pala’ng mahuhuli natin”, ani Rico; nakangisi sabay kamot sa puwet.

99

UntitledRuzzel S. Valdepeña

100

Sa May LoobanBren Garette Z. Rivera

I.Malapit sa kapilyanag-umpukan ang pitong mamamay nakasando’t nakahubadang iba ay dayo mula sa Tibagan Kumakalampag ang bawat pagpindotsa dilaw na buton ng ikinahong makinana tinabingan ng kurtina

Tigdadalawang pisong baryasa 2-4 at 5-6 ang napagkatuwaanng batang nagpumilit makasingitpinuntirya ang isanlibo o kung hindiay limandaang posibleng kabig Nakataya na ang lahatAt lalarga na ang palabas Ipinutok ang hudyat, hindi sa karerakundi sa bungad ng eskinita II.Daglian ang puslit ng walohabang hinahataw ng hineteang kabayong markadong numero kwatro at dos Naiwang nakatiwangwang ang mganag-umpugang mukha ni Rizalsa nagkalansingang baryangisinuka ng video karera Ilang minuto pa Wala nang ibang binalikan ang musmoskundi ang mga nakaskas na kalawangng lumang bisagra

101

Nang Basahin Nila ang Sinulat Mong Tula Upang Husgahan Kung Tula Nga Ba Dave S. Tolentino

Kinabahan ka.

Tulad nang nangahas kang galugarinang dibdib ng una mong nobya.Di mo alam kung iigtad ba sa sarap.Ididiin ba ang kamay sa ginagawang paglamaso mababastusan? Sasampalin ka’thihilab hanggang bagang.

Parang nang una kang bukalan ng malansang dugo.Natuklasang malagkit dinang pagtitig ng mga tambay sa mantsang namukadkadsa pwetan ng puti mong salwal.

Habang nagbabasa sila, titingala ka.Sasalubungin ng liwanag mula sa flourescent lampang mga matang naghahanap ngbagong uniberso.

Supot na kwitis ang hatol.

102

GypsiesRuzzel S. Valdepeña

103

BaylarinaBren Garette Z. Rivera

Mula sa pagkakagaposiniitsa nila ang trumposa bilang ng tatlo Ang galaw nito aykatulad ng kumpas ng kamayng batang unang besesnagsulat sa papel Mapangahas, malaya Gumuguhit ng kulay pilakang pagtingkayad sa entablado hindi natin tinitingala Sumisigaw na ang mga bata‘Sige pa, sige pa… may itatagal pa yan!’habang pumapadyak namanng pambubuyo ang ilang saling-pusa Walang palakpak nangmatapos ang palabas Sa guhit na iyonnaiwan ang mga uka Humihinto tayo para umikot Umiikot para sa muling paghinto Hindi na tayomaitatali pa sa pagkabata

104

EDITOR-IN-CHIEF Karen Ailene P. Benavidez ASSOCIATE EDITOR Dave S. Tolentino MANAGING EDITOR Abygale A. Bagadiong FINANCE OFFICER/NEWS EDITOR Christine May P. Petajen FEATURES EDITOR Marian Claire V. Tulod LITERARY EDITOR Jerard Paul V. Tulod PATNUGOT SA KULTURA’T LATHALAIN Paul John C. Padilla SPORTS EDITOR John Ely B. Templonuevo ONLINE/MULTIMEDIA EDITOR Cyril Patrice O. Bernardino LAY-OUT & GRAPHICS EDITOR Bren Garette Z. Rivera ASST. LAY-OUT & GRAPHICS EDITOR John Kurt O. Vallez ART EDITOR Jordan T. Ignacio ASST. ART EDITOR Howell T. Cilot CIRCULATION MANAGER Ma. Theresa Q. Dela Rosa SENIOR STAFF WRITERS Crisanta P. Benitez, Dyan Camille L. Quintal, German T. Tejada Jr., Kathleen M. Arcilla, Kyle Rochelle B. Teves, Jessica Paola M. Aquino JUNIOR STAFF WRITERS Charisse Faeldonea, Jan Keith Abundo, Carmela Mae Brojan, Jessa Sebastian, Cherry Mae Villamartin ADVISER Gerry S. Rubio Member: College Editors Guild of the Philippines

The CSC Statesman To Exalt God; To Honor Man

The Official Tertiary Student Publication of the Catanduanes State Colleges

Abacatanduanes Tomo VI, Blg. ITula | Maikling Kuwento | Sanaysay | Larawan | Dibuho

KOMITE SA KALIPUNAN NG MGA AKDANG PAMPANITIKAN NGThE CSC STATESMAN

Punong Tagapamahala DAVE S. TOLENTINOKatuwang na Tagapamahala JERARD PAUL V. TULODTagapamahala sa Produksiyonat Paglilimbag BREN GARETTE Z. RIVERATagapamahala sa Tula KAREN AILENE P. BENAVIDEZTagapamahala sa Prosa CYRIL PATRICE O. BERNARDINOTagapamahala sa Dibuho PAUL JOHN C. PADILLATagapamahala sa Larawan JORDAN T. IGNACIOTagapamahala sa Sirkulasyon CHRISTINE MAY P. PETAJENMga Kasapi CRISANTA P. BENITEZ JOHN ELY B. TEMPLONUEVO MARIAN CLAIRE V. TULOD DYAN CAMILLE L. QUINTALTagapayo GERRY S. RUBIOMga Nag-ambag ALLAN C. POPA JOHN THELI D. BIEN RUZZEL S. VALDEPEñA MAUREEN T. BRILLANTE ELVIN RANDOLPH R. JUBAY JOHN ELMAR B. TEMPLONUEVO JOEBERT ANGELO C. TOLEDO JONATHAN V. TULOD RICHARD S. VISCO

Nais pasalamatan ng The CSC Statesman ang lahat na naging katuwang at inspira-syon sa pagbuo ng Abacatanduanes Ikaanim na Paghabi. Sa lahat ng nag-ambag, mga

kaibigan at mangingibig ng sining:Salamat sa lamat na iniwan ng mga “Alamat”—dito kami humuhugot ng inspirasy-

on para lalo pang paghusayan ang aming obra. Sa mga former editors na hindi nakalilimot sa kanilang ugat— kina Mr. Elvin Randolph R. Jubay, Mr. John Elmar B. Templonuevo, Mr. Jonathan V. Tulod, Mr. Ruzzel S. Valdepeña, Mr. John Theli D. Bien, Ms. Maureen T. Brillante at Mr. Joebert Angelo C. Toledo. Kay Mr. Richard Visco para sa kanyang ambag sa potograpiya.

Kina Mr. Allan Popa, Mr. Mesándel Virtusio Arguelles, Ms. Mabi David at Mr. Oliver Ortega ng High Chair para sa poetry workshop at kay Mr. Gerry S. Rubio para sa patuloy na paggabay at pag-antabay.

Maraming salamat din sa patuloy na pagtangkilik ng masang estudyante sa aming mga likha. Salamat sa pangangahas na pumasok (maligaw, mabilanggo, manatili) sa aming mundo.

Higit sa lahat, maraming salamat sa nag-iisang Maestro, ang buhay at ang mundo, ito, ito ang Sining.

Pasasalamat

Hindi na lawas ng wari ang abalahin ng mga manunulat sa kalipunang ito, kundi ang kapal at tigas ng nahahawakan. Iginigiit nilang saksihan ang pagpapalit-anyo ng mga bagay sa

puwang—mula luma hanggang bago—para mabatid ang bawat yugto ng kairalan at maipabatid sa kanilang mga mambabasa. Sa gayong paraan ng panghihimasok naitutuwid ang mga baluk-tot at nadudurog ang gulugod ng mga buktot. | Mark Angeles, makata/aktibista/kwentista

AbacatanduanesI k a a n i m n a P a g h a b i

Hindi marahil kalabisang sabihin na “[h]indi na [nga] / maitatali sa pagkabata” (Bren Garette Z. Rivera) ang mga akdang naririto sa Abacatanduanes: Ikaanim na Paghabi. Litaw ang

birtud ng pagkakagulang sa mga taludtod ng mga kabataang manunulat ng Catanduanes: masinsin at mapaglimi, presko at mabulas—at kung minsa’y marahas at madilim ang bisyon—ngunit tuwina’y mulát at maláy sa bawat pasya at pakanang kakambal ng paglikha kaya ang resulta’y mga piyesang sumasapit at nakapananahan sa ating piling sa kabila ng mga pagitang kay hirap matawid at higit sa lahat ay nag-aanyaya sa atin, katulad ng patuloy na ginagawa ng mga manunulat sa kalipunang ito, na “[kilalanin pa] ang mga hangin” (Jerard Paul V. Tulod) mula sa kanilang natatanging isla.

| Mesándel Virtusio Arguelles, High Chair

Napupulsuhan ng mga taludtod sa kalipunang ito ng mga akda ng kabataang makata ng Catanduanes ang mismong hiwaga ng pag-iral. Madarama sa bawat tula ang pagkababad

nila sa natatanging danas ng pamumuhay sa isla, ang atensyong ibinigay upang makita ang maiilap na bitak sa realidad, ang panahong inilaan sa taimtim na pag-iisip at pakikinig sa ritmo ng buhay, at ang disiplina ng paghahanap ng tamang salita--maingat na tinimbang laban sa katahimikan at pananahimik--bago inilimbag sa pahina. Pangangahasan kong sabihin na ipi-nakikila sa aklat na ito ang ilan sa pinakamatitimyas na bagong tinig sa panulaang Filipino, hindi lamang dahil sa presko nilang persepsyon, kundi dahil din sa paniniwala nila sa bisa ng salita na matawid ang layo natin sa isa't isa bilang mga sisidlan, hindi lamang ng kahulugan kundi ng pakikiramay, pagmamalasakit at pagmamahal. Kung may katarungan sa mundo, matatawid ng mga pahinang kalakip ang dagat ng pag-iisa ng isla at mahahanap ang maraming mambabasa na matagal nang naghihintay ng biyayang likha ng kapwa-tao.

Inihimlay ang nilalang sa ginusot na dahon ng bayabas. Inilapit ang labi.

Hinipan.

At nagkatawang tao ang Diyos.

("Hininga," John Elmar Templonuevo)

| Allan Popa, High Chair

2012