1

นางนภาพร เกาะทอง

เอกสารประกอบการเรยนร ส 30221 โลกศกษา ระดบชนมธยมศกษาปท 4

กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม โรงเรยนปทมวไล จงหวดปทมธาน

แผนดนไหว–ภเขาไฟระเบด

2

เอกสารประกอบการเรยนร

หนวยการเรยนรท 2 เรอง

แผนดนไหวและภเขาไฟระเบด

โดย

นางนภาพร เกาะทอง

ต าแหนง คร วทยฐานะช านาญการ

กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม

โรงเรยนปทมวไล อ าเภอเมองปทมธาน จงหวดปทมธาน

ส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 4 ปทมธาน - สระบร

3

เอกสารประกอบการเรยนรเลมน เปนสวนหนงในการจดการเรยนร ส 30221 โลกศกษา ซงจะศกษา

วเคราะหขอมล ขาวสาร สรางความร ความเขาใจ พฒนาทกษะกระบวนการคด เสาะแสวงหาความรในการเปนพลโลก (Global Citizenship) ตระหนกถงแนวทางการแกปญหาความขดแยง (Conflict Resolution) เขาใจธรรมชาตของความขดแยง ผลกระทบของการพฒนาและเหตผลความจ าเปนของการแกปญหา เขาใจทางเลอกและผลทตามมาตอผอนในสภาวะความขดแยง สรางความเปนธรรม ความถกตองความเสมอภาคในสงคม เหนคณคาสทธมนษยชน ไมท าลายโลก รจกอนรกษทรพยากรเพอคนรนหลง ตระหนกในประโยชนและคณคาของแหลงธรรมชาตมจ ากด มความรบผดชอบในความตอเนองและสมพนธกนระหวางสงคม เศรษฐกจและสภาพแวดลอมสการพฒนา อยางย งยน (Sustainable Development) ในระดบชมชน ระดบประเทศ และโลก เขาใจถงผลกระทบทเกดขนจากความแตกตางดานสงคม เศรษฐกจ การเมอง ศลปวฒนธรรม ทแตกตางกนรวมทงรจกเรยน รและใชประโยชนจากความสมพนธทซบซอนทมผลตอคณภาพชวตของคนท วโลกดวยความหลากหลาย (Diversity)

ผจดท าหวงเปนอยางยงวา เอกสารประกอบการเรยนร ส 30221 โลกศกษา เรอง แผนดนไหวและภเขาไฟระเบด เลมน จะชวยใหครผสอนจดกจกรรมการเรยนรไดงายขน และชวยสรางจตส านกทดใหกบผเรยน รวมกนพฒนาโลกอยางย งยน ผจดท า

นางนภาพร เกาะทอง

ค าน า

4

เนอเรอง หนา แผนดนไหว (Earthquake) 6 ภเขาไฟ (volcano) 8 การกระจายของภเขาไฟ 10 ปรากฏการณภเขาไฟ 11 ผลจากภเขาไฟระเบด 12 ภมลกษณจากปรากฏการณภเขาไฟ 16 ประโยชนและโทษของการเกดภเขาไฟ 19 แบบทดสอบกอนเรยน-หลงเรยน 20 แบบฝกทกษะ 22 บรรณานกรม 30

สารบญ

5

มาตรฐานการเรยนร มาตรฐาน ส 5. 1 รและเขาใจลกษณะของโลกทางกายภาพ ตระหนกถงความสมพนธของสรรพสงท

ปรากฏในระวางท ซงมผลตอกนและกนในระบบของธรรมชาต ใชแผนทและเครองมอทางภมศาสตรในการคนหา ขอมล ภมสารสนเทศ ซงจะน าไปสการใชและการจดการอยางมประสทธภาพ

มาตรฐาน ส 5. 2 รและเขาใจปฏสมพนธระหวางมนษยกบสภาพแวดลอมทางกายภาพทกอใหเกดการสรางสรรควฒนธรรมและมจตส านก อนรกษทรพยากรและสงแวดลอมเพอการพฒนาทย งยน

ผลการเรยนร มความรความเขาใจเกยวกบการเกดแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด จดประสงคการเรยนร

1. อธบายทมาและสาเหตของการเกดแผนดนไหวและภเขาไฟระเบดได 2. ชแนววงแหวนแหงไฟบนแผนทโลกได 3. อธบายผลการเกดและประเภทของเกดภเขาไฟระเบดได 4. วเคราะหภมลกษณจากปรากฏการณภเขาไฟระเบดได 5. เปรยบเทยบประโยชนและโทษของการเกดภเขาไฟระเบดได

สาระส าคญ แผนดนไหวเปนปรากฏการณธรรมชาตทเกดจากการเคลอนทของแผนเปลอกโลก ท าใหเกดการ

เคลอนตวของชนหนขนาดใหญเลอน เคลอนท หรอแตกหกและเกดการโอนถาย พลงงานศกย ผานในชนหนทอยตดกน พลงงานศกยนอยในรปคลนไหวสะเทอน จดศนยกลางการเกดแผนดนไหว (Focus) มกเกดตามรอยเลอน อยในระดบความลกตาง ๆ ของผวโลก เทาทเคยวดไดลกสดอยในชน แมนเทล สวนภเขาไฟระเบด เปนภยพบตทางธรรมชาต การระเบดของภเขาไฟแสดงใหเหนวา ใตผวโลก มความรอนสะสมอยมากโดยเฉพาะทเรยกวา “จดรอน” ณ บรเวณน มหนหลอมละลาย เรยกวา แมกมา และเมอถกพนขนมาตามรแตกหรอปลอ งภเขาไฟ เราเรยกวา ลาวา หนหนดทอยใตเปลอกโลกถกแรงดนอดใหแทรกตามรอยแตกขนสผวโลก โดยมแรงปะท หรอระเบดขน ถาแรงดนไมมากจะมหนหลอมเหลวปะทและไหลออกจากปลองภเขาไฟ

หนวยการเรยนรท 2

หนวยท 1

เรอง

ปรากฏการณแผนดนไหว และภเขาไฟระเบด

ระดบชนมธยมศกษาปท 4

หนวยท 1

เรยบเรยงโดย นางนภาพร เกาะทอง

หนวยท 1

6

แผนดนไหว (Earthquake)

ลกษณะโครงสรางภายในโลก ทมา: http://th.wikipedia.org

แผนดนไหว (Earthquake)คอ ปรากฏ การณทางธรรมชาต ทกอใหเกดความเสยหายรายแรงตอชวต และทรพยสนของมนษยไดเปนบรเวณกวาง เชอกนวาทกประเทศทไดรบผลกระทบจากแผนดนไหว ไมวาทางตรงหรอทางออม มความพยายามอยางมาก ทจะศกษา และท าความเขาใจถงกลไกของการเกดแผนดนไหว เพอการพยากรณแผนดนไหว และท านายเหตการณวา จะเกดขนเมอใด ทไหนขนาดเทาใด แตยงไมประสบความส าเรจ

ดงนน ขณะนจงยงไม มผใดสามารถ พยากรณแผนดนไหวไดอยางถกตอง โดยทวไปสงจ าเปนอยางยงส าหรบการเผชญภยแผนดนไหว คอการเตรยมพรอมทด แตละประเทศควรมมาตรการในการปองกน และบรรเทาภยแผนดนไหวทงในระยะสนและ

กลไกความรอนภายในโลก ทมา: http://th.wikipedia.org

7

ระยะยาว เชน การศกษาวจยเกยวกบธรรมชาตของแหลงก าเนดแผนดนไหว รอยเลอนตาง ๆ ใหความร และขอควรปฏบตเมอเกดแผนดนไหวตอประชาชน ใหมการแบงเขตแผนดนไหวตามความเหมาะสมของความเสยงภย ออกกฎหมายใหอาคารสงกอสรางตาง ๆ สามารถรบแรงแผนดนไหวตามความเหมาะสมของแตละพนทเสยงภย มการวางแผนการจดการทด หากเกดความเสยหายรายแรงหลงการเกดแผนดนไหว เปนตน ในกรณของประเทศไทย แมวาต าแหนงทตงทางภมประเทศ จะอยในพนทเสยงภยแผนดนไหวต า แตเพอความไมประมาท กรมอตนยมวทยา และหนวยงานทเกยวของ ไดด าเนนกจกรรมตางๆ เพอเสรมมาตรการขางตนโดยมภารกจในการตรวจวดแผนดนไหวตลอด 24 ชวโมง แลกเปลยนขอมลระหวางประเทศเปนประจ า ตลอดจนวางแผนจดตงโครงการลดภยพบตจากแผนดนไหว ซงอาจเปนอนตรายตอสาธารณชนได

แผนดนไหว เปนปรากฏการณธรรมชาต เกดจากการเคลอนตวโดยฉบพลนของเปลอกโลก สวนใหญ แผนดนไหวมกเกดตรงบรเวณขอบ ของแผนเปลอกโลกเปนแนวแผนดนไหวของโลก การเคลอนตวดงกลาว เกดขนเนองจากชนหนหลอมละลาย ทอยภายใตเปลอกโลก ไดรบพลงงานความรอนจากแกนโลก และลอยตวผลกดนใหเปลอกโลกตอนบนตลอดเวลา ท าใหเปลอกโลกแตละ ชนมการเคลอนทในทศทางตาง ๆ กนพรอม

การเกดภเขาไฟอนเนองมาจากการมดตวของเปลอกโลก (Subduction Zone) ทมา: http://th.wikipedia.org

8

กบสะสมพลงงานไวภายใน บรเวณขอบของช นเปลอกโลกจงเปนสวนทชนกนเสยดสกน หรอแยกจากกน หากบรเวณขอบของชนเปลอกโลกใด ๆ ใกลกบประเทศใด ประเทศนนกจะมความเสยงตอภยแผนดนไหวสง เชน ประเทศญปน ประเทศฟลปปนส ประเทศอนโดนเซย นวซแลนด เปนตน น อกจากนนพลงทสะสมในเปลอกโลก ถกสงผานไปยงเปลอกโลกพนของทวป ตรงบรเวณรอยราวข องหนใตพนโลกหรอทเรยกวา “ รอยเลอน ” เมอระนาบรอยรา วทประกบกนอยไดรบแรงอดมาก ๆ กจะท าใหรอยเลอนมการเคลอนตวอยางฉบพลนเกดเปนแผนดนไหวเช นเดยวกน หากบรเวณขอบของชนเปลอกโลกใด ๆ ไมผานหรออยใกลกบประเทศใดประเทศนน กจะมความเสยงตอภเขาไฟระเบด ซงกเปนภยพบตทางธรรมชาตทรายแรงอยางหนง

ภเขาไฟ (Volcano)

ภเขาไฟ (Volcano) คอ ชองระบายของเปลอกโลกทใหหนหลอมเหลวและ สงตางๆ จากภเขาไฟแทรกซอนผานขนมาได ภเขาไฟ และปรากฏการณทเกยวของ อาทเชน พแกส (Fumaroles) และ พน ารอน (Hot Spring) ลวนเปนปรากฏการณทนาสนใจหนงในบรรดากระบวนการทางธรณวทยาทงหลาย โดยทวไปภเขาไฟมรปทรงกรวยทเรยกวา ปากปลองภเขาไฟ (Crater) รปกรวยอยเหนอปลองภเขาไฟไดผานตอลงไปทางล า

ผลจากแผนดนไหว ทมา: www.eduzones.com

9

ภาพจ าลองชองระบายของเปลอกโลกทใหหนหลอมเหลวและสงตางๆ ไหลจากภเขาไฟ ทมา : นางนภาพร เกาะทอง

ปลองหรอรางทอถงหองโถงหนหนดใตโลก และในชวงทปะท ไอน า ฝ น เถาธลภเขาไฟ (ash) กอนหน หนหลอมเหลว เรยกวา ลาวา พวยพงคละคลงขนจากปลอง ซงหองโถงหนหนดอยลกลงไปใตผวโลกเปนแองทบรรจวสดหนหลอม เหลวรอนระอ ซงอาจทงแทรกซอนสเปลอกโลกหรอปะทขนมาบนพนผว ม 2 ลกษณะ คอ ปะทพน (Effusive) และ ปะทระเบด (Explosive)

10

การกระจายของภเขาไฟ

ภเขาไฟบนโลกปรากฏแออดอยในแดนหรอเขตภมศาสตรไดก าหนดชดเจน เขตภเขาไฟเหลานปรากฏแนนขนดมากทสดในพนทภายใน เปลอกโลกไมเสถยรหรอยานปรากฏการณกอเทอกเขาในสมยปจจบน เรยกวา วงแหวนแหงไฟ (ring of fire) แบงออกได 2 แนวหลก คอ

อาณาเขตวงแหวนแหงไฟ ( Ring of Fire) บนแผนเปลอกโลก ทมา : นางนภาพร เกาะทอง

1. แนววงรอบแปซฟก (Circum-Pacific belt) ตงอยรอบมหาสมทรแปซฟกถอวาส าคญทสด เขตนประกอบดวยภเขาไฟอเมรกาใตและอเมรกากลาง อะลาสกา ฮาวายและอะซอรส (Azores) บรรดาหมเกาะญปน ไตหวน ฟลปปนส

2. แนววงรอบเมดเตอรเรเนยน (Circum-Mediterranean belt) แผขยายไปทางท ศตะวนออก -ตก ประกอบดวยภเขาไฟทลมเมดเตอรเรเนยน อนเดยตะวนตก

ซงทงสอง แนวนมกเกดรวมกบรอยเลอนขนาดใหญหรอเขตรอยแตกบนเปลอกโลก แนววงรอบแปซฟก นอกจากแนววงรอบทงสองน ภเขาไฟกตงอยในมหาสมทรแอตแลนตก และอนเดย เกาะไอซแลนดและในแอนตารกตก

11

แสดงการเกดภเขาไฟ ทมา: http://www.eduzones.com

ปรากฏการณภเขาไฟ

ปรากฏการณภเขาไฟ แบงออกเปน 3 ชนด ไดแก 1. ภเขาไฟมพลง (Active Volcanoes) ภเขาไฟทอยในสภาวะมการปะทอยางตอเนองหรอขาดหายไป

เปนชวงใหจดเปนภเขาไฟมพลง เชน ภเขาไฟเอตนา (Etna) ในเกาะชชลตอนใตประเทศอตาล 2. ภเขาไฟสงบ (Dormant Volcanoes) ภเขาไฟทปจจบนไมมพลง แตไดเคยปะทขนในอดต เรยกวา

ภเขาไฟสงบเชน ภเขาไฟวสเวยสในอตาล ทไดปะทขนและสงบมานานหลายศตวรรษ 3. ภเขาไฟดบสนท (Extinct Volcanoes) ภเขาไฟทไมมการปะทอกในอดตกาล เรยกวา ภเขาไฟดบ

สนท ในประเทศไทยมภเขาไฟดบสนทหลายแหง เชน ทอ าเภอแมเมาะ จงหวดล าปาง อ าเภอเฉลมพระเกยรต จงหวดบรรมย เชน เขากระโดง เขาไปรบด ภองคาร เขาพนมรงอนเปนทตงประสาทหนเขาพนมรง

12

สาเหตการเกดภเขาไฟระเบด การเกดภเขาไฟ เปนภยธรรมชาตไดเพมความรนแรงใหเราไดเหนมากขนทกวน ไมวาจะเปนการเกดแผนดนไหว น าทวม ภเขาไฟระเบด ฯลฯ หากเราเขาใจถงทมาของสงเหลานจะท าใหสามารถปรบตวไดอยางเหมาะสมกระบวนการระเบดของภเขานนยงไมเปนทเขาใจกระจางชด นกธรณวทยาคาดวามการสะสมของความรอนอยางมากบรเวณนน ท าใหมแมกมา ไอน า และแกส สะสมตวอยมากขนเรอยๆ ซงกอใหเกดความดน ความรอนสง เมอถงจดหนงมนจะระเบดออกมา อตราความรนแรงของการระเบด ขนอยกบความรนแรงของการระเบด รวมทงขนอยกบความดนของไอน า และความหนดของลาวา ถาลาวาขนมากๆ อตราการรนแรง ของการระ เบดจะรนแรงมากตามไปดวย เวลาภเขาไฟระเบด มใชมแตเฉพาะลาวาทไหลออกมาเทานน ยงมแกสไอน า ฝ นผงเถาถานตางๆ ออกมาดวย มองเปนกลมควนมวนลงมา พวกไอน า จะควบแนนกลายเปนน า น าเอาฝ นละอองเถาตางๆ ทตกลงมาดวยกน ไหลบากลายเปนโคลนทวมในบรเวณเชงเขาต าลงไป ยงถาภเขาไฟนนมหมะคลมอย มนจะละลายหมะ

ผลจากภเขาไฟระเบด

เมอภเขาไฟปะทไดพนวสดออกมาหลากหลาย ซงอาจแปรผนไดตงแตเปนแกสตาง ๆจนถงเศษหนขนาดมหมา หรออยในสวนประกอบ 3 สถานะ คอ แกส ของเหลว และของแขง

1. แกส แกสทพวยพงออกมาจากภเขาไฟสวนใหญประกอบดวย ไอน าทมปรมาณหลากหลายของคารบอนไดออกไซด แกสไขเนา และคลอรน ในชวงมการปะทแกสทเลดลอดอาจผสมรวมกนเขากบฝ นภเขาไฟปรมาณมาก และบอยครงทพวยพงจากปากปลองภเขาไฟมกลมควนด าโขมง ซงอาจมองเหนไ ดหลายกโลเมตร เชน ภเขาไฟกรากะตว (Krakatoa) ระเบดเมอ พ .ศ. 2426 ทชองแคบสมาตรา ระหวางเกาะชวากบเกาะสมาตรา ประเทศอนโดนเซย

2. ของเหลว ของเหลวทไดจากภเขาไฟ คอ ลาวา ปรมาณของหนหลอมเหลวรอนระอ โดยทวไปลาวาปะทจากปากปลองบนยอดภเขาไฟ แตพบไม บอยทลาวาไดแตกทะลกออกมาทางดานขางปลองและเลดลอดออกมาตามรอยแตกทไดพฒนาตวมาตามเขตพงทลายงายในเหลาบรรดาลาวามสมบตทางเคมและทางกายภาพตางกน และสมบตเหลานอาจสะทอนถงรปแบบภเขาไฟปะท นอกจากนองคประกอบทางเคมขอ งลาวากมอทธพลตอความหนด ซงสงผลกระทบอตรา และระยะทางในการไหลหลาก และยงผลตอถงรปทรงกรวยภเขาไฟไดเชนกน จะท าใหมบางสงบนโครงสรางผวของหนทเกดขน เมอหนทหลอมเหลวแขงตว เนองจากลาวามลกษณะตางกน นกธรณวทยาไดจ าแนกพวกนออกเปนสภาพกรด สภาพดางและสภาพกลาง ลาวาสภาพก รดมปรมาณซลกาสง (รอยละ 65-75) มกมความหนดสงและปะทบอย ลาวาสภาพดางมซลกาต า (นอยกวารอยละ 50) ความหนดนอยและไมคอยปะท เพราะแกสทละลายปน ออกมา สามารถเลดลอดออกจากลาวาทมความเหลวนอยกวาไดงาย ลาวาสภาพกลางมปรมาณซลกาอยระหวางสภาพกรดและดางรอยละ50-60

13

การไหลของลาวากมอทธพลตอความหนดขนอยกบองคประกอบทางเคม ทมา : นางนภาพร เกาะทอง

องคประกอบของลาวาและวธการเยนตวลงและแขงตว บอยครงสะทอนถงโครงสรางผวของหน บางครงลาวาทะลกขนมามแรงไมพอ ท าใหลาวาแขงตวรอบบอนนเกดเปน ลาวากรวยสาดกระเซน (Spatter Cone) เมอลาวาหลากไหลบาไปบนพนผวโลกมการเยนตวลงและลดความดน โดยยอมใหแกสทกกอยเลดลอด แกสทเลดลอดเหลานท าใหเกดฟองอากาศ เมอลาวาเยนตวไดรพรนวางเปลา ลาวาปนกรวดภเขาไฟแขงขน ประกอบดวยรขรขระมากมาย เรยกวา ตะกรนภเขาไฟ (Scoria) หากผวลาวาปกคลมดวยแทงหนามแหลมของตะกรนภเขาไฟ เรยกวา อาอา (Aa) และลาวาทมผวคอนขางเรยบแบ บคลนหรอผวเกลยว เรยกวา ลาวาปาฮอยฮอย (Pahoehoe) ทงสองพจนนมก าเนดมาจากหมเกาะฮาวาย เปนสถานทพบแบบฉบบการเกดขนเปนครงแรก

14

ลาวากรวยสาดกระเซน สงประมาณ 1 เมตร ทมา : นางนภาพร เกาะทอง 3. ของแขง หนอคนพ โดยทวไปพบในรป ลาวา

หลาก (Lava flow) ตามธรรมชาตคลายแผนหนแบ นอาจแผปกคลมไดหลายรอยตารางกโลเมตร และลกเกอบกโลเมตร ลาวาหลากเกดรวมกบภเขาไฟและสวนอนไดไหลขนมาตามรอยแตก มกแสดง แนวแตกเสาเหลยม (Columnar joint) และยงมกอนขรขระของตะกรนภเขาไฟ นอกจากนวสดแขงหลากหลาย ซงอาจพนมาจากภเขาไฟปะทระเบดและส สารนอาจมขนาดตงแตฝ นละเอยดมากไปจนถงกอนหนมหมาหนกหลายตน หากของแขงเหลานแขงตวขนเปนหน เรยกวา ตะกอนภเขาไฟ (Pyroclastic) และหากอนภาคลาวาปลววอนในอากาศ จบตวกนขนเปนเถาธลภเขาไฟ (Volcanic ash) ฝ นภเขาไฟ จนถงกอนวสดรวน เรยกวา ชนสวนภเขาไฟ (Tephra)

เถาธลภเขาไฟ ทมา : นางนภาพร เกาะทอง

15

แตถาลาวาแขงไดหมนควงแหวกอากาศ มลกษณะวตถทรงกลมหรอยาวรคลายลกสาล ขนาดใหญกวา 64 มม. เรยกวา บอมบภเขาไฟ (Volcanic Bomb) พบกระจดกระจายตามเชงเขาในภาคอสานตอนใตของประเทศไทย เชน เขาพนมรง เขากระโดง ภองคาร จงหวดบรรมย

บอมบภเขาไฟ ทภองคาร จงหวดบรรมย ทมา : นางนภาพร เกาะทอง

และหากมลกษณะสะเกดเหลยม เรยกวา บลอกภเขาไฟ (Volcanic block) หากมขนาดประมาณ 2-64 มลลเมตร เรยกวา มลภเขาไฟ (Lapilli) และเปนเนอแกวชนดดาง เรยกวา กรวดภเขาไฟ (Volcanic cinder)

มลภเขาไฟเปรยบเทยบกบขนาดของเหรยญดอลลารสหรฐ ทมา : นางนภาพร เกาะทอง

16

ภมลกษณจากปรากฏการณภเขาไฟ

ปรากฏการณภเขาไฟและการปะทของลาวายงผลใหเกดภมลกษณหลก 4 แบบ คอ 1. ทราบสงบะซอลต หรอ ทราบลาวา (Plateau Basalt or Lava Plain) เกดจากการปะท ของลาวา

จ านวนมหาศาลขนมาตามรอยแตกและไหลแผซานเปนชนเหนอพนผวโลกกลายเปนทราบบะซอลตกวางไพศาล มการสะสมหนา บางแหงหนากวา 1000 เมตร เชน ทราบสงแมน าโคลมเบย ปกคลมหลายมลรฐในตะวนตกเฉยงเหนออเมรกา ทราบสงเดคคาน (Deccanplateau) ของอนเดย และทราบสงปารานา (Parana) ในทวปอเมรกาใต

ทราบสงเดคคาน (Deccanplateau) ของอนเดย ทมา : นางนภาพร เกาะทอง

17

2. เทอกภเขาไฟ เทอกเขาเหลานประกอบดวย ผลผลตภเขาไฟทปะทออกจากกลางปลองและจ าแนกออกเปนกรวยภเขาไฟระเบดหรอ กรวยกรวดภเขาไฟ (Cinder Cone) กรวยภเขาไฟสลบชน (Composite cone or Composite Volcano or Strato Volcano) และโดมลาวาภเขาไฟ (Lava dome) หรอ กรวยลาวาภเขาไฟ (lava cone) หรอ ภเขาไฟรปโล (shield volcano)กรวยภเขาไฟระเบดทงหลายเกดขนจากการปะทระเบดสบตอกนมาครงแลวครงเลา ชนเอยงเทของตะกอนภเขาไฟทบถมรอบปากปลองภเขาไฟ ท าใหกรวยแบบนสงกวา 300 เมตร และมกเปนผลจากการระเบดภเขาไฟเพยงครงเดยว กรวยภเขาไฟสลบชนเปนภเขาไฟทมความชน ประกอบดวยลาวาและวสดตะกอนภเขาไฟทผพงแบบผวแผน เปนหลกฐานแสดงถงชวงทมการสงบลงและการปะทระเบดสลบกน ประกอบดวยหนหนดพวกแอนดไซตทแทรกซอนขนมาจากเ ปลอกโลก เชน ภเขาไฟ วสวอสในอตาลและฟจยามาในญปน

ภเขาไฟฟจยามา ทมา : นางนภาพร เกาะทอง

18

3. ปากปลองภเขาไฟ คอ ทลมรปปลองบนยอดภเขาไฟทะลไปถงใจกลางทเกดการระเบดขน ปากปลองสวนมากเกดมาจากผลของปรากฏการณภเขาไฟระเบด และเสนผาศนยกลางไมควรเกน 1.5 กโลเมตร หรอมความลกเกนกวารอยเมตรโดมลาวาภเขาไฟหรอภเขาไฟรปโลกวางไพศาล มความลาดนอย ลกษณะแสดงผวบนนนมนนอย ภเขาไฟชนดนประกอบดวยหนหนดบะซอลตหลากชนดทคลกเคลากนมาก เกดจากกลางปลองหรอปะทออกมาดานขางผานรอยแตก ขนมาจากชนเนอโลก ไดแก ปากปลองภเขาไฟฟจยามา

4. แองภเขาไฟรปกระจาด เกอบเปนรปวงกลม ทลมรปแองอยบนยอดภเขาไฟและใหญกวาปลองภเขา

ไฟมาก มดวยกน2 ชนด คอ ชนดแรกเปนผลพวงมาจากปรากฏการณระเบดและอกชนดเปนผลจากการยบตวหรอจมตวลง แองภเขาไฟรปกระจาดชนดระเบดมาจากผลของการระเบดภเขาไฟอยางรนแรง ท าใหปรมาณหนมหาศาลเคลอนยาย แองภเขาไฟรปกระจาดทยบตวหรอจมตวลงเปนผลจากทสวนบนข องภเขาไฟยบตวลง เนองจากหนหนดทพยงไวไดออนตวลงทนควน เชอวาแองภเขาไฟรปกระจาดอาจเกดจากทงผลการระเบดและยบตวลงกได และนานวนมน าขงกกลายมาเปนทะเลสาบ

ปากปลองภเขาไฟฟจยามาทสงบ ทมา : นางนภาพร เกาะทอง

19

ทะเลสาบโอรกอน ประเทศสหรฐอเมรกา อยในแองภเขาไฟรปกระจาด ทกวาง 8 กโลเมตร บนยอดภเขาไฟ

ทมา : นางนภาพร เกาะทอง ประโยชนของการเกดภเขาไฟ

1. แผนดนขยายกวางขนหรอสงขน 2. เกดเกาะใหมภายหลงทเกดการปะทใตทะเล 3. ดนทเกดจากภเขาไฟระเบดจะอดมสมบรณดวยแรธาตตางๆ 4. เปนแหลงเกดน าพรอน 5. เปลวเศษแรธาตตางๆ ท าใหบรเวณใกลภเขาไฟ เหมาะแกท าการเกษตรกรรม เพราะดนด

โทษของการเกดภเขาไฟ

1. เมอภเขาไฟระเบดจะมเขมาควนและกาซบางชนดซงอาจเปนอนตรายตอสงมชวตได 2. การปะทของภเขาไฟอาจท าใหเกดแผนดนไหว ขนได 3. ชวตและทรพยสนทอยใกลเคยงเปนอนตราย 4. สภาพภมอากาศเกดการเปลยนอยางเหนไดชด

20

แบบทดสอบกอนเรยน – หลงเรยน โรงเรยนปทมวไล

กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม สาระการเรยนรเพมเตม ส 30221 โลกศกษา

ระดบชนมธยมศกษาปท 4 จ านวน 10 ขอ 10 คะแนน

ค าชแจง: 1. แบบทดสอบกอนเรยน-หลงเรยน สาระการเรยนร เพมเตม ส 30221 โลกศกษา มจ านวน 2 หนา

2. ลกษณะของแบบทดสอบเปนปรนยแบบเลอกตอบ 4 ตวเลอกจ านวน 10 ขอ 3. เขยนค าตอบลงในกระดาษค าตอบทกรรมการคมสอบแจกใหเทานน 4. อยาขดเขยนหรอท าเครองหมายใดๆ ลงในแบบทดสอบ 5. ใหสงแบบทดสอบคนกรรมการคมสอบ หามน าแบบทดสอบออกจากหองสอบโดยเดดขาด

ผลการเรยนร ผเรยนมความรความเขาใจเกยวกบการเกดแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด 1. ขอความใดกลาวได ถกตอง

ก. การเกดแผนดนไหวตองเกดควบคไปกบภเขาไฟเสมอ ข. กาซทพงออกมาจากปลองภเขาไฟซงเปนกาซพษ ไดแก CO2 และ N2 ค. แนวรอยตอระหวางแผนเปลอกโลกเปนบรเวณทมโอกาสเกดภเขาไฟระเบดนอยกวาบรเวณอน ๆ ง. บรเวณทเปลอกโลกใตมหาสมทรมดตวลงไปใตเปลอกโลกสวนทเปนทวปจะมหนแทรกขนมางายท าใหมโอกาสเกดภเขาไฟระเบดมากกวาบรเวณอน

2. เมอภเขาไฟระเบดขน ของเหลวทไหลออกมานมาจากเปลอกโลกชนใด

ก. ชนแมนเทล ข. ชนแกนโลก ค. เปลอกโลกชนบน ง. เปลอกโลกชนลาง

3. เหตใด จงตองมการก าหนดขนาดของแผนดนไหว

ก. เพอปองกนการเกดแผนดนไหว ข. เพอตรวจสอบการเกดแผนดนไหวลวง หนา ค. เพอทราบผลกระทบหรอความเสยหายทเกดขน ง. เพอทราบถงศนยกลางของการเกดแผนดนไหว

21

ส 30221 โลกศกษา หนาท 2 4. ขอใด คอ เครองบนทกคลนแผนดนไหว

ก. บารอมเตอร ข. ไซสโมกราฟ ค. สเฟยรโรมเตอร ง. ไกเกอร เคาเตอร

5. มนษยทกคนสามารถชวยชะลอการกรอนของเปลอกโลกได อยางไร

ก. หยดระเบดภเขา ข. ไมสรางโรงงานอตสาหกรรม ค. ไมสรางเขอนและอางเกบน า ง. ไมขดดนและหนมาใชในการกอสราง

6. ขอใด ไมใช สาเหตทถกตองของการเกดแผนดนไหว

ก. เปลอกโลกมการขยายตว ข. ผวโลกมอณหภมสงกวาแกนโลก ค. เปลอกโลกเยนตวลงอยางรวดเรวท าใหเกด

แรงดนจากภายใน ง. ความรอนจากแกนโลกท าใหเปลอกโลก

เคลอนทชา ๆประทออกมา 7. เพราะเหตใด กอนภเขาไฟระเบดมกจะเกดแผนดนไหว

ก. หนหนดทมแรงดนสงเคลอนตว ข. การปรบตวของหนหนดกบชนหน ค. เกดคลนลมในทะเลทมแรงดนมาก ง. การขยายตวของหนหนดแตละชนตางกน

8. จากค ากลาว ภเขาไฟมพลง มความหมายตรงกบ ขอใด

ก. ภเขาไฟทเกดขนมานานมาก ข. ภเขาไฟทมการระเบดคอนขางถ ค. ภเขาไฟมการระเบดอยางรนแรง ง. ภเขาไฟทก าลงกอตวแตยงไมมการระเบด

9. ขอมลใด ไมใช ลกษณะการเคลอนทของแผนเปลอกโลก

ก. ขอบนธรณเคลอนหากน ข. ขอบแผนธรณซอนทบกน ค. ขอบแผนธรณเคลอนเขาหากน ง. ขอบแผนธรณแยกออกจากกน

10. ถาแผนดนไหววดได ขนาด 6 รคเตอร จะท าใหเกดผลตามมา เชนไร

ก. อาคารสงกอสรางโดยมากเสยหาย สะพานพงทลาย

ข. อาคารทมการออกแบบและโครงสราง ทไมดเสยหาย ก าแพงลม

ค. ทกสงทกอยางเสยหายวตถทกอยางกระเดนปลววอนในอากาศ

ง. ตนไมโอนเอน เครองประดบบานเคลอนทได สงกอสรางเสยหายเลกนอย

22

ใบงานท 1 แบบฝกทกษะสมพนธเชอมโยง 8 ดาน เรองปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด

แนวคดหลก รายการวเคราะห

1.พลโลก (Global Citizenship)

................................................................................................................

................................................................................................................

2.การพงพาอาศยซงกนและกน (Interdependence)

................................................................................................................

................................................................................................................

3. ความเปนธรรมทางสงคม

(Social Justice)

................................................................................................................

................................................................................................................

4.สทธมนษยชน (Human

Rights)

................................................................................................................

................................................................................................................

5.คานยมและการตระหนก

รบรสถาน การณ (Value and

Perception)

................................................................................................................

................................................................................................................

6. การพฒนาอยางย งยน

(Sustainable Development)

................................................................................................................

................................................................................................................

7. การแกปญหาความขดแยง

(Conflict Resolution)

................................................................................................................

................................................................................................................

8.ความหลากหลาย

(Diversity)

................................................................................................................

................................................................................................................

23

เฉลยใบงานท 1 แบบฝกทกษะสมพนธเชอมโยง 8 ดาน เรองปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด

แนวคดหลก รายการวเคราะห

1.พลโลก (Global Citizenship)

ถาเกดแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด ประชากรทอาศยอยในบรเวณนน เชน แนววงแหวนแหงไฟ มอนตรายถงชวต และอาจไรทอยอาศย

2.การพงพาอาศยซงกนและกน (Interdependence)

เมอเกดแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด สวนใหญจะใหการชวย เหลอกน สามารถพงพาอาศยซงกนและกนได เชน อนโดนเซย ฟลปปนส ญปน จน หรอแมแตไทยทไดรบผลกระทบจากสนาม

3. ความเปนธรรมทางสงคม

(Social Justice)

เปนภยทางสงคมทแมแตนกวทยาศาสตร กยงไมสามารถพยากรณไดวาจะเกดขนเมอใด ดงนนจงไมเกยวของกบความเปนธรรมทางสงคม (Social Justice) แตถาปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบดเกดขนทใด น าใจของมนษยธรรมกจะหลงไหลไปทนน

4.สทธมนษยชน (Human Rights)

****ไมเกยวของ****

5.คานยมและการตระหนกรบรสถานการณ (Value and Perception)

ความเสยหายทประมาณคาไมได

6. การพฒนาอยางย งยน

(Sustainable Development)

มบางประเทศ เชน ญปน ไตหวน ฯลฯ พยายามจะเอาชนะภยพบตทางธรรมชาต เชน การสรางทอยอาศยทสามารถทนแรงสนสะเทอนของแผนดนไหวไดเทานนเอง

7. การแกปญหาความขดแยง

(Conflict Resolution)

นกวทยาศาสตร ก าลง ศกษา คนควา หาทางแกปญหา

8.ความหลากหลาย

(Diversity)

แผนดนไหวและภเขาไฟระเบดใหทงประโยชนและโทษอยางหลากหลาย

(เฉลยอยในดลยพนจของครผสอน)

24

ใบงานท 2 เรอง ปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด

ผลการเรยนร : ผเรยนมความรความเขาใจเกยวกบปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด ค าชแจง : ใหผเรยนพจารณาภาพและอานขอความทก าหนดใหแลวแสดงความคดเหน วาสงผลกระทบตอ

ประชากรอยางไร *********************************************************************************

ดร.สมทธ กลาววา “ ภเขาไฟ ” คอ ภยพบตทไกลจากตวเรา ถงแมวาในประเทศไทยจะไมมภเขาไฟทสามารถปะทได แตประเทศเพอนบานทอยรอบ ๆทมภเขาไฟพรอมปะทขนมา และสรางความเสยหาย มายงประเทศไทย ไดเชนกน ถาเราดแผนทประเทศไทยจะพบ วา ประเทศไทยเรามภเขาไฟอยหลายลก ลวนดบสนทแลวทงสน มจ านวน 8 ลก อาจจะหลงเหลอพษสงอยบาง กแคท าใหเกดแผนดนไหวทไมรนแรงเทาใดนก เชน จงหวดบรรมย ไดแก ภเขาไฟหนพนมรง ภเขาไฟหนหลบภเขาไฟองคารภเขาไฟกระโดง ภเขาไฟไบรบด ภเขาไฟคอกสวนจงหวดล าปาง ไดแก ภเขาไฟ ดอยผาดอกจ าปาแดด ภเขาไฟดอยหนคอกผาฟ ถาดเหตการณหลงจากเกดแผนดนไหวประมาณ 9.3 รกเตอร ทเกาะสมาตรา ประเทศอนโดนเซย เมอวนท 26 ธนวาคม 2547 สถตการเกดแผนดนไหว ตามรอยเลอนตางๆ ในประเทศไทยกเพมมากขนและรนแรงขน อาท ภาคเหนอเกดแผนดนไหวขนาดใหญเกน 4 รกเตอร ตดตอกนบอยขน จากทผานมาไมคอยมเหตการณแบบน ซงเปนสงทนกวทยาศาสตรเปนหวงมาก หากเกดเหตการณแผนดนไหว แนะน าวาคอยๆลงบนได ออกจากตกดวยบนไดและตองอยในทโลงแจงเพอไมใหสงของตกใส ภเขาไฟทนาเปนหวงทสดตอนนกคอ ภเขาไฟ Barren Island ทอนเดยทอยในทะเลอนมน เพราะมความเสยงทจะเกดการปะทมากทสด และถาเกดขนไทย กจะไดรบผลกระทบแนนอน ขอคดวเคราะห................................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

25

เฉลย ใบงานท 2 เรอง ปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด

ผลการเรยนร : ผเรยนมความรความเขาใจเกยวกบปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด ค าชแจง : ใหผเรยนพจารณาภาพและอานขอความทก าหนดใหแลวแสดงความคดเหน วาสงผลกระทบตอ

ประชากรอยางไร *********************************************************************************

จากการวเคราะห พบวา

1. มภเขาไฟทดบแลวจ านวน 8 ลก อยบรเวณจงหวดบรรมยและจงหวดล าปาง 2. หลายประเทศเพอนบานเรา ลวนแลวแตอยในวงแหวนแหงไฟ มภเขาไ ฟพรอมทจะระเบดได

ตลอดเวลา เชน ฟลปปนส อนโดนเซย ถาภเขาไฟเหลานระเบดขน กมผลกระทบตอสภาพแวดลอมของไทย เชนกน

3. ภายหลงเหตการณเกดแผนดนไหว 9.3 รกเตอร ทเกาะสมาตรา ประเทศอนโดนเซย เมอวนท 26 ธนวาคม 2547 สถตการเกดแผนดนไหวตามรอยเลอนตาง ๆในประเทศไทยกเพมมากขนและรนแรงขน

4. ภเขาไฟ Barren Island ทอนเดยทอยในทะเลอนมน เพราะมความเสยงทจะเกดการปะทมากทสด และถาเกดขนไทยกจะไดรบผลกระทบแนนอน เชนเดยวกบระเบดท ฟลปปนส อนโดนเซย

5. โดยสรป ไมวา ภเขาไฟ จะระเบดบรเวณใดกสงผลกระทบตอการเปลยนแปลงของโลก และหากเกดแผนดนไหวเกดขนในประเทศไทย ใหรบออกจากอาคาร ตก บาน วงไปอยบรเวณโลงแจงทนท

(เฉลยอยในดลยพนจของครผสอน)

26

ใบงานท 3 เรอง ปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด

ผลการเรยนร : ผเรยนมความรความเขาใจเกยวกบปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด ค าชแจง : ใหผเรยนเตมค า หรอขอความลงในชองวางใหถกตองสมบรณ

********************************************************************************* 1. อะไร คอ สาเหตการเกดแผนดนไหว

ตอบ………………………………………………………………………………………………… 2. ท าไปประเทศตาง ๆ ในโลกจ าเปนตองศกษาและท าความเขาใจเรองปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟ

ระเบด ตอบ……………………………………………………………………………………………………..

3. ประเทศไทยหนวยงานใดทรบผดชอบในการเตอนภยแจงขอมลขาวสารใหประชาชนทราบ ตอบ………………………………………………………………………………………………

4. ภเขาไฟระเบด เกดจากสาเหตใด ตอบ………………………………………………………………………..………………………

5. นกธรณวทยาเชอวาอตราความรนแรงการระเบดของภเขาไฟขนอยกบสงใด ตอบ ……………………………………………………………………………………………….

6. เมอภเขาไฟระเบดนอกจากการไหลของลาวาแลวยงน าสงใดออกมาดวย ตอบ ……………………………………………………………………………………………….

7. ภเขาไฟแบงออกเปนกประเภทอะไรบาง ตอบ ……………………………………………………………………………………………….

8. บรเวณทเกดภเขาไฟและมการศกษากนมากทสดในโลกคอบรเวณใด ตอบ …………………………………………………………………………………………………….

27

เฉลยใบงานท 3 เรอง ปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด

ผลการเรยนร : ผเรยนมความรความเขาใจเกยวกบปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด ค าชแจง : ใหผเรยนเตมค า หรอขอความลงในชองวางใหถกตองสมบรณ

********************************************************************************* 1. อะไร คอ สาเหตการเกดแผนดนไหว ตอบ เกดจากการเคลอนตวของเปลอกโลกโดยฉบพลนในลกษณะแตกตางกน เชน เปลอกโลกชนกน , เปลอกโลกเสยดกนและแยกจากกน 2. ท าไม ประเทศตาง ๆ ในโลกจ าเปนตองศกษาและท าความเขาใจเรองปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด ตอบ เพอน าไปวางแผนในการเตรยมพรอมวางมาตรการปองกนแผนดนไหวและภเขาไฟระเบดทงระยะสนและระยะยาว 3. หนวยงานใด ในประเทศไทยทรบผดชอบในการเตอนภยแจงขอมลขาวสารใหประชาชนทราบ ตอบ กรมอตนยมวทยา 4. ภเขาไฟระเบดเกดจาก สาเหตใด ตอบ การสะสมความรอนในบรเวณนนอยมากสงผลใหแมกมา ไอน า และแกสสะสมมากขนเรอย ๆ กอใหเกดความดน ความรอนเมอถงจดหนงมนจะระเบดออกมา 5. นกธรณวทยาเชอวาอตราความรนแรงการระเบดของภเขาไฟขนอยกบสงใด ตอบ ความดนของไอน า , ความหนดของลาวา กรณมากจะระเบดรนแรงมาก 6. เมอภเขาไฟระเบดนอกจากการไหลของลาวาแลวยงน าสงใดออกมาดวย ตอบ แกส ไอน า ฝ นผงเถาถานตาง ๆ ออกมาดวย 7. ภเขาไฟแบงออกเปนกประเภท อะไรบาง ตอบ 3 ประเภท 1) ภเขาไฟแบบโลห 2) ภเขาไฟแบบกรวยสลบชน 3) ภเขาไฟแบบกรวยกรวด 8. บรเวณทเกดภเขาไฟและมจาก การศกษากนมากทสดในโลกคอ บรเวณใด ตอบ หมเกาะฮาวาย

(เฉลยอยในดลยพนจของครผสอน)

28

ใบงานท 4 เรอง ปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด

ผลการเรยนร : ผเรยนมความรความเขาใจเกยวกบปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด ค าชแจง : ใหผเรยนน าตวเลขหนาขอความทเหนวาถกตองเตมลงในรปภาพการเกดภเขาไฟ

********************************************************************************

1. แผนดนทเกดจากลาวาทเยนลง 6. ชองทางทแมกมาพลงขนมา 2. ปลองภเขาไฟทเกดขนภายหลงและซอนอยในปลองเดม 7. แมกมาซงอยใตพภพ 3. เมฆด าอนเกดจากเถาและกาซจากภเขาไฟ 8. หาลกไฟ 4. ปลองขนาดเลก 9. น าพรอนทเกดจากความรอนของแมกมา 5. กรวยภเขาไฟเกดจากลาวาและเถาภเขาไฟทแขงตว 10. แมกมาทแขงตวอยในระหวางชนหน

29

เฉลยใบงานท 4 เรอง ปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด

ผลการเรยนร : ผเรยนมความรความเขาใจเกยวกบปรากฏการณแผนดนไหวและภเขาไฟระเบด ค าชแจง : ใหผเรยนน าตวเลขหนาขอความทเหนวาถกตองเตมลงในรปภาพการเกดภเขาไฟ

********************************************************************************* 1. แผนดนทเกดจากลาวาทเยนลง 6. ชองทางทแมกมาพลงขนมา 2. ปลองภเขาไฟทเกดขนภายหลงและซอนอยในปลองเดม 7. แมกมาซงอยใตพภพ 3. เมฆด าอนเกดจากเถาและกาซจากภเขาไฟ 8. หาลกไฟ 4. ปลองขนาดเลก 9. น าพรอนทเกดจากความรอนของแมกมา 5. กรวยภเขาไฟเกดจากลาวาและเถาภเขาไฟทแขงตว 10. แมกมาทแขงตวอยในระหวางชนหน

(เฉลยอยในดลยพนจของครผสอน)

5

6

8

3

2

1

7

4

9 10

30

บรรณานกรม

1. ทมาขอมลจากอนเตอรเนตเวบไซต : http://th.wikipedia.org 2. ทมาขอมลจากอนเตอรเนตเวบไซต: http://www.eduzones.com 3. ทมาขอมลจาก อนเตอรเนตเวบไซต : http://siliconium.net 4. ทมาขอมลจากอนเตอรเนตเวบไซต http://www.thainame.net/weblampang 5. ทมาขอมลจากอนเตอรเนตเวบไซต : http://th.images.search.yahoo.com 6. ทมาขอมลจากอนเตอรเนตเวบไซต : http://www.geocities.com/volcano_talks/p1.htm 7. ทมาขอมลจากอนเตอรเนตเวบไซต: http://www.geology.wisc.edu 8. ทมาขอมลจากอนเตอรเนตเวบไซต: http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php