การใช้วัสดุในท้องถิ่นเพื่อ ... Karn... · 2020-06-18 · available in a local context such as bamboo and Paulownia (a fast growing

โครงการจดประชมวชาการ ประจำาป 2555Built Environment Research Associates Conference, BERAC 3, 201258

การใชวสดในทองถนเพอการออกแบบสถาปตยกรรมในพนทหางไกล Local Material Utilization for Architectural Design in Remote Areas

กานต คำาแกว ดร. วฑรย เหลยวรงเรอง และ ลลตา จรสกรKarn Khamkaew, Vitul Lieorungruang, Ph.D. and Lalita Jarusakorn

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม Faculty of Architecture, Chiangmai University

E-mail: [email protected]

บทคดยอ บทความนนำาเสนอวธการใชวสดในทองถน เพอนำามาออกแบบสถาปตยกรรมใหมความสอดคลองกบวสดทมอยในสภาพแวดลอม โดยนำาเอาหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาปรบใชเปนแนวความคดในการออกแบบ โดยใชวสดทสามารถหาไดงายในทองถน เชน ไมไผ ตนเพาโลเนยว ฯลฯ ซงเปนตนไมโตเรว กรณศกษาของสถานเกษตรหลวงดอยอางขาง มาใชในการออกแบบสถาปตยกรรมใหชมชนสามารถใชชวตทามกลางวถแบบพอเพยงและเขากบสภาพแวดลอมทเปนธรรมชาต ตลอดจนจารตประเพณวฒนธรรมของทองถน โดยหลกการและเหตผลในการศกษา จากสถานการณปจจบนวสดทใชในการกอสรางบนทองถนทหางไกลยงไมสอดคลองกบวถชวตของชมชนและวสดกอสรางมราคาคอนขางสงเนองจากระบบการขนสง ดงนน การศกษาเพอนำาวสดทมอยในทองถนมาใชในอาคารจะชวยลดตนทนในการกอสราง การศกษาจากกรณศกษาสถาปตยกรรมทอยในทองถน อาคารทพกอาศยของชมชน การใชวสดและวธการกอสรางชวยสรางกระบวนการออกแบบสถาปตยกรรมสำาหรบวสดทไมคงทนถาวร โดยใชวธการปรบเปลยนเมอวสดนนเสอมสภาพลง ประโยชนทเกดขนจะทำาใหการใชวสดในงานสถาปตยกรรมสรางคณคาใหกบวสดทมอยในทองถน และการใชวสดใหเกดประโยชนสงสด โดยกระบวนการเรยนรวสดดงกลาวจะเปนวธการทชวยใหเกดสบทอดกบชมชนในรนหลงตอไป

Abstract

This article proposes a method of designing architecture which conforms to usable local materials

by applying sufficiency economics as the main concept. This involves the use of materials which are

available in a local context such as bamboo and Paulownia (a fast growing tree found in Doi Ankang) in the

architectural design, allowing local communities to live in line with sufficiency principles and adapt their life

to the natural environment, as well as norms and local traditions. Currently, the materials which are used in

construction in remote areas are not responsive to local ways of life. The cost of construction materials

is also rather high due to local logistical difficulties. Therefore the study to apply local materials when

designing architecture can cut net costs in the construction process. By studying local architecture,

communities can help to create construction processes for impermanent materials by substituting materials

when they are deteriorated. The benefits of this process can give high value to local materials. Furthermore,

by developing an understanding of local materials, as mentioned above, this knowledge can then be handed

down to the next generation.

คำาสำาคญ (Keywords) วสดในทองถน (Local Material), การออกแบบในพนทหางไกล (Architectural Design in Remote Area)

59การใชวสดในทองถนเพอการออกแบบสถาปตยกรรมในพนทหางไกล กานต คำาแกว ดร. วฑรย เหลยวรงเรอง และ ลลตา จรสกร

1. บทนำา

ดอยอางขางไดเปลยนสภาพจากภเขา ซงถกตดไมทำาลายปา เนองจากชาวเขาเผามเซอ ซงสมยนนทำาการปลกฝนแตยงยากจน ทงยงทำาลายทรพยากรปาไม ตนไม ลำาธาร ทเปนแหลงสำาคญตอระบบนเวศ จากการเสดจพระราชดำาเนนของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระราชดำารใหสรางสถานเกษตรหลวงดอยอางขางขน ทำาใหดอยอางขางกลบมาเปนพนทอดมสมบรณ มพนธไมผลกวา 12 ชนด ผกเมองหนาวกวา 60 ชนด ดอกไมเมองหนาวกวา 20 ชนด และพนธไมโตเรวอก 5 ชนด มพนทใชทำาเกษตรประมาณ 1,800 ไร มหมบานชาวเขาทสถานเกษตรใหการสงเสรมและพฒนารวม 6 หมบาน ไดแก ไทยใหญ มเซอดำา ปะหลอง และจนฮอ ชนเผาไดอพยพเคลอนยายถนมายงภาคเหนอของไทย ท ต งของหมบานปกหลกอย บนเขา มการคมนาคมทยากลำาบาก เพราะเปนภเขาสงชนและคดเคยว มสภาพอากาศหนาวเยนตลอดป โดยเฉพาะในชวงฤดหนาว อากาศหนาวจด นำาคางเปนเกรดนำาแขง อณหภมตำาสด –4 องศาเซลเซยส ครอบครวสวนใหญของชาวเผามเซอจะมลกเยอะ โรงเรยนจงเปนแหลงเรยนรใหกบเดก ๆ เพอพฒนาอาชพ และนำาความรทไดรบมาเลยงครอบครว และเพอเปนการปลกฝงใหเดกชนเผามความรกในชาต ศาสนา และพระมหากษตรย รวมทงยงพฒนาพนฐานทางการศกษาใหเดกมจตสำานกในการอนรกษธรรมชาต โดยนำาทรพยากรทมอยในทองถนมาใชประโยชนใหมากทสด

2. วตถประสงค

1. คนหาวธการใชวสดในทองถน เพอนำามาใชในการออกแบบสถาปตยกรรม ใหมความเหมาะสมกบสภาพแวดลอม ท ถ กลอมรอบดวยววทวทศนและธรรมชาต ทสามารถดำาเนนชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยงทเนนการพงพาตนเอง 2. คนหาวธการออกแบบสถาปตยกรรมท สอดคลองในเรองระบบนเวศวทยา สงแวดลอม โดยเนนวสดทหาไดงายในทองถน ทสงผลตอความเปนอยของมนษย

3. ขอบเขตของการวจย

1.ขอบเขตดานเนอหา ศกษารปแบบสถาปตยกรรมทอยในพนทดอยอางขาง จงหวดเชยงใหม และศกษาวสดในทองถนและเทคโนโลยการก อสรางท สามารถนำามาใชในการออกแบบสถาปตยกรรมประเภทสถานศกษา ในพนทภาคเหนอตอนบน 2.ขอบเขตดานกลมเปาหมาย สำาหรบการออกแบบสถาปตยกรรมประเภทสถานศกษา คอ เดกอายระหวาง 3 – 17 ป 3.ขอบเขตดานเวลา ในการศกษาวจยระหวาง เดอนพฤษภาคม 2554 – เดอนมนาคม 2555

4. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ทำาใหการนำาวสดและทรพยากรทมอยในทองถนมาประยกตใชในงานสถาปตยกรรมใหเกดประโยชนสงสด 2. ทำาใหไดสถาปตยกรรมประเภทอาคารเรยน สงเสรมและสอดคลองกบสภาพแวดลอม

5. ผลการศกษา

5.1 การศกษาวสดในทองถนไมโตเรวทสถาน เกษตรหลวงอางขาง ในอดตทสถานฯ อางขางมการลกลอบตดไมทำาลายปาเพอทำาไรเลอนลอย พระบาทสมเดจพระเจา อยหว ทรงมพระราชดำารใหปลกตนไมบนดอยอางขาง การปลกสรางสวนปาทอางขางจงเรมขน เมอป พ.ศ. 2525 โดยความรวมมอของมลนธโครงการหลวง มหาวทยาลยเกษตรศาสตร Nation Taiwan University

และ VACRS/ICDF แหงไตหวนมการนำาไมโตเรวจากไตหวนหลายชนดมาทดลองปลกทอางขาง จากการศกษาพบวา พรรณไมและไมไผทเตบโตไดดทอางขาง ไดแก เพาโลวเนย การบร จนทรทองเทศ เมเปลหอม กระถนดอย สนหนาม ไผหวานอางขาง ไผหยก ไผมากนหนอย ไผลโตเฟย ไผแบมบซอยเดส ไผหก ไผบงใหญ พนท ๆ ปลกไมโตเรวในสถานฯ มประมาณ 800 ไร (1 เฮกแต = 6.25 ไร) ขยายใหชาวบานปลกเปนปาชาวบานพนท 200 ไร 10,000 ตน เมอปลกไมโตเรว


รปท 1 แผนทแสดงชนดพนธไมโตเรวทปลกและ เตบโตไดดทสถานฯ อางขาง

รปท 2 ตนกระถนดอย

รปท 3 อบเชยญวน/การบร

รปท 4 จนทรทองเทศ

รปท 5 เพาโลวเนย

ทมา: จากการสำารวจทสถานฯ อางขาง


1. Acacia Confusa (กระถนดอย)ชอสามญ: Taiwan Acacia

เปนพนธไมพนเมองของไตหวน ขนไดดตามบรเวณทราบเชงเขา และบรเวณทมฝนตกสมำาเสมอ เปนไมโตเรวไมผลดใบ (ลกษณะคลายกระถนณรงค) นยมปลกเปนแนวกนลม ใหรมเงา ปองกนดนทะลาย ดนเลอนไหลเหมาะนำาไปเผาทำาถาน เพราะเนอไมมความหนาแนนสง

เหลานแลว เมอถงเวลาลดกง และตดสางขยายระยะกมการหาแนวทางในการนำาไมไปใชประโยชนในรปแบบตาง ๆ

2. Cinnamomum Camphora (อบเชยญวน/การบร) การบรอยในสกลอบเชย กระจายในเขตกงรอน ทนความหนาวเยนไดด เปนพนธไมผลดใบขนาดใหญ ใบมสเขยวตลอดป กลนคลายยาจน พบทางภาคเหนอของประเทศไตหวน สงกวาระดบนำาทะเล 1,200 เมตร เนอไมละเอยด นยมนำาไปทำาต การแกะสลก ใชในการกอสราง สวนทเอาไปสกดทำานำามนหอมระเหย คอ กง ใบ ราก นำาหนกสด 200 กโลกรม ไดนำามนหอมระเหย 500-700 cc.

3. Fraxinus Griffithii (จนทรทองเทศ)ชอสามญ: Griffith’s Ash

ลกษณะใบคลายรปเขม พบกระจายบรเวณภเขาสง 400-750 เมตร จากระดบนำาทะเล เนอไมแขง ทนทาน นยมใชในงานกอสราง ทำาเครองมอเกษตร และเครองใชภายในบาน

4. Paulownia Taiwaniana (เพาโลวเนย) ไมขนาดใหญ เจรญเตบโตเรว ในระดบความสง ประมาณ 1,000 เมตร อากาศไมหนาวเยนเกนไป เนอไมมสขาว เปนไมเบาออน สามารถนำาไปทำาต เตยง เครองดนตร หบใสของ เปลอกและใบสามารถทำาเปนยาและเลยงหมอนไหมไดจะตดดอกทกป ในชวงเดอนกมภาพนธ ดอกมสมวงออน ลกษณะคลายรปแตรหรอระฆง


5. Liquidambar Formosana (เมเปลหอม) ชอสามญ: Fragrant Maple

เปนไมผลดใบลำาตนสงใหญ ใบม 3 แฉก พบในพนทสง 100 - 1,500 เมตร เนอไมเหมาะนำามาทำาต ฟน เครองใชภายในบาน ลำาตนนำาไปเพาะเหดได เชน เหดหอม ใบเมเปลเปลยนสชวงฤดหนาว เปนสแดง

ชนดท 1 ไผหยก ไผหยกมความยาวลำาเฉลย 4.72 เมตร ความยาวปลองเฉลย 337.4 มลลเมตร คาเฉลยของจำานวนปลองตอลำา 14 ปลอง คาเฉลยความหนาของผนงปลอง 6.3 มลลเมตร และคาเฉลยขนาดเสนผาศนยกลางของปลอง 30.1 มลลเมตร สำาหรบลกษณะกายภาพของไมไผหยกในสภาพสด สวนผวนอกมสเขยวปนเหลอง เมอตดเขามาในสวนกลางทเปนเนอไมจะมสขาวอมครม เมอทงไวใหแหง สของผวนอกจะเขมขน โดยจะเกดสเหลองเขมมากกวาสภาพสด

จากการศกษาไมโตเรวท สถานเกษตรหลวง อางขางดงทกลาวมาในขนตน สวนใหญมกจะนำาไปใชในการจดทำาเครองใชภายในบาน เครองมอทางการเกษตร งานแกะสลก ดงนน การศกษาจงเหนวาการนำาไมมาใชใหเกดประโยชนสงสดในงานสถาปตยกรรมคอการเลอกใชไมไผ เพราะไมไผเปนไมอกชนดทโตเรวและมจำานวนมากสามารถหาไดงายในทองท สวนใหญกถกใชสำาหรบการกอสรางอาคารทพกอาศยในทองท ไมไผในสถานฯอางขาง มการนำาไผตางถนมาทดลองปลกในป พ.ศ. 2529 ซงมทงไผพนเมองของไทยและจากไตหวนนำามาปลกปรากฏวา ไผพนเมองของไทย คอ ไผรวก ไผหก ไผซาง ไผตง ไผหวาน ขนดทอางขาง และไผจากไตหวนทขนด คอ ไผมากนหนอย ไผขน ไผหยก ไผหวานอางขางฯ แตชนดทจะนำามาใชในการกอสรางอาคาร ปจจยทสงผลกระทบ คอ จำานวนและขนาดของไมไผ ดงนนจงคดเลอก ไผ 4 ชนดทมจำานวนมากในพนท ไดแก ไผหยก ไผหวานอางขาง ไผบงใหญ ไผหก เพอทดสอบคณสมบตทางฟสกส

ชนดท 2 ไผหวานอางขาง ไผหวานอางขางมความยาวลำาเฉลย 15.87 เมตร ความยาวปลองเฉลย 512.0 มลลเมตร คาเฉลยของจำานวนปลองตอลำา 31 ปลอง คาเฉลยความหนาของผนงปลอง 7.3 มลลเมตร และคาเฉล ยขนาดเสนผานศนยกลางของปลอง 81.3 มลลเมตร สำาหรบลกษณะกายภาพของไมไผหวานอางขางในสภาพสด สวนผวนอกมสเขยวเหลอง เมอตดเขามาในสวนกลางทเปนเนอไมจะมสเหลอง เมอทงไวใหแหงสของผวนอกจะเปลยนเปนสเหลองเขมขน

รปท 6 เมเปลหอม

รปท 7 เฟอรนเจอรทไดจาก ไมโตเรว

รปท 8 บานจำาลองทไดจาก ไมโตเรว

รปท 9 ไผหยก สถานเกษตรหลวงดอยอางขาง

รปท 10 ไผหวาน สถานเกษตรหลวงดอยอางขาง


ชนดท 3 ไผบงใหญ ไผบงใหญมความยาวลำาเฉลย 14.34 เมตร ความยาวปลองเฉลย 462.7 มลลเมตร คาเฉลยของจำานวนปลองตอลำา 31 ปลอง คาเฉลยความหนาของผนงปลอง 7.1 มลลเมตร และคาเฉลยขนาดเสนผานศนยกลางของปลอง 76.1 มลลเมตร สำาหรบลกษณะกายภาพของไมไผบงใหญในสภาพสด สวนผวนอกมสเขยวปนเหลอง เมอตดเขามาในสวนกลางทเปนเนอไมจะมสขาวอมครม เมอทงไวใหแหงสของผวนอกจะเขมขนโดยจะเกดสเหลองเขมมากกวาสภาพสด

จากการศกษาสมบตของไผทสถานเกษตรหลวงอางขาง พบวา ไผมความชนหลงตดมาก (รอยละ 60-100) หลงการตดใหม ดงนน ในการทจะนำาไผไปใชประโยชนทางดานการรบแรงจำาเปนตองมการนำาไผไปผงหรออบจะตองระวงเรองของแมลงทำาลายไม เชน มอด เพราะจะทำาใหไผถกทำาลายโครงสราง สมบตเชงกลจะลดลงไปดวยและเมอนำาไผทมอาย 3 ป ขนไป มาเปรยบเทยบสมบตทางฟสกส พบวา ไผหก มคาเฉลยทางความยาวของลำา ความยาวปลอง ขนาดเสนผาศนยกลาง และความหนาของเนอไมมากทสด แตมปรมาณความชนในเนอไมหลงตดใหมน อยท สด ซงไผหยกมปรมาณความชนในเนอไมหลงตดใหมมากทสด หลงจากตดลำาไผ การนำาลำาไผไปผงในกระแสอากาศเพอใหลำาไผมปรมาณความชนสมดลเทากบความชนสมดลเฉลยของอากาศ ใชเวลา 75 วน สำาหรบเชงกล ไผหกใหคาแรงอด แรงเฉอนขนานเสยน คามอดลสการแตกราว และคามอดลสยดหยนมากทสด และเมอเปรยบเทยบสมบตเชงกลระหวางลำาไผสภาพสดกบลำาไผสภาพแหงของไผทง 4 ชนด พบวา ลำาไผสภาพแหงมสมบตเชงกลทดกวาลำาไผสภาพสดทกประการ

5.2 ผลการศกษาจากการนำาไมมาใชในงาน สถาปตยกรรม ไมไผเปนทรพยากรธรรมชาตทสำาคญยง เปนพชอเนกประสงคทมการใชประโยชนกนอยางแพรหลาย ตลอดจนการใชประโยชนเกยวกบดานการกอสรางทอยอาศย การใชเปนวตถดบในการใชประโยชนทางดานอตสาหกรรม ไผมความสำาคญตอชวตประจำาวนของชนชาตแถบเอเชยตลอดทกยคทกสมย ไดมการใชประโยชนไมไผโดยทวไป จนแทบจะกลาวไดวา ชวตของชาวชนบททเราเหนอยทกวนนจะแตกตางไปโดยสนเชงหากไมมไมไผ นอกจากนนแลว ไมไผยงใหคณประโยชนทางออมอกนานปการ เชน ชวยปองกนลมพายตามทองไรปลายนา ปองกนการพงทลายของดนตามรมฝงแมนำาลำาคลอง ชวยชะลออตราความเรวของกระแสนำาอนเกดจากนำาทวม ใชปลกประดบในการจดสวนเปนสถานทพกผอนหยอนใจ เปนตน ปจจบนทอยอาศยไดกลายเปนปญหาสำาคญอนหนงท สงผลกระทบในทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศ ทงน เนองมาจากการเพมของจำานวนประชากร ทรพยากรธรรมชาตสำาหรบการสรางทอยอาศย คอ ไม

ชนดท 4 ไผหก ไผหกมความยาวลำาเฉลย 14.61 เมตร ความยาวปลองเฉลย 562.0 มลลเมตร คาเฉลยของจำานวนปลองตอลำา 26 ปลอง คาเฉลยความหนาของผนงปลอง 7.6 มลลเมตร และคาเฉลยขนาดเสนผานศนยกลางของปลอง 86.4 มลลเมตร สำาหรบลกษณะกายภาพของไมไผหกในสภาพสด สวนผวนอกมสเขยวเมอตดเขามาในสวนกลางทเปนเนอไมจะมสขาวอมครม เมอทงไวใหแหงสของผวนอกจะเขมขนโดยจะเกดสเหลองเขมมากกวาสภาพสด

รปท 11 ไผบงใหญ สถานเกษตรหลวงดอยอางขาง

รปท 12 ไผหก สถานเกษตรหลวงดอยอางขาง


รอยหลอและขาดแคลนจนถงกบตองสงไมเขามาจากตางประเทศและมราคาสงมากเมอเปรยบเทยบกบรายไดของประชากรในชนบท ตลอดจนมการตดไมทำาลายปามากขน และขาดแผนหลกในเรองการกำาหนดมาตรฐานบานพกอาศยทเหมาะสมแกอตภาพของประชากร ซงปญหาทกลาวมาแลวไดสงผลกระทบโดยตรงตอการจดสรางทอยอาศยของประชากรในชนบท ซงหมายถงประชากรสวนใหญของประเทศ วสดทองถนทสำาคญทใชในชนบทนนม ไม อฐ และไมไผ สำาหรบไมดงไดกลาวมาแลววากำาลงขาดแคลนและมราคาแพง สวนอฐเปนวสดตองผลตโดยใชพลงงาน แตไมไผจดเปนวสดทองถนทหาไดงาย เปนพชเอนกประสงค ปลกงาย เปนไมโตเรว ใชประโยชนไดในระยะเวลาสน ขยายพนธงายขนในดนท วไป ใชพลงงานนอยในการกอสราง และมบทบาทสำาคญในเรองการกอสรางอาคารขนาดเลกมานาน จงควรท จะมบทบาทสำาคญขน หากมการใชเทคโนโลยทเหมาะสม ทงในการสรางและการปรบคณสมบตไมไผเพอใหมความคงทนถาวรแลว เชอวานาจะมผนยมสรางบานอยอาศยดวยไมไผเพมขน และจะเปนทางหนงในการแกปญหาในการขาดแคลนวสดกอสรางไดทางหนง นอกจากน ยงจะเปนการสงเสรมใหชาวชนบทปลกไมไผจนมผลผลตจำาหนายเปนอาชพไดอกดวย นอกจากไมไผจะใชในการกอสรางบานไดดงทกลาวมาแลวขางตน ยงสามารถนำาไปใชในสงกอสรางรปแบบอนไดอก อาทเชน ใชเปนวสดเสรมคอนกรตในพนตางๆ ไดแก ลานตากขาว ตากมน ดาดหนาคคลอง ฝาย ถงเกบนำา ยงฉาง และอน ๆ หากสามารถพฒนาการใชไมไผในสงกอสรางเหลาน ซงมอยมากในชนบทกจะสามารถลดปรมาณการใชเหลกเสรมซงเปนวสดกอสรางทผลตโดยใชวตถดบจากตางประเทศปละมาก ๆ อนเปนการชวยปองกนการขาดดลการคาไดดวย นอกจากน หากมการใชไมไผเปนวสดกอสรางเพมขนกจะสามารถเปนสวนหนงในการชวยปองกนการสญเสยทรพยากร ธรรมชาตของประเทศ คอ ไมไดมากขน การศกษาการใชประโยชนไมไผในการกอสรางทอยอาศย สามารถสรปไดดงน 1. การใชไมไผในสวนโครงสราง ไมไผเปนไมทมลำาตนตรง ภายในกลวง แบงเปนขอ ๆ เสนใยมลกษณะเปนแนวนอนตามแนวของลำาไผ ดวยลำาตนทตรงจงงายตอการนำาไผมาขนเปนโครง ไผจะรบแรงทกดตรงๆ กบหนาตดของลำาไผไดดกวาทจะมาจากดานขาง เพราะจะทำาใหไผโคงงอในกรณทจะตอง

รบนำาหนกมากๆ ตวอยางโครงสรางเรอนเครองผกพนถนในประเทศไทย ทเปนโครงสรางไมไผยกพน โดยระยะหางระหวางเสาไมมากเกนไป ประมาณ 3-4 เมตร มเสาตอมอหรอเสาหมอชวยคำาโครงสรางหลก สวนโครงสรางพนมการวางคานและไขวดวยตงทกระยะประมาณ 1 เมตร เพอชวยเสรมโครงสรางพนใหแขงแรง (เสนอ นลเดช, 2541, หนา 16, 30) โครงสรางททำาจากไผจะมขอดตรงทเมอตองรบนำาหนกมาก ๆ ไผจะแอนตวเพอพยงนำาหนก ไมหกหรอพงในทนท เพราะไผมความยดหยนตวไดสง เหมอนกบลกษณะของตนไผทออนไหวตามแรงลม อกทงนำาหนกของไผกไมมากเพราะภายในกลวงแตมขอเพอชวยเสรมความแขงแรง

2. การใชไมไผในสวนของผนง การใชไมไผในสวนผนง มวธการใช 2 ลกษณะ คอ การใชไมไผทงลำา และใชไมไผทผาออกเปนซก ๆ สานเปนลายขดกนหรอใชปแบบไมตองสาน ทเรยกวาฟากไมไผ รปแบบของการสานผนงอาจมความคลายหรอตางกนตามแตเฉพาะถน เปนลกษณะเฉพาะทสรางลวดลายใหกบพนผว ผนงไมไผสานจะชวยในเรองของการระบายอากาศ ผนงไมไผสามารถสานไดหลายรปทรง โดยสานเปนลกษณะตามทโครงสรางกำาหนดหรอไมมโครงสรางกได ในกรณทใชไมไผสานขดกนจนอยทรงคลายกบลกษณะการสานของเครองจกรสานจะทำาใหผนงสามารถยดหยนตวเองได และมนำาหนกเบา การนำาผนงไมไผทสานขดลายจะมกรอบไมประกบเพอยดตดกบสวนโครงสรางหลกของอาคาร โดยชนสวนผนงจะทำาเปนลกษณะแบบชนสวนสำาเรจรปเพอถอดประกอบเมอมการยายถนฐาน หรอเปลยนซอมแซมเมอผนงผพง การสานลายผนงไมไผของเรอนพนถนโดยทวไปมหลายรปแบบ สวนใหญทนยม คอ การสานสอดขนลงสลบกนในแนวตงและแนวนอน (ฝาขดแตะ) ใชไมไผผาซกยดกรอบของผนง การสานขดลายสามารถสานเปนลายหนง ลายสอง หรอมากกวานนแลวแตความตองการหรอตามลกษณะของการใชงาน เชน สวนทใชเกบพชผลทางการเกษตร เกบขาวเปลอก โดยโครงสรางของอาคารสวนใหญจะอย ภายนอกสวนผนงจะสานอย ภายใน เมอเวลาเกบขาว ผนงทอยภายในจะชวยไมใหขาวไหลออกมา บางแหงกสานไมไผเปนรปทรงกระบอก โดยมการใชมลของสตว ผสมดนพอกไวภายนอกรอบๆเพอปองกนแมลง


การใชไมไผท งลำาในการกนผนง บางพนท ตองการความเปนสวนตวโดยการตผนงชดไมเวนรอง เชนในสวนหองนอน แตในบางพนทตองการการระบายอากาศมาก เชนในสวนครวไฟ หรอกนผนงเพอเปนแนวบอกเขตพนท โดยการตผนงแบบเวนระยะหางของชอง ใหความร สกท โปรงโลงเพอชวยในการระบายอากาศและเปนการเชอมตอกบพนทภายนอกทำาใหตวสถาปตยกรรมแลดไมทบตน สวนใหญมกจะใชกบการกนคอกสตว หรอสวนทเปนรวบอกเขตของทดน

3. การใชไมไผในสวนหนาตางและประต สวนประกอบของเรอนพนถ นไมวาจะเปน โครงสราง ผนง วสดทใชจะเปนวสดชนดเดยวกนรวมไปถงสวนทเปนหนาตาง ประต และชองแสง ลกษณะของสวนประกอบดงกลาว กมกจะใชรปแบบเดยวกนกบรปแบบของผนง เชน ถาเปนผนงไมไผสาน ประต หนาตางกเปนไมไผสานเหมอนกน ทำาใหเกดความสอดคลองกลมกลนในตวสถาปตยกรรม โดยสวนทนาสนใจ คอ การออกแบบจดเชอมใหกบหนาตาง ในลกษณะบานเปด หรอบานกระทง โดยจดหมนของบานจะใชโครงไมไผลกตง ลกนอนหนาตาง มดกบกรอบของหนาตางดวยตอกไมไผ ถาเปนบานเปดกมดตอกกบลกต ง แตสวนใหญ เรอนเครองผกของไทยหนาตางมกจะเปนบานกระทงจะชวยกนแดดและไมไมใหนำาฝนไหลเขา สวนประตกใชหลกการเดยวกน ชองเปดหรอชองแสงในเรอนพนถน สวนใหญเปนลวดลายทเกดจากการเวนระยะของวสด เรอนททำาจากไมไผ บางชวงของผนงทจะตองการระบายอากาศหรอตองการใหแสงผานเขามา กเวนใหระยะหางของไผใหมากกวาเดมหรอเจาะเปนชองแลวตโครงไผททำาเปนลวดลายตาง ๆ ตดเขาไปเปนสวนประดบตกแตงเพอความสวยงาม

รปท 13 ฝาผนงฟากลบ ทอยอาศยของชาวเขา

รปท 17 ลกษณะหนาตางของเรอนไมไผ

รปท 14 ผนงไมไผขดแตะของชาวมเซอ

รปท 15 ลกษณะของเรอนไมไผสานเพอเกบผลผลต

รปท 16 ลกษณะการใชรวไมไผและกนเปนคอกเลยงสตว

ทมา: จากการสำารวจหมบานปางมา ดอยอางขาง


ทมา: จากการสำารวจหมบานแสนคำาลอ จงหวดแมฮองสอน

ทมา: http://suebpong.rmutl.ac.th/Vernweb/tribe/lisu/lisu2.htm

ทมา: http://suebpong.rmutl.ac.th/Vernweb/tribe/akha/akha4.htm


4. การใชไมไผในสวนพน ลกษณะของการใชไมไผทำาพน สวนใหญมกจะผาไมไผเปนซกๆ ปเปนพนทำาใหไดพนทคอนขางเรยบเสมอกน แตพนของไมไผมกจะออนตวลงเมอมนำาหนกมากๆ ดงนน จงมการเสรมโครงสรางพน โดยการวางไมพาดเปนระยะ ๆ หรอจะใชลกษณะการสานพนไมไผ เพอชวยใหพนรบนำาหนกไดมากขน พนไมไผจะมขอดคอ สามารถชวยในการระบายอากาศได

5. การใชไมไผในสวนหลงคา การใชไมไผในสวนของหลงคา สวนใหญมกจะใชเปนโครงสรางเพอรบนำาหนกของวสดชนดอนทมงเปนหลงคา เชน ใบจาก หญาคา ใบไมทสามารถกนฝนได แตกมทหลงคาทำาจากปลองไมไผ โดยการผาครงตามแนวนอนเซาะในสวนทเปนขอภายในออก กจะไดไมไผทเปนรางยาว วางหงายขนในการปหลงคาชนแรก สวนในชนท สองวางคว ำา เหล อมกนไมไผจะครอบระหวางรองของชนแรก โดยชนลางจะทำาหนาทเหมอนกบรางนำา หรอตดไมไผเปนทอนสน ๆ ผากลาง ปซอนๆ กนเปนแนวโดยวางไมควำาลง ขนตอนวธการทำาอาจจะยงยากแตกสามารถทจะใชในการทำาหลงคาได

รปแบบในการใชไมไผทำาหลงคา เปนตนแบบการพฒนาการใหกบรปแบบของหลงคากระเบองในปจจบน เนองจากมลกษณะทเปนลอนคลายกบหลงคาททำาจากไมไผ โดยหลงคากระเบองจะมลกษณะโคงเปนลอนเพอชวยใหหลงคาระบายนำาไดดและลดเสยงทเกดจากฝนตกกระทบหลงคา ซงเปนคณสมบตของหลงคาไมไผ จากการศกษาสถาปตยกรรมพนถนในบรเวณหมบานรอบ ๆ โครงการ ประกอบดวย หมบานนอแล หมบานขอบดง หมบานคม และหมบานหลวง ดงน

1. หมบานนอแล ประชากรสวนใหญจะเปนชาวเขาเผาปะหลอง ลกษณะโดยท วไปของบานจะยกพนสงจากพนดนหลงคามงดวยหญาคาหรอใบกอ หลงคาคอนขางลาดตำา ตวบานและพนปดวยแผนไมไผสบฟาก เสาและคานสรางดวยไมเนอแขง ผนงใชไมไผสานเปนลาย

2. หมบานขอบดง ประชากรสวนใหญจะเปนชาวเขาเผามเซอ ลกษณะโดยทวไปของบานมเซอ บานจะยกพนสงจาก พนดน หลงคาหนาจวมงดวยหญาคาหรอใบกอ ตวบานและพนปดวยไมไผสบฟาก เสา และคานสรางดวยไมเนอแขง เชน ไมกอ

รปท 18 โครงสรางหลงคาไมไผศาลาเอนกประสงค

รปท 19 ลกษณะของการใชไมไผในการทำาหลงคา

รปท 20 บานของชาวเขาเผาปะหลองในหมบานนอแล




3. หมบานคม ประชากรสวนใหญจะเปนชาวเขาเผาไทใหญ ลกษณะการสรางบานเรอนสวนใหญจะใชไมไผเสรมดวยไม ซงไดจากการตดเอาในบรเวณใกลเคยง ใชในสวนคาน พน เสา ผนง โครงหลงคา และสวนอนๆ สวนหลงคาใชใบตองตงหรอหญาคา เยบดวยตอกตดกบไมไผในการมง

4. หมบานหลวง ประชากรสวนใหญจะเปนชาวจนยนนาน การสรางบานจะใชวสดแบบทนสมยและถาวรขน เชน ผนงกออฐฉาบปน หลงคามงดวยกระเบองลอน

จากการไดทำาการสำารวจบานทอยอาศยของชาวเขาทง 4 หมบานจะเหนไดวา มการนำาไมไผมาทำาสวนผนง สวนพน สวนโครงหลงคา โดยใชไมไผมาเปนองศประกอบมากทสด โดยเฉพาะอยางยง ฝาผนงซงสงถงรอยละ 80 และมการใชงานในลกษณะตางๆ เชน ฝาผนงฟากลบ ผนงไมไผสาน ฐานรากหรอพนคอนกรต สามารถนำาไมไผเสรมแทนเหลกได นอกจากน บนไดกสามารถนำาไมไผมาใชทำาไดด การนำาไมไผมาใชโดยทวไป มกจะใชประโยชนเลย โดยมไดมกรรมวธชวยยดอายการใชงานรอยละ 60 มการนำาไปแชนำาเพอชวยยดอายรอยละ 30% สวนรอยละ 10 ไดนำาไปตากแดดกอนนำามาใชงาน ผลการศกษาดงกลาวสงผลใหอายการใชงานของไผอยในระดบตำา โดยใชงานไดอยางมาก 2-3 ป จะผกรอนและถกทำาลายโดย มอด ปลวก และแมลง จากการศกษาทศนคตและความพอใจในบานไมไผ ชาวชนบทมทศนคตวา การใชไมไผทำาเปนบานแสดงถงฐานะท ยากจน และสวนมากเปนพวกแยกครอบครวใหม หากมโอกาสทดกวา จงตองการอยบานทใชวสดถาวร เชน ไม หรอ อฐ หรอคอนกรต ซงเมอเปนเชนนกยงมกระบวนการตดไมทำาลายปา เพอนำามาใชในการกอสรางอกตลอดไปโดยไมร ส นสด ดงนน กรรมวธทจะชวยสนองความตองการของชาวเขาทอยากจะไดอาคารถาวรหรอกงถาวรทดขนกวาเดม โดยไมตองลงทนมากและถอหลกชาวชนบทคนเคยอยแลว และคำานงถงการทชาวชนบทสามารถชวยตนเอง ทำาไดเอง ใชแรงงานทองถน ใชวสดและทรพยากรทองถนทมอยแลวใหมากทสด และคาลงทนอยในระดบตำา โดยการยดอายการใชงานของวสดใหมความคงทนถาวรมากขน

รปท 21 บานของชาวเขาเผามเซอในหมบานขอบดง

รปท 22 บานของชาวเขาเผาไทใหญในหมบานคม

รปท 23 บานของชาวจนยนนานในหมบานหลวง


ไมไผทนำามาใชในการกอสรางทว ๆ ไปนน ตดมาใชไดเมอไมไผอาย 3-5 ป แตถาไมไดรบการปรบปรงแกไขกำาจดแมลงและเชอราแลว ไมไผทอยตดดนอาจมอายใชงานประมาณ 1-2 ป เทานน แตถาใชในทรมและจากดนอายอาจจะใชงานถง 5 ป ไมไผอาจถกรบกวนทำาลายโดยมอดและปลวก เพราะมอาหารในเนอไม นอกจากนนอาจถกทำาลายโดยเชอรา และถาใชในนำาทะเลกอาจถกทำาลายโดยเพรยงได การรกษาใหไมไผมอายยนนานนนอาจทำาไดตาง ๆ กนดงน 1. วธแชนำา การแชนำากเพอทำาลายสารในเนอไมทมอาหารของแมลงตาง ๆ เชน พวกนำาตาล แปง ใหหมดไป การแชตองแชใหมดลำาไมไผ เปนนำาไหลซงมระยะเวลาแชนำาสำาหรบไมสดประมาณ 3 วน ถง 3 เดอนแตถาเปนไมไผแหงตองเพมอกประมาณ 15 วน วธใชความรอน หรอการสกดนำามนจากไมไผ กอนนำามาสกดนำามนควรตงพงเอาสวนโคนไวตอนบน การสกดนำามนออกจากไมไผทำาไดโดยใหความรอนดวยไฟหรอตม

ผวไผใหหมดระยะเวลาการปงประมาณ 20 นาท อณห-ภมประมาณ 120-130 องศาเซลเซยส การสกดนำามนดวยวธตมในนำาธรรมดาใชเวลาประมาณ 1-2 ชวโมง หรออาจใชโซดาไฟ 10.3 กรมหรอโซเดยมคารบอเนต 15 กรม ละลายในนำา 18.05 ลตร ใชเวลาตมประมาณ 15 นาท หลงจากตมแลวใหรบเชดนำาทซมออกมาจากผวไมไผกอนทจะแหง เพราะถาเยนลงจะเชดไมออกแลวจงนำาไมไผทสกดนำามนออกไปแลวลางนำาใหสะอาดและทำาใหแหง

2. วธการสกดนำามนดวยไฟ ทำาใหเนอไมมลกษณะแกรง สวนมากสกดนำามนดวยวธตมทำาใหเนอไมออนนม การสกดนำามนดวยไฟทำาโดยเอาไมไผปงในเตาไฟแตอยาใหไหมและรบเชดนำามนทเยมออกมาจาก

3. การใชสารเคม เปนวธการรกษาเนอไมไดดทสด เนองจากตวยาสามารถแทรกซมเขาไปในเนอไมไดดกวาวธอน ซงสามารถปฎบตไดหลายวธ คอ - การอาบโคน (stepping) เหมาะสำาหรบกรณทมไมไผสดจำานวนไมมาก ตดใหม มกงกานและใบตดอย ซงเหมาะสำาหรบการอาบนำายาไมในสถานทตด มวธปฏบตโดยนำานำายารกษาเนอไมใสภาชนะทมความลก 30-60 เซนตเมตร ไมไผจะดดนำายาเขามาแทนท ระยะเวลาการอาบนำายาวธนจะมากนอยเพยงใดนนขนอยกบชนดของไมไผ ความยาวของดนฟาอากาศ และชนดของนำายาทใช - การสวมปลอกหวไม (capping) เปนการอดนำายาไมไผสด ทตดกงกานออกแลวสามารถทำาไดงายโดยใชยางในจกรยาน ยาวพอใสนำายาไดขางหนง สวมเขาทโคนไมไผใชเชอกรดนำายาซมออก สวนยางในดานทเหลอใชกรอกนำายาเขาไป แลวนำาไปแขวนใหสวนโคนสงกวาดานปลาย วธนใชไดผลดกบไมไผสดมากกวาไมไผแหงเพราะนำาธรรมชาตในไมไผเมอซมออกจะดดนำายาเขาแทนท - วธการอาบนำายารอนและเยน(hot and cold bail) สามารถทำาได 2 วธ คอ ใชความดนและไมใชความดน ซงแตละวธมขอดขอเสยแตกตางกน คอ การใชความ

รปท 24 วธนำาไมไผมาแชนำา

รปท 26 การสกดนำามนในไมไผดวยวธการตม

รปท 25 ไมไผทผานการแชนำาแลวมาผงลม

ทมา: http://www.kaiteetua.com/plus7/data/00583-1-1.html

ทมา: http://www.budutani.com/re/re070416.html

ทมา: จากการ Workshop ทอำาเภอแมรม จงหวดเชยงใหม


ดน สามารถทำาใหรวดเรวและจำานวนมาก และเสยคาใชจายมาก สวนวธหลงนนเสยคาใชจายตำา แตใชเวลานานกวาวธแรก โดยการอาบนำายาทไมใชแรงดน ใสไมไผทแหงแลวนำายาทมอณหภมประมาณ 90 องศาเซลเซยส ประมาณ 6 ชวโมง ความรอนจะไลอากาศออกมาแลวปลอยใหเยนลง อากาศทหดตวในเนอไมจะดดนำายาเขาไปแทนท

5.3 สรปผลการศกษาการใชวสดในทองถน การใช วสดในทองถ น เพ อน ำามาใช ในการออกแบบสถาปตยกรรม ใหมความเหมาะสมกบสภาพแวดลอม ซงตงอยบนดอยอางขาง จงหวดเชยงใหม โดยศกษาถงลกษณะภมประเทศ ภมอากาศ ศกษาวสดทมอยในทองถน เชนไมโตเรว ซงเปนวสดหลกทนำามาใชในการออกแบบ ศกษาถงวถชวตความเปนอยของ 4 ชนเผาทอยบนดอยอางขาง ไดแก ชาวเขาเผามเซอ ทหมบานขอบดง ชาวจนฮอ ทหมบานหลวง ชาวไทใหญ ทหมบานคม และชาวปะหลอง ทหมบานนอแล ซงจากการศกษาไดเหนถงความเหมอนและแตกตางกนของแตละชนเผา จะไดเหนไดวาแตละชนเผา มการอยใกลชดกบธรรมชาต สถาปตยกรรมทอยอาศย กใชวสดจากธรรมชาตทหาไดงายในทองถน เชน ไมไผ ไมโตเรว หญาคา ใบตองตง เปนตน และยงไดรบการสนบสนนพนธตนกลาจากสถานเกษตรหลวงดอยอางขางใหมาปลกเพอนำาไมมาใชประโยชน และเพอเปนการสงเสรมใหใชวสดทมในทองถน เปนการประหยดคาขนสงวสดทมราคาแพง เนองจากทตงของโครงการอยบนดอยสง การเดนทางมความยากลำาบากจงไดทดลองออกแบบอาคารเรยนของ โรงเรยนเทพสรนทร 9 (ลลตา จรสกร, 2555) เปนการออกแบบทมงเนนการใชวสดทมอยในทองถน ใชทวางทสอดคลองกบสภาพภมประเทศ ภมอากาศ วถชวตพนถนของคนในชมชนและมความเหมาะสมกบการเรยนการสอนทเนนการเกษตรกรรมในทเชงเขา ลกษณะของอาคารเปนแบบประยกตพนถน และสามารถปรบเปลยนวสดทใชไดเมอวสดทใชในอาคารเสอมสภาพลง เปนการสบตอถายทอดความรในการใชวสด เพมมลคาของวสดทมอยในทองถน ใหสามารถใชหมนเวยนไดอยางยงยน

5.4 ทฤษฎในการออกแบบสภาพแวดลอมท เกยวของกบการเรยนรของเดก สอธรรมชาตและสงแวดลอมในชมชนพฒนาเดกไดมากกวาทคดเพยงแคธรรมชาตทอยรอบ ๆ บานเรา กมสงยวยวนใจใหเดกไดเรยนรมากเหลอเกน ใบไมใบหญาทแกวงไกวหรอหลดปลวไปเพราะแรงลม การสรางบานทอยอาศยของมด กลมชวตทอยใตพนดน สำาหรบเดกๆ แลว สนามธรรมชาตรอบลอมบาน เปนโลกแหงกจกรรม เปนบทเรยนวทยาศาสตร บทเรยนวชาฟสกส และวชาธรรมชาตและสสน (Hirsh-Pasek & Golinkoff,

2003)

- วธบเชร(Boucherie process) เปนวธทงายๆ อาศยแรงดนของนำาตามธรรมชาต หรอแนวโนมถวงนำายาเขาไปในเนอไม โดยตงถงนำายาสงประมาณ 10 เมตร แลวตอทอสวมทโคนไมสดดวยทอรดรอบโคนไมแรงดนของนำายาสง 10 เมตร จะดนนำายาจากโคนไมถงปลายไมในเวลาไมนานนกวธอาจดดแปลงมาใชถงนำายาทอดลมกได

- วธใชแรงอด (pressure treatment) เหมาะสำาหรบไมไผแหงจะผาหรอไมผากได ความชนควรตำากวารอยละ 20 จะทำาใหไดผลดทสด ไมไผทไมไดผา เมอนำามาอดนำายาอาจจะแตกหรอระเบดออกได ซงอาจแกไขโดยเจาะรระหวางปลองกอน ซงนอกจากจะไมแตกแลว ยงทำาใหอดนำายาไดทงถงดวย วธนตองขนไมไผไปยงโรงงานและแรงดนนำากไมควรสงเกนไป เพอกนไมไผแตก

รปท 27 วธการอาบนำายารอน และเยน

รปท 28 วธบเชร

ทมา: http://www.baannatura.com/th/mat/content/detail/108.html

ทมา: http://www.baannatura.com/th/mat/content/108.html


5.4.1 สงแวดลอมธรรมชาตใหประโยชนอยางไรกบ พฒนาการของเดก เมอพจารณาถงผลระยะยาวทมตอเดก ทางดานสขภาพทางอารมณทด สขภาพกายทด ความสามารถในการเรยน และความเขาใจในสงแวดลอมแลว เราไมควรทจะใหเดกใชเวลาสวนมากอยแตในหองเรยนหรอในบาน เดกจะมพฒนาการในทกๆ ดานเพยงขอใหเราสนบสนนใหเดกไดมเวลาใหกบธรรมชาต (green hours) ใหมากในแตละวน (Washington Post, 2007)

นกการศกษาและนกวจยทสนใจศกษาเกยวกบเดก และพฒนาการของเดกไดใหความสำาคญอยางมากกบสอทอยลอมรอบตวเดก ไดแก ธรรมชาต และสงแวดลอม (Stephen Kellert, 2005 อางถงใน Children

& Nature Network, 2008) ศาสตราจารยแหงมหาวทยาลยเยลไดกลาววา การทสภาพแวดลอมของบานทเปนสงแวดลอมธรรมชาต จะสงผลทดกบเดกในการพฒนาสมอง ความคด รวมถงการพฒนาศกยภาพในการวเคราะห การสงเคราะห และการประเมนผล ซงเปนการพฒนาการของสมองขนสง ในสวนของการจดการศกษา รปแบบการจดการเรยนการสอนของครทวโลกไดเปลยนแปลงไปจากเดมเปนอยางมาก วธการสอนแบบเกาทเรยกวา Chalk –

and – Talk ไดถกลมเลอนไปในภาคสวนการศกษา ครในยคปจจบน ไดรบการเสรมสรางใหมความรในเรองสอนวตกรรมการสอนทสงผลโดยตรงใหกระบวนการเรยนการสอนมความนาสนใจ และมประสทธภาพมากขน (Singh, 2007) แตเมอพดถงสอนวตกรรมการสอน คนโดยทวไปมกเขาใจวา หมายถง เทคโนโลยขอมลขาวสาร (Information Communication Technologies [ICT]) โดยเฉพาะอยางยง คนในประเทศทไดรบการพฒนาทางดานอตสาหกรรม แตในประเทศทกำาลงพฒนา กลบมาใหความสนใจในนวตกรรมการเรยนการสอนทมตนทนตำา (low-cost teaching aids) หรอไมตองลงทนและหาไดในทองถน สอนวตกรรมการเรยนการสอนเหลาน ผลตไดอยางงาย ๆ จากวสดธรรมชาตในทองถน หรอ หยบใชไดโดยตรงจากธรรมชาตรอบ ๆ ตว และยงทำาใหเปนโรงเรยนทพงตนเองได ลดคาใชจายทางดานการจดการศกษาของโรงเรยน การเลอกสรร การใหความสนใจกบชมชนและการนำาธรรมชาตไปประยกตใชในโรงเรยน จะทำาใหการจดกจกรรมการเรยนการสอนมความหลากหลาย ความนาสนใจ และเกดผลประโยชนสงสดกบโรงเรยนในทองถนนน ๆ

ธรรมชาตลอมรอบตวเดกนน จดไดวาเปนการขยายหองเรยนใหกบนกเรยนของเรา นกเรยนจะไดมโอกาสเรยนรโดยผานประสาทสมผสในทก ๆ ดาน และครอบคลมทก ๆ แขนงของหลกสตร ธรรมชาตทอยรอบตวเดก ทงทบาน ทโรงเรยน และสถานททองเทยวตางๆ ลวนเปนบทเรยนและแบบฝกหดทมประโยชนโดยตรงตอทงตวเดก และครผสอน เดกนกเรยนในระดบปฐมวยสามารถใชเวลานอกหองเรยนในการเรยนรธรรมชาตในโรงเรยนและชมชน ไดถง 1 ใน 4 ของเวลาทตองใชทโรงเรยน นอกจากนกเรยนจะไดความรจากหลากหลายกจกรรมทครสามารถใหนกเรยนเขาไปมสวนรวมแลว กจกรรมเหลานจะชวยพฒนาใหนกเรยนมความรสกรก รบผดชอบและเปนเจาของธรรมชาตนนๆ เปนการพฒนาในระดบปจเจกบคคล ทมผลตอการพฒนาในระดบชมชน ระดบชาต และระดบโลกตอไป และยงสงผลในเรองสขภาพ และความเปนอยทดของคนในชมชนอกดวย เดกไดพฒนาและเรยนรทกษะเพอการดำารงชพของตนเองไปตลอดชวต (life-long skills) เชน การปลกและทำานบำารงรกษาตนไม การปลกดอกไม ผก และผลไมตางๆ เดกไดเรยนรการทำางานเปนกลม ใชภาษาทเหมาะสมในการสอสารกบสมาชกในกลม พฒนาความเชอมน และความศรทธาในตนเอง จากการวจยพบวา เมอเดก ๆ ไดมสวนรวมกบการสรางสรรคสงแวดลอมของบาน โรงเรยน หรอชมชน งานสรางสรรคของเดกจะแตกตางจากงานของผใหญเปนอยางมาก โดยเฉพาะในความเปนมออาชพ แตเดกจะไดรบการพฒนาในดานจนตนาการ และการมสวนรวมสรางสงแวดลอมทเหมาะสมสอดคลองกบพฒนาการของตวเขา (White & Vicki, online) ขอมลทไดจากการสำารวจทวประเทศในประเทศฮอลแลนด พบวา คนทอยในบรเวณหรอหางจากพนทสเขยว ประมาณ 1 ถง 3 กโลเมตร มสขภาพทดกวาคนท ไมไดอยในบรเวณดงกลาว (Haas et al., 2006) ตนไมและธรรมชาตสเขยวมผลในการลดความเครยดของกลมเดกทมความเครยดสง และผลดทสดจะมความสมพนธกบจำานวนพชสเขยว พนทสเขยว และการไดเลนกบธรรมชาต ประสบการณทเดก ๆ ไดลงมอปฏบตจากการไดสมผสกบสงแวดลอมจะหลอหลอมสตปญญาและทกษะ ทเปนทยอมรบในหลกการของการจดการศกษาปฐมวยทวา เดกจะเรยนไดดท สดโดยผานกระบวนการเลนและการคนพบอยางเสร (Hughes, 1991) การเลนอยางเสรกบธรรมชาตจะเปนสงทนารนรมยและนาดงดดใจสำาหรบเดก เดกเกด


จนตนาการ ความอยากรอยากเหน การเลนทมคณภาพนนจะพฒนาเดกในทก ๆ ดาน ทงรางกาย การรบความร สก อารมณ สตปญญา และปฏสมพนธทางสงคม (Haas, 1996)

องคกรเครอขายทใชชอวา The Children &

Nature Network (C&NN )ไดรเรมโครงการระดบชาตทมชอวา “Leave No Child Inside” ทมงเนนใหทกคน โดยเฉพาะอยางยงโรงเรยนและผปกครองไดตระหนกและใชธรรมชาตเปนส อใหเดกไดเรยนร และพฒนาตนเอง สอธรรมชาตเหลานหาไดในทก ๆ พนท ไมตองลงทน สอดคลองกบสภาพทองถน และมใหไดใชในทกๆ โอกาส ทกโรงเรยนควรจดใหมธรรมชาตในบรเวณโรงเรยน หรออาศยธรรมชาตจากชมชน การจดธรรมชาตควรใหเดกไดมสวนรวม ใหเดกไดมโอกาสไดแสดงความคดเหน ไดลงมอปฏบตจรง เปดโอกาสใหเดกไดเลนกบธรรมชาตอยางเสรมากขน ภายใตสถานการณทปลอดภย

5.4.2 การจดสภาพแวดลอมเพอสงเสรมการเรยนร ข อมลท เก ยวของจากท งการวจ ยและการวเคราะหของวงการวชาการตาง ๆ ทเกยวของกบสมองและการเรยนรของเดก มประเดนทเดนชดวาการจดสภาพแวดลอมท เหมาะสมเปนยทธศาสตรหนงท สำาคญทจะชวยทำาใหภาวะของสมองเหมาะสมสำาหรบการเรยนร ประเดนสำาคญทไดประมวลมาจากบทความตาง ๆ ทนยพนจ คชภกด (2548) ไดนำาเสนอ มแนวคดทเปนสาระหลกทควรนำามาพจารณาในการจดสภาพแวดลอม ดงน - สมองเปนอวยวะทมความจำาเฉพาะตว และเปนผลจากการปฏสมพนธกนระหวางสงแวดลอมตาง ๆ จนเกดเปนความแตกตางและหลากหลายของสมองทสงสมมาตลอดชวชวต - การเรยนรจะเกดขนไดดทสดเมอสมองเผชญกบความเครยดและความรสกผอนคลายในปรมาณทสมดลกน คอ การตนตวแบบผอนคลาย ถาครจะนำาไปปฏบตกตองสรางบรรยากาศของหองเรยน ไมใชใหปลอดภยเพยงอยางเดยว แตตองทำาใหเกดประกายของความรสกกระหายใครร - การปฏสมพนธระหวางสมองกบสงแวดลอมทำาใหตองตระหนกวาย งมสภาพแวดลอมทสมบรณเทาใด กจะทำาใหสมองเกดการเรยนรมากขนเทานน - สภาพแวดลอมทสมบรณจะสงผลใหสมองม

การเชอมโยงของระบบประสาทเพมขนถง 25 เปอรเซนต ทงในชวงแรกและชวงหลงของชวต ดงนน สภาพแวด ลอมของคนเราจงตองสามารถเปลยนแปลงไดตลอดเวลาเพอใหเกดความหลากหลาย - การเชอมโยงของระบบประสาทขนอยกบปจจยของสงแวดลอม นนคอ ลกษณะของโรงเรยน กบสงทพบในชวตประจำาวนดวย - การควบคมความเครยด โภชนาการ การออกกำาลงกาย และการผอนคลาย รวมทงการบรหารสขภาพในรปแบบอ น ๆ จะตองเปนสวนสำาคญท ใชในการพจารณาถงความเหมาะกบการเรยนรดวย

5.4.3 สรปแนวทางการจดสภาพแวดลอมเพอสงเสรม การเรยนรของเดก สำานกวชาการและมาตรฐานการศกษา (2549) ไดเสนอแนะหลกการออกแบบกระบวนการและสอการเรยนรแบบ Brain-Based Learning เพอเปนแนวทางปฏบตไว ดงน 1. สงแวดลอมทกระตนความสนใจ กระตนการเรยนรส รปทรง สถาปตยกรรม สงทผเรยนออกแบบกนเอง (ไมใชครออกแบบให) เพอใหผเรยนรสกมสวนรวมและมความเปนเจาของ 2. สถานทสำาหรบการเรยนรเปนกลมรวมกน ทวาง ๆ สำาหรบรวมกลมเลก ซมไม โตะทกระตนใหเกดการเรยนรเปนกลม หรอปรบทวางสำาหรบกลมใหเปนหองนงเลนทกระตนการมปฏสมพนธ 3. เชอมโยงสถานทเรยนในหองกบนอกหอง บรเวณภายในหอง-การเคลอนไหว กระตนใหสมองสวนควบคมการทำางานของกลามเนอกบสมองสวนหนา ใหสมองไดรบอากาศบรสทธ 4. บรเวณเฉลยงทางเชอมระหวางตกและสถานท สาธารณะ ทำาใหการเรยนร ไมจำากดอย เฉพาะในขอบเขตของหองเรยน โรงเรยน ทำาใหเปดสมองและการเรยนรใหกวางขวางเรยนทไหนกได 5. ความปลอดภย ลดความเสยงตาง ๆ โดยเฉพาะในชมชนเมอง 6. จดหาสถานทหลากหลายทมรปทรง ส แสง ทสงเสรมการเรยนรของเดก 7. เปลยนแปลงการจดแสดงบอย ๆ เพอใหสงแวดลอมเปล ยนแปลง ซงการมปฏสมพนธก บส งแวดลอมทหลากหลายเปลยนแปลงจะกระตนการทำางานของสมองโดยจดใหมสถานททจะเปลยนแปลงเปนเวท


ทจดนทรรศการ ซงสามารถเปลยนแปลงรปแบบตางๆ ไดงาย 8. จดใหมวสดตาง ๆ ท กระต นการเรยนร พฒนาการตาง ๆ ของรางกายมากมายหลากหลาย พรอมสำาหรบนำามาจดทำาสอประกอบการเรยนรเมอเกดมความคดใหมๆ โดยใหมลกษณะบรณาการไมแยกสวน โดยมจดมงหมายหลกคอใหเปนแหลงททำาหนาทหลากหลาย ระดมความคดสรางสรรค กระตนความคดสรางสรรคซงกนและกน 9. ยดหยน ยงเปนองคประกอบทสำาคญและกระตนการเรยนร เพอใหเหมาะสมกบสมองทแตกตางกนของแตละคน และภาวะทเปลยนแปลงไป 10. สถานทสงบและสถานทสำาหรบทำากจกรรม ทกคนตองการสถานทสำาหรบสงบอยกบตนเอง เพอพฒนาจตของตนเอง ขณะเดยวกนกตองการสถานททำากจกรรมรวมกบผอนซงจะกระตนพฒนาการปฏสมพนธระหวางมนษย 11. สถานทสวนตว อยบนฐานของแนวคดทวา สมองแตละคนมความตองการเฉพาะจงตองเปดโอกาสใหผเรยนแสดงออกถงเอกลกษณของตน จดสถานทสวนตวของตน และสามารถแสดงความคดสรางสรรคของตนไดอยางอสระ 12. ชมชน คอ สถานทสำาหรบเรยนร ตองหาวธทจะใชชมชนและสงแวดลอมเพอการเรยนรใหมากทสด ทำาใหโรงเรยนเปนแหลงการเรยนรสำาหรบการเรยนรตลอดชวต โดยใชเทคโนโลยการเรยนทางไกล ชมชน ภาคธรกจ บาน ตองนำาเขามามสวนและเปนทางเลอกในการเรยนร

5.4.4 จากบทสรปแนวทางการใชวสดในทองถนและ แนวทางการออกแบบสถาปตยกรรมและจด สภาพแวดลอมเพอสงเสรมการเรยนรของเดก การใชวสดทมอยในทองททำาใหวธการสรางรปทรงและโครงสรางของสถาปตยกรรมถกอางองถงรปทรงของสถาปตยกรรมพนถน อาคารทอยในชมชน มลกษณะของอาคารประกอบดวยตวอาคารกบชาน (พนทโลง) กระบวนการสรางอาคารสวนใหญในโครงการจงเลอกทจะกระจายตวตามสภาพแวดลอมทเปนทราบเชงเขาและใชพนทชานเชอมตอระหวางกน นอกจากนนชานยงเปนตวเชอมกจกรรมระหวางหองเรยนกบสภาพแวดลอมภายนอกกอใหเกดการเรยนร ท อางองกบธรรมชาต สวนระบบของโครงสรางและสวนองคประกอบ

ทางสถาปตยกรรมใชสวนประกอบของวสดหลาย ๆ ชนมาเชอมตอกนและสามารถปรบเปลยนวสดไดเมอเกดการเสอมสลาย โดยกระบวนการดงกลาวจะชวยสงเสรมการเรยนรทจะสามารถสบตอจากรนสรนได

การออกแบบและวางผงโดยใหมพนท แปลงเกษตรแทรกตวอยระหวางกลมอาคารเรยนเชอมตอโดยพนทชาน พนทชาน (ชานแดด) นอกจากเปนพนทเชอมตอแลวยงเปนพนท ท สามารถใชในการทำากจกรรมทางการเกษตร พนทตากวสดการเกษตร ใชเปนพนทเรยนรนอกหองเรยนได

รปท 29 แสดงกระบวนการและวธการออกแบบผงบรเวณ

รปท 30 ทศนยภาพสวนหองเรยน

รปท 31 ทศนยภาพสวนหองเรยน ชานและแปลงเกษตร

ทมา: ลลตา จรสกร, 2555




รปท 35 ทศนยภาพสวนกลมการเรยนรทมา: ลลตา จรสกร, 2555

นอกจากนนชานยงเปนพนททใหความอบอนตอรางกายของนกเรยนไดเนองจากอณหภมทอางขางมสภาพอากาศหนาวเยนตลอดทงป การใชวสดพนถนในการออกแบบในสวนอาคารเรยน ลกษณะอาคารเปนอาคารชนเดยวยกพน วสดทใชเปนโครงสรางหลก การใชไมไผสามลำาเชอมตอกบฐานรากคอนกรต โครงสรางพนคาน ตง ใชไมไผ สวนพนใชวสดสำาเรจรป (แผนไมผสมซเมนต) โครงสรางหลงคาใชไมไผ สวนหลงคาไมไผ หญาคาหรอใบกอ สวนใหญวสดทใชจากธรรมชาตการจดการเรองความชน เชน

ไมเชอมตอกบพนดนโดยตรง ยกพน หรอมชองระบายอากาศทำาใหชวยยดอายการใชงาน หรอสามารถปรบเปลยนวสดไดโดยใชวธการถอดประกอบ สวนอาคารกลมเรยนร พนทสวนชนลางทเปนใตถนโลง สำาหรบทำากจกรรมดานลาง โครงสรางหลงเปนโครงสรางไมจรงในชนลาง สวนชนบนใชเหมอนอาคารเรยน

สวนอาคารอนบาล มการใชวสดและโครงสรางททำาจากดน ประยกตใชบางสวนของผนงอาคารแตวสดททำาจากไมกจะตองยกใหพนจากพนดน

รปท 32 ทศนยภาพสวนชาน พนทเชอมตอหองเรยน

รปท 33 ทศนยภาพสวนโรงอาหาร

รปท 34 ทศนยภาพสวนอาคารเรยน

รปท 36 ทศนยภาพสวนอาคารเรยนอนบาล






สวนบานพกคร การใชวสดหลก ๆ กใชวสดธรรมชาตเหมอนกบอาคารหลงอน ๆ ทยกตวอยางมา แตสวนทเพมเตมคอ พนทสำาหรบการทำาครว จากกรณศกษาอาคารตวอยางในพนท สวนครวไฟกจะอยภายในบาน สวนหนงของควนไฟกจะเปนสวนทชวยยดอายการใชงานของวสดประเภทไม จงเพมเตมสวนครวใหเปนสวนตอเตม มการเชอมตอกบโครงสรางไมและระบายอากาศไดเพอความปลอดภยของการใชงานในวถชวตในปจจบน การเชอมตอเปนสวนทมความสำาคญและแสดงวธคดในการออกแบบและการใชวสดทมอยในพนถน จากลกษณะของคณสมบตของวสด อายของการใชงาน ดงนน รายละเอยดตาง ๆ ในการเชอมตอโครงสรางในแตละสวนจะตองปรบเปลยนวสดได ภาพแสดงการเชอมตอในสวนตาง ๆ ของโครงสราง

รปท 37 ทศนยภาพสวนบานพกคร

รปท 38 ทศนยภาพสวนบานพกนกเรยน

รปท 39 ทศนยภาพสวนหองสมด





6. บทสรป

จากการศกษาแนวทางการใชวสดทมอยในพนทเพอสรางสถาปตยกรรมท สอดคลองกบสภาพภม-ประเทศ สภาพภมอากาศ วถชวตความเปนอย เพมมลคาใหกบวสดทมอย เพอหาขอจำากดของการใชสอยโดยวธการทดสอบคณสมบตของการรบแรงทางวศวกรรม ผลทไดคอไมทโตเรวความสามารถในการรบแรงนอยกวาไมเนอแขงทใชในกอสรางทวไป และทนตอสภาพแวดลอมไดนอยกวา ดงนน การนำาไปใชจงตองอาศยกระบวนการถนอมเนอไมใหคงสภาพไดอายการใชงานมากกวาเดม รวมถงวธการออกแบบทสามารถหมนเวยนวสดโดยการปรบเปลยนวสดได เพราะในธรรมชาตของวสดยอมมการเสอมสลาย ดงนน การออกแบบทใชวสดธรรมชาตตองสรางทางเลอกสำาหรบการปรบเปลยนวสด ดงทอาคารบานเรอนในอดตของเราเคยสรางเปนแนวทางไว และสามารถสรางการเรยนรวธการสบทอดกบรนตอไปเปนหวใจทมความสำาคญมเชนนนการสบทอดนบวนกจะเลอนหายไป

รปท 40 การเพมความแขงแรงใหกบโครงสราง

รปท 41 การนำาไมไผเชอมตอกบฐานราก

References

เจนจบ ยงสมล. (2540). ตนไผพชพนธมหศจรรยของโลก(พมพครงท 3). กรงเทพฯ: ตนออ.ทองคำา พนนทธ. (2541). ไมไผกบชวตไทย. วารสารวฒนธรรมไทย,35(12). 19-21. เบญจวรรณ. (2537, 25 ธนวาคม). วฒนธรรมไทยในกอไผ. สยามโพสต, น. 22-23.เปลอง ทองปาน. (2526). ไมไผกบวฒนธรรมไทย. วารสารวฒนธรรมไทย,7(22). 62-64.ลลตา จรสกร. (2555). การออกแบบสถาปตยกรรมในพนทหางไกลกรณศกษา:สถานเกษตรหลวงดอยอางขางเชยงใหม และโรงเรยนเทพศรนทร 9 โครงการหลวงในพระบรมราชนปถมภ. วทยานพนธสถาปตยกรรมศาสตรมหา บณฑต, คณะสถาปตยกรรมศาสตร, มหาวทยาลยเชยงใหม.สงบพธ. (2538). ไมไผกบคณคาทใหกบสงคมไทยในการดำาเนนชวต. วารสารสยามอารยะ,3(25). 99-100.เสนอ นลเดช. (2541).เรอนเครองผก. กรงเทพฯ: เมองโบราณ. สนไชย ฤทธโชต. (2539). เครองไมไผ-หวาย. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.สมใจ นมเลก. (2536). เรอนเครองผก. กรงเทพฯ: ครสภาลาดพราว.สรยา สมทคปต และพฒนา กตอาษา. (2541). ภมปญญาไมไผในวฒนธรรมของคนชายขอบ. เอกสารประกอบงาน นทรรศการภมปญญาไมไผ. ในการประชมทางวชาการสหกจศกษานานาชาต ครงท 9. มหาวทยาลยเทคโนโลย สรนาร. Clark, M.G. (2001). How to be with Bamboo. http://www.bamboo.org/abs/GeneralinfoPages/BambooLife.html

Kuma, K. (2010). Profild. Retrieved September 15, 2010 from http://www Kuma Kengo

Recht, C. & Max F. W. (1992). Bamboos(1). London: B.T. Batsford.

Vegesack, A. von., & Kries M. (n.p., 2000). grow your own house –Simon Velez and bamboo architecture.

Documents

การใช้วัสดุในท้องถิ่นเพื่อ ... Karn... · 2020-06-18 · available in a local context such as bamboo and Paulownia (a fast growing