ประวตศาสตรการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ระหวางป พ.ศ. 2480 – 2556

The History of the Expansion of the Communities in Mueang Karasin Municipality

during 2480 – 2556

โสภ อนทะยา

Sopee Untaya

บทคดยอ

การวจยเรอง ประวตศาสตรการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ระหวางป พ.ศ.

2480 – 2556 มวตถประสงค เพอศกษาประวตศาสตร และปจจยทมอทธพลตอการขยายตวของชมชนในเขต

เทศบาลเมองกาฬสนธ โดยใชแนวคดประวตศาสตรทองถนเปนแนวคดหลกในการวจย

ผลการวจยพบวา กาฬสนธเรมกอตงเปนเมองในสมยรตนโกสนทร เมอป พ.ศ. 2337 การตงชมชน

ในระยะแรกๆ จะตงบานเรอนอยบรเวณรอบๆเรอนพกของเจาเมองกาฬสนธ เสาหลกเมอง วด และรมฝง

แมนาลาปาว ในป พ.ศ. 2480 ไดมประกาศจดตงเทศบาลเมองกาฬสนธ ชมชนเพมความหนาแนนมากขน

ตามลาดบ เกดการขยายตวออกไปในพนทวางรอบนอกของตวเมองตามแนวเสนทางคมนาคมสาคญๆ

ปจจยทมผลตอการขยายตวของชมชนในระยะแรกน ไดแก ปจจยดานประชากร นโยบายของทางราชการ

และสภาพทางเศรษฐกจ ตอมาในปพ.ศ. 2525 มพระราชกฤษฎกาเปลยนแปลงเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ

เนองจากทองถนนอกเขตเทศบาลเมองกาฬสนธเจรญขนมชมชนอยอยางหนาแนน สมควรขยายเขตการ

ปกครองเพอประโยชนในการบรหารกจการบารงทองถนตอไป จงมชมชนใหมเกดขนหลายชมชน ปจจย

สาคญทมอทธพลตอการขยายตวชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ระหวางป พ .ศ 2525-2556 คอ สภาพ

เศรษฐกจ นโยบายของราชการ และประชากรตามลาดบ ชมชนขยายตวออกไปในพนทโดยรอบทกทศทาง

โดยเฉพาะทางทศตะวนออกเฉยงใต และดานทศตะวนออกเฉยงเหนอ มการขยายชมชนออกไปมากกวา

ทศทางอนๆ อยางไรกตามปจจยสาคญอกประการหนงทมอทธพลตอการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาล

เมองกาฬสนธมาทกยคทกสมยคอ ความหลากหลายทางชวภาพและวฒนธรรม ซงประกอบไปดวย ความ

หลากหลายของระบบนเวศ ความหลากหลายความเชอ และความหลากหลายของกลมชาตพนธ

ค าส าคญ ประวตศาสตร ชมชน เทศบาลเมองกาฬสนธ

Abstract

This research entitled, “The History of the Expansion of the Communities in Mueang

Kalasin Municipality during 1937-2013” was attempted to find out the factors influencing the

expansion of the communities in Mueang Kalasin Municipality. The Concept of Local History

was employed as a key concept for this research study.

The findings showed that Kalasin was founded as a city in 1794 during the Rattanakosin

Era. At the early stage, houses were normally built around the house of the city ruler, the city

pillar shrine or temples, and along the banks of Lam Pao River. In 1937, those communities

were upgraded as Mueang Kalasin Municipality, resulting in more establishments around the

city center and towards the main roads.

The factors affecting the expansion of the communities in the early days included

population, government policy and economics. In 1982, a decree was issued over the change

of Mueang Kalasin Municipality since it was getting a lot more crowded; thus, it needed to be

expanded for the effective and comprehensive administration. The keys factors that had

influenced the expansion of the communities in Mueang Kalasin Municipality during 1982-2013

consisted of economics, government policy and population. At that time, more communities

were emerging on all sides of the town, particularly in the south and the northeast. Other

important factors that always have an impact on the growth of the communities in every era

are biological and cultural diversities, ecology systems, beliefs and ethnic groups.

Keywords: History, Community, Mueang Kalasin Municipality

บทน า

กาฬสนธเปนเมองทมประวตศาสตรอนยาวนานเมองหนงในภาคอสาน ดงปรากฏรองรอยเมองโบราณ

อาท เมองฟาแดดสงยาง ทปรากฏอยในตานานอรงคธาต ปรากฏหลกฐานโบราณคด สงกอสรางในรปแบบ

เจดย และใบเสมาหนในสมยทวาราวด เปนเมองทมความเจรญรงเรองทางดานอารยธรรมมาเนนนานประมาณ

1,600 ป จากหลกฐานทางประวตศาสตรกาฬสนธเรมกอตงเปนเมองในสมยรตนโกสนทร เมอป พ.ศ. 2336

โดยทาวโสมพะมต ไดอพยพผคนหนภยการสรบมาจากดนแดนฝงซายแมนาโขงพรอมไพรพล มาตงบานเรอน

อยทเมองพรรณนานคม จงหวดสกลนคร ตอมาไดอพยพผคนขามเขาภพานมาอยบานกลางหมน ตาบลกลาง

หมน อาเภอเมอง จงหวดกาฬสนธ ในปจจบน ตอมาในป พ.ศ. 2337 ไดอพยพผคนลงมาทางใตถงบานแกง

สมโฮง รมแมนาลาปาว และเขาถวายสวามภกดตอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก เพอขอตง

บานเมอง ซงไดรบพระกรณาโปรดเกลาฯ ยกฐานะบานแกงสาโรงขนเปนเมอง และพระราชทานนามวา เมอง

กาฬสนธ หรอ เมองนาดา เปนเมองทมความสาคญทางประวตศาสตรมาตงแตสมยโบราณ ทงมพระบรม

ราชโองการโปรดเกลาโปรดกระหมอมแตงตงใหทาวโสมพะมตเปน พระยาไชยสนทร ครองเมองกาฬสนธเปน

คนแรก

การตงชมชนเมองกาฬสนธทบรเวณแกงสาโรงดงสงเปอยของเจาโสมพะมต เนองมาจากสาเหตหลาย

ประการ ประการแรก เปนการปลอดภยจากการคกคามเรงรดเกบสวยจากเวยงจนทน เพราะมเทอกเขาภ

พานขวางกนอย ประการทสอง บรเวณแกงสาโรง ดงสงเปอย มแหลงนาอดมสมบรณ คอ ลานาปาวท

สามารถหลอเลยงชวตไพรพล ตลอดจนการเพาะปลกซงเปนวถการดารงชวตของครอบครวราษฎร และ

ประการทสาม สามารถขยายเมองไดงายเพราะบรเวณท กาหนดเปนเขตเมองนนกวางขวาง (ประสทธ

พรรณพสทธ. 2526 : 43)

เมองกาฬสนธเกดจากการรวบรวมกลมผคนอพยพหนภยการสรบจากเมองเวยงจนทน ซงแยกยาย

กนตามผนากลมไปตงชมชนในอาณาบรเวณตางๆ สวนหนงเขามาอยในบรเวณหนองหาร ทวเขาภพาน บาน

ผาขาว เมองสกลนคร กลมหนงภายใตการนาของเจาโสมพะมต เขามาตงชมชนอยทแกงสาโรง ดงสงเปอย

ซงมความอดมสมบรณ มแหลงนาปาว เปนแหลงนาสาคญตอการดารงชพของราษฎร มเทอกเขาภพานขวาง

กนปลอดภยจากการคกคามเรงรดเกบสวยจากเมองเวยงจนทน เมอตงเปนเมองกสามารถขยายเมองไดงาย

เพราะมอาณาบรเวณกวางขวาง นบเปนปจจยสาคญในการกอตงชมชน และเมอง ซงตอมาไดขนชอเปนเมอง

กาฬสนธในระยะเวลาตอมา

ป พ.ศ. 2480 ไดมประกาศจดตงเทศบาลเมองกาฬสนธขน บนพนท 4.28 ตารางกโลเมตร

หลงจากทจดตงเปนเทศบาลแลว ชมชนไดเพมความหนาแนนขนตามลาดบ เกดการขยายตวออกไปในพนท

วางรอบนอกของตวเมองตามแนวเสนทางคมนาคมสาคญๆ และในป พ.ศ. 2525 ไดรบอนมตใหขยายพนท

เทศบาลออกไปอก เปน 16.92 ตารางกโลเมตร เทศบาลเมองกาฬสนธมการขยายตวอยางตอเนอง

โดยเฉพาะทางดานธรกจบรการ และการคาขายทมปรมาณเพมขนอยางรวดเรว ตลอดจนหนวยงานทาง

ราชการทมการพฒนาเปลยนแปลงสถานท ยายสานกงาน เพอพฒนาการใหบรการสาธารณปโภคในดาน

ตางๆ ใหประชาชนเกดความสะดวกสบาย ทาใหชมชนเกดปญหาความความแออดเกดการขยายตวของชมชน

ไปในทศทางตางๆ การขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธแตละชวงระยะเวลามความแตกตางกน

ดวยเหตปจจยตางๆ ตามบรบทสภาพแวดลอม ผคน และเหตการณสาคญหลายดาน

การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาประวตศาสตร และปจจยการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาล

เมองกาฬสนธ ระหวางป พ.ศ. 2480 – 2556 ดวยแนวคดและวธการทางประวตศาสตรทองถน จะทาใหทราบ

ประวตศาสตร และความเปลยนแปลงในแตละชวงมตของเวลานบจากอดตจนถงปจจบ น เปรยบเสมอนทน

ทางสงคมและวฒนธรรมทสงเสรมให คนในชมชน เยาวชน คร ผร ปราชญ ผนาทองถน และผเกยวของ

ไดเขามามสวนรวมในกระบวนการศกษาประวตศาสตรทองถน สามารถนาไปประยกตใชใหเกดประโยชนใน

การวางแผนพฒนา และเปนแนวนโยบายในการจดการพนทชมชนเทศบาลเมองกาฬสนธใหเกดความ

เจรญกาวหนาอยางตอเนองสบไป

วธด าเนนการวจย

การวจยเรอง ประวตศาสตรการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ระหวางปพ.ศ.

2480 – 2556 ใชแนวคดประวตศาสตรทองถ นเปนแนวคดหลกในการวจย เพอศกษาวเคราะหมวล

ประสบการณของผคนในพนททสมพนธกบบรบท (ธรรมชาต สงเหนอธรรมชาต และสงคม) ในชมชนเขตเทศ

เมองกาฬสนธ ท เปลยนแปลงไปในแตละชวงเวลานบจากอดตจนถงปจจบน ตามกระบวนการศกษา

ประวตศาสตรทองถน เพอมองภาพการเคลอนไหวของพนทการขยายตวของชมชน และชวตของผคนในชมชน

เขตเทศบาลเมองกาฬสนธจานวน 38 ชมชน

กลมตวอยางประกอบดวย

- ผร (Key Informants) คอ ผทมความรเกยวกบประวตศาสตรความเปนมาของเมอง

กาฬสนธ และพฒนาการการขยายตวของเมองกาฬสนธ

- เจาหนาทของรฐในหนวยงานทเกยวของ ไดแก เจาหนาทในสานกงานเทศบาลเมอง

กาฬสนธ สมาชกสภาเทศบาลเมองกาฬสนธ เจาหนาทสานกผงเมองกาฬสนธ เจาหนาทสานกโยธาธการ

จงหวดกาฬสนธ เจาหนาทสานกวฒนธรรมจงหวดกาฬสนธ เปนตน

- ผนาชมชน ประธานชมชน และคนทอาศยอยในชมชนเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ

การวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ รวบรวมหลกฐานขอมลทางดานประวตศาสตรทองถนมทง

ขอมลประเภทเอกสาร และขอมลทไดจากการศกษาภาคสนาม

ขอมลประเภทเอกสาร ประกอบไปดวยทงเอกสารชนตน และเอกสารชนรอง ซงสวนใหญไดจาก

งานวจย หนงสอ บทความตาง ๆ รวมทงเอกสารสวนบคคล

สวนขอมลภาคสนามนน มทงขอมลทไดจากการสมภาษณหรอประเภทการบอกเลา เรองเลาจาก

คนในทองถน ทเกยวกบประวตบคคล ประวตอาคารสถานท ประวตวด นทาน ตานาน และยงรวมไปถง

ขอมลประเภทวตถสงของ โบราณวตถสถานอกดวยเชน ศลาจารก เอกสาร ใบลาน รองรอยโบราณสถาน

ประตมากรรมรปเคารพ รปภาพ เอกสารตนฉบบตาง ๆ

ขนตอนของการศกษาวเคราะหประวตศาสตรทองถนจะดาเนนการไปตามหลกการดงน

- ดาเนนการวจยใชวธการทางประวตศาสตร (Historical Approach) มาเปนแนวทางใน

การวเคราะห

- พยายามเลอกแนวคดทฤษฎ วทยาการความรทเกยวของกบจดประสงคของการ

ศกษาวจย มาสนบสนนการวเคราะหเชนกรอบความรดานสงคมวทยา มานษยวทยา เศรษฐศาสตร

- ใชมตของเวลา มาเปนองคประกอบในการจดลาดบเหตการณ เพอนาไปส

การอธบาย และสรปเปนความคดรวบยอดของเหตการณในแตละชวงเวลา

การนาเสนอผลการศกษาประวตศาสตรทองถนคอ การนาหลกฐานขอเทจจรงมาเรยงลาดบ

ความสาคญของเหตการณ และอธบายไปตามวตถประสงคของการศกษาวจยโดยเนนความถกตอง

สมเหตสมผล เปนไปตามหลกฐานขอมล และทสาคญตองปราศจากอคต

ผลการวจย

การขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ระหวางป พ.ศ. 2480 – 2525

เทศบาลเมองกาฬสนธจดตงขนตามพระราชกฤษฎกาจดตงเทศบาลเมองกาฬสนธ จงหวด

มหาสารคาม พ.ศ. 2480 ซงเปนการยกฐานะบางสวน ของตาบลเหนอ และตาบลหลบ อาเภอหลบ ขน

เปนเทศบาลเมองมหาสารคาม ซงตอมาไดเปลยนฐานะเปนเทศบาลเมองกาฬสนธ จงหวดกาฬสนธในป พ.ศ.

2490 จนถงปจจบน มนายกเทศมนตรรวม 23 คน โดยม พระอรรถเปศลสรวด เปนนายกเทศมนตรคน

แรก

ชมชนเมองกาฬสนธในระยะแรกตงผคนจะสรางทอยอาศยบรเวณดานเหนอ และดานใตของเสาหลก

เมอง บรเวณทศตะวนออกของถนนแกงสาโรงตดกบถนนกาฬสนธ โดยจะตงบานเรอนอยรมถนนพรรณา

ถนนผาขาว ถนนโสมพะมต และมบางสวนอาศยอยรมนาลาปาว หลกฐานทพอจะยนยนไดวาชมชนแรกตง

เมองกาฬสนธไดอาศยอยบรเวณนคอ ทศเหนอของเสาหลกเมองมวดเหนอซงเปนวดทสรางขนในป พ.ศ.

2336 (กรมศาสนา. 2537 : 243) และวดกลางสรางขนพรอมๆกนในปพ.ศ. 2337 เปนวดทสรางขนพรอมกบ

การทชมชนไดรบการยกฐานะขนเปนเมอง สวนทางทศใตของเสาหลกเมองมวดใตโพธคา สรางขนในป พ.ศ.

2341 หลงจากสรางวดเหนอเพยง 5 ป

ชมชนดงเดมในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธสวนใหญ ตงอยบรเวณรอบๆ วด และเรอนพกเจาเมอง

หรอโฮงเจาเมอง ม 6 ชมชนคอ ชมชนวดกลาง ชมชนวดเหนอ ชมชนวดใตโพธคา ชมชนวดหอไตรปฏกา

ราม ชมชนวดสวางคงคา ชมชนตลาดสด

จากคาบอกเลาของชาวบานในชมชนจะกลาวถงประวตทมาของชมชนตามทไดยนไดฟงมาจากบรรพ

บรษ หรอเรองเลาของชมชนทเลาสบทอดตอกนมา แสดงใหเหนประวตศาสตรการกอตงชมชนในระยะ

เรมแรก ทคานงถงปจจยในการดารงชวต ความอดมสมบรณของพนท และความปลอดภยในชวต ซงมสงยด

เหนยวจตใจเปนสาคญ ชมชนดงเดมจงอาศยอยรอบๆ เสาหลกเมอง เรอนพกเจาเมองทเรยกวาโฮงเหนอ

โฮงใต และรอบๆ วดทสรางขนมาพรอมกบการกอตงชมชน

แผนทแสดงพนทชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธในระยะแรก (ทองสข ไชยวงษจนทร : 2544)

นางวฒนา เอาสจจะ อาย 67 ป อยบานเลขท 64/1 ถนนอนรรฆนาค ชมชนวดเหนอ กลาวถง

การตงบานเรอนของชมชนในสมยพระเจาโสมพะมตรวา “เปนคมเกาแกตงแตสมยพระเจาโสมพะมตรแลว

คนกมาตงบานเรอนอยใกลๆ กบโฮงเหนอ และมวดเหนอเปนศนยกลาง กใกลเจาเมองปลอดภยด แลวกเปน

ธรรมดาของชาวพทธทตองมวดเปนทยดเหนยวบานเรอนกอยรอบๆ วด อาศยอยใกลวดเหนอ ตอมาไดเปลยน

ชอวดเปน วดศรบญเรอง แตทายทสดในปจจบนกไดเปลยนชอกลบมาเปนวดเหนอเชนเดม”

นอกจากนชมชนดงเดมอกกลมหนงจะอยบรเวณรอบๆ แหลงนาธรรมชาตคอ ชมชนซอยนาทพย

ชมชนทาสนคา ชมชนหนองไชยวาน ชมชนหนองผกแวน ชมชนแกงดอนกลาง แตละชมชนมประวตความ

เปนมา และเรองเลาของการมาตงชมชน ซงไดรบฟงมาจากบรรพบรษเลาตอๆ กนมาเชน นางบวแกว ภ

ครองเชง อาย 58 ป บานเลขท 539/1 ถนนอนรรฆนาค ชมชนแกงดอนกลาง ไดเลาถงประวตชมชน

“เจาโสมพะมตร ไดมาตงถนฐานบานเรอนอยบรเวณรมแมนาลาปาว เดมชอวาคมแกงสาโรง ทตงของเมอง

กาฬสนธเดม แตตอมาไมนานกยายถนฐานกนออกไปบางสวนเพราะเกดนาทวมพนท บางกลมกยงอาศยอยท

เดมแตทานกแตงตงคนดแลเรอยมา มคณพออาน โพธแทน ไดอพยพยายถนฐานมาจากโคราช มาตง

บานเรอนอยทบานแกงสาโรงน ชกชวนคนมาอาศยเพมมากขน ตอมาเปลยนชอจากคมแกงสาโรง เปนแกง

ดอนกลาง เนองจากบรเวณนเปนแกงนา และมพนทดอนอยตรงกลางจงเรยกวาชมชนแกงดอนกลาง”

บานเการมถนนโสมพะมตร ชมชนวดเหนอ

ชมชนดงเดมอาศยรวมตวกนเปนชมชนในพนทศนยกลางของเมองกาฬสนธ ซงเปนทตงของศนย

ราชการ และธรกจการคาขายตางๆ มประชากรเพมมากขน มการขยายตวของชมชนไปในทศทางตางๆ เปน

ชมชนใหญขนบางชมชนไดแบงแยกการปกครองเปนชมชนใหมในระยะตอมา การขยายตวของชมชนเปนไปใน

ลกษณะเปนการแทรกขนในพนทวางทมอยในชมชน การขยายตวของชมชนไปยงบรเวณอนมนอยมาก สวน

หนงจะออกไปอาศยอยในพนทไรนาในชวงระยะเวลาททาการเกษตร อยางไรกตามการไปอาศยอยตามไรนา

ในบางฤดกาลททาการเกษตรสงผลใหบรเวณดงกลาวกลายเปนชมชนใหญในเวลาตอมา

ชมชนซอยนาทพย รมฝงแมนาปาว ชาวบานชมชนซอยนาทพย อาศยอยรมฝงแมนาปาว

ปจจยทสงผลตอการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ในชวงระหวางป พ.ศ. 2480 –

2525 คอ ปจจยทเกดจากนโยบายของทางราชการและเทศบาลเมองกาฬสนธไดแก การกอสรางเสนทาง

คมนาคม การขยายการบรการดานสาธารณะ รองลงมา ไดแก การเพมขนของจานวนประชากร ซงสงผลใหท

อยอาศยตางๆเพมจานวนขนตามไปดวย สวนปจจยสดทาย คอ การเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจสงคม มผล

ตอการขยายชมชนนอยกวาปจจยอน เนองจากชมชนเมองกาฬสนธยงอยใตอทธพลทางดานเศรษฐกจของ

เมองใหญทอยใกลเคยง เชน จงหวดขอนแกน จงหวดอดรธาน ทาใหเศรษฐกจของชมชนขยายตว หรอเตบโต

ขนอยางชาๆ เมอเทยบกบชมชนใกลเคยง เชน จงหวดรอยเอด จงหวดมหาสารคาม เปนตน

ทศทางการขยายชมชนจะขยายตวออกไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ และทศตะวนออกเฉยงใต

เปนขยายตวของทอยอาศย รปแบบการขยายตวของทอยอาศยมสองลกษณะ คอ ลกษณะแรกทอยอาศยจะ

ขยายตวในลกษณะแทรกตวขนในพนทวางของชมชนเดมเปนการเพมความหนาแนนขนในชมชนเดม ลกษณะ

ทสองเปนการขยายตวออกไปยงพนทรอบนอก โดยลกษณะการขยายตวแบบทสองน ทอยอาศยจะขยายไป

ตามแนวยาวของเสนทางคมนาคมทเชอมโยงเขาสชมชนทเปนศนยกลาง สวนการขยายตวของยานธรกจ

การคา มการขยายตวไปในพนททถกกาหนดโดยทางราชการบรเวณใจกลางชมชน และถกลอมรอบไปดวยท

อยอาศยของประชากร รปแบบการขยายตวของยานธรกจการคา จะมลกษณะขยายตวตามแนวยาวของ

เสนทางคมนาคมทอยในพนททกาหนดให นอกจากนยงมธรกจบางประเภททตองใชพนทมาก ไดแก ธรกจ

อตสาหกรรมบางอยาง เชน โรงสขาว ปมนามน ธรกจเหลานจะกระจายกนอยตามรมฝงของเสนทางท

เชอมโยงออกสชมชนรอบนอกหรอตางจงหวด เนองจากตองการความสะดวกในการขนสงผลตผลเขาสตลาดท

กรงเทพมหานคร และจงหวดตางๆ

การขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ระหวางป พ.ศ. 2525 – 2556

ในป พ.ศ. 2525 มพระราชกฤษฎกาเปลยนแปลงเทศบาลเมองกาฬสนธ เหตผลในการประกาศใช

พระราชกฤษฎกาฉบบนคอ เนองจากทองถนนอกเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ จงหวดกาฬสนธ ไดเจรญขน

และมชมชนอยหนาแนน สมควรขยายเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ เพอประโยชนในการบรหารกจการ และ

บารงทองถนตอไป โดยขยายพนทออกไปเปน 16.96 ตารางกโลเมตร ครอบคลมชมชนรอบนอกหลาย

ชมชน พนทสวนใหญทขยายออกไปจะอยทางดานทศตะวนออก ทศตะวนออกเฉยงเหนอ และทศตะวนออก

เฉยงใต ชมชนใหมในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ 16 ชมชนไดแก ชมชนโพธไทร ชมชนดอนสวรรค

ชมชนคมหวย ชมชนดอนกลอย ชมชนสขสบายใจ ชมชนหวโนนโก ชมชนสงเปลอยใน ชมชนโรงซอม

ร.พ.ช. ชมชนทงวดปาศรเมอง ชมชนทงศรเมองกลาง ชมชนทงศรเมองพฒนา ชมชนทงมน ชมชนหวค-

หนองเรอพฒนา ชมชนเกษตรสมบรณ ชมชนหาดลาดวน ชมชนดงปอ

ปจจยทมอทธพลตอการขยายตวชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธในระหวางปพ.ศ. 2525-2556 ม

ปจจยทสาคญคอ สภาพเศรษฐกจ นโยบายของทางราชการ และการเพมของจานวนประชากร ตามลาดบ

สภาพเศรษฐกจ เปนปจจยทมความสาคญทสงผลใหชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ เกดการ

ขยายตว มสถานประกอบการคา และบรการตางๆในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธเพมขนเปนจานวนมาก แสดง

ถงการเปลยนแปลงของสภาพทางดานเศรษฐกจแลสงคมของชมชน โดยทประชากรสวนใหญในชมชน หนมา

ประกอบอาชพคาขาย ทาธรกจบรการตางๆ มากขน ทาใหพนททางการเกษตรลดลง สงผลใหการจางแรงงาน

มากขน ประชากรเพมทาใหชมชนเกดการขยายตวตามลาดบ สวนนโยบายของราชการและเทศบาลเมอง

กาฬสนธ เปนปจจยหนงทสงผลใหชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธเกดการขยายตว ทาใหพนทเขตเทศบาล

กาฬสนธทขยายเพมขนนนครอบคลมชมชนยอยหลายชมชน และอยในความดแลของเทศบาลเมองกาฬสนธ

จงไดขยายบรการดานสาธารณะตางๆ ออกไปยงชมชนยอยเหลานน สงผลใหชมชนเหลานนมประชากรอพยพ

เขามาอาศยอยมากขน นอกจากนการเพมขนของจานวนประชากรในเขตพนทเทศบาลเมองกาฬสนธ สงผลให

อาคารบานพก อาคารพาณชย อาคารอตสาหกรรม ในพนทเขตเทศบาลเมองกาฬสนธเพมจานวนขนไปดวย

ชมชนเกดการขยายตว โดยจะเหนไดจากการขยายเพมขนของอาคารตางๆ

ทศทางการขยายชมชน มการขยายออกไปในพนทโดยรอบทกทศทาง แตดวยขอจากดดาน

กายภาพของชมชน ซงทศตะวนตกเปนทลม และมลานาปาวไหลผานในแนวเหนอ-ใต จงทาชมชนขยายตวไป

ทางทศตะวนออกของลานาปาว ซงมลกษณะสงกวาโดยเฉพาะทางทศตะวนออกเฉยงใต ตามแนวทางหลวง

แผนดน (กาฬสนธ-รอยเอด) ดานทศตะวนออกเฉยงเหนอ ตามแนวทางหลวงแผนดน หมายเลข 21

(กาฬสนธ-สกลนคร) และทางหลวงแผนหมายเลข 213 ตอนเลยงเมอง ซงปจจบนมแนวโนมทขยายไป

ในทศทางดงกลาวมากกวาทศทางอน

รปแบบลกษณะการขยายตวของชมชนเทศบาลเมองกาฬสนธ มลกษณะการขยายตวไปตามเสนทาง

คมนาคมสายสาคญๆ ในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ซงสามารถแยกลกษณะการขยายตวตามวตถประสงค

ของการใชทดนในกจกรรมตางๆ คอ การใชทดนประเภทพาณชยกรรม มการขยายตวไปตามเสนทาง

คมนาคม การใชทดนประเภททพกอาศย มการใชทหนาแนนขนบรเวณใจกลางชมชนมการขยายออกจาก

จดศนยกลางชมชนไปตามเสนทางคมนาคมในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ และการใชทดนประเภทอตสาหกรรม

ซงจะกระจายอยในชมชน และรมฝงถนนเปนสวนใหญ

นอกจากนปจจยสาคญทมผลตอการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธมาทกยคสมยคอ

ความหลากหลายทางชวภาพและวฒนธรรมในชมชนเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ไดแก ความหลากหลายของ

ระบบนเวศ ความหลากหลายดานความเชอ และความหลากหลายของกลมชาตพนธ

แผนทชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ชมชนดงเดม และชมชนทขยายตว

อภปรายผล

ประวตศาสตรการตงเมองกาฬสนธในระยะเรมแรก ทาวโสมพะมตรไดเลอกทาเลการตงบานเมองท

ลานาปาว บรเวณแกงสาโรง ดงเปอย ซงมดนและแหลงนาอดมสมบรณ ซงไดพฒนาเปนหมบานชมชนตางๆ

ในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธในระยะตอมา การบอกเลาถงประวตศาสตรการตงบานเรอนในชมชนแตละ

ชมชนกใหความสาคญกบดนและแหลงนาทอดมสมบรณอนเปนทประกอบอาชพเกษตรกรรม และทอยอาศย

สอดคลองกบ ศรศกรวลลโภดม (2557 : 3) กลาวไวในเปดประเดน ภมวฒนธรรมกบการจดการนาในภาค

ประชาคม : กรณอยธยาและสโขทย วา จากประสบการณทออกไปตามแมนาลาคลอง และทองทงรอบๆ

อยธยากบพอในวยเดกนน ทาใหขาพเจาไดเหนไดรจกชอแมนาลาคลอง และยานชมชนทองถนตางๆ ไดเหน

ทงฤดนาฤดแลง เมอมาทาผงเมองและแผนทภมวฒนธรรมของเมองอยธยาและบรรดาเมองโบราณตางๆ ใน

แทบทกภมภาคของประเทศแลว กพอพดไดอยางเตมปากวาบรรดาผงเมองในสมยโบราณนน ลวนเปนเรอง

การจดการนาเปนหลกใหญทงสน โดยมงทมการจดตงทอยอาศยรวมกนเปนชมชนใหมนากนนาใชตลอดป

และการหาทางปองกนอทกภยในฤดนา และความแหงแลงในฤดแลง ด วยการกาหนดตาแหนงทตงของ

บานเมองในทางภมศาสตร และสภาพแวดลอมธรรมชาตใหเหมาะสม

การตงชมชนระยะแรกนนจะคานงถงปจจยในการดารงชวต ความอดมสมบรณของพนท และความ

ปลอดภยในชวต ซงมสงยดเหนยวจตใจเปนสาคญ การขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธเปนไป

ในลกษณะเปนการแทรกขนในพนทวางทมอยในชมชน การขยายตวของชมชนไปยงบรเวณอนมนอยมาก

สวนหนงจะออกไปอาศยอยในพนทไรนาในชวงระยะเวลาททาการเกษตร อยางไรกตามการไปอาศยอยตามไร

นาในบางฤดกาลททาการเกษตร สงผลใหพนทในบรเวณดงกลาวกลายเปนชมชนใหญในเวลาตอมา

การตงถนฐานดงเดม และการขยายตวของชมชนในระยะแรกจะมลกษณะคลายๆ กบเขตเทศบาลของ

เมองอนๆ ในภาคอสาน ดงเชน การขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลอบลราชธาน ซง ธระ ธศรวรรณ

(2545) ไดอธบายปจจยในการขยายตวของชมชนในระยะเรมตนจากการอพยพ หนภยสงคราม และมาตง

ชมชนอยบรเวณรมฝงแมนามล มการสรางถนน แลวสรางเชงเทนรอบเมอง ปจจยสาคญของการตงชมชนใน

สมยแรกนนขนอยกบเจานายพนเมอง จากความสมพนธอนใกลชดระหวาง เจาเมองกบราษฎร และตองการ

ความปลอดภย

สาหรบปจจยสาคญในการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธในระยะแรก ไดแก การ

เพมของจานวนประชากร นโยบายของทางราชการ และสภาพเศรษฐกจ เมอมการเปลยนแปลงเขตเทศบาล

ปจจยสาคญในการขยายตวของชมชนในลาดบตอมาคอ ปจจยทางดานเศรษฐกจ ปจจยทางดานนโยบายของ

ทางราชการ และจานวนประชากร มทศทางการขยายตวจากศนยกลางของชมชนไปตามเสนทางคมนาคมสาย

สาคญๆ ทเชอมโยงกบจงหวดอนๆ โดยเฉพาะการขยายตวในทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ และทศตะวนออก

เฉยงใต ซงมความสอดคลองกบ บญชา นวนสาย (2556) ในประเดนของลกษณะ และปจจยการขยายตว

แตแตกตางกนในทศทางการขยายตว ซงผลการศกษาประวตศาสตรการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาล

เมองบรรมย ระหวาง ป พ.ศ. 2468 – 2550 พบวา การขยายตวของเมองบรรมย เกดการขยายตวดวยสาเหต

ทตางกน ชวงแรก มการขยายตวรอบๆ ศาลหลกเมอง กระจายไปตามแนวถนนสายหลก เกดจากปจจย

ภายในคอ การยายสถานทราชการออกนอกเขตคเมองเดม ทาใหเกดการขยายตวเมองออกมาทางทศ

ตะวนตก ในชวงทสอง มการสรางทางรถไฟมาถงเมองบรรมย เกดการขยายตวออกไปตามถนนสนทรเทพ

ถนนนวาส และบรเวณรอบสถานรถไฟบรรมย ระยะทสาม เกดจากปจจยของผนาทองถนทใหความสาคญ

กบการสรางสาธารณปโภคตางๆ มการขยายตวเมองออกไปทกทศทางตามเสนทางการคมนาคมสายหลก การ

ซงเปนเสนทางสเมองอนๆ ทาใหเมองบรรมยเกดการเปลยนแปลงอยางมากในระยะตอมา

อยางไรกตามปจจยสาคญทมผลตอการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธมาทกยคสมย

คอ ความหลากหลายทางชวภาพและวฒนธรรมในชมชนเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ไดแก ความหลากหลาย

ของระบบนเวศ ความหลากหลายของกลมชาตพนธ ความหลากหลายของบคคล - สายตระกล ความ

หลากหลายดานความเชอ และความหลากหลายทางดานศลปวฒนธรรม ซงการวจยเรองอนๆ ไมมการศกษา

ถงเรองนเลย ซงความรในเรองความหลากหลายทางชวภาพ และวฒนธรรมจากงานวจยน สามารถนาไป

ประยกตใชเปนแนวทางในการกาหนดนโยบายวางแผนการพฒนาชมชนเทศบาลเมองกาฬสนธในอนาคตได

ตอไป ดงคากลาวของ ศาสตราจารย ดร.วสทธ ใบไม (2550) ซงปรากฏในหนงสอรวมบทความวชาการ

การศกษาวทยาศาสตรธรรมชาต และความหลากหลายทางชวภาพ ตอนหนงวา

“ชาวไทยนาจะมการพฒนาเศรษฐกจ และสงคมทางเลอกใหม โดยอาศยขอไดเปรยบทางดานความ

หลากหลายทางวฒนธรรมและภมปญญาทองถน ซงเปนทนทางสงคม และทนทางวฒนธรรมทสาคญของไทย

ทองอยกบทรพยากรธรรมชาต ทงดน นา และความหลากหลายทางชวภาพ ซงเปนทนทางธรรมชาตทยง

หลงเหลออยเพยงพอ และพอเพยง สาหรบการพฒนาเศรษฐกจ และสงคมตามวถแบบไทย โดยอาศยหลก

ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง”

สรปผลการวจย

การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาประวตศาสตรการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมอง

กาฬสนธ และปจจยการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ระหวางป พ.ศ. 2480 – 2556

ผลการวจยพบวา กาฬสนธเรมกอตงเปนเมองในสมยรตนโกสนทร เ มอป พ.ศ. 2337 การตงชมชนใน

ระยะแรกๆ จะตงบานเรอนอยบรเวณรอบๆเรอนพกของเจาเมองกาฬสนธ เสาหลกเมอง วด และรมฝงแมนา

ลาปาว ในป พ.ศ. 2480 ไดมประกาศจดตงเทศบาลเมองกาฬสนธ ชมชนเพมความหนาแนนมากขน

ตามลาดบ เกดการขยายตวออกไปในพนทวางรอบนอกของตวเมองตามแนวเสนทางคมนาคมสาคญๆ

ปจจยทมผลตอการขยายตวของชมชนในระยะแรกน ไดแก ปจจยดานประชากร นโยบายของทางราชการ

และสภาพทางเศรษฐกจ การขยายตวของทอยอาศยในชมชนจะกระจายกนอยตามรมสองฝงของถนนสาย

ตางๆ ในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอและทศตะวนออกเฉยงใต สวนการขยายตว

ของยานธรกจการคาจะขยายตวออกไปตามรมฝงถนนสายตางๆ ทางทศตะวนออก

ป พ.ศ. 2525 มพระราชกฤษฎกาเปลยนแปลงเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ เนองจากทองถนนอกเขต

เทศบาลเมองกาฬสนธเจรญขนมชมชนอยอยางหนาแนน สมควรขยายเขตการปกครองเพอประโยชนในการ

บรหารกจการบารงทองถนตอไป จงมชมชนใหมเกดขนหลายชมชน ปจจยสาคญทมอทธพลตอการขยายตว

ชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ระหวางป พ .ศ 2525-2556 คอ สภาพเศรษฐกจ นโยบายของราชการ

และประชากรตามลาดบ ชมชนขยายตวออกไปในพนทโดยรอบทกทศทาง โดยเฉพาะทางทศตะวนออกเฉยง

ใต และดานทศตะวนออกเฉยงเหนอ มการขยายชมชนออกไปมากกวาทศทางอนๆ ลกษณะการขยายตวจาก

จดศนยกลางของชมชนไปตามเสนทางคมนาคมสายสาคญทเชอมโยงกบตางจงหวด นอกจากนปจจยสาคญอก

ประการหนงทมอทธพลตอการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธมาทกยคทกสมยคอ ความ

หลากหลายทางชวภาพและวฒนธรรม ซงประกอบไปดวย ความหลากหลายของระบบนเวศ ความ

หลากหลายดานความเชอ และความหลากหลายของกลมชาตพนธ

นอกจากนงานวจยเรอง ประวตศาสตรการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองกาฬสนธ ระหวางป

พ.ศ. 2480 – 2556 ยงสงเสรมการศกษาประวตศาสตรทองถนอนเปนมวลประสบการณของผคนในชมชนเขต

เทศบาลเมองกาฬสนธทมความสมพนธกบบรบททมความแตกตางกน อนไดแก สภาพทางภมศาสตร พนท

ความหลากหลายทางธรรมชาต สงเหนอธรรมชาต สงคม ประเพณ วฒนธรรม และความเชอทหลากหลายใน

ชมชนทองถน ซงมการเปลยนแปลงไปในแตละชวงมตของเวลานบจากอดตจนถงปจจบน เปรยบเสมอน

“ทนทางสงคมและวฒนธรรม” ทสงเสรมให คนในชมชน เยาวชน คร ผร ปราชญ ผนาทองถน และ

ผเกยวของ ไดเขามามสวนรวมในกระบวนการศกษาประวตศาสตรทองถน เกดความร ความเขาใจ ความ

ภาคภมใจในทองถน รวมกนบนทกประสบการณความรทไดจากการศกษานาไปประยกตใชใหเกดประโยชน

เปนแนวทางในการวางแผนพฒนาชมชนใหเจรญกาวหนาไดตอไป

ค าขอบคณ/ กตตกรรมประกาศ

ขอขอบพระคณสานกบรหารโครงการสงเสรมการวจยในอดมศกษา และพฒนามหาวทยาลยแหงชาต

สานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา ทใหทนสนบสนนการวจยในครงน

ขอขอบพระคณศาสตราจารย ดร. วสทธ ใบไม ผประสานงานชดโครงการวจยความหลากหลายทาง

ชวภาพ ทใหโอกาส และใหคาแนะนาผวจยไดทางานวจยในครงน

ขอขอบคณ รองศาสตราจารย ดร. ทวศลป สบวฒนะ ทใหคาปรกษาแนะนาวธวทยา การดาเนนงาน

การวจย ดแลความกาวหนาใหการแนะนาตลอดระยะเวลาในการทาวจยใหประสบความสาเรจ

ขอขอบคณผร บคลากรในสานกงานเทศบาล ผนาชมชน และทกคนในชมชนเขตเทศบาลเมอง

กาฬสนธ ตลอดจนผเกยวของทกคนทอานวยความสะดวก ใหขอมลสาคญ ใหความรวมมอในกจกรรมตางๆ

ตลอดระยะเวลาททาการวจยจนประสบความสาเรจ

เอกสารอางอง

การศาสนา, กรม ประวตทวราชอาณาจกร. กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา.2537.

ทองสข ไชยวงจนทร ประวตศาสตรการขยายเมองกาฬสนธในระหวาง ปพ.ศ. 2480 – 2540

วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาวทยาลยมหาสารคาม. 2545.

ธระ ธศรวรรณ การขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองอบลราชธานระหวางป 2478

-2542. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาวทยาลยมหาสารคาม.2545.

บญชา นวนสายประวตศาสตรการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองบรรมยในระหวาง

ป พ.ศ. 2468 – 2550. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาวทยาลยมหาสารคาม. 2556.

ประสทธ พรรณพสทธ พระราชวงศจกรกบ 200 ปกาฬสนธ. ยโสธร : โรงพมพจอฮะการพมพ. 2536.