Pepijn Schreinemachers

Suwanna Praneetvatakul

Aer Sirijinda

Thomas Berger

University of Hohenheim, Stuttgart

Kasetsart University, Bangkok

February 2008

สถตการเกษตรในพนทลมนาแมสา ประเทศไทย

ปการเพาะปลก 2548/49

Pepijn Schreinemachers

Suwanna Praneetvatakul

Aer Sirijinda

Thomas Berger

University of Hohenheim, Stuttgart

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ

มถนายน 2551

2 | P a g e

The Uplands Program (sub-project G1.2)

การวจยเพอการพฒนาชนบทและการใชทดนอยางยงยนในเขตพนทภเขาของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ดขอมลออนไลนไดทเวบไซด : https://www.uni-hohenheim.de/sfb564/

งานวจยนไดรบการสนบสนนทางการเงนจาก Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG).

3 | P a g e

สารบาญ

สารบญตาราง .......................................................................................................................................... 4

สารบาญภาพ ........................................................................................................................................... 5

1. บทน า ................................................................................................................................................. 6

2. ประชากรเกษตร .................................................................................................................................... 9

3. การใชทดนเพอการเกษตร ....................................................................................................................... 12

4. การใชทดนเพอการเกษตร เปรยบเทยบป 2517 กบป 2549 .................................................................................. 21

5. พนทถอครองทางการเกษตร .................................................................................................................... 23

6. ความลาดชนของพนทเกษตรและการชลประทาน .......................................................................................... 25

7. ลกษณะทวไปทางสงคมของครวเรอนในลมน าแมสา ...................................................................................... 28

8. ปศสตว ............................................................................................................................................. 32

4 | P a g e

สารบญตาราง

ตารางท 1 ลกษณะทวไปของประชากรและตวอยาง ............................................................................................ 8

ตารางท 2 จ านวนครวเรอนและฟารมครวเรอน .................................................................................................. 9

ตารางท 3 ลกษณะทวไปของครวเรอน ......................................................................................................... 10

ตารางท 4 ขนาดฟารมเฉลย และความพอเพยงของทดน .................................................................................... 12

ตารางท 5 พนททงหมด และการใชทดนเพอการเกษตร ปลกพช และเปนทอยอาศย ................................................... 13

ตารางท 6 การใชทดนเพอการเกษตร จ าแนกตามพชทปลก ................................................................................. 14

ตารางท 7 รอยละการใชทดนเพอการเกษตร จ าแนกตามพชทปลก ......................................................................... 15

ตารางท 8 รอยละของพนทปลกพชส าคญ 5 ชนดในแตละหมบาน ....................................................................... 16

ตารางท 9 พนทเพาะปลกพชพชหลกในลมน าตอนลางและพชบนพนทสง เฉลยตอฟารม (ไร) ...................................... 17

ตารางท 10 จ านวนฟารมครวเรอนทปลกพชหลกแตละชนดในลมน าแมสาตอนลางและบนพนทสง ................................ 18

ตารางท 11 ผลผลตเฉลยตอไรตอฤดการผลตของพชหลกในลมน าแมสา ................................................................. 19

ตารางท 11 (ตอ) .................................................................................................................................... 20

ตารางท 12 การใชทดนเพอการเกษตรในลมน าแมสา จ าแนกโดยรายพช เปรยบเทยบป 2517 กบป 2549 ...................... 21

ตารางท 13 ความมนคงของเอกสารสทธของพนทถอครองทางการเกษตร .............................................................. 23

ตารางท 14 รอยละของพนทเกษตร จ าแนกตามความลาดชนของแปลงปลก ............................................................. 25

ตารางท 15 รอยละของพนทชลประทาน จ าแนกตามชนดของแหลงน า ................................................................... 26

ตารางท 16 รอยละของพนทชลประทาน จ าแนกตามชนดของอปกรณการใหน า ........................................................ 27

หมายเหต : แปลงเพาะปลกบางแปลงมอปกรณการใหน าไดหลายชนด ผลรวมของพนทชลประทานอาจมคาเกน 100 ได ...... 27

5 | P a g e

ตารางท17 รอยละของครวเรอนทมสนทรพย จ าแนกตามประเภทของสนทรพย ........................................................ 28

ตารางท 18 รอยละของครวเรอน จ าแนกตามวสดหลกทใชในการท าพนของบาน ...................................................... 29

ตารางท 19 รอยละของหวหนาครวเรอนทส าเรจการศกษา จ าแนกตามระดบการศกษาสงสด ......................................... 30

ตารางท 20 รอยละของฟารมครวเรอนทเปนสมาชกกลม สถาบน หรอ องคกรตางๆ ................................................... 31

ตารางท 21 รอยละของฟารมครวเรอนทเลยงปศสตว จ าแนกตามชนดของสตว ......................................................... 32

ตารางท 22 จ านวนปศสตวทเลยงในแตละหมบาน จ าแนกตามชนดของสตว ............................................................ 33

สารบาญภาพ

ภาพท 1 พนทแสดงขอบเขตของลมน าแมสา ..................................................................................................... 7

ภาพท 2 รอยละของประชากรจ าแนกตามชวงอายและพนทศกษา .......................................................................... 11

ภาพท 3 รอยละการใชทดนเพอการเกษตรในลมน าแมสา จ าแนกตามรายพช เปรยบเทยบป 2517 กบป 2549 .................. 22

ภาพท 4 จ านวนไรของพนทถอครองทางการเกษตรเฉลยตอครวเรอน จ าแนกตามความมนคงของเอกสารสทธหรอการเชา ..... 24

ภาพท 5 รอยละของพนทถอครองทางการเกษตร จ าแนกตามความมนคงของเอกสารสทธและการเชา .............................. 24

6 | P a g e

1. บทนา

รายงานการศกษาฉบบนน าเสนอผลการศกษาทไดจากการส ารวจครวเรอนเกษตรในชวงเดอนตลาคม-พฤศจกายน

2549 ในพนทลมน าแมสา ลมน าแมสาเปนลมน าสาขายอยของลมน าปง ตงอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของจงหวดเชยงใหม

หางจากตวเมองเชยงใหมประมาณ 40 กโลเมตร ครอบคลมพนททงหมดประมาณ 140 ตารางกโลเมตร

การส ารวจโดยใชแบบสอบถามท าการสมภาษณตวแทนครวเรอนเกษตรกรตวอยางเพอเกบขอมลเกยวกบสภาพ

เศรษฐกจและสงคม ตลอดจนขอมลเกยวกบการผลตในชวงเดอนพฤศจกายน 2548 ถงเดอนตลาคม 2549 ตวเลขทกตวใน

รายงานการศกษาฉบบนไดจากการวเคราะหตวอยางซงอาจจะมความคลาดเคลอนเกดขนได

ผศกษาไดท าการแบงพนทลมน าออกเปน 3 พนทจ าแนกตามลกษณะชาตพนธของประชากรและระดบความสงของพนท

ศกษาดงแสดงในภาพท 1 คอ 1) พนทตอนลางของลมน า มหมบานตงอย 12 หมบาน พนทสวนใหญเปนพนทราบ ประชากรท

อาศยอยเปนคนไทยพนเมอง การเกษตรในพนทนมความส าคญนอย 2) พนทตอนกลางของลมน า พนทนมความสงจาก

ระดบน าทะเลอยในชวงระหวาง 700 เมตรถง 1,000 เมตร พนทสวนใหญเปนหบเขา ประชากรทอาศยอยในพนทนสวนใหญเปน

คนไทยพนเมอง อาชพหลกคอการเกษตรซงรายไดหลกมาจากการปลกผกและไมดอกในโรงเรอนพลาสตก และ 3) พนทตอนบน

ของลมน า มลกษณะเปนรปตว C ลอมรอบพนทตอนกลางของลมน าทเปนหบเขา มความสงจากระดบน าทะเลมากกวา 1,000

เมตร ประชากรทอาศยอยในพนทนคอ มง รายไดหลกของครวเรอนมาจากการเกษตรซงมาจากไมผลและการปลกผก

การสมตวอยางในการศกษานใชวธ two-stage stratified random sample ขนตอนแรกท าการคดเลอกหมบานทจะท าการ

ส ารวจ โดยคดเลอกหมบานจ านวน 20 หมบานจาก 22 หมบานทตงอยในพนทลมน า (ส าหรบ 2 หมบานทตดออกเพราะมพนท

การเกษตรเหลอในหมบานนอยมาก) ขนตอนทสองท าการสมตวอยางอยางงาย (simple random sample) จากบญชรายชอททาง

องคการบรหารสวนต าบล (อบต.) ใชในการส ารวจความจ าเปนพนฐาน (จปฐ.) โดยพนทลมน าตอนกลางและตอนบนไดท าการสม

ตวอยางรอยละ 25 ของครวเรอนทงหมดในแตละหมบาน ไดจ านวนตวอยางทท าการเกษตรเปนอาชพหลก 268 ตวอยาง และไมได

ท าการเกษตรเปนอาชพหลก 60 ตวอยาง และส าหรบพนทลมน าตอนลาง ท าการสมตวอยางเฉพาะครวเรอนทท าการเกษตร ได

จ านวนตวอยาง 35 ตวอยาง รวมจ านวนตวอยางทท าการส ารวจทงสน 363 ตวอยาง

7 | P a g e

ภาพท 1 พนทแสดงขอบเขตของลมนาแมสา

ในชวงเดอนกมภาพนธ 2551 ผศกษาไดน าผลการศกษาทไดเบองตนไปน าเสนอในการประชมระดมสมองในแตละ

หมบานในพนทลมน าตอนกลางและตอนบน ผเขารวมประชมในบางหมบานใหความเหนวา จ านวนครวเรอนจากบญชรายชอของ

อบต. ไมตรงกบความเปนจรง ผลทไดจากการประชม ไดมการแกไขตวเลข/ขอมลและใชคาถวงน าหนกเพอแกปญหาความไม

เทากนของสดสวนตวอยางดงตารางท 1 ซงแสดงการกะประมาณจ านวนครวเรอนและลกษณะทวไปของตวอยางทไดจากการ

ส ารวจ

8 | P a g e

ตารางท 1 ลกษณะทวไปของประชากรและตวอยาง

9 | P a g e

2. ประชากรเกษตร

ตารางท 2 จานวนครวเรอนและฟารมครวเรอน

หมายเหต : ฟารมครวเรอนคอ ครวเรอนทมทดนเปนของตนเองหรอใชทดนเพอการเกษตร และใชเวลาสวนหนงในการผลตทางการเกษตรในชวง พ.ย. 48 ถง ต.ค. 49 สวนครวเรอนท

อาศยอยชวคราวถกกะประมาณโดยผน าหมบานในชวงประชมระดมสมองในเดอน ก.พ. 50

มครวเรอน 1,309 ครวเรอนทท ำกำรเกษตร

คดเปนรอยละ 43 ของครวเรอนทงหมด

10 | P a g e

ตารางท 3 ลกษณะทวไปของครวเรอน

หมายเหต : เดก หมายถง ประชากรทมอายต ากวา 16 ป

ครวเรอนในลมน ำตอนบน (สวนใหญเปนมง) ม

ขนำดครวเรอนเปน 2 เทำของลมน ำตอนกลำงและ

ตอนลำง

11 | P a g e

ภาพท 2 รอยละของประชากรจาแนกตามชวงอายและพนทศกษา

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

ป

น นบน

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

ป

น น

0 - 4

5 - 9

10 - 14

15 - 19

20 - 24

25 - 29

30 - 34

35 - 39

40 - 44

45 - 49

50 - 54

55 - 59

60 - 64

65 - 69

70+

20 15 10 5 0 5 10 15 20

% of population

Males Females

Total watershed

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

ป

น น

ประชำกรของมงเปนเดกถงรอยละ 41 ในขณะทประชำกรของ

ไทยพนเมองสวนใหญเปนคนในวยท ำงำนและผสงอำย

% ของประชากร

รวมทงลมนา

12 | P a g e

3. การใชทดนเพอการเกษตร

ตารางท 4 ขนาดฟารมเฉลย และความพอเพยงของทดน

หมายเหต : ฟารมครวเรอนในลมน าตอนบนโดยปกตจะไปเชาพนทนาด านอกลมน าเพอปลกขาว (เชน ทสะเมง แมรม เปนตน) ผเขารวมประชมทบานผานกกก (ก.พ. 2551) ให

ขอมลวา ประมาณรอยละ 90 ของครวเรอนในหมบานเชาพนทปลกขาวนาด านอกเขตลมน า โดยเฉลยครวเรอนละ 1 ไร และพนทนไมรวมอยในการส ารวจ

ขนำดฟำรมเฉลยในลมน ำแมสำเทำกบ 6.67 ไร

13 | P a g e

ตารางท 5 พนททงหมด และการใชทดนเพอการเกษตร ปลกพช และเปนทอยอาศย

14 | P a g e

ตารางท 6 การใชทดนเพอการเกษตร จาแนกตามพชทปลก

หมายเหต : ฟารมครวเรอนในลมน าตอนบนโดยปกตจะไปเชาพนทนาด านอกลมน าเพอปลกขาว (เชน ทสะเมง แมรม เปนตน)

และพนทเชานไมรวมอยในการส ารวจ

กำรปลกพชไรและท ำสวนลนจเปนเปนกจกรรมเกษตรหลก

ในลมน ำแมสำ

ตารางท 7 รอยละการใชทดนเพอการเกษตร จาแนกตามพชทปลก

16 | P a g e

ตารางท 8 รอยละของพนทปลกพชสาคญ 5 ชนดในแตละหมบาน

หมายเหต : รอยละของพนทปลกพชส าคญคดจากพนทปลกพชนนหารดวยพนทการเกษตร (ดตารางท 5)

ตารางท 9 พนทเพาะปลกพชพชหลกในลมนาตอนลางและพชบนพนทสง เฉลยตอฟารม (ไร)

ตารางท 10 จานวนฟารมครวเรอนทปลกพชหลกแตละชนดในลมนาแมสาตอนลางและบนพนทสง

ตารางท 11 ผลผลตเฉลยตอไรตอฤดการผลตของพชหลกในลมนาแมสา

20 | P a g e

ตารางท 11 (ตอ)

21 | P a g e

4. การใชทดนเพอการเกษตร เปรยบเทยบป 2517 กบป 2549

ตารางท 12 การใชทดนเพอการเกษตรในลมนาแมสา จาแนกโดยรายพช เปรยบเทยบป 2517 กบป 2549 (หนวย : ไร)

ขอมลป 2517 เปนขอมลของ Irwin, R.R. (1976) Replacing shifting agriculture through intensive settled agriculture, crop diversification and conservation farming.

Working paper 9, UNDP/FAO Mae Sa integrated watershed and forest land use project. Food and Agriculture Organization of the United Nations, เชยงใหม ประเทศไทย

หมายเหต : ขอมลป 2517 คดเฉพาะพนทเพาะปลกจรง ไมรวมพนทเกษตรททงวางไว สวนขอมลป 2549 รวมพนทเพาะปลกบางแปลงทอยนอกเขตลมน าดวย ท าให

ไมสามารถเปรยบเทยบขอมลทงสองปโดยตรงได

หมบานไทยพนเมองหมายถงลมน าตอนกลางและตอนลาง สวนหมบานมงหมายถงลมน าตอนบน

22 | P a g e

ภาพท 3 รอยละการใชทดนเพอการเกษตรในลมนาแมสา จาแนกตามรายพช เปรยบเทยบป 2517 กบป 2549

หมายเหต : การใชทดนในภาพครอบคลมทงลมน าแมสา

ขอมลป 2517 เปนขอมลของ Irwin, R.R. (1976) Replacing shifting agriculture through intensive settled agriculture, crop diversification and conservation farming. Working paper 9, UNDP/FAO Mae Sa integrated watershed and forest land use project. Food and Agriculture Organization of the United Nations, เชยงใหม ประเทศไทย

วน ด

49%

พ ส น

8%

วไ

21%

วโพดเ ส ว/

ฝน

6%

พ ไ

1%

ท

3%

12%

สวนไ ผ นๆ

0%

วน ด

5%

พ ส น

37%

วไ

1%

โ เ นพ ส

5%

ไ ด

9%

ท

0%

นจ

28%

0%

สวนไ ผ นๆ

11%

พ นๆ

4%2549

2517

5. พนทถอครองทางการเกษตร

ตารางท 13 ความมนคงของเอกสารสทธของพนทถอครองทางการเกษตร

หมายเหต : เอกสารสทธชนดทมความมนคง ประกอบดวย โฉนด นส.3 และนส.3 ก นอกจากนนถอวาเปนเอกสารสทธ

ชนดทมความไมมนคง

24 | P a g e

ภาพท 4 จานวนไรของพนทถอครองทางการเกษตรเฉลยตอครวเรอน จาแนกตามความมนคงของเอกสารสทธหรอการเชา

ภาพท 5 รอยละของพนทถอครองทางการเกษตร จาแนกตามความมนคงของเอกสารสทธและการเชา

0%

20%

40%

60%

80%

100%

น นบน น น น น

คารอยละของพนทถอครองทางการเกษตร

เ

เ ส ส ทธ น ดท คว

ไ นค /ไ เ ส ส ทธ

เ ส ส ทธ น ดท คว นค

0.201.27

2.16

9.42

1.00

2.46

1.23

0.97

2.16

-

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

12.00

น นบน น น น น

จ านวนไรของพนทถอครองทางการเกษตร

เฉลยตอครวเรอน จ าแนกตามความมนคงของ

เอกสารสทธ (ไร) เ

เ ส ส ทธ น ดท คว

ไ นค /ไ เ ส ส ทธ

เ ส ส ทธ น ดท คว นค

ฟำรมครวเรอนในเขตลมน ำตอนบนมพนทถอครองทำง กำรเกษตรทมเอกสำรสทธ

ชนดทมควำมมนคงเฉลยเพยงรอยละ 2 ของพนทถอครองทำงกำรเกษตรของฟำรม

ครวเรอน

ลมน ำตอนลำง

ลมน ำตอนลำง

25 | P a g e

6. ความลาดชนของพนทเกษตรและการชลประทาน

ตารางท 14 รอยละของพนทเกษตร จาแนกตามความลาดชนของแปลงปลก

หมายเหต : ระดบความลาดชนของแปลงปลกเปนการพจารณาของเกษตรกรผเปนเจาของแปลงปลกในระหวางการสมภาษณ

ประมำณหนงในสของพนทกำรเกษตรในลมน ำแมสำตอนบนเปนพนททมควำมลำด

ชนมำก ซงเปนสวนหนงทสงผลตอกำรชะลำงพงทลำยของหนำดน

26 | P a g e

ตารางท 15 รอยละของพนทชลประทาน จาแนกตามชนดของแหลงนา

หมายเหต : แปลงเพาะปลกบางแปลงมทมาของแหลงน าทใชในการชลประทานหลายชนด ผลรวมของพนทชลประทานอาจมคาเกน 100 ได

เกษตรกรในพนทลมน ำตอนบนใชน ำจำก ล ำธำรในกำรชลประทำนมำกกวำ

เกษตรกรในพนทลมน ำตอนกลำงซงม ทำงเลอกในกำรใชแหลงน ำมำกกวำ

27 | P a g e

ตารางท 16 รอยละของพนทชลประทาน จาแนกตามชนดของอปกรณการใหนา

หมายเหต : แปลงเพาะปลกบางแปลงมอปกรณการใหน าไดหลายชนด ผลรวมของพนทชลประทานอาจมคาเกน 100 ได

28 | P a g e

7. ลกษณะทวไปทางสงคมของครวเรอนในลมนาแมสา

ตารางท17 รอยละของครวเรอนทมสนทรพย จาแนกตามประเภทของสนทรพย

29 | P a g e

ตารางท 18 รอยละของครวเรอน จาแนกตามวสดหลกทใชในการทาพนของบาน

30 | P a g e

ตารางท 19 รอยละของหวหนาครวเรอนทสาเรจการศกษา จาแนกตามระดบการศกษาสงสด

31 | P a g e

ตารางท 20 รอยละของฟารมครวเรอนทเปนสมาชกกลม สถาบน หรอ องคกรตางๆ

32 | P a g e

8. ปศสตว

ตารางท 21 รอยละของฟารมครวเรอนทเลยงปศสตว จาแนกตามชนดของสตว

33 | P a g e

ตารางท 22 จานวนปศสตวทเลยงในแตละหมบาน จาแนกตามชนดของสตว