Embed Size (px)
Citation preview
188
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 2 Apr.-Jun. 2011
ทกษะการคดวเคราะห สงเคราะห สรางสรรค และการคดอยางมวจารณญาณ :
การบรณาการในการจดการเรยนร
ความส�าคญของการพฒนาการคด
การคดเปนกระบวนการทางสมอง
ของมนษยซงมศกยภาพสงมากและเปน
สวนทท�าใหมนษยแตกตางไปจากสตว
โลกอน ๆ ผมความสามารถในการคด
สงสามารถแกปญหาตางๆใหลลวงไป
ไดและมการพฒนาชวตของตนใหเจรญ
งอกงามยง ๆ ขนไป ผมความสามารถ
ทกษะการคดวเคราะห สงเคราะห สรางสรรค และการคดอยางมวจารณญาณ : การบรณาการในการจดการเรยนร*
ทศนา แขมมณภาคสมาชก ส�านกธรรมศาสตรและการเมอง
ราชบณฑตยสถาน
บทคดยอ
เนองจากผลสมฤทธของผเรยนในระดบการศกษาขนพนฐาน ในมาตรฐานท ๔ ดานการคดวเคราะห
สงเคราะห สรางสรรค และการคดอยางมวจารณญาณ ยงอยในระดบทจ�าเปนตองปรบปรงพฒนา บทความนจง
มงใหหลกและแนวทางแกครในการบรณาการทกษะการคดดงกลาว ในการเรยนการสอนสาระของรายวชาตาง ๆ
โดยเรมจาก ๑) ท�าความเขาใจในความหมาย และกระบวนการหรอขนตอนของการคดแตละแบบ ๒) วเคราะห
หาทกษะการคดทเหมาะสมจะบรณาการกบสาระทจะสอน ๓) ออกแบบกจกรรมการเรยนรทใหโอกาสผเรยนได
ด�าเนนการคดตามกระบวนการของการคดนน ๆ ซงจะเกดประสทธผลมากขน หากผเรยนไดรบการเสรมแรง
ขอมลปอนกลบและความรเพมเตมในสงทผเรยนตองการ รวมไปถงการใหผเรยนไดฝกคดบอย ๆ ในสถานการณ
ทหลากหลายและการสงเสรมใหน�าทกษะการคดทไดไปใชในชวตประจ�าวน ๔) วดและประเมนความสามารถ
ทางการคดไดทงทางดานผลสมฤทธของการคด ดานทกษะกระบวนการคด และดานคณลกษณะทเออตอการคด
ค�ำส�ำคญ : การคดวเคราะห, การคดสงเคราะห, การคดสรางสรรค, การคดอยางมวจารณญาณ,
การพฒนาทกษะการคด
* บทความนปรบปรงจากการบรรยายผลงานทางวชาการในทประชมส�านกธรรมศาสตรและการเมองเมอวนท๒๗เมษายนพ.ศ.๒๕๕๔
ในการคด จงมกไดรบการยกยองให
เปนผน�าในองคกรหรอกลมตาง ๆ การ
คดมความส�าคญอยางยง เนองจากการ
คดเปนปจจยภายในทมอทธพลตอการ
กระท�าและการแสดงออกของบคคล
ดงนนการพฒนาความสามารถในการคด
จงเปนจดมงหมายส�าคญของการจดการ
ศกษาตลอดมาแตจะท�าไดมากนอยหรอ
ดเพยงใด กขนกบความร ความเขาใจ
และปจจยตางๆทเอออ�านวย
ความหมายของการคด
การคดเปนกระบวนการทางสมอง
ในการน�าขอมลหรอสงเราทไดรบ ไป
เชอมโยงกบขอมลหรอประสบการณเดม
เพอสรางความหมายใหแกตน เกดเปน
ทศนา แขมมณ189
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๖ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๔
ความร ความเขาใจทสามารถน�าไปใช
ในสถานการณตาง ๆ การคดเปนงาน
เฉพาะตน เปนกระบวนการภายในท
แตละบคคลตองด�าเนนการเอง ไมม
ผ ใดท�าแทนได แตบคคลอน รวมทง
สภาพแวดลอมและประสบการณตาง ๆ
สามารถกระตนใหบคคลเกดการคดได
อนทจรงคนเราทกคนมปกตวสย
ทจะคดอย แลว แตการคดทการศกษา
มงพฒนานหมายถงการคดทมจดมงหมาย
มคณภาพ มใชการคดไปเรอยเปอย แต
เปนการคดทกระท�าอยางจงใจเพอใหได
บทสรปหรอค�าตอบทดทสามารถน�าไป
ใชประโยชนได
เนองจากจดมงหมายในการคดม
หลากหลาย เชน การคดเพอแกปญหา
การคดเพอการปฏบต หรอกระท�าสงใด
สงหนงใหถกตองและเกดผลด การคด
เพอสรางสงใหมทดกวาเดมการคดเพอให
เกดความเขาใจในเรองหรอสถานการณ
ตาง ๆ กระบวนการคดทจะท�าใหจด
มงหมายของการคดนนๆบรรลผล จง
แตกตางกน ท�าใหเกดค�าหรอศพท ท
ใชเรยกการคดทมลกษณะแตกตางกน
จ�านวนมากดงตวอยางค�าทผใหญมกชอบ
สอนเดกๆหรอพอแมสอนลกหลานท
มกไดยนบอยๆเชน“คดใหรอบคอบ”
“อยาคดสนคดใหยาวๆ”“อยาเปนคน
คดแคบคดใหกวางๆ ”“ใหรจกคดอยาง
มวจารณญาณ” “อยาเชออะไรงาย ๆ
ควรคดวเคราะหใหด” “จะท�างานใหด
ตองรจกคดอยางเปนระบบ”ดงนนการ
พฒนาการคดของบคคล จงเปนเรองทม
ขอบเขตกวางขวางมาก เพราะการคดม
ลกษณะหลากหลายและมจ�านวนมาก
องคประกอบของการคด
การคดจะเกดขนได จ�าเปนตอง
อาศยองคประกอบทจ�าเปนตางๆไดแก
(ทศนา แขมมณ และคณะ ๒๕๔๔:
๑๐๓-๑๑๒)
๑. ผคด คณลกษณะทงทางดาน
รางกาย สตปญญา อารมณ จตใจ และ
สงคม รวมทงบคลกภาพของผคด ลวน
มผลตอการคด
๒.สงเรา หรอขอมล เนอหา ท
กระตนใหเกดการคด และใชในการคด
การมขอมลในการคดอยางเพยงพอชวย
ใหการคดมความรอบคอบขน
๓.การรบร ส ง เร าหรอข อมล
การคดจะเกดขนไดกตอเมอบคคลมการ
รบรสงเราหรอขอมลทผานมา โดยปกต
คนเราจะเลอกรบรสงเราทมความหมาย
ตอตน ท�าใหการรบรสงเราของแตละ
บคคลแตกตางกน
๔.จดมงหมายของการคด เมอ
สงเรากระตนใหบคคลเกดการคดแลว
การคดกเรมตน โดยมจดมงหมายอยาง
ใดอยางหนง เชน คดเพอหาค�าตอบใน
ประเดนทสงสย คดเพอใหไดความคด
แปลกใหมคดเพอแกปญหาฯลฯ
๕.กระบวนการคดหรอวธการคด
หมายถงกระบวนการทางสมองของ
บคคลในการจดกระท�ากบขอมล หรอ
สงเร าทรบเขามาทางประสาทสมผส
ตางๆ ซงสามารถจดกลมไดเปน๒กลม
ใหญๆคอ
๕.๑ กระบวนการคดทใชในการ
รบและสงขอมล/สงเรา กระบวนการน
มกเปนกระบวนการทเกยวของกบทกษะ
การสอสาร(communicatingskills)โดย
ทวไปถอวาเปนทกษะการคดพนฐาน
(basicthinkingskills)ซงมทงทกษะการ
รบขอมลเขาและการสงขอมลออกเชน
-ทกษะการรบร
-ทกษะการฟง
-ทกษะการอาน
-ทกษะการเขยน
-ทกษะการแสดงออก
-ทกษะการพด
-ทกษะการบรรยาย
-ทกษะการอธบาย
-ทกษะขยายความ
-ทกษะการท�าความ
กระจางฯลฯ
๕.๒กระบวนการคดทใชในการ
จดกระท�ากบขอมล (thinking process
skills) โดยทวไปกระบวนการนจดกลม
ไดเปน๕กลมคอ
๑) กล มท เ ก ย วข องกบ
ทกษะการคดทเปนแกนส�าคญ (core
thinking skills) หมายถงทกษะทเปน
หลกใชเปนฐานในการคดโดยทวๆไป
มลกษณะไมซบซอนมากเชน
-ทกษะการสงเกต
-ทกษะการส�ารวจ
-ทกษะการตงค�าถาม
-ทกษะการรวบรวมขอมล
-ทกษะการจดหมวดหม
-ทกษะการจ�าแนกความ
แตกตาง
-ทกษะการเชอมโยง
-ทกษะการใชเหตผล
-ทกษะการระบ
-ทกษะการตความ
-ทกษะการจดล�าดบ
190
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 2 Apr.-Jun. 2011
ทกษะการคดวเคราะห สงเคราะห สรางสรรค และการคดอยางมวจารณญาณ :
การบรณาการในการจดการเรยนร
-ทกษะการเปรยบเทยบ
-ทกษะการอางอง
-ทกษะการแปลความ
-ทกษะการขยายความ
-ทกษะการสรปความ
ฯลฯ
๒) กลมทเกยวของกบทกษะ
การคดระดบสง(higherorderthinking
skills) หมายถง ทกษะการคดทมความ
ซบซอนมากขนเชน
- ทกษะการนยาม
- ทกษะการผสมผสาน
- ทกษะการสราง
- ทกษะการปรบโครงสราง
- ทกษะการหาความเชอพนฐาน
- ทกษะการตงสมมตฐาน
- ทกษะการก�าหนดเกณฑ
- ทกษะการวเคราะห
- ทกษะการจดระบบ
- ทกษะการจดโครงสราง
- ทกษะการหาแบบแผน
- ทกษะการท�านาย
- ทกษะการทดสอบ
สมมตฐาน
- ทกษะการประยกต
ฯลฯ
๓) กลมทเกยวของกบลกษณะ
การคดหมายถงทกษะการคดทมลกษณะ
ความเปนนามธรรมสง จ�าเปนตองอาศย
การตความ การจ�ากดขอบเขต และการ
นยามใหเหนเปนรปธรรมชดเจนขนเชน
การคดกวาง การคดลกซง การคดไกล
(มวสยทศน) การคดชดเจน การคด
ละเอยดลออเปนตน
๔) กลมทเกยวของกบการคด
ทมลกษณะเปนกระบวนการ หรอเปน
ขนตอนทเปนล�าดบตอเนองทจ�าเปนตอง
ด�าเนนการใหครบขนตอนเพอใหสามารถ
บรรลจดมงหมายเฉพาะใดๆ ไดดซงมก
เรยกกนโดยทวไปวา“กระบวนการคด”
เชน
กระบวนการคดรเรมสรางสรรค
คอ ล�าดบขนตอนในการด�าเนนการคด
เพอใหไดสงใหม
กระบวนการคดแกปญหา คอ
ล�าดบขนตอนในการด�าเนนการคดเพอให
ไดแนวทางการแกปญหาและสามารถแก
ปญหาไดส�าเรจ
กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ
คอ ล�าดบขนตอนในการด�าเนนการ
คดเพอใหไดค�าตอบทสมเหตสมผลนา
เชอถอ
๕) กล มทเกยวของกบการ
ควบคมและประเมนการรคดของตนเอง
(meta-cognition) เปนกระบวนการท
ประกอบดวยการตระหนกรซงหมายถง
การทบคคลตระหนกร (awareness) ถง
ความคดของตนเองในการกระท�าอยาง
ใดอยางหนง และด�าเนนการวางแผน
(planning) ควบคมก�ากบและตรวจสอบ
ตนเอง (self-regulating ormonitoring)
และประเมนตนเอง (evaluating) เพอ
พฒนาการเรยนร และการกระท�าของ
ตนเองใหเปนไปตามเปาหมายโดยอาศย
ความรทตนสงสมไวในกรอบการรคด
ของตน(metacognitiveknowledge)
๖. ผลของการคดเมอด�าเนนการ
คดจนส�าเรจตามจดมงหมายแลว จะเกด
ผลของการทกษะการคดนนๆ ซงจ�าแนก
ไดเปน๓ประเภทไดแก (ก)ผลลพธ
ของการคดหมายถงค�าตอบทเปนผลของ
การคดเรองทกษะการนนๆถอเปนการ
แสดงออกของความสามารถในการคด
ของบคคลนน (ข) ทกษะกระบวนการ
คดหมายถงทกษะการความช�านาญใน
การใชทกษะหรอกระบวนการคดตาง ๆ
ในการคดโดยปกตแลวหากผคดมทกษะ
กระบวนการคดทดกมกจะไดผลของการ
คดทดตามมาดวยและ(ค)คณลกษณะท
เออตอการคดซงเปนผลกระทบทเกดขน
จากทงขอกและข
องคประกอบขางตนแสดงใหเหน
ขอบเขตทกวางขวางของเรองการคด
การคดแต ละลกษณะมรายละเอยด
จ�านวนมากจงปรากฏวามผสนใจเฉพาะ
เรองทไดพยายามศกษา และใหขอความ
รในแตละเรองขน เชน สาโรช บวศร
(๒๕๒๖) ไดน�าเสนอแนวคดเกยวกบ
“กระบวนการคดแกปญหาตามหลก
อรยสจ๔”โกวทวรพพฒน(อนตานพคณ,
๒๕๒๘) เสนอแนวคด “การคดเปน”
พระธรรมปฎก(ป.อ.ปยตโต)(๒๕๔๓)
อรรถาธบายวธคดตามแนวพทธศาสนา
๑๐วธคอ“โยนโสมนสการ”เกรยงศกด
เจรญวงศศกด(๒๕๔๖)ไดผลตหนงสอ
ชด “ผ ชนะ ๑๐ คด” ประกอบดวย
การคดเชงวเคราะห เชงสงเคราะห เชง
วพากษ เชงเปรยบเทยบ เชงมโนทศน
เชงประยกต เชงกลยทธ เชงสรางสรรค
เชงบรณาการ และเชงอนาคต นอกจาก
นนทศนาแขมมณและคณะ(๒๕๔๔)
ยงไดน�าเสนอผลการวเคราะหลกษณะ
การคด๙ประการ เพอการจดการเรยน
ร ในการศกษาขนพนฐานไดแก การ
ทศนา แขมมณ191
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๖ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๔
คดคลอง คดหลากหลาย คดละเอยด
คดชดเจน คดอยางมเหตผล คดถกทาง
คดกวางคดลกซงและคดไกล
ทกษะการคด และกระบวนการคดท
ส�าคญ
๑. ประเดนส�าคญในการสราง
ความเขาใจเกยวกบการคด รายละเอยด
เกยวกบองคประกอบของการคดทกลาว
ขางตน แสดงใหเหนวา ทกษะการคดท
สามารถพฒนาใหแกผเรยนนนมจ�านวน
มากและการคดทกประเภททกระดบลวน
มความส�าคญ ทกษะการคดขนพนฐาน
เปนทกษะทจ�าเปน และใชมากในชวต
ประจ�าวน รวมทงเปนพนฐานในการคด
ขนสงขน หากทกษะการคดขนพนฐาน
ไมดพอ กจะเปนอปสรรคตอการคด
ขนสง สวนทกษะการคดขนสง และ
ลกษณะการคดตาง ๆ กมความจ�าเปน
ตอการคดทซบซอนขน หากผเรยนได
รบการพฒนากจะสามารถคดตดสนใจ
และกระท�าการในเรองทซบซอนและ
ลกซงได ด ส งผลให เกดการพฒนา
กาวหนายง ๆ ขนไป ดงนน ครผสอน
ทงหลายจงควรใหความส�าคญกบการ
พฒนาการคดทกประเภทโดยยดพนฐาน
และความตองการของผเรยนของตนเปน
หลกทกษะใดทผเรยนของตนยงออนอย
แมจะเปนทกษะขนพนฐาน กควรชวย
ฝกฝนพฒนาใหแกผเรยน มใชมงแตจะ
พฒนาทกษะการคดขนสงทงๆ ทผเรยน
ยงขาดทกษะพนฐานทจ�าเปน
เนองจากทกษะการคดมจ�านวน
มาก จงไมสามารถทจะกลาวถงในทน
ไดหมด จ�าเปนตองเลอกทส�าคญบาง
ประการซงในทนจะขอกลาวถงทกษะ/
กระบวนการคด๓ประเภทคอการคด
วเคราะหการคดสรางสรรค และการ
คดอยางมวจารณญาณ เนองจากเปน
กระบวนการคดท เป นสวนหนงของ
มาตรฐานการศกษาขนพนฐานด าน
คณภาพผเรยนมาตรฐานท๔ซงก�าหนด
ไวดงน “มาตรฐานท ๔ ผเรยนมความ
สามารถในการคดวเคราะหคดสงเคราะห
มวจารณญาณ มความคดสรางสรรค
คดไตรตรองและมวสยทศน”(ส�านกงาน
รบรองมาตรฐานและประเมนคณภาพการ
ศกษา,องคการมหาชน๒๕๔๗:๖)
เนองจากการคดมลกษณะเปน
“กระบวนการ”หรอวธการไมใชเนอหา
สาระหรอเนอหาความรการสอนจงเปน
เรองทยากขนส�าหรบครผ สอน เพราะ
ไมมเนอหาความรทจะถายทอด ดงนน
การทจะเขาใจการคดแตละประเภท จง
ตองรวา การคดนน ๆ มกระบวนการ
หรอขนตอนการคดอยางไรซงเมอเขาใจ
แลวจะเกดเปนทกษะได กจะตองฝกฝน
ใหสามารถด�าเนนการคดตามขนตอน
นนๆไดดงนนการทครผสอนจะสอน
ฝกและพฒนาทกษะการคดใด ๆ ใหแก
ผเรยนได ประการแรก ครจ�าเปนตอง
เขาใจความหมายของทกษะการคดนน
วา ทกษะการคดนนคออะไร มลกษณะ
เดนทท�าใหแตกตางจากทกษะการคด
อน ๆ อยางไร ความหมายหรอนยาม
ของทกษะการคดแตละทกษะอาจมผคด
แตกตางกนซงกเปนสทธและวจารณญาณ
ของครผสอนวา จะเชอหรอยดถอนยาม
ของผใดการสอนฝกพฒนาทกษะการคด
ใด ๆ จะเรมเปนไปได เมอครผสอนม
ความเขาใจเบองตนทเปนรปธรรมพอ
สมควร ในความหมายหรอลกษณะของ
การคดนน ๆ เพราะจะชวยใหครเหน
ลกษณะของเปาหมายหรอสงทตองการ
ใหเกดขนในตวผเรยนซงลกษณะดงกลาว
สามารถชวยชหรอน�าทางใหเหนถงขน
ตอนในการด�าเนนการคด เพอใหไป
ถงเปาหมายของลกษณะการคดนน ๆ
หากครผสอนสามารถวเคราะหหรอเหน
กระบวนการหรอขนตอนในการคดใดๆ
กเทากบรวธคดแบบนนๆ เมอรวธด�าเนน
การคดแลว การจะพฒนาฝกฝนวธคด
หรอกระบวนการคดใด ๆ ใหแกผเรยน
กจะงายขน โดยใชหลกการวา ตองการ
ใหผเรยนเกดทกษะการคดใด ครกตอง
ชวยใหผเรยนด�าเนนการคดตามขนตอน
หรอกระบวนการของการคดนนขนตอน
การคดหรอกระบวนการคดทชดเจนน
นอกจากจะชวยใหครไดแนวทางในการ
สอนแลว ยงสามารถใชเปนแนวทางใน
การจดและประเมนผลดวยกระบวนการ
คดตามขนตอนของการคดทตองการจด
และประเมนผลดวย กระบวนการคด
ตามขนตอนของการคดทตองการวดและ
ประเมน สามารถใชเปนตวบงชในการ
จดทกษะการคดนน แลวจงด�าเนนการ
ประเมนผลโดยการก�าหนดวธการและ
เกณฑตดสนคณภาพตอไป
ดวยเหตผลดงกลาวขางตน การ
ทจะจดการเรยนรเพอพฒนาทกษะการ
คดวเคราะห การคดสงเคราะห การคด
สรางสรรคและการคดอยางมวจารณญาณ
ของผเรยนใหไดตามมาตรฐานการศกษา
ดานผเรยน ครผสอนจ�าเปนตองมความ
เขาใจในความหมายของลกษณะของ
192
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 2 Apr.-Jun. 2011
ทกษะการคดวเคราะห สงเคราะห สรางสรรค และการคดอยางมวจารณญาณ :
การบรณาการในการจดการเรยนร
การคดดงกลาว รวมทงร และเข าใจ
กระบวนการ ขนตอนในการด�าเนนการ
คดแบบนน ๆ นอกจากนน หากครได
ตวบงชการมทกษะการคดนน ๆ ดวย
กจะชวยใหแนวทางแกครในการวดและ
ประเมนทกษะการคดนนดวย ดงนน
ในหวขอตอไป จงจะขอน�าเสนอขอ
ความรทผานการศกษา และสงเคราะห
มาแลวระดบหนงโดยจะใหขอมลทเนน
ประเดนส�าคญดงกลาวขางตน
๒.ความหมายขนตอนการคด
และตวบงชการมทกษะของการคด ๔
ประเภท
ความหมาย ขนตอนการคดและ
ตวบงชทกษะการคดทง๔ประเภททจะ
น�าเสนอตอไปนเปนผลงานจากการวจย
เรอง “การน�าเสนอรปแบบเสรมสราง
ทกษะการคดขนสงของนสตนกศกษา
ครระดบปรญญาตร ส�าหรบหลกสตร
ครศกษา”โดยทศนาแขมมณและคณะ
(๒๕๔๙:๖๑-๖๒,๗๒)ซงหลงจากการ
วจย ไดมการปรบปรง และพฒนาเพม
เตมตอเนองมาอกหลายรอบ สรปผลได
ดงแสดงไวในตารางตอไปน
ตารางท ๑ ความหมายขนตอนการคด และตวบงชทกษะการคดวเคราะห
ทกษะการคด ความหมาย ขนตอนการคด ตวบงชทกษะการคดวเคราะห
การวเคราะห ๑.ก�าหนดวตถประสงคในการ
วเคราะห/จ�าแนกแยกแยะขอมล
๒.รวบรวม ศกษาและจดระบบ
ขอมล/เรอง/สงทวเคราะห
๓.ก�าหนดเกณฑในการวเคราะห/
จ�าแนกแยกแยะขอมล
๔.จ�าแนกแยกแยะขอมลตามเกณฑ
เพอใหเหนองคประกอบของสง/
เรองนนอยางครบถวน
๕.หาความสมพนธระหวางองค
ประกอบตางๆ และความสมพนธ
ของขอมลในแตละองคประกอบ
เพอใหเหนวาสวนยอยตาง ๆ ม
ความสมพนธกนและประกอบ
กนเปนโครงสราง/ ภาพรวมได
อยางไร
๖.น�าเสนอผลการวเคราะห
๗.น�าผลการวเคราะหมาตอบค�าถาม
ตามวตถประสงค
๑.สามารถระบวตถประสงคในการ
วเคราะห
๒.สามารถจดระบบขอมล/เรอง/
สงทวเคราะห
๓.สามารถก�าหนดเกณฑในการ
วเคราะห
๔.สามารถแยกแยะขอมลไดตาม
เกณฑ และระบองคประกอบ
ของสงทวเคราะห
๕.สามารถอธบายความสมพนธ
ระหวางองคประกอบตางๆ ของ
สงทวเคราะห
๖.สามารถน�าเสนอผลการวเคราะห
๗.สามารถน�าผลการว เคราะห
มาใชในการตอบค�าถามตาม
วตถประสงค
การจ�าแนกแยกแยะสง/
เรอง/ ขอมลตาง ๆ เพอหาสวน
ประกอบ/องคประกอบและความ
สมพนธระหวางองคประกอบ
เหลานนเพอ
- ชวยใหเกดความเขาใจในเรอง
นน
- หาความสมพนธเชงเหตผลมา
อธบายเรองนน
- ประเมนและตดสนใจเลอก
ค�าตอบทเหมาะสมตามวตถ
ประสงคทตงไว
ทศนา แขมมณ193
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๖ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๔
ตารางท ๒ ความหมาย ขนตอนการคด และตวบงชทกษะการคดสงเคราะห
ทกษะการคด ความหมาย ขนตอนการคด ตวบงชทกษะการคดวเคราะห
การสงเคราะห การน�าขอมล/ ความรทผานการ
วเคราะหมาแลวหรอการน�าองค
ประกอบ/สวนประกอบของสง/
เรองตางๆ มาผสมผสานรวมกน
อยางกลมกลนสรางเปนสงใหมท
มลกษณะ/เอกลกษณ/คณสมบต
เฉพาะทแตกตางไปจากเดม
๑.ก�าหนดวตถประสงคของสงใหม
ทตองการสราง
๒.ศกษาวเคราะหขอมลทเกยวของ
๓.เลอกขอมลทจะเปนประโยชน
ตอการสรางสงใหมใหไดตาม
วตถประสงค
๔.น�าขอมลทเลอกมาใชเปนฐาน
ในการจดท�ากรอบแนวคดส�าหรบ
สรางสงใหม
๕.สรางสงใหมตามวตถประสงค
โดยอาศยกรอบแนวคดทก�าหนด
รวมกบขอมลอนๆทเกยวของ
๖.น�าเสนอสงใหมทสรางขน โดย
ชใหเหนถงลกษณะ/ เอกลกษณ/
คณสมบตเฉพาะของสงนน
๑.สามารถก�าหนดวตถประสงค
ของสงใหมทตองการสราง
๒.สามารถวเคราะหขอมลทเกยวของ
๓.สามารถเลอกขอมลทจะเปน
ประโยชนตอการสรางสงใหม
ใหไดตามวตถประสงค
๔.สามารถจดท�ากรอบแนวคดใน
การสรางสงใหม
๕.สามารถสรางสงใหมใหไดตาม
วตถประสงคทตงไว
๖.สามารถน�าเสนอและอธบาย
สงใหมทสรางขนใหผอนเขาใจ
และเหนถงลกษณะ/เอกลกษณ/
คณสมบตเฉพาะของสงนน
ทกษะการคด ความหมาย ขนตอนการคด ตวบงชทกษะการคดวเคราะห
การคดสรางสรรค
ตารางท ๓ ความหมาย ขนตอนการคด และตวบงชทกษะการคดสรางสรรค
การคดในทางทท�าใหดขน หรอ
การคดสรางสงใหม ทมลกษณะ
ใหม (new) แตกตางไปจากเดม
และเปนความคดตนแบบ(original)
ทใชการไดจรง ไดผลดกวาของ
เดม และมความสมเหตสมผลท
คนทวไปยอมรบได
๑.ก�าหนดเปาหมายในการคด
๒.ประมวล/ ทบทวน ความรหรอ
ขอมลทเกยวของกบเรองทคดเพอ
ตอยอดสสงใหมหรอจนตนาการ
ความคดแปลกใหมขนมา
๓.ใชเทคนคตางๆ ชวยในการขยาย
ขอบเขตความคดเดม ๆ ใหได
ความคดทหลากหลายเพอน�าไป
ส ความคดในการสรางสงใหม
ตามเปาหมายของการคด
๔.ประเมนและคดเลอกความคดท
หลากหลายเพอน�าไปพฒนาตอ
๑.สามารถก�าหนดเปาหมายในการ
คดสรางสรรค
๒.สามารถประมวล/ทบทวนความ
รหรอขอมลทเกยวของกบเรอง
ทคดหรอ สามารถจนตนาการ
ความคดแปลกใหม
๓.สามารถใชเทคนคตางๆ ในการ
ขยายขอบเขตความคดเดมๆ จน
ไดความคดหลากหลายทจะน�า
ไปใชในการสรางสงใหม
๔.สามารถประเมนและคดเลอก
ความคด เพอน�าไปใชในการ
สรางสงใหม
194
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 2 Apr.-Jun. 2011
ทกษะการคดวเคราะห สงเคราะห สรางสรรค และการคดอยางมวจารณญาณ :
การบรณาการในการจดการเรยนร
ทกษะการคด ความหมาย ขนตอนการคด ตวบงชทกษะการคดวเคราะห
๕.พฒนาหรอผสมผสานความคด ทคดเลอกไวโดยอาศยทกษะการ คดตางๆ เชนวเคราะหสงเคราะห การคดไกล และการคดแบบ บรณาการ จนกระทงไดสงใหม ตามวตถประสงค๖.น�าเสนอและอธบายสงใหมทสราง ขนวา สามารถใชการไดอยางไร และจะไดผลดกวาของเดมอยางไร
๕.สามารถสรางสงใหมทเปนความ คดตนแบบ สามารถใชการได และไดผลดกวาของเดม๖.สามารถน�าเสนอและอธบาย
สงใหมทสรางขน
ทกษะการคด ความหมาย ขนตอนการคด ตวบงชทกษะการคดวเคราะห
ตารางท ๓ ความหมาย ขนตอนการคด และตวบงชทกษะการคดสรางสรรค (ตอ)
ตารางท ๔ ความหมาย ขนตอนการคด และตวบงชทกษะการคดอยางมวจารณญาณ
การคดอยางมวจารณญาณ
กระบวนการคดอยางรอบคอบเพอใหไดความคด/ค�าตอบทดทสด มความสมเหตสมผล นาเชอถอโดยผานการพจารณาและประเมนขอมลขอเทจจรงขอโตแยงหลกฐานและความคดเหนอยางรอบดาน ทงทางกวาง ลกและไกล รวมทงการพจารณากลนกรองคณ-โทษ และคณคาทแทจรงของเรองทคด
๑.ระบประเดนปญหาหรอประเดน ในการคด๒.ประมวลขอมลทงทางดานขอเทจ จรง ขอโตแยง หลกฐาน และ ความคดเหนทเกยวของกบประเดน ทคดทงทางกวางลกและไกล๓.วเคราะห จ�าแนกแยกแยะขอมล จดหมวดหมของขอมลและเลอก ขอมลทจะน�ามาใช๔.ตงเกณฑในการพจารณาขอมลและ ประเมนขอมลทจะใชตามเกณฑ๕.พจารณาขอมลขอโตแยงหลกฐาน และความคดเหนตามหลกเหตผล๖.แสวงหาทางเลอกหรอค�าตอบท สมเหตสมผล๗.ชงน�าหนกผลไดผลเสยคณโทษ ทอาจจะเกดขน ทงในระยะสน และระยะยาวรวมทงคณคาทแท จรงของทางเลอกตางๆ๘.เลอกทางเลอกทเหมาะทสด๙.ไตรตรองทบทวน๑๐.สรปค�าตอบลงความเหน
๑.สามารถระบประเดนทคด๒.สามารถประมวลขอมล ทงทาง ดานขอเทจจรงขอโตแยงและ ความคดเหนท เก ยวข องกบ ประเดนทคดทงทางกวางลก และไกล๓.สามารถวเคราะหขอมล และ เลอกขอมลทจะน�ามาใชในการ หาค�าตอบ๔.สามารถประเมนขอมลทใชใน การคดตามเกณฑทก�าหนด๕.สามารถพจารณาขอมลขอโตแยง และความคดเหนตามหลกเหตผล๖.สามารถระบทางเลอก/ค�าตอบท มความสมเหตสมผล๗.สามารถประเมนทางเลอก และ เลอกทางเลอก/ค�าตอบทเหมาะสม ทสด
ทศนา แขมมณ195
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๖ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๔
แนวทางการบรณาการการฝกทกษะการ
คดในการจดการเรยนร
การพฒนาทกษะการคดและความ
สามารถทางการคดของผเรยนโดยบรณา
การเขาไปในการจดการเรยนรสาระตางๆ
นบเปนวธการทเหมาะสมกบบรบทของ
การจดการศกษาในระบบ ทครผ สอน
มหนาทหลกในการจดการเรยนรสาระ
ตางๆใหแกผเรยนอยางเปนทางการอย
แลว หากครผสอนบรณาการสอดแทรก
การพฒนาหรอฝกทกษะการคดควบคไป
กบการสอนเนอหาสาระตาง ๆ กจะเกด
ประโยชนสองตอคอนอกจากผเรยนจะ
มโอกาสฝกฝนพฒนาทกษะการคดมาก
ขนแลว ทกษะเหลานนยงสามารถชวย
ใหผเรยนเกดความเขาใจในสาระทเรยน
เพมขนซงสงผลใหมผลสมฤทธทางการ
เรยนดขนดวย ดงนน ครผสอนจงควร
ศกษาเรยนรวธการในการบรณาการการ
สอนและฝกทกษะการคดตางๆใหแกผ
เรยนอยางเหมาะสมและเกดประสทธภาพ
สงสด
แนวทางและขนตอนในการบรณา
การทกษะการคดตาง ๆ ในการจดการ
เรยนรมดงน
ขนท ๑ : การศกษาท�าความเขาใจ
ความหมายและกระบวนการของทกษะ
การคดตาง ๆ
การทจะสอนฝกหรอจดกจกรรม
การเรยนรในเรองใดๆกตามสงส�าคญ
ทสดกคอผสอนผฝกหรอผจดกจกรรม
ดงกลาว จะตองมความเขาใจในสาระ
หรอสงทจะสอนหากสาระทจะสอน/ฝก
คอทกษะ/กระบวนการคดครผสอนกจะ
ตองมความเขาใจวาทกษะ/กระบวนการ
คดทจะสอน/ฝก นนคออะไร ซงความ
ยากของเรองน กอยตรงทสาระเกยวกบ
ทกษะการคดน มลกษณะเปนสาระท
ไมใช“เนอหา”แตเปนสาระทมลกษณะ
เปน “กระบวนการ” ดงนนครจงตอง
เขาใจความหมาย และกระบวนการหรอ
ขนตอนของการคดลกษณะตาง ๆ ซง
มอยหลากหลายเสยกอน จงจะสามารถ
พจารณาตดสนใจไดวาจะบรณาการอะไร
ลงไปตรงไหน อยางไร จงจะเหมาะสม
และบรรลผลตามตองการ
ขนท ๒ : การก�าหนดจดประสงค
การเรยนร หรอผลการเรยนรทคาดหวง
ขนน เปนขนตอนปรกตในการ
วางแผนการสอนซงครผสอนจ�าเปนตอง
ศกษาหลกสตร และก�าหนดจดประสงค
การเรยนรของบทเรยนหรอผลการเรยน
รทคาดหวง ใหตอบสนองตอมาตรฐาน
การเรยนรของหลกสตร ซงหากมความ
ประสงคจะบรณาการทกษะการคดให
เหนเดนชด หรอเพมมากขนแลว กควร
ระบทกษะการคดทตองการบรณาการ
เขาไปในจดประสงคการเรยนรดวย
ขนท ๓ : การก�าหนดเนอหาสาระ
การเรยนร
การก�าหนดเนอหาสาระทจะชวย
ใหผเรยนเกดการเรยนรตามจดประสงค
ทก�าหนดเปนขนตอนปรกตของการ
วางแผนการสอนโดยทวไปซงครจ�าเปน
ตองท�าอยแลวแตในทนขอย�าความส�าคญ
ใหมการวเคราะหเนอหาสาระการเรยน
ร เพอชวยใหครมความเขาใจในเนอหา
สาระทจะสอน และสามารถเลอกหรอ
คดสรรเนอหาสาระทเหมาะสมกบผเรยน
ของตน มใชเปนเพยงไปยกเนอหาจาก
แหลงตางๆ มาใชโดยยงไมไดวเคราะห
ใหเกดความเขาใจและขาดการพจารณา
ถงความเหมาะสมกบผเรยนและบรบท
ของตน
ขนท ๔ : การก�าหนดทกษะการ
คดทควรบรณาการ
ขนตอนนเปนขนตอนทเพมเตม
ขนมาจากการด�าเนนการวางแผนการ
สอนตามปรกต การพจารณาวเคราะห
หาทกษะการคดทเหมาะสมจะบรณาการ
ในการสอนเนอหาสาระทก�าหนดและ
สามารถน�าผเรยนไปสจดหมายทตองการ
การพจารณาในขนน กคอ การตอบ
ค�าถามส�าคญวา
-ทกษะการคดอะไรทจะชวยให
ผเรยนสามารถเรยนรสาระตาง ๆ ไดด
และเกดการเรยนรตามจดประสงคการ
เรยนรทก�าหนดหรอ
- ในการเรยนร สาระตาง ๆ ท
ก�าหนดเพอใหผเรยนบรรลจดประสงคท
ก�าหนดผเรยนควรใชทกษะการคดอะไร
บาง
จะเหนไดวาการจะตอบค�าถามน
ได ครผสอนจ�าเปนตองมความร ความ
เขาใจพนฐานเกยวกบลกษณะ/ประเภท
ของการคดทมอย หลากหลาย ซงเปน
ขนตอนทครผ สอนควรด�าเนนการเปน
อนดบแรก
196
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 2 Apr.-Jun. 2011
ทกษะการคดวเคราะห สงเคราะห สรางสรรค และการคดอยางมวจารณญาณ :
การบรณาการในการจดการเรยนร
ขนท ๕ : การออกแบบกจกรรม
การเรยนรทบรณาการกระบวนการคด
เมอวเคราะหไดแลววา ผ เรยน
จ�าเปนตองใชทกษะการคดอะไร ในการ
เรยนรสาระตาง ๆ ทก�าหนด ครกตอง
จดกจกรรมใหผเรยนมโอกาสใชทกษะ
การคดนน ๆ ในการเรยนร การให
ผเรยนใชทกษะการคด หมายถง การให
ผเรยนด�าเนนการคด ตามกระบวนการ/
ขนตอนของการคดแบบนน ๆ ดงนน
ครจงจ�าเปนตองมความร ความเขาใจวา
การคดลกษณะตางๆ มกระบวนการ/ขน
ตอนการคดอยางไร
กจกรรมการเรยนร ทบรณาการ
ทกษะการคดตางๆนนโดยทวไปม๒
แบบคอ
ก. กจกรรมบรณาการทกษะการ
คดแบบนรนย(deductive)
กจกรรมแบบนมลกษณะเปนการ
สอนวธคดหรอกระบวนการคดใหผเรยน
เกดความเขาใจกอนแลวใหผเรยนฝกใช
ทกษะการคดนน ๆ ในการเรยนรสาระ
ทก�าหนด หรอเปนการฝกใหผเรยนใช
ทกษะการคดนนๆโดยการจดกจกรรม
ใหผ เรยนด�าเนนการคดตามขนตอน
การคดทเหมาะสมของทกษะการคดท
ตองการฝกฝน ผเรยนกจะเกดการเรยน
รวธการคดแบบนน ๆ ควบคไปกบการ
เรยนรสาระตางๆ
ข. กจกรรมบรณาการทกษะการ
คดแบบอปนย(inductive)
กจกรรมแบบนมลกษณะเปนการ
ช วยให ผ เ ร ยน เก ดการ เร ยนร จ าก
ประสบการณตรงหรอประสบการณจรง
ครจดกจกรรมใหผ เรยนด�าเนนการคด
ไปตามความคด ความสามารถของตน
แลวใชประสบการณทเกดขน เปนบท
เรยนน�าไปสความเขาใจวาการด�าเนนการ
คดทเหมาะสมควรเปนเชนไร โดยคร/
ผสอนท�าหนาทกระตนการคด และชวย
ใหผ เรยนเกดการเรยนรเกยวกบทกษะ
การคดนนๆ
ขนท ๖: การวดและประเมนผล
การเรยนร (ดานการคด)
เมอมการบรณาการทกษะการคด
ในการเรยนร ทกษะการคดทบรณาการ
นนยอมถอเปนสวนหนงของจดประสงค
การเรยนร ซงกควรตองมการวดและ
ประเมนผลวา ผเรยนบรรลจดประสงค
นนเพยงใด การเรยนรดานการคดนน
แสดงผลใหเหนไดหลายทางดงน
ก. แสดงออกทางผลของการคด
ผลของการคดอาจเปนสาระความคดเหน
คะแนนผลสมฤทธ ผลงานชนงาน
การกระท�าหรอการปฏบตกจกรรมตางๆ
ทเปนผลตผลของการคดของผคด ผล
งานทผานการคดมาแลว ยอมสะทอน
ความสามารถทางการคดของผคด ซง
สามารถวดไดดวยเครองมอตาง ๆ เชน
แบบสอบถาม แบบส�ารวจ แบบสงเกต
พฤตกรรมแบบทดสอบ
ข. แสดงออกทางกระบวนการคด
กระบวนการหรอขนตอนทผคดใชในการ
คดเปนเครองบงชถงทกษะการคดหรอ
ความช�านาญในการด�าเนนการคดของ
ผคด เครองมอทใชในการวดทกษะการ
คด จงมงไปทการเกบขอมลเกยวกบวธ
คดหรอกระบวนการด�าเนนการคดของ
ผคด มใชดทสาระหรอผลผลตของการ
คด เครองมอทใชในการเกบรวบรวม
ขอมล อาจมลกษณะเปนแบบทดสอบ
ซงครผ สอนสามารถพฒนาขนใชเพอ
วดกระบวนการคดทฝ กใชแกผ เรยน
เนองจากการวดกระบวนการคดเปนเรอง
คอนขางยากจงไดมนกวชาการนกวจย
และนกจตวทยาจ�านวนหนงทใหความ
สนใจชวยสรางแบบสอบหรอ แบบวด
ทกษะการคดบางดานขนมาแลวด�าเนน
การทดลองและพฒนาจนกระทงไดเปน
แบบวดหรอแบบสอบมาตรฐานสามารถ
ใชวดทกษะการคดและไดผลนาเชอถอ
ครผสอนสามารถสบคนแสวงหาเครอง
มอเหลานมาใชประโยชนในการเรยนการ
สอนหรอการวจยของตนได
นอกจากว ธ ใช เ คร อ งม อท ม
ลกษณะเปนแบบสอบดงกลาวแลว การ
วดผลจากการปฏบตจรง (authentic
assessment) กสามารถท�าได เชน การ
สงเกตกระบวนการท�างานการแกปญหา
การกระท�าและการปฏบตตาง ๆ ขอมล
ทไดสามารถบงชทกษะการคด หรอ
กระบวนการคดของผคดไดเชนกน
ค. แสดงออกทางคณลกษณะสวน
บคคลเปาหมายส�าคญของการพฒนาการ
คดของผเรยนกคอ การพฒนาผเรยนให
มลกษณะนสยของความเปนนกคด เชน
เปนบคคลทใฝร ชอบแสวงหาความร
ชางสงสย ชอบคด ชอบถาม ชอบอาน
ชอบแสดงความคดเหน คณสมบตเหลา
นยอมตดตวผเรยนตลอดไป และจะเปน
เครองมอส�าคญทชวยใหผเรยนสามารถ
เรยนรดวยตนเองตลอดชวต การวดผล
ทางดานนจงตองอาศยเครองมอทชวย
เกบรวบรวมขอมลเกยวกบคณลกษณะ
ทศนา แขมมณ197
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๖ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๔
เจตคต และพฤตกรรมของผ คด เชน
แบบส�ารวจ แบบวดเจตคตดานตาง ๆ
แบบสงเกตพฤตกรรมและแบบประเมน
ตนเอง
การวดผลตองอาศยเครองมอ
ตาง ๆ ทพฒนาขนเพอใหสามารถเกบ
รวบรวมขอมลทต องการ ส วนการ
ประเมนนน ตองอาศยเกณฑทก�าหนด
ขนในการตดสนผล
การวจยและนวตกรรมเกยวกบการบรณา
การทกษะการคดในการจดการเรยนร
๑. งานวจยทเกยวของ
ทศนา แขมมณ และคณะ
(๒๕๔๙) ไดด�าเนนงานวจยและพฒนา
ภายใตชดโครงการวจยและพฒนาเพอ
ปฏรปการเรยนรทงโรงเรยน(ชดโครงการ
วพร.)ในระหวางพ.ศ.๒๕๔๕-๒๕๔๘
โดยไดรบการสนบสนนจากส�านกงาน
กองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ชด
โครงการ วพร.ประกอบดวยโครงการ
วจยยอย ๔๙ โครงการ แตละโครงการ
มโรงเรยนทด�าเนนการวจยและพฒนา
๑-๖ แหง รวมทงสนมโรงเรยนด�าเนน
งานในโครงการยอยทงหมด๑๓๕แหง
โรงเรยนแตละแหงไดเลอกเปาหมาย
การปฏรปตามความตองการและความ
เหมาะสมกบบรบทของโรงเรยนของตน
และเลอกวธการจดการเรยนรทโรงเรยน
ตองการวจยและพฒนาใหเปนนวตกรรม
ในการปฏรปการเรยนรเพอน�าไปสเปา
หมายทโรงเรยนก�าหนด
จากโรงเรยน๑๓๕แหงพบวาม
โรงเรยนจ�านวนถง๖๒แหงทไดเลอก
วธการจดการเรยนรแบบบรณาการ เปน
วธการหลกในการจดการเรยนร ใหแก
ผเรยนและด�าเนนการวจยและพฒนาเปน
เวลาประมาณ๒ ป จงสามารถพฒนา
เปนนวตกรรมการจดการเรยนร ของ
โรงเรยนของตนได โรงเรยน๖๒แหง
เลอกประเดนการบรณาการทหลากหลาย
ไดแกการบรณาการทกษะการคดทกษะ
การสอสาร ทกษะภาษาไทย ทกษะ
คณตศาสตร ทกษะการท�างาน ทกษะ
วชาชพกระบวนการกลมคณลกษณะท
พงประสงค และการท�าโครงงาน ทงน
โรงเรยนทด�าเนนการวจยและพฒนาการ
จดการเรยนรแบบบรณาการทกษะการคด
มจ�านวนทงสน๑๑โรงเรยน
๒. ขอความรจากงานวจย
จากการสงเคราะหงานวจยของ
สถานศกษาจ�านวน ๑๑ แหง ทใชการ
บรณาการ เพ อพฒนาทกษะการคด
ประเภทตางๆพบขอความรทนาสนใจ
ดงน (ดวงเดอน ออนนวม และ ทศนา
แขมมณ,๒๕๔๘:๒๙-๓๓)
๒.๑ กระบวนการในการจด
กจกรรมบรณาการ ในภาพรวมพบวา
สถานศกษาทกแหงมการด�าเนนการท
คลายคลงกนดงน
๑)ครเลอกเนอหาทจะ
จดกจกรรมการเรยนการสอนเพอพฒนา
ทกษะการคด
๒)ครเลอกลกษณะของ
การบรณาการวาจะจดกจกรรมการเรยน
การสอนคนเดยว หรอวาจะรวมกนจด
กจกรรมกบครในกลมสาระการเรยนร
เดยวกนหรอตางกลมสาระการเรยนร
๓)วางแผนจดกจกรรม
การเรยนรและจดท�าแผนการเรยนร
๔)จดการเรยนรและม
การวดและประเมนผลทครอบคลมทง
ดานเนอหาวชา คอ ผลสมฤทธทางการ
เรยนและทกษะในการคดของผเรยน
๒.๒กระบวนการพฒนา
ทกษะการคด พบวา สถานศกษา ๑๑
แหง ไดเลอกทกษะการคดทเหมาะสม
กบบรบทของตน และด�าเนนการวจย
และพฒนาประมาณ๒ ป สงผลใหได
กระบวนการพฒนาทกษะการคดทแตก
ตางกนรวมทงสน๘กระบวนการดงน
๑) กระบวนการพฒนาทกษะการคดอยางมวจารณญาณพบวาม๒กระบวนการคอ
ก. กระบวนการของโรงเรยนสนมหาพนวทยาประกอบดวยขนตอนหลก๓ขนคอ
ขนท๑ ขนรบร
ขนท๒ ขนจ�าแนกเปรยบเทยบ
ขนท๓ ขนสรปอยางมเหตผล
ข. กระบวนการของโรงเรยนผดงปญญาม๗ขนตอนคอ
ขนท๑ การระบหรอท�าความเขาใจกบประเดนปญหา
ขนท๒ การรวบรวมขอมลทเกยวของ
198
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 2 Apr.-Jun. 2011
ทกษะการคดวเคราะห สงเคราะห สรางสรรค และการคดอยางมวจารณญาณ :
การบรณาการในการจดการเรยนร
ขนท๓ การระบความเพยงพอและความนาเชอถอของขอมล
ขนท๔ การแยกแยะความแตกตางของขอมล
ขนท๕ การตงสมมตฐาน
ขนท๖ การลงขอสรปจากขอมลทปรากฏ
ขนท๗ การประเมนขอสรปเปนการประเมนความสมเหตสมผลของขอสรป
๒)กระบวนการพฒนาทกษะการคดวเคราะห จากงานวจยของโรงเรยนวดกค�า และโรงเรยนขอนแกนครสเตยน
พบวามการสงเสรมใหทกกลมสาระการเรยนรจดบรรยากาศการเรยนรสงเราและกจกรรมทกระตนสงเสรมการคดวเคราะหโดยม
ขนตอนดงน
ขนท๑ การก�าหนดปญหา
ขนท๒ การคาดคะเนปญหา
ขนท๓ การแสวงหารวบรวมขอมล
ขนท๔ การวเคราะหขอมล
ขนท๕ การสรปผลการวเคราะหขอมล
๓)กระบวนการพฒนาทกษะการคดแกปญหาจากงานวจยของโรงเรยนวดเวฬวนไดก�าหนดกระบวนการในการ
พฒนาทกษะการคดแกปญหาดงน
ขนท๑ ขนตระหนกในปญหา
ขนท๒ ขนวเคราะหสาเหต
ขนท๓ ขนสรางและก�าหนดทางเลอก
ขนท๔ ขนวางแผนการด�าเนนการเพอแกปญหา
ขนท๕ ขนปฏบตตามแผน
ขนท๖ ขนวเคราะหสรปและประเมนผล
๔)กระบวนการพฒนาความคดสรางสรรคจากงานวจยของโรงเรยนอบลวทยาคมพบขนตอนในการจดกจกรรม
การเรยนร๔ขนดงตอไปน
ขนท๑ ทบทวนความรเดม
ขนท๒ เสรมความรใหม
ขนท๓ สรปองคความร
ขนท๔ น�าความรไปประยกตใชและสรางสรรค
๕)กระบวนการพฒนาความคดรวบยอดจากงานวจยของโรงเรยนอบลวทยาคมและโรงเรยนเทศบาลวดไผลอม
โดยใชการเขยนแผนทความคดพบวาครมการด�าเนนการดงน
๕.๑) ก�าหนดสถานการณตามจดประสงคของบทเรยน
๕.๒)น�าเสนอสถานการณและกระตนใหผเรยนคดโดยใชทกษะการคดตางๆ เชนการสงเกตการเปรยบเทยบ
การแยกแยะการจดประเภทการเรยงล�าดบและการสรป
๕.๓) ใชเทคนคการเขยนแผนทความคดในการรวบรวมขอมล
๕.๔) ใชแผนทความคดในการสรปความคดรวบยอด
ทศนา แขมมณ199
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๖ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๔
๖) กระบวนการพฒนาทกษะการคดโดยการใชค�าถามจากงานวจยของโรงเรยนศรพงศวทยาและโรงเรยนวรพฒน
พบวาครใชเทคนคการใชค�าถามประเภท“อะไรทไหนท�าไมอยางไร”ในกจกรรมการเรยนรซงแบงเปนกลมระดบปฐมวย
และกลมระดบประถมศกษาดงน
๖.๑) กลมระดบปฐมวยใชค�าถามทเปนรปธรรมค�าถามทอยในความสนใจของเดกหรอเปนค�าถามทนกเรยน
รสกสนกในการตอบ
๖.๒)กลมระดบประถมศกษาใชค�าถามประกอบสถานการณหรอสงแวดลอมหรอค�าถาม/ค�าสงตอเนองใน
เรองเดยวโดยมการเขยนใหอานแทนการฟงอยางเดยว
๗)กระบวนการพฒนาทกษะการคดสรางความรพบจากงานวจยของวทยาลยการอาชพรอยเอดซงมหลกการใน
การจดการเรยนรทเนนกระบวนการใหนกศกษาไดคดเองลงมอปฏบตเองและสรปเปนองคความรไดเองโดยมขนตอนในการเรยน
รดงตอไปน
ขนท๑ ก�าหนดปญหาหรอประเดน
ขนท๒ คาดคะเน/ตงสมมตฐาน
ขนท๓ วางแผน/ออกแบบเกบขอมล
ขนท๔ เกบขอมล/หรอปฏบตกจกรรม
ขนท๕ วเคราะหขอมล
ขนท๖ สรปความรทไดจากการด�าเนนงาน
๘)กระบวนการพฒนาการคดตามหลกโยนโสมนสการ จากงานวจยของโรงเรยนโนนคณวทยาคาร รชมงคลา
ภเษกพบวาครน�าปญหาทเกดขนจรงในชวตของนกเรยนมาเปนประเดนในการจดกจกรรมการเรยนรเชนปญหานกเรยนมรายได
ไมเพยงพอนกเรยนคดวางแผนไมเปนเมอวเคราะหปญหาและก�าหนดวธแกปญหาเรยบรอยแลวจงด�าเนนการฝกทกษะดานการคด
ตามหลกโยนโสมนสการโดยเลอกการคดแบบเปนอยในปจจบนมาใชดงน
ขนท๑ รผลจากอดต
ขนท๒ รเทาทนปจจบนอยางมสต
ขนท๓ คาดผลทเกดในอนาคตจากการกระท�าในปจจบน
ขนท๔ เลอกปฏบตภาวะปจจบนใหดทสด
ขนท๕ ประเมนตนเอง
ขนท๖ ประยกตใชโดยฝกคดแบบเปนอยปจจบนในชวตประจ�าวน
๓ แหลงขอมลเกยวกบงานวจย/
นวตกรรมการจดการเรยนรเพอพฒนา
ทกษะการคด
สถานศกษา ๑๑ แหง ไดด�าเนน
งานวจยและพฒนาการจดการเรยนรเพอ
พฒนาทกษะการคด จนกระทงสามารถ
พฒนากระบวนการจดการเรยนรไดเปน
นวตกรรมของโรงเรยนนอกจากนนใน
ขณะทก�าลงทดลองกระบวนการดงกลาว
ครผสอนกมการท�าวจยปฏบตการในชน
เรยน เพอแกปญหาและพฒนาการเรยน
รควบคไปดวย ปรากฏวาสถานศกษา
๑๑แหงมงานวจยปฏบตการในชนเรยน
รวมทงสน๓๔๔เรอง
ผสนใจในรายละเอยดเกยวกบงาน
วจยและพฒนาและนวตกรรมการจดการ
เรยนรทบรณาการทกษะการคดตาง ๆ
รวมทงงานวจยปฏบตการในชนเรยนของ
สถานศกษาทง๑๑แหงสามารถตดตอ
สถานศกษาไดโดยตรง ตามทอยทใหไว
ในตารางตอไปน
200
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 2 Apr.-Jun. 2011
ทกษะการคดวเคราะห สงเคราะห สรางสรรค และการคดอยางมวจารณญาณ :
การบรณาการในการจดการเรยนร
ตารางท ๕ แหลงขอมลเกยวกบงานวจย/นวตกรรมการจดการเรยนรเพอพฒนาทกษะการคด ในชดโครงการ วพร.
รายชอโรงเรยนและสถานทตดตอ ชองานวจย/นวตกรรม
จ�านวนงานวจย
ปฏบตการในชนเรยน
๑. โรงเรยนโนนคณวทยาคารรชมงคลาภเษก
๑๔๗ม.๑ต.โนนคณอ.คอนสาร
จ.ชยภม๓๖๑๘๐
โทร.๐-๔๔๘๐-๑๘๘๘
๒. โรงเรยนอบลวทยาคม
๓๘๗ถ.สรรพสทธต.ในเมองอ.เมอง
จ.อบลราชธาน๓๔๐๐๐
โทร.๐-๔๕๒๕-๔๗๘๔
๓. วทยาลยการอาชพรอยเอด
๑๗๗ถ.ชยชาญยทธต.ในเมองอ.เมอง
จ.รอยเอด๔๕๐๐๐
โทร.๐-๔๓๕๑-๑๖๐๒
๔. โรงเรยนขอนแกนครสเตยน
๑/๒ถ.หาพฤศจกาต.ในเมองอ.เมอง
จ.ขอนแกน๔๐๐๐๐
โทร.๐-๔๓๒๔-๒๙๐๐
๕. โรงเรยนผดงปญญา
ถ.พหลโยธตต.ไมงามอ.เมอง
จ.ตาก๖๓๐๐๐
โทร.๐-๕๕๕๑-๑๑๓๕
๖. โรงเรยนวดเวฬวน
๑๑๔/๒ม.๒ต.ยางเนงอ.สารภ
จ.เชยงใหม๕๐๑๔๐
โทร.๐-๕๓๓๒-๑๕๒๑
๗. โรงเรยนวดกค�า
๔๑ต.ยหวาอ.สนปาตอง
จ.เชยงใหม๕๐๑๒๐
โทร.๐-๕๓๓๑-๑๗๘๕
การจดการเรยนรเพอพฒนาความสามารถ
ในการคดแบบเปนอยปจจบน
การจดกระบวนการเรยนรแบบบรณาการ
เพอพฒนาความคดสรางสรรคของนกเรยน
การสร างองค ความร ด วยตนเองโดย
กระบวนการเรยนร แบบบรณาการเนน
รวมคดรวมท�า
การเรยนรแบบบรณาการเพอพฒนาทกษะ
การคดของนกเรยน
การพฒนาทกษะการคดอยางมวจารณญาณ
ด วยกระบวนการจดการ เร ยนร แบบ
บรณาการ
การจดการเรยนรดวยวธการทหลากหลาย
เพอพฒนาความสามารถดานการคดแก
ปญหา
การจดการเรยนรดวยวธการทหลากหลาย
เพอพฒนากระบวนการคดวเคราะห
๖๓
๘๗
๙
๔๓
๒๖
๒๔
๓๑
ทศนา แขมมณ201
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๖ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๔
รายชอโรงเรยนและสถานทตดตอ ชองานวจย/นวตกรรม
จ�านวนงานวจย
ปฏบตการในชนเรยน
๘. โรงเรยนสนมหาพนวทยา
๒๑๖ต.สนมหาพนอ.แมแตง
จ.เชยงใหม๕๐๑๕๐
โทร.๐-๕๓๔๗-๑๓๒๖
๙. โรงเรยนเทศบาลวดไผลอม
๑๒ถ.ทาอฐลางต.ทาอฐอ.เมอง
จ.อตรดตถ๕๓๐๐๐
โทร.๐-๕๕๔๑-๒๙๔๗
๑๐. โรงเรยนศรพงศวทยา
๔๒๗ถ.ไทรบรอ.เมอง
จ.สงขลา๙๐๐๐๐
โทร.๐-๗๔๓๑-๒๓๐๕
๑๑. โรงเรยนวรพฒน
๖๓ซ.พฒโนอทศถ.ราษฎรยนด
อ.หาดใหญจ.สงขลา๙๐๑๑๐
โทร.๐-๗๔๒๓-๖๐๒๐
การจดการเรยนรแบบหลากหลายวธ เพอ
พฒนาการคดอยางมวจารณญาณ
การพฒนาทกษะการคดแบบความคดรวบ
ยอดโดยใชแผนทความคด(mindmapping)
การพฒนาความสามารถในการคดของผ
เรยน โดยจดการเรยนรแบบบรณาการท
เนนการคด
การพฒนาความสามารถในการคดของผ
เรยน โดยจดการเรยนรแบบบรณาการท
เนนการคด
๑๘
๑๓
๑๘
๑๒
๓๔๔
ตารางท ๕ แหลงขอมลเกยวกบงานวจย/นวตกรรมการจดการเรยนรเพอพฒนาทกษะการคด ในชดโครงการ วพร. (ตอ)
ปญหาและขอเสนอแนะเกยวกบการ
บรณาการทกษะการคดในการจดการ
เรยนร
๑. ปญหาและอปสรรค
โรงเรยนทไดพยายามจดการ
เรยนรแบบบรณาการทกษะการคดและ
กระบวนการคดไปใช มป ญหาและ
อปสรรคทคลายคลงกนสวนหนงซงผท
สนใจจะน�าไปใช ควรศกษาเพอหาทาง
ปองกนไมใหปญหาเหลานนเกดขนปญหา
และอปสรรคดงกลาว ไดแก (ดวงเดอน
ออนนวมและทศนาแขมมณ,๒๕๔๘)
๑.๑ ครขาดความเขาใจใน
ความหมายและกระบวนการคดแตละ
ชนด ท�าใหไมสามารถวางแผนการสอน
ทชดเจนและจดกจกรรมการสอนได
เนองจากการคดมลกษณะเปนนามธรรม
และการคดไมใชเนอหาสาระ แตเปน
ทกษะกระบวนการซงคอนขางยากแกคร
ทจะเขาใจ และครสวนใหญขาดความ
ร และประสบการณในการสอนทกษะ
กระบวนการทงหลาย
๑.๒ครไดรบการอบรมใน
เรองการคดแตการอบรมกยงไมสามารถ
ชวยใหครเกดความกระจางได เนองจาก
ครมเวลาทจะศกษาท�าความเขาใจนอย
เกนไป
๑.๓ครขาดผชแนะและใหค�า
ปรกษาเมอลองน�าความรความเขาใจไป
ใชแลว เมอประสบปญหาครไมสามารถ
แกปญหาได หากครไมไดรบการนเทศ
อยางเพยงพอและตอเนอง การพฒนาก
จะตดขดไมกาวหนา
รวม
202
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 2 Apr.-Jun. 2011
ทกษะการคดวเคราะห สงเคราะห สรางสรรค และการคดอยางมวจารณญาณ :
การบรณาการในการจดการเรยนร
๑.๔ครมภาระอนๆ มากจน
ท�าใหไมมเวลาทจะศกษาดวยตนเองและ
พฒนาตนเองไดอยางจรงจง กอปรกบ
มแหลงการเรยนรนอย และขาดผชแนะ
จงท�าใหไมสามารถพฒนาตนเองได
ตนเองไดดเทาทควร
๑.๕ในบางกรณ ผ บรหาร
ไมเขาใจปญหาและสาเหตของปญหา
ทแทจรง ไมไดใหความชวยเหลอและ
สนบสนนแกครเทาทควร ครจงขาดแรง
จงใจในการพฒนา
๑.๖ ในกรณทผบรหารสนใจ
งานวชาการ ดแลสงเสรมการเรยนรของ
คร ครมกมการพฒนาขน แตเมอมการ
โยกยายสบเปลยนผบรหารหากผบรหาร
คนใหมขาดความเขาใจและไมใหการ
สนบสนนแกคร กท�าใหการพฒนาขาด
ความตอเนอง
๒. ขอเสนอแนะ
จ ากป ญหาและอปสรรค
ดงกลาวขางตน จะเหนไดวาการด�าเนน
การใหประสบความส�าเรจ จ�าเปนตอง
อาศยปจจยส�าคญดงน
๒.๑โรงเรยนต องให การ
สงเสรมการเรยนรของครอยางเพยงพอ
และตอเนองการสนบสนนครดานแหลง
เรยนรทงทางดานเอกสารและตวบคคล
เปนสงจ�าเปน การหาผร ผชแนะมาให
ความร ความเขาใจและใหค�าปรกษา
เปนสงจ�าเปน การจดการนเทศภายใน
อยางเปนระบบใหครไดมโอกาสปรกษา
หารออยางเพยงพอจะชวยไดมาก เพราะ
เรอง “การคด” เปนเรองยากกวาจะเกด
ความเขาใจทแทจรง ตองอาศยการเรยน
รและพฒนาอยางตอเนอง การใหครม
โอกาสแลกเปลยนเรยนรกนบอยๆเปน
ยทธศาสตรส�าคญทครแทบทกคนชอบ
และยอมรบวาเกดประโยชน
๒.๒ในดานผเรยน ครตอง
ใหการส งเสรมและสนบสนนอย าง
ตอเนอง ใหเวลาผเรยนในการพฒนาจด
สภาพแวดลอมทงทางดานกายภาพ และ
ดานจตวทยา ใหเออตอพฒนาการคด
ของผเรยน
๒.๓การจดกจกรรมสงเสรม
การคดของผเรยนเชนการคดสรางสรรค
สงประดษฐ การคดวเคราะหขาวและ
เหตการณ การเผชญปญหาและคดแก
ปญหาและตดสนใจ การคดอยางถกทาง
มคณธรรม การยกยองเชดชผ ทคดด
คดในสงทมประโยชนตางๆกจกรรมท
หลากหลายสามารถสงเสรมนสยในการ
คดไดด
๒.๔ในดานการจดการเรยน
การสอนแบบบรณาการการคด พบวา
กระบวนการทสามารถชวยใหครเกด
ความเขาใจทกระจางขนในเรองของการ
คด กคอ การใหคณะครชวยกนศกษา
หาความรเพมเตม แลวชวยกนจดท�าตว
บงชของ“การคด...”ทตองการพรอมทง
จดท�าตวบงชทแสดงลกษณะส�าคญของ
การจดการเรยนรแบบบรณาการ “การ
คด...”นนๆ กระบวนการในการก�าหนด
ตวบงชท�าใหครตองคดวเคราะหในเรอง
นน ๆ สงผลใหเกดความเขาใจและเกด
ความกระจางขน กระบวนการนจงเปน
ประโยชนอยางยง แตตองใชเวลาพอ
สมควร หากโรงเรยนสามารถจดเวลา
พบปะทจะเรยนรรวมกนเปนประจ�าทก
สปดาห จะเหนผลชดเจนขนในเวลา
ไมนานนก
เอกสารอางองดวงเดอน ออนนวม และทศนา แขมมณ
(บรรณาธการ).การจดการเรยนรแบบ
บรณาการ : องคความรจากการวจย
และพฒนาเพอปฏรปการเรยนรทง
โรงเรยน. กรงเทพฯ : ส�านกพมพ
สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ(พว.);
๒๕๔๘.
ทศนา แขมมณ และคณะ. การน�าเสนอ
รปแบบเสรมสร างทกษะการคด
ขนสงของนสตนกศกษาครระดบ
ปรญญาตร ส�าหรบหลกสตรครศกษา.
รายงานวจย.กรงเทพฯ:คณะครศาสตร
จฬาลงกรณมหาวทยาลย; ๒๕๔๙.
(อดส�าเนาเยบเลม)
_______. รปแบบการปฏรปการเรยนรทง
โรงเรยน.รายงานการวจย.กรงเทพฯ:
คณะครศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย;
๒๕๔๘(อดส�าเนาเยบเลม)
ส�านกงานรบรองมาตรฐานและประเมน
คณภาพการศกษา(องคการมหาชน).
มาตรฐานการศกษาและตวบงชเพอ
การประเมนคณภาพภายนอกใน
รอบแรก : ระดบการศกษาขนพนฐาน
ฉบบปรบปร ง พ .ศ . ๒๕๔๗.
กรงเทพฯ:ส�านกงานรบรองมาตรฐาน
และประ เมนคณภาพการศกษา
(องคการมหาชน);๒๕๔๗
ทศนา แขมมณ203
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๖ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๔
การจดการศกษาใหไดมาตรฐาน
ปญหา : มาตรฐานท ๔ (ความสามารถทางการคด)
เปนนามธรรม เปนกระบวนการ
เพราะ
core thinking skills
thinking process skills
basic thinking skills
higher order thinking skills
meta-cognition
คดวเคราะห
คดสงเคราะห
คดสรางสรรค
คดอยางมวจารณญาณ
คดไตรตรอง มวสยทศน
คดเปนระบบ
ทกษะการคดหลากหลาย
หลกการสอน/พฒนากระบวนการคด
วดและประเมนผลการเรยนร
• ผลของการคด
• ทกษะ / กระบวนการคด
• คณลกษณะ / ลกษณะนสย
- เขาใจความหมาย - ขนตอน - ตวบงชทกษะการคด- จดกจกรรมการเรยนรโดย • ใหผเรยนด�าเนนการคดตามขนตอนการคด • ให feed back การเสรมแรงและความรเพมเตม • ใหปรบปรงพฒนา • ใหฝกคดบอย ๆ ในสถานการณหลากหลาย • ใหน�าไปใชในชวตประจ�าวน
การบรณาการการฝกทกษะการคดในการเรยนการสอนเนอหาสาระวชา
การคดวเคราะห
การคดสงเคราะห
การคดสรางสรรค
การคดอยางมวจารณญาณ
ก�าหนดจดประสงคและสาระการเรยนร -
ออกแบบกจกรรมการเรยนร -
• แบบ deductive
• แบบ inductive
- ท�าความเขาใจในความหมายและขนตอนการคด
- วเคราะหหาทกษะการคดทเหมาะสมจะบรณาการ • ผเรยนตองใชทกษะการคดอะไร จงจะเกดการเรยนรสาระตาง ๆ ไดด
- วดและประเมนผลการเรยนร • ผลของการคด (ผลสมฤทธ) • ทกษะ / กระบวนการคด (ตามตวบงช) • คณลกษณะ
โดย ทศนา แขมมณ
204
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 2 Apr.-Jun. 2011
ทกษะการคดวเคราะห สงเคราะห สรางสรรค และการคดอยางมวจารณญาณ :
การบรณาการในการจดการเรยนร
Abstract
Analysis, Synthesis, Creative and Critical Thinking Skills: Integration in Teaching-Learning Plan
Tisana Khemmani
Associate Fellow of the Academy of Moral and Political Sciences, The Royal Institute, Thailand
This article provides a guideline useful for teachers to integrate skill training in thinking in their course
contents which can be done by 1) studying meaning and processes of each thinking skill, 2) analyzing the course
contents and identifying thinking skill/ skills needed for learning the contents, 3) designing learning activities that
provide opportunities for learners to do the thinking themselves. The training will be more effective if supported
by needed reinforcement, feedback, and knowledge. Frequent practices in various situations and in daily life
are also necessary, and 4) evaluating thinking ability through the achievement of thinking (results of thinking),
thinking skills (process of thinking) and desired attributes (dispositions of a good thinker).
Key words : analysis thinking, synthesis thinking, creative thinking, critical thinking, developing thinking skills.
