1 ประวตเมองเชยงราย

ขอมลทวไปของจงหวดเชยงราย

จงหวดเชยงราย ตงอยภาคเหนอของประเทศไทย หางจากกรงเทพฯ 785 ก.ม. มเนอทประมาณ 11,678.369 ตร.ก.ม. หรอประมาณ 7,298,981 ไร มอาณาเขตตดตอกบจงหวดใกลเคยง ดงน

ทศเหนอ ตดตอกบ ประเทศสหภาพพมา และประเทศสาธารณรฐ ประชาธปไตยประชาชนลาว ทศใต ตดตอกบ จงหวดล าปาง และจงหวดพะเยา ทศตะวนออก ตดตอกบ ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว และจงหวดพะเยา ทศตะวนตก ตดตอกบ ประเทศสหภาพพมา และจงหวดเชยงใหม

18 อ าเภอ

ชอ ระยะทางจากอ.เมอง

ชอ ระยะทางจากอ.เมอง

อ.เมองเชยงราย -

อ.แมสาย 63 กม.

อ.เชยงของ 145 กม.

อ.แมสรวย 62 กม.

อ.เวยงปาเปา 91 กม.

อ.พญาเมงราย 48 กม.

อ.เทง 64 กม.

อ.เวยงแกน 150 กม.

อ.ปาแดด 52 กม.

อ.ขนตาล 63 กม.

อ.พาน 47 กม.

อ.แมฟาหลวง 65 กม.

อ.เวยงชย 12 กม.

อ.แมลาว 19 กม.

อ.แมจน 28 กม.

อ.เวยงเชยงรง 45 กม.

อ.เชยงแสน 60 กม.

อ.ดอยหลวง 40 กม.

2 ประวตเมองเชยงราย

3 ประวตเมองเชยงราย

ตราประจ าจงหวดเชยงราย รปชางสขาวใตเมฆ

เมอพญามงรายไดทรงรวบรวมหวเมองฝายเหนอในอาณาเขตรอบ ๆ ไดแลว จงทรงกรฑาทพไปแสดงฝมอในการยทธตอหวเมองฝายใตลงมา จงไดไปรวมพล ณ. เมองลาวกเตา และหมอควาญไดน าชางมงคลของพญามงรายไปทอด (ผก) ไว

ในปาหวดอยทศตะวนออก พลดหายไป พญามงรายจงไดเสดจตดตามรอยชางไปจนถงดอยทองรมแมน ากกนทธไดทศนาการเหน ภมประเทศเปนทราบลม อดมสมบรณเปนชยภมทด จงไดสรางเมองใหมขนในทนน ใหกอปราการโอบเอาดอยจอมทองไวในทามกลางเมอง ขนานนามเมองวา "เวยงเชยงราย" ตามพระนามของ

พญามงรายผสราง เมอวนท 26 มกราคม พ.ศ. 1805 ดงนน จงไดน ารปชางสขาวใตเมฆแหงความรงเรอง และอยเยนเปนสข บน

พนสมวงของวนเสาร ซงตรงกบวนประสตของพญาเมงราย เปนสประจ าจงหวด

ค าขวญของจงหวดเชยงราย

"เหนอสดในสยาม ชายแดนสามแผนดน

ถนวฒนธรรมลานนา ล าคาพระธาตดอยตง"

ธงประจ าจงหวดเชยงราย

4 ประวตเมองเชยงราย

ดอกไมประจ าจงหวด

ชอดอกไมดอกพวงแสด ชอ วทยาศาสตร : Pyrostegia Venusta (ker) Miers วงศ : Bignonia Ceae ลกษณะชนดพนธไม : ไมเลอยตางประเทศ ชออน ๆ : Orange trumpet, Flane Flower, Fire - Cracder Vine

ตนไมประจ าจงหวด

ชอพนธไม กาสะลองค า ชอวทยาศาสตร Radermachera ignea (Kurz) Steenis วงค Dignoniaceae ชออน ๆ ปปทอง, แคเปาะ, ส าเนาหลามตน, สะเภา, ออยชาง, จางจด

5 ประวตเมองเชยงราย

ประวตความเปนมาของตนไมประจ าจงหวดเชยงราย ตนกาสะลองค า เปนตนไมทไดรบพระราชทานจากสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ในพธเปดโครงการปลกปาถาวรเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในวโรกาสทรงครองราชย ปท 50 วนท 9 พฤษภาคม 2537 ณ ศนยประชมแหงชาตสรกต

ความเปนมาของตงเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

เนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนพรรษา ๖ รอบ ๕ ธนวาคม ๒๕๔๒ ซงนบวาเปนวาระอนมงคลยง พสกนกรชาวเชยงรายทกหมเหลาและเผาพนธไดรวมใจกนเฉลมพระเกยรตและแสดงความจงรกภกดส านกในพระมหากรณาธคณแ หงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอนหาทสดมได ตอพสกนกรชาวเชยงรายและชาวไทย จงพรอมใจกนจดสรางตงทองค า เพอนอมเกลานอมถวายพระบาทสมเดจพระเจาอยหว จ านวน ๒ ตง และตงหลวงจ านวน ๑ ตง เพอรวมเฉลมฉลองในโอกาส จงหวดเชยงรายสถาปนาได ๗๓๗ ป ซงเปนหนงในกจกรรมโครงการเฉลมพระเกยรตของกระทรวงมหาดไทย ภายใตการน าของ นายวจารณ ไชยนนทน ผวาราชการจงหวดเชยงรายในสมยนน ไดรบความรวมมอรวมใจ จากประชาชนชาวเชยงรายทกหมเหลา เผาพนธ เปนอยางดยง ซงตงผนท ๑ ออกแบบโดย นายถวลย ดชน ผนท ๒ ออกแบบโดย นายเฉลมชย โฆษตพพฒน ตงหลวง ออกแบบโดย นายกนก วศวกล ผออกแบบไดศกษาและผสานความคดสอดคลองกนกบชาวเชยงรายผนวกกบความจงรกภกด จงมความหมายและเกดรปแบบดงตอไปน

6 ประวตเมองเชยงราย

ตงผนท ๑ ออกแบบโดย นายถวลย ดชน รปแบบตง มลกษณะเปน จลนะภาพ คอการแสดงออกถงพลงแหงการเคลอนไหว อสระเบงบานในการรงสรรคทมไดยดรปแบบดงเดม หากแตยงไวซงศกยภาพในดานเนอหา ปรชญาศรทธา และสญลกษณอนเปยมดวยความหมายของกษตรยแหงจกรวงศ โดยใชรปแบบของนารายณทรงครฑ อนเปนพระราชลญจกรของรามาวตาร พระวษณอวตารลงมาเปนพระราม รปพระนารายณสกรทรงตร คธา จกร และสงข ประทบยนบนครฑ ชางเอราวณสามเศยร หมายถง สวรรคชนดสต ทสถตของพระอนทร และพระธาตเกษแกวจฬามณบนสวรรค อยบนฐานปทม ดอกบวเสยงเดอนรปปนพระศวะ และกระตายแทนปพระราชสมภพ และเปนสญลกษณของ ศศธรประภามณฑลของพระอศวร ตามปกรนมตรมรต จตรกรแทนหกรอบพระชนษา โดยใชชอสตวหมพานตทงหก อนมชางเอราวณ ครฑ นาค นรสงห คชสห และกระตาย นบไดวาเปนงานรงสฤษฎทสมบรณดวยรปแบบ เปยมดวยความหมาย ทรงพลงและเขมขลงดวยศรทธาความรก

ตงผนท ๒ ออกแบบโดย อาจารยเฉลมชย โฆษตพพฒน เปนตงแหงความจงรกภกดของชาวเชยงรายและปวงประชาไทย นอมเกลาถวายบชาองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ แสดงออกดวยรปแบบทบงบอกถง”จากแผนดน - สแผนฟา” ดน หมายถง รปทรงลางสดของตง ทมสญลกษณรปชางอนเปนตราประจ าจงหวดเชยงรายโอบอมขนไปสรปทรงทปรากฏเปนภาพประชาชนชาวเชยงรายถวายเครองสง เพอนอมถวายสกการะพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ในบรรยากาศของขนเขาดอยนางนอน และองคพระธาตดอยตง เหนอจากดอยตงเปนภาพพญาครฑ อนเปนพาหนะของพระนารายณ ซงเปนตราสญลกษณขององคพระมหากษตรย หลงของพญาครฑเปนรศมทโอบอมม ๑๐ องค หมายถง การปกครองดวยทศพธราชธรรม เหนอพญาครฑเปนภาพพระบรมสาทสลกษณ มเปลวกนกทหมายถงพระเมตตา รองรบพญานาค ซงหมายถงพระบารมทปกปองไพรฟาประชาชน ดอกบว และแสดงถงทรงเปนนกปฎบตธรรมแตกฉานในพระธรรมอยางลกซง บนสดเปนตราสญลกษณ 6 รอบ ลอมดวยเปลวกนกทโพยพงไปสความสวาง คอ พระนพพาน

ตงผนท ๓ ออกแบบโดย นายกนก วศวะกล ภาพโดยรวมของตงหลวงเฉลมพระเกยรตฯ แสดงออกถงพลงแหงความสงบนงและมนคงพลงแหงความจงรกภกด พลงแหงความเคารพศรทธายง ของเหลาพสกนกรชาวไทย ทนอมเกลาฯ ถวายแดองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชมหาราช เนองจากตงหลวงเฉลมพระเกยรตฯ น จะไดจดสรางไวทจงหวดเชยงรายในโอกาสขางหนา เพอรวมฉลองเมองเชยงรายทสถาปนามาได ๗๓๗ ป ดงนน รปแบบดานสถาปตยกรรมและศลปกรรม จงตองค านงถงหลกภมทศนทมความสอดคลองกลมกลนอยางสงบ มนคงและสงางาม

7 ประวตเมองเชยงราย

ประวตเมองเชยงราย จากการศกษาดานต านานพนเมองตาง ๆ นกวชาการทองถนของเชยงรายกลาววาเรองราวเกยวดวย

เรองการตงอาณาจกรตาง ๆ ทเปนดนแดนของจงหวดเชยงรายในปจจบนนนไดปรากฏในพงศาวดารเหนอ เปนหนงสอคมภรใบลาน ตวหนงสออกษรธรรมลานนา ต านานเมองโยนกนครไชยบรศรชางแสน บางแหงเรยกวา ต านานโยนกนครราชธาน ไชยบรศรชางแสง เชน ต านานสงหนวต เปนตน แตละเลมเปนเรองราวเกยวกบเมองโยนกทงสน จงถกเรยกอกชอหนงวาพงสาวดารโยนก อกประการหนงจะเกยวพนกบอาณาจกรโบราณตาง ๆ อนเปนทตงของจงหวดเชยงรายในปจจบน

ตามแนวความคดเกยวกบถนก าเนดของชนชาตไทยในหลายความคด ไดมความเชอวา ถนก าเนดของชนชาตไทยนนนาจะอยทางประเทศจนมากอน ในยคทชนชาตไทยเราก าลงหนจนมาตงนครหลวงอยทแควนเมาและหนองแสนน ถนทเปนทตงของจงหวดเชยงรายนเปนทอยของชาวปาชาวเขาพวกหนงเรยกวา “ลวะ” (หรอ ลงวะ หรอละวา) และชาวปาพวกอนอาศยอย

ครงนน ราว พ.ศ. 50 ไทยเผาหนงเรยกวา อายลาว ตงอาณาจกรอยทนครปา ถกจนรกรานหนกเขา จงอพยพมาตงอยบรเวณเมองเลม เชยงรง เชยงลาว รมแมน าสาย ตงราชวงศขนปกครองสบตอกนมาจนถงสมย ลวจกราช จงไดลงมาตงเมองทต าบลยางเสยวใกลดอยตง เรยกวา เชยงลาว

ราวพทธศตวรรษท 5 มพวกไทยถอยรนจากจนตอนใต มาสมทบไทยทเมองเชยงลาวมากขนทกท จงไดขยายเมองใหกวางขวางขนอก เรยกวา แควนยนซาง หรอยวนเซยง มอาณาเขตแผไปถงหลายเมอง เชน เวยงกาหลง (อ าเภอเวยงปาเปาในปจจบนน) เวยงฮอ ดงเวยง เวยงวง แจหม เชยงแสน ทงนภายหลง พ.ศ. 590 เปนตนมา

ตอมาราวพทธศตวรรษท 11 ขอมมอ านาจถงอาณาจกรโครตบรณ จงยกเขามาตแควนยวนเซยง ขบไลชาวไทย แลวตงเมองขนทเชยงแสน เรยกวา สวรรณโคมค า บรเวณทเคยเปนเมองเชยงลาว ใกลฝงน าโขง และไดสรางเมอง อมงคเสลา ทเมองฝาง ตนล าน ากก อาณาเขตสวรรณโคมค าของขอมครงนน ทศเหนอจดถงเมองหนองแส ทศใตจนฝายนาค (ลผ) ตะวนออกถงแมน าแตก (แมน าแท) ทศตะวนตกถงแมน าต แตขอมปกครองไทยอยางปาเถอนและทารณจนไทยเราอพยพจากเมองสวรรณโคมค ากระจดกระจายไปอก ขอม จงยายไปตงเมองอมงคเสลา (เมองฝางในปจจบน) ทงใหเมองสวรรณโคมค ารางไว)

เจาสงหนวตกมาร โอรสพระเจาเทวกาล กษตรยเมองหนองแส เปนชนหลานปของขนบรม ไดอพยพคนไทยประมาณแสนครวจากหนองแส (ตาลฟ) ลงมาสรางเมองขนใหมอกใหมนคงถาวรยงขน แลวขนานนามวา เมองนาคพนธสงหนวตนคร ภายหลงเรยกสน ๆ วา นาเคนทรนคร, นาคบร, โยนกนาคนคร และโยนกนครหลวง เปนตน (คอเมองเชยงแสนในปจจบน)

พระเจาสงหนวตครองราชยสมบตในโยนกนครหลวงได 52 ป สวรรคตเมอ พ.ศ. 1367 มกษตรยปกครองสบตอกนมาอกหลายองค องคทส าคญ ๆ เชน รชกาลท 3 พระเจาอชตราช ผสรางมหาสถปดอยตง ปชนยสถานทส าคญแหงหนงของเชยงรายและลานนาไทย รชกาลท 4 พระเจามงรายนราช (โอรสพระเจา อชตราช) พระองคมโอรส 2 พระองค องคใหญมพระนามวา พระองคเชอง องคเลกมพระนามวา ไชยนารายณ รชกาลท 5 พระองคเชอง (ราชโอรสพระเจามงรายนราช ครองเมองโยนกนครหลวงตอมา)

8 ประวตเมองเชยงราย

สวนโอรสองคท 2 ของพระเจามงรายนราช มพระนามวา พระองคไชยนารายณ ซงเปนพระองคนอง ไดไปสรางเมองใหมทต าบลดอนมล รมแมน าลาว (น ากาหลง) เรยกวาเมองไชยนารายณ

พระองคไชยนารายณ ไดครองเมองไชยนารายณ และมกษตรยสบสนตตวงศตอมาอกหลายพระองค จนถงองคท 27 มพระนามวา พระองคพงคราช ชาตไทยไดออนก าลงลง ขอมซงตงมนอยทเมองอมงคเสลา ไดยกทพเขาตเมองโยนกนาคนคร พระองคพงคราชหนไปอยเวยงสทวง แตนนมาไทยกเปนเมองขนของขอมเรอยมา ใน พ.ศ. 1461 พระมเหสกไดประสตพระโอรส มพระนามวา เจาทกขตกมาร และตอมา พ.ศ. 1436 พระมเหสกประสตเจาพรหม กมารอกพระองคหนง

ครงเจาพรหมกมารมพระชนมาย 17 พรรษา ทรงแกลวกลาในการรบพง อยางยง ไดขบไลขอมจนส าเรจ เมอ พ.ศ. 1479 แลวเชญพระราชบดาไปครองเมองโยนกนาคนครตอไป เจาพรหมกมารตไดเมองอมงคเสลาซง มอ านาจรวม 500 ปแตก ขบไลขอมจนถงเมองหรภญไชย และเมองก าแพงเพชรจนหมดสนเชอชาตขอมในอาณาจกรโยนก พระองคสรางเมองอมงคเสลาขนใหม ขนานนามวา เมองไชยปราการ ในป พ.ศ. 1479 นนเอง อนง เมองโยนกนาคนครกเปลยนนามใหมวา เวยงไชยบร เพอระลกถงชยชนะของพระองค

พระเจาพรหมนครองเมองไชยปราการตอมา เสดจสวรรคต พ.ศ. 1582 กไดเสยเมองใหแก ขนเสอขวญฟา (บางฉบบกวาพระยาสธรรมวด) แมกษตรยทเมองนครไชยบรและนครไชยนารายณจะยกทพมาชวยกสขาศกไมได พระเจาไชยศรจงรบสงใหเผาเมอง แลวอพยพผคนพลเมองหนมาทางใต ไปตงอยท เมองอทองเพอตงตวตอไป

ยงมกษตรยไทยอกพระองคหนง พระนามวา ลาวจก หรอลาวจง ปฐมกษตรยในราชวงศจงกราช (ค าวา ลว เปนชอราชวงศ ไมใชลวะหรอละวาซงเปนชอชาวปาชาวเขา) ซงครองเมองเชยงลาว (แควนจก) ไดขยายอ านาจมาจนถงเมองเงนยาง จนรวบรวมบานเมองเปนปกแผนแลวไดขนานนามเมองวา หรญนครเงนยาง และมกษตรยปกครองสบตอกนมาอกหลายพระองคทไดกลาวมาน เปนสงเขปประวตความเปนมากอนสรางเมองเชยงราย นบเปนประวตความเปนมาของชาตไทยในดนแดนภาคเหนอ อนมนครโยนกเปนราชธานตามการศกษาจากต านานพนเมอง

จากหลกฐานทางประวตศาสตรของบางยคบางสมยในดนแดนเหลาน บางครงกมความคลาดเคลอนกนไป ทงทางดานสถานท หรอดานของเวลา จงยากทจะชชดลงไปอยางชดเจนวาหลกฐานใดถกตอง ส าหรบอาณาจกรโบราณและเมองตาง ๆ อนเปนทตง ของจงหวดเชยงรายในปจจบน ทปรากฏในต านานหรอพงศาวดารและหลกฐานทางประวตศาสตรนน พอจะแบงออกเปนยคตาง ๆ ดงน 1. ยคอาณาจกรโยนกไชยบรศรชางแสน 2. ยคหรญนครเงนยาง 3. ยคเชยงราย (มงราย) 4. ยคพนธมตรตนอาณาเขต

9 ประวตเมองเชยงราย

ยคอาณาจกรโยนกไชยบรศรชางแสน

เรองราวของอาณาจกรโยนกไชยบรศรชางแสน (ชางแสงกเรยก) ทมศนยกลางอยทเมองโยนกนครราชธานศรชางแสน หรอเมองนาคพนธสงหนวตนครนน เปนเรองราวทปรากฏอยในพงศาวดารโยนก ไดกลาวถงมหากษตรยองคหนง ชอวา เทวกาละ ครองราชยสมบตเปนใหญแกไทยทงหลายในเมองนครไทยเทศ อนมเมองราชคหะ (ราชคฤห) เปนนครหลวงมหากษตรยพระองคนน มราชโอรส 30 พระองค ราชธดา 30 พระองค รวมทงหมด 60 พระองค ราชโอรสองคแรกมพระนามวา พมพสารราชกมาร องคทสองมพระนามวา สงหนวตกมาร (บางต าราเปนสงหนตกมาร และเพยนไปเปน สหนตกมาร หรอศรหนตกมาร กม) ดวยเหตวามลกษณะและก าลงดจราชสหนนเอง

เมอนน มหากษตรยผเปนพอไดแบงราชสมบตใหแกราชโอรสและธดาทง 60 พระองคแลวไดแตงตงใหเจาพมพสาร โอรสองคแรกเปนอปราชา และใหอภเษกสมรสกบพระราชธดาผหนงใหอยในเมองราชคฤห นครหลวง สวนโอรสและราชธดา 29 คนน ใหจบคกนแลวแยกยายออกไปตงบานเมองอยตามทตาง ๆ

สวนเจาสงหนวตกมารโอรสทสองกบนองหญงผหนงไดแบงเอาราชสมบตพรอมไพรพลแสนหนง แลวกเสดจออกจากเมอง ราชคฤหนครหลวง ขามแมน าสระพมงหนาไปทางทศอาคเนยออกจากเมองราชคฤหได 4 เดอน “พอถงเดอน 5 ออก 11 ค า วนศกร กจงไดไปถงประเทศทหนงมสณฐานราบเปยงเรยงงาม มแมน าใหญ น าฮาม น านอยมากนก กบพอไกลขรนท (แมน าโขง) เทาใดนก แลมน าหวยนอยอนจกสรางไรนาดนก แลเปนแวนแควนเมองสวรรณโคมค าเกาอนรางไปแลวนน ในกาลนน มแตพวกลวะ มละข คอชาวปาชาวดอยทงหลาย ยงอยในซอกหวยราวเขาภดอยไควจทแลว และมขนหลวงผหนง นามวา ปเจาลาวจก เปนใหญแกมละขทงหลายกยงอยดอยดนแดงอนมหนประจมทศประเทศนน และยามนนสงหนวตกมารกมารอดถงทหนงหมดใสกวางขวางนก บไกลแมน าใหญ แมน าฮาม แมน านอยมากแล แลหางจากแมน า ขรนทนน 7,000 วา แลเมองสวรรณโคมค าเกานน อยเบองฝายแมน าขรนทก าหนานนแล”

ในต านานนนไดกลาวอกวา “เมอนน ทานกใหแปงปางจอดยงเยาอชยอยทนน รอดเดอนส ขนหนงค า วนศกร มหาศกราชขนใหมแถมตวหนงเปน 18 ตวปลวงเปา วนนนยงมพญานาคตวหนง มชอวา “พนธนาคราช” กมาเนรมตตนเปน พราหมณผหนง แลวเขามาสทแหงเจาสงหนวตกมาร แลวกลาววา “ดกร เจากมารทานน เปนลกทาวพระยามหากษตรย หรอวาเปนลกเศรษฐหรอคหบด กระฎมพ แลวาพอคา อนจา ลกบานใดเมองใดมานนจาแลเจากมารเหนวามประโยชนอนใดจา จงมายงพกยงสถานทน วาอน วาดงน เมอนนเจาสงหนวตกมาร กลาววาดกรทานพราหมณ เรานหากเปนลกกษตรยตนหนง ชอวาเทวกาละ ผเปนเจาแผนดนเมองราชคฤหนครหลวงพนแล เรามานเพอจกแสวงหาทควรสรางบานตงเมองอยแล วาอน เมอนนนาคพราหมณกวา ดแทแล ทานจงมาตงทนใหเปนบานเมองอยเทอะ จกวฒจ าเรญด จกบรบรณดวยขาวของราชสมบตประการหนง ขาศกศตรทงหลาย เปนตนวาศกมหานครเมองใหญทงหลายจกมารบกเปนอนยาก เหตวาแมน าใหญ สะเภาเลากาจกมากไมถง แตวาขอใหมสจจะรกษายงขาคนและสตวทงหลายแดเทอะ”

เมอนน เจาสงหนวตกมารจงกลาววา “ดกร ทานพราหมณ ทานนอยทใด อยบานเมองใด และมชอวาดงฤา” นาคพราหมณกกลาววา “ขานมชอวาพนธพราหมณ อยรกษาประเทศทนมาตงแตตระกลเคามาแล ทานจงใชสปปรรสะแหงทานไปตามดทอยแหงขาเทอะ วาอน” แลวกกลาวอ าลาเจาสงหนวตกมารออกไปแล เจาสงหนวตกมารจงใชใหบาวแหงทานตามไปด 7 คน ไปทางหนหรด ไกลประมาณ 1,000 วา แลวกลวด

10 ประวตเมองเชยงราย

หายไปเสยแล เมอนนบาวทง 7 คน จงกลบคนมาบอกแกเจาแหงเขา ตามดงทไดเหนมานนทกประการแล เจาสงหนวตกมารไดยนค าดงนนกสลงใจอยแล สวนวานาคพราหมณผนนกเอาเพศเปนพญานาคดงเกาแลวกทวนบนไปใหเปนเซตคเวยง กวาง 3,000 วา รอดชกน า แลวกหนไปสทอยแหงตนในกลางคนนนแล ครนรงแจงแลว เจาสงหนวตกมารเหนเปนประการฉนนนแลว กมใจชนชมยงนก จงใหหาพราหมณอาจารยมา แลวกตรสถามวา “พราหมณผมาบอกใหแกเรานน จกเปนเทวบตร เทวดา พระยาอนทรพรหมดงฤา พราหมณอาจารยจงกลาววา ตามดงขาผเฒามาพจารณาดน คงจะเปนพญานาคเปนแนแท เมอนนกพรอมกนเขายงเรอนหลวง แลวตงหอเรองบรบรณแลว กเขาอยเปนเมองใหญ แลวพราหมณอาจารยผนนกพจารณา เอาชอพญานาคพนธนน กบชอกมารผเปนเจานน ชอสงหนวตนนมาผสมกน แลวเรยกนามเมองนนวา เมองพนธสงหนวตนคร นนแล

เมอเจาสงหนวตกมารไดเปนเจาเมองพนธสงหนวตนครแลว ไดมอาชญาเรยกวาเอาขนหลวง มลกขทงหลาย ใหเขามาสสมภารแหงพระองคนนแล แตนนไปภายหนาได 3 ป ยงมเมองอนหนงอยหนหรด ไกลประมาณ 4 คนทาง มขางหวกกกะนท (แมน ากก) ทนน ชอวาเมองอมงคเสลานคร เมองนนเปนทอยของชาวขอมทงหลาย และสวนวาเมองขอมนกเปนเมองพรอมกนกบ เมองสวรรณโคมค า แตครงสมยศาสนาพระกสสปะและยงไมเคยเปนเมองรางเลย พระยาขอมเจาเมองอมงคเสลานครนน มมานะกระดางไมยอมเขาสบรมโพธสมภารเจาสงหนวต พระองคจงยกก าลงรพลไปรบเอาเมองอมงคเสลานครไดเขาส บรมโพธสมภารแตนนมา มหาศกราชได 22 ตว ปดงไส ตงเมองพนธสงหนวตนครได 5 ป ถงปนนทานกปราบไดลานนาไทยทงมวลแล ฯ

เสนาอ ามาตย พราหมณอาจารย ไพรไทยทงหลาย กพรอมใจกนราชาภเษกยงเจาสงหนวตราชกมารขนเปนเอกราชมหากษตรย ปราบลานนาไทยทงมวล ขนานพระนามวาเจาพระยาสงหนวตราชกษตรยตงแตนนมา และเมองนกบรบรณดวยผคน ชางมาววควาย สมบตมากนก เกดเปนเมองใหญแตนนมา มอาณาเขตดงน ในทศบรพา มแมน าขรนทเปนแดน ในทศปจฉม มดอยรปชางชนน ายอยมาหาแมคงเปนแดน ในทศอดร มตาง (เขอน) หนองแสเปนแดน ในทศทกษณ มลวะรฐเปนแดน

บานเมองกมความสงบสขรมเยนตลอดสมยของพระเจาสงหนวต พระองคครองราชสมบตได 102 ป มอายได 120 ป (บางต านานกวาครองราชยได 52 ป) ในภายหลงอาณาจกรโยนกไชยบรศรชางแสน ทมเมองพนธสงหนวตนครเปนเมองหลวงนน ต านานไดกลาวไววา ไดมกษตรยปกครองสบเนองตอกนมาประมาณกวา 40 พระองค ซงบางพระองคกจะปรากฏพระนาม ในต านานของการสรางเมองใหม หรอโบราณสถานทยงคงมมาอยจนถงยคปจจบน ไดแก พระเจาอชตราช กษตรยองคท 3 เปนผสรางพระธาตเจาดอยตง โอรสองคทสองของพระเจามงรายนราช กษตรยองคท 4 คอ พระองคไชยนารายณ เปนผสรางเวยงไชยนารายณ พระองคเวาหรอพระองคเวา กษตรยองคท 10 เปนผสรางพระธาตดอยเวา อ าเภอแมสาย เปนตน

11 ประวตเมองเชยงราย

รายนามกษตรยทปกครองอาณาจกรโยนกไชยบรศรชางแสน (จากพงศาวดารโยนก ของพระยาประชากจกรจกร)

1. สงหนกมาร 2. คนธกมาร 3. อชตราช 4. มงรายนราช 5. พระองคเชอง 6. พระองคชน 7. พระองคด า 8. พระองคเกง 9. พระองคชาต

10. พระองคเวา 11. พระองคแวน 12. พระองคแกว 13. พระองคเงน 14. พระองคตน 15. พระองคงาม 16. พระองคลอ 17. พระองครวย 18. พระองคเชง 19. พระองคกง 20. พระองคเกา 21. พระองคพง 22. พระองคศร 23. พระองคสม 24. พระองคสวรรย (สวน) 25. พระองคแพง 26. พระองคพวน 27. พระองคจกทร 28. พระองคฟ 29. พระองคผน 30. พระองควง 31. พระมงสงห 32. พระมงแสน 33. พระมงสม 34. พระองคทพ 35. พระองคกอง 36. พระองคกม (กลม)

37. พระองคชาย (จาย) 38. พระองคชน (จน) 39. พระองคชม (จม) 40. พระองคกง (ปง) 41. พระองคกง (พง) 42. พระองคเกยง (เปยง)

43. พระองคพง (พงคราช) 44. ทกชต 45. มหาวน 46. มหาไชยชนะ

อาณาจกรโยนก ไดมกษตรยปกครองสบตอกนมาจนสมยพระองคมหาไชยชนะ อาณาจกรจงไดถงกาลลมจม ดงปรากฏในต านานสงหนวตทกลาววา ไดมชาวเมองไปไดปลาไหลเผอก (บางต านานกวาปลา

มหากษตรย พระองคจงใหตดเปนทอนแจกกนกนทวทงเวยง และในคนนนกไดเกดมเหตเสยงดงสนนเหมอนกบแผนดนไหว ถงสามครง จนเปนเหตใหเมองโยนกถลมกลายเปนหนองน าขนาดใหญ แตกเปนนาอศจรรยทยงคงเหลอบานของหญงหมายคนหนง ซงไมไดรบสวนแบงเนอปลานนจากชาวเมองไปบรโภค ในปจจบนหนองน าดงกลาวจงไดมผสนนษฐานไปตาง ๆ กน บางกสนนษฐานวาคอทะเลสาบเชยงแสน (หนองบงกาย) ในเขตอ าเภอเชยงแสน บางกวาคอเวยงหนองลม (เวยงหนองหรอเมองหนองกวา) ในเขตอ าเภอแมจน เนองจากมชอสถานทตาง ๆ ไดปรากฏอยในปจจบนนอยใกลเคยงบรเวณนน เชน บานแมลาก กหมายถงตอนทชาวเมองไดชวยกนลากปลาไหลตวนน บานแมลว (คงเลอนมาจากค าวาคว) กหมายถงตอนทไดช าแหละปลาไหลนนเพอแจกจายกน แมน ากก หมายถงตดเปนชน ๆ ซงชอดงกลาวนปจจบนมอยในทองทของอ าเภอทาขาวเปลอก อ าเภอแมจน และยงมผสนนษฐานวาคอหนองหลวง ในเขตอ าเภอเวยงชยอกดวย

หลงจากทอาณาจกรโยนกไดลมสลายพรอมดวยราชวงศดงกลาวแลว ชาวเมอง จงไดปรกษากนพรอมใจกนยกใหขนลง ซงเปนผใหญบานขนมาเปนผปกครองแทนราชวงศ และไดมการสรางเมองใหมขนทรมฝงแมน าโขง ชอ เวยงปรกษา (เวยงเปกษา) ซงเมองใหมน วากนวาเปนตนแบบของประชาธปไตย เนองจากผน าไดมาจากการประชมปรกษาหารอกนคลายระบบการเลอกตงจงเปนทมาของชอเวยงปรกษา เวยงปรกษาไดมผปกครองสบตอกนมา 15 คน เปนระยะเวลา 93 ป

12 ประวตเมองเชยงราย

ยคหรญนครเงนยาง

ในยคนไดกลาวถงลวจงกราชหรอลวจกกราช ปฐมกษตรยของราชวงศน ซงในหลกฐานบางฉบบเรยกวา ราชวงศลาว เนองจากพระนามของกษตรยในราชวงศนลวนขนตนดวยค าวา “ลาว” มอ านาจอยในเมองเชยงลาว (เชยงเรอน) สนนษฐานวาอยใกลบรเวณดอยตงและแมน าสาย ตอมาไดขยายจากเมองเชยงลาวมาสเมองเงนยางหรอเงนยง ซงตงอยรมแมน าโขง สนนษฐานวาเมองเงนยางนอยใกลกบเมองเชยงแสน หรออาจเปนบรเวณเดยวกนกเปนได เมองเงนยางมชอเรยกเปนภาษาบาลวา “หรญนคร” อนเปนทมาและเรยก ชอเมองนวา หรญนครเงนยาง

ลวจงกราช (ลาวจง) มราชบตร 3 พระองค คอ ลาวครอบ ลาวชาง และลาวเกาแกวมาเมอง ลวจงกราชไดสงราชบตรออกไป สรางบานแปงเมอง คอ ใหลาวครอบราชบตรองคโตไปครองเมองเชยงของ ลาวชางราชบตรองคทสองไปครองเมองยอง สวนลาวเกาแกวมาเมอง ราชบตรองคเลกนใหครองเมองเชยงลาวสบเนองมา ดวยเหตนภายหลงจงท าใหราชวงศลาว (ลวจงกราช) เปนตนของราชวงศเมองตาง ๆ เชน พะเยา เชยงของ เชยงค า จนถงสมยพญามงรายไดสรางเมองเชยงรายแลว พบวาเจาเมองตาง ๆ ไดมเชอสายมาจากวงศลวจงกราชดวยกน จงมพระราโชบายรวบรวมใหเปนปกแผนเปนอนหนงอนเดยวกน

รายนามกษตรยราชวงศลาว (ลวจงกราช หรอวงศหรญนคร)

รชกาลท 1 ลวจงกราช (ลาวจง) รชกาลท 2 ลาวเกาแกวมาเมอง รชกาลท 3 ลาวเสา (ลาวเสา) รชกาลท 4 ลาวตง (ลาวพง) รชกาลท 5 ลาวกลม (ลาวหลวง) รชกาลท 6 ลาวเหลว รชกาลท 7 ลาวกบ รชกาลท 8 ลาวคม (ลาวกน) รชกาลท 9 ลาวเคยง รชกาลท 10 ลาวคว รชกาลท 11 ลาวเทง (ลาวตง) รชกาลท 12 ลาวทง (ลาวเตง)

รชกาลท 13 ลาวคน รชกาลท 14 ลาวสม รชกาลท 15 ลาวกวก (ลาวพวก) รชกาลท 16 ลาวกว (ลาวกวน) รชกาลท 17 ลาวจง รชกาลท 18 จอมผาเรอง รชกาลท 19 ลาวเจง (ลาวเจอง) รชกาลท 20 ลาวเงนเรอง รชกาลท 21 ลาวซน (ลาวชน) รชกาลท 22 ลาวมง รชกาลท 23 ลาวเมอง (ลาวเมง) รชกาลท 24 ลาวเมง

ลาวจงมราชบตร 2 พระองค องคพชอ ลาวชน ไดใหปกครองเมองไชยนารายณ สวนผนองชอจอมผาเรองนน ใหครองเมองเชยงลาวตอมา จอมผาเรอง (ลาวจอมเรอง) มราชบตรชอลาวเจอง (ขนเจอง) ลาวเจองไดครองเมองเชยงลาวอยระยะหนง และไดแผขยายอาณาเขตไปถงเมองของพระยาแกว แลวไดอยครองหลายเมอง สวนทางเมองเงนยาง (เชยงลาว) นน ไดใหลาวเงนเรองราชบตรปกครองแทน และในสมยของลาวเจองนไดใหราชบตรอกหลายพระองคไปครองยงเมองตาง ๆ เชน เมองลานชาง เมองนาน เปนตน อนเปนการกระจายราชวงศลาว (ลวจงกราช) ไปยงหวเมองตาง ๆ อกสมยหนง

13 ประวตเมองเชยงราย

มาจนถงสมยลาวเมง ลาวเมองพระบดาไดสขอนางอวมงจอมเมองหรอนางเทพค าขยาย ธดาทาว รงแกนชาย เจานครเชยงรง เมองใหญแวนแควนสบสองปนนา มาอภเษกเปนชายาเจาลาวเมง ครนภายหลงอภเษกแลวไมนานเทาใด นางเทพค าขยายกทรงมครรภแลวประสตพระราชโอรส เมอ พ.ศ. 1782 ทรง พระนามวา “เจามงราย”

อาณาจกรหรญนครเงนยาง (เชยงลาว หรอเชยงเรอง หรอหรญนครเงนยางเชยงแสน กเรยก) นน เคยมความรงเรองมากอน มประวตความเปนมาทยาวนาน ไดมกษตรยปกครองสบตอกนในราชวงศลวจงกราช มาหลายพระองค มาจนถงสมยพญามงราย จงไดมการสรางเมองใหญขนทเชยงราย และหลกฐานทางประวตศาสตรไดเรมมความชดเจนขน นบแตการสรางเมองเชยงรายเปนตนมา

ยคเชยงราย(มงราย)

พญามงราย ไดขนครองราชยสมบตทเมองหรญนครเงนยาง เมอ พ.ศ. 1802 ในขณะมพระชนมได 20 ป พระองคจงไดใหพระยามหานครทงหลายไปถวายบงคม เมองใดขดแขงมยอมออนนอมแตโดยด ก แตงกองทพยกออกไปปราบปราม ตไดเมองมอบ เมองไร เมองเชยงค า ไดปลดเจาผครองนครออกแลวแตงตงใหขนนางอยรงเมองเหลานน แตนนหวเมองทงหลาย มเมองเชยงชาง เปนตน กพากนออนนอมยอมเปนเมองขน

เมอรวบรวมหวเมองฝายเหนอไดแลว คดจะปราบหวเมองฝายใต จงไดลงไปอยทเมองหนงชอเมองวา เวยงเตารอง เผอญชางมงคลของพญามงรายไดพลดไป พญามงรายเสดจตามชางไปถงยอดจอมทองรมแมน ากก เหนภมประเทศทเปนชยภมด จงใหสรางพระนครไว ณ ทนนกอปราการโอบลอมเอาดอยจอมทองไวในทามกลางเมอง ขนานนามวา เมองเชยงราย ใน พ.ศ. 1805 แลวพญามงรายกยกจากเมองหรญนครเงนยาง ขนมาประทบอยทเมองเชยงรายในปเดยวกนนยงไดตเมองเชยงตงอกดวย ถดมาอก 3 ป พญามงรายไดเสดจจากเมองเชยงรายไปประทบอยทเมองฝาง (เวยงไชยปราการ) โดยมพระราชประสงคทจะแผขยายอาณาเขตไปทางลานนา หลงจากนน 1 ป กไดยกทพไปตเมองผาแดง เชยงจอง ตไดเมองเชยงจองแลวกกลบประทบทเมองฝางอก ตอมาราว 6 ป ไดเสดจยกทพไปตเมองเชง แลวกลบมาประทบ ณ เมองฝางดงเกา

เมองฝางทพญามงรายประทบอยตดตอกบแควนลานนาพอคาวานชชาวเมองหรภญไชยไปมาทเมองฝางเปนอนมาก พญามงรายทราบวาเมองหรภญไชยเปนเมองมงคงสมบรณ กอยากไดไวในอ านาจ จงทรงให อายฟา เขาไปเปนไสศกอยในเมองหรภญไชย แลวจงสามารถตเมองหรภญไชยจากพระยายบาไดในเวลาตอมา รวมทงตไดเมองเขลางคจากพระยาเบก เจาเมองเขลางค ซงเปนนองของพระยายบาในภายหลงอกดวย

ในป พ.ศ. 1818 พญามงรายไดใหราชบตรองคใหญชอ ขนเครอง มาครองเมองเชยงราย ขนเครองไดเชอถอยค าขนใสเรยงคดการกบฎ พญามงรายจงไดออกอบายใหขนเครองไปเฝายงเมองฝาง แลวใหอายเผยนซมรมทางดกยงดวยหนาไมปนผา (หนาไมทอาบยาพษ) ถกขนเครองตาย พญามงรายจงไดกลบมาครองราชสมบตอยทเมองเชยงรายอกครง

พ.ศ. 1819 พญามงรายไดยกกองทพบงไปตเมองพะเยา พระยาง าเมอง เจาเมองพะเยาเหนวาสดวยก าลงมได จงยกกองทพออกไปรบปลายแดน ตอนรบอยางไมตร แลวยกต าบลปากน าใหแกพญามงราย พญามงรายกรบปฏญาณเปนมตรกน ตอมาไดยกทพไปตเมองหงสาวด พระยาหงสาวดสทธโสม เจาเมอง จงได

14 ประวตเมองเชยงราย

ยกนางปายโค พระธดา ใหเปนราชธดา เพอขอเปนพระราชไมตร ในภายหลงไดยกกองทพไปตเมองพกามองวะ เจาเมององวะไดน าเอาเครองราชบรรณาการมาถวายตอนรบขอพระราชไมตรดวย ในครงนไดน าเอาชางตาง ๆ เชน ชางฆอง ชางเหลก ชางเงน ชางค า ชางทอง กลบมาเผยแพรอกดวย พรอมทงไดบ ารงพระพทธศาสนาโดยไดรบอทธพลตามแบบอยางขององวะ

ในป พ.ศ. 1839 พญามงรายไดสรางเมองเชยงใหม และขนานนามเมองวา “นพบรศรนครพงคเชยงใหม” พระองคไดเสดจไปประทบอยทเมองเชยงใหมตราบจนสวรรคต ขณะเสดจประพาสกลางเมองเมอ พ.ศ. 1860 สวนเมองเชยงรายนนไดใหขนครามมาครองเมองแทน นบเปนจดเรมตนทเมองเชยงรายเรมลดบทบาทลง และในขณะเดยวกน เมองเชยงใหมกไดเรมมความส าคญในฐานะเปนศนยกลางของอาณาจกรลานนา ซงมความเปนปกแผนมนคงและรงเรองอยางสงสดในสมยของพญามงราย

เมอพญามงรายสวรรคต พระยาไชยสงคราม (ขนคราม) ราชโอรส จงครองเมองเชยงรายตอมา และสถาปนาใหพระยาแสนภ โอรสองคใหญไปครองเมองเชยงใหม ใน พ.ศ. 1861 ใน พ.ศ. 1870 พระยาไชยสงครามถงแกทวงคต พระยาแสนภไดใหเจาค าฟราชโอรสไปครองเมองเชยงใหม แลวพระองคไดกลบมาครองเมองเชยงราย

รงขนป พ.ศ. 1871 พระยาแสนภมพระราชประสงคจะสรางพระนครอยใหมตองการชยภมทด ขนนางไดส ารวจหาไดทเมองเการมแมน าโขง อนเปนเมองโบราณของเวยงไชยบรจงโปรดใหสรางนครใหมขนทนน เอาแมน าโขงเปนคปราการเมองดานตะวนออกอก 3 ดาน ใหขดโอบลอมพระนครไว ตงพธฝงหลกเมองวนศกร เดอน 5 (เดอน 7 เหนอ) ขน 2 ค า ปมะโรง พ.ศ. 1871 ขนานนามวา หรญนครชยบรศรเชยงแสน (ตามพระนามของพระองค) แตคนตอมาภายหลงเรยกวา เชยงแสน คออ าเภอเชยงแสนในปจจบน ซงยงมซากก าแพงเมองปรากฏอย

พระยาแสนภ ครองอยเมองเชยงแสนได 7 ป กไดถงแกทวงคต พระยาค าฟ ราชโอรสจงไดครองเมองเชยงแสนตอมา พระยาค าฟจงไดใหทายผายราชโอรสไปครองเมองเชยงใหม เมอพระยาค าฟถงแกทวงคต ทายผาย ราชโอรส ซงครองเมองเชยงใหมอย กไดครองเมองเชยงใหมตอมา แลวใหทาวกอนา (ตอนา) ราชโอรส มาครองเมองเชยงรายแทน นบแตนนมาเมองเชยงราย (รวมทงเชยงแสนดวย) ไดเรมมฐานะคลายเมองลกหลวง โดยมเชยงใหมเปนเมองหลวง แตกยงคงมเชอพระวงศปกครองสบตอกนมาอกหลายพระองค สดทายในสมยพระยากลม เปนเจาเมองเชยงแสน โดยมพระเจาเมกฏครองเมองเชยงใหม ใน พ.ศ. 2101 เมองเชยงใหมและเชยงแสนกเสยใหแกบเรงนอง เจากรงหงสาวด อาณาจกรลานนา (รวมทงเชยงรายและเชยงแสนดวย) จงไดตกเปนเมองขนของพมาตงแตนนมา แตมบางครงกเปนอสระและบางครง กตกอยในอ านาจของกรงศรอยธยา รวมเปนระยะเวลาอนยาวนานนบ 200 ป จนถงสมยธนบร แมวาบางสมยจะมการจบอาวธขนตอสเพอ เปนอสระจากพมาแตกไมประสบผลส าเรจ ในระยะหนงพมาไดฟนฟเมองเชยงแสนใหเปนเมองเอกในการปกครอง เนองจากตองการใหเปนหวเมองเพอปองกน การรกรานจากรงศรอยธยา และยงษมารถใชเปนแหลงสะสมเสบยงในยามศกสงครามกบกรงศรอยธยาอกดวย

15 ประวตเมองเชยงราย

ยคพนธมตรตนอาณาเขต

ในสมยพระเจากรงธนบร ยกทพมาปราบปรามขบไลขาศกพมาทางหวเมองฝายเหนอ แตไมส าเรจเดดขาด ครนสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช แหงราชวงศจกร พ.ศ. 2347 กรมหลวงเทพหรรกษและพระยายมราช ยกกองทพขนมาขบไลพมาออกจากเชยงแสนไดส าเรจ ใหเผาเมองเสยสน กวาดตอนเอาผคนพลเมอง 23,000 ครอบครว แบงเปน 5 สวน โดยใหไปอยเมองเชยงใหม นครล าปาง นครนาน เมองเวยงจนทน และลงมายงกรงเทพฯ บางสวนใหตงบานเรอนอย เมองสระบร เมองราชบร บาง

หลงจากทไดกวาดตอนเอาผคนพลเมองใหไปอยตามเมองตาง ๆ แลว เชยงแสนจงกลายเปนเมองราง จงท าใหนบแตนนมา หลกฐานทางประวตศาสตรเกยวกบเมองเชยงแสนไดขาดหายไประยะหนง สวนใหญแลวมกจะกลาวถงเมองเชยงใหมทเปนศนยกลางของลานนาในยคนน โดยมตระกลเจาเจดตนปกครอง ซงจะเกยวพนกบการท าศกสงครามกบพมา บางครงกถกพมารกราน บางครงกยกทพไปตเขตหวเมองขนของพมาและกวาดตอนเอาผคนลงมาดวย อนไดแก พวกไทยใหญ ไทยเขน เปนตน

พ.ศ. 2386 ในรชกาลท 3 ไดมการจดตงเมองเชยงรายฟนคนใหเปนบานเมองขนมาใหม เพอเปนก าลงชวยเหลอเชยงใหมปองกนภยจากพมาโดย มฐานะเปนเมองบรวารของเชยงใหม พระเจามโหตรประเทศ เจาเมองเชยงใหม ไดใหญาตพนอง อนมเจาหลวงธรรมลงการเปนเจาหลวงเมองเชยงราย เจาอนเรอนเปนพระยาอปราช เจาค าแสนเปนพระยาราชวงศ เจาชายสามเจาพเกยง เปนพระยาราชบตร และพระยาบรรตน มราษฎรทถกกวาดตอนมาจากหวเมองขนของพมา ในสมย “เกบผกใสซา เกบขาใสเมอง” พรอมดวยพอคาทเปนคนพนเมองของไพรเมอง 4 เมอง คอ เมองเชยงตง เมองพยาก เมองเลน และเมองสาด ประมาณ 1,000 ครอบครวขนมาตงสรางบานเมอง เมองเชยงรายในยคนไดมการกอก าแพง สรางประตเมองตาง ๆ เพมเตมในสวนทเคยเปนเมองเกามาแตสมยพญามงรายใหเปนเมอง “พนธมตรตนอาณาเขต” มสะดอเมองอยทวด จนทโลก (ปจจบนคอวดกลางเวยง) ในสมยนนเมองเชยงใหมมชอวา เมองรตตนตงสาวภวนบร การปกครองเมองเชยงรายในฐานะเปนเมองบรวาร ของเมองเชยงใหมในสมยน เปนยคทเรยกวา เจาขน 5 ใบ ซงเปนเชอสายในตระกลเจาเจดตนทไดรบการแตงตงจากเมองเชยงใหมมาเปน คณะปกครองเมองเชยงราย ประกอบดวย เจาหลวง (มฐานะเปนเจาเมอง) และผชวยอก 4 ต าแหนง คอ พระยาอปราช พระยาราชวงศ พระยาราชบตร พระยาบรรตน

พ.ศ. 2413 ในสมยรชกาลท 5 เจาอปราช เจาราชวงศ นครเชยงใหม มใบบอกขอราชการไปยงกรงเทพฯ วา พมา ลอ เขน เมองเชยงตง ประมาณ 300 ครอบครว มาอยเมองเชยงแสนตงตวเปนอสระไมยอมอยใตการปกครองของไทย จงใหอปราชแตงคนไปวากลาวใหถอยออกจากราชอาณาจกร ถาอยากจะตงอยใหอยในบงคบบญชาเมองเชยงรายและนครเชยงใหม แตกไมไดผล เพราะพวกนนไมยอมออกไป พ.ศ. 2417 เจาอนทวไชยยานนท เจานครเชยงใหมเกณฑก าลงจากเชยงใหม นครล าปาก เมองล าพน มไพรทงสน 4,500 คน ยกจากเชยงใหมมาเชยงรายและเชยงแสน ไลตอนพวกนนออกจากเชยงแสน จงท าใหเชยงแสนกลายเปนเมองรางไประยะหนง จวบจนถงป พ.ศ. 2423 จงไดให เจาอนตะ บตรเจาบญมา (เจาบญมาเปนนองของเจากาวละ เจานครเชยงใหม) เจาผครองเมองล าพน เปนหวหนา น าราษฎรเมองล าพน เชยงใหม ประมาณ 1,500 ครอบครว ขนมาตงรกราก “ปกซงตงถน” อยเมองเชยงแสน นบเปนการ สรางบานแปงเมอง ครงใหญของเมองเชยงแสน กลมทอพยพมารนแรกไดมาตงถนฐาน ท ากนอยเรยงรายตามล าแมน าแมค า ตงแตบานแมค า บานหวยน าราก จนถงเขตเชยงแสน ตลอดถงบานกวานบญเรอง ในเขตประเทศลาวปจจบน

16 ประวตเมองเชยงราย

ตอมา เจาอนตะ ไดรบพระราชทานสญญาบตร เปนพระยาราชเดชด ารง ต าแหนงเจาเมองเชยงแสน สมยนนการปกครองลานนาเฉพาะมณฑลพายพเหนอ มเจาเมองบรเวณหวเมองม 5 ชอ ประจ าเมองตาง ๆ คอ พระยาประเทศอตรทศ เจาเมองพะเยา พระยามหทธวงศา เจาเมองฝาง พระยารตนเขตต เจาเมองเชยงราย พระยาราชเดชด ารง เจาเมองเชยงแสน พระยาจตวงศวรยศรงษ เจาเมองเชยงของ

ใน พ.ศ. 2437 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 5 โปรดเกลาฯ ให พระศรสหเทพ (เสง วรยสร) จดการปกครองมณฑลพายพใหม เมองใหญม เกาสนามหลวง เปนศนยกลางจดใหมแควนแกบาน (ก านน - ผใหญบาน) แตละแควนขนกบเมอง เรยกผปกครองเมองวา เจาเมอง เมองขนกบ บรเวณ เรยกผเปนหวหนาวา ขาหลวงบรเวณ ขาหลวงบรเวณขนตอเกาสนามหลวง โดยไดจดท าขนเปนพระราชบญญต เรยกวา พระราชบญญตจดตงมณฑลพายพ ตงนครเชยงใหมเปนตวมณฑล และเมองเชยงแสนสมยนนขนตอกระทรวงกลาโหม ตอมา พ.ศ. 2453 ตรงกบ ร.ศ. 129 ไดมประกาศกระทรวงมหาดไทย ยกเมองเชยงราย เปนเมองจตวารวมอยในมณฑลพายพ ดงตอไปน

ประกาศยกเมองเชยงรายเปนหวเมองจตวา รวมอยในมณฑลพายพ

มพระราชดองการด ารสเหนอเกลาฯ ใหประกาศทราบทวหนากนวา แตเดมเมองเชยงราย เมองฝาง เวยงปาเปา เมองพะเยา อ าเภอแมใจ อ าเภอดอกค าใต อ าเภอแมสรวย อ าเภอเชยงค า อ าเภอเชยงของ ไดจดรวมเขาเปนจงหวด เรยกวา จงหวดพายพภาคเหนอ ตอมาเมองเหลานมความเจรญยงขน จนเปนเหตใหเหนวา การจดใหเปนเมอง ไมพอแกราชการและความเจรญ สมควรเลอนการปกครองขนใหสมกบราชการและความเจรญในทองถน จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหรวมเมองเชยงแสน เมองเชยงราย เมองฝาง เวยงปาเปา เมองพะเยา อ าเภอแมใจ อ าเภอดอกค าใต อ าเภอแมสรวย อ าเภอเชยงค า อ าเภอเชยงของ ตงเปนเมองจตวาเรยกวาเมองเชยงราย อยในมณฑลพายพ และจดแบงการปกครองออกเปน 10 อ าเภอ คอ อ าเภอเมองเชยงราย อ าเภอเมองเชยงแสน อ าเภอเมองฝาง อ าเภอเวยงปาเปา อ าเภอเมองพะเยา อ าเภอแมใจ อ าเภอดอกค าใต อ าเภอแมสรวย อ าเภอเชยงค า อ าเภอเชยงของ เหมอนอยางหวเมองชนในทขนกบกรงเทพฯทงปวง และพระทรงกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระภกดณรงค ซงเปนขาหลวงประจ าจงหวดพายพภาคเหนอ เปนผวาราชการจงหวดเชยงราย รบราชการสนองพระเดชพระคณสบไป

17 ประวตเมองเชยงราย

ศาลาวาการกระทรวงมหาดไทย ประกาศ ณ วนท 9 มถนายน รตนโกสนทรศก 129

(ลงพระนาม) ด ารงราชานภาพ เสนาบดกระทรวงมหาดไทย

มตราประจ าเมองเปน รปหนมาน (หอระมาน)

ดวงตราประจ าเมองพนธมตรตนอาณาเขต คอเมองเชยงรายในอดต ทแปลมาตรงกบตวอกษรลานนา(ตวเมอง) ในดวงตรานน สวนอกษรไทยขางลางเขยนวา เมองพนธมตอะณาเขรษ เปนการสะกดผด เนองจากการท าตราตาง ๆ ในสมยนนตองสงไปท าตางประเทศทใกลทสด คอประเทศอนเดย ชอเมองพนธมตรตนอาณาเขตเลยตองใชอยางนนมา แตคนเชยงรายในสมยนนอานภาษาไทย(กลาง)ไมออก

สภาพบานเมองในยคพนธมตรตนอาณาเขตนน ไดเกดความยงยากเกยวกบกบฎเงยว ซงไดเกดขนตามหวเมองตาง ๆ ในอาณาจกรลานนา ซงเปนผลมาจากยคการลาอาณานคมของชาวตะวนตก ทไดเขามามอทธพลในดนแดนพมาและลาว และตอมาไดมการยยงสนบสนนใหเงยวกอความไมสงบขนตามหวเมองตาง ๆ เพอทจะขยายอทธพลเขามายงลานนา ทไดเปนสวนหนงของราชอาณาจกรไทยแลว แตทางการกสามารถปราบปรามลงได

ยคพนธมตรตนอาณาเขต ไดมการพฒนารปแบบการปกครองจากหวเมองทมเจาเมองครองมาจนถง พ.ศ. 2453 (ร.ศ. 129) จงไดเขาสการเปลยนแปลงการปกครองเปนแบบมณฑลเทศาภบาล อนเปนตนแบบมาสการปรบปรงพฒนามาสในยคปจจบนทมฐานะเปนจงหวด แบงเขตการปกครองออกเปน 16 อ าเภอ 2 กงอ าเภอ

ความสมพนธกบอาณาจกรตาง ๆ

นบตงแตสมยราชวงศลวจงกราช ไดใหพระโอรสไปสรางและครองเมองตาง ๆ จงท าใหมการกระจายเชอพระวงศออกไปยงเมองตาง ๆ ดวย อนเปนการขยายอาณาเขตในลกษณะหนงมาจนถงสมยพญามงราย จงไดมการรวบรวมหวเมองตาง ๆ เขาดวยกน โดยมเมองหรญนครเงนยางเปนศนยกลาง เมอมความเปนปกแผน

18 ประวตเมองเชยงราย

แลว ตอมาจงไดขยายลงมาสรางเมองเชยงราย เพอใชเปนศนยกลางในการแผขยายอาณาเขตตอไปยงอาณาจกรอน ๆ รวมทงการมสมพนธไมตรกบอาณาจกรใกลเคยง อาณาจกรตาง ๆ เหลาน ไดแก

อาณาจกรหรภญไชย

อาณาจกรหรภญไชยไดมความเจรญรงเรองมากอนสมยการสรางเมองเชยงราย โดยเปนศนยกลางของเมองตาง ๆ ทอยในบรเวณลมแมน าปงและแมน าวง ซงต านานจามเทวไดกลาววาฤาษวาสเทพเปนผสรางเมองหรภญไชยขน เมอราว พ.ศ. 1310 - 1311 หลงจากทไดสรางเสรจแลว จงไดทลเชญพระนางจามเทว ธดาของกษตรยเมองละโว (ลพบร) มาครองเมอง จงท าใหวฒนธรรมของละโวแพรขยายมายงอาณาจกรหรภญไชยดวย

ดวยเหตอาณาจกรหรภญไชยมความเจรญรงเรองและมงคงสมบรณ พญามงรายมพระประสงคอยากไดไวในอ านาจ จงไดใชกลอบายใหอายฟาเขาไปเปนไสศก วางแผนใหเกดความแตกแยกกนในอาณาจกร ในภายหลง กองทพของพญามงรายจงเขายดอาณาจกรหรภญไชยจากพระยายบา กษตรยองคสดทายของอาณาจกรหรภญไชยไวในอ านาจไดส าเรจ ในป พ.ศ. 1835 และไดผนวกหรภญไชยเขาไวเปนสวนหนงของอาณาจกรลานนาตงแตนนเปนตนมา

อาณาจกรสโขทย

หลงจากทพญามงรายไดแผขยายอาณาเขตและรวบรวมบานเมองจนเปนปกแผนมนคงจนเปนทมาของ อาณาจกรลานนา แลว จงไดสรางเมองเชยงใหมหรอ นพบรศรนครพงคเชยงใหม ขนใน พ.ศ. 1839 เพอเปนศนยกลางของอาณาจกรลานนา ในการสรางเมองนน พระองคทรงไดทลเชญพอขนรามค าแหงจากกรงสโขทยและพญาง าเมอง เจาเมองพะเยาซงเปนพระสหาย ใหเสดจมาชวยเลอกชยภมการสรางเมอง จงเหนไดวาอาณาจกรเหลานมสมพนธไมตรตอกนอยางแนบแนน ในต าราราชวงศปกรณกลาววา กษตรยทงสามไดตงสจจะปฏญาณตอกน โดยนงหลงพงกนทฝงแมน าขนภ แลวเอามดมาแทงมอกนทกคน เอาเลอดใสแพงฝา สกนกน ใหเปนมตรสนทตอกนทกพระองค ตอมาแมน าขนภจงเรยกวา แมน าอง ในปจจบนนไดมอนสรณสถานคอ อนสาวรยสามกษตรย ประดษฐานอยทหนาศาลากลาง (เกา) จงหวดเชยงใหม

อาณาจกรลานนา

สมยหรญนครเงนยาง อาณาจกรลานนามความเปนมาหลงจากทพญามงรายไดรวบรวมหวเมองตาง ๆ อนมเจาเมองทมเชอสายมาจากวงศลวจงกราชดวยกนจนเปนปกแผนในอาณาจกรหรญนครเงนยาง ตอมาไดตอาณาจกรหรภญไชยแลวผนวกเขาไวในอาณาจกรดวย นบเปนการเรมตนของอาณาจกรใหม ทตอมาเรยกวา อาณาจกรลานนา ภายหลงไดมการยายศนยกลางของอาณาจกรไปอยทเมองนพบรศรนครพงคเชยงใหม ท าใหเมองเชยงรายซงเดมนนเปนศนยกลางของอาณาจกรหรญนครเงนยางไดลดความส าคญลงไปในระยะหลง ๆ

สมยรตนโกสนทร

อาณาจกรลานนาไดมบทบาทส าคญในการท าสงครามกบพมา โดยน าก าลงรวมกบกองทพทางกรงเทพฯ ท าสงครามกบพมาในระหวาง พ.ศ. 2312 - 2347 สงครามในระยะดงกลาวนไดเกดลทธ เกบ ผาใสขา เกบขาใสเมอง ไดกวาดตอนเอาผคนจากเมองเชยงตง สบสองปนนา ฯลฯ ผคนทถกกวาดตอนมา

19 ประวตเมองเชยงราย

เหลานนสวนใหญ ไดแก ชาวไทยใหญ ชาวไทยลอ และชาวไทยเขน ซงมวฒนธรรมประเพณทคลายคลงกบชาวไทยโยนกของอาณาจกรลานนา แลวมาไวตามหวเมองตาง ๆ ในอาณาจกรลานนา กลมทถกกวาดตอนมานนไดเอาศลปวฒนธรรมเขามาเผยแพรดวย เชน การท าเครองเขน แกงฮงเล น าพรกอองของชาวไทยเขน ขนมจนน าเงยวของชาวไทยใหญ การทอผาของชาวไทยลอ เปนตน

ในปจจบน กลมชาวไทยลอหรอชาวไทยเขน มถนฐานกระจายอยในหลายอ าเภอของจงหวดเชยงราย และจงหวดในภาคเหนอ และไดถายทอดศลปวฒนธรรมตาง ๆ ไวอยางมาก เชน วฒนธรรมการแตงกาย อาหารการกน งานหตถกรรม เปนตน

ส านกงานจงหวดเชยงราย ศาลากลางจงหวดเชยงราย ถนนแมฟาหลวง ต าบลรมกก อ าเภอเมอง จงหวดเชยงราย 57000 http://www.chiangrai.go.th, http://www.chiangrai.net E-mail : chiangrai@moi.go.th โทร. 053 910700