สมเดจพระนเรศวรมหาราช “มหากษตรยชาตนกรบผกอบกเอกราชแผนดน”

โดย ผชวยศาสตราจารย ดร.วศน ปญญาวธตระกล ผอ านวยการสถานอารยธรรมศกษา โขง – สาละวน

มหาวทยาลยนเรศวร

บทน า กรงศรอยธยา: พระนครเมอครงรงโรจน

ภาพวาดกรงศรอยธยา วาดโดยจตรกรชาวฮอลนดา ในราว พ.ศ. 2136

ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

ภมหลงกรงศรอยธยา กอนทเราจะเขาไปสนใจเรองพระราชประวตของสมเดจพระนเรศวรนน จ าเปนอยางยงทจะตองมาท าความเขาใจเรองราวแวดลอมสมยกอนพระองคกนเสยกอน กรงศรอยธยากอตงราชธานขนเมอ พ.ศ. ๑๘๙๓ โดยสมเดจพระรามาธบดท ๑ (พระเจาอทอง) แหงราชวงศอทอง สบทอดต าแหนงกษตรยครองกรงศรอยธยามา ๓ พระองค คอ สมเดจพระรามาธบดท ๑ สมเดจพระราเมศวร และพระรามราชาธราช ตอจากสมเดจพระรามราชาธราช กรงศรอยธยากตกอยภายใตการปกครองของกษตรยจากราชวงศสพรรณภมตอเนองถง ๑๒ รชกาล กระทงถงเปลยนราชวงศอกครงเปนราชวงศสโขทยในรชสมยของสมเดจพระมหาธรรมราชา พระราชบดาของสมเดจพระนเรศวร

2

กรงศรอยธยามปญหาทางดานการเมองภายในมาอยางตอเนองนบแตสถาปนาราชอาณาจกรขนมา โดยในระยะแรกมปญหาความขดแยงและสมพนธเกยวของเปนเครอญาตกนระหวางราชวงศอทองกบราชวงศสพรรณภม ชวงเวลาทกรงศรอยธยาปกครองแผนดนอยนนปรากฏพระนามพระมหากษตรยททรงพระเกยรตและมความสามารถหลายพระองค เชน สมเดจพระบรมไตรโลกนาถ พระรามาธบดท ๒ ผเจรญสมพนธไมตรกบตางชาตอยาง โปรตเกส พระไชยราชากษตรยนกรบผเปดศกราชการท าศกกบพมาเปนครงแรก ตลอดระยะเวลาทผานมา กรงศรอยธยาเตบโตในฐานะเมองศนยกลางแหงอาณาจกรทก าลงเตบโตทางการคาและสงคม กลาวคอในกรงศรอยธยานนสามารถรวบรวมหวเมองรอบขางเขามาเปนสวนหนงในพระราชอาณาจกรไดท งลานนา ลานชาง เขมร มอญบางสวน หวเมองปกษใตท งหลายไปจนถงมะละกา ขณะเดยวกนดานศลปวฒนธรรมเจรญรงเรองอยางตอเนอง มพฒนาการดานสถาปตยกรรมและศลปกรรมอยางนาชนชม จนในทสดพมาเพอนบานทมกองทพทเขมแขงกวาในขณะนนยกทพมาลอมกรงศรอยธยา สามารถรกรบเขามาจนเอาชนะกรงศรอยธยาไดในทสด โดยม พระเจาบเรงนอง กษตรยพมาในสมยนนไดทรงสถาปนา พระมหาธรรมราชา ใหเปนผปกครองกรงศรอยธยาในฐานะเมองขนของพมา หลงจากตกเปนเมองขนของพมาพระมหาธรรมราชาไดหาโอกาสแหงอสรภาพในการประกาศเอกราชตอพมา ดวยความทพระองคทรงเลงเหนความเปนไทและสายเลอดแหงอาณาจกรในการปกครอง

พระราชประวตพระนเรศวร: กาวชวตแหงภมหลงอสรภาพ

สมเดจพระนเรศวรพระราชสมภพและทรงเจรญวย พ.ศ.2096-พ.ศ.2106

ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

3

สมเดจพระนเรศวรมหาราช หรอทประชาชนทวไปเรยกวา พระองคด ำ กษตรยผทรงกอบกอสรภาพจากพมาในการเสยกรงศรอยธยาครงท 1 สมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงเปนพระราชโอรสในสมเดจพระมหาธรรมราชา ผสบเชอสายมาจากราชวงศสโขทย และพระวสทธกษตรย (พระสวสดราช) ราชธดาของสมเดจพระศรสรโยไทกบสมเดจพระมหาจกรพรรดกษตรยแหงกรงศรอยธยา ประสตเมอ พ.ศ. ๒๐๙๘ ณ พระราชวงจนทน เมองพษณโลก เมอครงพระราชบดาทรงเปนอปราชครองเมองพษณโลก มพระเชษฐภคนองคหนงพระนาม พระสพรรณกลยา และพระอนชา พระเอกาทศรถ (พระองคขาว) รวมสายเลอด พระนามของพระองคปรากฏในลายลกษณอกษรหลายฉบบ เชน พระนเรศ วรราชาธราช, พระนเรสส, องคด า ไมสามารถสรปไดวาพระนาม นเรศวรไดมาจากทใด แตสนนษฐานเบองตนวา เพยนมาจาก สมเดจพระนเรศ วรราชาธราช เปน สมเดจพระนเรศวร ราชาธราช นนเอง

พระองคเสดจขนครองราชยเมอวนท ๒๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๑๓๓ สรรวมการครองราชยสมบต ๑๕ ปเสดจสวรรคตเมอวนท ๒๕ เมษายน พ.ศ. ๒๑๔๘ รวมพระชนมพรรษา ๕๐ พรรษา ทงน ความยงใหญและความกลาหาญของพระองคมอยในสายเลอด เนองจากพระองคทรงเปนกษตรยทสบเชอสายมาจากอาณาจกรทยงใหญทงสองอาณาจกร ไดแก อาณาจกรสโขทยและอาณาจกรอยธยา สายเลอดแหงนกสและการปกครองทสบทอดมาจากสายเลอดจงสงผลใหพระองคเปน พระมหากษตรยทยงใหญและเกรยงไกรในแผนดนกรงศรอยธยา

เพอทจะปลดปลอยสยามใหเปนเอกราชจากเหลาศตรทรายรอบอยทวทศทงเหนอและใต สมเดจ

พระนเรศวรจงทรงปกปองและแผขยายขอบอาณาจกรของสยามประเทศอยางเขมแขง ดงปรากฏในจดหมายเหตของปเตอร วลเลยมสน ฟลอรส (Peter Williamson Floris) วา

“…นคอเรองราวยอๆ เกยวกบความพนาศลงของอาณาจกรพะโค ในขณะทราชอาณาจกรสยามฟนตวขนอกครงหนงหลงจากไดเสอมโทรมลงไปมากเพราะพะโคไดเขามาเปนเจาเขาครอง. พระองคด าทรงปราบปรามกมพชา, ลานชาง, เชยงใหม, นครศรธรรมราช, ปตตาน, ตะนาวศร, รวมทงแวนแควนและอาณาจกรอนๆ เขาไวในอ านาจ. ครนถงป พ.ศ. ๒๑๔๘ พระองคกสนพระชนมลง โดยมไดมพระราชโอรส พระองคทรงมพระสตปญญาล าเลศ…”

4

องคประกนหงสาวด: บมเพาะพระปรชาญาณ

เมอครงสมเดจพระนเรศวรทรงพระเยาว พระองคทรงประทบทพระราชวงจนทน เมองพษณโลก จนเมอพระชนมมายได ๙ พรรษา พระเจาบเรงนอง กษตรยพมามาสรบกบกรงศรอยธยา สมเดจพระมหาจกรพรรดแหงกรงศรอยธยาและพระมหาธรรมราชาอปราชครองเมองพษณโลก ไดรวมมอตอสปองกนอาณาจกรอยางเตมก าลงความสามารถจนขาศกเขามาสรบไมได กองทพพมาจงตงกองทพลอมเมองจนภายในกรงศรอยธยาขาดแคลนเสบยงอาหารและเกดโรคระบาด สงผลใหสมเดจพระมหาจกพรรดยอมออนนอมตอพระเจาบเรงนองใน พ.ศ. ๒๑๐๗

พระเจาบเรงนองทรงขอพระนเรศวรเปนพระราชบตรบญธรรม (องคประกน) พ.ศ.2106

ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

ภายหลงสงคราม พระเจาบเรงนองเรยกคาเสยหายตามความตองการและเลงมายงบคคลส าคญทจะ

เปนตวประกนไดเปนอยางด นนคอ สมเดจพระนเรศวร โดยขณะนนทรงมพระชนษาไดเพยง ๙ พรรษา จงท าใหสมเดจพระนเรศวรจงตองเสดจออกไปอยเมองหงสาวด โดยพระองคไดอยรวมกบเจานายเชอพระวงศพระเจาหงสาวด ซงเปนรนราวคราวเดยวกนหลายพระองค พรอมกบเชอพระวงศจากประเทศราชตางๆ ทมาเปนตวประกนเชนเดยวกน

5

สงสมวชาเพอการหวนคน ขณะอยเมองพมา พระนเรศวรไดศกษาเรยนรนสยใจคอของขนนางพมา ท งศกษาภาษาและ

ยทธศาสตรแบบแผนการรบอนทนสมยในเวลานนของพมาจนเกดความช านาญ ซงนบเปนสงส าคญอยางยงส าหรบการอานความคดเพอหาหนทางในการตอสกบพมาภายหลงจากทพระองคไดเสดจกลบกรงศรอยธยาแลว พระองคทรงน ายทธศาสตรการรบอนทนสมยแบบใหมทไดเรยนรจากพมาน มาฝกใหกบเหลาทหารของอยธยา เพอใหเกดความเขาใจในแบบแผนวธการรบและสามารถตอกรยทธศาสตรของพมาได

สมเดจพระนเรศวร พระชนษา 11 ป เลนกระบกระบองกบมงสามเกยดตอหนาพระเจาหงสาวด

(บเรงนอง) ณ เมองหงสาวด ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

นอกจากนนเหตการณเมอครงสมเดจพระนเรศวรทรงประทบอยเมองพมา ไดสรางความทรงจ าไวในแผนดนพมาและเกยรตยศตราตรงไวแกแผนดนอยธยา ถงลกษณะอปนสยทกลาหาญ รกชาตบานเมอง เปนนกรบทมความสามารถและหวงใยทกขสขของราษฎร ดงปรากฏเปนเรองเลาขานรนสรนสบตอเรอยมาเชน การชนไก ดงปรากฏความวา “เมอครงสมเดจพระนเรศวรประทบอยกรงหงสาวด ทรงชนไกกบมงสามเกยด เมอไกของพระองคชนะ มงสามเกยดจงวา ไกเชลยตวนเกงนก เมอไดยนเชนนนสมเดจพระนเรศวรทรงตอบกลบไปวา ไกเชลยตวน จะพนนเอาเมองกยงได”

6

สมเดจพระนเรศวรเมออยเมองหงสาวด พ.ศ.2121 พระชนษา 23 ปเลนไกกบมงสามเกยด

มงสามเกยดวาไกเชลยเกง สมเดจพระนเรศวรตอบวา ไกเชลยตวนจะพนนเอาบานเอาเมองกนกได ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

ลกษณะทกลาหาญของพระองคจงเปนเรองทไดรบการกลาวขานมาอยางตอเนอง ตงแตเมอครงเปนตวประกนทพมาและกลบมาปกครองแผนดนอยธยา

ตลอดชวงเวลาทสมเดจพระนเรศวรทรงเปนองคประกน สถานการณความสมพนธระหวางพมาและอยธยาดเหมอนจะราบรนและเปนมตรทดตอกน ในเมอพมามตวประกนเปนถงพระราชโอรสแหงกรงศรอยธยา ทวาสถานการณกลบผดแปลกออกไป เมอใน พ.ศ. ๒๑๑๑ พระเจาบเรงนองไดทรงยกทพมาตกรงศรอยธยาอกครง สาเหตของสงครามครงนเกดจากการทสมเดจพระมหนทราธราช ผครองกรงศรอยธยาตอจากสมเดจพระมหาจกพรรดผเปนพระราชบดา ไดวางแผนสมคบคดทรยศรวมกบพระเจาไชยเชษฐา กษตรยแหงอาณาจกรศรสตนาคนหตลานชาง โดยออกอบายใหไปโจมตเมองพษณโลกเพอหวงหาเหตประทษรายสมเดจพระมหาธรรมราชา แตเหตการณกลบพลกตาลปตรเมอพระเจาบเรงนองทรงทราบความดงนนจงทรงพโรธเปนอยางยงเนองจากในเวลานนสมเดจพระมหาธรรมราชาผครองเมองพษณโลก ถอเปนเมองทอยใตอานตการปกครองดแลของอาณาจกรหงสาวด พระเจาบเรงนองจงทรงน าทพมาลอมและตกรงศรอยธยาแตกพายยบเยน ในพ.ศ. ๒๑๑๒ ถงขนาดกองทพของพระเจาไชยเชษฐาแหงอาณาจกรลานชางหลกหนพระราชอ านาจของพระเจาบเรงนองลงไปตงเมองเวยงจนทนใหม

เมอพระเจาบเรงนองทรงตไดกรงศรอยธยาแลว จงสถาปนาสมเดจพระมหาธรรมราชาขนเปนกษตรยผครองกรงศรอยธยาในฐานะเจาประเทศราช และไดน าตวสมเดจพระมหนทราธราช เชอพระวงศและขนนางส าคญๆ กวาดตอนไปยงหงสาวด ภายหลงจากทพระมหาธรรมราชาไดขนครองราชย ณ กรงศร

7

อยธยาแลว พระองคไดทรงขอสมเดจพระนเรศวรกลบมาชวยราชการบานเมอง และไดสงพระสพรรณกลยา ราชบตรไปเปนตวประกนทกรงหงสาวดแทน

จากองคประกนสพระมหาอปราช ครนสมเดจพระนเรศวรกลบมาจากการเปนเชลยศกแลว สมเดจพระมหาธรรมราชา ทรงอบรมสงสอนพระองคอยางใกลชด เพอใหเกดความเขาใจในหนาททตองพงปฏบต ทงในดานการเมอง การปกครอง และการศกสงคราม สมเดจพระมหาธรรมราชาทรงมนพระทยในพระปรชาสามารถของพระราชโอรส จงทรงโปรดเกลาฯ ใหสถาปนาพระอสรยยศเปนพระมหาอปราช และยงมพระบรมราชโองการใหเสดจไปครองเมองพษณโลก ซงเปนหวเมองส าคญฝายเหนอ ในพ.ศ. ๒๑๑๔ โดยมพระชนมายเพยง ๑๖ พรรษา

ภายหลงสมเดจพระนเรศวรเสดจมาครองเมองพษณโลก พระองคทรงเรมรวบรวมก าลงคนและฝกฝนเดกหนมรนใหมๆ มาไวเพอเปนก าลงของบานเมองมากมาย ในดานการเมองพระองคทรงจดระเบยบการปกครองใหเปนเหมอนกรงศรอยธยา เมองพษณโลกจงมความกาวหนาและพฒนาไดกาวไกล ทางดานการทหารทมก าลงเขมแขง ท าใหบรรดาหวเมองตางๆ พากนยกยองชนชมในพระปรชาสามารถของพระองค จงสงลกหลานมาฝกอาวธและฝกวชาทหาร เพราะเปนทรกนดวาอปราชแหงเมองพษณโลกองคนจะสามารถเตรยมกอบกเอกราชคนสแผนดนได

ขณะสมเดจพระนเรศวรด ารงต าแหนงมหาอปราชครองเมองพษณโลก พระองคทรงประกอบพระราชกรณยกจทมความส าคญ เพอแสดงถงความกลาหาญและพระอจฉรยภาพในดานการรบไวมากมาย จนในทสดสงผลใหสรางความหวาดเกรงใหแกกษตรยพมาวาจะเปนภยแกอนาคตในทสด โดยมเหตการณส าคญดงน พ.ศ. ๒๑๒๑ นกพระสฏฐาผครองกรงละแวก สงพระยาจนจนตน ากองทพเรอมาโจมตเมองเพชรบร แตพระยาจนจนตกระท าการลมเหลวและเกรงอาญาโทษจากนกพระสฏฐา จงไดขอสวามภกดตอพระมหาธรรมราชา เพอสอดแนวความเปนไปในกรงศรอยธยาและน ากลบไปรายงานตอนกพระสฏฐาเพอลบลางความผดเดม โดยในปตอมาพระยาจนจนตหนลงเรอส าเภากลบกรงละแวก เมอสมเดจพระนเรศวรทรงทราบขาววาพระยาจนจนตเอาใจออกหางตอกรงศรอยธยา พระองคไดทรงเรอขบไลตามยงเรอส าเภาไปจนถงปากแมน าเจาพระยา แตเรอส าเภาออกน าลกพรอมกบกระแสลมเปนใจ จงท าใหกองทพพระนเรศวรตามเรอพระยาจนจนตไปไมทน พ.ศ. ๒๑๒๔ พระเจาบเรงนองรบสงใหเจาเมองประเทศทพระเจาบเรงนองเคยไดทรงชบเลยงน าทพไปปราบกบฏ ซงไดแกสมเดจพระนเรศวรแหงกรงศรอยธยาและพระสงกทตแหงตองอ ตองการใหพระมหาอปราชมงชยสงหผเปนราชบตรออกแสดงฝมอในครงนดวย แตทพของพระมหาอปราชและพระสงกทตไมสามารถปราบกบฏได มเพยงสมเดจพระนเรศวรเทานนททรงยกทพไปตเมองคง โดยปลอมเปนไทยใหญและลกลอบไปส ารวจภมประเทศของเมองคงกอน จากนนพระองคแบงทพออกเปนสองกองเพอเขาโจมต

8

โดยใหทพหนาเปนทพลวง ทพจรงโจมตดานหลง ในทสดกจบตวเจาฟาเงยวเมองคงได โดยไมตองเสยเลอดเนอ วสยทศนอนเฉยบแหลมเพอการปฏรป

สถานการณตางๆ ทสมเดจพระนเรศวรทรงประสบพบเจอมาตงแตเยาววยจวบจนพระองคกาวขนมาปกครองบานเมองและดแลเมองพษณโลก ในฐานะองคสมเดจพระมหาอปราช ไมวาอนดวยเกดจากการเรยนร ฝกฝน และประสบการณ ชวยท าใหสมเดจพระนเรศวรสามารถตกผลกองคความรทสงสม น ามาใชแกไขขอบกพรองของบานเมองอนเกดจากระบบตางๆ เชน การสงคราม การผกสมพนธมตร ฯลฯ ซงลวนแลวแตเปนเหตปจจยแหงจากสญเสยอสรภาพ

ประสบการณในขณะทรงพระเยาวของพระองค เปนชวงทส าคญทสดอกชวงหนงในการแสวงหา

ความรเพอผลประโยชนแหงการประกาศอสรภาพ สมเดจพระนเรศวรไดทรงสงสมประสบการณการเรยนรในเรองราวตางๆ ตงแตครงเปนตวประกนทประเทศพมาและเสดจกลบกรงศรอยธยา ตลอดจนเมอกลบมาด ารงฐานะอปราชเมองพษณโลก เปนชวงเวลาทแสดงใหเหนถงความมงมนของพระองคทมมานะพยายามในการสงสมความร ทงจากการเรยนและประสบการณทพระองคไดพบเหนเมอครงทรงพระเยาว เชน ทรงเหนศกสงครามมาแตเยาววย ทรงไดยนไดฟงถงการวางแผนของการรบของเหลาทหารและขนนางชนผใหญ ทรงตระหนกถงความส าคญในก าลงอาวธและเสบยงอาหารอยตลอดเวลา ตลอดจนการไดด ารงต าแหนงอปราชกเปนเครองชวยสงสมประสบการณทงความพายแพและชยชนะ ประสบการณเหลานจงมสวนหลอหลอมลกษณะอปนสยแหงการเปนนกรบ ทงดวยพระสตปญญาอนชาญฉลาดเฉยบคม ลกซง กลาหาญเดดเดยวในเชงการวางแผนการรบ และวางกลอบายตางๆ ไดอยางดเยยม

ประกาศอสรภาพ ปฐมบทแหงการปฏรป พระนเรศวรผน าแหงอสรภาพของปวงชน

ความเจบปวดรวดราวทจะตองเผชญความสญเสยทงบานเมอง ญาตพนอง วงศตระกลฐานนดรศกด อาณาประชาราษฎร อสรภาพ ตลอดตองจากบานจากเมองไปอาศยอยตางแดน พระองคจงตองดนรนทกวถทางเพอแกไขขอผดพลาดทบรรพบรษกอไว ทงน ดวยความทพระองคตองเตบโตทามกลางอรราชศตร จงถกหลอหลอมใหมความมงมนและเดดเดยวตอการกาวผานขวากหนามทงปวง สมเดจพระนเรศวรจงมสภาวะความเปนผน าในระดบสง กระทงพระองคไดเสดจกลบกรงศรอยธยาเพอชวยเหลอราชการของพระราชบดา สมเดจพระนเรศวรกยงคงสามารถแสดงศกยภาพความเปนผน าอยางมากจนสามารถน าพาชาตบานเมองสอสรภาพ

9

ตเมองคงและประกาศอสรภาพ

สมเดจพระนเรศวรทรงประกาศอสรภาพ พ.ศ.2127 ประชมนายทพนายกองทพลบพลาตอหนา พระสงฆ

และพวกมอญ แลวทรงหลงทกษโณทกใหตกเหนอพนแผนดน ประกาศอสรภาพของประเทศสยาม ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

ภายหลงการสวรรคตของพระเจาบเรงนอง พระเจาองวะคดจะตตวออกหางจากหงสาวด พระเจา

นนทบเรงกษตรยพมาองคใหมจงเกณฑทพประเทศราชใหไปชวยปราบ โดยการเกณฑทพคราวนมอบายแฝงอยคอ พระเจานนทบเรงตองการใหพระมหาอปราชแหงหงสาวดก าจดพระนเรศวรทงเสยระหวางการเดนทาง โดยวางแผนใหพระยาเกยรตและพระยาราม รวมมอกบพระองคก าจดสมเดจพระนเรศวร ทวาดวยพระเดชพระคณเมอครงอดตทสมเดจพระนเรศวรมตอพระยาเกยรตและพระยาราม อกทงตางกเคยเปนศษยของพระมหาเถรคนฉอง ซงพระมหาเถรคนฉองมภมหลงเปนมอญทเกลยดชงพมาอยแลว จงพยายามเกลยกลอมแมทพทงสองมใหปฏบตตามค าสงของพระมหาอปราชาแหงหงสาวด

10

สมเดจพระนเรศวรทรงพระแสงปนตนขามแมน าสะโตง

ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

เมอพระนเรศวรน าทพมาถงเมองแครง พระมหาเถรคนฉองกรบทลแผนของพมาใหทรงทราบโดย

ทนท สมเดจพระนเรศวรจงพนจนจารณาแลววาหากปลอยไปสภายภาคหนา คงมเหตปองรายเชนนอก พระองคจงตดสนพระทยประกาศเอกราชจากพมาเสย โดยทรงท าพธหลงน าประกาศอสรภาพ แลวน าผคนกลบกรงศรอยธยา เมอทราบขาวฝายพมาจงยกทพออกตดตาม โดยทพหนาอยในการควบคมของสรกรรมา ไดตดตามมาจนถงแมน าสะโตง กพบทพของสมเดจพระนเรศวรตงมนอยอกฝงหนงของแมน า สมเดจพระนเรศวรทรงเหนกองทพพมายกทพมาทน พระองคทรงประทบพระแสงปนตนยงขามแมน าถกสรกรรมาฟบลงกบคอชางขาดใจตาย ดวยเหตนจงท าใหทพพมาตองถอยรนกลบหงสาวดไป

การประกาศอสรภาพของสมเดจพระนเรศวร มไดเปนเพยงการปลดปลอยอาณาประชาราษฎรของ

พระองค ทางกายจากการควบคมพมาเทานน หากแตเปนการปลดปลอยทางจตวญญาณและปญญาดวย กลาวคอ การทตกอยภายใตการควบคมของพมามไดเปนการขาดอสรภาพทางดานรปธรรมเทานน แตถกครอบง าทางปญญาการคดการอานตางๆ การประกาศอสรภาพของพระองคจงถอเปนการปลดแอกทางปญญา ใหอสรภาพทางความคดแกปวงชนชาวไทย

การกระท าทกลาหาญของพระองคในครงนไดเรมตงแตทราบถงแผนการทจะลอบปลงพระชนมชพ

พระองคของพระเจานนทบเรง จนน าไปสเหตการณส าคญ คอการประกาศเอกราชของพระองคทท าใหคนไทยไมตองตกเปนเมองขนของตางชาต พรอมทงการด าเนนการในการปราบปรามและปกปองอาณาจกรอยางเตมก าลง เพอทจะน าเอาอสรภาพมาสชาวไทยอยางแทจรง ยอมสะทอนใหเหนถงแนวคดทส าคญประการหนงซงเปนยทธศาสตรส าคญของการเปลยนแปลงทสะทอนออกมาจากการประกาศอสรภาพ ผล

11

ของวรกรรมและวรยะอตสาหะทสงเสรมใหเกดอสรภาพอยางแทจรง ไดด ารงและสบตอเนองมาเพอสรางความสงบสขอยางถาวรแกปวงชนชาวไทย

สมเดจพระนเรศวรตเมองคง เมอป พ.ศ.2121 พระชนษา 23 ปพลกองใหญของสมเดจพระนเรศวร

ขนทางดานขางตเมองคงแตก และจบตวเจาฟาเงยวเมองคงได ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

เหตการณครงนถอไดวาเปนสงทแสดงออกถงความส าเรจจากการสงสมประสบการณตางๆ ตาม

เสนทางทส าคญในชวตของพระองค คอชยชนะทพระองคมในคราวศกตเมองลมและเมองคง ทพระองค

ทรงวางแผนโดยอาศยกลยทธและความรทางยทธศาสตรทส าคญในการรบเพอทจะเอาชนะการปองกนท

แขงแกรงได โดยเฉพาะแนวคดทส าคญเรองของการเรยนรภายในภายนอก เขาใจถงจดออนและจดแขงของ

ตนเองและฝายตรงขาม สงเหลานไดน ามาสการเปลยนแปลงกรอบแนวคด กระบวนทศนในเชงศกแบบ

ใหม ทแตกตางจากบคคลอน จนน ามาสความส าเรจ คอการประกาศอสรภาพน าไทยมาสความเปนไทใน

ทสด

12

ด ารงรกษาไวซงอสรภาพ เมอสมเดจพระนเรศวรสามารถเรยกคนมาซงเอกราชดวยการประกาศอสรภาพแลว พระองคจงพยายามทจะรกษาอสรภาพไวใหไดอยางสดก าลง แมวาจะถกพมายกทพมาตอกรอยหลายครงหลายคราว แตกไมสามารถกระท าได ดวยวสยทศนของสมเดจพระนเรศวรทปรบขอบกพรองในระบบเกาของกรงศรอยธยาเสยใหม ทงนสมเดจพระนเรศวรไดหาทางแกไขปญหาขอบกพรองของกรงศรอยธยาไวทงหมด 3 ดานดวยกน ไดแก

พระอจฉรยภาพการสงคราม: พลงทางปญญาเพอสนตสขทถาวรของคนไทย

เมอสมเดจพระนเรศวรไดขนครองราชย พระองคทรงแสดงใหเหนถงพระอจฉรยภาพ พลงในการสรางสรรคและพลงของปญญาทเกดจากสงสมจากการเรยนร อสรภาพทางปญญาทเกดจากการหลดพนจากการครอบง าของพมา ดงทพระองคไดแสดงออกถง “การปกครองเพอความผาสกของสยามประเทศ” “การบรหารและการจดการในกจการสงคราม” “พาณชยกจรากฐานแหงพระราชอ านาจ”

พระอจฉรยภาพทางการทหาร

พระมหากษตรยไทยในอดตมไดด ารงต าแหนงแตเพยงผปกครองดนแดนในอาณาจกรเทานน แตยงเปนแมทพน าก าลงออกตอสศตรในยามศกสงคราม เพอรกษาความมนคงปลอดภยของชาตบานเมองอกดวย สมเดจพระนเรศวรทรงเปนทงแมทพและเสนาธการทปรชาสามารถ ไดทรงน าทพไปรบครงแรกขณะพระชนม ๒๖ พรรษา ในคราวยกทพไปปราบเมองคงรวมกบทพจากเมองตางๆ ของพมา ครงนนทพไทยตเมองคงไดประสบชยชนะอยางงดงามดวยทรงใชยทธวธรปแบบใหมททรงฝกหดใหกบทหารในสงกดททรงคดเลอกและจดตงขนดวยระองคเอง กลวธการยทธส าคญคอ การเดนทพเสนนอก และการเดนทพเสนใน และวธการรบแบบกองโจร

การเดนทพเสนนอก เปนยทธวธพนฐานในการรบทนยมใชกนทวไป ใชวธเดนทพเขาหาขาศกจาก

หลายทศทางเพอใหขาศกเกดความพะวาพะวงในการตงรบ กลวธการยทธนจ าเปนตองมการตดตอสอสารทดระหวางผคนในกระบวนทพ เพอประโยชนในการประสานการรบทมประสทธภาพ สมเดจพระนเรศวรไดทรงน าวธการเดนทพเสนนอกมาใชในคราวเสดจยกทพไปตเมองกมพชา พ.ศ. ๒๑๓๖ โดยแบงทพไปตเขมรถง ๓ ทางดวยกน คอ เมองพระตะบอง เมองเสยมราฐ และเมองบนทายมาศ กอนจะรวมก าลงเขาตเมองละแวกซงเปนราชธานของกมพชา โดยทพกรงศรอยธยาตงลอมเมองละแวกอยเปนเวลา ๓ เดอน

การเดนทพเสนใน ดวยพระปรชาล าเลศในการรบ สมเดจพระนเรศวรไดทรงรเรมกลยทธในการรบใหม เพอแกยทธวธการเดนทพเสนนอกซงเปนทรจกในชอ การเดนทพเสนใน เพอสศกทยกมาจากหลาย

13

ทศทาง หวใจของกลยทธนคอ การแยกก าลงฝายขาศกไมใหสามารถรวมก าลงได โดยโจมตขาศกทจะสรางความเสยหายใหไดมากทสดกอน แลวจงท าลายก าลงสวนทเหลอในการตแตละครงตองกระท าอยางตอเนองและโจมตขาศกใหแตกหกในคราวเดยว การด าเนนกลยทธแบบนตองอาศยการบกดวยความรวดเรวและตองสกดดนการถอนทพของศตรใหไดการรบจงจะไดผลสงสด สมเดจพระนเรศวรทรงเชยวชาญกลวธนอยางดเยยม

การรบแบบกองโจร กลวธการยทธอกแบบหนงทสมเดจพระนเรศวรทรงโปรดปรานและน ามาใชเปนผลส าเรจแทบทกครงคอ ยทธวธการรบแบบกองโจร ทรงคดเลอกผทช านาญในภมประเทศมาปฏบตการรบและจดตงหนวยเคลอนทเรว เพอท าการตโฉบฉวยรบกวนรงควานไมใหศตรไดอยอยางสงบ ตดเสนทางการคมนาคมขนสงและล าเลยง ท าลายก าลงลาดตระเวนของฝายตรงขาม แตหนวยทหารนมหลกทตองยดปฏบตคอ หลกเลยงการปะทะกบกองทพทมก าลงเหนอกวา สมเดจพระนเรศวรทรงใชวธการรบแบบกองโจร เปนยทธวธหลกในการสศกพมา พระองคทรงจดใหหนวยเคลอนทเรวออกตโฉบฉวย กอกวนทพพมาทพระเจานนทบเรงเปนแมทพใหญ ทรงน าก าลงทหารออกตปลนคายพมาดวยพระองคเองอยหลายครง เชน ปลนเผาคายพระยานคร และปลนคายทพหลวงของพระเจานนทบเรง การรบแบบกองโจรนเองเปนผลใหขาศกเกดความระส าระสาย ทหารเสยขวญก าลงใจและเกดความทอแทจนไมสามารถด าเนนการตามแผนได

การปกครองเพอความผาสขของสยามประเทศ ภายหลงจากการประกาศอสรภาพและขนครองราชยสมบตเปนพระมหากษตรยแหงกรงศรอยธยาแลว สมเดจพระนเรศวรทรงแนพระทยวาพมาจะตองยกทพใหญมารกรานไทยอกเปนแน พระองคทรงไดน าแนวทางการสรบทไดเรยนรและสงสมมาเปลยนแปลงยทธศาสตรทางดานการรบเพอรบมอพมา โดยทรงเตรยมเสบยงและรวบรวมก าลงพลจากหวเมองเหนอมาไวทกรงศรอยธยาเพอใหมก าลงมากขน ในพ.ศ. ๒๑๒๗ ทรงโปรดเกลาฯ ใหบรรดาหวเมองฝายเหนอทงหลายอพยพผคนพรอมดวยเสบยงอาหารไปตงหลกอยทกรงศรอยธยา พรอมกนนนสมเดจพระมหาธรรมราชาไดโปรดใหสรางวงใหม เรยกวาพระราชวงจนทรเกษม ใหเปนทประทบของสมเดจพระนเรศวรทกรงศรอยธยา ซงแนวความคดดงกลาวสงผลใหในสมยสมเดจพระนเรศวรไดมการยกเลกต าแหนงอปราชครองหวเมองเหนอและไดแตงตงขนนางทองถนขนมาปกครองแทน โดยมสาเหตส าคญมาจากก าลงคนของกรงศรอยธยามนอยไมเพยงพอตอการรบศกจากพมา หากไดก าลงคนจากหวเมองฝายเหนอไปไว ก าลงกจะมมากเปนการรวมศนยก าลงทางทหาร และพระองคทรงตองการใหจดปะทะศก เปนพนทรอบๆกรงศรอยธยา เพอสะดวกแกการสงก าลงบ ารงในการท าศกกบพมาและไมตองการใหพมาไดก าลงคนและเสบยงจากหวเมองฝายเหนอ

14

สมเดจพระนเรศวรตคายพระเจาเชยงใหมทบานสระเกศ แขวงเมองวเศษไชยชาญ พ.ศ.2128

ทพเชยงใหมแตกยบเยน ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

การเปลยนแปลงยทธศาสตรดงกลาวประสบผลส าเรจในสงครามกบพมาชวง พ.ศ. ๒๑๒๘-๒๑๓๐ กลาวคอ ในชวงระยะเวลาดงกลาว ไมวาจะเปนการท าศกกบพระเจาเชยงใหม พระยาพสม หรอการรบกบพระเจานนทบเรง กองทพพมาไมสามารถเขาประชดกรงศรอยธยาได แตกลบเปนฝายกองทพของอยธยาภายใตการน าทพของสมเดจพระนเรศวรทสามารถน าทหารออกตอบโตการปดลอมของกองทพพมาจนสามารถตทพพระเจาเชยงใหมกบพระยาพสมแตกพาย ในการสงครามในครงน สมเดจพระนเรศวรไดทรงสรางวรกรรมส าคญ ๒ เหตการณ คอ เหตการณแรกสมเดจพระนเรศวรถกลกไวท ามนายทหารพมาน าไพรพลเขาลอมพระองคไว โดยลกไวท ามไดเขาไปจบพระองค สมเดจพระนเรศวรทรงใชพระแสงทวนแทงลกไวท าม เหตการณท ๒ พระองคน าทพบกเขาถงก าแพงคายของพระเจานนทบเรงดวยการคาบพระแสงดาบปนคายขาศกอยางกลาหาญ จนภายหลงพระแสงดาบนน ไดรบสมญานามวา “พระแสงดาบคาบคาย” สงผลใหในทสดกองทพพระเจานนทบเรงยกทพกลบในพ.ศ. ๒๑๓๐

15

ลกไวท ามใหพวกพลลอมพระนเรศวรไว ตวเองกบทหารเขาไปจะจบพระองค

สมเดจพระนเรศวรเอาพระแสงทวนแทงลกไวท าม และฟนทหารดวยพระแสงดาบ พ.ศ.2129 ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

สมเดจพระนเรศวรทรงสงหารลกไวท ามแมทพพมาดวยพระแสงทวน พ.ศ.2129

ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

เหตการณการสรบและพระอจฉรยภาพของพระองคสะทอนถงวสยทศนอนกวางไกลทด าเนนนโยบายทางการปกครองในรปแบบใหมเพอรองรบกบการเปลยนแปลงทางดานยทธศาสตรการรบ ผลจากวรกรรมของพระองคท าใหกรงศรอยธยามความเขมแขง สามารถชนะและปองกนขอบอาณาเขตของราชอาณาจกรสยามไดยาวนานสบมา

16

ประกาศศกดาความเปนผน าเพอสนตสขของประชาราษฎร

สมเดจพระนเรศวรทรงน าทหารนมสการและสวดบทพาหงมหากาพย

พระพทธชนราชกอนการรบ และภายหลงการรบ ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

ในการจดการการสงคราม การวางแผนศก การตงทพและวางก าลงคน สมเดจพระนเรศวรทรงพระปรชาสามารถจดทพและเกณฑก าลงคนไดมากมายเพอท าสงคราม สะทอนถงพระอจฉรยภาพในการจดการบรหารการปกครองทงภายในชาตใหสงบสขและน าทพไปท าสงครามเพอชาต ตงแตพระองคขนครองราชยไดทรงเปลยนแปลงรปแบบการจดกองทพจากการตงรบมาสการบกเพอปองกน จนน ามาสการขยายอทธพลของอยธยา สมเดจพระนเรศวรทรงแผพระราชอ านาจเขาไปในดนแดนตางๆ โดยทรงสามารถตเมองมอญ ลานนา ลานชาง และเขมรมาเปนเมองประเทศราช ท าใหอาณาเขตและอ านาจของกรงศรอยธยาแผขยายออกไปอยางกวางขวาง โดยในชวงเวลาดงกลาวมเหตการณส าคญดงน

สงครามยทธหตถ พ.ศ. ๒๑๓๕ พระมหาอปราชายกทพ ๒๕๐,๐๐๐ คน มาตกรงศรอยธยา สมเดจพระนเรศวรและ

สมเดจพระเอกาทศรถน าก าลง ๑๐๐,๐๐๐ คน ไปตงรบทหนองสาหรายเมองสพรรณบร ท าใหเกดการปะทะระหวางกองทพของพระองคและกองทพพมา เมอ ๑๒ มกราคม พ.ศ. ๒๑๓๕ สมเดจพระนเรศวรทรงน าทหารตโตขาศกจนชางพระทนงทงสองพระองคถล าเขาไปถงกองทพหลวงของพมาโดยทก าลงทหารไทยตามไปไมทน เมอเผชญหนากบทพพระมหาอปราชา พระองคทรงทาทายใหกระท ายทธหตถเยยงกษตรย ขณะนนชางพระทนงถอยมาถงจอมปลวกแหงหนง จงมก าลงยนดนชางพระมหาอปราชาเบนไปไดลางแบกถนด สมเดจพระนเรศวรทรงมชยไดจงฟนพระมหาอปราชาดวยพระแสงของาวขาดคอชางสนพระชนม สวนสมเดจพระเอกาทศรถกชนชางชนะมงจาปะโร แมทพพมา ฝายไทยจงไดชยชนะในขณะททพพมาตองสญเสยพระมหาอปราชา ซงเอกสารฝายไทยเรยกสงครามครงนวา สงครามยทธหตถ

17

สงครามกรงละแวก ภายหลงจากสงครามยทธหตถ เกดความวนวายในหวเมองมอญของพมา ความวนวายดงกลาวเปด

โอกาสใหสมเดจพระนเรศวร หนมาจดการกบปญหาทเกยวของกบกรงละแวก โดยพระองคน าทพเพอไปลอมและตเมองละแวก ท งยงจบพระศรสรโยพรรณอปราชเขมรพรอมทงครอบครวมายงกรงศรอยธยา พรอมดวยไพรพลเมองละแวกกวา ๙๐,๐๐๐ คน ตอมาสมเดจพระบรมราชาพระโอรสองคสดทายของนกพระสฏฐา กลบมาครองเขมรดวยความชวยเหลอของสเปน แตไดถกขนนางเขมรปลงพระชนม ดงนนสมเดจพระนเรศวรจงโปรดใหพระศรสรโยพรรณกลบไปครองเมอง ในพ.ศ. ๒๑๔๗ พรอมสถาปนาอ านาจเหนอกมพชาและในปตอมา สมเดจพระนเรศวรไดสงกองทพภายใตการน าของพระเอกาทศรถไปปราบกบฏในเขมร เนองจากขนนางทองถนบางกลมไมยอมรบอ านาจของพระศรสรโยพรรณ ประสบการณการเปนกษตรยนกรบชวยใหพระองคน าความเชยวชาญทมอยมาปรบเปลยนตามสถานการณโดยรอบไดอยางเหมาะสม เปนการบรหารกองทพและจดการกบศกสงครามไดอยางยดหยน เพอน ามาซงความสมฤทธผลของเปาหมายเปนส าคญ

สงครามหงสาวด

ภายหลงสงครามยทธหตถ ในพ.ศ. ๒๑๓๗ – ๒๑๓๘ กรงหงสาวดก าลงมปญหากระทบกระทงทางดานชายแดนกบมณฑลยนนานของประเทศจนและทางเมองจนไดสงทตมาขอความรวมมอจากราชส านกอยธยาใหท าสงครามขนาบพมา ดงนนพมาจงเปนศตรรวมของอยธยากบจน มกราคม พ.ศ. ๒๑๓๘ กองทพสมเดจพระนเรศวร และกองทพสมทบชาวมอญไปลอมกรงหงสาวดอยจนเดอนเมษายน พ.ศ. ๒๑๓๘ มขาววาทพพระเจาเชยงใหม พระเจาตองอและพระเจาแปรจะมาชวยพระเจาหงสาวด สมเดจพระนเรศวรจงโปรดใหถอนทพ ดวยเกรงศกจากท งสองฝาย ความช านาญในการสรบท าใหพระองคเหนผลประโยชนรวมกนระหวางประเทศดวยการรวมมออยางมประสทธภาพ โดยสงเสรมจดออนและจดแขงของกนและกน พรอมท งสรางโอกาส ความเปนไปไดในทางเลอกและทรงใชโอกาสของการผสานผลประโยชน เปนแรงผลกดนและกระตนในการบรหารจดการการขยายอ านาจของอยธยาไปยงพมาโดยใชทนทมอยอยางนอยทสดใหเกดประโยชนสงสด

สงครามเมองตองอ พ.ศ.๒๑๔๓ ในเดอนมนาคม สมเดจพระนเรศวรไดเสดจน ากองทพผสมอยธยาและมอญขนไปลอม

เมองตองอ เนองจากก าแพงเมองตองอสรางอยางแขงแรงตามแบบกรงศรอยธยา จงตเมองไดล าบาก สมเดจพระนเรศวรทรงใหขดคลองเชอมคเมองกบแมน าปองลอง เพอน าน าออกจากคเมอง คลองนพมายงเรยกภายหลงวาคลองอโยธยา กองทพไทยลอมเมองตองออยตลอดเดอนมนาคมและเมษายน แตพอถงเดอนพฤษภาคม สมเดจพระนเรศวรโปรดฯ ใหถอนทพกลบ เนองจากเกดการขาดแคลนอาหาร เพราะกองทพอาระกนซงเปนพนธมตรของพระเจาตองอ ไดท าลายการล าเลยงเสบยงของกองทพอยธยา

18

ในสงครามครงนสมเดจพระนเรศวรไดทรงแสดงใหเหนถงพระปรชาสามารถในการจดการกบยทธภมไดอยางเหมาะสม ดงเหนไดจากกรณการขดคลองเพอชกน าออกจากคเมองตองอ เพอสรางสถานภาพทไดเปรยบทางการรบใหกบกองทพของพระองค รวมถงการใชพระวรยะอตสาหะสวนพระองคในการทจะตเมองตองอใหได ประกอบกบทรงตระหนกในขอมลบรบททกองโจรอาระกนคอยปลนชงเสบยงกองทพไทยท าใหทรงถอยทพไดอยางปลอดภยไมบอบช า เปนการรกษาทนทางการรบ คอชวตของไพรพล เพอเกบรกษาพระราชอ านาจและความเขมแขงของกองทพไทยตอไป

สงครามองวะ ในชวงสดทายพระชนมมายของสมเดจพระนเรศวร พระเจาองวะก าลงขยายอ านาจของพระองค

อยางกวางขวางในเขตรฐไทใหญ และไดเขาคกคามเมองนายและเมองแสนหวซงเปนเมองในการปกครองของกรงศรอยธยา ซงเทากบเปนการทาทายอ านาจของอยธยาโดยตรง สถานการณดงกลาวจงสงผลใหพระองค ตดสนพระทยน าทพท าศกกบองวะ เพอจะไมไดเปนภยตอกรงศรอยธยาในภายภาคหนา โดยโปรดใหสมเดจพระเอกาทศรถยกทพไปทางเมองฝาง สวนพระองคเสดจยกทพไปทางเมองหาง

สมเดจพระนเรศวรทรงขอใหพระสมเดจเอกาทศรถ ท าทหารไปตเมององวะ โดยไมหวงพระองค หลงจากนนพระองคสวรรคตทเมองหาง พ.ศ. 2148

ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

เมอทพหลวงถงเมองหางหรอหางหลวง ซงหางจากเมององวะเปาหมายการศกประมาณ ๑๐๐ กโลเมตร สมเดจพระนเรศวรกทรงประชวรกะทนหนและเสดจสวรรคตเมอเดอนเมษายน พ .ศ. ๒๑๔๘ (ตรงกบวนท ๒๕ เมษายน พ.ศ. ๒๑๔๘)

19

สาเหตทสมเดจพระนเรศวรเสดจไปตเมององวะกอน เนองมาจากพระเจาองวะสามารถระดมไพรพลไดมากกวาเมองอน หากปลอยไวนานวนอาจจะเปนภยตอกรงศรอยธยา สงผลใหพระองคตองเสดจออกไปสรบใหเหนแกสายตาของพระเจาองวะ ถงความแขงแกรงในกองทพของทหารกรงศรอยธยา ทงนดวยเหตทองวะเปนเมองทอยลกเขาไปในแผนดน มความอดมสมบรณ พรอมทงมก าลงรบกลาแขง ไมคอยไดรบผลกระทบจากศกสงครามเทาใดนก เพราะเปนกลมชนชาตนกรบ แมวาคนสวนใหญในเวลานนจะรสกวาบานเมองสงบสขปลอดภยแลว นนอาจกลาวไดวา การยกทพไปตองวะของสมเดจพระนเรศวรจงนบเปนแมแบบแหงการเรยนรในความพรอมรบและการตดก าลงศตรกอนทจะมก าลงกลาแขงขน แตอยางไรกตามการรบในครงนถอไดวาเปนการรบครงสดทายของสมเดจพระนเรศวรเนองจากพระองคทรงประชวนกะทนหนทเมองหาง กอนทกองทพจะถงเมององวะ

ยกระดบอ านาจดวยยทธวธสรางสมพนธไมตร ทางดานการคา

พลงทางปญญาทสะทอนใหเหนพระอจฉรยภาพแหงการททรงตระหนกเทาทนกระแสโลกาภวตนขณะนน เหนไดจากการทสมเดจพระนเรศวรไดทรงเสรมสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจซงเปนทงความผาสก มงคงของพลเมอง และปจจยส าคญในการท าสงครามเพอปกปองบานเมอง ไดทรงฟนฟการคาทางทะเลทซบเซาลงนบตงแตอยธยามสงครามยดเยอกบพมามาเปนเวลาหลายสบป กลาวไดวาในรชสมยของสมเดจพระนเรศวรมความรงเรองทางเศรษฐกจ และการคากบตางประเทศอยางกวางขวาง ท าใหเกดรายไดแกประเทศชาต อนจะน ามาสการฟนฟและสรางสนตภาพแกประเทศไดในเวลาตอมา

การคากบจน แหลงรายไดส าคญทเกดจากการคาทางทะเลของอยธยาคอการคากบจนภายใตระบบบรรณาการ

ในชวงสมยของสมเดจพระนเรศวรไดมการตดตอการคากบจนตงแตในชวงตนรชกาล ดงปรากฏวา ในพ.ศ. ๒๑๓๕ โดยมการสงเครองราชบรรณาการแกองคจกรพรรดของจนตามธรรมเนยม หลงจากมการเวนวางไปจากความวนวายจากสงครามกบพมา

การคากบสเปน ในชวงสมยของสมเดจพระนเรศวร สเปนไดสงทตมาเจรญสมพนธไมตรเพอการคากบไทย ในพ.ศ.

๒๑๓๗ โดยมเปาหมายเพอท าการคาและเผยแพรศาสนา โดยสมเดจพระนเรศวรทรงสนพระทยในการคากบสเปน โดยเฉพาะเรองของอาวธปนไฟตางๆ ทใชในการสงคราม จงโปรดใหมหนงสอไปถงขาหลวงใหญสเปนทกรงมะนลาเพอท าสญญาการคาระหวางกน ตอมาภายหลงความสมพนธทางการคาไดเสอมลง

20

เนองจากสเปนเขาแทรกแซงปญหาระหวางอยธยากบกมพชาท าใหสมเดจพระนเรศวรทรงไมพอพระทยเปนอนมาก ประกอบกบผลก าไรจากการคากบสเปนไมมากนก สงผลใหการคากบสเปนชะงกไป

การคากบฮอลนดา ชาวฮอลนดาเขามาเมองไทยดวยหวงอาศยเรอส าเภาหลวงของราชส านกอยธยาไปคาขายทเมองจน

และหาลทางไปคาขายกบเมองจนโดยตรง จงสงผแทนของบรษทไปยงกรงศรอยธยา ซงสมเดจพระนเรศวรกทรงใหการรบรองอยางด แตความตองการของพอคาฮอลนดาไมสมฤทธผล เพราะกรงศรอยธยาเกดสงครามกบพมา ประกอบกบสมเดจพระนเรศวรเสดจสวรรคต ในพ.ศ.๒๑๔๘ อยธยาไดเลอนการสงเรอส าเภาไปเมองจน จนถงรชสมยสมเดจพระเอกาทศรถพอคาฮอลนดาจงไดเขามาตงส านกงานการคาทกรงศรอยธยา โดยมกรงศรอยธยาเปนศนยกลางการคาของปา ขาว สนคาจากเมองจน และอนๆ ทเปนประโยชนตอการคาของบรษทฮอลนดา

ทหารอาสานานาชาต กบการเสรมสรางแสนยานภาพของชาตไทย ในรชสมยสมเดจพระนเรศวร ไดมชาวตางชาตเขามาตดตอคาขายและเจรญสมพนธไมตรอยางกวางขวาง โดยบางกลมไดเขาอาสารบราชการกบพระองคโดยทรงโปรดเกลาฯ จดตงกองอาสาชาตตางๆ ดงปรากฏกองอาสาในรชสมยของสมเดจพระนเรศวร ซงกองทพในสมยของพระองคนบวาเปนจดเรมตนของการใหชาวตางชาตมบทบาทในต าแหนงตาง ๆ ซงการเขามาของชาวตางชาตสงผลใหกองทพของพระองคเปยมไปดวยนานาชาตทเขามาเปนทหารอาสาภายในกองทพ

กองอาสาญปน ชาวญปนเขามาตงรกรากท ามาหากนอยในกรงศรอยธยามานานแลว ครนพ.ศ.๒๑๔๙ ในแผนดน

สมเดจพระเอกาทศรถ ญปนไดเขามามสญญาทางพระราชไมตรกบไทยอยางเปนทางการ โดยพธการทต มหลกฐานทางราชการของญปนบงวา ชาวญปนไดเขามาตงรกรากในไทยเปนจ านวนมาก ในแผนดนสมเดจพระนเรศวร มการอพยพกนเขามาครงละมากๆ ตงแต ๗๐๐ คน ถง ๗,๐๐๐ คน ชาวญปนไดออกไปท าการคาขายถงเมองปตตานและนครศรธรรมราช ชาวญปนเปนนกตอสทกลาหาญ ฉลาด และมไหวพรบด พระเจาแผนดนแหงกรงศรอยธยา มกใหชวยปราบปรามพวกกอการกบฏทเกดขนตามหวเมองตางๆ หลายครง ชาวญปนทเขามาทกรงศรอยธยา มทงพอคา นกเดนเรอ ชาวประมง และแมกระทงโจรสลด มชาวญปนสวนหนงรวบรวมพรรคพวกตงเปนกองอาสาญปน ท าหนาทเปนทหารรกษาพระองคของพระเจาแผนดนไทยในสมยกรงศรอยธยา ตงแตครงยงไมมสญญาทางพระราชไมตรกนในแผนดนสมเดจพระนเรศวร กองอาสาญปนไดอาสาออกรบชวยไทยท าสงครามกบพมา กองอาสาญปนกองนมจ านวน ๕๐๐ คน มยามาดาหรอออกญาเส

21

นาภมข เปนหวหนา กองอาสาญปนไดรบหนาทเปนกองทหารทะลวงฟน ปองกนจอมทพไทยอยดานหนาชางทรงของ สมเดจพระนเรศวรและสมเดจพระเอกาทศรถ ในสงครามยทธหตถตวยามาดานนขชางพลายเฟองภพไตร คมพลอาสาญปนทงปวงในการรบครงนนดวย

กองอาสาจาม-มลาย

กรมอาสาจามเปนหนวยงานใหญสงกดอยกบฝายกลาโหม เปนหนงในกรมอาสาตางชาต หรอท

เรยกวา อาสา ๖ เหลา ซงประกอบไปดวย มอญ จน แขก ญปน ฝรงแมนปน และจาม กรมอาสาแขกนนนาจะ

หมายถงกองทหารอาสาตางชาตทเรยกวา แขกมวรประกอบดวยมสลมเชอสายอหราน อาหรบ เตอรก และ

อนเดย ดงทเชอวาลแยร เดอ โชมองค ราชทตฝรงเศสในรชสมยสมเดจพระนารายณกลาววา พวกมวรใน

สยามประกอบไปดวย เตอรก อหราน โมกล กอลกอนดา และเบงกอล

กรมอาสาแขกนาจะเปนทหารรกษาพระองค ซงพระเจาแผนดนทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจาง

มาเปนกองก าลงพเศษ อาจเปนกองอาสาหรอทหารอาสาตางชาตทจางมาโดยเฉพาะ ซงสมเดจฯ กรมพระยา

ด ารงราชานภาพทรงอธบายวาเปนทหารทมความสามารถพเศษ คออาศยการอยางหนงอยางใดทท าให

เฉพาะแตคนพวกนน จงคดเลอกคนแตลวนทสมครใจ ถอนมารวมเปนกรมเฉพาะแตคนพวกนน เรยกวากอง

อาสา

สวนอาสาจามนนเปนคนละพวกกบอาสาแขกมวร และดเหมอนวากรมอาสาจามนจะมขนาดใหญ

กวากรมอาสาตางชาตเหลาอน เพราะขนนางต าแหนงตางๆ ทสงกดอยในกรมอาสาจามนนมอยจ านวนมาก

อาจกลาวไดวาหนวยงานนเปนหนวยงานผช านาญการมสลมใหญทสดในระบบราชการสยาม เนองจากเปน

หนวยงานดานการรบจงมไพรพลในสงกดจ านวนมากท าใหสายการบงคบบญชาคอนขางซบซอนเปนอยาง

มาก การจดตงกรมอาสาจามนาจะมมากอนรชสมยสมเดจพระนเรศวร เพราะมปรากฏอยในกฎมณเฑยรบาล สมยพระบาทสมเดจพระบรมไตรโลกนาถระบถงท าเนยบศกดนาของขนนางในกรมอาสาจามอกดวย

ในพระราชพงศาวดารฉบบสมเดจพระพนรตนบนทกวา

“…ลศกราช ๙๑๔ ปเถาะ เอกศก พระมหาอปราชาเจาเมองเชยงใหมไดยกพลหาสบหมน ชางเครองเจดรอย มาสามพนขามเมองเมาะตะมะ มาโดยแมน าแมกษตรยเขาทางดานเจดยสามองค พระบาทสมเดจบรมพตรพระพทธเจาอยหวทงสองพระองคเสดจยงเกย ตรสใหทาวพระยานายกองทพหลวงยกขบวนเบญจเสน พระราชวงสรรขชางพลายแกวมาเมอง ถอพลอาสาจามหารอย…”

22

แสดงวากองอาสาจามปรากฏมอยแลวในรชสมยสมเดจพระนเรศวรและเปนสวนหนงของกองทพ ในคราวทสมเดจพระนเรศวรยกทพไปตกมพชาเมอพ.ศ. ๒๑๓๖ โปรดเกลาฯ ใหพระยาราชวงสน จางวาง อาสาจามเปนแมทพคมพลอาสาจามและทพเมองจนทรบร คมเรอรบ ๑๕๐ ล า พลรบพลแจว ๑๐,๐๐๐ สรรพไปดวยเครองศสราวธ ยกทพไปตทางปากน าพทไธมาศ ทพพระยาราชวงสนเขาตไดเมองพทไธมาศ เมอตไดเมองพทไธมาศแลวไดรวมกบทพของพระยาเพชรบรยกเขาตไดเมองจตรมข เมอทพของพระยาราชวงสนและพระยาเพชรบรตไดเมอง จตรมขแลว กยกขนไปบรรจบทพหลวง ณ เมองละแวก

กองอาสารามญหรอกองอาสามอญ กองอาสามอญ มอยในประวตศาสตรไทยหรอพระราชพงศาวดารไทยอยหลายสมยดวยกน

โดยเฉพาะอยางยง ในสงครามระหวางไทยกบพมาไมวาครงใดจะมกองอาสามอญรวมไปกบกองทพไทยเสมอ ในบางครงกองอาสามอญจดก าลงไดเปนจ านวนมากจนเปนกองทพหนงไดตางหากแลวขนสมทบหรอขนทางยทธการตอจอมทพไทย (ทพกษตรย) บางสมยไดตงขนนางมอญดวยกนเปนแมทพควบคมกองอาสาน ในนามของกองทพไทย ทงน เพราะการทไทยตองท าสงครามกบพมานน มกมสาเหตมาจากมอญ คอ มอญทนตอการปกครองอยางเขมงวดและเอารดเอาเปรยบของพมาไมไดประการหนง และการทมอญไมชอบพมาไดเปนศตรคสงครามแยงแผนดนกนมาชานาน แมแตกรงหงสาวดกแยงกน เพอเอาเปนศนยกลางการปกครองและเปนทประทบของพระเจาแผนดนพมาและพระเจาแผนดนมอญ

ในสมยสมเดจพระนเรศวร มพระยาเกยรต พระยาราม เปนหวหนาควบคม อาสามอญทจะเขามา สวามภกดกบไทย นอกจากนยงมมหาเถรคนฉอง ผเปนพระอาจารยของพระยาเกยรต พระยาราม เดนทางเขามาดวย อาสามอญดงกลาวไดตามเสดจพระนเรศวร เขามารบราชการอยกบไทย พระมหาเถรคนฉองไดเปนทพระสงฆราชา พระยาเกยรตพระยารามไดเปนพระยาพานทอง และไดตงบานเรอนอยทใกลวดขมนและวดขนแสน ใกลวงของสมเดจพระนเรศวรในกรงศรอยธยา

พ.ศ. ๒๑๓๗ สมเดจพระนเรศวรท าสงครามกบพมา กองทพไทยพรอมดวยกองทพอาสามอญ ไดชวยกนโจมตกองทพพระเจาตองอแตกพายไป และตงแตนนมาหวเมองมอญฝายใตตงแตเมองเมาะตะมะ ตลอดมาจนจรดแดนไทยไดมาขอขนกบกรงศรอยธยาทงหมด ในปตอมาคอเมอสมเดจพระนเรศวรไดทรงยกกองทพไปตกรงหงสาวดครงแรก กไดกองทพอาสามอญไปท าการสงครามครงนดวย

23

การสรางความรวมมอทางทหารระหวางประเทศ ในพงศาวดารราชวงศหมงของจน ซงตรงกบจกรพรรดหมนเสนจงยงปรากฏถงการทสมเดจ

พระนเรศวรไดทรงมพระบรมราชโองการใหคณะทตเขาเฝาจกรพรรดจนเพออาสารบกบโจรสลดญปนทออกปลนสะดมในทะเลจน ความวา

“เมอปท ๖ แหงรชศกกวานหลไดจดสงราชฑตมาถวายเครองราชบรรณาการปท ๒๐ ญปนไดเขาต

เกาหลจนเมองแตก สยามไดอาสาขอยกทพไปลอบโจมตญปนโดยตรง เพอมงหมายกดดนญปนทางแนวหลง สอซงซงเปนเสนาบดในสวนกลางเหนดวย แตเซยวเอยน ซงเปนผบญชาการทหารกวางต งกวางซคดคาน เรองจงยตเพยงเทาน”

นอกเหนอจากพงศาวดารราชวงศหมงแลวนนยงมจดหมายเหตอกหลายฉบบไดกลาวถงเรองสยาม

อาสาไปรบญปนไดปรากฏรายละเอยดในจดหมายเหตประจ ารชกาลจกรพรรดเสนจงแหงราชวงคหมง บรรพ ๒๕๓ และ ๒๕๖ ซงเปนหลกฐานทมความแมนย าสง แตวาขอความบางสวนไดขาดหายไป จดหมายเหตดงกลาวบนทกไวดงน

“เมอวนท ๑๓ เดอน ๑๐ ปท ๒๐ แหงรชศกวานหล ราชทตแหงประเทศสยามจ านวน ๒๗ นาย ได

เดนทางไปนครหลวงเพอถวายเครองราชบรรณาการ องคจกรพรรดทรงพระราชทานหมวกและสายคาดเอวตามธรรมเนยม”

และจดหมายเหตอกฉบบหนงของราชส านกจนไดกลาวไววา “เมอวนท ๖ เดอนอาย ปท ๒๑ แหงรชศกวานหล เซยนเอยน ผตรวจราชการซงมต าแหนงเปนผ

บญชาการทหารประจ ามณฑลกวางตงกวางซไดกราบบงคมทลวา สยามตงอยทางทศตะวนตกไกลโพนหางญปนหมนลเศษ เมอไมนานมานมทตบรรณาการมาขออาสาตอทางกลาโหมขอน ากองทพชวยท าศกสงคราม ทางกลาโหมมค าสงตอบรบโดยใหสงกองทพไปโจมตญปนไดโดยตรง แตเมอพจารณาถงเสนทางทะเลอนไกลโพนเหลอประมาณเชนน คนอยากจะหยงรได จงไดขอใหทางกลาโหมระงบค าสงเพอพจารณาแลวแจงผลมาดวย อยางไรกดโจรพวกนทงปลนสะดมชวชาสามานยและเจาเลห ไดกระท าการขมเหงรงแกประเทศอนๆ ขณะนกเขายดเอาเกาหลอกโดยมงหมายจะรกรานแผนดนจน จงท าใหตองยกทพหลวงไปชวยเหลอ อนทตบรรณาการสยามมความโกรธแคนตอการกระท าทผดท านองคลองธรรมนจงไดแสดงความจงรกภกดโดยอาสายกทพไปชวยรบ และแสดงถงเมตตาธรรมอนมตอเพอนบาน ขาพระพทธเจาทงหลายจงขออาสาไปประเทศนน ทงนในทางหนงจะเปนการเสรมสรางก าลงใจแกประเทศทอยหางไกล และในอกทางหนงกจะสรางแรงกดดนแกเหลาโจรเตยเพราะการท าศกสงครามหลายดานยอมมการพลาดพลงอยบาง ยงกวานนอนความยงใหญของประเทศจนจ าเปนดวยหรอทจะตองพงพาอาศยประเทศอน ดงนน องคจกรพรรดเสนจง

24

จงทรงมพระบรมราชโองการใหชมเชยความจงรกภกดและเมตตาธรรมเชนน แตเรองนมความส าคญมาก จงขอใหรอฟงผลการพจารณาของผบญชาการทหารกอน เมอไดรบหนงสอแจงแลวจงจะสามารถประกาศแสดงใหเหนชดแจง ขณะนนผบญชาการทหารไดปกครองดนแดนกนดารเหลานนอย เรองของประเทศทางทะเลจงจะทราบด สมควรจะใหพจารณาขอใหทางกลาโหมจดสงเจาหนาทไปและกระท าตามค าสงเมอถงประเทศนนแลว ขอใหก าชบสงค าสง สมควรใหกษตรยแหงสยามปฏบตตามพระราชโองการ กระท าการปรบปรงตระเตรยมทพเรอแลวถวายสาสนกราบบงคมทลตอบและรบค าสงถงก าหนดใหปฏบตตามทขอพระบรมราชานญาตใหปฏบตได”

รวมผคนทวทงแผนดนใหเปนปกแผน

พ.ศ. ๒๑๒๗ เมอสมเดจพระนเรศวรเสดจกลบจากเมองแครง พระองคทรงเพมก าลงทพใหแกกองทพอยธยาดวยการ “เทครว” จากหวเมองเหนอมาไวในกรงศรอยธยา โดยทรงออกอบายวา ขาราชการในกรงศรอยธยาเกลยดชงสมเดจพระมหาธรรมราชา จงตองถอนขาราชการเมองเหนอทเคยรบใชลงมารบราชการในกรงศรอยธยาเปนจ านวนมาก การออกอบายนถอเปนการลดความเสยเปรยบทางดานก าลงทหาร พระองคทรงตดสนพระทยไมใชหวเมองเหนอรบศกหงสาฯ แตกลบเทครวคนในหวเมองเหนอและมาเตรยมพรอมในการรบมออยทกรงศรอยธยาแทน ถงแมจะเสยเปรยบดานก าลงทหาร แตดวยชยภมทางการรบของกรงศรอยธยาทมแมน าลอมรอบและมก าแพงเมองแขงแกรง จงชดเชยขอดอยดานก าลงพลไดเปนอยางด จากนนพระองคกเสดจจากพษณโลกมาประทบทวงจนทรเกษม เพอชวยสมเดจพระมหาธรรมราชาปกครองราชการแผนดน

ในทสด กองทพหงสาวดซงมก าลงพลถง ๒๕๐,๐๐๐ คน กมาถงอยธยาเมอวนท ๑๑ ธนวาคม ๒๑๒๙ แลวเขายดพนททางเหนอและตะวนออกของอยธยา จากนนเกดศกยดเยอเปนเวลาถง ๕ เดอน การรบกบหงสาวดจงมใชการรบระหวางไทยกบพมาดงทหลายคนเขาใจ แตเปนประชาคมทประกอบขนเปนก าลงหงสาวดและอยธยามหลากหลายมาก ทงมอญ ไทใหญ ฯลฯ เพราะพนทสงครามครอบคลมตงแตลมน าอรวด เทอกเขาตะนาวศร ลมน าเจาพระยา รวมถงสวนหนงของแมน าโขง ถาคดในเชงชาตพนธ สงครามทเกดขนจงไมใชแคไทยรบพมา

สงครามครงนกรงศรอยธยาเสยงจะเสยเมองเปนอยางยง เพราะกองทพหงสาวดทยกมามก าลงกองทพมากกวาหลายเทา ทงยงเปนกองทพทพระเจานนทบเรงทรงคมก าลงมาดวยพระองคเอง สงครามครงนนทงรองรอยไวใหคนรนหลงทราบวา พระนเรศวรทรงเปนนกยทธศาสตรชนยอด ดงจะเหนไดวาถงแมอยธยามทหารนอยกวา แตกสรางความระส าระสายใหแกทพหงสาวดและทพของหวเมองประเทศราช ซงมก าลงมากกวาหลายเทาไดเหนอยางเดนชด พระนเรศวรทรงน าทหารกองเลกๆ ออกโจมตคายขาศกดวยพระองคเอง ทงยงท าสงครามกองโจรอยเปนระยะๆ โดยอาศยขอไดเปรยบของสมรภมและความคนชนพนท

25

สมเดจพระนเรศวรทรงเปนแมทพกองงานควบคมการบรณปฏสงขรณพระอโบสถ

วดพระศรรตนมหาธาต พษณโลก ทมา 400ป แหงการสวรรคต สมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ.2148-2548. (พมพครงท 4)

บทสรป สมเดจพระนเรศวรทรงเปนพระมหากษตรยพระองคหนงของกรงศรอยธยาทมพระราชกรณยกจอน

ยงใหญและเปนประโยชนตอราชอาณาจกรสยามสบสายมาถงปจจบน พระองคทรงเรยนรเรองราวเกยวกบการประกาศอสรภาพตงแตครงอยเมองพมา และทรงใชเวลา ๘ ปเตมในหงสาวดในฐานะเชลยเพอศกษายทธศาสตรของพมา พระองคทรงศกษาวชาศลปะศาสตร วชาพชยสงคราม ทรงนยมในวชาการรบทพจบศก พระองคทรงมโอกาสศกษา ทงภายในราชส านกไทย และราชส านกพมา มอญ และไดทราบยทธวธของชาวตางชาตตางๆ ทมารวมกนอยในกรงหงสาวดเปนอยางด เชน ชาวโปรตเกส สเปน หรอชาวพมาเอง พระองคทรงน าหลกวชามาประยกตใชใหเหมาะกบเหตการณและสภาพแวดลอมในการท าศกไดเปนเลศ

ดงเหนไดจากการสงครามทกครงของพระองค ยทธวธททรงใชไดแก การใชคนจ านวนนอยเอาชนะคนจ านวนมากและยทธวธการรบแบบกองโจร ซงพระองคทรงน ามาใชกอนจอมทพทเลองชอในยโรป นอกจากน นหลกการสงครามทเปนทยอมรบอยางกวางขวางในปจจบน เชน การด ารงความมงหมาย หลกการรก การออมก าลง การรวมก าลง การด าเนนกลยทธ ความเดดขาดในการบงคบบญชา การระวงปองกน การจโจม ฯลฯ พระองคกทรงน ามาใชอยางเชยวชาญ และประสบผลส าเรจอยางงดงามมาโดยตลอด

เหตการณทยงใหญและส าคญยงของชาตไทย พระองคไดก อสรภาพของไทยจากการเสยกรงศรอยธยาครงแรก และไดทรงแผอ านาจของราชอาณาจกรไทยอยางกวางใหญไพศาล นบตงแตประเทศพมาตอนใตทงหมด นนคอ จากฝงมหาสมทรอนเดยทางดานตะวนตก ไปจนถงฝงมหาสมทรแปซฟกทางดานตะวนออก ทางดานทศใตตลอดไปถงแหลมมลาย ทางดานทศเหนอกถงฝงแมน าโขงโดยตลอด และยงรวมไปถงรฐไทใหญบางรฐอกดวย