203

โครงงานสหกจศกษา เรองโครงการฝายแมน ายม (บานเกาะนอย) อ.ศรสชนาลย จ.สโขทย

โดย นางสาวจามจร ธรรมมง, นางสาวชอผกา ยอดสทธ, นางสาวรงนภา สงหรอ และ นางสาวเสาวลกษณ สระทองเทยน

ทปรกษาโครงการสหกจศกษา นางสาวพรไพรนทร พรมอย สถานทปฏบตงานสหกจศกษา กรมชลประทาน สามเสน

ฝายสารสนเทศและพยากรณน า สวนอทกวทยา

204

ความเปนมาและความส าคญของปญหา ฝาย เปนโครงการชลประทาน ซงจะมลกษณะเปนเขอนน าลนขนาดเลก เพอใชส าหรบการเปลยนแปลง รปแบบการไหลของแมน า โดยมวตถประสงคเพอท าการเกษตร การอปโภคบรโภค การอตสาหกรรม และเพอประโยชนในการปองกนน าทวม กกเกบน า และการบรหารจดการน า การสรางฝายจะใหประโยชนตอการเพาะปลกไดเตมทส าหรบล าน าทมน าไหลมากเพยงพอและสม าเสมอ โดยฝายจะชวยทดน าใหมระดบสงจนสามารถผนและสงเขาคลองสงน าหรอพนทเพาะปลกได กอนการสรางเขอน อางเกบน า หรอฝานนนจ าเปนจะตองมการศกษาขอมลลกษณะทางอทกวทยา ลกษณะทางภมประเทศ เพอการจดท าระบบบรหารจดการน าทมประสทธภาพ (ปราโมทย ไมกลด.2524) ในการศกษาครงนไดท าการศกษาขอมลทางอทกวทยา โครงการฝายแมน ายม (บานเกาะนอย) อ.ศรสชนาลย จ. สโขทย ซงอยในลมน ายมตอนตอนลาง มแมน ายมและล าน าสาขาไหลผาน ตางประสบปญหาอทกภยในชวงหนาฝนและประสบปญหาขาดแคลนน าในชวงฤดแลง เนองจากขาดแหลงกกเกบน าในล าน า จงไดมการศกษาการหาขนาดของพนทรบน าฝนของโครงการ(DA) ความยาวของล าน า(L) ความยาวของล าน าจากจดกลางถงจดออก(LC) คาความลาดชนของล าน า(Slope) ต าแหนงทตงของโครงการ จากระบบสารสนเทศทางภมศาสตร และแสดงในรปแบบของแผนท เพอน าไปวเคราะหลกษณะทางอทกวทยา เพอใชในการออกแบบการจดท าโครงการ วตถประสงค เพอเปนขอมลเบองตนในการพจารณาโครงการในการจดหาแหลงน าเพอการเกษตร การอปโภคบรโภค

205

พนทศกษา ลมน ายมตงอยทางตอนเหนอของประเทศไทย ลกษณะลมน าวางตวแนวเหนอใตมพนทลมน ารวมทงสน 24,046.89 ตร.กม ต าแหนงทตงของลมน าอยระหวางละตจดท 14° 50 ′ เหนอถงละตจดท 18° 25 ′ เหนอ และระหวางลองจจดท 99° 16 ′ ตะวนออก ถงลองจจดท 100° 40 ′ ตะวนออก มอาณาเขตตดตอกบลมน าหลก 4 ลมน า คอ ทศเหนอตดกบลมน าโขง ทศตะวนตกตดกบลมน าวงและลมน าปง ทศตะวนออกตดกบลมน านาน ครอบคลม 11 จงหวด ไดแก พะเยา นาน ล าปาง แพร ตาก ก าแพงเพชร สโขทย พษณโลก อตรดตถ พจตรและนครสวรรค โดยจงหวดทมพนทเกอบทงหมดอยในลมน ายมม 2 จงหวด คอ แพรและสโขทย แมน ายมมตนก าเนดจากดอยขนยวมในทวเขาผปนน า ไหลผานหบเขาทมความลาดชนมาก มทราบแคบๆรมแมน าเปนบางชวงกอนจะไหลออกสทราบผนใหญ การกระจายตวของชมชนมความหนาแนนในบางพนท โดยพนทสวนใหญของลมน ายมเปนพนทปาไมและพนทเกษตรกรรม เชน นาขาว พชผก พชไร เปนตน

ภาพท 1 แสดงพนทศกษา

206

ขอมลทใชในการด าเนนงาน 1.แผนทภมประเทศ 1: 50,000 2.เสนชนความสง 3.เสนล าน าหลกและเสนล าน ายอย 4.สถานวดน าฝนและสถานวดน าทา ขนตอนและวธการด าเนนงาน 1.หาต าแหนงทตงของโครงการ (Lat. + Long.) ทตงโครงการ = จดออก

▪ ตรวจสอบต าแหนงทตงของโครงการโดยใชเครองมอ Go to XY > สราง Shape

file ก าหนด Feature Type > point > ใชเครองมอ Point Snapping เพอก าหนด

จดของทตงโครงการ

▪ เปด Attribute table > Table Options > Add Field ตงชอ Name = Lat >

Type = Double จากนน คลกขวา Calculate Geometry เลอก Property = Y

> OK สวน Long ท าเหมอน Lat แตเลอก Property = X เพอเปนการตรวจสอบ

ความถกตองของต าแหนงจดโครงการ

2.หาขนาดพนทรบน าฝนของโครงการ (DA) ▪ การหาพนทรบน า ท าไดโดยการใชดนสอลากขอบเขตพนทรบน า จากแผนทภม

ประเทศ (topographic map) แบบ 2 มต โดยพจารณาจาก 2 สวนหลก คอ จาก

เสนชนระดบภมประเทศ (topographic contour) กบลกษณะของล าน า กรณแผน

ทมาตราสวนใหญ ทมเสนชนระดบชดเจน แบงตามเสนชนระดบโดยพจารณาตาม

เสนสนเขา (ridge) รวมถงทศทางการไหลของน าโดยพจารณาสมมตวา เทน าลงใน

watershed ตามทางการไหลของน าจะตองมาทจดออกเสมอ จะไดขอบเขตพนท

รบน าตามแบบก าหนดของโครงการ

▪ น าเขาแผนทภมประเทศ (topographic map) กบเสนล าน าหลกและล าน ายอย ใน

ระบบสารสนเทศทางภมศาสตร ท าการ Digitize พนทโครงการรบน า สรางชน

ขอมลเปนรปแบบเสน (Polyline) เพองายตอการ Digitize เพราะพนทรบน าม

207

ขนาดกวางและยาว สราง Shape file > Feature Type > Polyline โดยเรมลาก

จากจดต าแหนงของพนทโครงการ

▪ ท าการแปลงรปแบบขอมล Polyline เปนขอมลรปแบบปด (Polygon) โดยใช

เครองมอ Feature to Polygon และค านวณหาพนทรบน า (km2 หรอ Sq.Km)

3.หาความยาวของล าน า (L) ▪ เปดชนขอมลพนทโครงการ ทท าการ Digitize แลว และเปดเสนล าน าหลก แลวใช

เครองมอ Clip เสนล าน าหลก

▪ ท าการรวมเสนล าน า ไปท Editor > Open Attribute Table > Ctrl A > Merge

เมอรวมเสนเปนเสนเดยวแลว ค านวณความยาวเสนล าน าหลก Add Field >

Name = Length > Type = Double ค า น วณ โดย คล ก ข ว า Calculate

Geometry จะไดความยาวเสนล าน าหลก (km)

4.หาความยาวของล าน าจากจดกงกลางถงจดออก (Lc) ▪ หาจด Centroid

▪ Add เสนล าน าทผานพนทโครงการและตดเสนล าน าทตงฉากกบจด Centroid

▪ โดยใชเครองมอ Feature to Points ท าใหไดจดทอยบนเสนแมน า จากนนท าการ

ตดเสนแมน า ( Split Tool ) และค านวณหาความยาวจากจดกงกลางถงจดออก

(km)

5.หา Slope ของล าน า ▪ Export เสนล าน าหลก โดยพจารณาจากเสนชนความสง (Contour) ในแผนทภม

ประเทศ (topographic map) โดยใชเครองมอ ( Split Tool ) ตดเสนล าน า

ตามคาเสนชนความสง (Contour) แลวใสคาเสนชนความสง (Contour) ใหกบเสน

แมน าแตละเสนตามความสง ในตาราง Attribute

▪ ค านวณคาความยาวล าน าแตละชวงใหมโดยใช Field Calculator

▪ น าขอมลความสงและความยาวของเสนล าน าแตละชวงจากไฟลขอมล dbf.

ไปค านวณหาคา Slope ตามสตรของพทาโกรส ในโปรแกรม Excel

208

6.จดท าแผนทแสดงขอบเขตของโครงการฯ และทตงสถานวดน าฝน-น าทา ตามเอกสารแนบขนาด A4 1 แผน ผลการด าเนนงาน การวเคราะหต าแหนงทตงโครงการ (Lat. + Long) และ การวเคราะหหาขนาดพนทรบน า (DA)

ภาพ 4.1 แสดงต าแหนงทตงของหวงาน บรเวณบานเกาะนอย อ.ศรสชนาลย จ.สโขทย โดยมคาพกด ละตจด 17 29’19” เหนอ และลองจจด 99 45’28” ตะวนออก จดสเขยวแสดงต าแหนงทตงของหวงาน ภาพ 4.2 แสดงขนาดพนทรบน าฝนของโครงการฝายแมน ายม จากตนน าถงบรเวณหวงานทบานเกาะนอย อ.ศรสชนาลย จ.สโขทย คอ 12,658.40 ตารางกโลเมตร การวเคราะหหาความยาวของล าน า (L) และการวเคราะหหาความยาวล าน าจากจดกงกลางถงจดออก (LC)

ภาพ 4.3 แสดงความยาวของแมน ายมทไปผานในขนาดพนทรบน าของโครงการฝายแมน ายม ตงแตตนน าถงหวงานทบานเกาะนอย อ.ศรสชนาลย จ.สโขทย มความยาว เทากบ 452.64 กโลเมตร

ภาพ 4.4 แสดงความยาวล าน าจากจดกงกลางถงจดออก มความยาว เทากบ 251.21 กโลเมตร

4.1 4.2

209

วเคราะหคาความลาดชนของล าน า ( Slope ) การหาคา Slope โครงการฝายแมน ายม (บานเกาะนอย) อ าเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย ตาราง 4.1 แสดงคา Slope โดยคาความลาดชนของล าน า มคาเทากบ 1667 และพนทสงสดสง 1766 เมตร และพนทต าสดสง 55 เมตร

ท ความสง - ม. ความตาง - ม. ระยะทาง - กม. 1 √ s 1 / √s 1766.00 1 485.00 1281.000 20.00 15.613 3.951 2 330.00 155.000 20.00 129.032 11.359 3 295.00 35.000 20.00 571.429 23.905 4 275.00 20.000 20.00 1000.000 31.623 5 265.00 10.000 20.00 2000.000 44.721 6 250.00 15.000 20.00 1333.333 36.515 7 225.00 25.000 20.00 800.000 28.284 8 195.00 30.000 20.00 666.667 25.820 9 175.00 20.000 20.00 1000.000 31.623 10 170.00 5.000 20.00 4000.000 63.246 11 160.00 10.000 20.00 2000.000 44.721 12 150.00 10.000 20.00 2000.000 44.721 13 145.00 5.000 20.00 4000.000 63.246 14 135.00 10.000 20.00 2000.000 44.721 15 125.00 10.000 20.00 2000.000 44.721 16 115.00 10.000 20.00 2000.000 44.721 17 105.000 10.000 20.00 2000.000 44.721 18 100.000 5.000 20.00 4000.000 63.246 19 85.000 15.000 20.00 1333.333 36.515 20 80.000 5.000 20.00 4000.000 63.246 21 75.000 5.000 20.00 4000.000 63.246 22 65.000 10.000 20.00 2000.000 44.721 23 55.000 10.000 12.64 1264.000 35.553 Slope : 1667 คาเฉลย 1 / √s = 40.832 939.146

คา Slope ของลมน าน = 0.0006

210

ภาพ 4.5 แสดงความลาดชนของโครงการฝายแมน ายม บานเกาะนอย

อ าเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย

สรปผลการด าเนนงาน ต าแหนงทตงของโครงการ ( Lat. +Long ) ละตจด 17 29’19” N ลองจจด99 45’28” E ขนาดพนทรบน าฝนของโครงการ ( DA ) 12,658.40 ตารางกโลเมตร ความยาวของล าน า ( L ) 452.64 กโลเมตร ความยาวของล าน าจากจดกงกลางถงจดออก ( LC ) 251.21 กโลเมตร คาความลาดชนของล าน า ( Slope ) 1 : 1667

0100200300400500600700800900

100011001200130014001500160017001800

0 100 200 300 400

ความ

สง -

ม.

ระยะทาง - กม.

ความลาดชนของโครงการฝายแมน ายม (บานเกาะนอย) อ าเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย

211

ภาพท 4.6 แสดงโครงการฝายแมน ายม (บานเกาะนอย) อ.ศรสชนาลย จ. สโขทย

212

โครงการเพมเตมทไดรบมอบหมาย ▪ โครงการประตระบายน าแมน าวง บานทาไผ บานวงน าผง อ.สามเงา จ.ตาก

▪ โครงการประตระบายน าหวยส าราญ อ.เมอง จ.ศรสะเกษ

▪ โครงการอางเกบน าหวยตาด อ.สวรรณคหา จ.หนองบวล าภ

▪ โครงการอางเกบน าคลองทางว อ.หวยยอด จ.ตรง

▪ โครงการอางเกบน าคลองหน จ.กระบ

▪ โครงการกดใสจอ จ.มหาสารคาม

บรรณานกรม ปราโมทย ไมกลด (2524). คมองานเขอนดนขนาดเลกและฝาย สมาคม ศษยเกา วศวกรรมชลประทาน กรมชลประทาน.กรงเทพฯ ประสทธ เมฆอรณ (2544). การประยกตระบบสารสนเทศทาง ภ ม ศ า ส ต ร เ พ อ ก า ร วเคราะหพนทเสยงตออทกภยในเขตลมน ายมตอนลาง.วทยานพนธ วท.บ., มหาวทยาลยเชยงใหม,เชยงใหม.

213

ชอสถานท กรมชลประทาน สามเสน ทตง 811 ถนนสามเสน แขวงถนนนครไชยศร เขตดสต กรงเทพมหานคร 10301 ฝาย/แผนก/กอง ฝายสารสนเทศและพยากรณน า สวนอทกวทยา สถานประกอบการประเภท สถานทราชการ ลกษณะการประกอบการ 1.ศกษา วเคราะห เสนอแนะนโยบาย เกยวกบการจดการน า ตลอดจนปองกนและบรรเทาภยอนเกดจากน า 2.ศกษา คนควา ทดลอง วจย และพฒนาเทคโนโลยเกยวกบอทกวทยา การบรหารจดการน า เพอใหไดนวตกรรม 3.เผาระวง วเคราะห พยากรณ ก ากบ ตรวจสอบ ตดตาม และประเมนผลการบรหารจดการน า ในระดบลมน าและโครงการชลประทานของกรม เกบขอมลและสถตตางดานอทกวทยาและอตนยมวทยา งานทไดรบมอบหมาย 1. ตรวจและปรบแกคากราฟระดบน าทา 2. รวบรวมขอมลปรมาณน าฝนรายอ าเภอชวงเดอน ธ.ค. – ม.ค. 2560 และจดเกบในรปแบบ excel 3. วเคราะหและจดท าพนทรบน าตามโครงการทไดรบมอบหมาย โดยใช Gis 4. จดท ากราฟระดบน าของลมน า 5. จดเตรยมขอมลระดบน าและปรมาณน าเพอการบรการขอมลแกสวนราชการตางๆ

ขอมลสถานทปฏบตงานสหกจศกษา

214

งานทไดเรยนรใหมจากสถานประกอบการ 1. การหาพนทรบน าและความรดานการแบงสนเขา ดทศทางการไหลของน าเพอหาพนทรบน าฝนตามโครงการทไดรบมอบหมาย 2. การใชสตรค านวณหา Slope ทหาไดจากระยะทางและความสงบนเสนล าน า 3. การจดเตรยมขอมลระดบน าในแตละลมน าเพอท ากราฟระดบน า Timing เพอเตรยมการจดการน าในฤดน าหลาก 4. เรยนรการเกบและบนทกขอมลคาระดบน าในแมน าเจาพระยา จากสถาน C.12 5. เรยนรเรองการตดตงอปกรณโทรมาตรวดน า 6. เรยนรเกยวกบเครองมอดานการชลประทาน จากหลายๆบรษท ไดทราบหลกการส าคญในการเลอกซอเครองมอ เชน ความเหมาะสม คณภาพ ความจ าเปน และเทยบราคาหลายๆบรษทเพอการตดสนใจทดขน 7. เขาฟงการบรรยายการปองกนภยทเกดจากน า สถานการณน าทวมทควรรบมอ ความคาดหวงจากการปฏบตสหกจศกษา คาดหวงจะน าความรทไดจากหนวยงาน ประสบการณสหกจทง 4 เดอน มาใชในการท างานจรง และคาดหวงทจะไดงานโดยเรว ผลประโยชนทไดจากการปฏบตสหกจศกษา ไดน าวชาชพตามสาขาทเรยนมาใชกบการฝกงาน และเรยนรการท างานอยางแทจรง อกทงยงฝกการท างานรวมกบผอน ฝกความรบผดชอบตอตนเอง โดยตองความมนใจในตวเอง เพอพรอมรบประสบการณใหมนอกเหนอจากสงทเรยน ผลตอบแทนทไดจากการปฏบตงาน ความร ทกษะ และประสบการณในการฝกปฏบตงานจรง ปญหา การจดการ และขอเสนอแนะ ขาดความกลาแสดงออกและความมนใจ ปรบตวและเรยนรในการอยรวมกบผอนใหได