รายงานการวจย เรอง

ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเอง ในผปวยความดนโลหตสง

โดย รองศาสตราจารย วรยา สขวงศ อาจารย พ.ต.หญง ธนพร วรรณกล อาจารย ชลดา โสภตภกดพงษ

ไดรบทนอดหนนจากมหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา ปงบประมาณ 2554

รายงานการวจย เรอง

ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเอง ในผปวยความดนโลหตสง

โดย 1. รองศาสตราจารย วรยา สขวงศ วทยาลยพยาบาลและสขภาพ 2. อาจารย พ.ต.หญง ธนพร วรรณกล วทยาลยพยาบาลและสขภาพ 3. อาจารย ชลดา โสภตภกดพงษ วทยาลยพยาบาลและสขภาพ

ไดรบทนอดหนนจากมหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา ปงบประมาณ 2554

(1)

บทคดยอ

ชอรายงานการวจย : ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเอง ในผปวยความดนโลหตสง ชอผวจย : รองศาสตราจารย วรยา สขวงศ, อาจารย พ.ต.หญง ธนพร วรรณกล, อาจารยชลดา โสภตภกดพงษ ปทท าการวจย : 2554 …………………………………………………………………………………… การศกษาเรองประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเอง ในผปวยความดนโลหตสง มวตถประสงคเพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาทมตอความรและพฤตกรรมในการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง รปแบบการวจยเปนการวจยกงทดลองกลมตวอยางกลมเดยว วดสองครงกอนและหลงการทดลอง กลมตวอยางจ านวน 30 คน เลอกโดยวธการสมแบบเฉพาะเจาะจง โดยมเกณฑคอ ไดรบการวนจฉยจากแพทยวาเปนโรคความดนโลหตสง หรอมคาความดนโลหต Systolic มากกวาหรอเทากบ 140 mmHg และมคาความดน Diastolic มากกวาหรอเทากบ 90 mmHg โปรแกรมสขศกษาประกอบดวยการสอนสขศกษาเรองความดนโลหตสง เพอใหกลมตวอยางมความรในการดแลตนเองและปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลตนเองในเรองการรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การผอนคลายความเครยด การงดหรอลดปรมาณการสบบหร การดมเครองดมทมแอลกอฮอล การรบประทานยาอยางถกตอง และการตรวจตามนด เพอลดภาวะแทรกซอนของโรคหลอดเลอดสมอง เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลคอ แบบสอบถามขอมลทวไป แบบสอบถามความรและพฤตกรรมในการดแลตนเอง และเครองวดความดนโลหต เกบขอมลกอนการทดลองและหลงการทดลอง 2 สปดาห วเคราะหขอมลดวยสถตพรรณนา และสถตอางองโดยใช dependent t-test ผลการวจยพบวา หลงการทดลองกลมตวอยางมคะแนนเฉลยความรในการดแลตนเองสงกวากอนการทดลองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 และมคะแนนเฉลยพฤตกรรมการดแลตนเองสงกวากอนการทดลองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 ผลการศกษานแสดงวาโปรแกรมสขศกษา มผลใหเกดการเปลยนแปลงความรและพฤตกรรมการดแลตนเองดขน ค าส าคญ : ประสทธผล, โปรแกรมสขศกษา, การดแลตนเอง, ความดนโลหตสง

www.ssru.ac.th

(2)

Abstract Research Title : Effectiveness of Health Education Program Applying Self-care Theory in Hypertension Patient Author : Association Professor Wiriya Sukwongs, Major Tanaporn wanakul, Miss Chalida Sopitpakdeepong Year : 2011 ……………………………………………………………………………………….. The research purpose was to study the effective of health education program on self-care knowledge and behavior of hypertension patient. The research used a one group pre test – post test design. The subjects were selected by purposive sampling and specified criteria, consisted of 30 hypertension patients. They were treated by doctor and/or have had systolic blood pressure more than 140 mmHg or diastolic blood pressure more than 90 mmHg. The health education program comprised of teaching for modifying knowledge and behavior on diet consumption, exercise, stress management, decreasing smoking and alcohol drinking, using medication correctly and follow up. The instrument used questionnaires to collect self-care knowledge and behavior. Data were colleted before and after intervention 2 weeks and were analyzed for percentage, mean, standard deviation and dependent t-test. The result showed that after having the health education program applying self-care theory in hypertension patient, the mean score of self-care knowledge and behavior of post-test were higher than pre-test at the statistical significance of 0.05. The result indicated the effectiveness of health education program on changing self-care knowledge and behavior of hypertension patient. Keywords : Effectiveness, Health Education Program, Self-care, Hypertension

www.ssru.ac.th

(3)

กตตกรรมประกาศ คณะผวจยขอขอบคณผมสวนเกยวของทกทาน ทท าใหงานวจยครงนส าเรจลลวงไปไดดวยความเรยบรอยและไดผลด ขอขอบคณ รองศาสตราจารย ดร.กลยา ตนตผลาชวะ พ.ท.หญง ดร.วาสนา นยพฒน และ ผชวยศาสตราจารยปยะวาท เกสมาส ผทรงคณวฒทตรวจสอบเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล ขอบคณผปวยโรคความดนโลหตสงทกทานทเปนกลมตวอยาง ทใหความรวมมอเปนอยางดในการเขารวมโปรแกรมสขศกษาและตอบแบบสอบถาม ขอบคณนางธญลดา เลยงอย และนางกชมน หมนหา ทชวยจดรปแบบเอกสารรายงานการวจยจนส าเรจลลวง งานวจยครงนส าเรจลลวงไดดวยด เนองจากไดรบทนสนบสนนการวจยจากมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา และไดรบการสนบสนนจากผอ านวยการวทยาลยพยาบาลและสขภาพ คณะผวจยขอขอบคณมา ณ โอกาสน วรยา สขวงศ พ.ต.หญง ธนพร วรรณกล, ชลดา โสภตภกดพงษ กนยายน 2554

www.ssru.ac.th

(4)

สารบญ หนา บทคดยอ ( 1) Abstract (2) กตตกรรมประกาศ ( 3) สารบญ ( 4) สารบญตาราง ( 6) สารบญภาพ ( 7) บทท 1// บทน า 1.1// ความเปนมาและความส าคญของปญหา 1 1.2// วตถประสงคทวไป 3 1.3// วตถประสงคเฉพาะ 3 1.4// สมมตฐานของการวจย 4 1.5// ขอบเขตของการศกษาวจย 4 1.6// นยามศพทเฉพาะ 4 1.7// ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 6 1.8// กรอบแนวคดในการวจย 7 บทท 2// ผลงานวจยและงานเขยนอนๆ ทเกยวของ 8 2.1// โรคความดนโลหตสง 8 2.2// ทฤษฎทางการพยาบาล ของโอเรม 24 2.3// รปแบบการพยาบาลระบบสนบสนนและใหความร 31 2.4// หลกการเกยวกบการจดโปรแกรมสขศกษา 33 2.5// งานวจยทเกยวของ 36 บทท 3// วธการวจย 41 3.1// รปแบบการวจย 41 3.2// ประชากร/กลมตวอยาง 43 3.3// เครองมอทใชในการวจย 43

www.ssru.ac.th

(5)

3.4// การเกบรวบรวมขอมล 45 3.5// การวเคราะหขอมลและสถตทใช 46 บทท 4// ผลการวจย 49 4.1// ขอมลพนฐานทวไปของผปวยโรคความดนโลหตสง 50 4.2// เปรยบเทยบคาคะแนนเฉลยของกลมตวอยางกอนและหลง ไดรบโปรแกรมสขศกษา 53 4.3// ทดสอบสมมตฐาน 59 บทท 5// สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ 61 5.1// สรปผลการศกษา 62 5.2// ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช 67 5.3// ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป 68 บรรณานกรม 69 ภาคผนวก ภาคผนวก ก 73 ภาคผนวก ข 78 ภาคผนวก ค 80 ภาคผนวก ง 89 ประวตผท ารายงานการวจย 96

www.ssru.ac.th

(7)

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1.1 กรอบแนวคดในการวจย 7

www.ssru.ac.th

(6)

สารบญตาราง

ตารางท หนา 2.1// ความสมพนธดชนมวลกายระดบความอวน และภาวะเสยง ส าหรบประเทศทางเอเชย 15 4.1// จ านวนและรอยละของผปวยโรคความดนโลหตสง จ าแนกตาม ลกษณะประชากร 50 4.2// จ านวนและรอยละของระดบความรเรองโรคความดนโลหตสง 53

4.3// เปรยบเทยบคะแนนเฉลยรายขอความรเรองโรคความดนโลหตสง กอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา 53

4.4// จ านวนและรอยละของพฤตกรรมการดแลตนเองเพอปองกน ภาวะหลอดเลอดสมอง 56

4.5// เปรยบเทยบคะแนนเฉลยรายขอพฤตกรรมการดแลตนเองเพอปองกน ภาวะแทรกซอนโรคหลอดเลอดสมองกอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา 57

4.6// เปรยบเทยบคะแนนเฉลยของความรโรคความดนโลหตสงของกลมตวอยาง กอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา 60 4.7// เปรยบเทยบคะแนนเฉลยของพฤตกรรมการดแลตนเองของ กลมตวอยางเพอปองกนภาวะแทรกซอนโรคหลอดเลอดสมองกอนและหลง ไดรบโปรแกรมสขศกษา 60

www.ssru.ac.th

1

บทท 1

บทน า 1.1 ความส าคญและความเปนมาของปญหา ในปจจบนประเทศไทยไดเปลยนไปอยางรวดเรว ซงมผลกระทบมาจากกระแสการเปลยนแปลงของสงคมโลกและการเปลยนแปลงของประเทศไทย ทงทางดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม รวมถงมการใชเทคโนโลยมากขน สงผลตอปญหาสขภาพของประชาชนทเกดจากพฤตกรรมเสยงเพมมากขน จากการบรโภคอาหารไมไดสดสวนและไมเหมาะสม ขาดการออกก าลงกาย การใชชวตประจ าวนทกอใหเกดความเครยด จนเปนผลเสยตอสขภาพอนกอใหเกดโรคเรอรง โรคเหลานไมสามารถปองกนไดดวยยาหรอวคซน ดงนนแนวทางการปองกนทดทสดคอสนบสนนสงเสรมใหประชาชนดแลสขภาพตนเองมากขน โรคความดนโลหตสงเปนปญหาสาธารณสขทมความส าคญโรคหนง ซงพบบอย มอบตการณสงขนและมอนตราย เปนภาวะเรอรงทรกษาไมหายขาด และสามารถเกดภาวะแทรกซอนทท าใหเกดความเสอมของอวยวะตางๆท าใหเกดโรคตามมาและ เปนอนตรายถงแกชวตได เชน โรคหลอดเลอดหวใจ โรคเสนเลอดทขาตบ จอประสาทตาเสอม ไตเสอมหนาท เปนตน (ผองพรรณ อรณแสง, 2552) แตภาวะแทรกซอนทส าคญอกประการหนงของโรคความดนโลหตสงคอ โรคหลอดเลอดสมอง ซงพบวาโรคความดนโลหตสงเปนปจจยเสยงหลกของการเกดโรคหลอดเลอดสมองทงจากสาเหตหลอดเลอดสมองแตกและหลอดเลอดสมองอดตน ( Woft, 1999 cited in Goldstein et al., 2001: 281) และพบวารอยละ 70 ของผปวยโรคหลอดเลอดสมองเกดจากโรคความดนโลหต ( Cubrilo- Turek, 2004: 467) อตราเสยงของการเกดโรคหลอดเลอดในสมองของผปวยทมภาวะความดนโลหตสงจะสงกวาคนปรกตราว 4 เทาเมอมความดน systolic มากกวา160 มลลเมตรปรอท หรอความดน Diastolic มากกวาหรอเทากบ 95 มลลเมตรปรอท (Sacco et al., 1997: 1507-1517) จากการศกษาของแมคมาฮอน และรอดเจอร ( Macmahon & Rodger, 1994 cited in Sacco et al., 1997: 1509) พบวา ความดนโลหตสงเลกนอยจะมความ

www.ssru.ac.th

2

เสยงสมพทธเทากบ 1 เมอระดบความดนโลหตเทากบ 136 /84 มลลเมตรปรอท มความเสยงสมพทธเทากบ 0.5 และเมอความดนโลหตเทากบ 123/76 มลลเมตรปรอท มความเสยงสมพทธเทากบ 0.35 ดงนนจะเหนวาระดบความดนโลหตทเพมสงขนจะมโอกาสเกดโรคหลอดเลอดสมองมากกวาคนทมระดบความดนโลหตอยในระดบต า ในประชาชนทวไประดบความดนโลหตไมควรเกน 140/90 มลลเมตรปรอท แตถาเปนโรคเบาหวานรวมดวยควรมระดบความดนโลหตไมเกน130/85 มลลเมตรปรอท ( Chobaniann et al., 2003 cited in Cubrilo- Turek, 2004: 467) เชนเดยวกบการศกษาของฮารมเซนและคณะ ( Harmsen et al., 2006: 1663-1667) พบวาปจจยทมผลตอโรคหลอดเลอดสมองชนดอดตนหรอตบคอ ภาวะความดนทสงโดยเฉพาะคาความดนโลหตซสโตลค มากกวา 160 มลลเมตรปรอท

ในประเทศไทย พบวามผปวยโรคหลอดเลอดสมองเพมขนประมาณ 15,000 คน/ป (ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2547) โดยในป 2548 พบวาม 21 จงหวดทมอตราผปวยในมากกวา 160 คนตอ 100,000 ประชากร เมอพจารณาคาใชจายในการรกษาประมาณ 100,000 - 1,000,000 บาทตอคนตอปขนอยกบความรนแรงของโรค ซงถอวาเปนการสญเสยเงนในการรกษาผปวยโรคหลอดเลอดสมองคอนขางสง ดงนนการเกดโรคหลอดเลอดสมองขนแลว มกมความรนแรงถงขนเสยชวต หรอถารอดชวตอาจมภาวะทพพลภาพได ทเรยกกนวา อมพฤกษ อมพาต นนเอง ซงตองอาศยระยะเวลาในการฟนฟสมรรถภาพยาวนานเกดภาวะเรอรงตามมา สงผลกระทบตอตวผปวยทงดานทางรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม ( Anderson, Linto, & Stewart-Wynne, 1995: 845) รวมทงสงผลกระทบตอครอบครว ชมชน สงคมและประเทศชาต (ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค, มปป.: 4) จากรายงานประจ าป 2552 พบผปวยเปนโรคความดนโลหตสงทมารบการรกษา ณ สถานบรการสาธารณสข ในป 2551 จ านวน 1,145,557 คน ในจ านวนนเปนผปวยใหมจ านวน 363,930 คน และพบผปวยทมภาวะแทรกซอนถง 22,133 คน (ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2553: 34) พบอตราการปวยของผปวยในตอประชากร 100,000 คน ดวยโรคความดนโลหตสง ในป 2549, 2550 และ 2551 เทากบ 659.57, 778.12 และ 860.53 ตามล าดบ (ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2553: 31) และหากเปรยบเทยบอตราการเขาพกรกษาตวในโรงพยาบาลสงกดกระทรวงสาธารณสข จากการปวยดวยโรคความดนโลหตสงในภาพรวมของประเทศ พบวาเพมขนจาก 216.6 ตอประชากร 100,000 คนในป 2542 เปน 860.53 ตอประชากร 100,000 คนในป 2551 (ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2553: 32) และพบอตราตายตอประชากร 100,000 คนดวยโรคความดนโลหตสงในป 2549, 2550 และ 2551 เทากบ 3.8, 3.6 และ 3.9 ตามล าดบ และอตราตายดวยโรคหลอดเลองสมอง เทากบ

www.ssru.ac.th

3

20.6, 20.8 และ 20.8 ตามล าดบ (ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2553: 27) ดงนนจะเหนไดวา การควบคมภาวะความดนโลหตจงมความจ าเปนเพอชวยลดอตราการเกดภาวะแทรกซอนทจะเกดขน โดยเฉพาะโรคหลอดเลอดสมองทเกดขนแลวมกจะมอนตรายถงชวตได จากทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม (Orem, 1995 อางใน จนทรเพญ สนตวาจา, 2548: 73) เปนการกระท ากจกรรมในภาวะปกตของมนษย เพอใหการท าหนาทและพฒนาการเปนไปตามปกต และสงเสรมสขภาพใหเจรญเตบโตและพฒนาการในระยะเวลาหนง ๆ ซงมจดเนนทการปองกน การบรรเทา การรกษา หรอการควบคมสถานการณทไมเหมาะสม ซงอาจจะสงผลกระทบตอชวต สขภาพ หรอความผาสก รวมทงการแสวงหาและการมสวนรวมในการรกษาและการพยาบาล ซงวตถประสงคของการกระท าดแลตนเอง มความจ าเปน 3 อยาง คอ การดแลตนเองทจ าเปนโดยทวไป การดแลตนเองทจ าเปนตามระยะพฒนาการ และการดแลตนเองทจ าเปนเมอมภาวะเบยงเบนทางดานสขภาพ การวจยในครงนจะเนนการดแลตนเองทจ าเปนเมอมภาวะเบยงเบนทางดานสขภาพเนองจากความเจบปวยดวยโรคความดนโลหตสงเพอใหผปวยสามารถดแลตนเองไดและปองกนภาวะแทรกซอนทจะเกดขนโดยเฉพาะโรคหลอดเลอดสมอง ซงพยาบาลมวธการชวยเหลอโดย วธการสอนสขศกษาเปนวธการทจะชวยเหลอผปวยในการพฒนาความรหรอทกษะบางประการ และเปนวธการทส าคญมากวธหนงในการพฒนาความสามารถของผปวยในการดแลตนเองของผปวยโรคความดนโลหตสงเพอปองกนภาวะแทรกซอนโรคหลอดเลอดสมองในอนาคต และลดการสญเสยทงดานรางกาย จตใจ อารมณและเศรษฐกจของประชาชนและประเทศชาต 1.2 วตถประสงคทวไป เพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษา เพอปองกนภาวะโรคหลอดเลอดสมองในผปวยความดนโลหตสง 1.3 วตถประสงคเฉพาะ 1. เพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษา ทสงผลตอความรในการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง 2. เพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษา ทสงผลตอพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง

www.ssru.ac.th

4

1.4 สมมตฐานของการวจย 1. ภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ผปวยความดนโลหตสงมความรในการดแลตนเองเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองดกวากอนไดรบโปรแกรมสขศกษา

2. ภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ผปวยความดนโลหตสงมพฤตกรรมการดแลตนเองเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองดกวากอนไดรบโปรแกรมสขศกษา 1.5 ขอบเขตของการศกษาวจย 1. ดานตวแปร 1.1 ตวแปรอสระ ไดแก โปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเอง เพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองในผปวยความดนโลหตสง

1.2 ตวแปรตาม ไดแก 1.2.1. ความรเกยวกบโรคความดนโลหตสงและความรในการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง

1.2.2. พฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง เพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมอง 2. ดานประชากร ประชากรทใชในการศกษา คอ ผปวยความดนโลหตสงทอยในชมชนแหลงฝกปฏบตงานของนกศกษาในวชาปฏบตการพยาบาลอนามยชมชน จ านวน 30 คน โดยการเลอกแบบเจาะจง (purposive sampling) ตามเกณฑดงน

2.1 ผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทยวาเปนความดนโลหตสง 2.2 หรอผปวยทมคาความดนซสโตลค ( Systolic pressure) มากกวาหรอเทากบ 140 mmHg หรอ มคาความดนไดแอสโตลค ( Diastolic pressure) มากกวาหรอเทากบ 90 mmHg (JNC 7, 2003:2) 1.6 นยามศพทเฉพาะ 1. ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษา หมายถง การเปลยนแปลงความรและพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง ภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเอง สามารถวดไดโดยแบบวดทผวจยสรางขน

www.ssru.ac.th

5

2. โปรแกรมสขศกษาโดยการประยกตทฤษฎการดแลตนเองในผปวยความดนโลหตสง

หมายถง กระบวนการประยกตใชทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม ( Orem ) ตามการเบยงเบนสขภาพ เปนกจกรรมการดแลตนเองเมอเกดความเจบปวย เปนสาเหตท าใหความสามารถในการดแลตนเองลดลง โดยโปรแกรมสขศกษาทใชครงน ประกอบดวยการใหสขศกษา 3 ครง เปนการบรรยายประกอบภาพพลก การตอบค าถาม การสาธตและสาธตยอนกลบการออกก าลงกาย การวดระดบความดนโลห ต การแจกเอกสารขอมลเกยวกบโรคความดนโลหตสง การปฏบตตนของผปวยความดนโลหตสงและการปฏบตตนเพอการปองกนโรคหลอดเลอดสมอง 3. ความรเกยวกบโรคความดนโลหตสง

3.1 ความรเรองโรค หมายถง ความเขาใจเกยวกบโรคความดนโลหตสง ไดแก สาเหต อาการและอาการแสดง และภาวะแทรกซอนของโรค

3.2 ความรการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง หมายถง ความเขาใจเกยวกบการปฏบตตนในการดแลตนเองในเรอง การรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การจดการความเครยด การหลกเลยงการสบบหร ดมเครองดมทมแอลกอฮอล การรบประทานยาอยางถกตองและการไปตรวจตามนด 4. พฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง หมายถง กจกรรมทเกยวกบการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง สามารถวดไดโดยแบบสอบถามทผวจยสรางขนไดแก

4.1 การรบประทานอาหาร หมายถง การเลอกรบประทานอาหารทเหมาะสมกบโรคความดนโลหตสง เชน การลดอาหารเคม ไขมนสง อาหารทมแปงและน าตาลสง เชน การเตมน าปลา หรอเครองปรงรสระหวางรบประทานอาหาร หลกเลยงอาหารจ าพวกกะทและรบประทานจ าพวกผกและผลไมเพมขน

4.2 การออกก าลงกาย หมายถง การมกจกรรมเพมเตม จากกจวตรประจ าวนทม เชน การออกก าลงกาย เชน การเดนเรว การวงเหยาะ การออกก าลงกายดวยทาบรหาร โดย การออกก าลงกายนนตองมความหนก (มเหงอออกพอสมควร) ความถ ความตอเนอง

4.3 การจดการความเครยด หมายถง เมอความเครยดเกดขน ผปวยความดนโลหตสงสามารถเลอกวธผอนคลายความเครยดทเหมาะสมกบตนเอง เชน การพดคยกบเพอนบาน ญาตพนอง การพกผอนนอนหลบ การท ากจกรรมในเวลาวาง เปนตน

4.4 การหลกเลยงเครองดมทมแอลกอฮอล หมายถง ความพยายามทจะหลกเลยง ลดหรอเลกดมแอลกอฮอล การปฏเสธการดมแอลกอฮอล หรอการไมยงเกยวกบแอลกอฮอล

www.ssru.ac.th

6

4.5 การหลกเลยงการสบบหร หมายถงความพยายามทจะหลกเลยงการสบบหร หรอไมยงเกยวกบบหร

4.6 การรบประทานยาอยางถกตอง หมายถง ผปวยความดนโลหตสงรบประทานยาอยางสม าเสมอตามแพทยสงอยางเครงครด ไมควรหยดยาเอง

4.7 การตรวจตามนด หมายถง ผปวยความดนโลหตสงไปตรวจตามนดทกครง 5. ผปวยความดนโลหตสง หมายถง ผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทยวาเปนความดนโลหตสง หรอผปวยทมคาความดนซสโตลค ( Systolic pressure) มากกวาหรอเทากบ 140 mmHg หรอ มคาความดนไดแอสโตลค (Diastolic pressure) มากกวาหรอเทากบ 90 mmHg 1.7 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ผปวยมความรและการดแลตนเองทถกตอง ลดภาวะแทรกซอนภาวะหลอดเลอดสมอง 2. ผปวยด าเนนชวตไดอยางมความสขและมคณภาพชวตทด 3. ชมชนและสงคมมความเขมแขง 4. ลดคาใชจายและประหยดงบประมาณแผนดนในการรกษาพยาบาล

www.ssru.ac.th

7

1.8 กรอบแนวคด ในการวจย ตวแปรอสระ ตวแปรตาม

ภาพท 1.1 กรอบแนวคดในการวจย

โปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเองตามการเบยงเบนสขภาพ 1.ใหความรเกยวกบโรคและความรในการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง 2. แนะน าพฤตกรรมทเหมาะสมกบโรค ไดแก

-การออกก าลงกาย -การรบประทานอาหาร -การจดการความเครยด -การหลกเลยงเครองดมทมแอลกอฮอล -การหลกเลยงการสบบหร

-การรบประทานยาอยางถกตอง

-การตรวจตามนด

ความร -โรคความดนโลหตสง -การดแลตนเองของผ ปวย ความดนโลหตสง

พฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง เพอปองกนภาว ะหลอดเลอดสมอง

ระดบความดนโลหต

www.ssru.ac.th

บทท 2

ผลงานวจยและงานเขยนอน ๆ ทเกยวของ ในการศกษาวจยครงน ผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ ดงน

1. โรคความดนโลหตสงและการปองกนควบคมภาวะแทรกซอน 2. ทฤษฎทางการพยาบาลของโอเรม 3. รปแบบการพยาบาลระบบสนบสนนและใหความร 4. หลกการเกยวกบการจดโปรแกรมสขศกษา

5. งานวจยทเกยวของ

2.1 โรคความดนโลหตสง

โรคความดนโลหตสงเปนปญหาสาธารณสขทมความส าคญโรคหนงซงจะเหนไดจาก

อตราปวย ตอประชากร 100,000 คน ดวยโรคความดนโลหตสงในป 2549, 2550 และ 2551 เทากบ 659.57, 778.12 และ 860.53 ตามล าดบ และอตราตาย ตอประชากร 100,000 คนดวยโรคความดนโลหตสงในป 2549, 2550 และ 2551 เทากบ 3.8, 3.6 และ3.9 ตามล าดบ ซงมแนวโนมเพมมากขนเชนเดยวกน (ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2553) เปนโรคทรกษาไมหายขาด และถาผปวยไมไดดแลตนเองจะท าใหเกดอนตรายจากภาวะแทรกซอนของโรคความดนโลหต เชน โรคหลอดเลอดสมอง โรคหวใจขาดเลอด โรคไตวาย จอประสาทตาเสอม เปนตน ดงนน การดแลตนเองอยางถกวธและตอเนองจงมความเปนส าหรบผปวยโรคความดนโลหตสงซงจะชวยลดการเกดภาวะแทรกซอนได

2.1.1 ความหมายของความดนโลหตสง ความดนโลหตสง หมายถง การมความดนซสโตลคสงมากกวา 140 มลลเมตรปรอท และม

ความดน ไดแอสโตลคมากกวาหรอเทากบ 90 มลลเมตรปรอท ในคนทวไป และความดนโลหตสงมากกวา 130 มลลเมตรปรอท และมความดนไดแอสโตลคมากกวาหรอเทากบ 85 มลลเมตรปรอท

www.ssru.ac.th

ในผปวยทมภาวะเบาหวาน และผปวยทมการท าหนาทของไตผดปกต ไมวาความดนซสโตลคหรอไดแอสโตลคสงเกนเกณฑกถอวาเปนความดนโลหตสงได ( Smeltzer & Bare, 2004; Hamiton & Ignatavicius อางใน ผองพรรณ อรณแสง, 2552: 213)

สถาบนสขภาพรวมแหงชาตสหรฐอเมรกา ( JNC 7, 2003: 2) และองคการอนามยโลก (WHO, 1999) หมายถง ผทมความดนโลหตซสโตลคมากกวาหรอเทากบ 140 มลลเมตรปรอท และความดนไดแอสโตลคมากกวาหรอเทากบ 90 มลลเมตรปรอท

ในการศกษาครงน ผวจยไดใชความหมายของความดนโลหตสงตามสถาบนรวมแหงชาตสหรฐอเมรกา และองคกรอนามยโลก คอ ผทมคาความดนซสโตลค ( Systolic pressure) มากกวาหรอเทากบ 140 mmHg หรอ มคาความดนไดแอสโตลค ( Diastolic pressure) มากกวาหรอเทากบ 90 mmHg

2.1.2 ชนดของความดนโลหตสง (ผองพรรณ อรณแสง, 2552: 214-215) 1. ความดนโลหตสงปฐมภมหรอความดนโลหตสงไมทราบสาเหต ( Primary hypertension

or essential hypertension or hypertension) เปนความดนโลหตสงทเกดจากหลายปจจยโดยไมทราบสาเหตทชดเจน แตเชอวาเกยวของกบการรกษาสมดลของรางกาย พบไดบอยในผทมอายระหวาง 25-55 ป และไมคอยพบในผทมอายต ากวา 20 ป สวนใหญจะมความดนโลหตทงซสโตลคและไดแอสโตลคสง ความรนแรงของโรคขนอยกบความสงของคาความดนโลหตทงซสโตลคและไดแอสโตลค

2. ความดนโลหตสงทตยภม ( Secondary Hypertension) เปนความดนโลหตสงททราบสาเหต เชน เปนโรคไต โรคของตอมไรทอ ความผดปกตของระบบประสาท ยาบางชนด เชน ยาคมก าเนดชนดเมดรบประทาน ภาวะเครยดเฉยบพลน ความผดปกตของหลอดเลอดและความดนโลหตสงจากการตงครรภ เปนตน และสาเหตทท าใหเกดความดนโลหตสงบางอยางสามารถแกไขได ดงนนจงมความส าคญในการจ าแนกสาเหตของความดนโลหตสง ทงนเพอประสทธภาพในการบ าบด ความรนแรงของความดนโลหตสงขนอยกบโรคทเปนสาเหต ปจจยสวนบคคลและสงแวดลอมและระยะเวลาของการเปนโรคทเปนสาเหต

3. White coat hypertension เปนความดนโลหตสงทพบในบคคลทมความดนโลหตอยในเกณฑปกต แตจะมความดนโลหตสงเมอเจาหนาททมสขภาพวดความดนโลหตให เชอวาเกดจากการตอบสนองของประสาทเวกสท าใหความดนโลหตเพมขนชวคราว การตรวจวนจฉยเพอยนยนแยกโรคออกจากความดนโลหตสงชนดปฐมภมและทตยภม เปนสงทส าคญตอการปองกนและการบ าบดรกษา

www.ssru.ac.th

4. ความดนโลหตสงเฉพาะความดนซสโตลค และความดนโลหตสงเฉพาะความดนไดแอสโตลค

- ความดนโลหตสงเฉพาะซสโตลค เปนความดนทมคาความดนซสโตลคสงเทากบหรอมากกวา 140 มลลเมตรปรอท แตความดนไดแอสโตลคยงคงต ากวา 90 มลลเมตรปรอท เชอวาเกดจากการมปรมาตรเลอดทหวใจสงออกตอนาทเพมขน หรอเกดจากอเทอโรสเคลอโรซส (atherosclerosis) ของหลอดเลอดท าใหหลอดเลอดยดหยนไดนอย ในผสงอายอาจเกดไดจากทงสองสาเหต การเกดและความรนแรงของความดนโลหตสงชนดนมกเพมขนตามอายทมากขน

- ความดนโลหตสงเฉพาะความดนไดแอสโตลค เปนความดนโลหตสงทมเฉพาะความดน ไดแอสโตลคสงเทากบหรอมากกวา 90 มลลเมตรปรอท แตความดนซสโตลคยงคงต ากวา 130 มลลเมตรปรอท

5. ความดนโลหตสงชนดรายแรง เปนความดนโลหตสงทมความดนไดแอสโตลคสงกวา 110 มลลเมตรปรอท ตลอดเวลาและมกมการท าลายอวยวะเปาหมายดวย เกดเนองจากไมไดรบการบ าบดรกษาความดนโลหตสงทเปนอย หรอผปวยไมตอบสนองตอการบ าบด และจะกลายเปนภาวะฉกเฉนหาก ความดนโลหตยงสงตอเนองโดยไมไดรบการแกไข

2.1.3 สาเหตและปจจยเสยงของโรคความดนโลหตสง (ผองพรรณ อรณแสง , 2552: 216-218)

ผปวยความดนโลหตสง รอยละ 90 เปนชนดปฐมภม มเพยงรอยละ 5-8 ทเปนความดนทตยภม ความดนโลหตสงเกยงของกบพนธกรรม และปจจยทางสงแวดลอม ซงสามารถแบงออกเปนปจจยทเปลยนแปลงไมไดและทเปลยนแปลงได 1. ปจจยเสยงทเปลยนแปลงไมได (Nonmodifiable risk factor) 1.1 ประวตครอบครว ความดนโลหตสงเกยงของกบพนธกรรมและปจจยหลายอยาง ผทมประวตบคคลในครอบครวเปนความดนโลหตสง มโอกาสเกดโรคไดมากกวา ผทมพอแมเปนความดนโลหตสงเสยงตอการเกดโรคตงแตอายยงนอย 1.2 อาย ความดนโลหตสงปฐมภมเกดบอยในชวงอาย 30-50 ป อตราการเกดเพมขนตามอาย รอยละ 50-60 ของผทมอายมากกวา 60 ป มความดนโลหต 140/90 มลลเมตรปรอท มหลกฐานวาการพยากรณโรคในผปวยความดนโลหตสงทมอายนอยไมคอยดนก 1.3 เพศ ในเพศชายมความเสยงเปนความดนโลหตสงมากกวาเพศหญง จนกระทงอาย 55 ป และทอาย 55-74 ป ความเสยงของผชายและผหญงจะเทากน และเมออายมากกวา 74 ป ผหญงจะมความเสยงมากกวาผชาย

www.ssru.ac.th

1.4 เชอชาต อตราการเสยชวตของผทเปนความดนโลหตสง ต าสดในผหญงผวขาว คอรอยละ 4.7 ตามดวยผชายผวขาวรอยละ 6.3 ผชายผวด า รอยละ 22.5 และสงสดในผหญงผวด า คอรอยละ 29.3 2. ปจจยเสยงทเปลยนแปลงได (Modifiable risk factor) 2.1 ภาวะเครยด เปนตวกระตนและการตอบสนองตอภาวะเครยดขนอยกบการรบรของแตละบคคล ปจจยสงแวดลอม เหตการณตาง ๆ บคลกภาพ ปรากฏการณทางสรรรางกายเปนไดทงสาเหตและองคประกอบของปฏกรยาตอบสนองตอความเครยด ตวกระตนใหเกดความเครยด เชน เสยง การตดเชอ การอกเสบ ความเจบปวด อากาศทเยน การไดรบบาดเจบ การท างานหนก การเปนโรค การใชยา อายมาก การผาตด เปนตน 2.2 อวนมาก พบวาผทอวนมากสวนบนของรางกาย หรอมไขมนสะสมอยบรเวณเหนอเอว เอวและทองเปนจ านวนมาก จะสมพนธกบการเปนความดนโลหตสง ในขณะทผทอวนสวนลางของรางกาย แมจะมน าหนกมากเกนหรออวนมาก มกไมคอยเกดความดนโลหตสงจากสาเหตการมน าหนกตวเพมเพยงอยางเดยว 2.3 สารอาหาร การบรโภคโซเดยมมากมความเกยวพนกบการเกดความดนโลหตสงปฐมภม อาหารทมเกลอสงจะกระตนใหมการหลงฮอรโมนแนทรยเรตค ( natriuretic hormone) ซงมผลเพมความดนโลหต นอกจากนการไดรบโซเดยมมากยงกระตนกลไกการหดรดตวของหลอดเลอดของระบบประสาทสวนกลาง การรบประทานอาหารทมแคลเซยม โปแตสเซยม และแมกนเซยมต ามสวนเกยวของกบการเกดความดนโลหตสง โดยการขาดโปแตสเซยมอาจเพมความดนโลหต และกระตนใหหวใจเตนผดจงหวะไดงาย 2.4 การสบบหร ความสมพนธการสบบหรกบการเกดโรคความดนโลหตสงยงไมชดเจนแตคนสบบหรในระยะแรกจะมอบตการณความดนโลหตสงขน เพราะหลงจากเรมสดควนบหรครงแรกไมกวนาท ความดนซสโตลคเพมขน 25 มลลเมตรปรอท บหรมผลท าลายระบบการท างานของรางกายและเพมความดนโลหตใหอยในระดบสงเปนระยะเวลานาน ยงคนทมความเครยดและสบบหร จะเปนสาเหตรวมทจะท าใหความดนโลหตสงขนทเสยงตอการเกดโรคหวใจในระยะเรมแรกและเปนอมพาตเนองจากหลอดเลอดในสมองแตกหรออดตนไดงาย

2.5 การดมแอลกอฮอล มฤทธกระตนการท างานของหวใจและการขยายตวของหลอดเลอด เมอเขาสรางกายจะท าใหการไหลเวยนของโลหตเพมขน แอลกอฮอลสวนใหญท ามาจากผลไมหรอแปงขาว ดงนนการดมสราเปนประจ าจงเปรยบเสมอนการดมน าตาลเปนเวลานานและท าใหมภาวะเบาหวานซอนเรนอย เปนการปลอยใหหลอดเลอดแชอยในน าตาล ซงสามารถเรงใหเกดภาวะหลอดเลอดแดงแขงตวเรวยงขน ซงเปนสาเหตหนงทท าใหเกดความดนโลหตสง อตรา

www.ssru.ac.th

การเกดความดนโลหตสงเพมขนในผทดมแอลกอฮอลมากกวา 3 ออนซตอวน มการศกษาพบวาการดมแอลกอฮอลประมาณ 2 ออนซตอวนเปนประจ าจะท าใหความดนโลหตเพมขน 1 มลลเมตรปรอท 2.6 การขาดการออกก าลงกาย พบวาความดนโลหตสงมความสมพนธกบการขาดออกก าลงกาย ผลดของการออกก าลงกาย รางกายจะหลงสาร endophin จะท าใหเกดความสขและชวยเพมระดบไขมน HDL (High density lipoprotein) พบวาการออกก าลงกายดวยความแรงปานกลางอยางสม าเสมอ ชวยปองกนการเกดโรคหลอดเลอดหวใจไดและชวยชะลอการตายกอนวยอนควร ประโยชนในการออกก าลงกายจะมผลตอการลดอบตการณการเกดโรคหลอดเลอดสมองได (Goldstein et al., 2001: 289) 2.1.4 อาการของความดนโลหตสง (ผองพรรณ อรณแสง, 2552: 223-224) ในระยะแรกของโรคหรอในผปวยทมความดนโลหตสงเลกนอยหรอปานกลาง มกไมคอยมอาการจงท าใหผปวยไมทราบวาตนเองมความดนโลหตสงหรอไมคอยไดรบความสนใจทจะรกษา เมอปลอยใหความดนโลหตสงตอไปนาน ๆ หรอมระดบความดนโลหตสงมากขน อาจมอาการ ตาง ๆปรากฏได แตอาการทพบมกไมเฉพาะเจาะจง อาการทอาจพบ ไดแก 1. ปวดศรษะ มกพบในผปวยทมระดบความดนโลหตสงมาก ลกษณะอาการปวดมกจะปวดทบรเวณทายทอย โดยเฉพาะในชวงเชาหลงตนนอน และมกหายไปไดเองหรอคอยๆ ดขนภายในไมกชวโมง เชอวาเกดจากการมความดนในกระโหลกศรษะสง ดงนนจงอาจพบ อาการคลนไสอาเจยน หรอตามว รวมดวย 2. เวยนศรษะ มนงง อาจจะเกดรวมกบอาการปวดศรษะหรอไมกได อาจเกดจากสมองขาดเลอดไปชวขณะ 3. เลอดก าเดาไหล (epitaxis) จากความผดปกตของหลอดเลอด แตพบไมบอยนก 4. อาการหายใจล าบากขณะออกแรง หรอท างานหนก หรออาการหายใจล าบากเมอนอนราบจากภาวะหวใจลมเหลว 5. อาการเจบหนาอกจากกลามเนอหวใจขาดเลอดหรอหลอดเลอดเอออรตา เซาะฉกขาด ซงพบไมบอยนก 6. อาการอน ๆ ทอาจพบได เชน ปสสาวะมาก กระหายน า ใจสน และอาการตามพยาธสภาพของอวยวะส าคญทสญเสยหนาท เชน โรคหลอดเลอดสมองและไตเสยหนาท 2.1.5 ภาวะแทรกซอนของความดนโลหตสง ผปวยทไมไดรบการรกษาและดแลตนเองอยางสม าเสมอ จะมโอกาสเกดความผดปกตของอวยวะทส าคญ ตาง ๆ ไดแก หวใจ ไต สมองจอ

www.ssru.ac.th

ประสาทตาเสอม เปนตน เนองจากความดนโลหตสง จะท าใหผนงหลอดเลอดแดงแขง ท าใหเลอดไปเลยงอวยวะสวนตาง ๆ ไมได

1. หวใจ จะท าใหหวใจหองลางซายโต จนกระทงหวใจวาย เกดภาวะบวม นอนราบไมได เหนอยหอบ ยงอาจท าใหเลอดไปเลยงหวใจไดไมด เนองจากเสนเลอดหวใจเกดภาวะตบ ท าใหเกดโรคกลามเนอหวใจขาดเลอดไปเลยง จะมอาการเจบหนาอก ถามอาการรนแรงอาจถงขนเสยชวตได

2. สมอง หลอดเลอดทไปเลยงสมองเกดการตบตน ท าใหเลอดไปเลยงสมองไมเพยงพอ เกด อมพฤกษหรออมพาตไดขนอยกบความรนแรงของโรค ในรายทมความดนโลหตสงอยางรนแรง ไมไดรบการรกษาและดแลอยางตอเนองจะท าใหเกดเสนเลอดในสมองแตก ยงถาเกดในสมองสวนส าคญแตก จะท าใหผปวยเสยชวตอยางกะทนหนได สญญาณเตอนของโรคหลอดเลอดสมองมดงน

2.1 มอาการชา หรอมอาการออนแรงของใบหนา แขน ขา หรอออนแรงครงซกของรางกาย

2.2 มอาการสบสน การพดผดปกต หรอ พดไมชดเจน 2.3 มตาพรามวขางใดขางหนง หรอทงสองขาง 2.4 การเดนผดปกต มนงง หรอการทรงตวผดปกต เดนเซ 2.5 ปวดศรษะอยางรนแรงโดยไมทราบสาเหต

3. ไต เกดภาวะไตวายเรอรงเนองจากหลอดเลอดแดงเสอมไปเลยงไตไมพอ เกดไตวายยงจะท าใหความดนโลหตสงขน

4. จอประสาทตาเสอม จะเกดการเสอมของหลอดเลอดแดงทไปเลยงตาอยางชา ๆ ตอมาอาจจะเกดภาวะหลอดเลอดแตกในจอตาได ท าใหประสาทตาเสอม ตามวเรอย ๆ จนตาบอดไดในทสด ภาวะแทรกซอนนจะรวดเรวและรนแรงนนจะขนอยกบความรนแรงของระยะของโรค ยงถา ความดนโลหตสงจะท าใหเกดภาวะแทรกซอนนเรวขน หากควบคมระดบความดนโลหตใหอยในระดบทเหมาะสม จะชะลออาการนได 2.1.6 แนวทางการควบคมโรคความดนโลหตสงและปองกนภาวะแทรกซอน

มเปาหมายเพอ ควบคมระดบความดนโลหตใหอยในเกณฑทใกลเคยงปกตมากทสด รวมทงการลดอตราการเกดโรคและอตราการตายดวยภาวะแทรกซอนโดยเฉพาะโรคหลอดเลอดสมอง มวธการดงน

1. การปรบเปลยนวถการด าเนนชวต

www.ssru.ac.th

การปรบเปลยนวถการด าเนนชวต หรอเรยกวาการบ าบดโดยไมใชยา สามารถปองกนการเกดความดนโลหตสงในรายทเรมมความดนสงในชวงตน ๆ สามารถลดระดบความดนโลหตในผทมความดนโลหตสงเลกนอยและปานกลางไดผล สามารถลดปจจยเสยงตอโรคหลอดเลอดได

1.1 การลดน าหนก พบวาน าหนกทมากเกนหรอมคาดชนมวลกายทเทากบหรอมากกวา 27 การสะสมไขมนบรเวณล าตวจนท าใหผหญงมรอบเอวเทากบหรอมากกวา 34 นว และผชายมรอบเอวเทากบหรอมากกวา 39 นวมความสมพนธกบความดนโลหตสง และพบวาผปวยความดนโลหตสงทมน าหนกเกนกวาน าหนกทควรจะเปน รอยละ 10 เมอลดน าหนกลง 4.5 กโลกรมจะสามารถลดระดบความดนโลหตลงได การลดน าหนกชวยเสรมประสทธภาพของการใชยาลดความดนโลหต นอกจากนยงชวยลดปจจยเสยงอน ๆ เชน เบาหวาน ไขมนในเลอดสง เปนตน

การมน าหนกตวทเหมาะสม หมายถง การมน าหนกตวทเหมาะสมกบโครงสรางของรางกาย ความสงและอาย ซงเหมาะทจะท าใหรางกายมสขภาพด (ปยะนช รกพาณชย, 2542: 3-4) มวธการประเมนคอ

1. ดชนมวลกาย (Body Mass Index: BMI) 2. วดเสนรอบเอว (Waist circumference)

ดชนมวลกาย (Body Mass Index: BMI) ดชนน าหนกของรางกาย = น าหนกตว (กโลกรม) สวนสง (เมตร) 2

www.ssru.ac.th

ตารางท 2.1 ความสมพนธดชนมวลกายระดบความอวน และภาวะเสยงส าหรบประเทศทางเอเชย น าหนกตว

ดชนมวลกาย (BMI)

ระดบความอวน (Obesity level)

ภาวะเสยงตอโรค

ภาวะเสยงการเกดโรค ตอเสนรอบเอว ชาย < 90 ซม. หญง < 80 ซม.

ชาย > 90 ซม. หญง > 80 ซม.

น าหนกนอย < 18.5 - ต า น าหนกปกต 18.5 -22.9 - เทาคนปกต น าหนกเกน 23 -24.9 - เพม เพม สง อวน 25 -29.9 1 เพมมาก สง สงมาก อวนมาก > 30 2 อยในชวง

อนตราย สงมาก สงมากๆ

ทมา: ส านกโรคไมตดตอ กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข, 2547

การวดเสนรอบเอว (Waist circumference) หมายถงการวดเสนรอบเอวเพอประเมนไขมนททอง ซงมความสมพนธกบปญหาสขภาพทเกยวของกบเมตาบอลซม เชน ระดบน าตาล ระดบอนซลน ระดบความดนโลหต ระดบไขมนและระบบหวใจและหลอดเลอด ส าหรบชาวเอเชยหากพบวามดชนมวลกายมากกวา 23 กก. /ตารางเมตร 2 ไมวาจะเปนหญงหรอชาย จะเกดอบตการณของโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง ไขมนในเลอดสง ดงนนจ าก าหนดวาหากดชนมวลกายมากกวา 23 จะถอวาอวน สวนการวดเสนรอบเอวกไมสามารถใชมาตรฐานของตางประเทศได เนองจากโครงสรางทางดานรางกายตางกน จงมการวจยพบวา เสนรอบเอวทเหมาะสมส าหรบคนเอเชย คอ 90 เซนตเมตรส าหรบผชาย และ 80 เซนตเมตรส าหรบผหญงเสนรอบเอวส าหรบคนทมความเสยงสงคอ ผชายวดรอบเอวไดมากกวาหรอเทากบ 102 เซนตเมตร หรอ 40 นวขนไป ผหญงวดรอบเอวไดมากกวาหรอเทากบ 88 เซนตเมตร หรอ 35 นวขนไป

www.ssru.ac.th

ผปวยความดนโลหตสงทมน าหนกตวเกนน าหนกมาตรฐานทควรจะเปน ควรไดรบค าแนะน าและกระตนใหลดน าหนกดวยการควบคมอาหารและออกก าลงกายอยางสม าเสมอเปนประจ า โดยจะกลาวถงการปรบพฤตกรรมการกนเพอควบคมน าหนกคอ

1. รบประทานอาหารมอเชาใหเปนนสย เพอใหมพลงงานพอเพยงทจะท างานและไมหวมาก

2. ลดการดมกาแฟ ลดปรมาณน าตาลทเตม 3. ปรบเปลยนอาหารวาง กนผลไมสดแทนขนมหวาน 4. รบประทานอาหารมอเยนเปนอาหารจานเบา ผทกนอาหารคอนขางชาหรอดกเกนไปท า

ใหรางกายไมไดใชพลงงานใด ๆ ในชวงเวลากลางคน ท าใหอาหารทรบประทานเขาไปสะสมเปนไขมนพอกพนตามสวนตาง ๆ ของรางกาย รวมทงหลอดเลอดดวย หลกในการลดน าหนกทถกตองคอการใชพลงงานใหมากขน เชน การออกก าลงกายและรบประทานอาหารทเหมาะสม (ปยะนช รกพาณชย, 2542: 3-4)

1. อาหารทบรโภคตอวน ควรมพลงงาน (แคลอร) ต ากวาทรางกายตองการ เพราะถารางกายไดรบพลงงานในการใชแตละวนกจะมการดงเอาไขมนทสะสมไวออกมาใช โดยผชายทตองการลดน าหนกควรรบประทานอาหารใหพลงงานวนละ 1,500- 2,000 แคลอร สวนผหญงทตองการลดน าหนกควรรบประทานอาหารทใหพลงงานวนละ 1,200 – 1,600 แคลอร

2. ควรบรโภคอาหารทมโปรตนสง เพราะรางกายตองการน าไปใชในการซอมแซมสวนทสกหรอ ถาขาดโปรตนรางกายจะดงสารโปรตนตามอวยวะตาง ๆ มาใช อาหารทมโปรตนสง ไดแก เนอสตวทกชนดทไมตดมนไขควรเนนไขขาวมากกวาไขแดง นมควรเปนนมทพรองมนเนย ผลตภณฑนม ถวเมลดตาง ๆ และควรปรงอาหารทเนนการตมหรอนงแทนการทอดหรอผด

3. บรโภคสารอาหารทมคารโบไฮเดรตมากพอสมควร เพอทจะไมท าใหรางกายน าเอาไขมน มาเปนสารทใหพลงงานทดแทนอยางรวดเรวเกนไป อาจจะท าใหเกดภาวะคโตนคงได ควรบรโภคไมนอยกวา 50 กรมตอน าหนกตว 1 กโลกรม

4. อาหารไขมนเปนสวนประกอบในอาหารพอสมควร ไมควรจะจ ากดอาหารไขมนทงหมดเพราะไขมนจะชวยในการท างานของรางกาย ควรเปนไขมนจากพช เชน น ามนพช

5. การรบประทานผกและผลไมใหมากขน โดยเลอกผกและผลไมทมแคลอรต า ซงรบประทานไดมากโดยไมจ ากดจ านวน เชน ผกใบเขยวตาง ๆ เชน คะนา ผกบง ผกกาด ดอกกะหล า สวนผกทใหแคลอรพอสมควร รบประทานไดบอยครง เชน ถว ฟกทอง มนฝรง เผอก เปนตน ส าหรบผลไมควรเปนผลไมทมรสไมหวานจด

www.ssru.ac.th

1.2 การควบคมอาหารทมโซเดยม อาหารประจ าวนทบรโภคมเกลอประมาณ 10-20 กรม โดย 2/3 เปนเกลอจากอาหารตามธรรมชาต และทเหลอเปนเกลอจากการปรง (เกลอ 1 กรมมโซเดยม 17.1 มลลอคววาเลนทหรอมลลโมล เกลอ 1 ชอนชามโซเดยม 2.3 กรมหรอ 100 มลลอคววาเลนท)

ประมาณรอยละ 40 ของผปวยความดนโลหตสงจะไวตอโซเดยม การศกษาพบวาผทมอาย 25-55 ป หากลดโซเดยมในอาหารลงเหลอเพยง 100 มลลอคววาเลนท (โซเดยม 2.3 กรม) หรอเกลอ 6 กรม สามารถลดความดนซสโตลคลงได 9 มลลเมตรปรอท เชอวาการลดปรมาณเกลอในอาหารสามารถลดหรอควบคมไมใหความดนโลหตสงไดทงคนปกต และผปวยความดนโลหตสง

ดงนนควรแนะน าผปวยความดนโลหตสงไมใหเตมเครองปรงทมรสเคมในอาหาร และหลกเลยงอาหารทมเกลอเปนสวนประกอบคอนขางมาก ไดแก

- อาหารทใชเกลอเปนเครองปรง เชน ซอสชนดตาง ๆ ทงทมรสเคม เชน น าปลา ซอว ซอสหอยนางรม เตาเจยว หรอซอสทมหลายรส เชน ซอสมะเขอเทศ ซอสพรก น าพรก ขนมขบเคยวทมรสเคม ขนมหนากะททใสเกลอ อาหารประเภทย าตาง ๆ

- อาหารทใชเกลอถนอมอาหาร ไดแก อาหารตากแหง เชน ปลาเคม เนอเคม หมหวาน หมแผน หมหยอง กนเชยง เนอหรอหมสวรรค ขาวเกรยบ เปนตน

- อาหารหมกและดอง เชน แหนม สมฟก กะป เตาฮย หน าเลยบ ปลารา ไตปลา หวไชโปเคม หนอไมดอง ผกกาดดอง ไขเคม เปนตน

- อาหารส าเรจรปทเปนผง เชน โจก ขาวตม บรรจซอง ซปกอน เครองแกงส าเรจรป บะหมส าเรจรป

- ผลไมแชอมตาง ๆ เชน มะขาม มะดน มะมวง เปนตน ซงตองแชเกลอกอนแชน าตาล - สารเคมในการปรงรส เชน ผงชรส ผงฟท าเคก หรอคกก - อาหารทมโซเดยมโดยธรรมชาต เชน เนอสตว ไข น านม น ามะเขอเทศ อาหารทะเล ผก

บางชนด เชน ผกคนไช ผกโขม คะนา หวผกกาด เปนตน - ยาบางชนดจะมสวนผสมของโซเดยมอย เชน ยาลดกรด ยาระบาย ยาแกทองรวง ยาแก

ไอ ยาลดไข ยาอมบวนปาก 1.3 อาหารทมน าตาลและไขมนมากหรออาหารทมพลงงานสง เปนสาเหตทท าใหเกดโรคอวน คนอวนมกมความดนโลหตสงมากกวาคนไมอวน และท าใหหวใจท างานมากขน การรบประทานอาหารทมไขมนสง โดยเฉพาะไขมนจากสตวจะท าใหไขมนในเลอดสง เปนสาเหตส าคญทท าใหหลอดเลอดแขงขรขระและตบไดงาย อาหารทควรหลกเลยง ไดแก

www.ssru.ac.th

- เนอสตวตดมนหรอตดหนง เชน ขาหม หมสามชน เปดหรอหานพะโล เปนยาง หนงไกทอด และอาหารทอด หรอผดทมน ามนมาก ๆ เชน ปาทองโก ทอดมน ไขเจยว ขาวเกรยบ เปนตน - อาหารทมโคเลสเตอรอลมาก เชน ไขเจยว สมอง ตบไต เครองในสตว เนยเหลว กง ป หวใจ หอยนางรม เนอววตดมน ไขปลา ไขมดแดง ไขนกกระทา น ามนหม น ามนจากสตวทกชนด - อาหารและเครองดมทมน าตาลมาก ๆ เชน น าอดลม น าหวาน - เครองดมแอลกอฮอล ไดแก เหลา เบยร ไวน - อาหารทท าจากมะพราวหรอกะท เชน แกงกะท ขนมทใสกะท

1.4 การออกก าลงกาย การออกก าลงกายทถกตองควรเปนการออกก าลงกายทไมกอใหเกดการบาดเจบ ดงนนการมความรเกยวกบหลกการออกก าลงกายทถกตองจะชวยปองกนการเจบปวยและมประโยชนตอรางกาย วทยาลยเวชศาสตรการกฬาแหงสหรฐอเมรกา (The American Collage of Sport Medicine [ACSM], 1995 อางในกมลทพย ใยทา, 2549: 28-31) ไดใหขอเสนอแนะพนฐานในการออกก าลงกายโดยมองคประกอบของการออกก าลงกายตามหลกเกณฑของ ฟทท (Frequency Intensity Time Type [FITT]) ดงน

1. ความถของการออกก าลงกาย (Frequency of exercise) เปนการก าหนดความบอยหรอจ านวนครงทนอยกวานจะมผลในการเผาผลาญพลงงานแตไมมผลในการเพมสมรรถภาพทางกาย

2. ความแรงของการออกก าลงกาย (Intensity of exercise) เปนการก าหนดขอบเขตของการออกก าลงกาย ซงแตละบคคลไมเหมอนกน การจะออกก าลงกายโดยใชความแรงมากนอยเพยงใดนนขนอยกบความสามารถเดม หลกการค านวณความแรงของการออกก าลงกายทนยม คอ ใชคาอตราการเตนของหวใจเปาหมายเปนหลก โดยอตราการเตนของหวใจเปาหมายสามารถค านวณไดจากอตราการเตนหวใจเปาหมายสามารถค านวณไดจากอตราการเตนสงสดของหวใจเทากบ 220 - อาย (ป) เปนการวดดอตราการเตนของหวใจขณะออกก าลงกาย ซงมความสมพนธโดยตรงกบการใชออกซเจนอยางเพยงพอและปลอดภยโดยจะแบงขนาดของการออกก าลงกายเปน 3 ระดบ คอ

2.1 ระดบต า (Low intensity) หมายถง เมอออกก าลงกายแลวหวใจเตนประมาณรอยละ 50-65 ของการเตนของหวใจสงสด

2.2 ระดบปานกลาง (Moderate intensity) หมายถง เมอออกก าลงกายแลว หวใจเตนประมาณรอยละ 66-85 ของอตราการเตนของหวใจสงสด

2.3 ระดบสง (High intensity) หมายถง เมอออกก าลงกายแลวหวใจเตนมากกวารอยละ 85 ของอตราการเตนของหวใจสงสด

www.ssru.ac.th

3. ระยะเวลาหรอความนานของการออกก าลงกาย (Time of duration of exercise) หมายถง ชวงเวลาในการออกก าลงกาย ในแตละประเภทของการออกก าลงกายแตละครง โดยทวไปควรอยในระหวาง 20-60 นาท มความตอเนองอยางเพยงพอ ซงระยะเวลาของการออกก าลงกาย แบงออกเปน 3 ชวง คอ

3.1 ระยะอบอนรางกาย (Warm up phase) เปนชวงเวลาส าหรบการเตรยมความพรอมของรางกายกอนการออกก าลงกายจรงหรอเตมท เพอใหเกดประสทธภาพสงสดเมอออกก าลงกายจรง ท าใหการประสานงานระหวางกลามเนอหดรดตวดขน การเคลอนไหวของขอตอตางๆ ระยะเวลาประมาณ 5-10 นาท ส าหรบลกษณะของการออกก าลงกายทใชอบอนรางกาย เชน การเดนชา ๆ หรอการออกก าลงกายยดตามกลามเนอตาง ๆ โดยเฉพาะบรเวณแขน ขา เพอลดอาการบาดเจบขณะออกก าลงกาย ในการอบอนรางกายจ าเปนตองค านงถงอณหภมของสงแวดลอมดวย ถาสภาพแวดลอมมอากาศรอนอาจจะใชเวลานอย แตถาอากาศหนาวจ าเปนตองใชเวลานานมากขนไปดวย

3.2 ระยะออกก าลงกาย (Exercise phase) เปนชวงเวลาทออกก าลงกายจรง ๆ หรอเมอหลงจากอบอนรางกายแลว การทจะออกก าลงกายประเภทใดนนขนอยกบความเหมาะสมของวยสภาพรางกาย ความชอบ ระยะนใชเวลา 20-60 นาท สวนใหญเปนการออกก าลงกายเพอเสรมสรางความแขงแรงของกลามเนอและการออกก าลงกายแบบแอโรบค

3.3 ระยะเวลาผอนคลายรางกาย (Cool down phase or warm down phase) เปนระยะหลงจากออกก าลงกายเตมทแลว ซงจะตองมการผอนคลายการออกก าลงกายใหลดลงเปนล าดบโดยการเดน การบรหาร หรอออกก าลงกายดวยการยดกลามเนอ เพอปรบอณหภมของรางกายการหายใจ เพอใหรางกายกลบเขาสภาวะปกตและชวยลดอาการปวด ระยะนใชในเวลาประมาณ 5-10 นาท

4. ประเภทของการออกก าลงกาย (Type of exercise) การออกก าลงกายนนอาจท าไดหลายวธหรอมอยหลายประเภท แตละประเภทจะใหผลตอองคประกอบของความสมบรณแขงแรงไมเหมอนกน การออกก าลงกายทดและเกดประโยชน ควรเปนการออกก าลงกายทผสมผสานกน แตละประเภท ทงใหความแขงแรงของกลามเนอ เพมประสทธภาพของปอดและหวใจและเพมความยดหยนและการผอนคลาย ดงน

4.1 การออกก าลงกายเพอเพมความแขงแรงและทนทานของกลามเนอวธการออกก าลงกายในลกษณะนม 2 ชนด คอ

www.ssru.ac.th

4.1.1 การออกก าลงกายแบบไอโซเมตรก (Isometric exercise) เปนการออกก าลงกายอยกบท โดยการเกรงกลามเนอ ไมมการเคลอนไหวตาง ๆ ของรางกายเปนการเพมความแขงแรงของกลามเนอ อาจท ารวมกบใชแรงตานดวย เชน การออกแรงดนสงใดสงหนง เปนตน

4.1.2 การออกก าลงกายแบบไอโซโทนค (Isotonic exercise) เปนการออกก าลงกายโดยการเกรงกลามเนอพรอมกบการเคลอนไหวของอวยวะแขน ขา หรอขอตอตางๆ เปนการออกก าลงกายตอสกบแรงตานทาน และเปนการออกก าลงกายใหกลามเนอภายนอก แตกลามเนอหวใจไมไดรบการออกก าลงกายดวย เชน การยกน าหนก กรรเชยงบก เปนตน

4.2 การออกก าลงกายเพอเพมความยดหยนเพอเพมความยดหยนและการผอนคลาย (Flexibility and relaxation activity) เปนการออกก าลงกายทท าซ า ๆ กนคลายการยด (Stretching) กลามเนอและเอนเพอใหสามารถ เคลอนไหวขอตาง ๆ ไดเตมท มกปฏบตในระยะอบอนรางกายและระยะผอนคลายรางกาย เชน โยคะ การร ามวยจน เปนตน ซงจะชวยปองกนการไดรบบาดเจบ การอกเสบและลดอาการตงเครยดของกลามเนอได

4.3 การออกก าลงกายเพอเปนการเพมสมรรถภาพการท างานของหวใจและปอด (Cardio respiratory fitness) เปนการออกก าลงกานทเกยวของกบการท างานของปอดและหวใจ การออกก าลงกาย ประเภทน แบงออกเปน 2 ชนด ดงน

4.3.1 การออกก าลงกายแบบใชออกซเจน (Aerobic exercise) เปนการออกก าลงกายทใชออกซเจนจ านวนมาก โดยสม าเสมอและตดตอกนท าใหระบบ หวใจและหลอดเลอดท าหนาทดขน ซงประกอบดวยกจกรรมทเพมความยดหยนและแขงแรงของกลามเนอ เชน การเตน แอโรบค การวงมาราธอน การวายน า เปนตน

4.3.2 การออกก าลงกายแบบไมใชออกซเจน (Anaerobic exercise) เปนการออกก าลงกายทอาศยพลงงานจากครเอตนนฟอสเฟต (Creatinine phosphate) และอดรโนซนไตรฟอสเฟต (Adrenosine triphosphate [ATP]) ทสะสมอยในเซลลกลามเนอ เชน การวงระยะสน 100 เมตร

ดงนน การออกก าลงกายระดบปานกลาง (ใชออกซเจนประมาณรอยละ 40-60 ของความตองการใชออกซเจนสงสดของรางกาย) สามารถลดความดนโลหตได พบวาการออกก าลงกายสามารถลดความดนซสโตลคในผปวยทมความดนโลหตสงไดประมาณ 10 มลลเมตรปรอท ผปวยความดนโลหตสงทกคนควรออกก าลงกายแบบแอโรบคอยางสม าเสมอ เชน เดนเรว วงเหยาะ ๆ และวายน า การออกก าลงกายอยางสม าเสมอนอกจากจะชวยควบคมความดนโลหตแลว ยงชวยใหรางกายแขงแรง เสรมสรางการท างานของระบบหวใจและหลอดเลอด ชวยใหผปวยความดนโลหต

www.ssru.ac.th

สงมน าหนกตวลดลง ลดความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด โรคหลอดเลอดสมอง และลดอตราการตายจากทกสาเหต บคคลททราบวามความดนโลหตสงแลว กอนจะเรมโปรแกรมการออกก าลงกาย จ าเปนจะตองปรกษาแพทยกอน (ประวชช ตนประเสรฐ , 2547) เพอทจะ 1. ทราบระดบความดนโลหตเปนพนฐานกอน เพอแพทยจะไดแนะน าชนดและความหนกของการออกก าลงกายได 2. ตรวจรางกายโดยละเอยด เพอดวาบคคลนนมโรคอนรวมดวยหรอไม เชนโรคหวใจ โรคเบาหวาน โรคไต ค าแนะน าในการออกก าลงกาย

- ควรเปนการออกก าลงชนดแอโรบค เชนการเดนเรว วงเหยาะ เตนแอโรบค วายน า การบรหารรางกายแบบชกง - ควรมความหนกปานกลาง ควรใหอตราการเตนของหวใจเพมขนรอยละ 55 – 70 ของอตราการเตนหวใจปกต - ระยะเวลาประมาณ 30 – 40 นาทตอครง - ความบอย 3 – 5 ครงตอสปดาห

1.5 การจดการความเครยด ความเครยด คอ สภาพของจตใจทมผลใหเกดการตอบสนองของปฏกรยาทางรางกาย เมอมความเครยดเกดขน จะกอใหเกดปฏกรยากบรางกาย เชน สาร Adrenaline จะหลงเพมขนมผลท าใหหวใจเตนเรวขน ความดนโลหตสงขน หลอดเลอดทไปเลยงระบบทางเดนอาหารบบตวเพอทจะใหเลอดไปเลยงสวนตาง ๆ ของรางกายมากขน ซงเหมอนเปนการเตรยมพรอมของรางกายในสถานการณตองตอส แตในสภาวะปกตปจจบนความเครยดทเกดขนมกจะเกดจากสถานการณทผเกดความเครยดไมสามารถจะควบคมอารมณและพฤตกรรมของตนเองในการตอบสนองตอสงตาง ๆ ผลจากความเครยดกอใหเกดอาการทแสดงออก เชน ปวดศรษะ ปวดหลง หงดหงด กระวนกระวายไมสบอารมณ โกรธ ผดหวง รวมทงการตอบสนองตอพฤตกรรมทไมเหมาะสมเพอคลายความเครยด เชน ดมเหลา สบบหร รบประทานยานอนหลบ เปนตน (ปยะนช รกพาณชย, 2542: 85)

วธการแกไขและผอนคลายความเครยดมหลายวธ คอ 1. คดทบทวนหาสาเหตความเครยด แลวหาวธแกไขปญหาดวยตนเองใหไดโดยเรว หรอ

ปรกษาบคคลใกลชดทไววางใจได 2. การเปลยนแปลงความคดเพอผอนคลายความเครยด (อนทรา ปทมนทร, 2542: 5-6)

www.ssru.ac.th

- คดในแงยดหยนใหมากขน อยาเอาแตเขมงวด จบผดหรอตดสนถกผดตวเองและผอนอยตลอดเวลาใหรจกผอนหนกผอนเบา

- ลดทฐมานะ รจกใหอภย ไมถอโทษโกรธเคอง ไมอจฉา ไมผกพยาบาทหวงท ารายผอน

- มอารมณขน รจกหวเราะบาง มเวลาสนกสนานหยอกเยากนบาง - คดอยางมเหตผล อยาเชออะไรงาย ๆ แลวเกบเอามาคดวตกกงวล - คดหลาย ๆ แงมม ลองคดหลาย ๆ ดานทงดานดและไมด เพราะไมวาคนหรอ

เหตการณอะไรยอมมทงสวนดและไมดประกอบกนไป - คดแตเรองด ๆ เชน คดถงความส าเรจในชวตทผานมา ค าชมเชยทไดรบ ความด

ของคสมรส เปนตนคดถงคนอนบาง อยาคดหมกมนกบตนเอง เปดใจใหกวางรบรความเปนไปของคนใกลชดและใสใจทจะชวยเหลอ

- มความคดเทาทนตามสภาพความเปนจรงของชวตทตองประสบกบโลกธรรม 8 อยาง คอ ลาภ ยศ สรรเสรญ สข และเสอมลาภ เสอมยศ นนทา ทกข ถาเมอไรเกดความเปลยนแปลงของชวตทท าใหเราตองประสบกบสงทไมตองการและแกไขได รจกปลอยวาง 3. การพกผอนอยางเพยงพอ โดยเฉพาะการนอนหลบไดสนท มผลท าใหรางกายทกสวนและจตใจไดหยดพกการท างาน จงชวยลดความเครยดไดทงทางรางกายและจตใจ 4. การรจกใชเวลาอยางฉลาด ควรแบงเวลา 24 ชวโมง ออกเปน 3 สวน คอ 8 ชวโมงแรก หมายถงการท างาน 8 ชวโมงทสอง หมายถงการนอนหลบ และ 8 ชวโมงทสาม หมายถงการรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การท างานอดเรก การหาความเพลดเพลนโดยไมหมกมนหรอรบเรงกบการท างานอยางใดอยางหนงมากเกนไป 5. การออกก าลงกายอยางถกตองและสม าเสมอ ซงรางกายจะหลงฮอรโมนเอนโดฟน (Endophine) เปนสารทชวยท าใหจตใจสดชนมความสข ท าใหคลายเครยด รางกายกระปรกระเปา หายปวดเมอย 6. การพกผอนหยอนใจ ดวยการไปเทยวตามสถานทตาง ๆ เชน การดหนง ฟงเพลง การอานหนงสอ รวมทงงานอดเรกทชอบ ซงจะชวยท าใหรสกสนกสนานเพลดเพลน เปนการรกษาความสมดลทางอารมณ ชวยใหผอนคลายความเครยดไดมาก 7. การปรบปรงบานหรอสถานทท างานใหมบรรยากาศด เชน ท าความสะอาด ใหเปนระเบยบไมมกลนเหมน 8. การฝกผอนคลายความเครยด เชน การฝกเกรงและคลายกลามเนอ การท าสมาธ การนวดตนเองคลายเครยด

www.ssru.ac.th

1.6 การสบบหร แมไมมหลกฐานชดเจนวาการสบบหรท าใหเกดความดนโลหตสง แตถอวาเปนปจจยเพมความเสยงตอการเกดโรคระบบหวใจและระบบหลอดเลอดทส าคญ เพราะสารนโคตนท าใหอตราการเตนของหวใจเพมขนและท าใหหลอดเลอดสวนปลายหดตว นอกจากนการสบบหรยงลดประสทธภาพของยาลดความดนโลหตดวย 1.7 การดมเครองดมทมแอลกอฮอล การดมแอลกอฮอลเพยงวนละ 30 มลลลตร มผลเพมความดนโลหตและท าใหผปวยไมตอบสนองตอยาลดความดนทใชอย และท าใหการรกษาความดนโลหตยากขน แมวาการงดดมสราในผทดมอยางหนกเปนประจ าอยางทนอาจท าใหความดนโลหตเพมขน แตพบวาความดนโลหตจะคอยๆ ลดลงใน 2-3 วนหลงลดปรมาณการดมสราลง ผปวยความดนโลหตสงใหหลกเลยงการดมแอลกอฮอล หรอดมในปรมาณเพยงเลกนอย โดยผชายไมเกน 30 มลลลตรตอวน ผหญง 15 มลลลตรตอวน ซง 30 มลลลตรของแอลกอฮอลเทากบวสก 60 มลลลตร ไวน 300 มลลลตร และ 720 มลลลตรของเบยร

2. การรกษาดวยยา การเรมใชยาในการรกษาผปวยความดนโลหตสงขนกบดลยพนจของผท าการรกษา ซงเชอ

วายาลดความดนโลหตจะชวยลดภาวะแทรกซอนและอตราการเสยชวตของผปวยได ส าหรบยาลดความดนโลหตสามารถแบงออกเปนกลมใหญ ๆ ตามกลไกการออกฤทธดงน คอ ยาขบปสสาวะ ยาตานอะดรเนอรจค (แอลฟาและเบตาอดรนาจค) ยาตานแคลเซยมเขาเซลล ยานระบบเรนน-แอนจโอเทนซน และยาขยายหลอดเลอดโดยตรง (ผองพรรณ อรณแสง , 2552: 231) ดงนนเพอใหการรกษาดวยยาใหไดผลผปวยควรปฏบตตนดงน (รงระว นาวเจรญ, 2552: 61-62)

2.1 กนยาใหสม าเสมอตามแพทยสงอยางเครงครด 2.2 แจงใหแพทยทราบถงยาตาง ๆ ททานกนอย 2.3 ถามปญหาหรอขอสงสยควรสอบถามแพทย เนองจากยาบางตวจะมผลขางเคยงได ไม

ควรหยดยาเอง ควรปรกษาแพทยกอน 2.4 การตรวจวดความดนโลหตอยางสม าเสมอ แตไมจ าเปนตองวดทกวน อาจวดความดน

โลหตสปดาหละครง หรอเมอมอาการเครยด ปวดศรษะ และจดบนทกไวทกครง 2.5 การไปรบการตรวจตามนด เพอตดตามอาการและอาจปรบเพมหรอลดขนาดของยาท

ใชใหเหมาะสมกบระดบความดนโลหตของผปวยในแตละราย

www.ssru.ac.th

2.2 ทฤษฎทางการพยาบาลของโอเรม การพยาบาล ( Nursing) เปนบรการสขภาพทมจดเนนทความสามารถและความตองการการดแลตนเองของบคคล การพยาบาลเปนการชวยปฏบตกจกรรมการดแลตนเองแทนบคคล เมอบคคลหรอสมาชกในครอบครวไมสามารถกระท าได และชวยบคคลใหสามารถดแลตนเองไดอยางเพยงพอ และตอเนองเพอรกษาไวซงชวต สขภาพ และความผาสกของบคคลนน ๆ (Orem, 1995: 47) ทฤษฎทางการพยาบาลโดยทวไปของโอเรม ( The General Theory of Nursing) ประกอบดวย 3 ทฤษฎยอยทมความสมพนธกนคอ 1. ทฤษฎระบบการพยาบาล ( Theory of Nursing System)

2. ทฤษฎความพรองในการดแลตนเอง ( Theory of Self-Care Deficit) 3. ทฤษฎการดแลตนเอง ( Theory of Self- Care)

1. ทฤษฎระบบการพยาบาล ( Theory of Nursing System)

ในทฤษฎนไดอธบายถงการชวยเหลอของพยาบาล ทสมพนธกบความพรองในการดแลตนเองของผปวย หรอผรบบรการ เพอใหการก าหนดกจกรรมเปนไปอยางเหมาะสม โอเรม (Orem, 1980: 97-101) ไดแบงระบบการพยาบาลไว 3 แบบคอ 1.1 ระบบทดแทนทงหมด ( Wholly Compensatory Nursing System) พยาบาลเปนผท ากจกรรมการดแลตนเองของผปวยทงหมด เพราะ 1.1.1 ผปวยไมสามารถท ากจกรรมได เนองจากไมสามารถควบคมการเคลอนไหวของรางกายและมปฏสมพนธกบสงแวดลอมได ไดแก ผไมรสต ( Coma) 1.1.2 ผปวยไมสามรถท ากจกรรมไดเนองจากมขอจ ากดบางประการ เชน ไมสามารถเคลอนไหวรางกายได อนมสาเหตมาจากพยาธสภาพของโรค หรอขอจ ากดจากแผนการรกษา เชน ผปวยโรคกลามเนอหวใจตายในระยะเฉยบพลนแตผปวยเหลานรสตด 1.1.3 ผปวยไมสามารถท ากจกรรมไดเนองจากไมกลาตดสนใจ หรอไมทราบวธแตสามารถปฏบตได ถาไดรบค าแนะน าหรอการสอน เชน การตรวจหาน าตาลในปสสาวะ เปนตน 1.2 ระบบทดแทนเปนบางสวน ( Partly Compensatory Nursing System) เปนสถานการณทผปวยและพยาบาลรวมกนท ากจกรรม โดยพยาบาลตองชวยท าเปนบางสวนเนองจากเหตผลตอไปน

www.ssru.ac.th

1.2.1 มขอจ ากดบางอยางในการเคลอนไหวของผปวย 1.2.2 ผปวยขาดความรและทกษะ 1.2.3 ผปวยมความพรอมทจะเรมท ากจกรรมแตขาดผชวยเหลอหรอใหค าแนะน า 1.3 ระบบการพยาบาลแบบสนบสนนและใหความร ( Supportive Educative Nursing System) เปนสถานการณทผปวยสามารถท ากจกรรมไดดวยตนเอง ในระบบนผปวยจะเรยนรทจะก าหนดความตองการการดแลตนเอง และการกระท าการดแลตนเอง ผปวยจะไดรบการสอนและแนะน าจากพยาบาล การสอนจะตองรวมผปวย และครอบครว หรอบคคลส าคญของผปวยดวย สวนพยาบาลนอกจากจะสอนและแนะน าแลวยงคอยกระตน และใหก าลงใจใหผปวยคงไวซงความพยายามในการดแลตนเอง จะเหนไดวาระบบการพยาบาลน พยาบาลจะเปนผชวยเหลอ ( Assistance) ซงเทคนคในการชวยเหลอคอ ประคบประคองทางดานจตใจ ใหค าแนะน า จดสภาพแวดลอมเพอพฒนาความสามารถในการดแลตนเอง และการสอนใหความร หลงจากพยาบาลไดใชเทคนคตาง ๆ ในการชวยเหลอแลว เชน ท าการแนะน าหรอท าการสอนแลว ผปวยจะตองเปนผท ากจกรรมตดสนใจดวยความรและทกษะของตนเอง

2. ทฤษฎความพรองในการดแลตนเอง ( Theory of Self-Care Deficit) เมอบคคลไมสามารถทจะท าการดแลตนเอง หรอบคคลในปกครองไดบคคลนนจะอยในภาวะขาดการดแลตนเอง ( Self-Care Deficit) เปนผลใหบคคลเกดความตองการการดแลตนเองในรปของการรกษา ( Therapeutic Self-Care Demand) ซงอาจจะเปนความตองการเกยวกบความจ าเปนในการดแลตนเองโดยทวไปตามพฒนาการ และตามการเบยงเบนทางสขภาพ ความตองการทกลาวนตองมากกวาความสามารถหรอพลงหรอศกยภาพของบคคล ในการดแลตนเอง หรออาจกลาวไดวา บคคลมความตองการการดแลตนเอง ( Self-Care Demand) มากกวาความสามารถของบคคลทมอย ( Self-Care Agency) ท าใหเกดความตองการการดแลตนเองเพอการบ าบด ( Therapeutic Self-Care Demand) นนคอ บคคลอยในภาวะขาดการดแลตนเอง จงมความจ าเปนทบคคลนนตองการการพยาบาล ความพรองในการดแลตนเอง ( Self-Care Deficit) เปนความไมสามารถของผปวยในการทจะดแลตนเอง เนองจากความสามารถในการดแลตนเองของผปวยนอยกวาความตองการดแลตนเองตามแผนการรกษาพยาบาล

www.ssru.ac.th

การใหบรการทางการพยาบาล ( Nursing System or Nursing Agency) เปนความสามารถของพยาบาลในการก าหนด จดเตรยม และจดด าเนนการใหการรกษาพยาบาลแกบคคลผมความพรองในการดแลตนเองตามแผนการรกษาพยาบาล

3. ทฤษฎการดแลตนเอง ( Theory of Self- Care) โดโรธ โอเรม ( Dorothea E.Orem) เปนผสรางทฤษฎการดแลตนเองโดยมความเชอวา

โดยทวไปแลวมนษยมความตองการการดแลตนเอง เพอการด าเนนชวตและคงไวซงสขภาพทสมบรณ ตลอดจนเพอหลกเลยงจากโรคภยทคกคามชวต โดยกลาววา “บคคลทอยในวยเจรญเตบโตหรอก าลงเจรญเตบโต จะปรบหนาทและพฒนาการของตนเอง ตลอดจนปองกน ควบคม ก าจดโรคและการบาดเจบตางๆ โดยการปฏบตกจกรรมในชวตประจ าวน เรยนรวธการทจะดแลตนเองและสงแวดลอมทคดวาจะมผลตอหนาทและพฒนาการของตนเอง ” (Orem & Taylor อางใน สมจต หนเจรญกล. 25 44 : 21) โดยมแนวคดวาการดแลตนเองเปนพฤตกรรมทตองเรยนร และเปนกจกรรมทจะท าดวยความตงใจในวยผใหญ แบงออกเปน 3.1 การดแลตนเองทจ าเปนโดยทวไป ( universal self-care requisites) เปนการดแลตนเองเพอการสงเสรมและรกษาไวซงสขภาพ และสวสดภาพของบคคล การดแลตนเองเหลานเปนสงจ าเปนส าหรบบคคลทกคน ทกวย แตจะตองปรบใหเหมาะสมกบระยะพฒนาการ จดประสงค กจกรรมการดแลตนเองทจ าเปนโดยทวไปมดงน ความตองการอากาศหายใจ น า อาหาร การขบถาย มกจกรรมทพอเหมาะ มการพกผอน ปองกนอนตรายตางๆ ตอชวต ซงมความสมพนธกบอาย พฒนาการ สงแวดลอม 3.2 การดแลตนเองทจ าเปนตามระยะพฒนาการ ( developmental self-care requisites) เปนการดแลตนเองขณะเผชญกบขนตอนพฒนาการตางๆ ในชวต เชน การตงครรภ การคลอดบตร การเขาสวยสงอาย การสญเสยคชวต หรออาจเปนการดแลตนเองทจ าเปนโดยทวไปทปรบใหสอดคลองกบการสงเสรมพฒนาการ โดยมวตถประสงคเพอด ารงไวซงความเปนอยทชวยสนบสนนกระบวนการของชวตและพฒนาการทชวยใหบคคลเจรญเขาสวฒภาวะในวยตางๆ และเพอปองกนผลเสยตอพฒนาการ 3.3 การดแลตนเองตามการเบยงเบนทางสขภาพ ( health deviation self-care requisites) เปนการดแลตนเองเมอเกดความเจบปวย เกดโรค ไดรบการรกษา ไดรบอนตรายหรอทพลภาพ อนเปนเหตท าใหความสามารถในการดแลตนเองลดลง กจกรรมดานนแบงเปน 6 ประเภทไดแก 3.1 แสวงหาความชวยเหลอจากบคคลทเชอถอได เชนเจาหนาทสขภาพ

www.ssru.ac.th

3.2 รบร สนใจ ดแลผลของพยาธสภาพ ซงรวมถงผลกระทบตอพฒนาการของตนเอง 3.3 ปฏบตตนตามแผนการรกษาพยาบาล การวนจฉย การฟนฟและการปองกนภาวะแทรกซอนทอาจเกดขนอยางมประสทธภาพ 3.4 รบร สนใจ ดแลและปองกนความไมสขสบายจากผลขางเคยงของการรกษาหรอจากโรค 3.5 ปรบตวตอการเปลยนแปลงทเกดขน จากความเจบปวยและการรกษา โดยรกษาไวซงอตมโนทศนและภาพลกษณทดของตนเอง ปรบบทบาทตนเองใหเหมาะสมในการพงพาตนเองและผอน 3.6 เรยนรทจะมชวตอยกบผลของพยาธสภาพหรอภาวะทเปนอย รวมทงผลของการวนจฉยและการรกษา ในรปแบบการด าเนนชวตทสงเสรมพฒนาการของตนเองใหดทสดตามความสามารถทเหลออย รจกตงเปาหมายทเปนจรง การดแลตนเอง หมายถง การปฏบตในกจกรรมทบคคลรเรม และกระท าเพอทจะรกษาไวซงชวต สขภาพและสวสดภาพของตน การดแลตนเองเปนการกระท าทจงใจและมเปาหมาย และเมอกระท าอยางมประสทธภาพ จะมสวนชวยใหโครงสราง หนาทและพฒนาการของแตละบคคลด าเนนไปไดถงขดสงสด และแบงพฤตกรรมการดแลตนเองออกเปน 2 ระยะคอ ระยะท 1 เปนระยะของการพนจพจารณาและตดสนใจซงจะน าไปสการกระท า บคคลทจะสามารถดแลตนเองไดอยางมประสทธภาพ จะตองมความรเกยวกบตนเองและสงแวดลอม จะตองเหนดวยวาสงทจะกระท านนเหมาะสมในสถานการณนนๆ ดงนนกอนทบคคลจะเหนดวยกบการกระท านนๆ วาเหมาะสม จงตองมความรกอนวาสงทตองกระท านนจะมประสทธภาพและใหผลตามทตองการ การดแลตนเองจงตองการความรเกยวกบเหตการณทงภายนอกและภายใน ความรทจะชวยในการสงเกต การใหความหมายของสงทสงเกตพบ มองเหนความสมพนธของความหมายของเหตการณ กบสงทตองกระท า จงจะสามารถพจารณาตดสนใจกระท าได ระยะท 2 เปนระยะของการด าเนนการกระท า การกระท านนจะตองมเปาหมาย การตงเปาหมายมความส าคญอยางยงในการปฏบตกจกรรมตางๆ เพอการดแลตนเอง เพราะเปนตวก าหนดการเลอกกจกรรมทจะกระท า และเปนเกณฑทจะใชในการตดตามผลการปฏบตกจกรรมตางๆ แมวาการดแลตนเองจะเปนการกระท าทเจาะจงและมเปาหมายเฉพาะ แตการดแลตนเองนนจะกลายเปนสขนสยตดตวได ถาไดกระท าไปสกระยะหนง บคคลนนอาจกระท าโดย

www.ssru.ac.th

ไมไดระลกถงเปาประสงคของการกระท า การทจะปฏบตการดแลตนเองเพอด ารงรกษาและสงเสรมสขภาพ ผปฏบตจะตองมความรเกยวกบเปาหมายและสรางสขนสยในการปฏบต และเมอสรางนสยในการปฏบตได บคคลจะกระท าไดโดยไมตองใชความพยายามหรอรสกเปนภาระอกตอไป (สมจต หนเจรญกล. 25 44: 25) ส าหรบการดแลตนเองในผปวยเรอรง เพอคงไวซงโครงสราง หนาท เกดพฒนาการและเกดความผาสกของผปวย การดแลตนเองทจ าเปนในผปวยเรอรงมดงน (สมจต หนเจรญกล. 2544: 142-143) 1. แสวงหาความชวยเหลอตามความเหมาะสมจากบคคลทเชอถอได 2. รบร สนใจและจดการดแลตนเองขนตน เมอเกดภาวะแทรกซอนเฉยบพลนและปองกนภาวะแทรกซอนระยะยาว

3. ปฏบตตามแผนการรกษา การวนจฉยและการฟนฟสภาพ เพอใหเกดผลดทสด มการแสวงหาความร พจารณาประสทธผล ความถกตองเหมาะสมและก าหนดเวลาใหกบตนเอง

4. ตดตามตรวจสอบตนเอง ตรวจสอบแผนการรกษา 5. ปรบความไมสขสบาย ความเจบปวด ความเหนอยลาจากความเจบปวย และการ

รกษา 6. รกษาสมพนธภาพและการตดตอสอสารทดกบนกวชาชพสขภาพ ครอบครว เพอ

พฒนาการดแลตนเอง 7. ขจดปญหาและผลกระทบของความเจบปวยตอพฒนาการ เชนอาชพ ใหเหมาะสม

กบศกยภาพทม 8. ดดแปลงอตมโนทศน ภาพลกษณในการยอมรบการมขอจ ากดและผลของภาวะ

สขภาพ 9. ยอมรบการพงพาบคคลอนเมอจ าเปน 10. บรรเทาภาวะเครยด ความกลว ความวตกกงวล ภาวะสญเสยอ านาจ โดยหาวธการ

ทเหมาะสม 11. ปรบกจวตรประจ าวนไดเหมาะสมกบภาวะสขภาพและแผนการรกษา 12. เรยนรทจะมชวตอยกบผลของพยาธสภาพ การปรบการดแลตนเองและสงเสรม

พฒนาการ โดยตงเปาหมายทเปนจรงและเปนไปได 13. แสวงหาและใชแหลงประโยชนในชมชนทงระบบบรการสขภาพและอนๆ เพอ

สงเสรมและพฒนาการดแลตนเอง

www.ssru.ac.th

ความสามารถในการดแลตนเองเปนมโนมตทกลาวถงคณภาพอนสลบซบซอนของมนษย ซงบคคลทมคณภาพจะสรางหรอพฒนาการดแลตนเองได การประเมนความสามารถในการดแลตนเอง จะตองประเมนความสามารถทสมพนธกบความตองการในการดแลตนเองทงหมด ( Therapeutic Self-Care Demand) เพอตดสนความพรองในการดแลตนเอง ( Self – Care Deficit) โดยประเมนวาบคคลสามารถจะกระท าการดแลตนเอง เพอสนองตอบตอความตองการการดแลตนเอง ( Self – Care Requisites) ไดหรอไม ถาไมไดกระท าหรอกระท าไมถกตองถอวามความพรองในการดแลตนเอง ( Self – Care Deficit) เพราะฉะนนความพรองในการดแลตนเองเกดขนเมอความตองการในการดแลตนเองทงหมดมากกวาความสามารถทจะกระท าการดแลตนเอง โครงสรางหรอองคประกอบในการดแลตนเองม 3 ระดบ คอ 1. ความสามารถและคณสมบตพนฐาน ( Foundational Capabilities and Dispositions) เปนความสามารถขนพนฐานของมนษยทจ าเปนส าหรบการกระท าอยางจงใจ โดยทว ๆ ไปแบงออกเปน 2 สวนไดแก ความสามารถทจะร ( Knowing) กบความสามารถทจะกระท า (Doing) และคณสมบตหรอปจจยทมผลตอการแสวงหาเปาหมายของการกระท า ความสามารถและคณสมบตขนพนฐานประกอบดวย

1.1 ความสามารถและทกษะในการเรยนร ไดแก ความจ า ความสามารถในการอาน เขยน นบเลข รวมทงความสามารถในการหาเหตผลและการใชเหตผล

1.2 หนาทของประสาทรบความรสก ทงการสมผส การมองเหน การไดยน การไดกลนและการรบรส

1.3 การรบรในเหตการณตาง ๆ ทงภายในและภายนอกตนเอง 1.4 การเหนคณคาในตนเอง 1.5 นสยประจ าตว 1.6 ความตงใจ 1.7 ความเขาใจตนเอง 1.8 ความหวงใยในตนเอง 1.9 การยอมรบตนเอง 1.10 ระบบการจดล าดบความส าคญ รจกเวลาในการกระท ากจกรรมตาง ๆ 1.11 ความสามารถทจะจดการเกยวกบตนเอง

www.ssru.ac.th

2. พลงความสามารถ 10 ประการ ( Power Components Generabling Capabilities for Self - Care) เปนตวกลางซงเชอมการรบรและการกระท าของมนษยแตเฉพาะเจาะจงส าหรบการกระท าอยางจงใจ เพอการดแลตนเองไมใชการกระท าโดยทวไป พลงความสามารถ 10 ประการ ไดแก 2.1 ความสนใจ และความเอาใจใสตนเองในฐานะทตนเปนผรบผดชอบในตนเองรวมทงสนใจและเอาใจใสสภาวะแวดลอมภายใน – ภายนอกตนเอง ตลอดจนปจจยทส าคญส าหรบการดแลตนเอง 2.2 ความสามารถทจะควบคมพลงงานทางดานรางกายของตนเองใหเพยงพอส าหรบการรเรม และการปฏบตการดแลตนเองอยางตอเนอง 2.3 ความสามารถทจะควบคมสวนตาง ๆ ของรางกายเพอการเคลอนไหวทจ าเปนในการรเรมหรอการปฏบตการเพอการดแลตนเองใหเสรจสมบรณและตอเนอง 2.4 ความสามารถทจะใชเหตผลเพอการดแลตนเอง 2.5 มแรงจงใจทจะกระท าการดแลตนเอง เชน มเปาหมายของการดแลตนเองทสอดคลองกบคณลกษณะและความหมายของชวต สขภาพ และสวสดภาพ 2.6 มทกษะในการตดสนใจเกยวกบการดแลตนเอง และปฏบตตามทไดตดสนใจ 2.7 มความสามารถในการเสาะแสวงหาความรเกยวกบการดแลตนเอง จากผทเหมาะสมและเชอถอได สามารถจะจดจ าและน าความรไปใชในการปฏบตได 2.8 มทกษะในการใชกระบวนการทางความคดและสตปญญา การรบร การจดกระท า การตดตอ และการสรางสมพนธภาพกบบคคลอน เพอปรบการปฏบตการดแลตนเอง

2.9 มความสามารถในการจดระบบการดแลตนเอง 2.10 มความสามารถทจะปฏบตการดแลตนเองอยางตอเนอง และสอดแทรกการดแล

ตนเองเขาไปเปนสวนหนงในแบบแผนการด าเนนชวต ในฐานะบคคลซงมบทบาทเปนสวนหนงของครอบครวและชมชน

3. ความสามารถในการปฏบตการเพอการดแลตนเอง ( Capabilities for Self – Care

Operations ) เปนความสามารถทจ าเปนและใกลชดโดยตรงทจะตองใชในการดแลตนเองในขณะนนทนท ซงประกอบดวยความสามารถทจะตองปฏบตดงน

3.1 ตรวจสอบสถานการณและองประกอบในตนเอง และสงแวดลอมทส าคญส าหรบการดแลตนเอง ความหมาย และความตองการในการปรบการดแลตนเอง

www.ssru.ac.th

3.2 ตดสนใจเกยวกบสงทสามารถควรจะกระท า เพอสนองตอบตอความตองการในการดแลตนเอง

3.3 ปฏบตกจกรรมตาง ๆ เพอสนองตอบตอความตองการการดแลตนเอง นอกจากนยงมปจจยพนฐานทมอทธพลตอความสามารถในการดแลตนเอง และความ

ตองการในการดแลตนเองทงหมด โดยมปจจยพนฐานดงตอไปนรวมดวยเพอรวมในการพจารณาความสามารถในการดแลตนเองและความตองการในการดแลตนเองทงหมด ไดแก

1. อาย 2. เพศ 3. ระยะพฒนาการ 4. สงคม ขนบธรรมเนยมประเพณ 5. สภาพทอยอาศย 6. ระบบครอบครว 7. แผนการด าเนนชวต 8. ภาวะสขภาพ 9. ปจจยทางระบบบรการสขภาพ

2.3 รปแบบการพยาบาลระบบสนบสนนและใหความร (Supportive - Educative Nursing System) ในระบบนผปวยจะเรยนรทจะก าหนดความตองการการดแลตนเองทงหมดและกจกรรมทตองกระท า ผปวยจะไดรบการสอนแนะน าและสนบสนนจากพยาบาล การสอนจะตองรวมผปวยและครอบครวหรอบคคลทส าคญของผปวยดวย สวนพยาบาลมบทบาทในการใหความรและสนบสนนใหผปวยพฒนาความสามารถในการดแลตนองไดอยางเพยงพอและตอเนอง วธการใหความชวยเหลอ

พยาบาลมบทบาทในการใหความชวยเหลอบคคลทมความบกพรองในการดแลตนเองทเกยวกบภาวะสขภาพ วธการใหความชวยเหลอม 5 วธ คอ ( Orem, 1995: 14-20)

1. การกระท าใหหรอกระท าทดแทน เปนวธการชวยเหลอทพยาบาลสนองตอบตอความตองการการดแลของผปวย ซงถาผปวยรสกตวจะตองบอกใหผปวยทราบและตองอาศยความรวมมอจากผปวยดวย พยาบาลจะตองชวยผปวยในการหาขอมลในการตดสนใจ และวางแผนการกระท า และจะตองบอกผปวยวาจะตองกระท าอะไรบาง ผลทคาดหวงคออะไร และผปวยจะตองรายงานอะไรบางแกพยาบาล ถาผปวยไมรสกตวและไมสามารถทจะมสวนรวมใน

www.ssru.ac.th

การตดสนใจ พยาบาลจะตองคอยปกปองสทธของผปวยดวย การกระท าใหหรอกระท าทดแทนอาจจะเหมาะสมส าหรบผปวยหนกหรอยในภาวะวกฤต หรอผปวยทสญเสยความสามารถทงทางรางกายและความรสกนกคด

2. การชแนะ เปนวธการชวยเหลอทเหมาะสมในกรณทผปวยหรอผใชบรการสามารถตดสนใจเลอกได เชน สามารถเลอกวธการดแลตนเองไดภายใตการแนะน า และการใหค าปรกษา พยาบาลและผรบการชวยเหลอจะตองตดตอซงกนและกน พยาบาลมกจะใชวธการชแนะรวมกบวธการสนบสนน

3. การสนบสนน เปนวธการสงเสรมความพยายามใหผปวยหรอผใชบรการสามารถปฏบตกจกรรมการดแลตนเองได สามารถเรยนรทจะมชวตอยโดยไมเปนอปสรรคตอพฒนาการของตนเองหรอเปนอปสรรคนอยทสด การสนบสนนอาจเปนค าพด หรอกรยาทาทางของพยาบาล การสนบสนนทงรางกายและอารมณจะสามารถชวยใหผปวยมก าลงใจและแรงจงใจทจะรเรมและพยายามปฏบตกจกรรมการดแลตนเอง การสนบสนนยงรวมถงการใหวตถสงของ ถงแมจะไมใชหนาทของพยาบาลโดยตรง แตตองชวยเหลอใหผปวยไดรบการชวยเหลอจากนกสงคมสงเคราะหในสถาบนหรอมลนธตาง ๆ

4. การสอน วธนเหมาะสมทจะชวยเหลอผปวยในการพฒนาความรหรอทกษะบางประการและเปนวธการทส าคญมากวธหนงในการพฒนาความสามารถของผปวยในการดแลตนเอง แตพยาบาลตองระลกอยเสมอวาผปวยเปนบคคลทจะตองตดสนใจกระท ากจกรรมตาง ๆ ในการดแลตนเอง หลกในการสอนผปวยมดงน

4.1 การสอนในสงทผปวยตองการเรยนร พยาบาลตองสนใจคนหาความตองการของเขาในการเรยนรจงท าใหผปวยเกดความไววางใจและนบถอในตวพยาบาล ซงจะชวยเพมความสนใจในการเรยนรมากขน

4.2 เนอหาทจะสอนตองเสรมจากความรเดม ประสบการณเดมของผปวยเปนสงส าคญทพยาบาลตองน ามาพจารณาในการตงเปาหมาย และวางแผนด าเนนการสอนเพอเสรมใหผปวยเรยนรมากขน

4.3 ความพรอมของผปวยเปนสงจ าเปนส าหรบการเรยนร ผปวยและพยาบาลตองตดสนใจรวมกน ในการเรยนรในการดแลตนเอง และพยาบาลควรน าญาตเขามามสวนในการเรยนรเสมอ โดยเฉพาะเมอความสามารถในการดแลตนเองของผปวยไมสามารถพฒนาใหถงระดบทจะสนองตอบตอความตองการการดแลตนเองทงหมด

4.4 การเรยนรจะเพมขนจากการมสวนรวมและการฝกปฏบต ในกระบวนการเรยนการสอนตองใหผปวยมสวนรวมอยางจรงจง ฝกพฒนาการกระท าตาง ๆ ในการดแลตนเอง

www.ssru.ac.th

4.5 การประเมนโดยการใหขอมลปอนกลบ การไดค าชมและใหก าลงใจในสงทผปวยเรยนร และกระท าการดแลตนเองไดถกตอง ซงจะชวยใหผปวยมก าลงใจ

4.6 เนอหาและวธการสอน จะตองปรบใหเขากบความสามารถในการเรยนรของผปวย พยาบาลตองคอยสงเกตและฉกคด ถาผปวยไมเคยตงค าถามไมวาพยาบาลจะสอนแนะน า หรอกระท าอะไร ผปวยอาจไมเขาใจอะไรเลยกไดหรอไมยอมรบ

4.7 ตองก าจดสงรบกวน พยาบาลตองจดการควบคมสงแวดลอมใหสงเสรมการเรยนร

4.8 สมพนธภาพทด และความอบอนระหวางพยาบาลกบผปวยจะชวยเพมประสทธภาพในการเรยนการสอน

4.9 การสงเสรมใหผปวยรสกมคณคาในตนเอง เพอเพมแรงจงใจในการเรยนรเปดโอกาสใหผปวยไดมอ านาจในการตดสนใจเกยวกบชวตของเขาเอง พยาบาลกบผปวยมการตดตอวางแผนเปาหมายและเลอกวธการดแลตนเองรวมกน 5. การสรางสงแวดลอมทสงเสรมใหบคคลไดพฒนาความสามารถในการดแลตนเองเปนวธเพมแรงจงใจของผปวยในการวางเปาหมายทเหมาะสม ปรบเปลยนพฤตกรรมเพอใหไดผลตามทตงเปาหมายไว สงแวดลอมอาจจะเปนไดจากพฒนาการรวมถงการเปลยนแปลงเจตคตและคณคา การใชความสามารถในทางสรางสรรค กรปรบเปลยนอตมโนทศนและการพฒนาทางดานรางกาย พยาบาลจะตองจดใหผปวยไดมโอกาสมปฏสมพนธและตดตอกบบคคลอนเชน กลมชวยเหลอตนเอง เพอทจะใหค าแนะน าและสนบสนนและใชวธการชวยเหลออน ๆ 2.4 หลกการเกยวกบการจดโปรแกรมสขศกษา สขศกษา มาจากค าวา สขภาพและการศกษา ดงนนจงแปลความไดวา การศกษาเพอสขภาพ ซงหมายถง ผลรวมของประสบการณ การศกษา การเรยนร การจดการความรทงหมดทไดวางแผน เพอเปาหมายใหเกดการปฏบตทเออตอสขภาพ การปฏบตอาจเปนเรองของแตละบคคล เพอปองกนและสงเสรมสขภาพของตนเองและครอบครว รวมถงการปฏบตขององคกรหรอผน า อนจะท าใหเกดการเปลยนแปลงสภาวะแวดลอมเพอใหเออตอสขภาพ ซงในกระบวนการเปลยนแปลงนน จะมสวนประกอบของกระบวนการศกษารวมอยดวย โดยใชกลยทธของการสอสารเพอใหการศกษา โดยมวตถประสงคเพอสรางเสรม ปรบเปลยนและคงไวซงพฤตกรรมสขภาพทถกตองและเหมาะสม เพอพฒนาสขภาพและคณภาพชวต และท าใหประชาชนสามารถดแลตนเอง ครอบครวและชมชน (วาสนา จนทรสวาง, 2550: 57)

www.ssru.ac.th

โปรแกรมสขศกษา หมายถง กระบวนการจดโอกาสและประสบการณการเรยนรเกยวกบสขภาพอนามยอยางเปนระบบ และมจดมงหมายทจะใหบคคล ครอบครวและชมชนสามารถคดและหาเหตผลดวยตนเอง รวมทงการเลอกและตดสนใจทจะปฏบตตนในทางทถกตอง เพอใหเกดสขภาพดตลอดไป (บญยง เกยวการคา, 2526: 328-383 ) วธการใหสขศกษา เปนทงศาสตรและศลป เพราะความรวชาสขศกษารวมเอาขอเทจจรงและหลกการแนวคดความเปนอยของมนษยเขาดวยกนเปนวทยาศาสตรประยกต ตองอาศยความรทางสงคมวทยา จตวทยาศาสตรและพฤตกรรมศาสตร เปนการเตรยมประสบการณเรยนร ขอเทจจรง แนวคดหลกการทถกตองเหมาะสมกบสขภาพของกลมเปาหมาย ใชเวลา ใชกระบวนการสอน สอการสอนหลายๆ อยางประกอบกน เพอใหผฟงเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรม ความเชอ เจตคตและการปฏบตตน (สรย จนทรโมล, 2527) ในการวจยครงน ผวจยไดเลอกวธการสขศกษามาใชในโปรแกรม ไดแก การบรรยาย การสาธตและการฝกปฏบต การอภปรายกลม การจดท าเอกสารคมอ และในการฝกอบรมผใหญ จะมการจดการเรยนการสอนทแตกตางจากเดกนกเรยน โดยตองจดสภาพแวดลอมใหเหมาะสม เขาใจธรรมชาตและลกษณะการเรยนรของผใหญ จะมขอพจารณาดงนคอ ชใหเหนประโยชนทจะไดรบเพอแกปญหา หลกเลยงการกระท าใหเกดความรสกดานลบ ประเมนผลโดยการสงเกตอยางลบๆ อยาเปดเผยหรอวจารณในทางลบ โดยมรายละเอยดดงน 1. การบรรยาย เปนวธสอนซงใชกจกรรมของผสอนเปนหลก โดยการบอกเลา อธบาย แสดง หรอใหเนอหาความรแกผเรยน โดยผเรยนเปนผฟงเพยงอยางเดยว ในบางครงผสอนจะเปดโอกาสใหผเรยนไดซกถาม แตมกท าในชวงทายของการบรรยาย วธการในการบรรยาย อาจแบงไดเปน 3 รปแบบตามลกษณะของการเสนอเรองดงน 1.1 การบรรยายทเปนลกษณะของการเนนปญหา จะเรมตนดวยการน าเสนอปญหา แลวแนะแนวทางหรอเสนอวธการแกปญหาและปดทายดวยวการแกปญหาทเหมาะสมทสดเปนการสรป 1.2 การบรรยายทเปนลกษณะการใหขอคดเหน จะเสนอขอคดเหนหลายๆ แนวทาง เพอใหผฟงไดเหน แลวปดทายดวยวธแกปญหาทเหมาะสมทสดเปนการสรป 1.3 การบรรยายในลกษณะทเนนการเสนอเนอหาความร เปนการบรรยายทวไป (จ าเนยร ศลปะวานช, 2538: 165-166) การจดกจกรรมโดยการบรรยายในวจยน มการบรรยายใหความรเกยวกบโรคความดนโลหตสง การรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การจดการความเครยด การรบประทานยา

www.ssru.ac.th

และการตรวจตามนด เปนการบรรยายโดยสรปความคดรวบยอด และแจกเอกสารคมอประกอบการบรรยาย 2. การสาธตและการฝกปฏบต หมายถง การสอนโดยท าใหดเปนตวอยาง การสาธตประกอบการบรรยาย เปนการใหความรทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตควบคกนไป การสาธตเปนวธการสอนชนดหนง ทมการจดเตรยมการเสนอความรขอเทจจรง หลกการแนวทางการปฏบตหรอกระบวนการกระท าทถกตอง โดยมอปกรณเครองมอประกอบการสาธต มการอธบายใหเหตผลประกอบการแสดง ใหมองเหนกระบวนการกระท าทแนนอน ชวยใหผเรยนเกดการเรยนรในกจกรรมทเรยนอยางชดเจน การสอนแบบสาธตมงเนนใหเหนทกษะการสาธตยงรวมถงการใชโสตทศนปกรณประกอบการสาธต รวมทงการฉายภาพยนตร สไลดประกอบ ในการทจะใหบคคลเปลยนพฤตกรรมนน ตองมสวนประกอบคอ ความร เปนสวนส าคญในการเปลยนแปลง พฤตกรรมการฝกปฏบตอยางสม าเสมอจะกลายเปนนสย ผเรยนควรจะไดมโอกาสฝกทกษะนนทนทภายใตการนเทศของผสอน ในขณะทผเรยนฝกปฏบตนน ผสอนจะแนะน าและใหแรงเสรมดวยค าพด (สาโรช โศภรกษ, 2547) 3. การอภปรายกลม เปนวธการหนงในกระบวนการกลมทน ามาใชอยางมาก ในการมสวนรวมของกลม เปาหมายเพอใหสมาชกกลมมโอกาสแลกเปลยนความร ความคดเหนและประสบการณ ไดระบายความรสกเกยวกบเรองตางๆ ชวยใหสมาชกใชความคดพจารณาไตรตรองรอบคอบทกเรอง เพอจะไดน าไปประยกตใชไดในชวตประจ าวนอยางเหมาะสม (สรย จนทรโมล, 2527) การอภปรายหมายถง การแลกเปลยนความคดเหนซงกนและกน เพอชวยแกปญหาอยางใดอยางหนงระหวางผสอนกบผเรยน หรอระหวางผเรยนดวยกน โดยมผสอนเปนผประสานงาน วธการสอนแบบนจะท าใหผเรยนคดเปน พดเปนและยงเปนการสงเสรมใหอยรวมกนแบบประชาธปไตย คอเคารพในเหตผลของผอน แลกเปลยนความคดเหน สนบสนนใหแสดงความคดเหน และคนควาหาความถกตอง (จ าเนยร ศลปะวานช, 2538: 193) 2.4.1 การเลอกใชสอสขศกษา สอการเรยนการสอน หมายถง ตวกลางทใชถายทอดความร ความคด ตลอดจนทกษะ ตาง ๆ สอทใชอาจเปนวตถสงของ มตวตนหรออาจเปนสงทไมมตวตนกได ( http://www.edu.nu.ac.th/ wbi/355201/p72.html ) สอสขศกษาจะท าใหกลมเปาหมายมความรสกวาตนเองมสวนรวมหรอสรางประสบการณกบกลมเปาหมาย แตการทจะรบไดมากหรอนอยเพยงใด ขนอยกบการจดสอตางๆ ใหเหมาะสม

www.ssru.ac.th

กบผรบในกระบวนการจดประสบการณการเรยนรตางๆ ใหสอดคลองกบกลวธทางสขศกษานนเอง (สาโรช โศภรกษ, 2547) สอทใชในครงนไดแก 1. หนงสอเลมเลก เปนแบบลกษณะของหนงสอ ทท าใหมขนาดเลก เพอสะดวกในการถอหรอคน เพอดงดดความสนใจ 2. แผนพบ มลกษณะเปนเอกสารแผนเดยว แตพบใหเปนรปตางๆ อาจพบสอง สามหรอส ออกแบบจดหนาใหดงดดความสนใจ มกไมเยบกลาง 3. ภาพพลก เปนทศนวสด ทเปนชด ของภาพถาย ภาพวาด แผนภม หรอกราฟ ซงน ามารวมเขาเปนเรองราวใหมความตอเนองสมพนธกนตงแตตนจนจบ จ านวนประมาณ 10 -15 แผน เหมาะส าหรบใชในการน าเสนอ สอทเปนเรองเปนราว ใชกบกลมผเรยนทมขนาดไมเกน 20 -30 คน ถาใชนอกสถานทควรมขาตงส าหรบแขวน โดยเฉพาะ (http://www.edu.nu.ac.th/wbi/355201 /p72.html) 4. ใบงาน คอเอกสารทก าหนดรายละเอยดของงานและล าดบขนการปฏบตงานตงแตขนแรกจนถงขนสดทาย ใบงานเปนใบชวยสอนทผสอนจะถายทอดความรและทกษะในการปฏบตงานของตนใหผเรยนไดศกษาและปฏบตตามล าดบขนจนเกดความร ทกษะและกจนสยสอดคลองและตรงตามวตถประสงคของหลกสตร (www.chontech.ac.th/ks4/suchart/36.ppt) 2.5 งานวจยทเกยวของ พรทพย ธระกาญจน (2544 : บทคดยอ) วจยเรองประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาเพอสงเสรมการดแลสขภาพตนเองของผสงอายโรคความดนโลหตสงในจงหวดปทมธาน วจยนมวตถประสงคเพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาเพอสงเสรมการดแลสขภาพตนเองของผสงอายโรคความดนโลหตสง กลมตวอยางคอผปวยจ านวน 60 คน แบงเปนกลมทดลอง 30 คน และกลมควบคม 30 คน เครองมอทใชในการวจยคอ แบบสมภาษณ ททดสอบกอนการทดลอง หลงการทดลองและตดตามผล 6 สปดาหตอมา ผลการศกษาพบวา ในกลมทดลองพบตวแปรทมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพตนเอง ไดแก ความรเกยวกบโรค การรบรโอกาสเสยงตอการเกดโรค การรบรความรนแรงของโรค การรบรผลดจากการปฏบตตวทถกตอง ทศนคตตอการสงเสรมสขภาพ ความคาดหวงในผลดของการปฏบตตวทถกตอง แรงสนบสนนทางสงคม ตวแปรทสามารถท านายพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอายโรคความดนโลหตสง ไดแก การรบรโรค การรบรโอกาสเสยงตอการเกดโรค การรบรความรนแรงของโรค การรบรผลดจากการปฏบตตวทถกตอง และทศนคตตอการสงเสรมสขภาพ สามารถรวมกนท านายพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

www.ssru.ac.th

ของผสงอายโรคความดนโลหตสงไดรอยละ 58.1 ในกลมควบคมผลการศกษาพบวา ตวแปรทมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพตนเอง ไดแกทศนคตตอการสงเสรมสขภาพ ความคาดหวงในผลดของการปฏบตตวทถกตอง แรงสนบสนนทางสงคม ตวแปรทสามารถท านายพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอายโรคความดนโลหตสง ไดแกความคาดหวงในผลดของการปฏบตตวทถกตอง และทศนคตตอการสงเสรมสขภาพ สามารถรวมกนท านายพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอายโรคความดนโลหตสงไดรอยละ 38.2 ผลการวจยสรปไดวา ภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา การดแลสขภาพตนเองมความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต

จรพร เกตปรชาสวสด และคณะ ( 2545 : บทคดยอ ) ท าการศกษาเพอหารปแบบในการพฒนาคณภาพบรการเพอปองกนและควบคมโรคความดนโลหตสงในศนยสขภาพชมชนของจงหวดปทมธาน จ านวน 3 แหง แบงกลมควบคม 1 แหง และกลมทดลอง 2 แหง โดยมงเนนใหประชาชนทอยในกลมเสยงและกลมปวยมการปรบเปลยนวถการด าเนนชวต พฤตกรรมการดแลสขภาพ รจกปองกนและควบคมตนเองมใหเกดความดนโลหตสงและภาวะแทรกซอน เมอสนสดการศกษา 1 ป พบวากลมตวอยางมการปรบเปลยนพฤตกรรมและมความดนโลหตปกต รอยละ 6.7 แกวตา ชขนทด (2546 : บทคดยอ) วจยเรองประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาในการควบคมความดนโลหตของผปวยโรคความดนโลหตสง ศนยสขภาพชมชนบานเหลอม จงหวดนครราชสมา เปนการวจยกงทดลอง ทประยกตใชทฤษฎแรงจงใจมาใชในการจดกจกรรม กลมตวอยางเปนผปวยจ านวน 60 คน แบงเปนกลมทดลอง 30 คนไดรบโปรแกรมสขศกษาทจดขน และกลมควบคม 30 คนไดรบโปรแกรมสขศกษาตามปกต ผลการศกษาพบวา หลงการทดลอง กลมทดลองมการรบรความรนแรงของภาวะแทรกซอน การรบรความสามารถของตนเอง การรบรประสทธผลของการตอบสนอง ความตงใจในการมพฤตกรรมควบคมความดนโลหต พฤตกรรมการควบคมอาหาร การออกก าลงกาย ดกวากอนการทดลองและดกวากลมเปรยบเทยบ อยางมนยส าคญทางสถต (p<0.001) วราภรณ เพงพด ( 2547 : 54-57) ไดศกษาผลของโปรแกรมสอนสขศกษาตอความรและพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสงไมทราบสาเหต พบวา คะแนนความความรและพฤตกรรมการดแลตนเองในกลมทดลองกอน และหลงการทดลองทนทและภายหลงการทดลอง 1 เดอน มคาความแตกตางกนทระดบ p-value < 0.01

ขนษฐา ปาสวรรณ (2547 : บทคดยอ) วจยเรองประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาในการควบคมความดนโลหตของผปวยโรคความดนโลหตสง โรงพยาบาลสระบร เปนการวจยกงทดลอง ทประยกตใชทฤษฎแรงจงใจมาใชในการจดกจกรรม กลมตวอยางเปนผปวยจ านวน 70 คน

www.ssru.ac.th

แบงเปนกลมทดลอง 35 คนไดรบโปรแกรมสขศกษาทจดขน และกลมควบคม 35 คนไดรบโปรแกรมสขศกษาตามปกต ผลการศกษาพบวา หลงการทดลอง กลมทดลองมการรบรความรนแรง การรบรโอกาสเสยงตอภาวะแทรกซอน ความคาดหวงในความสามารถของตนเอง ความคาดหวงในประสทธผลของการตอบสนองในพฤตกรรมการปฏบต และมพฤตกรรมการควบคมอาหาร การหลกเลยงปจจยเสยง การรบประทานยา และระดบความดนโลหต ดกวากอนการทดลองและดกวากลมเปรยบเทยบ อยางมนยส าคญทางสถต รงราวรรณ พนธจกร (2549 : บทคดยอ) วจยเรองผลการจดโปรแกรมสขศกษาทมตอความร การรบรและพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยโรคความดนโลหตสงทมารบการรกษาทโรงพยาบาลพยหะคร กลมตวอยางคอผปวยจ านวน 30 คน เครองมอประกอบดวยแผนการสอนสขศกษา คมอผปวย สตกเกอรกระตนเตอน การออกก าลงกาย แบบสอบถามความร การรบรและพฤตกรรมการดแลตนเอง ผลการวจยพบวา หลงการทดลอง ผปวยมความรเกยวกบโรค การรบรเกยวกบการดแลตนเองในดานการควบคมระดบความดนโลหตและการปองกนภาวะแทรกซอน และพฤตกรรมในการดแลตนเอง แตกตางจากกอนการทดลองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 เพญศร สพมล ( 2552 : บทคดยอ) วจยเรองผลของโปรแกรมสขศกษาเพอปองกนโรคความดนโลหตสงของกลมเสยงอาย 35-59 ป อ าเภอสองดาว จงหวดสกลนคร เปนการวจยกงทดลอง มวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎแรงจงใจเพอปองกนโรครวมกบทฤษฎการสนบสนนทางสงคมเพอปองกนโรคความดนโลหตสงของกลมเสยงอาย 35-59 ป กลมตวอยางทศกษาเปนกลมเสยงโรคความดนโลหตสง ทมความดนโลหตระหวาง 120/80 – 139/89 mmHg จ านวน 87 คน แบงเปนกลมทดลอง 43 คน และกลมเปรยบเทยบ 44 คน ผลการวจยพบวา กลมทดลองมความรเกยวกบโรคความดนโลหตสง การรบรโอกาสเสยง การรบรความสามารถในการปฏบตตว การรบรผลลพธในการปฏบตตว ความตงใจในการปฏบตตวเพอปองกนโรคความดนโลหตสง สงกวากอนการทดลองและสงกวากลมเปรยบเทยบ อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05

การศกษาของแมคมาฮอน และรอดเจอร ( Macmahon & Rodger, 1994 cited in Sacco et al., 1997: 1509) พบวา ความดนโลหตสงเลกนอยจะมความเสยงสมพทธเทากบ 1 เมอระดบความดนโลหตเทากบ 136 /84 มลลเมตรปรอท มความเสยงสมพทธเทากบ 0.5 และเมอความดนโลหตเทากบ 123/76 มลลเมตรปรอท มความเสยงสมพทธเทากบ 0.35 ดงนนจะเหนวาระดบ ความดนโลหตทเพมสงขนจะมโอกาสเกดโรคหลอดเลอดสมองมากกวาคนทมระดบความดนโลหตอยในระดบต า ในประชาชนทวไประดบความดนโลหตไมควรเกน 140/90 มลลเมตรปรอท แตถา

www.ssru.ac.th

เปนโรคเบาหวานรวมดวยควรมระดบความดนโลหตไมเกน 130/85 มลลเมตรปรอท ( Chobaniann et al., 2003 cited in Cubrilo- Turek, 2004: 467)

การศกษาของยและคณะ (You et al., 1997: 1913-1918) ศกษาปจจยเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดทท าใหเกดเนอสมองตายในกลมวยผใหญตอนตน พบวาผปวยสวนใหญเปนเพศชายมอายเฉลยประมาณ 45 ปทงเพศชายและหญง และพบวาปจจยเสยงทท าใหเกดโรคหลอดเลอดสมองคอโรคเบาหวานมอตราเสยงเปน 11.6 เทา ความดนโลหตสงมอตราเสยงเปน 6.8 เทา

การศกษาของ ซอดเปยและคณะ (Zodpey et al., 2000: 180-181) ศกษาปจจยเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดสมองแตก โดยศกษาในโรงพยาบาลของรฐในเมอง Nagpur ประเทศอนเดย พบวามปจจย 5 ปจจยทมผลตอหลอดเลอดสมองแตก คอ ภาวะความดนโลหตสงมอตราความเสยงเปน 1.9 เทา ภาวะไขมนในหลอดเลอดสงมอตราความเสยงเปน 2.3 เทา การใชยาละลายลมเลอดและยาตานการแขงตวของเกรดเลอดมอตราความเสยงเปน 3.4 เทา การมประวตเปน Transient Ischemic attack มอตราความเสยงเปน 8.4 เทา และการดมสรามอตราความเสยงเปน 2.1 เทา

วลลส กาฟนยและยารเนล ( Willis, Gaffney, & Yarnell, 2000: 308) ศกษาเชงส ารวจความคดเหนของประชาชนทวไปเกยวกบความร ทศนคตและความตระหนกตอภาวะความดนโลหตสงของประชาชนในไอแลนดเหนอ พบวา ประชาชนทมภาวะความดนโลหตสงนอยกวาครงทไมเคยไดรบค าแนะน าเกยวกบการปรบเปลยนวถด าเนนชวต โดยสวนใหญเลอกทจะใชการรบประทานยามากกวาการปรบเปลยนวถชวต

แพทรเซยและคณะ ( Patricia, et. Al., 2006: 485-495) ศกษาผลของการปรบเปลยนวถด าเนนชวตในเรองการควบคมอาหาร ลดน าหนก การออกก าลงกาย แบงกลมตวอยางเปน 3 กลมโดยกลมท 1 ตงเปาหมายของกลมตวอยางคอ ในเรองของการลดน าหนก กลมท 2 เพมกจกรรมในเรองของอาหารหยดความดนโลหตสง และกลมท 3ใชเพยงการใหค าแนะน าตามกจกรรมดงกลาวเพยงอยางเดยว แลววดผลการทดลองท 6 เดอน พบวากจกรรมทง 3 กจกรรมมผลตอการลดน าหนก การรบประทานเกลอและอาหารไขมนสง อยางมนยส าคญทางสถต สวนในกลมท 2 พบวามการเพมการรบประทานอาหารประเภทผกและผลไมเพมขนอยางมนยส าคญทางสถต แตระดบของความดนโลหตพบวาไมมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต

การศกษาของฮารมเซนและคณะ ( Harmsen et al., 2006: 1663-1667) ศกษาปจจยเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดสมองในเพศชายวยกลางคนอาย 47-55 ป ในเมอง Goteborg ประเทศสวเดน พบวาปจจยทมผลตอโรคหลอดเลอดสมองชนดอดตนหรอตบคอ ภาวะความดนทสงโดยเฉพาะคาความดนโลหตซสโตลค ทมากกวา 160 มลลเมตรปรอท

www.ssru.ac.th

จากการทบทวนวรรณกรรม ผวจยจงไดศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเองในผปวยความดนโลหตสง ดานความรและพฤตกรรมการดแลตนเองในผปวยทมความเบยงเบนทางสขภาพ

www.ssru.ac.th

บทท 3

วธการวจย

การวจยครงนเปนการวจยแบบทดลองกลมตวอยางกลมเดยว (one group pre test-post test design) มการเปรยบเทยบการทดสอบกอน-หลง เพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเอง ทมตอความร และพฤตกรรมในการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง เพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมอง ซงมขนตอนการวจยดงน

1. รปแบบการวจย 2. ประชากร/กลมตวอยาง 3. เครองมอทใชในการวจย 4. การเกบรวบรวมขอมล 5. การวเคราะหขอมลและสถตทใช

3.1 รปแบบการวจย การวจยครงนเปนการวจยแบบทดลองกลมตวอยางกลมเดยว (one group pre test-post test design) วดสองครงกอนและหลงการทดลอง ประชากรไดมาจากการเลอกแบบเจาะจง (purposive sampling) ตามเกณฑทผวจยก าหนดจ านวน 30 คน ทกคนไดรบสขศกษาตามโปรแกรมสขศกษาทผวจยสรางขน จากนนเกบรวบรวมขอมลหลงการทดลอง โดยมรปแบบการวจยดงน

www.ssru.ac.th

รปแบบการวจย (Research design) O1 X O2 O1 หมายถง การเกบขอมลกอนการทดลอง X หมายถง โปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเอง

O2 หมายถง การเกบขอมลหลงการทดลอง

แผนภมการทดลอง O1 X1 X2 X3 O2 สปดาหท 1 2 3 4 5 6 O1 หมายถง การเกบขอมลกอนการทดลอง ดวยแบบสอบถามขอมลทวไป ความรเกยวกบโรค ความรในการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง และพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง เพอปองกนภาวะ แทรกซอนโรคหลอดเลอดสมอง ประกอบดวย การรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การจดการความเครยด การหลกเลยงเครองดมทมแอลกอฮอล การหลกเลยงการสบบหร การรบประทานยาอยางถกตอง การตรวจตามนด วดระดบความดนโลหต X1 หมายถง การจดโปรแกรมสขศกษาครงท 1 X2 หมายถง การจดโปรแกรมสขศกษาครงท 2 X3 หมายถง การจดโปรแกรมสขศกษาครงท 3 O2 หมายถง การเกบขอมลหลงการทดลอง ดวยแบบสอบถามขอมลทวไป ความรเกยวกบโรค ความรในการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง และพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง เพอปองกนภาวะแหลอดเลอดสมอง ประกอบดวย การรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การจดการความเครยด การหลกเลยงเครองดมทมแอลกอฮอล การหลกเลยงการสบบหร การรบประทานยาอยางถกตอง การตรวจตามนด วดระดบความดนโลห ต

www.ssru.ac.th

3.2 ประชากร / กลมตวอยาง ประชากรทใชในการศกษา คอ ผปวยความดนโลหตสงทอาศยอยในชมชนแหลงฝกปฏบตงานของนกศกษาในวชาปฏบตการพยาบาลอนามยชมชน จ านวน 30 คน โดยการเลอกแบบเจาะจง (purposive sampling) ตามเกณฑดงน

2.1 ผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทยวาเปนความดนโลหตสง หรอ 2.2 ผปวยทมคาความดนซสโตลค ( Systolic pressure) มากกวาหรอเทากบ 140 mmHg

หรอ มคาความดนไดแอสโตลค ( Diastolic pressure) มากกวาหรอเทากบ 90 mmHg (JNC 7, 2003:2)

3.3 เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการวจย ประกอบไปดวย 2 สวนคอ

3.1 เครองมอทใชในการจดโปรแกรมสขศกษา ประกอบดวย 3.1.1 แผนการสอนสขศกษา เรองความดนโลหตสง ซงมเนอหาเกยวกบความหมาย สาเหต อาการ การรกษา ภาวะแทรกซอนทอาจเกดขน โดยมอปกรณประกอบการบรรยายคอ ภาพพลก แผนพบ และคมอสขภาพ ใชประกอบการสอนครงท 1 และเครองวด ความดนโลหต 3.1.2 แผนการสอนสขศกษา เรองพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง ซงมเนอหาเกยวกบการปฏบตตนดานการรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การจดการความเครยด การหลกเลยงเครองดมทมแอลกอฮอล การหลกเลยงการสบบหร การรบประทานยาอยางถกตอง การตรวจตามนด โดยมอปกรณประกอบการบรรยายคอ ภาพพลก สาธตและสาธตยอนกลบการออกก าลงกายทเหมาะสมกบสภาพผปวยแตละราย อาทเชน เดนเรว วงเหยาะ ชกง ใชประกอบการสอนครงท 2 และเครองวดความดนโลหต 3.1.3 ใบสถานการณผปวยความดนโลหตสงทมภาวะแทรกซอนโรคหลอดเลอดสมอง ใหผปวยอภปรายหลงไดรบสถานการณตวอยาง เกยวกบสาเหตและวธการปฏบตตนเพอปองกนการเกดภาวะหลอดเลอดสมอง ใชประกอบการสอนครงท 3 และเครองวดความดนโลหต

3.2 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล เปนแบบวดทผวจยสรางขน ประกอบดวย 3 สวนดงน

www.ssru.ac.th

สวนท 1 ขอมล พนฐาน ทวไปของผปวยความดนโลหตสง ประกอบดวยเพศ อาย อาชพ สถานภาพสมรส ระดบการศกษา รายไดของครอบครวเฉลยตอเดอน ระยะเวลาทปวยเปนความดนโลหตสง การไดรบการรกษา การมภาวะแทรกซอน การไดรบค าแนะน าเกยวกบโรคความดนโลหตสง สวนท 2 แบบวดความร ซงประกอบดวย - ความรเกยวกบโรคความดนโลหตสง ประกอบดวย สาเหต อาการและอาการแสดง และภาวะแทรกซอนของความดนโลหตสง - ความรในการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง ประกอบดวย การรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การจดการความเครยด การหลกเลยงเครองดมทมแอลกอฮอล การหลกเลยงการสบบหร การรบประทานยาอยางถกตอง การตรวจตามนด ขอค าถามเปนแบบเลอกตอบคอ ใช ไมใช ไมทราบ จ านวน 20 ขอ โดยมเกณฑการใหคะแนน ดงน

ขอความทถก ใช 1 คะแนน ไมใช 0 คะแนน ไมทราบ 0 คะแนน ขอความทผด ใช 0 คะแนน ไมใช 1 คะแนน

ไมทราบ 0 คะแนน การตดสนระดบความร ในการวจยครงนใชเกณฑในการแบงระดบความรของบลม

(Bloom, 1971) ไดระดบความรดงน ระดบความรสง หมายถง มระดบคะแนนตงแต 70% ขนไป ระดบความรปานกลาง หมายถง มระดบคะแนนระหวาง 50 - 69% ระดบความรต า หมายถง มระดบคะแนนนอยกวา 50%

สวนท 3 พฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง เพอปองกนภาวะแทรกซอนโรคหลอดเลอดสมอง ประกอบดวย การรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การจดการความเครยด การหลกเลยงเครองดมทมแอลกอฮอล การหลกเลยงการสบบหร การรบประทานยาอยางถกตอง การตรวจตามนด แบงกลมตามลกษณะความสม าเสมอในการปฏบตตน เปนกลม คอปฏบตสม าเสมอ ปฏบตบางครงและไมปฏบต จ านวน 20 ขอ ซงมเกณฑการใหคะแนนดงน ขอความเชงบวก ปฏบตสม าเสมอ 2 คะแนน ปฏบตบางครง 1 คะแนน ไมปฏบต 0 คะแนน

www.ssru.ac.th

ขอความเชงลบ ปฏบตสม าเสมอ 0 คะแนน ปฏบตบางครง 1 คะแนน

ไมปฏบต 2 คะแนน การตดสนระดบพฤตกรรมการดแลตนเอง จะมคาคะแนนอยในชวง 0-40 คะแนน โดย

แบงเปน 3 ระดบ ไดแก ด ปานกลาง และควรปรบปรง โดยใชคาพสย คอ (คาคะแนนสงสด – คาคะแนนต าสด) / 3 (อทมพร (ทองอไทย) จามรมาน , 2539: 45) ไดระดบพฤตกรรมการดแลตนเองดงน ระดบพฤตกรรมการดแลตนเองด หมายถง มระดบคะแนนเฉลย 26.7-40.0 คะแนน

ระดบพฤตกรรมการดแลตนเองปานกลาง หมายถง มระดบคะแนนเฉลย 13.4-26.6 คะแนน ระดบพฤตกรรมการดแลตนเองควรปรบปรง หมายถง มระดบคะแนนเฉลย 0-13.3 คะแนน การแปลผลคะแนนทเปนไปไดมคา 0-40 คะแนน ระดบคะแนนยงสงแสดงถงพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสงเพอปองกนภาวะแทรกซอนโรคหลอดเลอดสมองยงด สวนท 4 แบบบนทกการตรวจรางกาย เปนแบบบนทกระดบความดนโลหตทไดจากการวดโดยออม โดยวดระดบความดนโลหตกอนเรมการทดลอง ระหวางการทดลอง และหลงการทดลอง แลวน าคาความดนโลหตมาแปลผลตามเกณฑของ JNC คอผปวยทมคาความดนซสโตลค (Systolic pressure) มากกวาหรอเทากบ 140 mmHg หรอ มคาความดนไดแอสโตลค (Diastolic pressure) มากกวาหรอเทากบ 90 mmHg (JNC 7, 2003 : 2) 3.4 การเกบรวบรวมขอมล

การเกบรวบรวมขอมลในการวจยแบงเปน 4.1 กอนการทดลอง ผวจยเกบรวบรวมขอมลทวไปของผปวยความดนโลหตสง ความร

เกยวกบโรค ความรในการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง และพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง เพอปองกนภาว ะหลอดเลอดสมอง และวดระด บความดนโลหตเพอบนทกไวเปนขอมลพนฐาน

4.2 หลงการทดลอง ผวจยเกบรวบรวมขอมลความรเกยวกบโรค ความรในการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง และพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง เพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมอง และวดระดบความดนโลหต

www.ssru.ac.th

3.5 การวเคราะหขอมลและสถตทใช

5.1 สถตส าหรบหาคณภาพของเครองมอ 5.1.1 การหาความตรงของเนอหา ( content validity) โดยน าแบบสมภาษณทสรางเสรจแลว ใหผเชยวชาญจ านวน 3 คน ตรวจสอบความตรงตามเนอหา แลวน าเครองมอมาคดคาดชนความสอดคลอง (IOC ) โดยเลอกขอค าถามทมคาดชนความสอดคลองตงแต 0.5 ขนไปเปนแบบสมภาษณ และน าเครองมอมาปรบแกตามค าแนะน าของผเชยวชาญ

สตรการหาคาดชนความสอดคลอง (IOC )

IOC = N

R

IOC หมายถง ดชนความสอดคลองระหวางขอค าถามกบเนอหา R หมายถง ผลรวมของคะแนนความคดเหนของผเชยวชาญ N หมายถง จ านวนผเชยวชาญ 5.1.2 การหาความเทยงตรงของแบบสมภาษณ ( Reliability) โดยการน าแบบสมภาษณทไดปรบปรงแกไขแลว น าไปทดลองใชกบประชาชนทมลกษณะเหมอนกลมตวอยาง จ านวน 30 คน (Try out ) แตไมใชกลมตวอยางทใชในการศกษา แลวน าขอมลทไดมาวเคราะหเพอทดสอบสมมตฐาน โดยแบบวดความร ใชสตรคเดอรรชารดสน ( KR - 20 ) และแบบสมภาษณพฤตกรรมใชสตรสมประสทธแอลฟาของครอนบาช (Cronbach’s Alpha Coefficient) โดยมสตรดงน สตรคเดอรรชารดสน (KR - 20 )

r =

ok

k o2

2

11

r หมายถง คาความเชอมน K หมายถง จ านวนผตอบแบบสมภาษณ Ó2 หมายถง ความแปรปรวนระหวางผผตอบแบบสมภาษณ Ó2 หมายถง ความแปรปรวนของคะแนนรวม

www.ssru.ac.th

สตรสมประสทธแอลฟาของครอนบาช (Cronbach’s Alpha Coefficient)

= n n-1 1- S2i S

2t

= คอคาความสอดคลองภายใน n = คอจ านวนขอค าถามในแบบสมภาษณ

S2i = คอผลรวมของความแปรปรวนของคะแนนรายขอ

S2t = คอความแปรปรวนของคะแนนรวมทงฉบบ

5.2 สถตทใชวเคราะหขอมลและทดสอบสมมตฐาน หลงการเกบรวบรวมขอมลไดครบตามก าหนดแลว ไดน าแบบสมภาษณมาตรวจสอบ

ความสมบรณ และน ามาลงรหสตามทก าหนดไวเพอสะดวกในการวเคราะห จากนนน าขอมลไปวเคราะหโดยใชคอมพวเตอรโปรแกรมส าเรจรป สถตทใชในการวเคราะหขอมล ไดแก รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และ Dependent-sample t-test 5.2.1 ขอมลทวไป ไดแก เพศ อาย อาชพ สถานภาพสมรส ระดบการศกษา รายไดของครอบครวเฉลยตอเดอน ระยะเวลาทปวยเปนความดนโลหตสง การไดรบการรกษา การมภาวะแทรกซอน การไดรบค าแนะน าเกยวกบโรคความดนโลหตสง วเคราะหโดยใชการแจกแจงความถ โดยน าเสนอในรปของตาราง แสดงจ านวน รอยละ คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน 5.2.2 วเคราะหหาความแตกตางของความร และพฤตกรรมการดแลตนเอง กอนและหลงการทดลอง ดวยสถต t-test Dependent

สตร t =

1

22

N

D

DND

t หมายถง คา t – test N หมายถง จ านวนนกผปวย D หมายถง ผลรวมของผลตางของคะแนนของผปวยแตละคน D

2 หมายถง ผลรวมของผลตางของคะแนนของผปวยยกก าลง

D2 หมายถง ผลรวมของผลตางของคะแนนของผปวยทงหมด

ยกก าลง

www.ssru.ac.th

5.2.3 ระดบความมนยส าคญทางสถตทระดบ α =0.05

www.ssru.ac.th

บทท 4

ผลการวจย

การศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเองในผปวยความดนโลหตสง เพอปองกนการเกดภาวะหลอดเลอดสมอง ตามรปแบบทผวจยก าหนด ตอความรในการดแลตนเอง และพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยโรคความดนโลหตสง โดยการเลอกผปวยความดนโลหตสงทมคณสมบตตามเกณฑทก าหนด จ านวน 30 คน ทอาศยอยในชมชนแหลงฝกปฏบตงานของนกศกษาในวชาปฏบตการพยาบาลอนามยชมชน 2 แหงคอชมชน อนทามระ 16 เขตพญาไท และชมชนรวมใจพฒนาเหนอ เขตบางเขน จงหวดกรงเทพมหานคร ระหวางวนท 5 กรกฎาคม 2554 ถงวนท 10 สงหาคม 2554 ด าเนนการวจยและเกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบสอบถามขอมลทวไปของผปวยโรคความดนโลหตสง ความรโรคความดนโลหตสง และพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสงเพอปองกนการเกดภาวะแทรกซอนโรคหลอดเลอดสมอง ในบทนผวจยวเคราะหขอมลโดยใชสถตพรรณนา และสถตทดสอบ Dependent t-test น าเสนอผลการวจยดงน สวนท 1 ขอมลพนฐานทวไปของผปวยโรคความดนโลหตสง สวนท 2 เปรยบเทยบคาคะแนนเฉลยของกลมตวอยางกอนและหลงไดรบโปรแกรม สขศกษา - ความรเรองโรคความดนโลหตสง - พฤตกรรมการดแลตนเองเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมอง สวนท 3 ทดสอบสมมตฐานการวจย

www.ssru.ac.th

สวนท 1 ขอมลพนฐานทวไปของผปวยโรคความดนโลหตสง ตาราง 4.1 จ านวนและรอยละของผปวยโรคความดนโลหตสง จ าแนกตามลกษณะประชากร (n = 30) ลกษณะประชากร จ านวน รอยละ เพศ

ชาย 9 30.0

หญง 21 70.0

อาย (ป)

30-40 2 6.7

41-50 3 10.0

51-60 6 20.0

61-70 8 26.7

71-80 8 26.7

มากกวา 80 3 10.0

x ± S.D. = 64.0 ± 13.8, Min = 36 ป, Max = 89 ป

สถานภาพสมรส

ค 17 56.7

หมาย/หยา 13 43.3

การศกษา

ไมไดเรยน 4 13.3

เรยน 26 86.7

ประถมศกษา 22 73.4

มธยมศกษา/ปวช. 3 10.0 ปรญญาตร 1 3.3

www.ssru.ac.th

ตาราง 4.1 (ตอ) จ านวนและรอยละของผปวยโรคความดนโลหตสง จ าแนกตามลกษณะประชากร (n = 30) ลกษณะประชากร จ านวน รอยละ อาชพ ไมไดท างาน 7 23.3 ท างาน 23 76.7 คาขาย 9 30.0 พอบาน/แมบาน 7 23.3 รบจาง 5 16.7 ธรกจสวนตว 2 6.7 รายไดเฉลยตอเดอนของครอบครว (บาท) นอยกวา 5,000 8 26.7 5,000-10,000 13 43.3 10,001-20,000 6 20.0 20,001-30,000 3 10.0 x ± S.D. = 9,750.00 ± 7.45, Min = 1,500 บาท, Max = 30,000 บาท ระยะเวลาทปวยเปนโรคความดนโลหตสง (ป) 1-5 18 60.0 6-10 7 23.3 มากกวา 10 5 16.7 x ± S.D. = 7.17 ± 7.45 , Min = 1 ป, Max = 30 ป การไดรบการรกษา สม าเสมอ 25 83.3 ไมสม าเสมอ 5 16.7

www.ssru.ac.th

ตาราง 4.1 (ตอ) จ านวนและรอยละของผปวยโรคความดนโลหตสง จ าแนกตามลกษณะประชากร (n = 30) ลกษณะประชากร จ านวน รอยละ การมภาวะแทรกซอน ไมม 26 86.7 ม 4 13.3 หวใจโต 2 6.7 ตาพรามว 1 3.3 แขนขาออนแรง 1 3.3 การไดรบค าแนะน าเกยวกบโรคความดนโลหตสง ไมเคย 14 46.7 เคย 16 53.3 แพทย 10 10.0 พยาบาล 4 13.3 เจาหนาทสาธารณสข 2 6.7 จากตาราง 4.1 พบวา กลมตวอยาง สวนใหญ เปนเพศหญง รอยละ 70.0 โดยมอายเฉลย 64 ป สวนเบยงเบนมาตรฐาน 13.8 ป อายต าสด 36 ป อายสงสด 89 ป มสถานภาพสมรสค รอยละ 56.7 สวนใหญไดรบการศกษา รอยละ 86.7 ศกษาระดบประถมศกษา รอยละ 73.4 และมงานท า รอยละ 76.7 ประกอบอาชพคาขาย รอยละ 30.0 รองมาเปนพอบาน/แมบาน รอยละ 23.3 และรบจาง รอยละ 16.7 ตามล าดบ มรายไดเฉลยของครอบครว 9,750 บาท มระยะการเจบปวยดวยโรคความดนโลหตสงเฉลย 7.17 ป มระยะการเจบปวยอยในชวง 1-5 ป รอยละ 60.0 ผปวยสวนใหญมการรกษาอยางสม าเสมอ รอยละ 83.3 และไมมภาวะแทรกซอน รอยละ 86.7 สวนใหญของผทมภาวะแทรกซอนเปนโรคหวใจโต รอยละ 6.7 เคยไดรบค าแนะน าเกยวกบการปฏบตตวโรคความดนโลหตสง รอยละ 53.3 โดยไดรบค าแนะน าจากแพทยผท าการรกษา รอยละ 33.3 รองลงมาไดรบค าแนะน าจากพยาบาล รอยละ 13.3

www.ssru.ac.th

สวนท 2 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยของกลมตวอยางกอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ตาราง 4.2 จ านวนและรอยละของระดบความรเรองโรคความดนโลหตสง (n = 30) ระดบความร กอนไดรบโปรแกรมสขศกษา หลงไดรบโปรแกรมสขศกษา

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ ระดบสง (14-20) 12 40.0 30 100.0 ระดบปานกลาง (10-13) 9 30.0 0 0.0 ระดบต า (0-9) 9 30.0 0 0.0 จากตาราง 4.2 ระดบความรของกลมตวอยางกอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา พบวากอนไดรบโปรแกรมสขศกษา กลมตวอยางมคะแนนเฉลย 11.77 คะแนน มคะแนนต าสด 2 คะแนน และคะแนนสงสด 20 คะแนน โดยมคะแนนอยในระดบสง มากทสด (รอยละ 40.0) หลงไดรบโปรแกรมสขศกษา กลมตวอยางมคะแนนเฉลย 19.23 คะแนน มคะแนนต าสด 16 คะแนนและคะแนนสงสด 20 คะแนน โดยมคะแนนอยในระดบสงทกคน (รอยละ 100.0) ตาราง 4.3 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยรายขอ ความรเรองโรคความดนโลหตสงกอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ขอค าถาม กอนไดรบโปรแกรม หลงไดรบโปรแกรม สขศกษา สขศกษา คะแนนเฉลย S.D. คะแนนเฉลย S.D.

1. หากมพอหรอแมเปนโรคความดนโลหตสง 0.40 .498 0.90 .305 อาจมโอกาสเปนโรคความดนโลหตสงได 2. คนหนมสาวจะมโอกาสเปนโรคความดน 0.33 .479 0.80 .407

โลหตสงมากกวาคนสงอาย 3. ภาวะไขมนในเลอดสง ท าใหเกดโรค 0.53 .507 0.97 .183

ความดนโลหตสงได 4. สารในบหร จะท าใหเกดการอดตนของ 0.50 .509 1.00 .000 เสนเลอดไดงาย

www.ssru.ac.th

ตาราง 4.3 (ตอ) เปรยบเทยบคะแนนเฉลยรายขอ ความรเรองโรคความดนโลหตสงกอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ขอค าถาม กอนไดรบโปรแกรม หลงไดรบโปรแกรม สขศกษา สขศกษา คะแนนเฉลย S.D. คะแนนเฉลย S.D. 5. การดมแอลกอฮอลจะท าใหเกดโรคความดน 0.73 .450 1.00 .000 โลหตสงไดมากกวาคนทไมไดดม 6. ผทรบประทานอาหารรสเคม จะสงผลใหเกด 0.73 .450 1.00 .000

โรคความดนโลหตสงไดงายขน 7. ผทขาดการออกก าลงกายจะมโอกาสเกด 0.73 .450 0.97 .183

โรคความดนโลหตสงได 8. ผทมความเครยดเปนประจ าจะสงผลใหเกด 0.83 .379 1.00 .000

โรคความดนโลหตสงไดงายขน 9. ผทอวนมากมโอกาสเปนโรคความดน 0.80 .407 1.00 .000 โลหตสงได 10. ผทเปนโรคความดนโลหตสงสวนใหญ 0.33 .479 0.87 .346

จะไมมอาการแสดงของโรค 11. อาการปวดศรษะ มนงง ตาพรามว เปนอาการ 0.87 .340 1.00 .000

เบองตนของความดนโลหตสงได 12. ผทเปนความดนโลหตสงทไมแสดงอาการ 0.53 .507 0.93 .254

มกจะมาโรงพยาบาลดวยอาการทรนแรงได เชน หายใจเหนอย ล าบาก หมดสต

13. ผทเปนโรคความดนโลหตสงเปนเวลานาน ๆ 0.70 .466 1.00 .000 อาจท าใหเกด หลอดเลอดสมองตบ อดตนหรอ แตกได

14. ผทเปนโรคความดนโลหตสงอาจท าใหเกด 0.53 .507 0.97 .183 ภาวะหวใจวาย

www.ssru.ac.th

ตาราง 4.3 (ตอ) เปรยบเทยบคะแนนเฉลยรายขอ ความรเรองโรคความดนโลหตสงกอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ขอค าถาม กอนไดรบโปรแกรม หลงไดรบโปรแกรม สขศกษา สขศกษา คะแนนเฉลย S.D. คะแนนเฉลย S.D. 15. ผทเปนโรคความดนโลหตสงมาเปน 0.37 .490 0.93 .254

ระยะเวลายาวนานอาจเกดภาวะไตวายได 16.ผทเปนโรคความดนโลหตสงอาจท าใหเกด 0.60 .498 1.00 .000

ภาวะจอประสาทตาเสอมได 17. การควบคมอาหารประเภทไขมนสงและไม 0.77 .430 1.00 .000

รบประทานอาหารรสเคม จะปองกนการเกด โรคหลอดเลอดสมองได

18. การออกก าลงกายอยางสม าเสมอจะชวย 0.77 .430 1.00 .000 ปองกนการเกดโรคหลอดเลอดสมองได

19. การสบบหรไมมผลตอการเกดโรค 0.33 .479 0.90 .305 หลอดเลอดสมอง

20.การดมเครองดมทมแอลกอฮอลจะชวย 0.37 .490 1.00 .000 ปองกนการเกดโรคหลอดเลอดสมองแตกได

จากตาราง 4.3 ความรของกลมตวอยางกอนไดรบโปรแกรมสขศกษา พบวา ขอทมคะแนนเฉลยสงทสดคออาการปวดศรษะ มนงง ตาพรามว เปนอาการเบองตนของโรคความดนโลหตสงได (คะแนนเฉลย 0.87) รองลงมาคอผทมความเครยดเปนประจ าจะสงผลใหเกดโรคความดนโลหตสงไดงายขน (คะแนนเฉลย 0.83) และผทอวนมากมโอกาสเปนโรคความดนโลหตสงได (คะแนนเฉลย 0.80) ตามล าดบ และ ความรของกลมตวอยาง หลงไดรบโปรแกรมสขศกษา พบวา ขอทมคาเฉลยสงทสดคอ สารในบหรจะท าใหเกดการอดตนของเสนเลอดไดงาย, การดมแอลกอฮอลจะท าใหเกดโรคความดนโลหตสงไดมากกวาคนทไมไดดม , ผทรบประทานอาหารรสเคม จะสงผลใหเกดโรคความดนโลหตสงไดงายขน , ผทมความเครยดเปนประจ าจะสงผลใหเกดโรคความดนโลหตสงไดงายขน , ผทอวนมากมโอกาสเปนโรคความดน

www.ssru.ac.th

โลหตสงได, อาการปวดศรษะ มนงง ตาพรามว เปนอาการเบองตนของโรคความดนโลหตสงได, ผทเปนโรคความดนโลหตสงเปนเวลานาน ๆ อาจท าใหเกด หลอดเลอดสมองต บ อดตนหรอแตกได, ผทเปนโรคความดนโลหตสงอาจท าใหเกดภาว ะจอประสาทตาเสอมได , การควบคมอาหารประเภทไขมนสงแล ะไมรบประทานอาหารรสเคม จะปองกนการเกดโรคหลอดเลอดสมองได , การออกก าลงกายอยางสม าเสมอจะชวยปองกนการเกดโรคหลอดเลอดสมองได ,

การดมเครองดมทมแอลกอฮอลจะชวย ปองกนการเกดโรคหลอดเลอดสมองแตกได (คะแนนเฉลย 1.00) ตาราง 4.4 จ านวนและรอยละของ ระดบพฤตกรรมการดแลตนเองเพอปองกนภาวะ หลอดเลอดสมอง (n = 30) ระดบพฤตกรรม การดแลตนเอง

กอนไดรบโปรแกรมสขศกษา หลงไดรบโปรแกรมสขศกษา จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ระดบด (27-40) 26 86.7 29 96.7 ระดบปานกลาง (14-26) 0 0.0 0 0.0 ควรปรบปรง (0-13) 4 13.3 1 3.3 จากตาราง 4.4 ระดบพฤตกรรมการดแลตนเองของกลมตวอยางกอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา พบวา กอนไดรบโปรแกรมสขศกษา กลมตวอยางมคะแนนเฉลย 28.83 คะแนน มคะแนนต าสด 16 คะแนน และคะแนนสงสด 34 คะแนน สวนใหญมคะแนนระดบด (รอยละ 86.7) หลงไดรบโปรแกรมสขศกษา กลมตวอยางมคะแนนเฉลย 34.07 คะแนน มคะแนนต าสด 18 คะแนนและคะแนนสงสด 38 คะแนน สวนใหญมคะแนนอยในระดบด (รอยละ 96.7)

www.ssru.ac.th

ตาราง 4.5 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยรายขอ พฤตกรรมการดแลตนเองเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองกอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ขอค าถาม กอนไดรบโปรแกรม หลงไดรบโปรแกรม สขศกษา สขศกษา คะแนนเฉลย S.D. คะแนนเฉลย S.D. 1. ทานเตมเกลอ น าปลา ซอว เพมลงใน 1.30 .750 1.53 .571 อาหารทปรงเสรจแลว 2. ทานรบประทานอาหารกระปอง อาหาร 1.20 .407 1.50 .509 ส าเรจรปตาง ๆ เชนปลากระปอง บะหม เปนตน 3. ทานรบประทานอาหารประเภผด 1.07 .450 1.40 .498 ทอด เชน แกงกะท ขาวขาหม ขาวมนไก ขนมทใสกะท หมทอด ไกทอด เปนตน 4. ทานรบประทานผกและผลไม 1.70 .466 1.67 .547 5. ทานออกก าลงกายเชน วงเหยาะ เดน 1.03 .718 1.50 .630 ปนจกรยาน เตนแอโรบค เลนกฬาตางๆ เปนตน 6. ทานออกก าลงกายอยางนอย 3 ครง 0.87 .681 1.37 .669 /สปดาหและระยะเวลาในการออก แตละครงอยางนอย 30 นาท 7. ทานท ากจกรรมทตองเคลอนไหวรางกาย 1.37 .669 1.73 .521 ไมนงอยกบทนานๆ เชน การเดนแทนการ ขนลฟท ปนจกรยานแทนการขนรถ เปนตน 8. ทานใชเวลายามวางในการท ากจกรรม 1.47 .730 1.67 .547 ใหมเหงอออกเชน ท างานบาน ปลกตนไม ท าสวน ลางรถ เปนตน 9. ทานสบบหร 1.70 .702 1.83 .531 10. ทานดมเครองดมทมแอลกอฮอล 1.57 .728 1.80 .484 เชน สรา เบยร ยาดองเหลา เปนตน

www.ssru.ac.th

ตาราง 4.5 (ตอ) เปรยบเทยบคะแนนเฉลยรายขอพฤตกรรมการดแลตนเองเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองกอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ขอค าถาม กอนไดรบโปรแกรม หลงไดรบโปรแกรม สขศกษา สขศกษา คะแนนเฉลย S.D. คะแนนเฉลย S.D. 11. เมอทานมเรองไมสบายใจทานจะหา 1.47 .571 1.77 .504 กจกรรมท าเพอผอนคลายความเครยด เชน อานหนงสอ ดโทรทศน ฟงเพลง พดคยปรบทกขกบเพอน 12. ทานเขารวมกจกรรมตาง ๆ ในสงคม 1.40 .498 1.57 .568 เชน การไปวดท าบญ ฟงเทศน รวมงานในชมชน 13. ทานไปมาหาส พบปะ สงสรรค 1.57 .568 1.87 .346 พดคยหรอตดตอกบเพอน ญาตพนอง หรอเพอนบาน 14.ทานพกผอนนอนหลบอยางนอย 1.53 .681 1.63 .490 วนละ 6-8 ชวโมง 15. เมอทานลมรบประทานยาลดความดน 1.70 .596 1.97 .183 โลหต ทานจะปรบปรมาณยาขนเปน 2 เทา ในวนถดไป 16.เมอยาลดความดนโลหตหมด ทานมกจะ 1.70 .702 1.80 .484 ไปหาซอยามารบประทานเอง 17. ทานรบประทานยาลดความดนโลหต 1.70 .535 1.97 .183 ตามค าแนะน าของแพทยอยางเครงครด 18. ทานจะสอบถามระดบความดนโลหต 1.60 .621 1.80 .407 ของทานจากเจาหนาทสาธารณสข เมอไปตรวจ

www.ssru.ac.th

ตาราง 4.5 (ตอ) เปรยบเทยบคะแนนเฉลยรายขอพฤตกรรมการดแลตนเองเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองกอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ขอค าถาม กอนไดรบโปรแกรม หลงไดรบโปรแกรม สขศกษา สขศกษา คะแนนเฉลย S.D. คะแนนเฉลย S.D. 19. ทานไดสงเกตอาการทแสดงวาม 1.17 .699 1.77 .430 ภาวะแทรกซอนของโรคความดนโลหตสง เชนตาพรามวทนททนใด เดนเซ ลนแขง พดไมชด แขนขาออนแรง เปนตน 20. ทานไปตรวจตามแพทยนด 1.73 .583 1.93 .254 จากตาราง 4.5 พฤตกรรมของกลมตวอยางกอนไดรบโปรแกรมสขศกษา พบวา ขอทมคะแนนเฉลยสงทสดคอ ไปตรวจตามแพทยนด คะแนนเฉลย 1.73 รองลงมาคอไมสบบหร, เมอลมรบประทานยาลดความดนโลหต จะไมปรบปรมาณยาขนเปน 2 เทาในวนถดไป , เมอยาลดความดนโลหตหมด ไมไปหาซอยามารบประทานเอง และรบประทานยาลดความดนโลหตตามค าแนะน าของแพทยอยางเครงครด คะแนนเฉลย 1.70 และพฤตกรรม ของกลมตวอยางหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา พบวาขอทมคะแนนเฉลยสงทสดคอเมอลมรบประทานยาลดความดนโลหต จะไมปรบปรมาณยาขนเปน 2 เทาในวนถดไป และรบประทานยาลดความดนโลหตตามค าแนะน าของแพทยอยางเครงครด คะแนนเฉลย 1.97 รองลงมาคอทานไปตรวจตามแพทยนด คะแนนเฉลย 1.93 สวนท 3 ทดสอบสมมตฐาน

- ผลการเปรยบเทยบคะแนนเฉลยของความรโรคความดนโลหตสงของกลมตวอยางกอนไดรบโปรแกรมสขศกษาและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา

- ผลการเปรยบเทยบ คะแนนเฉลยของพฤตกรรมการดแลตนเองของกลมตวอยางเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองกอนไดรบโปรแกรมสขศกษาและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา

www.ssru.ac.th

ตาราง 4.6 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยของความรโรคความดนโลหตสงของกลมตวอยางกอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา (n = 30)

ความร x S.D t p-value (two-tailed)

กอนไดรบโปรแกรมสขศกษา 11.77 4.09 หลงไดรบโปรแกรมสขศกษา 19.23 0.89 -9.835 <0.001 จากตาราง 4.6 ผลการวเคราะหเปรยบเทยบการเปลยนแปลงในเรองของความรโรคความดนโลหตสงของกลมตวอยางกอนไดรบโปรแกรมสขศกษาและหลงไดรบโปรแกรม สขศกษา พบวา กอนไดรบโปรแกรมสขศกษามคะแนนเฉลย 11.77 คาเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 4.09 และภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษามคะแนนเฉลยเพมขน 19.23 คาเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 0.89 ซงภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษาคาคะแนนเฉลยความร สงกวากอนไดรบโปรแกรมสขศกษาอยางมนยส าคญทางสถต (p < 0.001) ตาราง 4.7 เปรยบเทยบค ะแนนเฉลยของพฤตกรรมการดแลตนเองของกลมตวอยางเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองกอนและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา (n = 30)

พฤตกรรมการปฏบตตน x S.D t p-value (two-tailed)

กอนไดรบโปรแกรมสขศกษา 28.83 4.04 หลงไดรบโปรแกรมสขศกษา 34.07 3.84 -6.786 <0.001 จากตาราง 4.7 ผลการวเคราะหเปรยบเทยบการเปลยนแปลงในเรองของพฤตกรรมการดแลตนเองของกลมตวอยางเพอปองกนภาวะแหลอดเลอดสมอ งกอนไดรบโปรแกรม สขศกษาและหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา พบวา กอนไดรบโปรแกรมสขศกษามคะแนนเฉลย 28.83 คาเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 4.04 และภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษามคะแนนเฉลยเพมขน 34.07 คาเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 3.84 ซงภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษาคะแนนเฉลยของพฤตกรรมการปฏบตตนเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองสงกวากอนไดรบโปรแกรมสขศกษาอยางมนยส าคญทางสถต (p < 0.001)

www.ssru.ac.th

www.ssru.ac.th

บทท 5

สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ การวจยเรอง ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเอง ในผปวยความดนโลหตสง เปนการวจยกงทดลอง

วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษา ทสงผลตอความรในการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง 2. เพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษา ทสงผลตอพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง

สมมตฐานของการวจย 1. ภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ผปวยความดนโลหตสงมความรในการดแลตนเองเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองดกวากอนไดรบโปรแกรมสขศกษา 2. ภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ผปวยความดนโลหตสงมพฤตกรรมการดแลตนเองเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองดกวากอนไดรบโปรแกรมสขศกษา กลมตวอยางคอ ผปวยความดนโลหตสงทมคณสมบตตามเกณฑทก าหนด ทอาศยอยในชมชนแหลงฝกปฏบตงานของนกศกษาในวชาปฏบตการพยาบาลอนามยชมชน 2 แหงคอชมชนอนทามระ 16 เขตพญาไท และชมชนรวมใจพฒนาเหนอ เขตบางเขน จงหวดกรงเทพมหานคร ระหวางวนท 5 กรกฎาคม 2554 ถงวนท 10 สงหาคม 2554 จ านวน 30 คนกลมตวอยางไดรบโปรแกรมสขศกษา โดยโปรแกรมสขศกษาทใชครงน ประกอบดวยการให สขศกษา 3 ครง เปนการบรรยายประกอบภาพพลก การ ตอบค าถาม การสาธตและสาธตยอนกลบการออกก าลงกาย การวดระดบความดนโลห ต การแจกเอกสารขอมลเกยวกบโรคความดนโลหตสง การปฏบตตนของผปวยความดนโลหตสงและการปฏบตตนเพอการปองกนโรคหลอดเลอดสมอง เครองมอทใชในการวจยประกอบดวย 1. เครองมอทใชในการด าเนนการวจย ไดแก แผนการสอน ภาพพลก แผนพบเกยวกบโรคความดนโลหตสง คมอสขภาพ ใบสถานการณผปวย

www.ssru.ac.th

ความดนโลหตสงทมภาวะแทรกซอนโรคหลอดเลอดสมอง 2. เครองมอทใชในการรวบรวมขอมลไดแกแบบวดเพอการวจย ซงแบงเปน 3 สวนคอ สวนท 1 ขอมลพนฐานทวไปของผปวยโรค ความดนโลหตสง สวนท 2 แบบ สอบถาม ความรโรคความดนโลหตสง และสวนท 3 แบบสอบถามพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสงเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมอง ซงคณะผวจยสรางขนเองจากต าราเอกสารตางๆ และผลงานวจยทเกยวของ ผานการตรวจสอบความตรงตามเนอหาโดยผเชยวชาญจ านวน 3 ทาน ค านวณหาคาความเทยง( Validity) ไดคาดชนความสอดคลองระหวางขอค าถามกบประเดนของเนอหา (IOC) ของแบบสอบถามความรโรคความดนโลหตสง เทากบ 0.76 และแบบสอบถามพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสงเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมอง เทากบ 0.95 และน าแบบสอบถามไปทดลองใชกบผปวยความดนโลหตสงทม ลกษณะเหมอนกลมตวอยางจ านวน 30 คน ไดคาความเชอมน (Reliability) ของแบบสอบถาม ความรโรคความดนโลหตสง เทากบ 0.717 และแบบสอบถามพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสงเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมอง เทากบ 0.709

หลงการเกบรวบรวมขอมลไดครบตามก าหนดแลว ไดน าแบบส อบถามมาตรวจสอบความสมบรณ และน ามาลงรหสตามทก าหนดไวเพอสะดวกในการวเคราะห จากนนน าขอมลไปวเคราะหโดยใชคอมพวเตอรโปรแกรมส าเรจรป สถตทใชในการวเคราะหขอมลไดแกรอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และ Dependent t-test สรปผลการศกษา สรปผลการศกษาไดดงน

1. ขอมลพนฐานของกลมตวอยาง 1.1 กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 70.0 1.2 กลมตวอยางสวนใหญมอายอยในชวง 61-70 ป และ 71-80 ป คดเปนรอยละ 53.4 1.3 กลมตวอยางสวนใหญมสถานภาพสมรสค คดเปนรอยละ 56.7 1.4 กลมตวอยางสวนใหญมการศกษาระดบประถมศกษา คดเปนรอยละ 73.4 1.5 กลมตวอยางสวนใหญประกอบอาชพคาขาย คดเปนรอยละ 30.0 1.6 กลมตวอยางสวนใหญมรายไดเฉลยของครอบครวตอเดอน 5,000-10,000

บาท คดเปนรอยละ 43.3

www.ssru.ac.th

1.7 กลมตวอยางสวนใหญมระยะการเจบปวยดวยโรคความดนโลหตสง อยในชวง

1-5 ป คดเปนรอยละ 60.0 1.8 กลมตวอยางสวนใหญมการรกษาอยางสม าเสมอ คดเปนรอยละ 83.3 1.9 กลมตวอยางสวนใหญไมมภาวะแทรกซอน คดเปนรอยละ 86.7 1.10 กลมตวอยางสวนใหญเคยไดรบค าแนะน าเกยวกบการปฏบตตวโรค ความดนโลหตสง คดเปนรอยละ 53.3

2. ความรในการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง เพอตอบวตถประสงคขอท 1 2.1 กอนไดรบโปรแกรมสขศกษา กลมตวอยางมคะแนนเฉลย 11.77 คะแนน มคะแนนต าสด 2 คะแนน และคะแนนสงสด 20 คะแนน โดยมคะแนนอยในระดบสง มากทสด คดเปนรอยละ 40.0 2.2 หลงไดรบโปรแกรมสขศกษา กลมตวอยางมคะแนนเฉลย 19.23 คะแนน มคะแนนต าสด 16 คะแนนและคะแนนสงสด 20 คะแนน โดยมคะแนนอยในระดบสงทกคน คดเปนรอยละ 100.0 3. พฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง เพอตอบวตถประสงคขอท 2 3.1 กอนไดรบโปรแกรมสขศกษา กลมตวอยางมคะแนนเฉลย 28.83 คะแนน มคะแนนต าสด 16 คะแนน และคะแนนสงสด 34 คะแนน สวนใหญมคะแนนระดบด คดเปนรอยละ 86.7 3.2 หลงไดรบโปรแกรมสขศกษา กลมตวอยางมคะแนนเฉลย 34.07 คะแนน มคะแนนต าสด 18 คะแนนและคะแนนสงสด 38 คะแนน สวนใหญมคะแนนอยในระดบด คดเปนรอยละ 96.7 4. ผลการทดสอบสมมตฐาน สมมตฐานขอท 1 ภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ผปวยความดนโลหตสงมความรในการดแลตนเองเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองดกวากอนไดรบโปรแกรมสขศกษา ผลการวจยพบวา ภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ผปวยความดนโลหตสง มคาคะแนนเฉลยความรโรคความดนโลหตสง เทากบ 19.23 ซงสงกวา กอนไดรบโปรแกรมสขศกษา ทมคาคะแนนเฉลย 11.77 อยางมนยส าคญทางสถต ( p < 0.001) ซงสอดคลองกบสมมตฐานขอท 1 และแนวคดของ Orem & Taylor (อางใน สมจต หนเจรญกล. 25 44 : 21) ทวาการดแลตนเองเปนพฤตกรรมทตองเรยนร และเปนกจกรรมทจะท าดวยความตงใจในวยผใหญ บคค ลจะปรบหนาทและพฒนาการของตนเอง ตลอดจนปองกน ควบคม ก าจดโรคและการบาดเจบตางๆ

www.ssru.ac.th

โดยการปฏบตกจกรรมในชวตประจ าวน เรยนรวธการทจะดแลตนเองและสงแวดลอมทคดวาจะมผลตอหนาทและพฒนาการของตนเอง และแนวคดของบญยง เกยวการคา (2526: 328-383 )ทกลาวถงโปรแกรมสขศกษาวาหมายถงกระบวนการจดโอกาสและประสบการณการเรยนรเกยวกบสขภาพอนามยอยางเปนระบบ และมจดมงหมายทจะใหบคคล ครอบครวและชมชนสามารถคดและหาเหตผลดวยตนเอง รวมทงการเลอกและตดสนใจทจะปฏบตตนในทางทถกตอง เพอใหเกดสขภาพดตลอดไป และสอดคลองกบแนวคดของ สรย จนทรโมล ( 2527) ทวา การเตรยมประสบการณเรยนร ขอเทจจรง แนวคดหลกการทถกตองเหมาะสมกบสขภาพของกลมเปาหมาย ใชเวลา ใชกระบวนการสอน สอการสอนหลายๆ อยางประกอบกน เพอใหผฟงเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรม ความเชอ เจตคตและการปฏบตตน และยงสอดคลองกบ Resman ( อางใน ธนพร โกมะหะวงศ, 2544 : 66) ทกลาววาการเรยนรดานความร ความเขาใจเปนการเรยนรทท าใหสามารถกระท าสงใดสงหนงโดยใชความคด ผเรยนจะไดรบความร ความเขาใจและมโนทศนเพมขน การเรยนรประเภทนจะท าใหเกดการเปลยนแปลงจากการไมรเปนร

ผลการวจยทไดสอดคลองกบว ราภรณ เพงพด ( 2547 : 54-57) ทศกษาผลของโปรแกรมสอนสขศกษาตอความรและพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสงไมทราบสาเหต พบวา คะแนนความความรในกลมทดลองกอนและหลงการทดลองทนทและภายหลงการทดลอง 1 เดอน มคาความแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถต สอดคลองกบการศกษาของรงราวรรณ พนธจกร ( 2549 : บทคดยอ) ทศกษาผลการจดโปรแกรมสขศกษาทมตอความร การรบรและพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยโรคความดนโลหตสงทมารบการรกษาทโรงพยาบาลพยหะคร ผลการ ศกษาพบวาหลงการทดลองผปวยมความรเกยวกบโรค แตกตางจากกอนการทดลองอยางมนยส าคญทางสถต และสอดคลองกบการศกษาของ เพญศร สพมล (2552 : บทคดยอ) ทศกษาผลของโปรแกรมสขศกษาเพอปองกนโรคความดนโลหตสงของกลมเสยงอาย 35-59 ป อ าเภอสองดาว จงหวดสกลนคร ผลกา รศกษาพบวา กลมทดลองมความรเกยวกบโรคความดนโลหตสง สงกวากอนการทดลองและสงกวากลมเปรยบเทยบอยางมนยส าคญทางสถต จากผลการวจย อภปรายไดวาโปรแกรมสขศกษาทสรางขน ท าใหผปวยความดนโลหตสงมความรในการดแลตนเองเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมอง เพมขนจากกอนไดรบโปรแกรมสขศกษา เกดจากองคประกอบประกอบหลก 3 องคประกอบไดแก 1. เครองมอทใชในการวจยมคณภาพ โดยมการทบทวนวรรณกรรม ความรและงานวจยทเกยวของ ครอบคลมเนอหาทใชในการวจย แบบสอบถามทใชในการวจย ผานการตรวจจากผเชยวชาญและน ามาปรบแกไขและน าไปทดลองใชกบผปวยทมลกษณะคลายคลงกบกลมตวอยาง และน ามาหาคณภาพของ

www.ssru.ac.th

เครองมอกอนน าไปใชจรง 2. โปรแกรมสขศกษาน าไปใชกบผปวยความดนโลหตสงทอยบาน และไปสอนโดยมการนดหมายการสอนลวงหนา ในเวลาทผปวยวาง ผปวยไมตองกงวลกบการเดนทางหรอภารกจอนๆ ท าใหผปวยมความเตมใจและตงใจฟงในสงทใหความร ประกอบกบผปวยจ านวน 14 คน คดเปนรอยละ 46.7 ไมเคยไดรบค าแนะน าเกยวกบโรคความดนโลหตสงมากอน เมอใหโปรแกรมสขศกษา ผปวยจงมความรสงขนอยางชดเจน และ 3. ผสอนมความตงใจสอน เพราะตองการใหผปวยสามารถดแลตนเองไดถกตอง และเปนสวนหนงของกระบวนการเรยนการสอนในวชาปฏบตการพยาบาลอนามยชมชน ผสอนทกคนตองการใหบรรลวตถประสงคของการศกษาทตงไว สมมตฐานขอท 2 ภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ผปวยความดนโลหตสงมพฤตกรรมการดแลตนเองเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองดกวากอนไดรบโปรแกรมสขศกษา ผลการวจยพบวา ภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ผปวยความดนโลหตสง มคะแนนเฉลย การปฏบตตนเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมอง เทากบ 34.07 ซงสงกวา กอนไดรบโปรแกรมสขศกษาทมคะแนนเฉลย 28.83 อยางมนยส าคญทางสถต ( p < 0.001) ซงสอดคลองกบแนวคดของสมจต หนเจรญกล (2544: 142-143) ทวาการดแลตนเองตามการเบยงเบนทางสขภาพ ( health deviation self-care requisites) เปนการดแลตนเองเมอเกดความเจบปวย เกดโรค ไดรบการรกษา ไดรบอนตรายหรอทพลภาพ อนเปนเหตท าใหความสามารถในการดแลตนเองลดลง กจกรรมดานนแบงเปน 6 ประเภทไดแก แสวงหาความชวยเหลอจากบคคลทเชอถอได เชนเจาหนาทสขภาพ , รบร สนใจ ดแลผลของพยาธสภาพ ซงรวมถงผลกระทบตอพฒนาการของตนเอง , ปฏบตตนตามแผนการรกษาพยาบาล การวนจฉย การฟนฟและการปองกนภาวะแทรกซอนทอาจเกดขนอยางมประสทธภาพ , รบร สนใจ ดแลและปองกนความไมสขสบายจากผลขางเคยงของการรกษาหรอจากโร ค, ปรบตวตอการเปลยนแปลงทเกดขน จากความเจบปวยและการรกษา โดยรกษาไวซงอตมโนทศนและภาพลกษณทดของตนเอง ปรบบทบาทตนเองใหเหมาะสมในการพงพาตนเองและผอน , เรยนรทจะมชวตอยกบผลของพยาธสภาพหรอภาวะทเปนอย รวมทงผลของการวนจฉยและการรกษา ในรปแบบการด าเนนชวตทสงเสรมพฒนาการของตนเองใหดทสดตามความสามารถทเหลออย รจกตงเปาหมายทเปนจรง เพอ ชวยใหโครงสราง หนาทและพฒนาการของแตละบคคลด าเนนไปไดถงขดสงสด และสอดคลองกบแนวคดของวาสนา จนทรสวาง ( 2550 : 57) ทวาสขศกษามวตถประสงคเพอสรางเสรม ปรบเปลยนและคงไวซงพฤตกรรมสขภาพทถกตองและเหมาะสม เพอพฒนาสขภาพและคณภาพชวต และท าใหประชาชนสามารถดแลตนเอง ครอบครวและชมชน

www.ssru.ac.th

ผลการวจยทไดสอดคลองกบการศกษาของ พรทพย ธระกาญจน ( 2544 : บทคดยอ ) ทศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาเพอสงเสรมการดแลสขภาพตนเองของผสงอายโรคความดนโลหตสงในจงหวดปทมธาน ผลการศกษาพบวา ภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา การดแลสขภาพตนเองมความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต สอดคลองกบการศกษาของ จรพร เกตปรชาสวสด และคณะ (2545 : บทคดยอ) ทหารปแบบในการพฒนาคณภาพบรการเพอปองกนและควบคมโรคความดนโลหตสงในศนยสขภาพชมชนของจงหวดปทมธาน เมอสนสดการศกษา 1 ป พบวากลมตวอยางมการปรบเปลยนพฤตกรรมและมความดนโลหตปกต รอยละ 6.7 สอดคลองกบการศกษาของแกวตา ชขนทด ( 2546 : บทคดยอ) ทศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาในการควบคมความดนโลหตของผปวยโรคความดนโลหตสง ศนยสขภาพชมชนบานเหลอม จงหวดนครราชสมา ผลการศกษาพบวา หลงการทดลองกลมทดลองมความตงใจในการมพฤตกรรมควบคมความดนโลหต พฤตกรรมการควบคมอาหาร การออกก าลงกาย ดกวากอนการทดลองและดกวากลมเปรยบเทยบ อยางมนยส าคญทางสถต สอดคลองกบการศกษาของ ขนษฐา ปาสวรรณ (2547 : บทคดยอ) ทศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาในการควบคมความดนโลหตของผปวยโรคความดนโลหตสง โรงพยาบาลสระบร ผลการศกษาพบวา หลงการทดลอง กลมทดลองมพฤตกรรมการควบคมอาหาร การหลกเลยงปจจยเสยง การรบประทานยา ดกวากอนการทดลองและดกวากลมเปรยบเทยบ อยางมนยส าคญทางสถต สอดคลองกบการศกษาของรงราวรรณ พนธจกร ( 2549 : บทคดยอ) ทศกษาผลการจดโปรแกรมสขศกษาทมตอความร การรบรและพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยโรคความดนโลหตสงทมารบการรกษาทโรงพยาบาลพยหะคร ผลการ ศกษาพบวา หลงการทดลองผปวยมพฤตกรรมในการดแลตนเองแตกตางจากกอนการทดลองอยางมนยส าคญทางสถต สอดคลองกบการศกษาของ เพญศร สพมล (2552 : บทคดยอ) ทศกษาผลของโปรแกรมสขศกษาเพอปองกนโรคความดนโลหตสงของกลมเสยงอาย 35-59 ป อ าเภอสองดาว จงหวดสกลนคร ผลการศกษาพบวา กลมทดลองมความตงใจในการปฏบตตวเพอปองกนโรคความดนโลหตสง สงกวากอนการทดลองและสงกวากลมเปรยบเทยบอยางมนยส าคญทางสถต และสอดคลองกบการศกษาของ แพทรเซยและคณะ (Patricia, et. Al., 2006: 485-495) ทศกษาผลของการปรบเปลยนวถด าเนนชวตในเรองการควบคมอาหาร ลดน าหนก การออกก าลงกาย แบงกลมตวอยางเปน 3 กลมโดยกลมท 1 ตงเปาหมายของกลมตวอยางคอ ในเรองของการลดน าหนก กลมท 2 เพมกจกรรมในเรองของอาหารหยดความดนโลหตสง และกลมท 3 ใชเพยงการใหค าแนะน าตามกจกรรมดงกลาวเพยงอยางเดยว แลววดผลการทดลองท 6 เดอน พบวากจกรรมทง 3 กจกรรมมผลตอการลดน าหนก การ

www.ssru.ac.th

รบประทานเกลอและอาหารไขมนสง อยางมนยส าคญทางสถต สวนในกลมท 2 พบวามการเพมการรบประทานอาหารประเภทผกและผลไมเพมขนอยางมนยส าคญทางสถต จากผลการวจย อภปรายไดวาโปรแกรมสขศกษาทสรางขน ท าใหผปวยความดนโลหตสงมพฤตกรรมการดแลตนเองเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองดกวากอนไดรบโปรแกรมสขศกษา เนองจากผปวยไดรบความรจากโปรแกรมสขศกษาทผวจยจดใหและน าความรทไดรบไปปรบใชในการด ารงชวตประจ าวน ประกอบกบผสอนมการเยยมบาน ใหความรค าแนะน าเพมเตมอยางตอเนอง 3 ครง และมการกระตนใหมพฤตกรรมการดแลตนเองทถกตองเหมาะสม ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช จากผลการวจยทพบวา ภายหลงไดรบโปรแกรมสขศกษา ผปวยความดนโลหตสง มคะแนนเฉลย ความรเกยวกบโรคและการปฏบตตน คะแนนเฉลยพฤตกรรมการ ปฏบตตนเพอปองกนภาวะแทรกซอนโรคหลอดเลอดสมอง สงกวากอนไดรบโปรแกรมสขศกษา จงขอเสนอแนะใหน าผลการวจยไปใช ดงน 1. เนนเจาหนาทพยาบาล ใหค าแนะน า ใหความรเกยวกบโรคและพฤตกรรมการดแลตนเองแกผปวยความดนโลหตสงทกรายในชมชนทรบผดชอบอยางตอเนองและตดตามผลอยางนอย 3 ครงหรอมากกวานน เพอปองกน ภาวะแทรกซอนโรค หลอดเลอดสมอง ในผปวย 2. ควรมการจดท าสอทสวยงาม มสสนเพอดงดดใจใหอาน และตวหนงสอมขนาดใหญเนองจากผปวยสวนใหญเปนผสงอายทสายตามองเหนไมชด 3. ควรจดใหมการใหความร ค าแนะน าแกผปวยอยางสม าเสมอตอเนอง ในเรองการบรโภคอาหาร การออกก าลงกาย การรบประทานยา การมาตรวจตามนด การสงเกตอาการผดปกต เปนตน เนองจากโรคความดนโลหตสงเปนโรคเรอรง รกษาไมหายขาดและอาจเกดภาวะแทรกซอนทรนแรงและเปนอนตรายถงชวตได ตองไดรบการรกษาอยางสม าเสมอและตอเนอง 4. ควรจดใหมชมรมผสงอายในชมชน เพอใหผสงอายทปวยดวยโรคเดยวกน ไดแลกเปลยนความคดเหนและประสบการณ ใหก าลงใจและชวยเหลอซงกนและกน ท าใหเกดแรงจงใจในการดแลตนเองมากขน 5. ในการใหความร ค าแนะน าแตละครง ทงพยาบาลผสอนและผปวย ควรมความพรอม รวมทงสงแวดลอมควรเออในการเรยนการสอน เลอกเวลา สถานททเหมาะสม เพอใหการเรยนรมประสทธภาพสงสด

www.ssru.ac.th

6. ในการฝกปฏบตวชาการพยาบาลอนามยชมชนของนกศกษาพยาบาล สามารถน าโปรแกรมสขศกษา ไปใชไดกบผปวยความดนโลหตสงในชมชน ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป 1. ศกษาซ า โดยเปลยนกลมตวอยาง เชนผปวยความดนโลหตสงทควบคมระดบความดนโลหตไมได ผปวยทไดรบการรกษาไมสม าเสมอ หรอใหสขศกษาแกญาตทเปนผดแล 2. ศกษาปจจยทางดานขนาดของครอบครว สมพนธภาพในครอบครว แรงสนบสนนทางสงคม รวมทงปจจยอนๆ ทอาจมผลตอพฤตกรรมการดแลตนเอง ของผปวยความดน โลหตสง 3. ใชกลวธอนรวมในการใหความรแกผปวยความดนโลหตสง เชน กระบวนการกลม การสรางแรงจงใจ การสรางเสรมพลงอ านาจ

www.ssru.ac.th

บรรณานกรม

กมลทพย ใยทา. 2549. วถชวตเกยวกบการสงเสรมสขภาพของผปวยเบาหวานชนดท 2 ต าบลชมพล อ าเภอองครกษ จงหวดนครนายก.วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสขศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

การเลอกใชสอสขศกษา. จาก http://www.edu.nu.ac.th/wbi/355201/p72.html สบคนเมอ 17 เมษายน 2554. แกวตา ชขนทด. 2546. ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาในการควบคมความดนโลหตของผปวย

โรคความดนโลหตสง ศนยสขภาพชมชนบานเหลอม จงหวดนครราชสมา. ปรญญา วทยาศาสตรมหาบณฑต (สาธารณสขศาสตร) สาขาวชาเอกสขศกษาและพฤตกรรมศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

ขนษฐา ปาสวรรณ. 2547. ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาในการควบคมความดนโลหตของผปวยโรคความดนโลหตสง โรงพยาบาลสระบร. ปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต(สาธารณสขศาสตร) สาขาวชาเอกสขศกษาและพฤตกรรมศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

จนทรเพญ สนตวาจา. 2548. แนวคดพนฐาน ทฤษฎ และกระบวนการพยาบาล. พมพครงท 1.กรงเทพฯ: ธนาเพรส.

จรพร เกตปรชาสวสด และคณะ. 2545. การพฒนารปแบบการบรการเพอการปองกนและควบคมโรคความดนโลหตสงในศนยสขภาพชมชน จงหวดปทมธาน. กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข.

จ าเนยร ศลปวานช. 2538. หลกและวธการสอน. นนทบร : เจรญรงเรองการพมพ. ธนพร โกมะหะวงศ. 2544. ผลการสรางแรงจงใจรวมกบการใชคมอพฒนาการแมลกผกพนทมตอ

ความร การรบรและพฤตกรรมของมารดาในการสงเสรมพฒนาการบตร. ปรญญา วทยาศาสตรมหาบณฑต(สาธารณสขศาสตร) สาขาวชาเอก พยาบาลสาธารณสข บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

บญยง เกยวการคา. 2526. วธการสขศกษาในเอกสารการสอนชดวชาสขศกษา. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

www.ssru.ac.th

ประวชช ตนประเสรฐ . 2547. ขอแนะน าการออกก าลงกายส าหรบผปวยโรคความดนโลหตสง.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพองคการรบสงสนคาและพสดภณฑ. ปยานช รกพาณชย. 2542. โรคความดนโลหตสง โรคเบาหวาน โรคหวใจขาดเลอดกบการปฏบตตว

การทบทวนความรกบการดแลสขภาพในชวตประจ าวน. กรมการแพทยกระทรวงสาธารณสข.

พรทพย ธระกาญจน. 2544. ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาเพอสงเสรมการดแลสขภาพตนเองของผสงอายโรคความดนโลหตสงในจงหวดปทมธาน. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาสขศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

เพญแข แดงสวรรณ.2550. Stroke ฆาตกรเงยบ. พมพครงท2. กรงเทพฯ : ใกลหมอ. เพญศร สพมล. 2552. ผลของโปรแกรมสขศกษาเพอปองกนโรคความดนโลหตสงของกลมเสยง อาย 35-59 ป อ าเภอสองดาว จงหวดสกลนคร. ปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาสขศกษาและการสงเสรมสขภาพ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน. ฟารดา อบราฮม. 2546. ปฏบตการพยาบาลตามกรอบทฤษฎการพยาบาล. กรงเทพฯ : สาม

เจรญพาณชย. ผองพรรณ อรณแสง. 2552. การพยาบาลผปวยโรคหวใจและหลอดเลอด. ขอนแกน : คลงนานา

วทยา. รงระว นาวเจรญ. 2552. ความดนโลหตสง. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: อมรนทรสขภาพ. รงราวรรณ พนธจกร. 2549. ผลการจดโปรแกรมสขศกษาทมตอความร การรบรและพฤตกรรม

การดแลตนเองของผปวยโรคความดนโลหตสงทมารบการรกษาทโรงพยาบาลพยหะคร. ปรญญาครศาสตร มหาบณฑต สาขาการสงเสรมสขภาพ มหาวทยาลยราชภฎนครสวรรค.

วาสนา จนทรสวาง. 2550. การสอสารสขภาพ : กลยทธในงานสขศกษาและการสรางเสรมสขภาพ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : เจรญดมนคงการพมพ.

สมจต หนเจรญกล.(บรรณาธการ). 2544. การดแลตนเอง : ศาสตรและศลปะทางการพยาบาล. พมพครงท 6. กรงเทพฯ : ว.เจ.พรนตง.

สาโรช โศภรกษ. 2547. เทคนคและกระบวนการฝกอบรม. กรงเทพฯ : ภาควชาเทคโนโลยการศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สรย จนทรโมล. 2527. วธการสขศกษา. กรงเทพฯ : เจรญวทย. ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค . มปป. คมอความรเรองอมพาตส าหรบประชาชน . กรงเทพฯ :

ส านกงานหลกประกนสขภาพ กระทรวงสาธารณสข.

www.ssru.ac.th

ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. 2547. รายงานผลการส ารวจพฤตกรรมโรคไมตดตอและการบาดเจบ พ.ศ. 2547. ส านกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก.

ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. 2553. รายงานประจ าป 2552. กรงเทพฯ: องคการสงเคราะหทหารผานศก.

อนทรา ปทมนทร. 2542. คมอคลายเครยดดวยตนเอง. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข.

อทมพร (ทองอไทย) จามรมาน. 2539. การวดและประเมนการเรยนการสอนระดบอดมศกษา เลมท 3. กรงเทพ ฯ: ฟนนพบบลชชง.

Anderson, C. S., Linto, J., & Stewart-Wynne, E. G. 1995. A population-based assessment of the impact and burden of caregiving for long-term stroke survivors. Stroke, 26, 843- 849.

Cubrilo-Turek, M. 2004. Stroke risk factors: recent evidence and new aspects. International Congress Series, 1262, 466–469.

Goldstein, L. B. et al. 2001. Primary prevention of ischemic stroke: A statement for healthcare professionals from the Stroke Council of the American Heart Association. Stroke, 32, 280-299.

Joint National Committee. 2003. The seventh report of the joint nation committee on prevention, detection, evaluation and treatment of high blood pressure: The JNC 7 report. Journal of the American Medical Association, 289, 2560-2572.

Harmsen, P., Lappas, G., Rosengren, A., & Wilhelmsen, L. 2006. Long-term risk factors for stroke: Twenty-eight years of follow–up of 7457 middle-aged men in Goteborg, Sweden. Stroke, 37, 1663-1667.

National Stroke Association. Stroke Prevention Guidelines. [Online]. Available: http://www.stroke.org/site/PageServer?pagename=PREVENT.

Orem, D.E. 1980. Nursing: Concepts of practice. 2nd ed. New York: Mc Graw-Hill Book Co.

_________ 1995. Nursing: Concepts of practice.St. Louis: Mosby.

www.ssru.ac.th

Patricia, J. E. et al. 2006. Effect of comprehensive lifestyle modification on diet, Weight, Physical fitness, and blood pressure control: 18- month result of a randomized trial. Annals of internal medicine. 144, 485-495.

Pengpud, W. 2004. The Effectiveness of education program on knowledge and self care behavior in patients with essential hypertension Prachathipat Hospital, Patumthanee Province. M.S.C. thesis in Public Health, Faulty of Graduate studies Mahidol University.

Periard, M. E., & Ames, B. D. 1993. Lifestyle changes and coping patterns among caregivers of stroke survivors. Public Health Nursing, 10(4), 252-256.

Sacco, R. L. et al. 1997. Risk factor. Stroke, 28, 1507-1517. Somay, G.,TopaloĞlu, P., Somay, H., Araal, Z., Halaç, G. U., & Bulkan, M. 2006.

Cerebrovascular Risk Factors and Stroke Subtypes in Different Age Groups: A Hospital-Based Study. Turk J Med Sci ,36, 23-29.

Willis, C.E., Gaffney, B., & Yarnell, J. 2000. Hypertension: what do people think. Adurvey in Northern Ireland of public knowledge and attitudes concerning high blood pressure. Health Education Journal, 59, 308.

You, R. X. et al. 1997. Risk Factors for Stroke Due to Cerebral Infarction in Young Adults. Stroke, 28, 1913-1918.

Zodpey, S. P., Tiwari, R. R. & Kulkami, H. R. 2000. Risk factors for hemorrhagic stroke: case-control study. Public Health, 114, 177-182.

www.ssru.ac.th

ภาคผนวก ก. คณภาพเครองมอ

www.ssru.ac.th

คาความเทยงตรงดานเนอหา (Content Validity) โดยวดจากคาดชนความสอดคลองระหวางขอค าถามกบประเดนของเนอหา ตามแบบสอบถาม เรอง ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง แบบสอบถามความรเกยวกบโรคความดนโลหตสง ขอท คะแนนการพจารณาของผเชยวชาญ ผลรวม ผล

คนท 1 คนท 2 คนท 3 R IC 1 1 1 1 3 1 ใชได 2 1 1 1 3 1 ใชได 3 1 1 1 3 1 ใชได 4 1 0 1 2 0.67 ใชได 5 1 1 1 3 1 ใชได 6 1 1 0 2 0.67 ใชได 7 1 1 1 3 1 ใชได 8 1 1 1 3 1 ใชได 9 1 1 1 3 1 ใชได 10 1 1 1 3 1 ใชได 11 1 1 1 3 1 ใชได 12 1 1 1 3 1 ใชได 13 1 1 1 3 1 ใชได 14 1 1 1 3 1 ใชได 15 1 1 1 3 1 ใชได 16 1 1 1 3 1 ใชได 17 1 1 1 3 1 ใชได 18 1 1 1 3 1 ใชได 19 -1 -1 -1 -3 -1 ตดทง 20 -1 -1 -1 -3 -1 ตดทง

รวมทงฉบบ 46 0.77

www.ssru.ac.th

แบบสอบถามพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสงเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมอง ขอท คะแนนการพจารณาของผเชยวชาญ ผลรวม ผล

คนท 1 คนท 2 คนท 3 R IC 1 1 1 1 3 1 ใชได 2 1 0 0 1 0.33 ตดทง 3 1 1 1 3 1 ใชได 4 1 1 1 3 1 ใชได 5 1 1 1 3 1 ใชได 6 1 1 1 3 1 ใชได 7 1 1 1 3 1 ใชได 8 1 1 1 3 1 ใชได 9 1 1 1 3 1 ใชได 10 0 1 1 2 0.67 ใชได 11 1 1 1 3 1 ใชได 12 1 1 1 3 1 ใชได 13 1 1 1 3 1 ใชได 14 1 1 1 3 1 ใชได 15 1 1 1 3 1 ใชได 16 1 1 1 3 1 ใชได 17 1 1 1 3 1 ใชได 18 1 1 1 3 1 ใชได 19 1 1 1 3 1 ใชได 20 1 1 1 3 1 ใชได

รวมทงฉบบ 57 0.95

www.ssru.ac.th

คาความเชอมนของแบบสอบถาม (20 ราย) แบบสอบถามความรเกยวกบโรคความดนโลหตสง Case Processing Summary N

Cases Valid 20

Excludeda 0

Total 20

a. Listwise deletion based on all variables in the procedure.

Reliability Statistics

Cronbach's Alpha N of Items

.717 20

www.ssru.ac.th

Item-Total Statistics

Scale Mean if Item

Deleted

Scale Variance if

Item Deleted

Corrected Item-

Total Correlation

Cronbach's Alpha

if Item Deleted

ขอ1 14.20 9.853 .391 .695

ขอ 2 14.35 10.134 .274 .708

ข อ 3 14.00 10.632 .220 .711

ขอ 4 14.25 9.461 .511 .682

ขอ 5 14.15 9.397 .581 .676

ขอ 6 14.00 11.263 -.043 .731

ขอ 7 14.15 10.766 .099 .724

ขอ 8 13.85 11.292 .000 .719

ขอ 9 14.15 9.397 .581 .676

ขอ 10 14.35 10.239 .240 .711

ขอ 11 13.95 10.155 .531 .691

ขอ 12 14.10 10.095 .354 .699

ขอ 13 13.95 10.155 .531 .691

ขอ 14 14.05 10.366 .287 .706

ขอ 15 14.30 10.116 .282 .707

ขอ 16 14.15 10.555 .169 .717

ขอ 17 13.95 10.787 .203 .712

ขอ 18 14.00 10.526 .266 .708

ขอ 19 14.25 11.145 -.031 .738

ขอ 20 14.00 10.526 .266 .708

www.ssru.ac.th

แบบสอบถามพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสงเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมอง

.

Reliability Statistics

Cronbach's Alpha N of Items

.709 20

Item-Total Statistics

Scale Mean if Item

Deleted

Scale Variance if

Item Deleted

Corrected Item-

Total Correlation

Cronbach's Alpha

if Item Deleted

ขอ 1 27.55 20.682 .363 .689

ขอ 2 27.40 20.779 .629 .674

ขอ 3 27.60 22.779 .168 .706

ขอ 4 26.90 21.884 .428 .691

ข อ 5 27.65 20.766 .340 .692

ขอ 6 27.75 19.566 .529 .669

ขอ 7 27.30 20.853 .330 .693

ขอ 8 27.25 18.829 .651 .654

ขอ 9 26.85 22.976 .102 .711

ขอ 10 27.20 23.221 .000 .725

ขอ 11 27.35 23.082 .048 .718

ขอ 12 27.50 21.211 .459 .684

ขอ 13 27.20 22.484 .195 .705

ขอ 14 26.95 20.892 .641 .675

ข อ 15 26.80 22.168 .494 .692

ขอ 16 27.20 25.116 -.262 .755

ขอ 17 27.05 21.945 .329 .695

ขอ 18 27.30 20.221 .428 .681

ขอ 19 27.50 21.421 .237 .703

ขอ 20 27.00 23.368 -.017 .726

www.ssru.ac.th

ภาคผนวก ข. รายนามผทรงคณวฒ ตรวจสอบความเทยงตรงของเครองมอ

www.ssru.ac.th

รายนามผทรงคณวฒตรวจสอบเครองมอ 1. รองศาสตราจารย ดร.กลยา ตนตผลาชวะ 2. พนโทหญง ดร. วาสนา นยพฒน 3. ผชวยศาสตราจารยปยะวาท เกสมาส

www.ssru.ac.th

ภาคผนวก ค. เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล

www.ssru.ac.th

แบบสอบถามเพอการวจย เรอง ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาโดยประยกตใชทฤษฎการดแลตนเองในผปวยความดนโลหตสง ค าชแจง แบบสอบถามในการวจยชดนมวตถประสงคเพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษา ดานความรและพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสง ประกอบดวย 3 สวน คอ

สวนท 1 แบบสอบถามขอมลพนฐานทวไปของผปวยโรคความดนโลหตสง สวนท 2 แบบสอบถามความรโรคความดนโลหตสง สวนท 3 แบบสอบถามพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสงเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมอง

ขอมลทไดจากการตอบค าถามนจะเปนความลบและเปนขอมลพนฐานในการพฒนารปแบบโปรแกรมสขศกษา ชวยสงเสรมและสนบสนนใหผปวยความดนโลหตสงสามารถดแลตนเองไดอยางถกตอง ดงนนจงขอความกรณาในการตอบแบบวดตามความเปนจรงใหครบถวนทกขอ ค าตอบของทานจะไมมผลกระทบใดๆ ตอทาน และขอรบรองวาจะเกบขอมลของทานไวเปนความลบ หากทานมความสงสยประการใดเกยวกบงานวจยครงน ผวจยยนดตอบขอสงสยตลอดการศกษาวจย และขอขอบคณทกทานทใหความรวมมอในการตอบแบบวดเปนอยางด คณะผวจย

www.ssru.ac.th

สวนท 1 แบบสอบถามขอมลพนฐานทวไปของผปวยโรคความดนโลหตสง ค าชแจง ใหทานท าเครองหมาย / ลงใน ( ) หนาขอความทตรงกบความเปนจรง 1. เพศ ( ) 1. ชาย ( ) 2. หญง 2. อาย.....................ป (เตม) 3. อาชพ ( ) 1. ไมไดท างาน ( ) 2. เกษตรกรรม

( ) 3. พอบาน/แมบาน ( ) 4. รบจาง ( ) 5. รบราชการ / พนกงานรฐวสาหกจ ( ) 6. คาขาย

( ) 7. ธรกจสวนตว ( )8.อนๆโปรดระบ ................... 4. สถานภาพสมรส ( ) 1. โสด ( ) 2. ค ( ) 3. หมาย/หยา/แยก 5.ระดบการศกษา ( ) 1. ไมไดเรยน ( ) 2. ประถมศกษา

( ) 3. มธยมศกษา/ปวช. ( ) 4. ปวส./ อนปรญญา ( ) 5.ปรญญาตร ( ) 6. สงกวาปรญญาตร ( ) 7. อน ๆ โปรดระบ.....................

6. รายไดของครอบครวเฉลย............................................บาท/เดอน 7. ระยะเวลาทปวยเปนความดนโลหตสง .....................................................ป (เตม) 8. การไดรบการรกษา ( ) 1.ไมสม าเสมอ ( ) 2. สม าเสมอ 9. การมภาวะแทรกซอน ( ) 1. ไมม ( ) 2. ม โปรดระบ...................... 10. การไดรบค าแนะน าเกยวกบโรคความดนโลหตสง ( ) 1. ไมเคย ( ) 2. เคย โปรดระบบคคลทใหค าแนะน าแกทาน……………………………..

www.ssru.ac.th

สวนท 2 แบบสอบถามความรโรคความดนโลหตสง ค าชแจง ใหทานท าเครองหมาย / ลงในชองตรงกบความคดเหนทแทจรงของทานเพยงขอเดยว

ขอค าถาม ใช ไมใช ไมทราบ

ความรเรองโรค สาเหต 1. หากมพอหรอแมเปนโรคความดนโลหตสง อาจมโอกาสเปนโรคความดนโลหตสงได

2. คนหนมสาวจะมโอกาสเปนโรคความดนโลหตสงมากกวาคนสงอาย 3. ภาวะไขมนในเลอดสง ท าใหเกดโรคความดนโลหตสงได 4. สารในบหร จะท าใหเกดการอดตนของเสนเลอดไดงาย 5. การดมแอลกอฮอลจะท าใหเกดโรคความดนโลหตสงไดมากกวาคนทไมไดดม 6. ผทรบประทานอาหารรสเคม จะสงผลใหเกดโรคความดนโลหตสงไดงายขน 7. ผทขาดการออกก าลงกายจะมโอกาสเกดโรคความดนโลหตสงได 8. ผทมความเครยดเปนประจ าจะสงผลใหเกดโรคความดนโลหตสงไดงายขน 9. ผทอวนมากมโอกาสเปนโรคความดนโลหตสงได อาการ 10. ผทเปนโรคความดนโลหตสงสวนใหญ จะไมมอาการแสดงของโรค

11. อาการปวดศรษะ มนงง ตาพรามว เปนอาการเบองตนของ โรคความดนโลหตสงได

12. ผทเปนความดนโลหตสงทไมแสดงอาการมกจะมาโรงพยาบาลดวยอาการทรนแรงได เชน หายใจเหนอย ล าบาก หมดสต

ภาวะแทรกซอน 13. ผทเปนโรคความดนโลหตสงเปนเวลานาน ๆ อาจท าใหเกด หลอดเลอดสมองตบ อดตน หรอแตกได

14. ผทเปนโรคความดนโลหตสงอาจท าใหเกด ภาวะหวใจวาย 15. ผทเปนโรคความดนโลหตสงมาเปนระยะเวลายาวนานอาจเกดภาวะไตวายได

16. ผทเปนโรคความดนโลหตสงอาจท าใหเกดภาวะจอประสาทตาเสอมได

www.ssru.ac.th

ขอค าถาม ใช ไมใช ไมทราบ

ความรการปฏบตตนเพอปองกนการเกดภาวะแทรกซอน 17. การควบคมอาหารประเภทไขมนสง และไมรบประทานอาหารรสเคม จะปองกนการเกดโรคหลอดเลอดสมองได

18. การออกก าลงกายอยางสม าเสมอจะชวยปองกนการเกดโรคหลอดเลอดสมองได

19. การสบบหรไมมผลตอการเกดโรคหลอดเลอดสมอง 20. การดมเครองดมทมแอลกอฮอลจะชวยปองกนการเกดโรคหลอดเลอดสมองแตกได

www.ssru.ac.th

สวนท 3 แบบสอบถามพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยความดนโลหตสงเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมอง ค าชแจง ขอค าถามนถามเกยวกบพฤตกรรมการดแลตนเองเพอปองกนภาวะหลอดเลอดสมองในเรองตอไปน

1. อาหาร 2. การออกก าลงกาย 3. การงดสบบหรและดมเครองดมทมแอลกอฮอล 4. การจดการความเครยด 5. การรบประทานยาและการไปตรวจตามนด

เมอทานไดอานขอค าถามแลว กรณาตอบค าถามตามความเปนจรงมากทสด ตามความถททานปฏบต โดยมเกณฑการตอบค าถามดงน

ปฏบตสม าเสมอ หมายถง ทานมพฤตกรรมหรอปฏบตในเรองนนทกวน ปฏบตบางครง หมายถง ทานมพฤตกรรมหรอปฏบตในเรองนน 1-2 วน/สปดาห ไมปฏบต หมายถ ง ทานไมมพฤตกรรมหรอไมปฏบตในเรองนนๆ

www.ssru.ac.th

ขอค าถาม ปฏบตสม าเสมอ

ปฏบตบางครง

ไมปฏบต

1. ทานเตมเกลอ น าปลา ซอว เพมลงในอาหารทปรงเสรจแลว 2. ทานรบประทานอาหารกระปอง อาหารส าเรจรปตาง ๆ เชน ปลากระปอง บะหม เปนตน

3. ทานรบประทานอาหารประเภท ผด ทอด เชน แกงกะท ขาวขาหม ขาวมนไก ขนมทใสกะท หมทอด ไกทอด เปนตน

4. ทานรบประทานผกและผลไม 5. ทานออกก าลงกายเชน วงเหยาะ เดน ปนจกรยาน เตนแอโรบค เลนกฬาตาง ๆ เปนตน

6. ทานออกก าลงกาย อยางนอย 3 ครง/สปดาหและระยะเวลาในการออก แตละครงอยางนอย 30 นาท

7. ทานท ากจกรรมทตองเคลอนไหวรางกาย ไมนงอยกบทนานๆ เชน การเดนแทนการขนลฟท ปนจกรยานแทนการขนรถ เปนตน

8. ทานใชเวลายามวางในการท ากจกรรมใหมเหงอออก เชน ท างานบาน ปลกตนไม ท าสวน ลางรถ เปนตน

9. ทานสบบหร 10. ทานดมเครองดมทมแอลกอฮอล เชน สรา เบยร ยาดองเหลา เปนตน 11. เมอทานมเรองไมสบายใจ ทานจะหากจกรรมท าเพอผอนคลายความเครยด เชน อานหนงสอ ดโทรทศน ฟงเพลง พดคยปรบทกขกบเพอน

12. ทานเขารวมกจกรรมตาง ๆ ในสงคม เชน การไปวดท าบญ ฟงเทศน รวมงานในชมชน

13. ทานไปมาหาส พบปะ สงสรรค พดคยหรอตดตอกบเพอน ญาตพนอง หรอเพอนบาน

14.ทานพกผอน นอนหลบอยางนอยวนละ 6-8 ชวโมง 15. เมอทานลมรบประทานยาลดความดนโลหต ทานจะปรบปรมาณยาขนเปน 2 เทาในวนถดไป

16.เมอยาลดความดนโลหตหมด ทานมกจะไปหาซอยามารบประทานเอง

www.ssru.ac.th

ขอค าถาม ปฏบตสม าเสมอ

ปฏบตบางครง

ไมปฏบต

17. ทานรบประทานยาลดความดนโลหตตามค าแนะน าของแพทยอยางเครงครด

18. ทานจะสอบถามระดบความดนโลหตของทานจากเจาหนาทสาธารณสขเมอไปตรวจ

19. ทานไดสงเกตอาการทแสดงวามภาวะแทรกซอนของโรคความดนโลหตสง เชน ตาพรามวทนททนใด เดนเซ ลนแขงพดไมชด แขนขาออนแรง เปนตน

20. ทานไปตรวจตามแพทยนด

www.ssru.ac.th

ภาคผนวก ง. เครองมอทใชในการทดลอง

www.ssru.ac.th

แผนการสอนสขศกษา ความดนโลหตสง (Hypertension) วตถประสงคเชงพฤตกรรม

หวขอ/เนอหาและเวลาทใช

กจกรรมการสอนโดยละเอยด สอการสอน การวดและประเมนผล

1.บอกความหมายของโรคความดนโลหตสงไดถกตอง 2.อธบายสาเหตและปจจยเสยงไดถกตอง 3.อธบายอาการและอาการแสดงไดถกตอง 4.อธบายอนตรายและภาวะแทรกซอนจากโรคความดนโลหตสงไดถกตอง 5.สามารถบอกการปฏบตตนไดถกตอง

1.ความหมายของโรคความดนโลหตสง 2.สาเหตและปจจยเสยง 3.อาการและอาการแสดง 4.อนตรายและภาวะแทรก ซอนจากโรคความดนโลหตสง 5.การรกษาและการปฏบตตน

1.ขนน า (ใชเวลา 5 นาท) ผสอนแนะน าตวเอง และถามค าถามน าวา “โรคความดนโลหตสงเปนโรคเกยวกบอะไร ” เลอกบคคลทยกมอจ านวน 1-2 คน ถามความเขาใจเกยวกบโรคความดนโลหตสง แลวโยงเขาสเนอหา 2.ขนสอน (ใชเวลา 30 นาท) - อธบายความหมายของโรคความดนโลหตสง ดงน

“ความดนโลหตสง คอ ภาวะทหลอดเลอดมแรงตานตอการไหลของเลอดมากกวาปกต กลาวคอมความดนโลหตตวบนมากกวา 140 มลลเมตรปรอท และความดนโลหตตวลางมากกวา 90 มลลเมตรปรอท”

- อธบายสาเหตและปจจยเสยง ดงน

1. ปจจยเสยงทควบคมไมได ไดแก

1.1 กรรมพนธ หากคนในครอบครวมประวตเปนความดนโลหตสง โอกาสทผนนจะมความดนโลหตสงมมาก ดงนนคนในกลมนจงควรมนตรวจวดความดนอยางสม าเสมอ

1.2 อายและเพศ ยงอายมากขนความดนโลหตยงสงขน กอนวยทองผชายจะมความดนโลหตสงกวาผหญง แตเมอถงวยทองผหญงจะมความดนโลหตสงกวาผชาย

1.ภาพพลก 2.แผนพบ 3.คมอสขภาพ

1.ความสนใจ ตงใจฟง และการมสวนรวมในการตอบค าถาม หรอถามค าถาม 2.การตอบค าถามไดถกตองเกยวกบ ความหมาย สาเหตและปจจยเสยง อาการ ภาวะแทรกซอน และการปฏบตตวของโรคความดนโลหตสง

www.ssru.ac.th

วตถประสงคเชงพฤตกรรม

หวขอ/เนอหาและเวลาทใช

กจกรรมการสอนโดยละเอยด สอการสอน

การวดและประเมนผล

- อธบายสาเหตและปจจยเสยง (ตอ)

2. ปจจยเสยงทควบคมได ไดแก

2.1 น าหนก คนอวนมความเสยงมากกวาคนผอม โดยเฉพาะคนทมดชนมวลกายมากกวา 30 แตเมอลดน าหนกความดนจะลดลง

2.2 อาหารเคม ผทรบประทานเคมมแนวโนมทจะมความดนโลหตสง

2.3 การขาดการออกก าลงกาย ผทไมออกก าลงกายจะมโอกาสเปนความดนโลหตสงเพมขน 35%

2.4 ความเครยด ความเครยดท าใหเกดการหลงฮอรโมน 2 ชนด ซงมผลตอการเตนของหวใจและความดนโลหตโดยตรง

2.5 การสบบหร ในบหรมสารนโคตน ท าใหหลอดเลอดตบตน เปนเหตใหเกดความดนโลหตสง

2.6 การดมเครองดมทมแอลกอฮอล ผทดมเครองดมทมแอลกอฮอลจะมโอกาสเสยงตอการเปนโรคความดนโลหตสงมากกวาผทไมดม

2.7 ไขมนในเลอดสง ท าใหหลอดเลอดเกดการอดตน สงผลใหเกดโรคความดนโลหตสงตามมา

2.8 โรคเบาหวาน ท าใหเลอดหนดขน ดงนนจงท าใหเกดโรคความดนโลหตสงตามมา

www.ssru.ac.th

วตถประสงคเชงพฤตกรรม

หวขอ/เนอหาและเวลาทใช

กจกรรมการสอนโดยละเอยด สอการสอน

การวดและประเมนผล

-อธบายถงอาการและอาการแสดง ดงน

ปวดศรษะ มกเปนหลงตนนอน และเปนบรเวณทายทอย มเลอดก าเดาออก อาจมสบสน งนงง คลนไส อาเจยน

-อธบายถงอนตรายและภาวะแทรกซอนจากโรคความดนโลหตสง

1. โรคหลอดเลอดสมอง ชนดเสนเลอดในสมองแตก เนองจากเสนเลอดในสมองตบ แตก หรออดตน มอาการปวดหวอยางรนแรง หากรกษาไมทนอาจท าใหเปนอมพาตทงตวหรอสวนใดสวนหนงของรางกาย

2. หวใจตองท างานหนก กลามเนอหวใจออกแรงบบตวมากกวาปกต จนหวใจโต เหนอยงาย หายใจล าบาก ภาวะความดนโลหตสงท าใหหลอดเลอดทไปเลยงหวใจตบตน เปนเหตใหกลามเนอขาดเลอดจนเกดภาวะกลามเนอหวใจตายได

3. ท าใหเกดโรคไต เนองจากเสนเลอดอดตนงายท าใหไตขาดเลอดไปหลอเลยง

4. สายตาเสอมลง ตามวหรอตาบอด เนองจากหลอดเลอดในตาตบตนหรอแตก มการตกเลอดในตาหรอบวมในชนตาทรบภาพ

www.ssru.ac.th

วตถประสงคเชงพฤตกรรม หวขอ/เนอหาและเวลาทใช กจกรรมการสอนโดยละเอยด สอการสอน การวดและประเมนผล -อธบายถงการรกษาและการปฏบตตว

เปาหมาย คอ ลดความดนโลหตใหอยในระดบปกต การรกษามหลายวธขนกบพยาธสภาพของโรค

1. การควบคมความดนโลหตโดยไมใชยาโดยการปรบพฤตกรรม

1.1 ควบคมอาหาร

รบประทานอาหารใหครบถวนตามหลกโภชนาการ งดอาหารทมรสเคม เชน ไขเคม กะป เตาเจยว หมเคม อาหารท

รบประทานควรปรงดวยเกลอหรอน าปลาใหนอยทสด เพราะอาหารเหลานมปรมาณเกลอแรสง ซงจะเมอเขาสรางกายแลวจะท าใหหวใจตองท างานหนกขน

ลดอาหารมนทกชนด และหลกเลยงไขมนสตว เนอตดมน เชน ขาหม หม 3 ชน อาหารประเภททอดหรอผดอาหารทปรงดวยกะท ใหใชน ามนพชในการปรงอาหารแทน รบประทานไขไมเกนอาทตยละ 3 ฟอง หลกเลยงอาหารประเภทแปงและน าตาล เชน ขาว กวยเตยว เผอก มน ขนมหวาน และผลไมทมรสหวาน เชน ทเรยน ล าไย ลนจ

รบประทานผกและผลไมใหมาก ซงจะชวยลดความดนโลหตได

1.2 ควบคมน าหนก ผปวยทรปรางอวนควรควบคมน าหนก เพราะจะชวยใหความดนโลหตลดลง ผปวยไมควรมดชนมวลกายมากกวา 25

1.3 ควบคมอารมณ หลกเลยงจากสถานการณทตงเครยด หลกเลยงสงทจะท าใหอารมณเสย หงดหงด โมโห ตนเตน ควรท าจตใจใหราเรงแจมใส

www.ssru.ac.th

วตถประสงคเชงพฤตกรรม หวขอ/เนอหาและเวลาทใช กจกรรมการสอนโดยละเอยด สอการสอน การวดและประเมนผล -อธบายถงการรกษาและการปฏบตตว (ตอ)

1.4 งดบหร และสรา

1.5 ออกก าลงกายอยางถกวธและสม าเสมอ อาจเรมจากการออกก าลงกายงายๆ เชน เดนเรว วงเหยาะ ชกง เปนตน โดยเรมทละนอยๆ และคอยๆ เพมขนจนถง 30-45 นาทตอวนและออกก าลง 3 ครงตอสปดาห การออกก าลงกายจะชวยใหจตใจผอนคลายจากความเครยดและท าใหหวใจสบฉดโลหตดขน อยางไรกตาม ไมควรออกก าลงกายประเภททตองออกแรงดงดน กลนหายใจหรอเบง เชน ชกเยอ ยกน าหนก เปนตน

2. การรกษาโดยใชยา รบประทานยาตามค าสงแพทยอยางเครงครด และมาตรวจใหตรงตามนด

3.ขนสรป ( ใชเวลา 10 นาท )

สรปโดยการ ถามความเขาใจ และใหซกถามขอสงสยในแตละประเดน เพอตรวจสอบความเขาใจ

www.ssru.ac.th

ใบงานกจกรรม ค าชแจง ใหผปวยความดนโลหตสงอานสถานการณและตอบค าถามตามขอค าถามดานลาง สถานการณ ผปวยชาย อาย 56 ป เปนความดนโลหตสงมานาน 7 ป มประวตดมเบยรวนละ 1-2 ขวด สบบหรวนละ 10 มวน มาตงแตอาย 20 ป ประกอบอาชพรบจางทวไป ไมไดออกก าลงกาย เครยดเปนประจ าเพราะรายไดไมคอยพอใชจาย บางครงตองไปกยมเงนนอกระบบ ไดรบการรกษาทโรงพยาบาล แตรบประทานยาไมสม าเสมอและบางครงไมไดไปตรวจตามนด เนองจากตองท างาน ขณะนผปวยมอาการของภาวะหลอดเลอดสมอง ไดแก อาการแขนขาขางซายออนแรง ปากเบยว พดไมชด ค าถาม

1. ใหทานบอกถงสาเหตของการเกดภาวะหลอดเลอดสมองในผปวยรายน 2. ถาทานเปนผปวยรายน ทานจะปฏบตตนเพอปองกนการเกดภาวะหลอดเลอดสมอง

อยางไร

www.ssru.ac.th

ประวตผท ารายงานการวจย 1. ชอ วรยา สขวงศ ประวตการศกษา ประกาศนยบตรพยาบาลผดงครรภและอนามย วทยาลยพยาบาลบรมราชชนนกรงเทพ พ.ศ. 2512 วทยาศาสตรบณฑต(พยาบาลสาธารณสข) มหาวทยาลยมหดล พ.ศ. 2517

วทยาศาสตรมหาบณฑต(สาธารณสขศาสตร) มหาวทยาลยมหดล พ.ศ. 2531 ต าแหนงและสถานทท างานปจจบน อาจารยประจ า วทยาลยพยาบาลและสขภาพ มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ประสบการณ รองศาสตราจารย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ พ.ศ.2545-2549 ผชวยศาสตราจารย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ พ.ศ.2540-2545 วทยาจารย วทยาลยพยาบาลบรมราชชนนกรงเทพ พ.ศ. 2517-2536 พยาบาล โรงพยาบาลมหาราช พ.ศ. 2512-2517 ผลงานวจย - ปจจยทมอทธพลตอการเรยนรภาคปฏบตของนกศกษาพยาบาลในสงกดกองงานวทยาลยพยาบาล ป พ.ศ. 2531 - ความคาดหวงของชมชนตอการสรางศนยการศกษาและวจยวทยาการดานสขภาพและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา พ.ศ. 2552 แหลงทนมหาวทยาลย ราชภฎสวนสนนทา - ปจจยทมอทธพลตอการเรยนรภาคปฏบตของนกศกษาพยาบาลในสงกดกองงานวทยาลยพยาบาล ป พ.ศ. 2531 - การศกษารปแบบพฤตกรรมการเจบปวยของประชาชนในเขตชนบท กรณ ศกษาในต าบลหนองแสงและต าบลปากพล จงหวดนครนายก ป พ.ศ. 2541 - ความเชอดานสขภาพกบพฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอาย ในชมรมผสงอาย กรงเทพมหานครป พ.ศ. 2545 แหลงทน มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

www.ssru.ac.th

2. ชอ พนตรหญง ธนพร วรรณกล ประวตการศกษา พยาบาลศาสตรบณฑต วทยาลยพยาบาลกองทพบก พ.ศ. 2535 สาธารณสขศาสตรบณฑต (บรหารสาธารณสข) มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช พ.ศ. 2539 วทยาศาสตรมหาบณฑต(สาธารณสขศาสตร) มหาวทยาลยมหดล พ.ศ.2544 ประกาศนยบตรการพยาบาลเฉพาะทาง สาขาการบรหารการพยาบาล คณะพยาบาลศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย พ.ศ.2552 ประกาศนยบตรการพยาบาลเฉพาะทาง สาขาเวชปฏบตทวไป(การรกษาโรคเบองตน) คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล พ.ศ.2553 ต าแหนงและสถานทท างานปจจบน อาจารยประจ า วทยาลยพยาบาลและสขภาพ มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทาประสบการณ พยาบาล โรงพยาบาลพระมงกฎเกลา พ.ศ. 2535-2536 พยาบาล โรงพยาบาลคายสรสห พ.ศ. 2536-2545 พยาบาล โรงพยาบาลอานนทมหดล พ.ศ. 2545-2548 อาจารยประจ า คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต พ.ศ.2548-2550 หวหนากลมวชาการพยาบาลพนฐานและพฒนาวชาชพ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยอสเทรนเอเชย พ.ศ.2550-2552 อาจารยประจ า คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเวสเทรน พ.ศ. 2552-2553

www.ssru.ac.th

3. ชอ ชลดา โสภตภกดพงษ ประวตการศกษา พยาบาลศาสตรบณฑต มหาวทยาลยเชยงใหม พ.ศ.2543 วทยาศาสตรมหาบณฑต (สาธารณสขศาสตร) มหาวทยาลยมหดล พ.ศ.2553 ต าแหนงและสถานทท างานปจจบน อาจารยประจ า วทยาลยพยาบาลและสขภาพ มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ประสบการณ พยาบาล โรงพยาบาลมหาราชนครเชยงใหม พ.ศ. 2543-2545 พยาบาล ศนยการแพทยสมเดจพระเทพรตนฯ พ.ศ. 2545-2550 พยาบาล โรงพยาบาลบานแพว (องคกรมหาชน) พ.ศ. 2550-2552

www.ssru.ac.th