1

จดเรมความสมพนธไทย–ยโรปในยคสมยใหม:พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

ในฐานะ “ชาวยโรปกตตมศกด” พระองคแรก1

พรสรรค วฒนางกร 1. ความนา การเสดจพระราชดาเนนเยอนยโรปทงสองครงของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พ.ศ.2440 และ พ.ศ.2450 โดยเฉพาะการเสดจประพาสยโรปครงแรก พ.ศ. 2440 (ค.ศ.1897) แสดงนยทางการเมองและการตางประเทศทสาคญทสด 2 ประการ นนคอ นมใชเปนเพยงครงแรกทพระมหากษตรยแหงสยามเสดจพระราชดาเนนเยอนไปไกลโพนในตางแดนถงอกทวปหนงของซกโลกเปนเวลานานถง 9 เดอนเทานน แตการเสดจพระราชดาเนนเยอนยโรป ยงแสดงถงการทพระมหากษตรยทรงมพระราชอานาจเตมสมบรณในการบรหารแผนดนในระบอบสมบรณาญาสทธราชทแมแตชาวตางประเทศในสยามโดยราชทตเยอรมนประจากรงเทพฯ บารอน ฟอน ฮารทมนน (Baron von Hartmann) ยงไดตงขอสงเกตไวในรายงานถงมหาเสนาบด ณ กรงแบรลนวา เมอสบปกอนหนา พ.ศ.2440 (ร.ศ.116) การเดนทางออกนอกประเทศเชนนคงไมมทางเปนไปไดดวยอาจเกดกบฎขนได การทพระมหากษตรยเสดจพระราชดาเนนเยอนแดนไกลถงยโรป 1 บทความเรยบเรยงจากผลงานวจย พรสรรค วฒนางกร, ความสมพนธระหวางราชอาณาจกรสยามและราชสานกยโรปในเอกสารการเสดจพระพาสยโรปครงแรกของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พ.ศ.2440, ทนวจยกองทนรชดาภเษกสมโภช จฬาลงกรณมหาวทยาลย, พ.ศ.2551. กาลงดาเนนการพมพเผยแพร

2

เปนเวลานานหลายเดอนเปนการแสดงวา พระองคทรงมพระราชอานาจเตมท บานเมองมนคง ทงยงทรงกลาใหพระราชน คอ สมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศรเปนผสาเรจราชการแผนดนอกดวย3 นยทสาคญมากอกประการหนงกคอ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดทรงเสดจ พระราชดาเนนเยอนทวปตางแดนในชวงเวลาทการเจรญสมพนธไมตรอยางมตรระหวางมหาอานาจยโรปและเทศของพระองคทานเปนไปไดยาก หรอแทบจะเปนไปไมไดเลย พระมหากษตรยแหงสยามตองทรงใชพระปรชาญาณสวนพระองคทจะดาเนนกศโลบายปองกนมใหเหลามหาอานาจตะวนตกในขณะนน โดยเฉพาะองกฤษและฝรงเศสทมความปรารถนาอนยงใหญในอนจะครอบครองดนแดนทงปวงในเอเชยตะวนออกเฉยงใต รวมทงทาใหสยามเปนเมองขนใหได บทเรยนจากฝรงเศสเมอ ร.ศ.112 นบเปนชนวนระเบดสดทายททาใหพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมพระราชดารทจะ “คดตงตวใหม” คอ "เขมนคะมกจดการปองกนอกครงหนงใหเตมกาลง" ดวยทรง "…เหนการจาเปนทจะตองไปประเทศยโรปเสยแนแท… เราจาเปนตองตงตวทางโนนแลว" 4 ผวจยมสมมตฐานวา จดเรมความสมพนธสยาม-ยโรปในยคใหมนน มาจากการเสดจพระราชดาเนนเยอนยโรป พ .ศ .2440 และ พ .ศ .2450 ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยเฉพาะจากการทพระองคทรงไดรบการยอมรบวาอยในฐานะ “เทาเทยม” กบ “เจา” ยโรปและชาวยโรป นอกจากนการเสดจประพาสยโรปทงสองครงนบเปนปจจยสาคญทสดสวนหนง แมจะไมใชทงหมดทนาไปสการปรบพฒนาประเทศสยามใหเปนอยางตะวนตกในแทบทกดาน โดยเฉพาะเปนจดเรมตนของสมพนธไมตรทาง การทตอยางเปนทางการและแนนแฟนกบประเทศยโรปหลายประเทศ เชน รสเซย นอรเวย โปแลนด รวมทงเปน

3 หนงสอรายงานของราชทตเยอรมนประจากรงเทพฯ ไปยงมหาเสนาบด (Reichkanzler) ณ กรงแบรลน ลงวนท 16 เมษายน ค.ศ.1897 ใน: เอกสารจากหอจดหมายเหตการเมอง กระทรวงการตางประเทศเยอรมน, แฟม R 19239 Vol. 19, 20. SIAM NO. 1 A 6488 4 พระราชหตถเลขาของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวถงพระองคเจาสวสดโสภณ ลงวนท 3 กนยายน ร.ศ.112 อางใน จราภรณ สถาปนะวรรธนะ. วกฤตกาลสยาม ร.ศ.112. กรงเทพฯ: กรมฝกหดคร 2519 (เอกสารนเทศการศกษาฉบบท 75), หนา 194.

3

การกระชบความสมพนธกบประเทศยโรปทงทเคย มมากอนแลว หรอ ยงไมเคยม นาไปสการตด ตอในรปแบบใหมสบสานมาจนถงสมยทยโรปเปลยนโฉมหนาเปนสหภาพยโรปในปลายครสตศตวรรษท 20 ในปจจบน คาตอบสาหรบสมมตฐานนตองพจารณาในภาพรวมทคานงถงผลของการเสดจพระราชดาเนนเยอนยโรปทงสองครงทามกลางสถานการณตงเครยดทงในสยามและภมภาคเอเชย หรอแมแตในทวปยโรปเองดวยวา สถานการณขณะนนเปนอยางไรททาใหการเสดจเยอนตางประเทศถงทวปยโรปเปนเรองทจาเปนและหลกเลยงไมได และ “ยโรป” ทพระมหากษตรยแหงสยามไดทรงพบเปนอยางไร การเสดจฯ มนยสาคญสงผลตอความสมพนธไทย – ยโรปในระยะยาวเพยงไร และอยางไร 2. ภาพยโรปและเอเชย - ยโรปชวงปลายครสตศตวรรษท 19

ประเดนเรองความจาเปนของการเสดจประพาสยโรปครงแรก ค.ศ.1897 ทเกยวของกบวกฤตของประเทศสบเนองจากนโยบายการเมองอาณานคมของมหาอานาจยโรป โดยเฉพาะจากประเทศฝรงเศส (กรณ ร.ศ.112) และองกฤษ ตลอดจนพระราชประสงคทจะนาความรจากตะวนตกมาพฒนาสยาม รวมถงเหตผลดานพระสขภาพของการเสดจประพาสยโรป ค.ศ.1907 นบเปนขอเทจจรงทรบรและเปนทยอม รบกนทวไป

แตภาพของภมภาคเอเชยและยโรปโดยรวมอนเปนบรบทสาคญทางการเมอง สงคม เศรษฐกจและวฒนธรรมทจะใหคาอธบายเหตการณสาคญทางประวตศาสตรในสมยของพระพทธเจาหลวง โดยเฉพาะจะเปนคาตอบททาใหประเดนเรองจดเรมความสมพนธไทย - ยโรปในยคสมยใหม กบทงเปนสสนใหภาพของพระมหากษตรยแหงสยามในฐานะ "ชาวยโรป" พระองคแรกนนยงไมชดเจน ดงทผวจยใครขออภปรายใหกระจางขน สาหรบเหตการณในสยามและภมภาคเอเซยนน ไดมสงใหมเกดขนหลายประการตงแตกอนสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว นนคอ บรบททางการเมองและวฒนธรรม กบประเทศเพอนบานและฝรงชาวตะวนตก

4

ทามกลางโลกยคใหมทแตกตางจากทเคยเปนมาในสมยอยธยาและธนบร นนคอ สงครามบอยครงกบประเทศเพอนบานและประเทศราชทเกยวพนกบการแผขยายอานาจของชาตตะวนตก ตลอดจนสงครามระหวางประเทศเพอนบานกบมหาอานาจยโรปทนาไปสการสญเสยเอกราชของชาตเพอนบานเหลานน เหตการณทงหมดสะทอนนโยบายการเมองอาเขตพฒของมหาอานาจตะวน ตกทสงผลกระทบถงนโยบายตางประเทศและการเมองของสยามตอประเทศเพอนบานและชาตตะวนตก นาไปสความขดแยงอนๆ รวมทงสนธสญญาหลายฉบบ โดยเฉพาะมผลถงการรกษาเอกราชของประเทศสยามและการเสดจพระราชดาเนนเยอนยโรปของพระมหาสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวในรชกาลท 5 แหงพระบรมราชจกรวงศดวย สญญาณการรกคบของชาตตะวนตกมายงภมภาคและประเทศสยามไดเรมปรากฏในสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานนภาลย คอการทประเทศองกฤษสงทต จอหน ครอวเฟรด เขามายงประเทศสยาม พ.ศ.2364-2365 / 2352-2367 นบเปนการเรมตดตอกบองกฤษอยางเปนทางการหลงจากสมยอยธยา รวมทงการทพมารบกบองกฤษในสงครามครงแรกพ.ศ. 2368 ในตนรชกาลท 3 ทาใหสยามทาสนธสญญาฉบบแรกกบองกฤษคอ สญญาเบอรนย (Burney's Treaty) และ สญญากบสหรฐอเมรกา สวนสงครามกบประเทศเพอนบานคอ ญวน มถง 4 ครง ระหวาง พ.ศ. 2376-2390 และยงมสงครามกบฎเจาอนวงศแหงราชอาณาจกรเวยงจนทรทยกทพมงเขามากรงเทพฯ โดยอางวาจะมาชวยไทยตอตานองกฤษในตอนตนรชกาลท 3 คอใน พ.ศ.2369 แมแตในประเทศจนกเกดความขดแยงกบชาวตะวนตก เหตการณรนแรงทสดในจน คอ จนรบแพกองทพยโรปในสงครามฝน พ.ศ.2382 - 2385

ในสมยรชกาลท 4 พมารบแพองกฤษเปนครงท 2 (พ.ศ.2394 - 2411) และตองเสยเอกราชตกเปนอาณานคมขององกฤษในสงครามครงท 3 พ.ศ.2428 ในสมยรชกาลท 5 ในทสด

สวนประเทศญปนนน หลงจากทดาเนนนโยบายอยอยางโดดเดยวมาเปนเวลาถง 200 ปเศษ กยงตองยอมเปดประเทศ ทา สญญาคะนะงะวะ (Treaty

5

of Kanagawa) กบสหรฐอเมรกาใน พ.ศ.2397 ตงแตในสมยรชกาลท 4 เนองจากถกสหรฐฯ ใชเรอปนบงคบ สาหรบประเทศราชของสยามและประเทศทอยในความคมครองของสยามในดนแดนอนโดจน คอ เขมรและเวยตนาม กตองเผชญวกฤตไมแพกน ฝรงเศสสนใจญวนและเรมมบทบาทในเขมร เนองจากญวนแทรกแซงเขมรในรชกาลท 4 ทายทสด สยามตองทาสนธสญญากบฝรงเศสทกรงปารส พ.ศ.2410 รบวาเขมรสวนนอกเปนรฐอารกขาของฝรงเศส และตองยกเขมรสวนในใหฝรงเศสเพอแลกรกษาเมองตราดฝายซายไวในสมยรชกาลท 5 สวนอนเดยกตกเปนเมองขนขององกฤษ พ.ศ.2401 (ค.ศ.1858) ในสมยรชกาลท 4 แหงพระบาท สมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ปรากฏการณทงหมดน นบเปนสญญาณเตอนภยทสาคญถงการเขามาของชาตมหาอานาจตะวนตกในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตและเอเชยใต โดยเฉพาะองกฤษกบฝรงเศสทมไดมงเพยงเพอคาขายเชงธรกจและการศาสนาดงเชนสมยกอนปรากฏการณในลกษณะใหมดงกลาวนาไปสกระบวนการเปลยนแปลงของระบบเศรษฐกจการคาของสยามกบจนและประเทศเพอนบาน ตลอดจนสงผลกระทบรนแรงตอระบบกฎหมายและการเมองของสยามชดเจนมากขนตงแตสมยรชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร นามาซงบรบทใหมและโลกทศนใหมทางเศรษฐกจ การเมอง สงคมและวฒนธรรมสสยาม เปนทแนชดวา ยโรป เปนกญแจสาคญททาใหเกดความเปลยนแปลงอยางใหมในสยามน จากหลกฐานทางประวตศาสตร โดยเฉพาะจากการเสดจประพาสยโรปทงสองครง ค.ศ.1897 และ 1907 เราไมเพยงไดรบรถงพระปรชาญาณดานการเมอง การทต และการตางประเทศของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเทานน แตยงไดร ถงความสนพระทยในศลปะยโรป วฒนธรรม ภาษา การใชชวตและการเมองยโรปดวย แมจะเปนการเมองในชวงเวลาอนยากนกทพระมหากษตรยแหงสยามจากเอเชยจะไดรบการยอมรบเขา

6

เปนสวนหนงของมหาสมาคมแหงราชสานกยโรป โดยเฉพาะจากประเทศมหาอานาจ หลายประเทศขณะนนทมไดมความจรงใจตอสยาม5

ทานเอกอครราชทตสหภาพยโรป ฯพณฯ เคลาส เพเธอร ชมลเลนบาค (H.E. Klauspeter Schmallenbach) ไดเคยตงขอสงเกตไวในปาฐกถานาสาหรบงานสมมนานานาชาตเพอแนะนาชดหนงสอแปลภาษายโรป 5 ภาษาเรองการเสดจประพาสยโรปครงแรกของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หวของศนยย โ รปศกษาแห ง จฬาลงกรณมหาวทยาลย น นคอ ความสามารถของพระมหากษตรยแหงสยามในการผกสมพนธไมตรกบประเทศยโรปในยคสมยทยากยง เทยบไดกบความพยายามของรอเบรต ชมนน รฐมนตรตางประเทศของฝรงเศสผมบทบาทสาคญในการกอตง “ประชาคมถานหนและเหลกกลาแหงยโรป” (The Treaty establishing the European Coal and Steal Community) โดยรวมมอใกลชดกบคอนราด อาเดนเนาเออร (Konrad Adenauer) นายกรฐมนตรคนแรกของสหพนธสาธารณรฐเยอรมน6 ซงเปนประเทศ “ครกคแคน”7 กบฝรงเศสในชวงตนทศวรรษท 50 แหงครสตศตวรรษท 20 หลงสงครามโลกครงทสอง เมอบรรยากาศของความเปนอรระหวางกนยงคกรนอยทวยโรป นาไปสสนธสญญามตรภาพระหวางฝรงเศสและเยอรมน (The Friendship Treaty Between France and Germany ค.ศ.1963) โดยประธานาธบดชารล เดอ โกล (Charles De Gaulle) แหงฝรงเศสและนายคอนราด อาเดนเนาเออรไดสาเรจในทสด

5 Prof. Eberhard Lämmert ศาสตราจารยสาขาวรรณคดและวรรณคดเปรยบเทยบ ไดแสดงความเหนเชนเดยวกนไวในบทความ "King Chulalongkorn's Experiences with European Culture" "King Chulalongkorn embarked on journey to a foreign continent at a time" when any real partnership between European powers and his country was inconceivable…" ใน: วารสารยโรปศกษาฉบบพเศษ ปท 12 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2507, 38. 6 H.E. Klauspeter Schmallenbach, King Chulalongkorn - A First True Honourary European, ใน : วารสารยโรปศกษา ฉบบพเศษ, ปท 12 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2547, 11-79. 7ดรายละเอยดใน พรสรรค วฒนางกร, 136 ปหลงเยอรมนรวมชาต : จากตานาน "ซกฟรด" ถง "WM 2006" ใน: วารยโรปศกษา, ปท 15 ฉบบท 2, กรกฎาคม - ธนวาคม 2550, 12 - 15.

7

เกดอะไรขนในยโรป และยโรปทพระมหากษตรยแหงสยามทรงพบนนเปนอยางไร ยโรปชวงปลายครสตศตวรรษท 19 นบวาเปนศนยกลางของจกรกลการเปลยนแปลงทสาคญทสดในโลก มใชเอเชย อเมรกาเหนอ/ใต อาฟรกา หรอทวปอน ยโรปในครสตศตวรรษท 19 ตอเนองมาถงชวงแรกของครสตศตวรรษท 20 จนถงสนสดสงครามโลกครงท 2 ใน ค .ศ .1945 เกดเหตการณทพลกผนเปลยนแปลงชวตของมนษยชาตมาจนถงปจจบน ไดแกการปฏวตอตสาหกรรม สงผลกระทบทงดานเศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรม ศลปะทกแขนง วรรณกรรม ดนตรและปรชญา นอกจากน ยงเปนยโรปทใหกาเนดชาตใหม และเรมกระแสรกชาตนาไปสลทธ "ชาตนยม" ทสงผลทงทางบวกและลบตอประชาคมโลก ยโรปยคปลายครสตศตวรรษท 19 มศนยกลางวฒนธรรมอยทกรง “วน” หรอ เวยนนา แตเปนยโรปทคกรนดวยบรรยากาศของ “การสนโลก” (fin de Siècle) อนเปนยคสมยทคนยโรปรสกวามแตความสบสนวนวาย สนหวง ศลธรรมเสอมโทรมและมนษยกาลงถก "ปลน" จตวญญาณโดยเครองจกรโดยการปฏวตอตสาหกรรม อกทงยงเปนยโรปทเตมไปดวยบรรยากาศของการแขงขนระหวางมหาอานาจเพอรกษาอานาจเดมหรอแยงชงดนแดนใหมนอกทวป คอดนแดนในเอเชยและอาฟรกา โดยเฉพาะ องกฤษ และ ฝรงเศส ทสนใจดนแดนในเอเซยตะวนออกเฉยงใตเปนพเศษ อกทงสองประเทศนยงขดแยงกนดวยเรองผลประโยชนในอยปต สวน รสเซย นนตองการมอานาจในยโรปตะวนออก แหลมบอลขานและในเอเซยบรเวณระหวางประเทศจนและตะวนออกใกลคอดนแดนบรเวณอาฟกานสถาน ทาใหรสเซยกลายเปนค แขงสาคญขององกฤษ เนองจากองกฤษมเขตอทธพลใกลกบรสเซยคอ อนเดย พมาและพนทใกลชาย แดนจนและอาฟกานสถาน สวน เยอรมน นนระวงทาทอย หาอาณานคมเลกๆ นอยๆ เฉพาะในอาฟรกา ไมแขงขนกบองกฤษและฝรงเศสในอนโดจนเพอความมนคงของอาณาจกรท 2 แหงเยอรมนทเพงเกดใหมใน ค.ศ.1871 โดยเสนาบดบสมารกพยายามผกมตรกบประเทศอนๆ ในยโรปทงหมด ยกเวนฝรงเศสศตรเกาเพอปองกนตนเองและโดดเดยวฝรงเศส

8

ทางฝาย อาณาจกรออสเตรย-ฮงการ และ อตาล ทเคยเขมแขงกเรมออนแอลงมาก และเสยดนแดนทเปนเขตอทธพลหลายแหง อกทงออสเตรย-ฮงการไมกนเสนกบรสเซยอยางแรง เพราะสนใจแหลมบอลขานเหมอนกน และอตาลกผดใจกบฝรงเศสกรณตนส รวมทงไมพอใจองกฤษอยดวยเนองจากถกกองเรอขององกฤษคกคามในทะเลเมดเตอรเรเนยนอยเนองๆ อตาลจงเขารวมสนธสญญา "เยอรมน-ออสเตรย-ฮงการ-อตาล" (ค.ศ.1882/พ.ศ.2425) โดยไมลงเล เปนสนธสญญาทตอมาขยายครอบคลมไปถงโรมาเนยและสเปนดวยใน ค.ศ.1883 จะเหนไดวา ลกษณะ “โมเซค” ของทวปยโรปทประกอบดวยหลายชาต หลายรฐ หลายชนเผาและหลายภาษาไดนาสความยงยากจนถงสงครามโลกครงท 1 ใน ค.ศ.1914 แตลกษณะ “โมเซค” นอกเชนกนทเปน “เสนห” ตรงตราของยโรปไมเสอมคลายจนถงปจจบน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดทอดพระเนตรยโรปทตอมาภายหลงผานสงคราม โลกถง 2 ครง และเปนยโรปทบอบชาตองปรบตวเองในทกดานหลงสงครามโลกทงสองครงเปนเวลานานกวาครงศตวรรษจนตองเสยความเปนศนยกลางของความเจรญทางวฒนธรรมและอานาจทางการเมองและการทหารทเคยเปนมาตลอดใหกบประเทศในทวปใหมทคนพบใหมคอ สหรฐอเมรกา นาไปสแผนบรณาการภายในทวป (European Integration) และจดตงองคกรใหม คอ ประชาคมยโรป (European Community-EEC กรกฎาคม ค.ศ.1967) และสนธสญญาจดตงสหภาพยโรป (The Treaty on European Union หรอ The Maastricht Treaty ค.ศ.1992) ซงตอมากลายเปน สหภาพยโรป (The European Union) ในทสด

9

3. ความเทาเทยมท “ศวไลซ” ของพระมหากษตรยแหงสยามกบชาวยโรป ในฐานะ “ชาวยโรปกตตมศกด” พระองคแรก จากการศกษาวเคราะหการเสดจประพาสยโรป ค.ศ.1897 และ 1907 อยางละเอยด พบวา ภาพลกษณของ “สยาม” และ “องคพระมหากษตรยแหงสยาม” ลวนสะทอนใหเราเหนถงสยามในกรอบของวฒนธรรมเอเซยจากมมมองของวฒนธรรมยโรป ทง กอน และ ระหวาง การเสดจประพาสยโรป จากเอกสารยโรปมากมายหลายประเทศ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงไดรบการยกยองอยางสงจากชาวยโรปและราชสานกยโรป หนงสอพมพ Der Bund ของเมองแบรน (Bern) สวตเซอรแลนด ฉบบวนเสารท 5 มถนายน ค.ศ. 1897 กลาวถงบนทกของบารอนเนสแหง อนสบาค-ไบรอยท (Markgräfin von Ansbach-Bayreuth) ทเลาถงการเดนทางมายงยโรปตะวนตกของพระเจาปเตอรมหาราชแหงรสเซยวา “…ถาพจารณาจากมมมองทางวฒนธรรมยโรปของเราแลว การปรากฏพระองคและพระจรยวตรของ จฬาลงกรณ นน นบวา งามสงา นมนวลยงกวาการปรากฏพระองคของพระเจาซารแหงรสเซยเสยอก…”8 ในประเทศสวเดนหลงจากการเสดจประพาสยโรป ปรากฏชอถนนสาย “จฬาลงกรณ” บนทางระหวางอทาเนเดอ (Utanede) และเฮอเลอฟอสเซน (Holleforsen) และสาหรบชาวยโรป พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงเปนพระมหากษตรยแหงสยามทไดรบการยกยองในคราวเสดจประพาสยโรปครงแรก พ.ศ.2440 วา ทรงเปน “The Civilizer of the East” และ “The most educated of the Asian rulers.”9

8 หนงสอพมพ Der Bund เมอง Berin ฉบบวนเสารท 5 มถนายน ค.ศ. 1897, คอลมน Feuilleton หวขอขาว "Konig Paramindr Maha Chulalongkorn in Berner Oberland" (ตอนจบ) ถอดจากอกษรตวพมพกรกโบราณภาษาเยอรมน. 9 จาก The Illustrated Weekly วนท 3 กรกฎาคม ค.ศ. 1897 ใน 100th Anniversary of the Visit of King of Siam Chulalongkorn (Rama V) to the Kingdom of Poland, หนา 17, The publication commissioned by the Royal Thai Embassy in Poland with the assistance of the Ministry of Foreign Affairs. Texts prepared by the Institute of History, Warsaw University.

10

อะไรเปนสาเหตททาใหพระมหากษตรยจาก “ดนแดนหลงประเทศอนเดย”10 ทรงไดรบการยอมรบอยาง “มตรทเทาเทยม” จากราชสานกยโรปและคนยโรป การทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงเสดจพระราชดาเนนเยอนยโรปอยาง “อสระแกพระองคจรงๆ”11 ดงปรากฏในหนงสอกราบบงคมทลจากกรงลอนดอนของพระเจานองยาเธอ พระองคเจาสวสดโสภณนนเปนเรองสาคญมาก แตการเสดจยโรปอยางเปน “อศระ” ไมตองพงพาผในเรองทางวตถอาจไดรบการตอนรบอนดจากทางเจาบานตามมรรยาทและธรรมเนยมปฏบตสากลเทานน การทจะไดรบการยอมรบวา “ศวไลซ” อยางผเทาเทยมและเปนสวนหนงของมหาสมาคมยโรป อนเปนดกรสงขนมากกวามใชเรองงาย เพราะตองอาศยบคลก การปฏบตตนตลอดจนสตปญญาทเฉลยวฉลาดในการวางตนและเจรจาโตตอบดวยไหวพรบใหทนกนดวย ซงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงทาสาเรจไดอยางนาอศจรรย การทพระมหากษตรยแหงสยามทรงตรสภาษาองกฤษไดคลองแคลวแสดงความรรอบตวในวฒนธรรมและกจการของยโรปเปนอยางด จงเปนขอไดเปรยบสาคญสวนหนง การปรากฏพระองคโดยไตรตรองแลวในฉลองพระองคแบบยโรปตลอดพระวรกายตงแต “พระเศยรจรดพระบาท”12 ตามแฟชนองกฤษดงปรากฏในหนงสอพมพโปแลนด พระมหากษตรย

10 กอนครสตศตวรรษท 19 ชาวตะวนตกคอชาวเยอรมนสวนใหญยงไมรจก "สยาม" และยงไมสามารถนกภาพชดเจนไดวา "สยาม" ตงอย ณ ทใด แตรจกประเทศอนเดยและประเทศจนในฐานะประเทศหลกของทวปเอเซย จงกลาวรวมๆ วา สยามเปน "ดนแดนหลงประเทศอนเดย" (Das Land hinter Indien) 11หนงสอฉบบลงวนท 26 กมภาพนธ ค.ศ.1896, ในการเสดจประพาสยโรปของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ร.ศ. 116 เลม 1, กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, พ.ศ. 2523, หนา 43. 12 กอนหนาการเสดจประพาสยโรปค.ศ. 1897 ประเทศองกฤษไดตอนรบกษตรยจากตะวนออก คอ พระเจากรงตรก และพระเจากรงเปอรเซย โดยเฉพาะพระเจากรงเปอรเซยไดเสดจเยอนสวตเซอรแลนดอกดวย แถมเสดจฯ ยโรปดวย "ขบวนฟฟาใหญโตอยาง oriental แท เสดจฯ แหงใดกเปนทเมองนนระอาในทรบเสดจ ทาอะไรดเหมอนไมรสกเกรงใจเจาของบาน… ครนเมอครงเจาบตรเมองอาฟะคานมาเมององกฤษเมอปกอนน (คอ ร.ศ.114) มาอยจมใหเกาเวอนเมนตตองรบรองแลเสยเงนทองเปนหนกหนา ให hint เทาไร ๆ กไมไปจนคนระอาหมด…", จากหนงสอกราบบงคมทลจากกรงลอนดอนของพระเจานองยาเธอ พระองคเจาสวสดโสภณ ลงวนท 26 กมภาพนธ ค.ศ. 1896, ใน การเสดจประพาสยโรปของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ร.ศ.116 เลมหนง [เชงอรรถท 11], หนา 45.

11

แหงสยามทรงปฏบตพระองคตามธรรมเนยมตะวนตกอยางหาทตมไดกจรง แตยงมความแปลก “exotic” ในรปลกษณของพระองค โดยเฉพาะในพระพกตรและพระเนตรทเรยวเลก ในรอยยมทจรงใจ ทรงเคลอนไหวพระวรกายเปรยบประดจ “เสอดา” และในทาทางทสงา กอปรดวย “ดกนโพ” เปนตวของตวเองอยางกษตรย โดยเฉพาะพระเนตรสนลเปนทกลาวขวญถงมากวา แสดงแววฉลาดและสดชน สนใจทกสงรอบพระองคตลอดเวลา แตเหตผลทสาคญทสดททาใหพระมหากษตรยแหงสยามทรงไดรบการยอมรบและยกยองจากยโรปกคอ ทรงเปน ผมความรและไดรบการศกษาอยางยโรป ทงยงเปนทร ทวไปวา ทรงประกาศเลกทาสโดยไมเสยเลอดเนอ และ สนบสนนการศกษาแบบยโรป ในประเทศของพระองค เหลานทาใหพระองคกลาย เปนมตรชาวเอเซยผซงได ยอมรบอทธพลจากความศวไลซของตะวนตก เทากบวา ทรงเหน คณคาของวฒนธรรมตะวนตก นนเอง พระองคจงสมควรทชาวยโรปจะรบไวเปนมตรได เพราะมใชคนอนคนไกล เนองจากทรงม “ความเหมอน” ททาใหฝรงตะวนตกไมรสกหวาดระแวงน แตกยงทรงมรปลกษณทแปลก จากตางวฒนธรรมท exotic และมเสนหดงดดทาใหนาสนใจ นบเปน “ความแปลก” แต ไมแปลกจนเกนไป จนกลายเปนความแปลกแยก 4. จดเรมความสมพนธในลกษณะใหมระหวางสยามกบยโรป-ผลสบเนองทางการเมอง สงคม และวฒนธรรม

การเสดจพระราชดาเนนเยอนยโรป ร.ศ.116 มสาเหตสาคญเชงรปธรรม

จากความจาเปนทางการ เมองเพอรกษาอสรภาพของประเทศสยาม แตไดมคณปการสงผลเชงนามธรรม เปนการประชาสมพนธใหชาตตะวนตกรจกสยาม ชวยสรางภาพลกษณของความ “ศวไลซ" ของประเทศใหเปนทประจกษ ทสาคญกคอ องคพระมหากษตรยแหงสยามทรงไดรบการยอมรบวาเปนผนาทเฉลยวฉลาด ทรง "ชนะใจ" เปนทเคารพชนชอบ และเปน "ทรก" ของราชสานกและคนยโรปแทบ

12

ทกแหงหนทเสดจฯ เทยบเทาไดกบททรงเปน "พระปยะ" ของปวงชนชาวสยามเชนกน

การแสดงพระราชดาเนนเยอนยโรปของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวใน ร.ศ.116 นบ เปนจดเรมความสมพนธในลกษณะใหมกบยโรป เปนการเปลยนมมมองภาพของประเทศไทย พระเจาแผนดนสยาม ตลอดจนประชาชนชาวสยามใหชดเจนตามความเปนจรงมากขน มใชเรองเลาสกนฟงจากแดนไกลราวเทพนยายอกตอไป เปนจดหกเหในประวตศาสตรการทต การเมองและวฒนธรรมระหวางประเทศไทยและยโรป สาคญเทยบเทากบการเสดจพระราชดาเนนรอบโลกของพระบาทสมเดจพระเจา อยหวภมพลอดลยเดชและสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนารถหลงสงครามโลกครงทสอง ค.ศ.1960 หรอ พ.ศ.2503 หลงจากการเสดจเยอนยโรปทงสองครงของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวประมาณ 120 ป เราไดเรยนรจากประวตศาสตรวา สยามเปนหนงในหาประเทศ ของเอเซยทไมเคยตกเปนอาณานคมของตะวนตก ไดแก สยาม อฟกานสถาน อหราน ญปนและจน โดยเฉพาะสามประเทศแรก ลวนตกเปนเปาหมายของนโยบายการเมอง อาณานคมของสองมหาอานาจยโรปทงสน ในกรณของอหรานและอฟกานสถาน เปนการแขงขนชงอานาจระหวางรสเซยและองกฤษ คออทธพลรสเซยจากทางทศตะวนตก และอทธพลขององกฤษจากทศตะวนออก สวนในกรณของสยาม ไดแก การแขงขนระหวางองกฤษและฝรงเศส อทธพลขององกฤษจากทางทศตะวนตกและอทธพลของฝรงเศสจากทางทศตะวนออกคอดนแดนอนโดจน 4.1 ผลสบเนองดานการศกษา - การสงคนไปศกษาทยโรป ความจาเปนทางการเมองทคกคามประเทศสยามและเกอบทกประเทศในเอเซยชวงปลายครสต ศตวรรษท 19 ซงนาไปสการพฒนาประเทศและการเปลยนแปลงระบบการศกษาใหเปนอยางตะวนตก ทาใหสยามสงคนไปเรยนทยโรป การศกษาทยโรปเปนจดเรมของ “การมองยโรป” ดวยสายตาใหม เทากบวา คนไทยพรอมทจะรบเอา “วธคด” และ “โลกทศนแบบยโรป” ความนยมในวชา

13

ความรของยโรปมไดจากดเฉพาะความรสาขาวทยาศาสตร เทคโนโลย รฐศาสตร เศรษฐศาสตร วรรณคด ประวตศาสตรเทานน แตมความนยมการทหารแบบยโรปดวย ทาใหเรมมประเพณการสงนกเรยนไปเรยนวชาทหาร โดยเฉพาะทเยอรมน เรมจากพระราชโอรสของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวตลอดจนขาราชบรพารชนสงหลายพระองค โดยการสงพระราชโอรสไปศกษาในยโรป เยอรมน เดนมารกและรสเซย13 นบเปนสวนหนงของนโยบายถวงดลยอานาจองกฤษและฝรงเศส การสานไมตรระหวางอาณาจกรและราชวงศยโรปหรอการแผขยายอานาจโดยสนตวธของชาวยโรปดวยการอภเษกสมรสระหวางเจาตางราชสานกททากนมาแตโบราณ ไดเปลยนรปแบบใหม รเรมโดยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวดวยวธสงพระราชโอรสไปศกษาในประเทศนน นอกจากน การสงบตรหลานในเรยนทยโรปหรอเรยนภาษาตะวนตกมากกวาภาษาตะวนออกมาตลอดไดสบเนองเปนธรรมเนยมมาจนหลงสงครามโลกครงท 2 ตลอดครสตศตวรรษท 20 4.2 ผลสบเนองทางการศกษาและการศกษาเรอง “ไทย” เปนททราบกนอยวา พทธศาสนามไดมเปาหมายสาคญเชนครสตศาสนาทจะสงคนออกไปเผยแผคาสอนของพระครสตทวโลกและพยายามโนมนาว (convert) ใหทกชนชาตรบศลมหาสนทเปลยนเปนครสตศาสนกชนอนเปนพนธกจหลกของเหลาสาวกของพระครสตหลงจากทพระองคสนพระชนมบนไมกางเขนและฟนกลบขนสสวรรคแลว ในทวปเอเซย หลงสมยพทธกาล การเผยแพรพระพทธศาสนาอยางมระบบมนอยครง การเผยแพรพระศาสนาพทธครงสาคญกระทาโดยพระเจาอโศกมหาราชเมอ พ.ศ.218 สวนการสบทอดพระพทธศาสนาโดยพระไตรปฎกนนมในเอเซยมานานแลว ดงตวอยางตานานเรองพระถงซงจงเดนทางจากประเทศจนไป

13 คอพระเจาลกยาเธอ พระองคเจาบรพตรสขมพนธทรงศกษาวชาทหารทประเทศเยอรมน พระเจาลกยาเธอพระองคเจาจระประวตวรเดช ณ ประเทศเดนมารก และพระเจาลกยาเธอ เจาฟาจกรพงษภวนารถ ณ ประเทศรสเซย

14

ทศตะวนตกเพอคนหาพระไตรปฎก แตการเผยแพรคาสอนขององคพระสมมาสมพทธเจาโดยการสงหนงสอพระไตรปฎกไปยงประเทศตะวนตกนาจะเรมขนในสมยรตนโกสนทรนเอง เมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจเยอนประเทศสวตเซอรแลนด ไดทรงมพระราชโทรเลขถงพระเจาลกยาเธอ พระองคเจาประวตรฯ ใหจดหาหนงสอไบเบลหรอพระครสตธรรมคมภรฉบบภาษาไทยเพอมอบใหแกมวเซยมเมองเยนวา14 นบเปนความเอาพระทยใสในรายละเอยดสาคญทมใชผนาทกคนจะดแลจดการ อกทงกอน พ.ศ.2440 ไดทรงเคยใหสงพระไตรปฎก 39 เลมพระราชทานแกหองสมดของมหาวทยาลยเมองโรชตอก (Rostock) เยอรมนในวโรกาสททรงครองราชยครบ 25 ป ในพระไตรปฎกเลมแรกมคาจารกภาษาไทย องกฤษ ฝรงเศส และเยอรมนอยดวย นอกจากน ยงไดพระราชทานพระไตรปฎกแกสมาคม Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland ระหวางเสดจพระราชดาเนนเยอนประเทศองกฤษดวย การเผยแพรพระพทธศาสนาโดยการสงตอพระไตรปฎกไปยงตางประเทศไดสบทอดเจรญรงเรองมาจนถงปจจบนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 แหงราชวงศจกร ทเพงมการชาระพระไตรปฎกครงใหญและไดแปลออกเปนภาษาตางประเทศหลายภาษาและกาลงดาเนนการเผยแพรตอไปยงตางประเทศเชนกน เปนทนาสงเกตวาการศกษาเรองพระพทธศาสนา ภาษาสนสกฤต ภาษาบาล หรอเรองของ “อนเดย” และเรอง “ไทย” ในตางประเทศ โดยเฉพาะในทเยอรมนและองกฤษ ไดรบการพฒนาเจรญเปนระบบอยางวชาการแบบตะวนตกดวยสาเหตปจจยหลายประการมานานแลว โดยเฉพาะในเยอรมนมมาตงแตปลายครสตศตวรรษท 18 โดยปราชญ (ดานปรชญาและวฒนธรรม) และกวสมยโรมานตก ฟรดรช ฟอน ชเลเกล (Karl Wilhelm Friedrich von Schlegel 1772-1829) ทเรมศกษาภาษาสนสกฤตอยางจรงจงเพอคนหาตนตอของภาษาเยอรมนจนไดคนพบวาภาษาเยอรมนนนอยในตระกลเดยวกบภาษาละตน กรก และภาษา

14 พระราชโทรเลข ลงวนท 25 พฤษภาคม ร.ศ.116 ใน: การเสดจประพาสยโรปของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ร.ศ.116 เลม 1 (เชงอรรถท 11), หนา 266.

15

สนสกฤตและภาษาบาลดวย นบเปนภาษาตระกล อนโด-แกรมาเนน หรอ อนโด-เจอรมานก (Indo-Germanen/Indo-Germanic) เปนตนตอของการศกษาภาษาศาสตรแขนงเปรยบเทยบเชงประวตในครสตศตวรรษท 19 นอกจากน ฟรดรช ฟอน ชเลเกลยงไดเขยนหนงสอชอ Über die Sprache und Weisheit der Indier ค.ศ.1808 (วาดวยเรองภาษาและความปราดเปรองของคนอนเดย) นบเปนตนตอของศาสตรดานอนเดย หรอ Indologie/Indology ในเยอรมนซงเจรญเขมแขงมานานแลวในมหาวทยาลยเยอรมน แมแตพระองคเจาสวสดโสภณ พระเจานองยาเธอในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวกยงไดรบการยกยองในหนงสอพมพ Der Bund จากกรงแบรน สวตเซอรแลนดระหวางการเสดจประพาสยโรปครงแรกของรชกาลท 5 วา “Prinz Svasti” ทรงเปนบคคลทฉลาดปราดเปรองอยางยง ไดทรงเคยศกษาภาษาสนสกฤตกบศาสตราจารยชาวเยอรมน มกซ มลเลอร (Prof. Dr. Max Müller) ทกรงลอนดอนอกดวย อาจกลาวไดวา ระบบคนควาความร วจย ถงตนตอความรโดยเฉพาะในเยอรมนทเนนตวบทตนตอ (original text) ในทนคอ พระไตรปฎกและตวบทอน ๆ ซงนกวชาการชาวตะวนตกคนควาและเขยนบนทกไว นาจะมสวนทาใหการศกษาเรอง “ไทย” ภาษาบาลสนสกฤตและเรองพระพทธศาสนาในยโรปแพรหลาย มใชอยในวงแคบเปนเพยงกจของสงฆ การศกษาเรอง “ไทย” ในยโรปนนไปไกลถงขนสามารถประสทธประสาทความรใหแกคนยโรปดวยกนและใหคนตางชาตรวมทงคนไทยจนถงระดบปรญญาดษฎบณฑตดวย จงปรากฏวา เปนเวลานานทคนไทยไปทาปรญญาเอกทางภาษาไทยและเรอง “ไทย” ทมหาวทยาลยในยโรป เชน ทมหาวทยาลยลอนดอนเปนตน จนกระทงคณะอกษรศาสตร ภาควชาภาษา ไทย จฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดจดการศกษาเรองภาษาไทยถงขนปรญญาดษฎบณฑต เมอประมาณ 35 ปทแลว และคนไทยสามารถทาปรญญาเอกดาน “ไทยศกษา” ทคณะอกษรศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลยตงแต พ.ศ.2534 (ค.ศ.1991) เปนตนมา การสนบสนนพระศาสนา ทงพทธ ครสต ตลอดจนศาสนาอนดวยของพระมหากษตรยแหงสยาม เปนประเดนเดนทชาวยโรปยอมรบและยกยองไมแพประเดนเ รองการศกษาและการยอมรบวฒนธรรมตะวนตก แมแตพระ

16

สนตะปาปาเลโอท 3 องคพระประมขแหงครสตจกรคาธอลก ณ สานกวาตกนเองกยงไดสงรปเหมอนพระราชทานแดพระมหากษตรยแหงสยาม เพอเปนทระลกในการเสดจเยอนนครวาตกน โดยทรงจารกพระอกษรวา “เราเหนดวงดาราขนทบรพาทศ”15 ในการเสดจเยอนยโรปของพระบาท สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมไดทรงละเวนทจะแสดงใหชาวยโรปประจกษในนาพระทยของพระองคในฐานะชาวสยาม ไดทรงบรจาคทานเปนจานวนมากแกคนยากจนและโรงพยาบาลตลอดจนสถานเลยงเดกกาพราในแทบทกประเทศททรงเสดจเยอน อนไมเพยงแสดงถงความอสระทเหนอกวา ชาวตะวนตกของกษตรยชาวเอเซย แตยงเปนการแสดงพระเมตตาในฐานะพทธมามกะทมพระทยเผอแผกรณาแตกตางจากชาวครสตจานวนไมนอยทยดตดอยกบคาสอนของศาสนาตนทใหยดถอพระเจาแตองคเดยวจนเกนขอบเขต คอใหนบถอพระเจาองคเดยว ถอวาเปนพระเจาผเทยงแทเพยงพระองคเดยว และหามมพระเจาอน16 ทาใหยดมนถอมนวา ศาสนาของตนถกตองดกวาศาสนาอน และชาวครสต “เหนอกวา” ผทไมไดเปนครสตทถอวาเปนพวกนอกรต ชาวครสตจงมความชอบธรรมทจะเขาปกครองชนนอกรต ปรากฏในนโยบายการเมองอาณานคมของประเทศยโรป ชาวครสตจงตอง “convert” คนนอกรตใหมานบถอพระเจา หรอไมกตองใหรายหรอ ทาลายชนเหลานนเสย เปนปรากฏการณทมมาตลอดตงแตสมยครสตกาลจนถงยคสมยใหม เพยงแตรายแรงมากนอยตางกน 4.3 สมพนธไมตรทางการทตและการตางประเทศ การเสดจพระราชดาเนนเยอนยโรปของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวใน ร.ศ.116 นบเปนจดเรมความสมพนธในลกษณะใหมกบยโรป เปนการเปลยนมมมองภาพของประเทศสยาม พระเจาแผนดนสยาม ตลอดจนประชาชนชาวสยามใหชดเจนตามความเปนจรงมากขน มใชเรองเลาสกนฟงจากแดนไกลราวเทพนยายอกตอไป เปนจดหกเหในประวตศาสตรการทต การเมอง

15 ใน หนงสอพมพ A Nagão ฉบบวนท 21 ตลาคม ค.ศ.1897 16 หลกคาสอนสาคญทสด 2 ประการของศาสนาครสตคอ 1. อยามพระเจาอนตอหนาเราเลย และ 2. จงรกเพอนบานเหมอนรกตนเอง

17

และวฒนธรรมระหวางประเทศไทยและยโรปมความสาคญเทยบเทากบการเสดจพระราชดาเนนรอบโลกของพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวภมพลอดลยเดชและสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนารถหลงสงครามโลกครงท 2 อนเปนการเปดตวประเทศไทยและองคพระประมขใหชาวโลกไดรจกในยคของโลกใหมอกชวงหนงของประวตศาสตรเชนกน รวมทงเปดศกราชโลกตะวนตกใหมในยคสงครามเยนทกาลงตงเครยด และบรรดาประเทศยโรปตองพยายามปรบตวโอนออนเขาหากนเพอเรมไมตรในยคใหม และเพอตอสกบโลกสงคมนยมคอมมวนสตตามอดมการณทางเศรษฐกจการเมองในสมยนน การเสดจพระราชดาเนนรอบโลก พ.ศ.2503 น กอใหเกดสอใหมหลายดานในประเทศไทย พระบรมกษตรยแหงราชวงศจกรทงสองพระองคไดสรางความฮอฮาเปนทกลาวขวญถงของชาวยโรปและชาวโลกไมแพกน โดยมความเหมอนกบการเสดจพระราชดาเนนเยอนยโรปของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวตรงทประเทศไทยได “เปดตว” ในโฉมใหมใหชาวตะวนตกไดสมผสผานองคพระประมขของประเทศนนเอง ผลสบเนอง ทส าคญของการเสดจประพาสยโรปของรชกาลท 5 พ.ศ.2440 คอ เปนการจดประกายสมพนธไมตรทางการทตสมยใหม ระหวางสยามกบยโรปหลายประเทศทสบสานตอเนอง และกบบางประเทศยงกระชบความสมพนธใหแนนแฟนระหวางราชวงศทยงยนมาจนถงปจจบน 5. ทายเรอง

จากการเสดจพระพาสยโรปทงสองครง พ.ศ.2440 (ค.ศ.1897) และ พ.ศ. 2450 (ค.ศ.1907) พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดทรงแสดงพระราชวนจฉยและพระญาณเทยมกนกวางไกลเกยวกบ “สยาม” และ “ยโรป” กบ “ชาวยโรป” ไวตงแตเมอ 110 ปทแลว ระหวางทประทบอยยโรป ค.ศ.1897 ไดทรงมพระราชหตถเลขาสวนพระองคถงสมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร พระบรมราชน

18

นาถ วเคราะหเรองการเสดจพระราชดาเนนเยอนยโรปวา ไมทรงสามารถเขาถงชวตในยโรปอยางลกซงไดดวยสาเหตใด “….ฉนเหนวา ความเหนทควรจะนบวาจะพงไดในการมายโรปนนแบงเปน ๔

ประการ คอ เหนชวตรในยโรป เปนไปอยประการใด ๑ เหนทเกดทรพยแลสงใดเปนทรพย

๑ เหนกาลง คอ การทจะทารายฤาตอสสตร ๑ เหนความสนกทงหลายอนมอยประการ

๑ นอกจากน ในการปกครองแลกระบวนราชการ คนทมาครหนงยามหนง

ดงนเหนอะไรไมได... การ ๔ อยางขอตนทรชวตรนน คอรความกนอยของเจาลง

ไปจนไพร รความประพฤตของคนเหลานนเขาอยกนอยางไร เขาตอกนในระหวางเจานาย

ไพรผดอยางไร การอนนฉนเขาใจวาฉนรไดในชนเจานาย แตชนกลางไมใครจะไดเหน

ขอ ๒ ทเกดทรพยนนจะเหนไดกแตเผน ๆ จะเอาลกซงไมไดเพราะไมมโอกาศ ไม

มเวลาทจะเหนได

ขอ ๓ ในการทจะเหนกาลงนนเลา เหนไดเผน ๆ เหมอนกน แตจะวาไมเหนก

ไมได แตนาทจะยกขนสสาทยายเลาบอกไมได

แตในขอ ๔ นน เรยกวาไมรแลไมเคยรบเลยได ถาจะไดรไดเหนบางกเปนแต

จดการเฉพาะตอนรบหาใชปรกตไม ถาจะถามวา โฮเตลไหนด ลครแหงใดด ฉนบอกไมได

เลย มดแปดดานทเดยว การทมาครงนนบวาไมเปนการทจะเลยงตวของตวเองได มาใหเขา

เลยงทงนน

เพราะเหตน การทจะวาไดรบประโยชนอนใดในการมายโรป โดยสวนตวนนนอย

นก หากจะมประโยชนบางกแตในสวนราชการแผนดน….” 15

15 พระราชหตถเลขาสวนพระองค ฉบบท 44 ใน: จลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. พระราชหตถเลขาสวนพระองค สมเดจพระรามาธบด ศรสนทรมหาจฬาลงกรณ พระจลจอมเกลาเจาอยหว พระราชทานสมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร พระบรมราชนนาถขณะทรงเปนผสาเรจราชการแผนดนแทนพระองคเมอเสดจพระราชดาเนนประพาสยโรป พ.ศ.๒๔๔๐ (ร.ศ.๑๑๖) มลนธสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพและหมอมเจาจงจตรถนอม ดศกล พระธดา พมพทลเกลาฯ ถวาย สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถในวโรกาสฉลองพระชนมายครบ ๕ รอบ ๑๒ สงหาคม ๒๕๓๕, หนา 153-154.

19

การทบคคลใดจะเขาใจเหตการณทผานมาแลวและวเคราะหไดถองแทวา อะไรคออะไร นบวาเปนเรองยากอยแลว ดงนน บคคลทสามารถร เทาทนเหตการณปจจบนรวมทงวเคราะหถงเหตและผลของเรองราวนนไดอยางถกตอง ถองแท ดงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เชนทเราไดประจกษ ยอมนบวาเปน “ปราชญ” โดยแท โดยเฉพาะในชวงทายของการเสดจประพาสยโรปครงท 2 พระบาท สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดทรงแสดงพระญาณทศนอนกวางไกลเกยวกบยโรปและชาวยโรปไวตงแตเมอ ค.ศ.1907 คอตงแตประมาณ 100 ปทแลว จงเปนเรองนาทงเกนกวาจะกลาว

“มผเขามกถามวายโรปเหนอยางไรบาง คาถามอนนกมทางตอบหลายอยางตาม

นาใจผใดซงชอบทางใดฤาไดใสใจในเรองอะไร แตใจพอเองมนแลกวางๆ มากไป เหนวา

ประเทศยโรปวาโดยภมพนแผนดนมนหมดดเสยแลวไมมอะไรตอไปอก จะวาทเรอกสวนไร

นาปาไมไรหญาไดทาแลวเตมภาคภม จนไมมทอกสกคบฤา เกรยกหนงจะขยายออกไปอก

เวนไวแตภมลาเนาซงเปนทดาดลาดลวนแตศลาฤากรวดตะกรน ซงจะทาอะไรไมไดจรงๆ ...

ในการบารงเรองเพาะปลกกไดทาเตมบรบรณแลว... มนไมมอะไรจะดขนไปไดอก

สวนแรโลหธาตอนใดซงจะเปนประโยชนใชไดมถานศลาเปนตน ไมมเหลอแตสก

แหงหนงทยงไมมผใดไดร ไมเหลอสกแหงหนงทยงไมไดลงมอทา ลวนแตมเจาของทาอยแลว

ทงนน ยงมอยมากจรงแตมเวลาหมดจะไปภายนาอกกพนปกตาม ขอทหมายถงยงไกล...

พนแผนดนกไมใชคนจะแนนยดไปหมด เชนแตคนกอนเลาๆ กนวาเมองจนคนแนน... คน

ผใหญชนหลงๆ มกจะพดถงยโรปเขาใจวาคลายกนกบเมองจน... ความจรงคนมากแตเหลอ

ทถมไปทจะอย... แตคนมนตองกน เมองทซงจะเกดพชพรรณสรรพอาหารสาหรบจะกนมน

ไดทาเตมบรบรณแลว มนพอดกนกบคนในเวลานแลว คนเกดใหม ๆ มากขนเสมอแตดนไม

พอจะเลยงชวตมนษยทเกดขนใหม เพราะเหตทมนหมดดในพนประเทศยโรปเสยแลว จง

ตองคดขยบขยายคาขายไปหาอาหารประเทศอนมากน ฤาหาเงนจากประเทศอนมาซอหา

อาหารกน

ททามาหากนของฝรงไดอเมรการบรองไปเสยเปนนกเปนหนาแตกไมพอ อาฟรกา

กแยงกนเปนเจาของจนเกอบ จะหมดแลว ออสเตรเลยกไปทามาหากนกนจนหมด เอเซยก

20

จบเขาไปเสยเปนอนมาก...เหตทเปนทงนกเพราะยโรปมนหมดดชาวยโรปกตองกระจาย

ออกไป...”

แตมอกอยางหนง ซงนอกจากความหมดดของยโรปเปนฝกฝายขอความเจรญ

ของยโรป คอความรแลความคดทงความเพยร ซงจะประกอบโลก ธาตใหเปนผลดขน

เปนเครองมอทจะกระทาใหสาเรจ ประโยชนเกอกลแกการหาผลนน เปนขอทนาพศวงอยาง

ยง ความรจกชพชพรรณแลธาตของโลกยใหผลประโยชน ยอมเกดขนแกมนษยโดยลาดบ

6000 ปมาแลว มเวลาเสอมสญลมไปเสยบากมากลบคดขนไดในกาลบดนหมด ไมแต

เทานนกลบทวหนกขน เมอความรสงนตงขนเปนหลกถาน กเปนความคดทพศดารเกดขน

อาจจะออกสาขาไปจนหมดทางซงจะทาได เชนกบรจกใชไอนา ไอนาอาจนาไปใชสารพดทก

อยาง จนกรทงถงเวลานกาลงไฟฟา ไฟฟาอาจจะใชสารพดทกอยาง แลกาลงเดนขนอย

เสมอ ใครจะทานายไมไดวาไฟฟาอาจจะใหผลอยางไร ตอไปภายนาถงทสดเพยงไหน ฤาจะ

มอะไรเกดขนไปภายนาดขนไปกวาไฟฟา ใครเลยจะแลเหนได ...” 17

17 พระราชนพนธ ไกลบาน เลม 2 สานกพมพแพรพทยา, หนา 867-870.

21

ความสมพนธกบประเทศนอรเวย

การเสดจพระราชดาเนนเยอนประเทศนอรเวยอยางเปนทางการใน ค.ศ.1960 ของ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

และสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

ความสมพนธกบประเทศเบลเยยม

22

ความสมพนธกบประเทศเดนมารก

การเสดจพระราชดาเนนเยอนของพระมหากษตรยแหงเดนมารกใน ค.ศ.1962

ความสมพนธกบประเทศเนเธอรแลนด

การเสดจเยอนประเทศไทยอยางเปนทางการของพระมหาสมเดจพระราชนเบยทรกซแหง

เนเธอรแลนดใน ค.ศ.2004

23

ความสมพนธกบประเทศรสเซย

สมเดจพระนางเจาสรกตพระบรมราชนนาถเสดจเยอนประเทศรสเซยอยางเปนทางการ

ใน ค.ศ.2007

ความสมพนธกบประเทศออสเตรย

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวกบจกรพรรด

ฟรนซโยเซฟแหงอาณาจกรออสเตรย-ฮงการระหวางการเสดจประพาสยโรปครงแรก

ค.ศ.1897