เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 1

เมองเชยงแสน 2557

ทนงศกด เลศพพฒนวรกล

นกวชาการ ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน)

30 กนยายน 2557

อ ำเภอเชยงแสน จงหวดเชยงรำย เปนอกพนทหนงของไทยทอดมไปดวยหลกฐำนทำงโบรำณคดตงแต

ยคกอนประวตศำสตร สมยหน สมยโลหะ ตอเนองมำจนยคประวตศำสตร ทเดนชดคอ เมองเชยงแสน เมอง

โบรำณรมแมน ำโขงของอำณำจกรลำนนำ สถำปนำขนในพทธศตวรรษท 19 กอนทจะเสอมโทรมลงพรอมกบ

กำรเสอมอ ำนำจของอำณำจกรลำนนำ

นบตงแต พ.ศ.2500 เปนตนมำ พนทเมองเชยงแสนเกดควำมเปลยนแปลงขนอยำงรวดเรว ซงเปนผล

จำกปจจยตำงๆ โดยเฉพำะกำรกอตงอ ำเภอเชยงแสน นโยบำยกำรคำตำงประเทศ และควำมพยำยำมผลกดน

เชยงแสนเปนมรดกโลก

ดวยเหตน คณะท ำงำนฐำนขอมลแหลงโบรำณคดทส ำคญในประเทศไทย และฐำนขอมลจำรกใน

ประเทศไทย ศนยมำนษยวทยำสรนธร (องคกำรมหำชน) จงไดเดนทำงไปเกบขอมลโบรำณสถำนและจำรกใน

เมองโบรำณเชยงแสน ระหวำงวนท 28 กรกฎำคม ถง 1 สงหำคม 2557 เพอน ำขอมล ณ สภำพปจจบนมำ

ประมวลและเผยแพรในฐำนขอมลออนไลนของศนยมำนษยวทยำสรนธรตอไป

1. ทตง เมองโบรำณเชยงแสน ปจจบนอยใน ต.เวยง เขตเทศบำลต ำบลเวยงเชยงแสน อ.เชยงแสน จ.เชยงรำย รมแมน ำโขง ตรงกบพกดภมศำสตรท 20.274355 N, 100.083683 E

กำรเดนทำงภำยในเมองเชยงแสนและกำรเดนทำงสเมองเชยงแสนเปนไปอยำงสะดวกสบำย เนองจำกเปนทตงของตวอ ำเภอเชยงแสนและตวเทศบำลต ำบลเวยงเชยงแสน ทงยงเปนทำเรอขนถำยสนคำและตลำดชำยแดนทส ำคญ จงพรงพรอมไปดวยระบบสำธำรณปโภค โดยเฉพำะถนนหนทำงตำงๆ

เชยงแสนตงอยหำงจำกอ ำเภอเมองเชยงรำยไปทำงทศตะวนออกเฉยงเหนอตำมระยะทำงของถนนพหลโยธน (ทำงหลวงหมำยเลข 1 และ 1016) ประมำณ 59 กโลเมตร

อำณำเขตโดยรอบของอ ำเภอเชยงแสน ดำนทศเหนอ ตดตอกบ แมน ำโขง แขวงบอแกว (สปป.ลำว) และ จ.ทำขเหลก (เมยนมำร)

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 2

ดำนทศตะวนออก ตดตอกบ อ.เชยงของ จ.เชยงรำย ดำนทศตะวนตก ตดตอกบ อ.แมสำย จ.เชยงรำย ดำนทศใต ตดตอกบ อ.แมจน และ อ.ดอยหลวง จ.เชยงรำย

2. สภาพภมศาสตร เมองเชยงแสนตงอยทำงฝงตะวนตกของแมน ำโขง ในทรำบลมเชยงแสนหรอทรำบลมแมน ำกก

ตอนลำง ถอเปนสวนหนงของทรำบลมแมน ำโขงตอนกลำง (นชนภำงค ชมด 2549 : 22) ซงเปนทรำบขนำดใหญเกดจำกกำรทบถมของตะกอนน ำพำ โดยเฉพำะกรวดทรำย ในยคควอเทอรนำร มล ำน ำไหลผำนหลำยสำย ท ำใหพนทมควำมชมชนอดมสมบรณ เหมำะแกกำรท ำเกษตรกรรม ควำมสงจำกระดบน ำทะเลปำนกลำงประมำณ 370 เมตร

ทรำบลมเชยงแสนมลกษณะคลำยรปสำมเหลยม โดยมมดำนฐำนดำนทศตะวนตกของสำมเหลยมอยบร เวณอ ำเภอแมจน มล ำน ำจน ไหลมำจำกเทอกเขำส งด ำนทศตะวนตกเฉยงใต ผ ำนขนทำงทศตะวนออกเฉยงเหนอ ผำนบำนปำสกนอย บำนปำงหมอปวง ไปบรรจบกบล ำน ำค ำ ซงไหลมำจำกเทอกเขำสง ผำนดอยแมแสลบทำงทศตะวนตก รวมเรยกวำแมน ำค ำ ไหลลงสทรำบลมทำงทศตะวนตกเฉยงใตของเมองเชยงแสนไปลงแมน ำโขงทบรเวณสบค ำ หำงจำกเมองเชยงแสนไปประมำณ 3 กโลเมตร (กองโบรำณคด 2525 ; บษยำ ไชยเสโน 2530 : 5)

จำกอ ำเภอแมจนขนไปทำงทศเหนอถงอ ำเภอแมสำยมเทอกเขำสงเปนขอบเขตดำนตะวนตกของทรำบลมและเปนเทอกเขำซงกนเขตแดนไทยกบพมำ ประกอบดวยดอยส ำคญ เชน ดอยตง ดอยจอง ดอยเวำ มล ำน ำสำยเลกๆ ไหลลงไปรวมกบล ำน ำค ำทำงทศตะวนตกเฉยงใต บำงสำยกไหลลงไปทำงทศตะวนออกเฉยงเหนอ ไปรวมกบล ำน ำรวกซงไหลไปออกแมน ำโขงบรเวณสบรวก หรอสำมเหลยมทองค ำ เหนอเมองเชยงแสนขนไปประมำณ 8 กโลเมตร (กองโบรำณคด 2525 ; บษยำ ไชยเสโน 2530 : 6)

บรเวณสวนยอดของทรำบลมเชยงแสนคออ ำเภอแมสำย มล ำน ำสำยไหลมำจำกเทอกเขำสงทำงทศตะวนตกผำนลงมำเปนเสนเขตแดนไทย-พมำ รวมกบล ำน ำรวกแลวไหลลงมำสแมน ำโขงทสบรวกและขอบเขตดำนตะวนออกคอแมน ำโขง ซงเรมตงแตอ ำเภอแมสำยถงอ ำเภอเชยงแสน (กองโบรำณคด 2525 ; บษยำ ไชยเสโน 2530 : 6)

ทำงทศตะวนตกเฉยงเหนอของเมองเชยงแสน มกลมภเขำเตยๆ ประกอบดวยดอยมด ดอยปำแดง ดอยจอมกตต และกลมดอยชะโงหรอดอยชำงง กลมดอยเหลำนเปนตนล ำน ำสำยเลกๆ ทไหลลงสทรำบลมทำงทศตะวนออกรวมกบล ำน ำเกยง ซงไหลมำจำกทำงทศเหนอและไหลลงสแมน ำโขงทบรเวณบำนปำสก เหนอเมองเชยงแสนขนไปประมำณ 1 กโลเมตร (กองโบรำณคด 2525 ; บษยำ ไชยเสโน 2530 : 6)

ดำนทศใตของเมองเชยงแสนมภเขำขนำดยอมอกกลมหน ง คอดอยค ำหรอดอยจน ซงเปนทตงของพระธำตผำเงำและพระธำตจอมจน

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 3

ธรณสณฐำนโดยรอบเชยงแสนเปนหนแกรนต พอไพร (Granite porphyry) และแกรโนไดโอไรต(Granodiorite) ซงครอบคลมบรเวณแถบนและพนทขำงเคยงในรศมประมำณ 450 ตำรำงกโลเมตร (บษยำ ไชยเสโน 2530 : 6)

ภาพถายทางอากาศทราบลมเชยงแสน ทมา : เชยงแสน [ออนไลน]. เขาถงเมอ 29 กนยายน 2557. แหลงทมา

https://www.google.co.th/maps/place/อ าเภอ+เชยงแสน+จงหวด+เชยงราย

เมองเชยงแสน

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 4

ภาพถายทางอากาศเมองเชยงแสน

ทมา : เชยงแสน [ออนไลน]. เขาถงเมอ 29 กนยายน 2557. แหลงทมา https://www.google.co.th/maps/place/อ าเภอ+เชยงแสน+จงหวด+เชยงราย

เมองเชยงแสน

กลมดอยดานทศ

ตะวนตกเฉยงเหนอ

ดอยจนหรอดอยค า สบค า

และเมองเชยงแสนนอย

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 5

3. สงเขปประวตเมองเชยงแสน จำกควำมเหมำะสมดำนท ำเลทตงและทรพยำกรธรรมชำต ท ำใหมนษยเขำมำใชพนทบรเวณเมองเชยงแสนมำตงแตยคกอนประวตศำสตร โดยเฉพำะบรเวณรมแมน ำโขงตงแตสบรวกลงมำถงสบค ำ ทพบเครองมอหนกะเทำะท ำจำกหนกรวดแมน ำ (pebble) จดอยในกลมเครองมอสมยหนเกำ ประเภทเครองมอขดสบและสบตด (chopper-chopping tools) (สรพล นำถะพนธ และคณะ 2533 ; รศม ชทรงเดช 2525 ; วระพนธ มำไลยพนธ 2525)

กำรขดคนทลำดตนดอยค ำ (สรพล นำถะพนธ และคณะ 2533) ทำงทศใตของเมองเชยงแสน พบชนดนทอยอำศย 3 ชน โดยชนดนท 2 และ 3 เปนชนวฒนธรรมยคกอนประวตศำสตร ในชนท 3 พบเครองมอหนกะเทำะทมลกษณะเปนเครอมอขดสบ ขวำนก ำปนกะเทำะหนำเดยว และเครองมอขด สวนชนท 2 พบเครองมอหนขดและขวำนหนขดแบบมบำ

กำรส ำรวจทดอยปเขำ (พำสข ดษยเดช และคณะ 2527) พบเครองมอหนกะเทำะ 2 หนำ เครองมอหนกะเทำะรปไข ขวำนหนขด ลกปดดนเผำ เศษภำชนะดนเผำเนอดนลำยขดขด ลำยกดประทบ และลำยเชอกทำบ

สวนหลกฐำนกอนประวตศำสตรสมยโลหะ พบอยไมมำกนก เชน กลองมโหระทกส ำรดทเวยงหนองลม (เมธน จรวฒนำ 2546 : 26-27) เมองโบรำณกอนเมองเชยงแสน ปรำกฏในพงศำวดำรโยนก ปจจบนตงอยหำงจำกเมองเชยงแสนไปทำงทศตะวนตกประมำณ 3 กโลเมตร

หลงจำกนนเปนยคสมยแหงต ำนำนทกลำวถงกำรสรำงบำนแปงเมองในทรำบลมเชยงแสน ดงปรำกฏในต ำนำนพระธำตดอยตง ต ำนำนเมองสวรรณโคมค ำ ต ำนำนสงหนวตกมำร และต ำนำนเมองหรญนครเงนยำง โดยเฉพำะเนอหำใน 3 ต ำนำนหลงตำงมควำมสอดคลองสบเนองกนเปนล ำดบ ทงหมดใชอธบำยเรองรำวซงเกดขนบนทรำบเชยงแสน วตถประสงคของต ำนำนลวนเพออธบำยถงควำมชอบธรรมในกำรขนเปนกษตรยของตนรำชวงศมงรำย และเพอตองกำรกลมกลนควำมเชอเรองผบรรพบรษพนเมองใหเขำกนไดกบพทธศำสนำ

อยำงไรกตำม ต ำนำนทงหมดแตงขนในสมยหลงโดยพระสงฆลำนนำในพทธศตวรรษท 20 -21 จำกต ำนำนตำงๆ นชนภำงค ชมด (2549 : 40) วเครำะหวำ บรเวณทรำบลมเชยงแสนชวงกอนพทธศตวรรษท 19 มกำรตงถนฐำนของชมชนอยำงตอเนอง โดยเรมตนจำกชมชนระดบเผำทเกดจำกกำรรวมกลมของเครอญำต อยในกลมชำตพนธและระบบนเวศเดยวกน คอกลมคนดงเดมทอำศยอยบนทสงหรอบนเนนเขำทำงดำนทศเหนอของทรำบลมเชยงแสน ไดแกกลมลำวจก กบกลมทอพยพเขำมำตงเมองใหมทเลอกตงถนฐำนทสวนดำนทศใตของทรำบใกลกบแมน ำโขงหรอบรเวณลมแมน ำกก เชน กลมสงหนวต ทงกลมดงเดมและกลมใหม มควำมสมพนธกนทงดำนกำรคำและกำรเมอง

ดวยควำมสมพนธระหวำงกลมคนตำงๆ น ท ำใหเกดพฒนำกำรขนเปนชมชนระดบเมอง เกดกำรยำยถนทอยมำยงพนทใกลแมน ำโขงและล ำน ำสำขำ เชน น ำกก น ำจน น ำค ำ น ำรวก เพอควำมสะดวกในกำรเดนทำงตดตอกบเมองอนๆ เกดเปนเมองหรอกลมเมองขนำดเลกทสำมำรถสรำงศนยกลำงส ำคญขนได แตะละ

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 6

เมองเปนอสระตอกน แตมควำมสมพนธกนอยำงหลวมๆ โดยกำรแตงงำนหรอเปนพนธมตร (นชนภำงค ชมด 2549 : 40)

ในชวงปลำยพทธศตวรรษท 18 ถงตนพทธศตวรรษท 19 พญำมงรำยแหงเมองเชยงรำยเรมรวบรวมเมองตำงๆ บรเวณทรำบลมเชยงแสนไวในพระรำชอ ำนำจ จำกนนจงเขำยดเมองหรภญไชยในทรำบลมแมน ำปง และสรำงเมองเชยงใหมเปนศนยกลำงกำรปกครอง

สนรชกำลพญำมงรำย พญำไชยสงครำม พระรำชโอรส ขนปกครองเมองเชยงใหม แตพระองคประทบอยเชยงใหมเพยง 4 เดอน กเสดจกลบปครองเมองเชยงรำย โดยมอบเมองเชยงใหมใหพญำแสนภ พระรำชโอรสปกครองแทน สนพญำไชยสงครำม พญำแสนภยกเมองเชยงใหมใหโอรส คอ เจำค ำฟ ปกครองแทน สวนพระองคเสดจกลบไปประทบทเชยงรำย พ.ศ.1871 พระเจำแสนภสถำปนำเมองเชยงแสนขน ซงในพงศำวดำรโยนกบนทกวำกำรสถำปนำเมองเชยงแสนของพญำแสนภนน ไดสถำปนำเมองบนเมองเกำ เพอใชเปนเมองปองกนศกทำงเหนอและใชควบคมเมองในเขตลำนนำตอนบน พญำแสนภครองเมองเชยงแสนได 7 ป จงสนรชกำล (พ.ศ.1878) พญำค ำฟขนครองพระรำชอ ำนำจแทน พระองคกไดมำประทบอยทเมองเชยงแสน สวนเชยงใหมโปรดใหพญำผำยพระรำชโอรสครองเมอง สำเหตหนงทศนยกลำงอ ำนำจทำงกำรเมองของลำนนำอยทเมองเชยงแสน เนองจำกลำนนำกงวลใจกบอ ำนำจของเมองพะเยำทก ำลงแพรขนมำในชวงนน จนเมอพญำผำยขนครองรำชย (พ.ศ.1888-1910) ไดผนวกเมองพะเยำเขำมำอยในพระรำชอ ำนำจไดส ำเรจ จนเมอ พ.ศ.1889 จงยำยศนยกลำงกำรปกครองกลบไปยงเชยงใหม และมอบใหพระรำชโอรส คอ พญำกอนำ ครองเมองเชยงแสนแทน ตงแต พ.ศ.1889 เปนตนมำ เมองเชยงแสนกลดบทบำทลงเปนเมองส ำคญล ำดบสองรองจำกเมองเชยงใหม และกลำยเปนเมองในควำมควบคมของเชยงใหมเมอเขำสสมยพระยำตโลกรำช (พ.ศ.1985-2030)

ดวยเหตท เมองเชยงแสนอยในครอบครองของอำณำจกรลำนนำ รปแบบศลปะของสงกอสรำง โดยเฉพำะศำสนสถำนและศำสนวตถ มกแสดงใหเหนถงกำรรบอทธพลมำจำกศลปะลำนนำสวนกลำงคอเมองเชยงใหม แตสวนหนงไดมกำรพฒนำและปรบปรงจนเกดเปนรปแบบทองถนของเชยงแสนเอง พ.ศ.2101 ลำนนำตกอยในอ ำนำจของพมำ ตอมำ พ.ศ.2244 พมำไดยกเมองเชยงแสนขนเปนมณฑลหนงของพมำ ทงนอำจเนองมำจำกระยะเวลำดงกลำว ปรมำณกำรคำทำงบกของจนกบรฐไทตอนบนมเพมมำกขน สงผลใหเชยงแสนซงเปนตลำดแลกเปลยนสนคำตงแตสมยพระยำมงรำยกลบรงเรอง กลำยเปนแหลงชมนมทำงกำรคำทส ำคญในเวลำตอมำ ลวงเขำสสมยพระบำทสมเดจพระพทธยอดฟำจฬำโลกมหำรำช (พ.ศ.2347) พระองคโปรดเกลำฯ ใหกรมหลวงเทพหรรกษ พระยำยมรำช และพระยำกำวละ ยกทพไปชงเมองเชยงแสนจำกพมำ สมยพระบำทสมเดจพระจลจอมเกลำเจำอยหวมหำรำช พระองคโปรดเกลำฯ ใหเจำอนทวไชย เจำเมองล ำพน ขนไปฟนฟเมองเชยงแสนอกครง

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 7

พ.ศ.2442 เมองเชยงแสนไดยบรวมเขำในมณฑลพำยพของไทย ตอมำเมอมกำรเปลยนแปลงกำรบรหำรกำรปกครองสวนภมภำคเปนจงหวด เมองเชยงแสนจงมฐำนะเปนกงอ ำเภอเชยงแสนหลวง ขนกบอ ำเภอแมจน จงหวดเชยงรำย ภำยหลงวนท 9 เมษำยน พ.ศ.2500 เชยงแสนจงถกยกฐำนะขนเปนอ ำเภอเชยงแสน อยในเขตกำรปกครองของจงหวดเชยงรำย เมองประวตศำสตรเชยงแสนทปรำกฏในปจจบน มผงเปนรปสเหลยมดำนไมเทำ มก ำแพง 3 ดำน ยกเวนดำนทศตะวนออกทตดแมน ำโขง มประตเมอง 5 ประต ไดแก ประตยำงเทง (ดำนทศเหนอ) ประตดนขอ (ดำนทศใต) ประตหนองมด ประตปำสก และประตทพมำน (ดำนทศตะวนตก) มป อมม ม เม อง 2 ปอม ค อ ปอมทำงทศตะวนตกเฉยงเหนอ และทศตะวนตกเฉยงใต ในประชมพงศำวดำรภำคท 61 กลำวถงประตเมองทตำงออกไปอก 6 ประต คอ ประตรวปก ทำออย ทำสกม ทำหลวง ทำเสำดน และทำคำว ซงอยรมแมน ำโขง ดำนทศตะวนออกของเมอง คำดวำประตเหลำนอำจถกแมน ำโขงเซำะพงทลำยลงหมดแลว เอกสำรฉบบเดยวกนยงไดกลำวถงวดในเมองเชยงแสนวำมทงสน 139 วด แบงเปน 2 กลม คอ วดภำยในก ำแพงเมอง 76 วด เชน วดเจดยหลวง วดผำขำวปำน วดพระเจำลำนทอง วดอำทตนแกว วดมงเมอง ฯลฯ และวดนอกก ำแพงเมอง 63 วด เชน วดปำสก พระธำตจอมกตต พระธำตสองพนอง วดปำแดง วดกเตำ ฯลฯ กรมศลปำกรไดด ำเนนกำรอนรกษโบรำณสถำนในเมองเชยงแสนอยำงจรงจงตงแต พ.ศ.2500 เปนตนมำ พรอมๆ กบกำรตงพพธภณฑสถำนแหงชำตคเชยงแสน กระทงป พ.ศ.2530 จงไดปรบปรงรปแบบกำรจดกำรในลกษณะ “นครประวตศำสตร” หรอ “เมองประวตศำสตร”

ก ำแพงเมองเชยงแสนไดรบกำรประกำศขนทะเบยนโบรำณสถำน เรอง ก ำหนดจ ำนวนโบรำณสถำนส ำหรบชำต ในรำชกจจำนเบกษำ เลม 52 หนำ 3673 วนท 8 มนำคม 2478 สวนโบรำณสถำนตำงๆ ภำยในเมอง ไดรบกำรประกำศขนทะเบยนโบรำณสถำนในอกหลำยครำว 4. สภาพปจจบน

โบรำณสถำนของเมองเชยงแสนสวนใหญไดรบกำรขดคน ขดแตง บรณปฏสงขรณ และปรบปรงภมทศนแลว โดยเฉพำะก ำแพงเมอง ปอม คเมอง รวมทงวดวำอำรำมตำงๆ ซงเกดขนอยำงเขมขนในชวง 10 ปทผำนมำ ดวยนโยบำยของทำงจงหวดทผลกดนเชยงแสนเปนแหลงมรดกโลก

4.1 ผงเมองและก าแพงเมอง เมองเชยงแสนเปนเมองโบรำณรปสเหลยมดำนไมเทำ ตงอยบรเวณทรำบรมฝงตะวนตกของแมน ำโขง

ฝงเมองวำงตวในแนวแกนทศเหนอ-ใต ปจจบนปรำกฏแนวก ำแพงเมอง 3 ดำน คอ ก ำแพงเมองดำนทศเหนอ

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 8

ตะวนตก และใต สวนดำนทศตะวนออกไมปรำกฏแนวก ำแพง สนนษฐำนวำเสยหำยไปแลวทงหมดจำกกำรเซำะพงของแมน ำโขง เพรำะในรำว พ.ศ.2513 ยงคงมผพบเหนรองรอยของปอมมมเมองดำนทศตะวนออกเฉยงเหนอบรเวณรมแมน ำโขง

ปจจบนก ำแพงเมองเชยงแสนมลกษณะเปนก ำแพงอฐกอครอบแกนดนไวภำยใน (แกนดนอำจเกดขนจำกกำรขดเอำดนมำจำกคเมอง แลวพนขนเปนคนดนสง) มควำมสงตงแตสวนฐำนจนจรดระดบพนเชงเทนประมำณ 4-5 เมตร ฐำนเสมำคงสภำพบำงสวน เหนอขนไปเปนต ำแหนงใบเสมำซงปรกหกพงหมดสภำพ ดำนทศเหนอและทศตะวนตกปจจบนปรำกฏหลกฐำนแนวก ำแพงเพยงชนเดยว สวนแนวก ำแพงเมองดำนทศใตบำงสวนยงคงพบรองรอยของก ำแพงเมองชนนอก ซงมลกษณะเปนคนดนสงประมำณ 2.5-3 เมตร บรเวณแนวก ำแพงปรำกฏหลกฐำนประตเมองจ ำนวน 5 ประต และปอมจ ำนวน 6 ปอม

ลกษณะผนงก ำแพงดำนในเมองปรำกฏเปนกำรกออฐเปนแบบขนบนได 7-9 ขน รบกบพนเชงเทนบนก ำแพง กำรกอผนงก ำแพงในลกษณะนมประโยชนในกำรขนถำยก ำลงทหำรประจ ำตำมเชงเทน รวมทงดำนควำมแขงแรง เพอเปนกำรค ำยนปองกนกำรพงทลำยของคนดนตำมควำมลำดชนของเนน

ลกษณะเชงเทนกอขนดวยอฐเปนแทนทบตน มควำมสง 0.7-1 เมตร กวำง 5.3 เมตร และมควำมยำวไปตลอดแนวคนดน เชงเทนเปนสวนทถกใชงำนดำนกำรทหำร เชน ยนเวรยำมประจ ำกำรในกำรสรบขำศกทอยนอกเมอง บนเชงเทนปรำกฏแทนอฐรปสเหลยมจตรส วำงตวทแยงหนดำนแหลมเขำหำกน ตอเนองไปตำมควำมยำวก ำแพงเมอง

เสมำของก ำแพงพบกำรกอเสรมฐำนเสมำในสมยหลง โดยกอทบบนฐำนเสมำสมยแรกบนแทนอฐรปสเหลยมหนมมแหลมหำกน กอทบตนขนำดกวำงดำนละประมำณ 2.8 เมตร สง 0.6-0.8 เมตร มระยะหำงระหวำงแทนอฐแตละระดบประมำณ 10-20 เซนตเมตร สนนษฐำนวำแทนอฐนอำจถกใชเปนฐำนสวนก ำบง (ใบเสมำ) ในระยะแรก และเปนฐำนเสมำในสมยหลงสด หรออำจถกใชเปนสวนก ำบงโดยอำจไมมใบเสมำกเปนได เนองจำกควำมจ ำเปนในภำวะสงครำม จงไมไดสรำงสวนก ำบงใหมลกษณะเปนใบเสมำ แตงสรำงขนเพอเพมควำมสงในกำรก ำบงเทำนน

ก ำแพงเมองดำนทศเหนอ แนวก ำแพงคงสภำพยำวประมำณ 950 เมตร บรเวณแนวดำนตะวนออกของก ำแพงถกรอออกบำงสวนเพอกอสรำงถนนรมโขง (ทำงหลวงหมำยเลข 1290 แมสำย-เชยงของ) และก ำแพงชวงกอนถงแมน ำโขงเลกนอยมรองรอยทแสดงใหเหนวำมกำรพงทลำยลง โดยกำรกดเซำะของแมน ำโขง ผลจำกกำรด ำเนนงำนของกรมศลปำกรในป 2543-2544 พบวำแนวก ำแพงทเหนในปจจบนนเปนแนวก ำแพงทเกดจำกกำรกอสรำงก ำแพงเมองเชยงแสนครงท 2 กลำวคอ จำกกำรขดแตงในครงนนพบผนงก ำแพงดำนคเมองเปนผนงตงตรง สวนก ำแพงดำนในมกำรกออฐลดชนคลำยบนได และกำรเรยงอฐซอนเหลอมกนทระดบบนของแนวก ำแพงระหวำงแนวผนงดำนนอกและดำนใน พบวำมกำรปอฐหนำกระดำนควำมสงประมำณ 20-25 เซนตเมตร รองรบแนวอฐในรปสเหลยมขนมเปยกปนสงประมำณ 50-60 เซนตเมตร วำงเรยงตอเนองกนตลอดแนวก ำแพง เหนอขนไปเปนแนวฐำนเสมำและใบเสมำ

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 9

ก ำแพงเมองดำนทศเหนอมปอมประตเมอง 1 ประต คอ ประตยำงเทง และปอม 2 ปอม คอ ปอมยำงเทง และปอมมมเมองดำนทศตะวนตกเฉยงเหนอ

ก าแพงเมองเชยงแสนดานทศเหนอ

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 10

ก าแพงเมองเชยงแสนดานทศเหนอ ในสวนดานทศตะวนออกของถนนรมโขง ตดกบแมน าโขง

มรองรอยทแสดงใหเหนวามการพงทลายลง

ดานบนของก าแพงเมองเชยงแสนดานทศเหนอ (เชงเทนและเสมา)

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 11

ก ำแพงเมองดำนทศตะวนตก ก ำแพงยำวประมำณ 2.55 กโลเมตร ผลกำรด ำเนนงำนทำงโบรำณคดของกรมศลปำกรระหวำงป 2543-2544 พบรองรอยกำรกอสรำงและปฏสงขรณแนวก ำแพงบรเวณนไมต ำวำ 3 ครง คอ

การกอสรางก าแพงเมองคร งแรก ปจจบนเหนเปนลกษณะแนวซำกอฐปรกหกพงอยภำยในแกนกลำงของก ำแพง

การกอสรางก าแพงเมองคร งท 2 เปนกำรกอสรำงขนใหมตำมแผนผงของเมองเดม โดยมกำรเตรยมพนทดวยกำรน ำหนกรวดแมน ำขนำดเลกมำโรยทบก ำแพงเมองเดมกอนแลวจงกอสรำงเชงเทน และใบเสมำแนวก ำแพงทสรำงใหมนมควำมสงตงแตพนเชงเทนจรดใบเสมำประมำณ 6 เมตร พนเชงเทนกวำงประมำณ 4 เมตร อฐเปนรปสเหลยมขนมเปยกปนเพอยดโครงสรำงของผนงก ำแพงดำนในและดำนนอก

การปฏสงขรณก าแพงเมองคร งท 3 โดยกำรเจำะตดพนเชงเทนดำนนอก และมกำรปรบแนวใบเสมำรวมทงระยะแนวพนเชงเทนใหมขนำดกวำงเฉลยประมำณ 2 เมตร หลงกำรปฏสงขรณก ำแพงเมองเชยงแสนในครงนนอำจมกำรปฏสงขรณอกหลำยครง และเปนเพยงกำรปฏสงขรณในสวนทปรกหกพงเปนจดๆ หลกฐำนจำกจำรกบนกอนอฐทพบจำกกำรขดแตง ระบวำอฐกอนนนปนขนใน พ.ศ.2343 ซงเปนเวลำกอนเมองเชยงแสนแตกเพยง 3 ป

ก ำแพงเมองดำนนมประต 3 ประต และปอม 3 ปอม คอ ประตหนองมดและปอมหนองมด ประตเชยงแสนและปอมเชยงแสน ประตทพมำนและปอมทพมำน

ก าแพงเมองเชยงแสนดานทศตะวนตก

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 12

ก าแพงเมองเชยงแสนดานทศตะวนตก

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 13

ก าแพงเมองเชยงแสนดานทศตะวนตก

ก ำแพงเมองดำนทศใต ก ำแพงยำวประมำณ 850 เมตร มแนวก ำแพง 2 ชน คอ ก ำแพงชนใน

และก ำแพงชนนอก ก ำแพงชนในมลกษณะเปนก ำแพงกออฐ สวนก ำแพงชนนอกเปนก ำแพงดน ซงปจจบ นถก

ท ำลำยจนหมดสภำพ แนวก ำแพงดำนนตงอยในพนทลมต ำ จงมลกษณะคอนขำงเตยเมอเทยบกบก ำแพงดำนทศเหนอและตะวนตก จงนบเปนจดดอยดำนยทธศำสตร ท ำใหทพของลำนนำภำยใตกำรน ำของพระยำอปรำชเมองเชยงใหม ระดมเขำโจมตแนวก ำแพงดำนนในสงครำมครงสดทำยระหวำงลำนนำและพมำ พ.ศ.2346

บรเวณแนวดำนตะวนออกของก ำแพงดำนนถกรอออกเพอกอสรำงถนนรมโขง (ทำงหลวงหมำยเลข 1290 แมสำย-เชยงของ) และสถำนทรำชกำร ก ำแพงเมองดำนทศใตนมประต 1 ประต และปอม 2 ปอม คอ ประตดนขอ ปอมดนขอ และปอมมมเมองดำนทศตะวนตกเฉยงใต

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 14

ก าแพงเมองเชยงแสนดานทศใต

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 15

สวนทศตะวนออกของก าแพงเมองเชยงแสนดานทศใต ถกร อออกเพอสรางถนนและสถานทราชการ

ก ำแพงเมองดำนทศตะวนออก ปจจบนไมปรำกฏรองรอยก ำแพงเมอง 4.2 ประตเมองเชยงแสน ประตเมองเชยงแสนทปรำกฏหลกฐำนในปจจบนมทงสน 5 ประต คอ ประตยำงเทง ประตหนองมด

ประตเชยงแสนหรอประตปำสก ประตทพมำน และประตดนขอ ประตยำงเทง (มชอเรยกหลำยชอ เชน ยำงเถง ยำงถง ยำงเถอน นำงเซง นำงเซง) อยท

ก ำแพงเมองดำนทศเหนอ หำงจำกมมก ำแพงดำนตะวนตกเฉยงเหนอ 700 เมตร ประตกวำง 5 เมตร ขอบประตมโครงสรำงกออฐสอดน มขนำดกวำง 10 เมตร สงประมำณ 4.8 เมตร ปจจบนมถนนคอนกรตตดผำนชองประต

ประตยางเทง

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 16

ประตยางเทง

ประตหนองมด ตงอยหำงจำกมมก ำแพงดำนทซตะวนตกเฉยงเหนอ 800 เมตร ประตเมองม

ขนำดเลก กวำง 4.9 เมตร ขอบประตมโครงสรำงกออฐสอดน กวำงประมำณ 4 เมตร สงประมำณ 3.4 เมตร ปจจบนมถนนคอนกรตตดผำนชองประต

ประตหนองมด

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 17

ประตหนองมด

ประตเชยงแสน ปจจบนเรยกประตเจำพอปำสกหรอประตปำสก เปนประตทใหญทสดและอำจจะส ำคญทสดในสมยโบรำณ ตงอยเกอบกงกลำงของก ำแพงเมองดำนทศตะวนตก หำงจำกประตหนองมดไปทำงทศใต 370 เมตร โครงสรำงขอบประตถกไถท ำลำยลงไปมำก เมอมกำรกอสรำงถนนพหลโยธนผ ำนเขำประตเมองเชยงแสน ควำมกวำงของประตวดได 9.7 เมตร ก ำแพงเมองสวนทเปนขอบประตสง 3.6 เมตร

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 18

ประตเชยงแสน

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 19

ประตทพมำน (ทำมำน) อยทก ำแพงเมองดำนทศตะวนตก หำงจำกประตเชยงแสนไปทำงทศใต 560 เมตร ชองประตกวำง 4.6 เมตร โครงสรำงขอบประตกออฐสอดน กวำง 5 เมตร สง 3.5 เมตร ปจจบนมถนนคอนกรตตดผำนชองประต

ประตมพมาน

ประตดนขอ อยทก ำแพงเมองดำนทศใต หำงจำกมมก ำแพงเมองดำนทศตะวนตกเฉยงใตไปทำงทศตะวนออก 700 เมตร ชองประตกวำง 3 เมตร โครงสรำงขอบประตกออฐสอดน ขนำดกวำง 5.2 เมตร สงประมำณ 4 เมตร ปจจบนมถนนคอนกรตตดผำนชองประต

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 20

ประตดนขอ 4.3 ปอมของเมองเชยงแสน

ปอมประตยำงเทง (มชอเรยกหลำยชอ เชน ยำงเถง ยำงถง ยำงเถอน นำงเซง นำงเซง) เปนปอมประกอบอยหนำประตยำงเทง ปอมมลกษณะเปนรปเกอกมำ ขนำดกวำง 30 เมตร ตวปอมกอดวยอฐสอดนตำมแนวเสนรอบวงหนำ 2.5 เมตร สงประมำณ 2.5 เมตร มคน ำซงขดตอมำจำกคเมองลอมรอบ คน ำมขนำดกวำง 12 เมตร ภำยในปอมเปนทวำง มแนวทำงเดนกออฐ ถมดนตอออกมำจำกเมองตรงขอบประตยำงเทงเชอมกบปอม บนสนปอมกอเปน 2 ระดบ คอดำนนอกกออฐสงขนเปนแนวปองกนและดำนในกอเปนพนททำงเดนแคบๆ โดยรอบ จำกกำรขดแตงของกรมศลปำกรเมอ พ.ศ.2544 ไดพบรองรอยสถำปตยกรรมคลำยทอน ำวำงตวในแนวตะวนออก-ตะวนตก สนนษฐำนวำอำจเปนทอทใชในกำรระบำยน ำจำกคเมองลงสแมน ำโขง

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 21

พงศำวดำรโยนกระบวำประตยำงเทงเปนประตทพญำแสนภเสดจมำตงมนเอำชยมงคลกอนเสดจเขำประทบในเมองเชยงแสน

ปจจบนตวปอมดำนทศตะวนตกบำงสวนถกรอออกเพอกอสรำงถนนคอนกรต ภำยในปอมเปนทตงของศำลเจำแมนำงเซง สงศกดสทธส ำคญของเมองเชยงแสน

ปอมประตยางเทง

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 22

ภายในปอมประตยางเทง เปนทต งของศาลเจาแมนางเซ ง

ปอมมมก ำแพงเมองดำนทศตะวนตกเฉยงเหนอ เปนปอมทสรำงเสรมตอขนไปบนมมก ำแพง

เมอง มลกษณะเปนรปสเหลยมคำงหม ตวปอมกอดวยอฐและมควำมหนำประมำณ 1.7 เมตร ภำยในปอมถมดนสง สวนบนของผนงปอมกออฐเปน 2 ระดบ คอ สวนทตดกบดำนนอกกออฐหนำ 1.2 เมตร สงจำกระดบดนถมประมำณ 1.5 เมตร และระดบท 2 ซงสนนษฐำนวำเปนทำงเดนบนสนปอมดำนใน มขนำดกวำง 50 เซนตเมตร สงจำกระดบดนถมประมำณ 1.1 เมตร ควำมสงของปอมวดจำกฐำนทตดกบคเมองดำนลำงถงสนปอมประมำณ 9 เมตร

ปอมมมเมองดำนทศตะวนตกเฉยงใต ลกษณะสถำปตยกรรมมแผนผงเปนรปสเหลยม ตวปอมตงอยบนเนนดน ผลจำกกำรด ำเนนงำนของกรมศลปำกร พ.ศ.2543-2544 พบวำมกำรปฏสงขรณไมต ำวำ 2 ครง และเนองมำจำกปอมแหงนตงอยทำงดำนทศใต ซงเปนพนทรำบลมกวำงใหญ และมแมน ำค ำไหลผำน จงนบเปนชยภมทดของเมองเชยงแสน และในทำงตรงกนขำมกเปนจดทไดรบกำรโจมตอยำงหนกจำกทพเมอง

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 23

นำนและเมองนครล ำปำงทพระยำอปรำชเมองเชยงใหมใหเขำโจมตเมองเชยงแสนดำนทศใต ครงเมองเชยงแสนแตกใน พ.ศ.2346 โดยไดพบหลกฐำนทสอดคลองกน คอกระสนปนทงทท ำดวยตะกวและเหลกจ ำนวนมำก รวมทงยงพบเศษตะกวทเกดจำกกำรหลอมแทงตะกวเพอท ำกระสนปนขนบรเวณนดวย

สภำพปจจบนของปอมถกปกคลมไปดวยตนไมและวชพชตำงๆ

ปอมมมเมองดานทศตะวนตกเฉยงใต

ปอมประตหนองมด ตงอยบรเวณก ำแพงเมองดำนทศตะวนตก หนำประตหนองมด ผงปอมอยในรปวงโคงเกอกมำกอดวยอฐสอดน ฐำนกวำง 2.5 เมตร ยำว 70 เมตร สง 2.8 เมตร บรเวณฐำนปอมดำนนอกและดำนในมเนนดนทบถมกวำงดำนละ 2-3 เมตร หนำ 1.5-2 เมตร ทระยะสดทำยของผนงดำนทศตะวนตกของปอม พบหลกฐำนแนวอฐกอตรงขนจำกระดบพนดนในสภำพปรกหกพง โดยสวนฐำนตงอยในระดบทใกลเคยงกนกบพนดนบรเวณกลำงปอม หำงจำกระยะสดทำยของผนงดำนตด

ดำนทศใตของปอม 0.8 เมตร มถนนคอนกรตขนำดกวำง 3 เมตร ตดจำกพนทดำนในเมองเชยงแสน ผำประตหนองมดออกสถนนรอบเวยงดำนนอก ซงวำงตวเลยบแนวก ำแพงเมองเชยงแสนดำนทศตะวนตก

บรเวณพนทดำนเหนอของปอม พบแนวคนดนเชอมตอระหวำงปอมและผนงดำนทศเหนอของประตหนองมด ดำนนอกของปอมมคน ำกวำงประมำณ 12 เมตร คน ำนเชอมกบคเมองดำนทศเหนอ และลำดชนขนทำงทศตะวนตก จนเปนระดบเดยวกบถนนคอนกรตทตดผำนปอม

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 24

ปอมประตหนองมด

ปอมประตหนองมด

ปอมประตเชยงแสน แบงออกเปน 2 ปอม ไดแก ปอมประตเชยงแสนหมำยเลข 1 และปอม

ประตเชยงแสนหมำยเลข 2

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 25

ปอมประตเชยงแสนหมายเลข 1 เปนปอมทมขนำดใหญทสด ตงอยหนำประตเชยงแสนเยองไปทำงทศใต แผนผงเปนรปเกอกมำ ขนำดกวำงทสวนฐำน 45 เมตร ยำว 65 เมตร ตวปอมกออฐสอดน ควำมหนำสวนฐำน 2.5 เมตร สวนบนสนปอมหนำ 1.7 เมตร สงประมำณ 3.6 เมตร

ภำยในปอมสนนษฐำนวำคงจะถมดนทฐำนเพอใชเปนทำงขนบนสนปอม ลกษณะสนปอมกอเปน 2 ระดบ คอ ระดบเชงเทน อยสงจำกระดบทำงเดน 90 เซนตเมตร มควำมหนำ 1.8 เมตร มรองเจำะเปนรปสเหลยมผนผำขนำดกวำง 15 เซนตเมตร ยำว 25 เซนตเมตร และชนทำงเดนบนสนปอมดำนในมควำมกวำง 90 เซนตเมตร รอบปอมมคน ำกวำงประมำณ 10 เมตรลอมรอบ

ปจจบนพนทภำยในปอมเปนทตงของศำลเจำพอปำสก สงศกดสทธคเมองเชยงแสน

ปอมเชยงแสนหมายเลข 1 และ 2

ปอมประตเชยงแสน

หมายเลข 1

ปอมประตเชยงแสน

หมายเลข 2

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 26

ปอมเชยงแสนหมายเลข 1 และ 2

ปอมเชยงแสนหมายเลข 1

ปอมประตเชยงแสน

หมายเลข 1

ปอมประตเชยงแสน

หมายเลข 2

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 27

ปอมเชยงแสนหมายเลข 1

ปอมประตเชยงแสนหมายเลข 2 ตงอยตรงกบประตเชยงแสน หำงจำกปอมหมำยเลข 1 ไปทำงทศเหนอประมำณ 10 เมตร มลกษณะเปนปอมรปครงวงกลม ขนำดเสนผำศนยกลำงประมำณ 30 เมตร ตวปอมกอดวยอฐสอดนหนำ 2.4 เมตร สง 2.2 เมตร สนปอมดำนบนในปจจบนพงทลำยลงหมดแลว แตสนนษฐำนวำคงจะกออฐเปน 2 ระดบเชนเดยวกบปอมหมำยเลข 1

รอบปอมมคน ำกวำง 10 เมตรลอมรอบ คน ำนตอกบคน ำทลอมรอบปอมหมำยเลข 1 และตอกบคเมอง สวนทมมฐำนปอมดำนทศเหนอมทำงเดนกออฐสอดน กวำง 1 เมตร สง 1.3 เมตร เชอมตอกบก ำแพงเมองบรเวณประตเชยงแสน ในปจจบนทงปอมหมำยเลข 1 และ 2 มถนนพหลโยธนตดผำนเขำสเมองเชยงแสน

ปอมเชยงแสนหมายเลข 2

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 28

ปอมเชยงแสนหมายเลข 2 ปอมประตทพมำน (ทำมำน) ตงอยหนำประตทพมำนหรอทำมำน ลกษณะผงเปนรปเกอกมำ

ขนำดสน สวนฐำนกวำง 38 เมตร ยำว 30 เมตร ผนงปอมกออฐสอดน ฐำนปอมหนำประมำณ 5 เมตร สนปอมหนำประมำณ 2.5 เมตร ดำนในกออฐลดหลนลงมำ ลกษณะเปนขนบนได มถนนตดผำนผนงปอมดำนใตขำดออกเปนชองกวำงประมำณ 4.5 เมตร ผนงปอมสวนทสงทสดประมำณ 3.2 เมตร ภำยในปอมไมถมดน มคน ำกวำง 12 เมตรลอมรอบ

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 29

ปอมประตทพมาน

ปอมประตดนขอ ตงอยหนำประตดนขอ บรเวณก ำแพงดำนทศใต แผนผงปอมมลกษณะคลำยครงวงกลมเกอกมำ ควำมกวำงสวนฐำน 36 เมตร ยำว 14 เมตร โครงสรำงของปอมกอดวยอฐสอดน ฐำนปอมกวำง 5.1 เมตร สนปอมกวำงประมำณ 2.5 เมตร มคน ำซงตอกบคเมองลอมรอบ คน ำนกวำง 13 เมตร และคเมองกวำงประมำณ 15 เมตร ปจจบนตวปอมดำนทศใตบำงสวนถกรอออกเพอกอสรำงถนนคอนกรต

ปอมประตดนขอ

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 30

ปอมประตดนขอ

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 31

4.4 คเมองเชยงแสน คเมองเชยงแสนมควำมกวำงประมำณ 11-18 เมตร ลกประมำณ 4 เมตร ดำนทศตะวนตกของเมองม

รองน ำโบรำณ ไหลเชอมตอระหวำงคเมองกบแมค ำและหนองบวซงเปนทำงน ำโบรำณ รองสงน ำนมควำมกวำง 1.5-3 เมตร ในสมยทพมำครองเมองเชยงแสน ไดปรำกฏหลกฐำนวำมกำรขดรองสงน ำเพอชกน ำจำกแหลงตำงๆ เขำมำในคเมอง

ปจจบนมกำรขดลอกและดแลรกษำสภำพคเมองจนอยในสภำพสมบรณและสะอำด

คเมองดานทศใต (รมถนนรมโขง) คเมองดานทศตะวนตก (บรเวณประตหนองมด)

คเมองดานทศตะวนตก (บรเวณประตเชยงแสน)

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 32

คเมองดานทศเหนอ (บรเวณประตยางเทง) คเมองดานทศเหนอ (รมถนนรมโขง)

คเมองดานทศเหนอ (บรเวณสวนทเชอมกบแมน าโขง)

4.5 สภาพภายในเมองปจจบน อ ำเภอเชยงแสนไดรบกำรพฒนำขนอยำงรวดเรวตลอด 20 กวำปทผำนมำ อนเปนผลมำจำกนโยบำย

กำรคำตำงประเทศ โดยเชยงแสนไดรบกำรประกำศเปน “เขตเศรษฐกจพเศษชำยแดนจงหวดเชยงรำย” ภำยใตกรอบควำมรวมมออนภมภำคลมแมน ำโขง (Greater Mekong Subregion - GMS)

อกทงเมอวนท 26 มถนำยน 2544 ทประชมอนภมภำคฯ ณ นครเชยงรง เขตสบสองปนนำ มณฑลยนนำน ประเทศจน ยงมกำรลงนำมอยำงเปนทำงกำรเรองควำมตกลงวำดวยกำรเดนเรอพำณชยในแมน ำโขง

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 33

ตอนบน “Agreement on Commercial Navigation on Lancang-Mekong-River” ระหวำงรฐมนตรคมนำคม 4 ประเทศ คอ ไทย จน ลำว เมยนมำร

ผลของกำรลงนำมกอใหเกดกฎระเบยบกำรใชแมน ำโขงรวมกน และมอตรำภำษกำรขนสงสนคำผำนประเทศตำงๆ ทชดเจนและแนนอน แตละประเทศจะเปดทำเรอพำณชยรวม 14 แหง ซงรวมถงทำเรอเชยงแสนและทำเรอเชยงของ จ.เชยงรำย

นอกเหนอไปจำกกำรพฒนำเพอควำมเปนเมองเศรษฐกจแลว ยงมควำมพยำยำมผลกดนเมองเชยงแสนใหเปน “แหลงมรดกโลก” ของ UNESCO เกดโครงกำรบรณะฟนฟพฒนำเมองโบรำณขนหลำยโครงกำร สงผลถงควำมเปลยนแปลงภำยในเมองทปจจบนเปนศนยกลำงของอ ำเภอและเทศบำลต ำบลเวยงเชยงแสน โดยเฉพำะดำนกำยภำพ

สภำพทวไปของเมองเชยงแสนปจจบนสวนใหญจงมสภำพเปนชมชนเมอง พนทเตมไปดวยอำคำรสงปลกสรำงทงของสวนรำชกำรและเอกชน รวมถงบำนเรอนรำษฎร รำนคำ ตลำด ทำเรอ วด สถำนศกษำ บำนพกและรสอรท หนวยงำนดำนกำรคำ ศลกำกร กำรทองเทยว และพพธภณฑ โดยมโบรำณสถำนแทรกตวอยเปนระยะ

พนทดำนทศใตภำยในเมองมสภำพเปนชมชนหนำแนนนอยกวำพนทดำนทศเหนอ บำงสวนเปนพนทเกษตรกรรม ทงท ำนำ ท ำไร และสวนผลไม

สภำพนอกเมองสวนใหญเปนพนทเกษตรกรรม บำงสวนเปนชมชนเมอง นคมอตสำหกรรม และปำไม (โดยเฉพำะบรเวณภเขำรอบเมองเชยงแสน)

โบรำณสถำนภำยในเมองเชยงแสนแมวำจะไดรบกำรบรณปฏสงขรณและปรบปรงภมทศนแลว แตบำงสวนยงคงถกรกล ำและถกบดบงทศนยภำพจำกสงกอสรำงตำงๆ

สภาพทวไปภายในเมองเชยงแสน ฝงดานทศเหนอ

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 34

สภาพทวไปภายในเมองเชยงแสน ฝงดานทศเหนอ

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 35

สภาพทวไปภายในเมองเชยงแสน ฝงดานทศเหนอ

สภาพทวไปภายในเมองเชยงแสน ฝงดานทศใต มสภาพเปนชมชนหนาแนนนอยกวาพ นททางทศเหนอ บางสวนเปนพ นทเกษตรกรรม

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 36

สภาพทวไปภายในเมองเชยงแสน ฝงดานทศใต มสภาพเปนชมชนหนาแนนนอยกวาพ นททางทศเหนอ บางสวนเปนพ นทเกษตรกรรม

สภาพทวไปภายในเมองเชยงแสน ฝงดานทศใต มสภาพเปนชมชนหนาแนนนอยกวาพ นททางทศเหนอ บางสวนเปนพ นทเกษตรกรรม

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 37

5. การจดการและการทองเทยวเมองเชยงแสน พนทภำยในและโดยรอบเชยงแสนมแหลงทองเทยวทส ำคญมำกมำย ทงทำงประวตศำสตร ศำสนำ

วฒนธรรม แหลงทองเทยวทำงธรรมชำต ทงยงเปนแหลงคำขำยระหวำงประเทศทส ำคญ มสถำนทพกผอนหยอนใจมำกมำย แหลงทองเทยวเหลำน เชน เมองโบรำณเชยงแสน เมองโบรำณเชยงแสนนอย วดเจดยหลวง วดพระธำตจอมกตต วดพระธำตผำเงำ วดปำสก วดพระเจำลำนทอง วดพระยน พพธภณฑสถำนแหงชำตเชยงแสน น ำตกบำนไร สบรวกหรอสำมเหลยมทองค ำ เวยงเชยงเมยงหรอเวยงสบรวก พระธำตดอยปเขำ หอฝน อทยำนสำมเหลยมทองค ำ พพธภณฑบำนฝน เวยงหนองลม ทะเลสำบเชยงแสน ฯลฯ

ภำยในอ ำเภอเชยงแสนยงเปนทตงถนฐำนของกลมชำตพนธตำงๆ เชน ไทยวน ไทลอ อโลอำขำดอยสะโง มงขำวบำนธำรทอง เยำบำนหวยกวำน สวนประเพณวฒนธรรมทส ำคญของชำวเชยงแสน เชน ปอยหลวง ทำนสลำก สบชะตำเมอง

อยำงไรกตำม จำกกำรศกษำของภนฑลำ วชำโหง (2554?) ระบวำเมองเชยงแสนซงเปนเมองทเชอมตอทำงกำรคำ 4 ประเทศลมแมน ำโขง (จน ลำว เมยนมำร ไทย) มประวตศำสตรอนเกำแกและมรปแบบกำรทองเทยวมำกมำย แตปจจบนเชยงแสนตกอยทำมกลำงกระแสกำรเปลยนแปลงและมควำมขดแยงระหวำงควำมเปนเมองประวตศำสตรกบควำมเปนเมองเศรษฐกจ

ควำมพยำยำมผลกดนเชยงแสนเปนมรดกโลกเกดขนพรอมๆ กบกำรตงอ ำเภอเชยงแสนเปนเขตเศรษฐกจพเศษชำยแดนของอนภำคลมน ำโขง จำกภำพลกษณของเมองททรงคณคำทำงประวตศำสตร ศลปะวฒนธรรมทควรอนรกษ แตชำวเชยงแสนกลบไดรบผลกระทบจำกกำรพฒนำล ำน ำโขงใหเปนเสนทำงเดนเรอเศรษฐกจขนำดใหญของกลมประเทศตำงๆ ในแถบลมแมนำโขง โดยเฉพำะไทย เมยนมำร ลำว กมพชำ เวยดนำม และจน (ยนนำน)

ดวยเรอเดนสนคำจำกประเทศจนเขำมำเทยบทำน ำเขำสนคำตำงๆ มจ ำนวนมำกขน จนท ำใหตองกอสรำงทำเรอเชยงแสนแหงท 2 เพอรองรบปรมำณเรอและกำรขนถำยสนคำจ ำนวนมำก วถชวตของคนเชยงแสนจงเปลยนไป กำรเปลยนแปลงทำงกำรคำทเรมเขำมำมบทบำทมำกขน น ำมำสกำรเปลยนเมองเชยงแสนใหทนสมยมำกขนเพอรองรบกำรพฒนำทก ำลงเตบโต จนละเลยควำมส ำคญของเมองท เปนเมองเกำ มโบรำณสถำนอยมำกมำย นบตงแตป 2550 นกทองเทยวทเดนทำงเขำมำเทยวอ ำเภอเชยงแสนมนกทองเทยววฒนธรรมลดลง เนองจำกพฤตกรรมกำรทองเทยวของนกทองเทยวทเดนทำงมำเชยงแสนเปลยนไป โดยเนนทองเทยวดำนของเศรษฐกจมำกขน และกลมนกทองเทยวรนใหมไมคอยใหควำมสนใจดำนวฒนธรรมเทำทควร อกทงยงมกใชเชยงแสนเปนเสนทำงเพอเชอมตอไปทองเทยวประเทศเพอนบำน (ภนฑลำ วชำโหง 2554?)

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 38

ยงไปกวำนน ปจจบนดเหมอนวำแผนผลกดนเชยงแสนเปนมรดกโลกจะเงยบหำยไป หลงเหลอเพยงกำรมงเนนควำมเปนเมองเศรษฐกจชำยแดน แตทองถนโดยเทศบำลต ำบลเวยงเชยงแสนกยงคงใหควำมส ำคญกบกำรดแลรกษำมรดกวฒนธรรมของทองถน

ผลจำกแผนผลกดนเปนมรดกโลก น ำมำซงประโยชนตอโบรำณสถำนในเชยงแสนหลำกหลำยประกำร โดยเฉพำะเกดกำรขดคนขดแตง บรณปฏสงขรณ เสรมควำมมนคง ปรบปรงภททศนโบรำณสถำน เกดกำรศกษำทงในแงประวตศำสตรโบรำณคดและสภำพแวดลอมทงทำงวฒนธรรมและธรรมชำตในวงกวำง น ำมำซงองคควำมรทำงวชำกำรและภำพลกษณทดของตวโบรำณสถำนและหลกฐำนทำงโบรำณคดตำงๆ มำกมำย แมวำโบรำณสถำนบำงสวนยงคงถกรกล ำและบดบงทศนยภำพ เนองจำกตงอยในชมชนและปญหำกำรถอครองทดน

อยำงไรกตำม กำรพฒนำเชยงแสนไมวำดำนเศรษฐกจ วฒนธรรม หรอกำรทองเทยว ควรเกดจำกกำรควำมรวมมอกนหลำยสวน ทงรำชกำร เอกชน หนวยงำนสวนทองถน และชมชน ทงนผเขยนมควำมเหนวำตนทนทงทำงดำนเศรษฐกจ ทรพยำกรทำงวฒนธรรมและธรรมชำตของเชยงแสนมสงมำก สำมำรถพฒนำสรำงศกยภำพดำนกำรทองเทยวควบคไปกบกำรอนรกษและพฒนำได

กำรจะไดเปนหรอไมไดเปนมรดกโลกนน อำจไมส ำคญเทำกบกำรดแลรกษำมรดกทำงวฒนธรรม มรดกทำงธรรมชำต และมรดกทำงสงคมของเชยงแสนใหอยยงยนอยำงเหมำะสมได โดยคนเชยงแสนเอง

ผสนใจสำมำรถเขำเยยมชมโบรำณสถำนภำยในเมองเชยงแสนไดทกวน โดยไมเสยคำเขำชม มกำรตดตงปำยบอกทำงและปำยใหขอมลโบรำณสถำนแตละแหงไวตำมจดตำงๆ ภำยในเมอง มโรงแรมและรสอรทหลำยรำยคอยใหบรกำรทพกส ำหรบผมำเยอน มศนยบรกำรขอมลกำรทองเทยว เทศบำลต ำบลเวยงเชยงแสน ตงอยขำงวดมหำธำต ใกลกบประตเชยงแสน พพธภณฑธสถำนแหงชำต เชยงแสน และวดเจดยหลวง

สวนพพธภณฑสถำนแหงชำต เชยงแสน เปดใหบรกำรวนพธ-อำทตย (หยดวนจนทร-องคำร และวนหยดนกขตฤกษ) เวลำ 8.30-16.30 น. โดยไมเสยคำเขำชม

หมายเลขโทรศพททส าคญ กำรทองเทยวแหงประเทศไทย เชยงรำย 053-744-674-5, 053-717-433 อ ำเภอเชยงแสน 053-777-110, 053-777-115 เทศบำลต ำบลเวยงเชยงแสน 053-777081, 053-777002 พพธภณฑสถำนแหงชำต เชยงแสน 053-777-102

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 39

โบราณสถานแทรกตวอยภายในชมชนเมองเชยงแสน

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 40

โบราณสถานแทรกตวอยภายในชมชนเมองเชยงแสน

โบราณสถานวดชางค าและวดอโศก

ปจจบนถกลอมรอบดวยบานเรอนราษฎร ท าใหไมสามารถสงเกตเหนไดจากรมถนน แมวาจะมปายบอกทางเขาอยรมถนน แตเนองจากทางเดนเขาเปนพ นทรกรางของเอกชน

มวชพชและตนไมข นสง มก าแพงและประตร วก น ท าใหไมสะดวกในการเขาชม

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 41

โบราณสถานวดชางค าและวดอโศก

6. บรรณานกรม

กองโบรำณคด กรมศลปำกร. แผนแมบทโครงการบรณะและอนรกษเมองประวตศาสตรเชยงแสน อ าเภอ

เชยงแสน จงหวดเชยงราย. เชยงใหม : ดำวคอมพวกรำฟก, 2538.

กองโบรำณคด กรมศลปำกร. รายงานการส ารวจเมองเชยงแสน อ าเภอเชยงแสน จงหวดเชยงราย. (เอกสำร

อดส ำเนำ). โครงกำรโบรำณคดประเทศไทย (ภำคเหนอ). กรมศลปำกร, 2525.

โครงกำรบรณะและอนรกษเมองประวตศำสตร. รายงานการส ารวจโบราณสถานเมองเชยงแสน. ฝำยอนรกษ

โบรำณสถำน กองโบรำรคด กรมศลปำกร, 2530.

จรรยำ มำณะวท (บรรณำธกำร). โบราณคดเชยงราย. กรงเทพฯ : กองโบรำณคด กรมศลปำกร, 2533.

ฉนทชย กระแสสนธ. “ต ำนำนเชยงแสน (ต ำนำนสงหนวต)ต ำนำนโยนกนครรำชธำนไชยบรศรชำงแสงกบพระ

ธำตเจำดอยตง”. แถลงงานประวตศาสตร 3, 3 (กนยำยน 2512) : 131-151.

ชยพงษ ส ำเนยง. หวใจกำรพฒนำเศรษฐกจในลมน ำโขง : กำรสรำงโครงขำยคมนำคม [ออนไลน]. มปท.,

2557. เขำถงเมอ 29 กนยำยน 2557. แหลงทมำ

http://www.siamintelligence.com/transport-networks-in-mekong-subregion/

วดชางค า

วดอโศก

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 42

นชนภำงค ชมด. “กำรตงถนฐำนและพฒนำกำรของชมชนโบรำณในเขตเมองเชยงแสนระหวำงพทธศตวรรษท

19-24.” วทยำนพนธปรญญำศลปศำสตรมหำบณฑต (ประวตศำสตร ) บณฑตวทยำลย

มหำวทยำลยเชยงใหม, 2549.

บษบำ ไชยเสโน. “กำรศกษำรองรอยทำงโบรำณคดจำกกำรขดคนบรเวณทอยอำศยในบรเวณเมองโบรำณเชยง

แสน อ ำเภอเชยงแสน จงหวดเชยงรำย.” วทยำนพนธศลปศำสตรมหำบณฑต (โบรำณคดสมย

ประวตศำสตร) มหำวทยำลยศลปำกร, 2530.

ประชมพงศาวดาร ภาคท 61. พระนคร : โรงพมพชวนพมพ, 2515.

ปรวรรต ธรรมำปรชำกร. เมองเชยงแสน. กรงเทพฯ : กรมศลปำกร, 2539.

พรสวรรค อมรำนนท. “ต ำนำนเชยงแสน : กำรศกษำเชงวจำรณ .” วทยำนพนธปรญญำศลปศำสตรมหำ

บณฑต (จำรกภำษำไทย) บณฑตวทยำลย มหำวทยำลยศลปำกร, 2526.

พำสข ดษยเดช และสำยนต ไพรชำญจตร. โบราณคดเชยงราย. กรงเทพฯ : กรมศลปำกร, 2533.

พำสข ดษยเดช, สำยนต ไพรชำญจตร และประทป เพงตะโก. รายงานการส ารวจแหลงโบราณคดท “ดอยป

เขา” บานสบรวก อ.เชยงแสน จ.เชยงราย. โครงกำรโบรำณคดประเทศไทย (ภำคเหนอ) กอง

โบรำณคด กรมศลปำกร, 2527.

ภนฑลำ วชำโหง. แนวทางพฒนาการตลาดนกทองเทยวเชงวฒนธรรมเมองเชยงแสน จงหวดเชยงราย

[ออนไลน]. พษณโลก : มหำวทยำลยนเรศวร, 2554?. เขำถงเมอ 29 กนยำยน 2557. แหลงทมำ

http://www.bec.nu.ac.th/bec-web/graduate/Article%5CTourism/ภ น ฑ ล ำ %20ว ช ำ

โหง.pdf

เมธน จรวฒนำ. กลองมโหระทกในประเทศไทย. กรงเทพฯ : บรษท อำทตยโพรดกซกรป จ ำกด, 2546.

รศม ชทรงเดช. “กำรศกษำรปแบบเครองมอหนกะเทำะทพบจำกกำรส ำรวจรมแมน ำโขง อ ำเภอเช ยงแสน

จงหวดเชยงรำย พ.ศ.2525.” สำรนพนธศลปศำสตรบณฑต (โบรำณคด) คณะโบรำณคด

มหำวทยำลยศลปำกร, 2525.

วระพนธ มำไลยพนธ. “เครองมอยคหนเกำทเชยงแสน.” โบราณคด 4, 1 (กรกฎำคม 2525) : 35-41.

ศกดชย สำยสงห. ศลปะเมองเชยงแสน : วเคราะหงานศลปกรรมรวมสมยกบหลกฐานทางโบราณคดและ

เอกสารทางประวตศาสตร. กรงเทพฯ : กรมศลปำกร, 2551.

สำยนต ไพรชำญจตร, พำสข ดษยเดช และสพจน พรหมมำโนช. เมองและแหลงชมชนโบราณในลานนา.

กรงเทพฯ : คณะกรรมกำรช ำระประวตศำสตรไทย ส ำนกงำนเลขำธกำรนำยกรฐมนตร, 2539.

เมองเชยงแสน 2557 / ทนงศกด เลศพพฒนวรกล ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาขน) 43

สรพล นำถะพธ และสพจน พรหมมำโนช. “หลกฐำนชมชนสมยกอนประวตศำสตร.” ใน โบราณคดเชยงราย.

กรงเทพฯ : กองโบรำณคด กรมศลปำกร, 2533.