หนวยท 1 แนวคดเกยวกบการจดการเชงกลยทธในการพฒนาระบบสขภาพ รองศาสตราจารย ดร.สรชาต ณ หนองคาย

2

หนวยท 1 แนวคดเกยวกบการจดการเชงกลยทธ ในการพฒนาระบบสขภาพ เคาโครงเนอหา ตอนท 1.1 แนวคดเกยวกบกลยทธในการพฒนาระบบสขภาพ เรองท 1.1.1 ความหมายของกลยทธ เรองท 1.1.2 ความเปนมาของกลยทธ เรองท 1.1.3 การประยกตแนวคดกลยทธสการปฏบต ตอนท 1.2 แนวคดเกยวกบกระบวนทศนในการพฒนาระบบสขภาพ เรองท 1.2.1 ทมาความหมาย ความส าคญ และประเภท ของกระบวนทศน เรองท 1.2.2 แนวคดหลก และคณลกษณะทพงประสงคของระบบสขภาพ เรองท 1.2.3 กระบวนทศนทมผลตอการพฒนาระบบสขภาพ ตอนท 1.3 การจดการเชงกลยทธในการพฒนาระบบสขภาพ เรองท 1.3.1 ความเปนมา ความหมาย ความส าคญของการจดการเชงกลยทธ เรองท 1.3.2 ลกษณะส าคญและประเภทการจดการเชงกลยทธ เรองท 1.3.3 ปจจยส าคญในการจดการเชงกลยทธเพอการพฒนาระบบสขภาพทย งยน แนวคด 1. กลยทธในการพฒนาระบบสขภาพจะตองมความเขาใจในแนวคด ความหมาย ความเปนมาของกลยทธทมตอระบบสขภาพ เพอน าแนวคดเกยวกบกลยทธมาประยกตใชสการปฏบตแบบบรณาการในการพฒนาระบบสขภาพ 2. กระบวนทศนในการพฒนาระบบสขภาพในทนม 2 ประเภททส าคญ และมคณลกษณะทพงประสงคของระบบสขภาพ กระบวนทศนกอใหเกดพลงในการพฒนาระบบสขภาพ 3. การจดการเชงกลยทธในการพฒนาระบบสขภาพมความเปนมาตงแตสมยกอนสงครามโลกครงท 2 และพฒนามาจนถงยคปจจบน ลกษณะส าคญประเภทของการจดการเชงกลยทธ และปจจยส าคญจะท าใหองคการสามารถเกดการจดการเชงกลยทธทมประสทธภาพและบรรลเปาหมาย วตถประสงค เมอศกษาหนวยท 1 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายทมา ความหมาย แนวคดเกยวกบระบบสขภาพ และจดมงหมายหลกของระบบสขภาพได

3

2. อธบายความเปนมา ความหมาย แนวคดเกยวกบกระบวนทศน ประเภทของกระบวนทศนคดทก าหนดวธการพฒนาระบบสขภาพได 3. อธบายการจดการเชงกลยทธเพอพฒนาระบบสขภาพได

4

ตอนท 1.1 แนวคดเกยวกบกลยทธในการพฒนาระบบสขภาพ โปรดอานแผนการสอนประจ าตอนท 1.1 แลวจงศกษาเนอหาสาระ พรอมปฏบตกจกรรมในแตละเรอง หวเรอง เรองท 1.1.1 ความหมายของกลยทธยทธ เรองท 1.1.2 ความเปนมากลยทธ เรองท 1.1.3 การประยกตแนวคดกลยทธสการปฏบต แนวคด 1. ความหมายของกลยทธ หมายถง การประเมนปจจยภายใน ภายนอกองคการ ทประกอบดวยบรบท ปจจยน าเขา กระบวนการทเนนความสามารถขององคการ บคลากรในองค การเรยนรเพอปรบตวใหทนสถานการณ ปจจยภายนอก ประกอบดวยสถานการณ การแขงขน และการตลาด และประการสดทาย คอ ผลผลตขององคการ 2. ความเปนมาของกลยทธ เมอแบงตามระยะเวลาของการเกดสงครามโลก สามารถแบงเปน 2 ชอง คอระยะกอนสงครามโลก ครงท 2 มปรากฏในการใชกลยทธเพอแสวงหาชยชนะและต าแหนงตลอดจนการน ามหาชน ส าหรบระยะหลงสงครามโลกครงท 2 ม 4 ระยะ คอ ระยะแรกเนนการออกแบบกลยทธ ระยะท 2 เนนการวางแผนกลยทธ ระยะท 3 เนนการก าหนดต าแหนงกลยทธ และระยะสดทายคอ การพฒนาองคการแหงการเรยนร 3. การประยกตแนวคดสการปฏบต คอ การบรณาการ แนวคดและองคประกอยของบคคล ทม องคการ โดยการวเคราะห วางแผน และด าเนนงาน เพอใหเกดการพฒนาองคการเปนองคการแหงการเรยนร วตถประสงค เมอศกษาตอนท 1.1 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายความหมายของกลยทธได 2. อธบายความเปนมาของกลยทธในระยะตางๆ ได 3. อธบายการประยกตแนวคดกลยทธสการปฏบตได

5

เรองท 1.1.1 ความหมายของกลยทธ การด าเนนการใหบรรลผลลพธใหไดมากทสดเปนวธการด าเนนการทมประสทธภาพซงในปจจบนมเทคนคทส าคญทนยมใชกนสองเทคนคคอ การจดการแบบไมมขนตอนเกนความจ าเปน หรอทเรยกวา Lean Management กบการปองกนผลลพธอนไมพงประสงคโดยใชสถตเขามาชวยทเรยกวา Six Sigma โดยวธหลงกลาวกนวาจะกอใหเกดผลลพธสงถงรอยละ 99. 998 ซงขนตอนทส าคญของ Six Sigma ไดมาจากการวเคราะหสาเหตความลมเหลวพนฐานส าคญ 5 ประการในอดตทผานมา และน าสาเหตนนมาเปนบทเรยนเพอน ามาสการแกปญหาไมใหเกดขนอก โดยสาเหตในอดตทผานมามอย 5 สาเหตทส าคญแบงเปนขนตอนเรยงตามล าดบคอ ขนท 1 การก าหนดนยาม (Define) สาเหตจากการก าหนดปญหาหรอประเดนทจะพฒนารวมกนไมชดเจนหรอไมตรงกนเปนเหตท าใหสมาชกในทม ท างานไมเปนไปในทศทางเดยวกน ใหแกไขโดยก าหนดนยาม ปญหาหรอหวขอพฒนาใหชดเจน เพอใหเขาใจตรงกน ขนท 2 การก าหนดวธวด (Measure) สาเหตเกดจากวดผลการด าเนนงานไมไดจงยากตอการสรปผล ใหแกไขโดยก าหนดตวชวดและวธวดใหชด ทงนเพอสามารถพสจนผลการด าเนนการใหได มฉะนนการด าเนนงานทผานมาจะไมมความหมาย ขนท 3 วเคราะหหาสาเหต (Analyze) สาเหตเกดจากไมทราบถงปจจยหรอสาเหตของปญหาหรอประเดนทจะพฒนาใหแกไขโดยการแยกวเคราะหหาสาเหต หรอองคประกอบของปญหาใหได ขนท 4 การปรบปรง (Improve) หลงจากททราบค านยาม ตววด สาเหตหรอปจจยแลวกจะยงไมสามารถน าไปสการปฏบตได ถาไมสามารถบอกวธพฒนาหรอวธปรบปรงงาน ในกรณเชนนใหแกโดยการจดท าแผนพฒนาหรอแผนปรบปรง โดยการก าหนดกจกรรมของแผนนนตองใหสอดคลองกบสาเหตของปญหาหรอปจจยทสงผลตอการปรบปรงพฒนา ขนท 5 การควบคมก ากบ (Control) เมอมแผนแลวไมน าแผนไปสการปฏบต การด าเนนการตางๆ ทไดพยายามท ามาตงแตตนกจะไมบรรลผลไดอยางแนแท ในกรณนใหแกไขโดยวธก ากบและประเมนผลการปฏบตงาน บางทรวมเรยกกระบวนการทงหมดนวาวา DMAIC ดงนน ในการเรยนรเรองตางๆ ในหนวยท 1 นจงน าหลกการดงกลาวมาประยกตโดยเฉพาะขนตอนท 1 ในการอธบายเรองการจดการเชงกลยทธจงน าหลกการดงกลาวมาใชอธบาย ซงโดยขอเทจจรงแลวในปจจบนมเอกสารวชาการทสามารถศกษาคนควาความหมายของค าดงกลาวเปนจ านวนมากอยแลว แตเพอใหเขาใจถงแนวคดเพมเตมจากทมอยท วไป จงขออธบายความหมายผานรากศพทและทมาของค าแตละค าทน ามารวมกน

6

1. ความหมาย ในเรองแนวคดการจดการเชงกลยทธมค าทสมควรท าความเขาใจกนกอนเปนการเบองตนคอ แนวคด การจดการ และกลยทธ ซงสรปได ดงน 1.1 แนวคด มาจากค าสองค ามารวมกนคอ “แนว” อนหมายถงลกษณะทวางไว กบ “คด” หมายถง รปทปรากฏขนในใจ เมอน าสองค านมารวมกนจง หมายถง “ ความคดทสามารถน าไปสการปฏบตได” ถาเปนเพยง “การคด” จะเปนเพยงรปทปรากฏขนในใจและเมออธบายรปทปรากฏในใจใหบคคลอนทราบจะเรยกวา “ความคด” โดยความคดนอาจไมสามารถน าไปสการปฏบตได แตถาเปนแนวคดจ าเปนตองเปนสงทสามารถน าไปปฏบตได ดงนน บรรดาความรหรอความคดทนกวชาการทงในประเทศและตางประเทศเสนอไว แตไมสามารถน าขอ เสนอนนมาสการปฏบตไดกจะไมถอวาเปนแนวคดตามนยความหมายทเสนอนซงสอดคลองกบความหมายทบญญตไวในพจนานกรมฉบบราชบณฑตย สถาน พ.ศ. 2542 1.2 การจดการ มาจากค าหลกสองค าคอ “จด” อนหมายถง วางเปนระเบยบ หรอเรยงตาม ล าดบโดยพจารณาไดวาจดมงหมายของการวางเปนระเบยบ หรอเรยงตามล าดบกเพอใหบรรลผลตามทตงไวอยางเปนขนเปนตอนหรอเปนกระบวนการ โดยการท างานนนตองไมเปนวธทสบสน สวนค าวา “การ” หมายถง งาน เมอน าสองค านมารวมกนเปน “จดการ”จงหมายถง การท างานใหส าเรจ ซงตรงกบภาษาองกฤษคอ Management ซงมรากศพทมาจากค าวา Manual อนหมายถงท าใหส าเรจดวยมอ หรอManipulate อนหมายถง การก ากบควบคมใหบรรลผลซงสอดคลองกบความหมายในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 1.3 กลยทธ มาจากค าสองค าคอค าวา “กล” อนหมายถง การลวงหรอลอลวงใหหลงหรอเขาใจผดเพอใหฉงนหรอเสยเปรยบ สวน “ยทธ” หมายถง สงคราม หรอการรบพง เมอน าสองค ามารวมเปน “กลยทธ” จงหมายถง การรบทมเลหเหลยม หรอวธการทตองใชกลอบายตางๆ ตามทบญญตไวในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ซงตรงกบภาษาองกฤษวา Strategy อนมรากศพทจากภาษากรกวา Stratos ทแปลวา กองทพ กบค าวา Agein ทแปลวาการน าหรอผน าหรอแมทพซงถอเปนศลปะทผน าทพจ าเปนตองม บางครงจงใหความหมายค าวา กลยทธคอศลปะของความเปนแมทพ (The art of generalship) ในเบองตนน การจดการเชงกลยทธ จงหมายถง กระบวนการท างานใหส าเรจดวยการใชกลอบายทแยบยล ซงความแยบยลในการก าหนดกลยทธอาจพจารณาไดจาก ความเปนมา และจดเนนของนกวชาการทส าคญๆ แตละคน 2. จดเนนของกลยทธ นกวชาการบางกลม รวมทงนกวชาการคนส าคญอยาง H. Igor Ansoff ซงถอวาเปนบดาของการจดการเชงกลยทธแลวยงมนกวชาการอกจ านวนมากทเสนอความหมายของกลยทธ และการจดการเชงกลยทธ จากการทบทวนวรรณกรรมแลวน ามาวเคราะหถงจดเนนและความครอบคลมตามกรอบของทฤษฎระบบ และกรอบการประเมนผลทครอบคลมทงปจจยภายในองคการ และปจจยภายนอกองคการ ซงประกอบดวย บรบท ปจจยน าเขา กระบวนการ และผลผลต จะสามารถสรปได ตามตารางท 1-1 ดงน

7

ตารางท 1-1 การวเคราะหจดเนนดานกลยทธตามความหมายของนกวชาการ นกวชาการ ความหมายทเนน บรบท ปจจยน าเขา กระบวนการ ผลผลต - Kenneth A. : 1980 -Michael E. Porter: 1980

กลยทธเปนการคดทเปนเหตเปนผล กลยทธตองขบเคลอนตลาด

X X

-Kenichi Ohmae: 1982

กลยทธคอการขยายความเจรญเตบโต

X X

Masaki Imai : 1982

กลยทธตองขบเคลอนดวยสมรรถนะขององคการ

X

Henry Mintz berg & James Quinn: 1988

กลยทธเปนอบตการตามสถานการณและมการตอยอดจากเดม

X X X

Gary Hamel, Yves Doz, C.K. Praharad : 1989

กลยทธเปนการแขงขนโดยใชความแตกตางเพอการด ารงอย

X X X

-Michael E. Porter: 1990 (ครงท2)

กลยทธเปนววฒนาการทธรรมชาตคดสรรเฉพาะองคการทเขมแขงใหอยรอด

X

George Stalk, Philip Evans &Lawrence Shulman: 1992

กลยทธตองถกขบเคลอนดวยขดความสามารถขององคการ

X

C.K.Praharad &Gary Hamel: 1994

หนวยกลยทธธรกจ (SBU) คอ ผก าหนดสมรรถนะหลก

X X

Barry Hedley แตละหนวยกลยทธธรกจ X X X

X X

8

: 1997 (SBU) คอผก าหนดรายไดขององคการ

Ralph Stacey : 2000

กลยทธเปนผลจากอบตการทกาวผานภาวะสบสนอลหมาน

X

ทมา: สรชาต ณ หนองคาย ทบทวนวรรณกรรมจากเอกสาร 11 ฉบบ จากตารางท 1-1 แสดงใหเหนวานกวชาการมกเนนกลยทธทปจจยน าเขาและกระบวนการโดยเฉพาะในดานความสามารถขององคการ และบคคลในองคการสวนปจจยภายนอกทเนนหนกคอ ตลาด และสถานการณการแขงขนซงสอดคลองกบความเปนมาของกลยทธทในปจจบนนเนนทความสามารถของบคคล และทมในอนทจะเรยนรเพอปรบตวใหเทาทนสถานการณทเปลยนแปลงอยตลอดเวลา หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 1.1.1 แลว โปรดปฏบตตามกจกรรม 1.1.1 ในแนวการศกษาหนวยท 1 ตอนท 1.1 เรองท 1.1.1 เรองท 1.1.2 ความเปนมาของกลยทธ จากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบความหมายและทมาของกลยทธของนกวชาการหรอนกกลยทธคนส าคญๆ ในอดต ไดแบงผลงานของนกวชาการออกเปนสองชวงเพอไมใหซบซอนเกนไป โดยใชสงครามโลกครงทสองเปนตวแบงคอ ความเปนมากอน และหลงสงครามโลกครงท 2 ซงสามารถสรปสาระส าคญทเกยวของกบกลยทธไดตามล าดบ ดงน 1. กอนสงครามโลกครงทสอง 1.1 ปรากฏวธการทางกลยทธในวรรณกรรมเรองมหาภารตยทธทกลาวถงศกสงครามของบรรดาเทพในศาสนาฮนดซงมการก าหนดวธการศกสงครามดวยกลอบายตางๆ อาจเรยกกระบวนการกลยทธของบรรดาเทพในมหาภารตยทธนวา Design Process 1.2 ซนวนกปราชญจนโบราณไดเสนอแนวคดในการแสวงหาต าแหนง ของกองทพเพอก าหนดความไดเปรยบเหนอกวาคตอส (Competitive Advantage) โดยประโยคส าคญทรจกกนอยางแพรหลาย เชน รเขารเรารบรอยครงชนะรอยครง กระบวนการเชงกลยทธของซนวจงอาจเรยกวา Positioning Process 1.3 มซาช ซามไรชาวญปนทเรยนรศลปะเอาชนะคตอสโดยอาศยประสบการณจากการตอสจรงทอบตขนในแตละครง จงอาจเรยกกระบวนการเชงกลยทธนวา Emergent Process

9

1.4 นโปเลยน นายพลผน าทพแหงฝรงเศสใชกลอบายในการท าสงครามเอาชนะคตอสโดยการก าหนด และประเมนก าลงตลอดจนบนทอนก าลงคตอสอยางเปนระบบจงอาจเรยกกระบวนการเชงกลยทธนวา Planning Process 1.5 ฮตเลอร อดตผน าเผดจการของประเทศเยอรมนใชศลปะในการชกจงประชาชนจนคลอยตามค าชกจงเหมอนการแสดงละคร ซงประกอบดวย 3 ปจจยส าคญคอ ตองมโอกาสฝกแสดงเปนประจ า (Rehearsal) หลงจากฝกแลวตองน าความสามารถแสดงออกมาใหปรากฏ (Performance) และตองสรางความประทบใจใหผชม (Attendance) ทง 3 ปจจยนถอเปนปจจยทน าความส าเรจในกลยทธการน ามหาชนใหแก ฮตเลอร 1.6 การเปดสอนวชานโยบายธรกจซงเปนฐานรากส าคญของกลยทธขนเปนครงแรกใน ป ค.ศ. 1912 โดยในเบองตนเปดเปนวชาเลอกส าหรบนกศกษาปรญญาโทดานการบรหารธรกจปสดทายในมหาวทยาลยฮาวารดและตอมาอก 8 ปวชานกไดกลายเปนวชาบงคบส าหรบนกศกษา 2. หลงสงครามโลกครงทสองจนถงปจจบน แบงทมาและแนวคดของกลยทธในยคนออกเปน 4 ชวงตามจดเนนทนกวชาการเสนอแนวคดตอยอดเพมเตมขนไปในแตละชวงเวลาคอ ระยะแรก: 2.1 กลยทธเนนทการออกแบบกลยทธ (Strategic Design) เปนชวงทใหความสนใจกบวธการออกแบบกลยทธโดยค านงถงปจจยทมอทธพลหรอสงผลตอกลยทธโดยปจจยภายในองคการทเนนหนกคอ ภาวะผน า และโครงสรางขององคการ แนวคดในชวงนเปนทมาของการวเคราะหทงปจจยภายในและภายนอกทสงผลตอการด าเนนงานเพอบรรลเปาหมายขององคการ มรดกของแนวคดชวงนทเปนผลผลตส าคญของชวงนคอ SWOT Analysis 1) ในป ค.ศ. 1950 สหประชาชาตก าหนดนโยบายทจะสนบสนนการใหกยมเงนจากธนาคารโลกไปพฒนาประเทศ แตประเทศผขอรบการสนบสนนตองมการวางแผนระยะยาวเปนตวก ากบทศทางการพฒนา สงผลใหประเทศตางๆ ทตองการกเงนเรมเรยนรทจะวางแผนกลยทธ 2) ในปค.ศ. 1957 การก าหนดทศทางของผลผลตทงภาครฐและเอกชนยงเปนเพยงผลผลตในระยะเวลาไมนานมากนก สวนใหญเปนงานแบบประจ าและการเพมขนของผลผลตหรอบรการยงเปนการเจรญเตบโตแบบคอยเปนคอยไปจนกระทงมผลงานวชาการของ Philip Selznick ในเรองของความเจรญเตบโตขององคการขนอยกบภาวะผน าขององคกรในหนงสอชอ Leadership in Administration 3) ในป ค.ศ. 1962 ถอเปนปแรกทมการใหความสนใจอยางจรงจงในเรองกลยทธโดยมการกลาวถงระดบความเจรญเตบโตขององคการสมพนธกบโครงสรางขององคการในหนงสอชอ Strategy and Structure ของ Alfred Chandler 4) ในป ค.ศ. 1965 นกวชาการไดรบอทธพลจากหนงสอของ Alfred Chandler อยางแพรหลายจน Kenneth Andrews ไดรวบรวมกรณศกษาดานการก าหนดกลยทธขององคการตางๆ โดยใหชอวา Business Policy: Text and Casesตพมพ ในวารสารฮาวารด บซเนส รววในปเดยวกนนน ซงถอวาสงผลใหบรรดาองคการตางๆ ทงภาครฐและเอกชนเลงเหนความส าคญของเรองกลยทธ อยางมาก

10

แนวคดเชงกลยทธจากกลมนเปนชวงทเปนไปในทศทางทแสดงความสมพนธเชงเหตและผลระหวางตวแปรสองกลม คอกลมหนงเปนตวแปรทจะมผลตอกลยทธ และอกกลมคอการออกแบบกลยทธ โดยตวแปรทส าคญทสงผลตอกลยทธนเนนหนกไปท ภาวะผน า กบ โครงสรางขององคการ กระบวนการแบบนเรยกวา Conception Process หวใจส าคญของกลยทธในชวงเรมตนนคอการค านงถงสภาพแวดลอมส าคญสองประเภทคอ 1) สภาพแวด ลอมทอยในวสยก าหนดหรอควบคมไดโดยตวองคการเองซงจะมผลสองสถานะคอ เปนจดแขง (Strength: S) และเปนจดออน (Weakness: W) ตอการด าเนนการงานใหบรรลผล กบ 2) สภาพแวดลอมทไมอยในวสยก าหนดหรอควบคมไดซงจะมผลสองสถานะ คอเปนผลบวกตอการด าเนนงานขององคการเรยกวา โอกาส (Opportunity: O) กบผลลบตอการด าเนนงานขององคการทเรยกวา ภาวะคกคาม (Threat: T) เปนทมาของหลกการวเคราะห SWOT และน าผลวเคราะหไปก าหนดกลยทธซงถอวาเปนเรองใหมหรอนวตกรรมในยคนน แตเมอใชไประยะหนงกลบพบวาแนวคดทเสนอนนมขอจ ากด เนองจากการวเคราะหจ าเปนตองอยบนขอมลทชดเจนไมใชใชสญชาตญาณหรอคดเอาเอง และสารสนเทศตางๆ เกยวกบปจจยไมอยนง ดงนน การวเคราะห SWOT จงมขอจ ากดอยางยง เพราะกลยทธทถกออกแบบมาอยบนฐานขอมลในขณะทวเคราะหเทานน และอาจไมสอดรบกบสถานการณทเปลยนแปลงไปจงเรมมนกวชาการเสนอแนวทางเพอลดขอบกพรอง ระยะท 2: 2.2 กลยทธทเนนการวางแผนกลยทธ (Strategic Planning) เปนชวงทเพมเตมรายละเอยดของการก าหนดกลยทธแทนทจะเปนกลยทธกวางๆ โดยจดเพมทส าคญคอการน าเอาตลาดของสนคาหรอบรการมาเปนตวก าหนดรายละเอยดของกลยทธ และตองวางแผนระยะยาวโดยน าเทคนคการสรางภาพในอนาคตหรอฉากทศน (Scenario) มาเปนเครองมอ ผลผลตทส าคญของชวงนคอ Product Market Matrix และScenario Planning ในชวง ป ค.ศ. 1965 – 1980 มนกวชาการชอ H. Igor Ansoff (ซงตอมามบางกลมยกยองวาเปนบดาแหงการจดการเชงกลยทธ) น าเสนอแนวคดเชงกลยทธตอยอดจากชวงแรกโดยแทนทจะเนนทการออกแบบกลยทธโดยทมเวลาไปกบการวเคราะห SWOTอยางเดยวโดยไมใสใจตอรายละเอยดส าคญเพอน าไปสการวางแผนและการจดการอาจจะเปนกลยทธทไมเหมาะสม จงน าเสนอแนวคดในหนงสอชอ Corporate Strategy แนวคดทส าคญในการจดการเชงกลยทธมอย 3 สวนคอ - การวางแผนกลยทธ - ความสามารถในการน าแผนไปสการปฏบตอยางแทจรง - ความสามารถในการจดการกบปจจยภายในทเปนตวตอตานการเปลยนแปลง แนวคดของกลมแรกคอกลมออกแบบกลยทธกบกลมจดการกลยทธมขนตอนเหมอนกนประกอบดวย1) การก าหนดวตถประสงคเชงกลยทธ (Strategic Objective Setting) 2) การวเคราะหสถานการณทงภายในและภายนอก (Internal-External Analysis) 3) ประเมนขอมลทไดรบ (Valuation/Value Creation) 4) การก าหนดกลยทธ (Operationalization) และ5) จดชวงเวลาการด าเนนการ (Scheduling)

11

แนวคดของนกวชาการในกลมชวงตงแต ป ค.ศ. 1965 มความแตกตางจากกลมแรกคอในขนตอนท 4) ก าหนดกลยทธจะมการก าหนดแผนยอยทชดเจนในการน าไปปฏบตในขณะทกลมแรกมเฉพาะกรอบกลยทธใหญๆ วธการของกลมวางแผนกลยทธนจะน าขอมลทเปนตวเลขมาวเคราะหหลายตว เชน ยอดขาย ตวเลขลกคา สดสวนการคาดการณตางๆ และเมอใสขอมลเหลานเขาไปแลวกจะไดกลยทธตามกรอบแนวคดของ Ansoff ทเรยกวา Product Market Matrix ซงประกอบดวยกลยทธ 4 แบบคอ สนคาเดมตลาดเดม สนคาเดมเขาตลาดใหม สนคาใหมตลาดเดม และสนคาใหมตลาดใหม การทจะก าหนดกลยทธใหเหมาะสมในแตละตลาดจ าเปนตองมการวเคราะหแนวโนมทจะเกดขนในอนาคตเรยกวา ฉากทศนซง Schwartz P. เปนผน าน าเสนอไวในป 1996 ในหนงสอ The Art of the long View และตอมาภาย หลงในป 1985 Wack P. ไดเสนอหลกการเพมเตมไวในหนงสอ The Gentle Art of Re-perceiving โดยเสนอวาการสรางฉากทศนในอนาคตนนตองใสใจกบโลกสองโลกคอ โลกแหงความเปนจรงกบโลกแหงการรบร (Scenarios deal with two worlds; the world of facts and the world of perceptions) หากผก าหนดนโยบายหรอผก าหนดกลยทธมการรบรอยางไรกจะน าไปเปนฐานในการสรางฉากทศนตามการรบรของตนเอง ซงอาจเปนภาพทใกลเคยงกบความเปนจรงหรอบดเบยวไปกได การรบรของผบรหารจงเปนปจจยส าคญตอการสรางฉากทศนในอนาคต ความนยมในแนวคดชวงนเรมถดถอยลงใน ป ค.ศ. 1980 เปนตนมาเพราะความเปนระบบของวธการวางแผนกลยทธมขอจ ากด โดยความเปนระบบทส าคญประการหนงคอ การก าหนดกลยทธภายใตขอมลแบบเดยวกนควรจะไดกลยทธแบบเดยวกน (Repeatable) แตวธนกลบไมสามารถประกนวาจะเกดผลซ าไดแมวาจะมขอมลชดเดยวกนจงน ามาสการก าหนดแนวทางจดท ากลยทธในชวงทสาม คอ ระยะท 3: 2.3 กลยทธเนนการก าหนดต าแหนงกลยทธ (Positioning Strategy) เปนชวงทใหความสนใจกบการเปรยบเทยบขดความสามารถขององคการกบคแขงเพอก าหนดต าแหนงทเหนอกวาและใชต าแหนงทเหนอกวานนเปนกลยทธ ผลผลตทส าคญของแนวคดในชวงนสวนใหญเปนของนกวชาการทชอวา Michael E. Porter เชน Porter Generic Model, Five Forces Model เมอความเสอมถอยของกลมวางแผนกลยทธเรมปรากฏขนใน ป ค.ศ. 1980 Michael E. Porter เปนผ รเรมการก าหนดกลยทธโดยวธการน ากระบวนการวเคราะหองคการมาใชแสวงหาต าแหนงทมความเหนอกวาคแขง (Competitive Advantage) และน าเสนอเปนหนงสอและบทความทส าคญตดตอกนถงสเลม ซงมอทธพลตอวงการอยางมาก งานทส าคญประกอบดวย 1979 บทความเรอง “ How Competitive Force Shape Strategy” 1980 หนงสอชอ “Competitive Strategy, Techniques for Analyzing Industries and Competitors” 1985 หนงสอชอ “Competitive Advantage, Creating and Sustaining Superior Performance” 1990 หนงสอชอ “The Competitive Advantage of Nation” 1996 หนงสอชอ “What is Strategy?” แนวคดทส าคญของ Porter พอสรปได ดงน

12

1) หลกการทวไปในการก าหนดกลยทธ (Porter’s Generic Strategy) มแนวทางทส าคญคอใหวเคราะหและแสวงหาสงทองคการมความเขมแขงเหนอกวาองคการอนในสองลกษณะเพอก าหนดกลยทธ คอ (1) กลยทธทมความเฉพาะเจาะจง (Segment) และ (2) กลยทธในภาพรวมทวไป (Industry – wide) ซงประกอบดวยกลยทธยอย 2 แบบคอ การสรางกลยทธทแตกตางจากคแขงทเรยกวา Differentiation และการลดตนทนในการผลต 2) แบบจ าลองหาพลงทางกลยทธ (Five Forces Model) โดยพลงท Porter เสนอวาจ าเปนตองวเคราะหวาคกคามการด าเนนงานเพอบรรลวตถประสงคเชงกลยทธหรอไม หากคกคามใหก าหนดกลยทธตามประเดนซงสรปได ดงน - ภาวะคกคามจากคแขงรายใหมกลยทธทเสนอคอ หาทางสรางก าแพงการเขามาของคแขง (Barrier to Entry) - ภาวะคกคามจากอ านาจตอรองของลกคา กลยทธทเสนอคอใหลกคาพงพงหนวยงานของเรามากขนรวมทงสรางคณภาพสนคาหรอบรการใหลกคาพงพอใจ (Customer Satisfaction) -ภาวะคกคามจากอ านาจตอรองของผสนบสนนปจจยหรอวตถดบ (Supplier) กลยทธทเสนอคอจดระบบการพงพงปจจยหรอวตถดบกระจายหลายๆ ราย ไมพงพงรายใดรายหนงมากเกนไป - ภาวะคกคามจากการไมสามารถหาผลตภณฑใหมหรอบรการใหมทใชทดแทนผลผลต (Substitution) อาจก าหนดกลยทธโดยการแสวงหามาตรการชดเชยหรอทดแทนสวนทจะขาดหาย - ภาวะคกคามจากคแขงเดม กลยทธคอ หาต าแหนงทเหนอกวาหรอทแตกตางจากคแขงและใชความแตกตางเปนกลยทธ นอกจากน Porter ยงเสนอกระบวนการทแปรสภาพปจจยน าเขามาในองคการใหกลายเปนผลผลตทมคณคาในมมมองของลกคาทเรยกวา Value Chain ทไดรบการยอมรบอยางแพรหลายอกดวย ขอจ ากดของกลยทธกลมนคอ สถานการณโลกเปลยนแปลงไปบางครง Supplier กบ Customerเปนกลมเดยวกน และกลยทธตามแนวคดของกลมนจะเหมาะกบตลาดทเจรญเตบโตเตมทแลวเทานนไมเหมาะสมกบตลาดทเพงเกดใหม ระยะท 4: 2.4 ชวงทสกลยทธการพฒนาองคการแหงการเรยนร แนวคดทกลาวมาทงหมดมงเนนแตกรอบวธการโดยละเลยปจจยส าคญทสดคอทรพยากรบคคลซงเปนตวหลกในการจดการเชงกลยทธ จงเรมมการกลบไปศกษาแนวคดทวาองคการเปนเหมอนสงมชวตทสามารถปรบและพฒนาตนเองได และจากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของอาจสรปพฒนาการได ดงน 1) ในป ค.ศ. 1978 Christ Agrylis และDonald A. Schon ไดเสนอไวในหนงสอชอ Organizational Learning วาองคการเปนสงมชวตและสามารถเรยนรทจะปรบตวเองเพอความอยรอดไดถาเพยงแตเราพฒนาความสามารถนใหกบองคการ 2) ในป ค.ศ. 1990 Peter Senge ไดเสนอวธการทจะท าใหองคการสามารถเรยนรไดถาพฒนาวนยใหกบบคลากรในองคการจากหนงสอชอ The Fifth Discipline, the Art and Practice of the Learning Organization

13

3) ในป ค.ศ. 1997 De Geus A. ผบรหารบรษท Royal Dutch Shell แหงประเทศเนเธอรแลนดเปนผน าแนวคดการพฒนาองคการใหเปนองคการแหงการเรยนรไปสการปฏบตอยางแทจรงและไดถอดบทเรยนความส าเรจมาน าเสนอในหนงสอชอ The Living Company ซงโดยขอเทจจรงแลวมองคการเปนจ านวนมากทประสบความส าเรจจากการพฒนาตนเองใหเปนองคการแหงการเรยนร แตไมไดถอดบทเรยนออกมาใหเหน จนกระทงประเทศในกลมสหภาพยโรปเลงเหนความส าคญของเรองนจงไดรวมมอกนคนควาวจยวธการทจะน ามาใชในการพฒนาองคการใหรจกการจดการความร ผลการวจยน ามาสการเสนอเทคนคส าคญทเรยกวา Common KADS หรอยอมาจาก Common Knowledge Data Structure อนเปนวธการจดการความรทใชระบบเทคโนโลยสารสนเทศเขามาเปนสวนประกอบส าคญ 4) ในป ค.ศ. 1995 นกวชาการญปนสองคนคอ Nonaka I. กบ Takeuchi H.ไดน าเสนอแนวคดการจดการความรในหนงสอชอ The Knowledge Creating Company โดยไดเสนอวธการทจะท าใหองคการมการปรบตวดวยการแลกเปลยนความรในการท างาน และถอดความรนนออกมาเปนฐานอางองในการปฏบตงาน (Explicit Knowledge) แทนทจะใหเกดอยแตภายในตวคน (Tacit Knowledge) การจดการความรตามหลกการนเรยกวา SECI อนประกอบดวย การสอสารปฏสมพนธ (Socialization) การดงความรออกมาเพอใหคนอนไดใช (Externalization) การผสมผสานความรทไดรบมาใชงาน (Combination) และการเกดความรใหมภายในตวคน (Internalization) นอกจากน ยงมนกวชาการอกจ านวนมากทสนใจในการพฒนากระบวนการจดการความรใหไดผลด เชน Dave Snowden ไดอธบายความรทเกดขนวามาจากปจจยส าคญสามประการตามสมการ ดงน K = (P + I) S เมอ K = Knowledge, P = Person, I = Information และS = Sharing จากสมการดงกลาวแสดงใหเหนวายงมการแลกเปลยนเรยนรมากกยงกอใหเกดความรมากตามไปดวย ดงนน บรรยากาศขององคการทเปนองคการแหงการเรยนรจงตองเออตอการแลกเปลยนความร ยงบรรยากาศเออมากเพยงใดองคการกยงมความรมากตามไปดวย จงอาจกลาวไดวา องคการแหงการเรยนรเปนทงผลและเปนทงวธการ (End and Mean) โดยวธการทส าคญขององคการแหงการเรยนรคอการจดการความรซงตองอาศยความรหลากหลายสาขาทงทเกยวกบตวความร การเรยนรของคน สารสนเทศ และการจดการแลกเปลยนความรทมประสทธภาพ หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 1.1.2 แลว โปรดปฏบตตามกจกรรม 1.1.2 ในแนวการศกษาหนวยท 1 ตอนท 1.1 เรองท 1.1.2

14

เรองท 1.1.3 การประยกตแนวคดกลยทธสการปฏบต แนวคดกลยทธการพฒนาองคการใหเปนองคการแหงการเรยนรเปนกลยทธหลกทนยมใชกนอยในปจจบน โดยบรณาการวธการวเคราะห การวางแผน และการด าเนนงานดวยแนวคดอนๆ รวมกน และการอธบายกลยทธพฒนาองคการใหเปนองคการแหงการเรยนรนสามารถอธบายไดหลายแนวทาง ในกรณนขอน าเสนอโดยใชสมการความรของ Dave Snowden มาใชเปนฐานโดยมฐานคดทส าคญคอ องคการประกอบดวย บคคลหลายคนรวมท างานเปนทม และหลายๆ ทมท างานประสานกนเปนองคการ ดงนน การพฒนาองคการใหเปนองคการแหงการเรยนรจงตองพฒนาในสามกลมนคอ บคคล ทม และองคการ เพอใหเกดความสามารถทจะเรยนร คอบคคลทมความสามารถทจะเรยนรอาจเรยกวา บคคลแหงการเรยนร (Learning Person หรอ LP) ทมทมความสามารถทจะเรยนร อาจเรยกวา ทมแหงการเรยนร (Learning Team หรอ LT) และองคการทมความสามารถทจะเรยนร อาจเรยกวาองคการแหงการเรยนร (Learning Organization หรอ LO) ดงน สมการฐาน K = (P+I) S LP = (TP + I) S LT = (LPs + I) S LO = (LTs + I) N

เมอ K = Knowledge, P = Person, I = Information และS = Sharing TP = Total Person หรอบคคลผสมบรณซงพรอมทจะเรยนร N = Networking หรอเครอขายแหงการเรยนรซงจะแตกตางจาก S หรอการแลกเปลยนเรยนรทอาจเปนการแลกเปลยนภายในองคการเทานน แต N เปนการแลกเปลยนระหวางองคการ หรอแลกเปลยนกบปจจยอนภายนอกองคการ กลยทธเพอพฒนาองคการตามแนวคดนจงประกอบดวย 1. การพฒนาบคคลใหพรอมทจะเรยนร ซงอาจประยกตตามแนวคดทจะพฒนาขดความ สามารถหลกใหสอดคลองกบภาระกจหรองานขององคการตามท Prahalad C.K และ Hamel G. เสนอไวในหนงสอชอ The core competence of the corporation ในป ค.ศ. 1990 และ Competing for the Future ในป 1994 โดยก าหนดใหความสามารถทจะเรยนร และทกษะการแลกเปลยนเรยนรเปน ความสามารถหลกของบคคล 2. การพฒนาระบบสารสนเทศใหพรอมทจะใหเรยนร และการพฒนาระบบใหเออตอการแลกเปลยนเรยนรทงภายในองคการและภายนอกองคการ โดยการพฒนาระบบเทคโนโลยสารสน เทศใหเออตอการเรยนร ซงอาจประยกตแนวทางการจดการความรโดยใชระบบเทคโนโลยเขามาเปนเครองมอพฒนา เชน พฒนาตามแนวทาง Common KADS โดยการวเคราะหความรทจ าเปนในการท างาน ทงนเพอน าไปจดท าเปนแบบจ าลองทงระดบองคการ (Organization Model) ระดบงาน (Task Model) และระดบผปฏบต (Agent

15

Model) เมอไดแบบจ าลองความรทจ าเปนทงสามระดบแลวกน ามากลนกรองกอนเกบรวบรวมไวเปนความรสามญ (Common Knowledge) ขององคการในอนทราเนตเพอใชแลกเปลยนเรยนรระหวางสมาชก และใชเปนฐานในการพฒนาใหลกซงยงขน บรรดาความรทอยในระบบอนทราเนตขององคการจะถอวาเปนสนทรพยทางความร (Knowledge Asset) ขององคการ 3. การพฒนาบรรยากาศใหเออตอการแลกเปลยนเรยนร ซงแบงเปนเรยนรภายในองคการกบแลกเปลยนเรยนรระหวางองคการ เชน การแลกเปลยนเรยนรของผปฏบตงานทเรยกวา ชมชนนกปฏบต (Community of Practice: CoP) การประชมหารอกนกอนปฏบตการ (Before Action Review: BAR) การประชมหารอหลงการปฏบตการ (After Action Review: AAR) ตารางท 1.2 แนวทางในการพฒนาองคการแหงการเรยนร องคประกอบ วตถประสงค สถานะจรง ปจจยตอตาน

การปลยนแปลง กลยทธ

ความสามารถ คน และทมทม ความสามารถทจะเรยนรจากการท างานอยางตอเนอง

มขอมลบงชระดบความสามารถการเรยนรของคนและทม

มขอมลบงชสาเหตท าใหคนไมสามารถพฒนา หรอเปลยนแปลงได

ก าหนดกลยทธตามปจจยตอตานการเปลยนแปลง

สารสนเทศ มระบบสารสนเทศทสมบรณสามารถเขาถงไดโดยสะดวก

มขอมลบงชระดบความสมบรณและการเขาถง

มขอมลบงชสาเหตท าใหระบบไมสามารถพฒนาหรอเปลยนแปลงได

ก าหนดกลยทธตามปจจยตอตานการเปลยนแปลง

การแลกเปลยน มบรรยากาศเออตอการแลกเปลยน เรยนรทงภายในองคการ และระหวางองคการ รวมทงมการถอดบทเรยนเพอใหเกดและเพมสนทรพยทางความรแกองคการ

มขอมลบงชระดบบรรยากาศทเออ ตอการเรยนร และมความรทเปน Explicit Knowledgeเกดขนจากการแลก เปลยนความรทงภายในและระหวางองคการ

มขอมลบงชสาเหตท าใหบรรยากาศไมเออตอการแลกเปลยนเรยนร และไมม Explicit Knowledge เกดหรอเพมขนในองคการ

ก าหนดกลยทธตามปจจยตอตานการเปลยนแปลง

ทมา: สรชาต ณ หนองคาย การวเคราะหขอมลเพอก าหนดกลยทธพฒนาองคการแหงการเรยนร สรป การจดการเชงกลยทธเปนกระบวนการท างานใหส าเรจดวยวธการทแยบยล โดยวธการทแยบยลนนมนกวชาการเสนอแนวคดมาตงแตสมยโบราณเรอยมาเปนล าดบจนกระทงหลงสงครามโลกครงท 2 จนถงปจจบนกไดมการเสนอแนวคดเกยวกบกลยทธและการจดการเชงกลยทธทส าคญรวมสจดเนนคอ เนนการ

16

ออกแบบกลยทธ เนนการวางแผนกลยทธ เนนการก าหนดต าแหนงกลยทธ และเนนการพฒนาองคการใหเปนองคการแหงการเรยนรโดยวธการพฒนาองคการแหงการเรยนรตองบรณาการหลายวธเขาดวยกน หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 1.1.3 แลว โปรดปฏบตตามกจกรรม 1.1.3 ในแนวการศกษาหนวยท 1 ตอนท 1.1 เรองท 1.1.3

17

ตอนท 1.2 แนวคดเกยวกบกระบวนทศนในการพฒนาระบบสขภาพ โปรดอานแผนการสอนประจ าตอนท 1.2 แลวจงศกษาเนอหาสาระ พรอมปฏบตกจกรรมในแตละเรอง หวเรอง เรองท 1.2.1 ทมาความหมาย และประเภท ของกระบวนทศน และความส าคญของกระบวนทศน เรองท 1.2.2 แนวคดหลก และคณลกษณะทพงประสงคของระบบสขภาพ เรองท 1.2.3 กระบวนทศนทมผลตอการพฒนาระบบสขภาพแบบพงตนเอง แนวคด 1. กระบวนทศนหมายถงฐานเชอหรอฐานคดทมอทธพลตอการตดสนใจหรอกระท าการของประชาคมหนงๆ ในขณะทฐานเชอหรอฐานคดในเชงปรชญา ประเภทของกระบวนทศนจ าแนกได 2 ประเภท คอ เชงปรชญา และวฒนธรรม ความส าคญของกระบวนทศนประชาคมจะมผลตอพลงอ านาจ 5 ประการในระบบสขภาพ 2. ระบบสขภาพหมายถงระบบความสมพนธทงมวลทเกยวของกบสขภาพ โดยมระบบบรการสาธารณสขเปนสวนหนงของระบบสขภาพ โดยแนวคดหลกของเปาหมายสขภาพ ม 2 แบบแผนคอ ทางปรชญาสงคม และเชงวฒนธรรม คณลกษณะทพงประสงคของระบบสขภาพตองยดตามแนวคดหลกและน ามาก าหนดเปาหมายใหสอดคลองกบธรรมนญสขภาพบนพนฐานหลกคณธรรม จรยธรรม มนษยธรรมและธรรมาภบาล 3. กระบวนทศนทมผลตอการพฒนาระบบสขภาพ คอกระบวนทศนตอบรบทนานาชาต นนกคอทศทางของสงคมและปจจยตางๆ ทคกคามตอสขภาพ และกระบวนทศนตอปจจยทสงผลตอการพฒนาระบบสขภาพทย งยน วตถประสงค เมอศกษาตอนท 1.2 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายแนวคดของทมา ความหมาย ประเภท และความส าคญของกระบวนทศนได 2. อธบายแนวคดทน าไปสการก าหนดเปาหมายของการพฒนาระบบสขภาพได 3. อธบายความสมพนธระหวางกระบวนทศนกบเปาหมายการพฒนาระบบสขภาพได

18

เรองท 1.2.1 ทมาความหมาย ความส าคญ และประเภท กระบวนทศน 1. ทมาและความหมายของกระบวนทศน การอธบายทมาและความหมายของกระบวนทศนสามารถอธบายไดเปนสามแนวทางคอ 1) ยดศพทและทมาของค า หรอทเรยกวา ใหความหมายโดยอรรถ 2) ยดนยหรอเนอหาสาระของค าหรอทเรยกวา โดยนย และ 3) ยดค าอธบายทางวชาการตามแนวคดของนกวชาการ ซงในปจจบนนมนกวชาการทไดเขยนหนงสออธบายความหมายของกระบวนทศนไวหลายคน แตทมความส าคญและไดรบการยอมรบอยางมากมสองคนคอ โธมส ซามเอล คนส (Thomas S. Khuns) ผเสนอความหมายของค าวากระบวนทศนทเนนหนกไปในทางฐานวทยาศาสตร และฟรตจอฟ คาปรา (Fritjof Capra) ผเสนอความหมายของกระบวนทศนในทางทขยายขอบเขตกวางกวาฐานวทยาศาสตร 1.1 การอธบายโดยยดศพทและทมาของค า ในกรณนจะยดทมาและองคประกอบของค าศพทในภาษาไทยและภาษาองกฤษเปนหลก ดงน 1.1.1 กระบวนทศนตามรากศพทในภาษาไทย ค าวากระบวนทศนในปจจบนยงไมมการบญญตศพทไวในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ซงถอเปนพจนานกรมทเปนทางการฉบบหลงสดทใชอยในปจจบน จงอาจอธบายความหมายในทางอรรถดวยวธการแยกองคประกอบของค า ซงในกรณนสามารถแยกออกเปนสองค าคอ กระบวน และทศนกระบวน หมายถง ขบวน แบบแผน ปรากฏการณธรรมชาตทคอยๆ เปลยนแปลงอยางมระเบยบทศน หมายถง ความเหน การเหน เครองรเหน สงทเหน การแสดง เมอน าสองค ามาประมวลกอาจสรปความหมายในเชงอรรถตามรากศพทภาษาไทยไดวา กระบวนทศน หมายถง แบบแผนอนเปนทมาของความเหน หรอแบบแผนทแสดงออกมาใหเหนประจกษเปนพฤตกรรมหรอการกระท า 1.1.2 กระบวนทศนตามรากศพทในภาษาองกฤษ กระบวนทศน ตรงกบภาษาองกฤษวา Paradigm ซงมาจากภาษากรกสองค าคอค าวา Para แปลวา อยขางๆ หรอเคยงค และค าวา Digm แปลวา ทฤษฎ ในกรณนอาจหมายถง แบบแผนอนมผลมาจากการเชอหรอยอมรบในทฤษฎ 1.2 การอธบายในเชงเนอหาหรอเชงนย ในทางนยหรอทมาของศพทอาจใชบรบททเปนอยจรงของวถชวตในแตละสงคมมาอธบายจงจะเหนไดชด ส าหรบสงคมไทยเนอหาของฐานเชอทส าคญคอฐานเชอตอหลกธรรมหรอปรชญาในศาสนา โดยศาสนาทส าคญในประเทศไทยลวนแตเปนการก าหนดฐานเชอเพอใหคด หรอเพอใหกระท าการทงสน ซงในกรณนไดยดแนวทางของมรรค 8 มาใชอธบายแนวทางโดยการจดแบงมรรคออกเปน 3 กลม มรรคทง 8 ประกอบดวย 1) เหนชอบหรอเชอชอบ 2) ด ารชอบหรอคดชอบ 3) เจรจาชอบ 4) กระท าชอบ 5) เลยงชพชอบ 6) พยายามชอบ 7) มสตชอบหรอระลกชอบ และ8) มสมาธชอบหรอตงจตมนชอบ ทง 8 มรรคนสามารถจดกลมออกไดเปน 3 กลมใหญคอ

19

1.2.1 กลมทหนงกลมทน าไปสการตดสนใจหรอกระท าการ กลาวคอยงเปนกลมทอยภายในตวบคคลคอ เชอและคด ซงประกอบดวย เหนชอบ คดชอบ 1.2.2 กลมทสองเปนกลมกอนทจะมการตดสนใจหรอการกระท า ประกอบดวย ระลกชอบ ตงใจมนชอบ พยายามชอบ และ 1.2.3 กลมทสามเปนกลมทเกดพฤตกรรมหรอการกระท า ประกอบดวย เจรจาชอบ กระท าชอบ และเลยงชพชอบ ซงอาจแสดงใหเหนแบบแผนไดตามภาพท 1

กลมเชอ และคดชอบ

- เชอชอบ

- คดชอบ กลมกอนทจะกระท ำชอบ

- ระลกชอบ

- ตงใจมนชอบ

- พยายามชอบ

กลมกระท ำชอบ

- เจรจาชอบ

- กระท าชอบ

- เลยงชพชอบ

กลมกอนทจะกระท ำชอบ

- ระลกชอบ

- ตงใจมนชอบ

- พยายามชอบ

กลมกระท ำชอบ

- เจรจาชอบ

- กระท าชอบ

- เลยงชพชอบ

-

กลมเชอ และคดชอบ

- เชอชอบ

- คดชอบ

20

ภาพท 1.1 กระบวนทศนเรมตนจากฐานเชอและหรอฐานคด และจบลงทการกระท า ความเชอ และความคดถอเปนฐานหรอจดเรมตนของการกระท า หากฐานเชอหรอฐานคดถกตองกจะน ามาสการใชความพยายามทถกตองและในทายทสดกจะน ามาสการกระท าไมวาจะเปนการพด การกระท าทางกาย และการเลยงชพทถกตองตามฐานเชอและหรอฐานคด ดงนน จงถอวากระบวนทศนเปนการประกนพฤตกรรมหรอการกระท า ถาความเชอและความคดนนมแบบแผนมาจากประสบการณหรอการรบรเดมของบคคลในทางจตวทยาเรยกวา Schema ซงเปนฐานก าหนดการรบรและเจตคตของปจเจกบคคล แตในกรณทเปนฐานเชอหรอฐานคดของกลมหรอประชาคมหนงๆ จะเรยกวา กระบวนทศนหรอParadigm และถาเราแยกฐานเรมตนกอนน ามาสการมพฤตกรรมออกเปนสองฐานจะพบวาพฤตกรรมมทมาจากสองฐาน คอ ฐานเชออยางหนง และฐานคดอกอยางหนงโดยฐานเชออาจสมพนธหรอไมสมพนธกบฐานคดกได แตผลสดทายคอเกดการกระท าหรอมพฤตกรรมเปนผลตามมาเสมอถาบรรยากาศหรอสงแวดลอมเออตอการแสดงพฤตกรรมดงปรากฏตามภาพท 2

ฐานเชอ คด ท า เชอ ท า ฐานคด เชอ ท า คด ท า ภาพท 1.2 รปแบบของกระบวนทศน 4 กระบวน

ฐำนเชอ

คด

ท ำ

เชอ

ท ำ

ฐำนคด เชอ

ท ำ

คด

ท ำ

21

กระบวนทศน 4 กระบวนนมฐานเรมตนทฐานเชอ กบฐานคดในกรณทเชอในสงทอยนอกตน และสงนนผานการวจยและพสจนมาแลวจนกลายเปนทฤษฎกเรยกวาเปนฐานเชอทถกตองหรอสมมาทฏฐจะสงผลใหเกดกระบวนการคดทถกตองและสงผลใหการกระท าถกตองตามมาดวย แตในบางกรณเชอแลวไมน ามาสการไตรตรองปรบปรงใหเหมาะสมกบบรบทเสยกอน แตมการกระท าตามความเชอนนเลย กระบวนทศนแบบนอาจจะไมประกนผลลพธเทากบการคดไตรตรองกอนตดสนใจท า ในกรณทมความเชอมนในตนเองถอวาเปนความมนใจในกระบวนการคดของตนแตอาจยงไมน าไปสการตดสนใจหรอกระท าโดยทนท หรอยงไมดวนสรปในผลของความคดนนแตไดน าผลความคดนนมาสการเทยบเคยงผลของการคดกบความเชอหรอทฤษฎกอนจงจะน าไปสการกระท า กระบวนทศนแบบนจะประกนผลลพธไดดกวาการคดแลวตดสนใจท าทนท เพราะการกระท าเชนนนเรยกวาเปนการเชอมนในตนเองสงมากหรอสงเกนไป (Over Self Confidence) จนไมน าผลของความคดของตนเองไปเทยบเคยงกบทฤษฎหรอหลกการใดๆ เลย ดวยหลกตรรกดงกลาวกระบวนทศนทมฐานมาจากความเชอทถกตองจะประกนผลลพธมากกวาฐานคด และกระบวนทศนทมาจากฐานคดทไมมการพนจพจารณาในผลทยบกบทฤษฎหรอหลกการใดๆ กอนถอเปนกระบวนทศนทเสยงทสดเพราะปจจยแหงการน าไปคดคอขอมลทไดมาอาจไดมาโดยไมครบถวนหรอไมถกตองแมขนตอนหรอวธคดจะมระบบกตาม นกวชาการเหนวาการยกหรอเปลยนกระบวนทศน (Paradigm Shift) ตองเปนการเปลยนในหลกการทสงผลตอพฤตกรรมของประชาคมในภาพใหญมใชปรบเปลยนเพยงเลกนอย การเปลยนแปลงทถอวาเปนการเปลยนแปลงกระบวนทศน เชน เดมคนสวนใหญเชอวาโลกแบนจะงดเวนเดนทางไปทเสนขอบฟา ตอมามการพสจนใหเหนวาโลกกลมจากการเดนทางรอบโลกโดยไมตกจากโลกท าใหคนทงหลายเปลยนฐานเชอจากโลกแบนมาเปนโลกกลม ประชาคมโลกหรอคนทงหลายกจะเดนทางโดยไมเกรงกลวเสนขอบฟาอกตอไป หรอในกรณการเปลยนวธแสวงหาค าตอบแบบนรนย (Deduction) ทเปนวธการทนยมใชมาแตตงเดมทมกระบวนการสรปเปน 3 ขนตอนดงตวอยางตอไปน เรมตนจากประโยคตง (Major Premise) “คนสรวมเสอสชมพเปนคนไทย” ประโยครอง (Minor Premise) “นายปเตอรสรวมเสอสชมพ” การสรป (Conclusion) “ดงนน นายปเตอรเปนคนไทย” การแสวงหาค าตอบแบบนใชมานานจนกระทงเรมมการตงค าถามวา ถาประโยคตงผด ขอสรปกจะผดตามไปดวย จงไดมการเสนอวธแสวงหาค าตอบแบบอปนย (Induction) โดยใชวธกลบกน รวมทงปฏเสธวธการแบบนรนยจนกระทงมผพบวาการแสวงหาค าตอบทงสองฐานเปนวธการทน ามาสค าตอบทถกตองไดแตตองมสมมตฐานหรอเงอนไข การเปลยนวธแสวงหาค าตอบจากเดมทยดเฉพาะแบบใดแบบหนงมาเปนการผสมผสานทงสองแบบทเรยกวาวธการแสวงหาค าตอบแบบวทยาศาสตร และไดใชสบตอมาจนถงปจจบน การเปลยนแปลงฐานคดในแตละครงสงผลตอพฤตกรรมของประชาคมจงถอวาเปนการเปลยนกระบวนทศนหรอยกกระบวนทศน

22

มประเดนวาการเปลยนแปลงทสงผลตอแบบแผนการคด หรอการกระท าของประชาคมนนตองสงผลมากนอยเพยงใดจงจะถอวาเปนการปรบเปลยนกระบวนทศนซงในปจจบนค าตอบในเรองนยงไมอาจสรปไดอยางเดดขาดยงคงตองหาขอยตทางวชาการในเรองนกนตอไป 1.3 การอธบายในทางวชาการ ในปจจบนมนกวชาการทน าเสนอแนวคดเกยวกบกระบวนทศนทส าคญอยสองคน คนแรกทน าเสนอเรองนคอ โธมส ซามานเอล คนส โดยน าเสนอไวในหนงสอชอ The structure of scientific revolutions ในป 1996 แตไดน าเสนอในบรบททเฉพาะเจาะจงในแวดวงวทยาศาสตรเทานน ในขณะทในโลกนยงมศาสตรอนอกจ านวนมาก และคนทสองทน าเสนอความหมายของกระบวนทศนในบรบททกวางขวางกวา คอ ฟรตจอฟ คาปรา โดยน าเสนอไวในหนงสอ The web of life ในป 1997 1.3.1 ความหมายในทศนะของคนส หนงสอ The structure of scientific revolutions ไดมการกลาวถงสาระของกระบวนทศนไวในบททชอวา Priority of paradigm หนา 43-51 และบทสงทาย ซงมผสรปความหมายไววา “A paradigm is an established set of beliefs in this scientific community (normal science) ; and a paradigmatic is when a change is brought about in these beliefs when scientific research demonstrates flaws (anomalies) in the beliefs” กระบวนทศนคอการน าเอากลมความเชอทเกดใหมเขาไปในประชาคมวทยาศาสตรจนแสดงออกมาในรปการท าวจยทผดแผกไป ดงนน ความส าเรจทางวทยาศาสตรทไดรบการยอม รบจนกลายมาเปนตวแบบแนวคด คานยม และความเชอในการมองปญหาและก าหนดวธการแกปญหาของประชาคมวทยาศาสตร ซงเปนวธการทแตกตางจากเดมหรอกลาวโดยสรปกคอการเปลยนแปลงฐานเชอทางวทยาศาสตรทแตกตางจากเดมนกอใหเกดความเปนสากล (Normal Science) ซงจะน าไปสการก าหนดพฤตกรรมของประชาคมวทยาศาสตรคอไป จากความหมายตามทศนะของคนสแสดงใหเหนวากระบวนทศนตามทศนะนจะตองอยเฉพาะแวดวงทางวทยาศาสตรเทานน 1.3.2 ความหมายในทศนะของคาปรา หนงสอ The web of life หนา 35 ไดใหความหมายกระบวนทศนทเชอมโยงเปนเครอขายชวตไวในมมมองทกวางกวาแวดวงหรอประชาคมวทยาศาสตรของคนสโดยใหค าอธบายไววา “The view of living systems as networks provides a novel perspective on the soul hierarchies of nature. Since living systems at all levels are networks, we must visualize the web of life as living system (networks) interacting in network fashion with other systems (network) ..” กระบวนทศนหรอมมมองใหมทมตอธรรมชาตทเหนวามความเชอมโยงซอนกนอยหลายระดบชนและเปนเครอขายเชอมโยงกนทกระบบชวตตามทศนะของคาปราแสดงใหเหนวาประชาคมวทยาศาสตรเปนเพยงหนงระบบในอกหลายๆ ระบบและเหนวาการก าหนดกระบวนทศนตามทศนะของ คนส ทยดแวดวง

23

วทยาศาสตรเปนเพยงระบบเดยวจงเปนการมองแบบกลไกแยกสวน (Mechanism) ไมไดมองแบบองครวม (Holistic) การเปลยนแปลงทางวทยาศาสตรไมนาจะครอบคลมระบบชวตทงหมดได เมอประมวลแนวคดทงในเชงภาษา เชงสาระ และเชงวชาการแลวอาจสรปไดวากระบวนทศนหมายถงฐานเชอหรอฐานคดทมอทธพลตอการตดสนใจและกระท าการของประชาคมหนงๆ ซงมไดจ ากดเฉพาะในแวดวงหรอประชาคมวทยาศาสตรแตหมายรวมถงระบบและเครอขายทงมวลทสงผลตอระบบชวตดวย 2. ประเภทของกระบวนทศน การจ าแนกประเภทของกระบวนทศน สามารถจ าแนกในเชงปรชญาและเชงแบบแผนชวตหรอเชงวฒนธรรมได ดงน 2.1 กระบวนทศนในเชงปรชญา หมายถง ฐานเชอหรอฐานคดทใชความรของบคคลไปก าหนดวธการแสวงหาใหไดมาซงความรใหไดเพมขน ความรทมอทธพลตอฐานเชอและฐานคดของประชาคมในทางปรชญาแบงเปน 3 ประเภทหรอ3 ฐานคอ 2.1.1 กระบวนทศนแบบเอกนยม (Monism Paradigm) เปนทศนะทถอวาสงเปนจรงซงเปนพนฐานของสงทงปวงนนมเพยงหนงเดยว เชน เชอวาโลกนมแตสสารไมมสงอนใดอกแลวเรยกฐานเชอแบบนวา สสารนยม (Materialism) หรอพวกทเชอวาโลกนมแตจตเทานนไมมสงอนใดอกแลวเรยกฐานเชอแบบนวา จตนยม (Idealism) พวกเอกนยมจะไมยอมผสมผสานความเชอของกลมตนเองเขากบทศนะอน กรณของคนสอาจถอวาเปนกลมเอกนยมไดหากคนสไมยอมรบวายงมระบบซอนกนอยอกหลายระบบโยงใยเปนเครอขายสลบซบซอนอกมากมาย มไดมเพยงวทยาศาสตรหรอประชาคมวทยาศาสตรเทานน จงเรยกกลมทมฐานเชอและฐานคดแบบนวา กระบวนทศนแบบเอกนยม 2.1.2 กระบวนทศนแบบทวนยม (Dualism Paradigm) เปนทศนะทถอวามสงทเปนจรงเพยงสองสงซงไมขนตอกน และไมอาจทอนลงมาเปนอกสงหนง แตอาจสมพนธกนได เชน ในทางอภปรชญาเชอวามนษยมองคประกอบสองอยางคอ กาย กบจตสมพนธกน หรอในทางญาณวทยา (Epistemology) มทศนะวาในการรบรของจตนนมการรบรอยสองชนดเทานนทปรากฏตอประสาทสมผส เรยกวา “สภาพทปรากฏ” (Appearance) และ “ความปนจรง” (Reality) โดยความเปนจรงนจะอยเบองหลงสภาพทปรากฏนน จงเรยกฐานเชอและฐานคดแบบนวา กระบวนทศนแบบทวนยม 2.1.3 พหนยม (Pluralism Paradigm) เปนทศนะทถอวาสงเปนจรงมอยหลายชนด แตละชนดไมอาจทอนลงเปนชนดอนได เชนในปรชญาการเมองเชอวาสงคมทพงปรารถนานนควรมสถาบนทหลากหลาย โดยไมมสถาบนใดมอ านาจเดดขาดเหนอสถาบนอน และเปนสงคมทยอมรบฟงอยางมขนตหรอมความอดทนทจะรบฟงตอความเหนทแตกตางกน จงเรยกฐานเชอและฐานคดแบบนวา กระบวนทศนแบบพหนยม

24

2.2 กระบวนทศนในเชงวฒนธรรม แบบแผนในการเชอและการคดทกระท าซ าๆ ของประชาคมหนงๆ จนเปนวถชวตเราเรยกแบบแผนนวา วฒนธรรม โดยแบงกระบวนทศนตามประเภทของฐานออกเปน 4 กระบวนทศนได ดงน 2.2.1 กระบวนทศนแบบฐานเชอและมเหตผล มองคประกอบเชอมโยงกนคอ เชอ สงผลตอ การคด และการคดสงผลตอการตดสนใจหรอการกระท าการ 2.2.2 กระบวนทศนแบบฐานเชอและไมใชเหตผล มองคประกอบเชอมโยงกนคอ เชอแบบปลงใจเชอโดยไมมขอสงสยหรอบางครงเรยกวา ศรทธา จงไมมการคดกลนกรองกอน แตตดสนใจหรอกระท าการตามฐานเชอนนเลยโดยตรง 2.2.3 กระบวนทศนแบบฐานคดและมการกลนกรองกบแนวคดทฤษฎ มองคประกอบเชอมโยงกนคอ คดแลวน าผลการคดมาเทยบเคยงกบทฤษฎหรอความเชอแลวจงตดสนใจกระท าการ 2.2.4 กระบวนทศนแบบฐานคดแบบไมมกลนกรอง มองคประกอบเชอมโยงกนคอ คดแลวตดสนใจท าโดยไมมการน าผลความคดไปเทยบเคยงกบทฤษฎใดๆ กอน กระบวนทศนแบบแรกจะประกนผลลพธมากกวากระบวนทศนแบบอนๆ 3. ความส าคญของกระบวนทศน ประชาคมใดมฐานเชอหรอฐานคดแบบใดจะแสดงออกทางพฤตกรรมตามฐานเชอหรอฐานคดแบบนน เชน ในกรณทประชาคมหนงๆ เชอวาการไดรบการรกษาพยาบาลจากรฐเปนสทธดานเดยวโดยไมมหนาทอนใดประกอบ ประชาคมนนกจะใชสทธอยางเตมท ไมก ากบพฤตกรรมอนไมเหมาะสมของตนเองจงอาจกลาวไดวากระบวนทศนเปนตวก าหนดแบบแผนของประชาคมและถาหากกระบวนทศนมไดหมายถงการกอใหเกดผลในภาพรวมอยางเปนสากลเชนเดยวกบ normal science ของคนสแตหมายถงฐานเชอหรอฐานคดของประชาคมหนงๆ ทมผลตอการก าหนดพฤตกรรมของประชาคมกลมนนกอาจแสดงใหเหนวากระบวนทศนมความส าคญตอการก าหนดพฤตกรรมของกลมตางๆ ทมความสมพนธเชอมโยงกนซงถอวาเปนการมองหรอวเคราะหในเชงระบบ (System Approach) แบบจ าลองในเชงระบบทภาคธรกจนยมน ามาใชในการวเคราะหเชงกลยทธมากแบบหนงคอ แบบจ าลองหาปจจยอทธพล หรอ Five Forces Model ของ ไมเคล อ พอรเตอร (Michael E. Porter) ประกอบดวย คแขง (Competitor) โดยเฉพาะคแขงทเขามาใหม (New Entrance) ผสงมอบปจจยการผลต (Suppliers) กระบวนการภายในขององคกร (Internal Process) ผซอ (Buyer) และการใชสงทดแทนเมอสถานการณทง 4 พลงอ านาจทกลาวมาเกดการเปลยนแปลงเรยกพลงอ านาจทหานวา การทดแทน (Substitute) จากแบบจ าลองในภาคธรกจอาจน ามาเทยบเคยงเพอประยกตในการวเคราะหระบบสขภาพได ดงน

25

ตารางท 1.3 พลงอ านาจในภาคธรกจและในระบบสขภาพ หาพลงอ านาจในภาคธรกจ หาพลงอ านาจในระบบสขภาพ - พลงแขงขนของคแขง - พลงของผสงมอบปจจยผลต - พลงกระบวนการภายในองคกร - พลงผซอ/ลกคา - พลงทดแทนเมอเกดการเปลยนแปลง

- สถานะปจจยทมผลกระทบตอสขภาพ - ผสนบสนนปจจยใหแกระบบสขภาพ - คณภาพการบรหาร/จดการ/บรการ - ประชาชน/องคกรทกภาคสวน - กลยทธทสมดลเมอมการเปลยนแปลง

พลงทหนงคอพลงของการแขงขน (Competition Force) อนเปนผลจากการเปลยนแปลงของ การเมอง เศรษฐกจ สงคม เทคโนโลย (Politic, Economic, Social, Technology: PEST) พลงทสองคอพลงของผสนบสนนปจจย (Supplier Force) พลงทสามคอพลงของกระบวนการภายในองคกร (Internal Process Force) ซงประกอบดวย กระบวนการหลก กระบวนการสนบสนน และกระบวนการสรางคณคา พลงทสคอพลงของผรบบรการหรอลกคา (Buyer/Customer Force) และพลงการทดแทน (Substitute Force) ในกรณทพลงตางๆ ขาดหายหรอเสอมไปจ าเปนตองหาวธการหรอกลยทธมาทดแทน โดยกลยทธทส าคญคอการใชเทคโนโลย หรอนวตกรรมมาทดแทนซงอาจเรยกพลงนวาเปนพลงทางกลยทธทสมดล ดงนน กระบวนทศนของประชาคมผก าหนดสถานะของพลงตางๆ จงมผลทส าคญ ดงน 3.1 สถานะของปจจยทมผลตอสขภาพ ของประชาชนอนเปนผลจากการเปลยนแปลงของ PEST และปจจยเชงระบาดวทยา คอ เชอโรค พฤตกรรมคน ตลอจนสงแวดลอม (Host, Agent, Environment) โดยใชดชนชวดผลกระทบดานสขภาพ (Health Impact Assessment) เปนตวบงชสถานะสขภาพ 3.2 รปแบบและวธการจดสรรทรพยากร หรอการก าหนดทศทางการบรหาร การจดการ หรอแมแตการบรการ เพอใหแกองคกรในระบบสขภาพน าไปใช ซงสวนใหญผสนบสนนปจจยทมผลตอระบบสขภาพมกเปนหนวยงานภาครฐ เชน สภาพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต ส านกงบประมาณ ส านกงานคณะกรรม การพฒนาระบบราชการ ส านกงานคณะกรรมการขาราชการพลเรอน โดยปจจยน าเขาอาจเปน กฎหมาย นโยบาย หรองบประมาณ ดงนน กระบวนทศนของกลมบคคลผก าหนดกฎหมาย และนโยบาย (Supplier Paradigm) จงมอทธพลตอการจดสรรทรพยากรใหแกองคกรในระบบสขภาพดวย 3.3 รปแบบและวธการด าเนนงานของกลมคนในองคกร ( Provider Paradigm) อาจแสดงออกในรปของกระบวนการพนฐาน (Primary Activity) หรอกระบวนหลก (Core Process) ขององคการเชน กระบวนหลกของโรงพยาบาลคอ การบ าบดรกษา ท าอยางไรจงจะใหผรบบรการไดในสงทมคณคาสนองความตองการของเขา วธการนเรยกวาการสรางคณคาใหแกผรบบรการ และการจะสรางคณคาใหแกผรบบรการไดกจ าเปนทผบรหารโรงพยาบาลจะตองใหการสนบสนน (Supportive Activities) แกกระบวนการสรางคณคาใหไดอยางเพยงพอและเหมาะสม

26

3.4 รปแบบและวธการรบบรการและการมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสย ( Customer and stakeholder paradigm) อาจแสดงออกในรปของการก าหนดคณคาในมมมองของกลมผบรโภคทตองการใหผ ใหบรการสนองตอบ รวมทงเขามามสวนรวมในการด าเนนงาน 3.5 รปแบบของการแสวงหาวธการเชอมโยงปจจยทงหมดใหมความสมดล โดยใชเทคโนโลย หรอนวตกรรมมาทดแทนสงทขาดหายไปทเรยกวา กระบวนทศนทสมดล อนน ามาสการก าหนดยทธศาสตรหรอกลยทธทสมดล (Balanced Strategic Paradigm) โดยกลยทธตองใหครอบคลมทงผสนบสนนทรพยากร ผ ใหบรการ ผรวมใหบรการ ผรบบรการ และประชาชนโดยสวนรวม พลงอ านาจทงหาจะมสถานะอยางไรขนอยกบกระบวนทศนของประชาคมทเกยวของซงอาจแสดงความสมพนธเชอมโยงไดตามภาพตอไปน

ฐานเชอ/ฐานคดของประชาคมตางๆ สถานะสขภาพจากการเปลยนแปลงทาง การเมอง เศรษฐกจ สงคม เทคโนโลย โรค พฤตกรรม สงแวดลอม กลมผมอ านาจสนบสนนทรพยากร (Supplier)

- ออกกฎหมาย/ระเบยบ

- ก าหนดนโยบาย - จดสรรทรพยากร กลมผผลต/ใหบรการ (Provider)

- ท างานหลก

กลมผมอ านาจสนบสนนทรพยากร (Supplier)

- ออกกฎหมาย/ระเบยบ

- ก าหนดนโยบาย -จดสรรทรพยากร

กลมผผลต/ใหบรการ (Provider)

- ท างานหลก

- สนบสนนปจจย - สรางคณคา

กลมผรบบรการ/ผบรโภค

(Customer)

- ก าหนดคณคาของผลผลต

- ใหขอมลยอนกลบ

- ใหความรวมมอ

การก าหนดกลยทธทสมดลจากทกกลมทงจากผสนบสนนทรพยากร/ผผลต/ใหบรการ/ผรบบรการฯ

สถานะสขภาพจากการเปลยนแปลงทาง การเมอง เศรษฐกจ สงคม เทคโนโลย โรค พฤตกรรม สงแวดลอม

ฐานเชอ/ฐานคดของประชาคมตางๆ

27

- สนบสนนปจจย - สรางคณคา กลมผรบบรการ/ผบรโภค (Customer)

- ก าหนดคณคาของผลผลต

- ใหขอมลยอนกลบ

- ใหความรวมมอ การก าหนดกลยทธทสมดลจากทกกลมทงจากผสนบสนนทรพยากร/ผผลต/ใหบรการ/ผรบบรการฯ

ภาพท 1.3 กระบวนทศนทสงผลตอสถานะของพลงอ านาจในระบบสขภาพ สรปความส าคญของกระบวนทศนทมฐานเชอและฐานคดแบบตางๆ จะมผลตอการก าหนดพฤตกรรมของกลมตางๆ อยางเชอมโยงสมพนธกนทงระดบนโยบาย หรอระดบผมอ านาจในการจดสรรทรพยากร ระดบของผใชทรพยากรเพอน าไปด าเนนงานจนเกดผลผลตสงมอบแกกลมผรบบรการ โดยฐานเชอและฐานคดของกลมผรบบรการจะมอทธพลตอการก าหนดคณคาทคาดหวงวาจะไดรบจากองคกรตางๆ ในระบบสขภาพ คณคาในมมมองของผรบบรการหรอลกคาและผมสวนไดสวนเสยทกกลม จะถกน าไปออกแบบวธการด าเนนงานทเรยกวากระบวนการสรางคณคา ในกรณทกระบวนทศนของกลมใดเปลยนแปลงไป องคการจะตองปรบวธการหรอกลยทธของตนเองใหสมดลกบทกกลมอยางตอเนอง เพราะในเชงวชาการนกวชาการผไดรบรางวลโนเบลดานเศรษฐศษสตรอยาง อมาตยา เซน (Amataya Sen: 1999) เสนอแนวคดทอาจสรปไดวา “ยงมความสดลกยงมความย งยน” หากเราตองการใหระบบสขภาพมคณลกษณะทพงประสงคอยางย งยนเรากคงตองมกระบวนทศนทสมดล ไมจมหรอหนกไปในมตใดมตหนง การน าแนวคด Five Forces แตเพยงแบบเดยวอาจจะยงไมเหมาะสมเพราะเปนแบบจ าลองทเหมาะส าหรบภาคธรกจทมการแยก Supplier กบ Customer ออกจากกนแตในปจจบนมการเปลยนแปลงไปจากเดมมากเพราะ Supplier อาจเปนคนเดยวหรอกลมเดยวกบ Customer กได แตกลยทธทสามารถบรณาการทงการออกแบบ การวางแผนและการก าหนดต าแหนงทางกลยทธคอการพฒนาองคการใหเปนองคการแหงการเรยนร หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 1.2.1 แลว โปรดปฏบตตามกจกรรม 1.2.1 ในแนวการศกษาหนวยท 1 ตอนท 1.2 เรองท 1.2.1

28

เรองท 1.2.2 แนวคดหลก และคณลกษณะทพงประสงคของระบบสขภาพ 1. แนวคดหลกของเปาหมายสขภาพ เปาหมายหลกจะเปนตวก าหนดวธการส าคญ (End Justifies Mean) กลาวคอ ถาเปาหมายหลกไมชดเจนวธการส าคญทจะบรรลกจะไมชดเจนตามไปดวย การท าความเขาใจในเปาหมายกอนจงเปนสงจ าเปน โดยเฉพาะแนวคดในการก าหนดเปาหมายในเชงอดมคตซงอาจแบงไดเปน 2 แนวคดคอแนวคดในเชงปรชญาสงคม และแนวคดในเชงแบบแผนปฏบตหรอในเชงวฒนธรรม 1.1 แนวคดหลกเปาหมายสขภาพเชงปรชญา ความหมายของแนวคดคอขอความคดทแสดงใหเหนถงแนวปฏบตได ดงนน ขอคดใดทไมสามารถน าไปสการปฏบตไดจะเปนเพยงความคดเหนธรรมดา โดยในทางปรชญานนมวธการแสวงหาความรทอรสโตเตลเคยใชในอดตเรยกวา วธนรนย (Deduction) โดยมองคประกอบทส าคญสามสวนคอ ขอความคดทแสดงเปนประโยคหลกหรอขอตงหลก (Major premise) ขอความคดทแสดงเปนประโยครองหรอขอตงรอง (Minor premise) และขอสรป (Conclusion) แตวธการแสวงหาความรแบบนมขอจ ากดเพราะถา ขอตงหลกไมถกตอง ขอสรปกจะไมถกตองตามไปดวยดงทกลาวมาแลวในเรองท 1.1.1 เปนเหตใหฟรานซส เบคอน (Francis Bacon) เสนอวธการแสวงหาความรแบบอปนย (Induction) โดยใชวธรวบรวมขอมลยอยๆ มาสรปรวบยอดแทนการก าหนดขอตงหลกกอน และตอมาเหนวาทงสองวธตางกสามารถน ามาใชไดจงน าทงสองวธมาผสมกนเปนวธการในการแสวงหาความรทางวทยาศาสตรทถกน ามาใชจนถงปจจบน แนวคดหลกทไมมการประกนความถกตองจะมความเสยงตอการสรปผลผดพลาดดงนน การน าเสนอแนวคดหลกเกยวกบระบบสขภาพจงตองยดปรชญามาเปนฐานในการก าหนดเปนขอตงหลก ปรชญาทน ามาสการก าหนดขอตงหลกทส าคญคอปรชญาสงคมซงไดก าหนดเปาหมายของมนษยไววา “มนษยปรารถนา เสรภาพ เสมอภาค และความยตธรรม” ในขณะทความยตธรรมหมายถง “ความเทยงธรรม ความชอบธรรม และ ความเสมอภาค” จากนยความหมายดงกลาว ความยตธรรมจงครอบคลมความเสมอภาคดวย โดยความยตธรรมแบงเปนสองประเภทคอ ความยตธรรมตามธรรมชาต (Natural Justice) และความยตธรรมตามทสงคมก าหนดหรอสญนยม (Conventional Justice) ดงนน จงอาจกลาวไดวาเปาหมายในการด ารงชวตของมนษยคอ การไดรบความ ยตธรรมและเสรภาพ เสรภาพตามหลกปรชญา หมายถง อสระภาพความเปนตวของตวเองซงมนยทส าคญอยสามนยคอ 1. สภาพทบคคลมสทธทจะกระท าการใดๆ ตามทตนปรารถนาโดยไมมอปสรรคขดขวางเรยกวาเสรธรรม (Liberty) 2. สภาพทปลอดพนจากสงทไมพงปรารถนา เชน ปลอดพนจากความขดสน ปลอดพนจากการเจบปวยทเรยกวา อสรภาพ (Freedom)

29

3. สภาพทหลดพนจากอปสรรคขดขวางมใหบคคลพฒนาตนเองไปสภาวะสมบรณของความเปนมนษย (Human Dignity) จากแนวคดหลกดงกลาวสามารถสรปเปนตารางได ดงน เสรภาพทางสขภาพ ยตธรรมทางธรรมชาต ยตธรรมทางสญนยม - มสขภาพโดยไมมอปสรรค - พนจากโรคภยไขเจบ - พนจากอปสรรคในการพฒนาตนสความสมบรณของความเปนมนษย

/ / /

/ / /

จากตารางแสดงใหเหนวาแนวคดหลกของเปาหมายสขภาพของมนษยทางธรรมชาตคอการไดรบเสรภาพและความยตธรรม การคมครองความยตธรรมทางธรรมชาตโดยสงคมหรอสญนยม คอการตรากฎหมายขนมาและรกษาการณใหเปนไปตามนนซงอาจแสดงใหเหนตามแนวทางแบบนรนยได ดงน ขอตงหลก “สงคมตองคมครองใหมนษยไดรบเสรภาพและความยตธรรมดานสขภาพ” ขอตงรอง “คนไทยเปนมนษย และการออกกฎหมายเปนวธการหนงในการคมครองเสรภาพและอ านวยความยตธรรมดานสขภาพแกมนษย” ขอสรป “คนไทยตองมกฎหมายคมครองเสรภาพและอ านวยความยตธรรมดานสขภาพ” 1.2 แนวคดหลกเปาหมายสขภาพเชงวฒนธรรม วฒนธรรมเปนวถชวตของมนษยอนเปนแบบแผนของการด าเนนชวตตงแตเกดจนถงตายโดยแบงเปนสองประเภทคอวฒนธรรมทเปนวตถ และวฒนธรรมทไมใชวตถ วฒนธรรมทเปนวตถอาจสอใหเหนถงแนวคดอนเปนทมาของวตถนนได ตวอยางเชนภาษาและกฎหมายถอเปนวฒนธรรมทไมใชวตถแตสามารถสทอนใหเหนแนวคดไดวาเหตผลหรอทมาของวตถนเพอสนองเปาหมายใด ในกรณนการท าความเขาใจวาเปาหมายของสขภาพมทมาอยางไรอาจพจารณาจากความหมายของค าได ดงน สขภาพตรงกบภาษาองกฤษวา Health ซงมรากศพทมาจากค าวา Wholesome หรอTotal ทหมายถง ทงหมด หรอทงมวล อนแสดงใหเหนวาค าวาสขภาพยงมองคประกอบอนๆ อกทแสดงใหเหนวาความหมายนเนนทความเปนปรมาณ และในอกความหมายหนงของ Health คอค าวา Happiness หรอความสข จงอาจแปลรวมความตามรากศพทไดวา Health หมายถงความสขทงมวล (Total Happiness) สวนค าวาสขนนอาจแบงเปน 2 ประเภทคอ สขแบบพงพง (Dependent Happiness) ตองอาศยปจจยภายนอกตนจงจะมความสข เรยกวา สามสสข และสขแบบอสระหรอสขแบบไมพงพง (Independent Happiness) เปนความสขทเกดขนโดยตนเองไมขนอยกบปจจยภายนอก เรยกวา นรามสสย ซงจะเปนสขทย งยนกวาสขแบบสามสสข ดงนน การกระท าใดทไมสงเสรมใหเกดนรามสสขถอวาเปนวธการทไมเหมาะสม

30

โดยสรปแนวคดหลกอนแสดงเปาหมายสขภาพของมนษยทงในเชงปรชญาและวฒนธรรม คอ การมงใหเกดเสรภาพและยตธรรมดานสขภาพแบบยงยนดวยการท าใหเกดสขแบบไมพงพงหรอสามสสข 2. คณลกษณะพงประสงคของระบบสขภาพ พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายของค าวาระบบไววาหมายถงระเบยบเกยวกบการรวมสงตางๆ ซงมลกษณะซบซอนใหเขาล าดบประสานกนเปนอนเดยว ตามหลกเหตผลทางวชาการ หรอปรากฏการณธรรมชาตซงมสวนสมพนธประสานเขาดวยกนโดยก าหนดรวมเปนอนหนงอนเดยวกน จากนยความหมายดงกลาวแสดงใหเหนวาระบบมองคประกอบหลายอยางทถกน ามารวมกนตามล าดบ มการประสานกนเปนอนหนงอนเดยวกนโดยไมแปลกแยก และการน ามาประสานรวมกนนนอยบนเหตผลของหลกวชาการและธรรมชาต ท าใหแบงความยตธรรมเปนความยตธรรมโดยธรรมชาตและความยตธรรมทสงคมก าหนด ความยตธรรมจงถอเปนอ านาจหรอผลประโยชนของบคคลซงเรยกวา “สทธ” แบงเปน “สทธตามธรรมชาต” และสทธทสงคมรบรองเรยกวา “สทธตามกฎหมาย” เมอกฎหมายรบรองสทธ กฎหมายกจะใหความคมครองจงพบวาเครองมอทจะบรรลความยตธรรมของสงคมคอการมและใชกฎหมาย กฎหมายเปนกฎเกณฑขอบงคบทตราขนโดยผมอ านาจสงสดในรฐ (รฐ + อธปตย = รฐาธปตย) เพอก าหนดและหรอควบคมพฤตกรรมของบคคล ซงตามธรรมดาผใดฝาฝนยอมไดรบผลรายตามทกฎหมายก าหนด เมอความยตธรรมดานสขภาพเปนสทธตามกฎหมาย กฎหมายกจะใหการคมครองจงอาจสรปองคประกอบของระบบสขภาพทพงประสงคตามเจตนารมณทกฎหมายบญญตได ดงน 2.1 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย รฐธรรมนญฉบบทใชอยในปจจบนคอรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2550 มบทบญญตทแสดงใหเหนถงคณลกษณะพงประสงคทเกยวของกบสขภาพสองลกษณะคอ การแสดงสทธในการไดรบบรการสาธารณสขจากรฐ และการคมครองสทธทบญญตไวโดยบญญตเปนแนวนโยบายพนฐานแหงรฐไว ดงน 2.1.1 สทธในการไดรบบรการสาธารณสขจากรฐ มาตรา 52 บคคลยอมมสทธเสมอกนในการรบบรการทางสาธารณสขทเหมาะสม และไดมาตรฐาน และผยากไรมสทธไดรบการรกษาพยาบาลจากสถานบรการสาธารณสขของรฐ โดยไมเสยคาใชจาย บคคลยอมมสทธไดรบการบรการสาธารณสขจากรฐซงตองเปนไปอยางทวถง และมประสทธภาพ บคคลยอมมสทธไดรบการปองกนและขจดโรคตดตออนตรายจากรฐอยางเหมาะสม โดยไมเสยคาใชจายและทนตอเหตการณ 2.1.2 การคมครองสทธในการไดรบบรการสาธารณสข เพอใหสทธพนฐานดานสาธารณสขของประชาชนไดรบการคมครอง รฐธรรมนญไดก าหนดแนวนโยบายเพอใหรฐบาลน าไปใชในการจดบรการ มาตรา 80 รฐตองด าเนนการตามแนวนโยบายดานสงคม การสาธารณสข การศกษา และวฒนธรรม ดงตอไปน

31

(1) คมครองและพฒนาเดกและเยาวชน สนบสนนการอบรมเลยงดและใหการศกษา ปฐมวย สงเสรมความเสมอภาคของหญงและชาย เสรมสรางและพฒนาความเปนปกแผนของสถาบน ครอบครวและชมชน รวมทงตองสงเคราะหและจดสวสดการใหแกผสงอาย ผยากไร ผพการหรอทพพลภาพ และผอยในสภาวะยากล าบาก ใหมคณภาพชวตทดขนและพงพาตนเองได (2) สงเสรม สนบสนน และพฒนาระบบสขภาพทเนนการสรางเสรมสขภาพอนน าไปส สขภาวะทย งยนของประชาชน รวมทงจดและสงเสรมใหประชาชนไดรบบรการสาธารณสขทม มาตรฐานอยางทวถงและมประสทธภาพ และสงเสรมใหเอกชนและชมชนมสวนรวมในการพฒนา สขภาพและการจดบรการสาธารณสข โดยผมหนาทใหบรการดงกลาวซงไดปฏบตหนาทตามมาตรฐาน วชาชพและจรยธรรม ยอมไดรบความคมครองตามกฎหมาย (3) พฒนาคณภาพและมาตรฐานการจดการศกษาในทกระดบและทกรปแบบ ใหสอดคลองกบความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคม จดใหมแผนการศกษาแหงชาต กฎหมาย เพอพฒนาการศกษาของชาต จดใหมการพฒนาคณภาพครและบคลากรทางการศกษาใหกาวหนา ทนการเปลยนแปลงของสงคมโลก รวมทงปลกฝงใหผเรยนมจตส านกของความเปนไทย มระเบยบวนย ค านงถงประโยชนสวนรวม และยดมนในการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรย ทรงเปนประมข (4) สงเสรมและสนบสนนการกระจายอ านาจเพอใหองคกรปกครองสวนทองถน ชมชน องคการทางศาสนา และเอกชน จดและมสวนรวมในการจดการศกษาเพอพฒนามาตรฐานคณภาพ การศกษาใหเทาเทยมและสอดคลองกบแนวนโยบายพนฐานแหงรฐ (5) สงเสรมและสนบสนนการศกษาวจยในศลปวทยาการแขนงตางๆ และเผยแพรขอมล ผลการศกษาวจยทไดรบทนสนบสนนการศกษาวจยจากรฐ (6) สงเสรมและสนบสนนความรรกสามคคและการเรยนร ปลกจตส านก และเผยแพร ศลปวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณของชาต ตลอดจนคานยมอนดงามและภมปญญาทองถน 2.2 พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 เจตนารมณของพระราชบญญตฉบบนปรากฏอยในหมายเหตทายพระราชบญญตซงสรปไดวา กฎหมายฉบบนถกตราขนเพอเปนแนวทางในการวางระบบเพอดแลแกไขปญหาดานสขภาพของประชาชน จงไมอาจมงเนนทการจดบรการเพอการรกษาพยาบาลเพยงดานเดยว เพราะจะท าใหรฐและประชาชนตองเสยคาใชจายมาก และจะเพมมากขนตามล าดบ ในขณะเดยวกนโรคและปจจยทคกคามสขภาพมการเปลยนแปลงและมความยงยากสลบซบซอนมากขน จ าเปนตองด าเนนการใหประชาชนมความรเทาทน มสวนรวม และมระบบเสรมสรางสขภาพและระวงปองกนอยางสมบรณ สมควรมกฎหมายวาดวยสขภาพแหงชาต เพอวางกรอบและแนวทางในการก าหนดนโยบาย ยทธศาสตรและการด าเนนงานดานสขภาพของประเทศรวมทงมองคกรและกลไกเพอใหเกดการด าเนนการอยางตอเนองและมสวนรวมจากทกฝาย อนจะน าไปสเปาหมายในการสรางเสรมสขภาพ รวมทงสามารถดแลแกไขปญหาดานสขภาพของประชาชนไดอยางมประสทธภาพและทวถง

32

2.3 พระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2545 เจตนารมณของพระราช บญญตนปรากฏในหมายเหตทายพระราชบญญตซงสรปไดวาเพอคมครองสทธในการไดรบบรการสาธารณสขทไดมาตรฐานของประชาชนตามทบญญตไวในรฐธรรมนญ และเพอใหเปนไปตามแนวนโยบายในการคมครองสทธดงกลาวจงตรากฎหมายฉบบนขนโดยจดระบบการใหบรการสาธารณสขทจ าเปนตอสขภาพและการด ารงชวตใหมการรกษาพยาบาลทมมาตรฐาน โดยมองคกรก ากบดแลซงจะด าเนนการโดยการมสวนรวมกนระหวางภาครฐและภาคประชาชนเพอจดการใหมระบบการรกษาพยาบาลทมประสทธภาพทงประเทศ และใหประชาชนชาวไทยมสทธไดรบบรการสาธารณสขทมมาตรฐานดวยกนทกคน นอกจากนเนองจากในปจจบนระบบการใหความชวยเหลอในดานการรกษาพยาบาลไดมอยหลายระบบ ท าใหการเบกจายเงนมความซ าซอนกน จงสมควรน าระบบการชวยเหลอดงกลาวมาจดระบบรวมกนเพอลดคาใชจายในภาพรวมในดานการสาธารณสขดงกลาวมใหเกดความซ าซอนกน และจดระบบใหมใหมประสทธภาพยงขน 2.4 พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 เนองจากปจจยทท าใหเกดการระบาดของโรคในทางวชาการประกอบดวย โรค คน และสงแวดลอม การควบคมการระบาดของโรคจงตองใหครอบคลมทงสามปจจย และกฎหมายทใชในงานสาธารณสขซงใชมาตงแต พ.ศ. 2484 ยงไมมมาตรการก ากบดแลและปองกนอนามยสงแวดลอมอยางเพยงพอและอยางมประสทธ ภาพจงมการตรากฎหมายฉบบนใชแทน โดยเจตนารมณของพระราชบญญตนปรากฏในหมายเหตทายพระราชบญญตซงสรปไดวาเพอแกปญหาความไมครอบคลมดงกลาวจงเพมมาตรการก ากบควบคมโดยการปรบปรงอ านาจหนาทและบทลงโทษใหเหมาะสมกบการเปลยน แปลงไปของสถานการณ 2.5 พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 การรบบรการสาธารณสขถอวาเปนการบรโภค ดงนน ประชาชนจงมสทธทจะไดรบการคมครองตามพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 ( แกไขเพมเตมถงฉบบท 2 พ.ศ. 2541 ) ไดบญญตสทธของผบรโภคทจะไดรบความคมครองตามกฎหมายไว 5 ประการ ดงน 1) สทธทจะไดรบขาวสารรวมทงค าพรรณนาคณภาพทถกตองและเพยงพอเกยวกบสนคาหรอบรการ ไดแก สทธทจะไดรบการโฆษณาหรอการแสดงฉลากตามความจรงและปราศจากพษภย รวมถงสทธทจะไดรบทราบขอมลเกยวกบสนคาหรอบรการอยางถกตองและเพยงพอทจะไมหลงผดในการซอสนคาหรอบรการ 2) สทธทจะมอสระในการเลอกหาสนคาหรอบรการ ไดแก สทธทจะเลอกซอสนคาหรอรบบรการโดยความสมครใจของผบรโภค และปราศจากการชกจงใจอนไมเปนธรรม 3) สทธทจะไดรบความปลอดภยจากการใชสนคาหรอบรการ ไดแกสทธทจะไดรบสนคาหรอบรการทปลอดภย มสภาพและคณภาพไดมาตรฐานเหมาะสมแกการใช ไมกอใหเกดอนตรายตอชวต รางกาย หรอทรพยสน 4) สทธทจะไดรบความเปนธรรมในการท าสญญา ไดแก สทธทจะไดรบขอสญญาโดยไมถกเอารดเอาเปรยบจากผประกอบธรกจ

33

5) สทธทจะไดรบการพจารณาและชดเชยความเสยหาย ไดแก สทธทจะไดรบการคมครองและชดใชคาเสยหาย เมอมการละเมดสทธของผบรโภค จากบทบญญตกฎหมายทส าคญดงกลาวแสดงใหเหนถงสทธดานสขภาพในฐานะประชาชนทวไป และในฐานะผบรโภค สทธเหลานจะเปนตวก าหนดใหรฐบาลและหรอผใหบรการตองก าหนดวธการหรอกระบวนการ ตลอดจนปจจยทน าไปใชในการใหบรการสาธารณสขหรอจดระบบเพอบรรลสทธดงกลาวปรากฏตามภาพตอไปน

ปจจย/ทรพยากร - ทรพยากรบคคล

- ทรพยากรธรรมชาต - ภมปญญาทองถน

- งบประมาณ

- เทคโนโลย กระบวนการ - แนวนโยบายแหงรฐ

- การจดโครงสราง - การจดสรรทรพยากร - การจดการงาน

- การบรการ ฯลฯ สทธตามกฎหมาย - สทธพนฐานตามรฐธรรมนญ

- สทธทจะอยในสงแวดลอมและ

สทธตามกฎหมาย - สทธพนฐานตามรฐธรรมนญ

- สทธทจะอยในสงแวดลอมและ ธรรมชาตทมคณภาพ

- สทธทจะอยโดยปลอดเหตร าคาญ

และสภาพทไมเออตอสขภาวะ - สทธทจะไดรบหลกประกนสขภาพ

- สทธของผบรโภคสนคา/บรการดาน

สขภาพ

กระบวนการ - แนวนโยบายแหงรฐ

- การจดโครงสราง - การจดสรรทรพยากร - การจดการงาน

- การบรการ ฯลฯ

ปจจย/ทรพยากร - ทรพยากรบคคล

- ทรพยากรธรรมชาต - ภมปญญาทองถน

- งบประมาณ

- เทคโนโลย

34

ธรรมชาตทมคณภาพ

- สทธทจะอยโดยปลอดเหตร าคาญ

และสภาพทไมเออตอสขภาวะ

- สทธทจะไดรบหลกประกนสขภาพ

- สทธของผบรโภคสนคา/บรการดาน

สขภาพ

ภาพท 1.4 สทธตามกฎหมายเปนตวก าหนดกระบวนการและปจจยสขภาพ พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 ถอเปนกฎหมายส าคญในการจดการระบบสขภาพไดใหความหมายค าวาระบบสขภาพไววาหมายถงระบบความสมพนธทงมวลทเกยวของกบสขภาพ โดยมระบบบรการสาธารณสชเปนสวนหนงของะบบสขภาพ และธรรมนญวาดวยสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2552 ซงตราขนโดยอาศยอ านาจตาม พ.ร.บ สขภาพแหงชาตฯ ซงธรรมนญสขภาพฉบบนไดรบความเหนชอบจากคณะรฐมนตรแลว ธรรมนญสขภาพฯไดก าหนดคณลกษณะอนพงประสงคของระบบสขภาพไวในหมวด 2 คณลกษณะทพงประสงคและเปาหมายของระบบสขภาพไวในขอ 11 – ขอ 15 ดงน ขอ 11. ระบบสขภาพจะตองอยบนพนฐานของหลกคณธรรม จรยธรรม มนษยธรรม ธรรมาภบาล ความรและปญญา ขอ 12 ระบบสขภาพจะตองสอดคลองกบวถชวตและวฒนธรรมชมชนทงระดบทองถนและระดบประเทศ ยดหลกการพฒนาอยางย งยน สงเสรมการชวยเหลอเกอกลซงกนและกน สงเสรมการพงตนเอง และยดแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ขอ 13 การจดการระบบสขภาพตองยดหลกธรรมาภบาล ขอ 14 ระบบสขภาพจะตองเกอหนน สงเสรม และเอออ านวยใหบรรลเปาหมายแหงสทธและหนาทดานสขภาพทกประการตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พระราชบญญตสขภาพแหงชาต และกฎหมานยทเกยวของ ขอ 15 กรอบเวลาเปาหมายของธรรมนญเปนภาพรวมของระบบสขภาพทมองยาวไปถง ป พ.ศ. 2563 สรปแนวคดหลกและคณลกษณะพงประสงคของระบบสขภาพคอการยดแนวคดหลกเชงปรชญาและวฒนธรรมมาก าหนดเปาหมายใหสอดคลองกบธรรมนญสขภาพ และยดพนฐานของหลกคณธรรม จรยธรรม มนษยธรรม ธรรมาภบาล ความรและปญญา เปนแนวทาง หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 1.2.2 แลว โปรดปฏบตตามกจกรรม 1.2.2 ในแนวการศกษาหนวยท 1 ตอนท 1.2 เรองท 1.2.2

35

เรองท 1. 2. 3 กระบวนทศนทมผลตอการพฒนาระบบสขภาพ กระบวนทศนทประชาชนชาวไทยมตอการเปลยนแปลงของบรบทรอบตวทงในระดบนานาชาตทอยหางออกไป และบรบทใกลตวเปนปจจยส าคญทจ าเปนตองวเคราะหโดยแบงเปนสองสวนคอกระบวนทศนในระดบนานาชาต และกระบวนทศนตอปจจยทสงผลตอการพฒนาระบบสขภาพทย งยน 1. กระบวนทศนตอบรบทนานาชาตทมผลตอระบบสขภาพ บรบทถอเปนปจจยแวดลอมทไมใชปจจยน าเขา กระบวนการ และผลผลตโดยตรง แตเปนปจจยทมอทธพลตอระบบสขภาพ ซงในมมมองของไมเคล อ พอรเตอร เหนวาปจจยทสงผลตอการก าหนดยทธศาสตรโดยทวไปพงประกอบดวย การเมอง เศรษฐกจ สงคม และเทคโนโลย ทในการวเคราะหเพอวางแผนยทธศาสตรเรยกวา PEST Analysis สวนปจจยทเฉพาะเจาะจงกบระบบสขภาพอาจพจารณาจากองคประกอบของระบาดวทยาซงประกอบดวย เชอโรค (Host) พฤตกรรมของคน (Agent) และสงแวดลอม (Environment) ซงอาจน าไปวเคราะหสถานการณของปจจยดงกลาวในระดบนานาชาตได สวนบรบททมผลตอการพฒนาระบบสขภาพในประเทศอาจพจารณาจากมมมองของธรรมนญสขภาพแหงชาต โดยพจารณาจากบทบญญตของธรรมนญสขภาพซงปรากฏวาประกอบดวย 1.1 นโยบายสาธารณะ หมายถง ทศทางหรอแนวทางทสงคมโดยรวมเหนวา หรอเชอวาควรจะด าเนนการไปในทศทางนน รวมถงนโยบายทเขยนเปนลายลกษณอกษร 1.2 ปจจยคกคามสขภาพ หมายถง ปจจยตางๆ ทเปนอนตรายตอสขภาพ ไดแก สงแวดลอมทางกายภาพ เชอโรค สารเคม ภยธรรมชาต รวมทงระบบตางๆ ในสงคม ฐานเชอหรอฐานคดทมตอ การเมอง เศรษฐกจ สงคม เทคโนโลย เชอโรค พฤตกรรมสขภาพ และสงแวดลอมในระดบนานาชาตเปนบรบทภายนอกประเทศทอาจสงผลตอระบบสขภาพของประเทศได และในขณะดยวกนฐานเชอและหรอฐานคดทมตอ นโยบายสาธารณะ ปจจยคกคามสขภาพ ถอเปนบรบทภายนอกประเทศทจ าเปนตองวเคราะห ถาผลการวเคราะหสถานะของปจจยเหลานแสดงวามผลดตอระบบสขภาพภายในประเทศถอวาปจจยเหลานนเปนโอกาส (Opportunity) และถาหากเปนผลเสยตอระบบสขภาพถอวาเปนภาวะคกคาม (Threat) 2. กระบวนทศนตอปจจยพฒนาระบบสขภาพใหเกดความย งยน ปจจยทใชในการพฒนาระบบสขภาพใหเกดความย งยนทส าคญทสดคอทรพยากรบคคลซงรวมตวกนเปนชมชนทองถนโดยสะทอนผานปจจยส าคญภายในประเทศเหลาน 2.1 ภมปญญาทองถนดานสขภาพ หมายถง องคความร ความคด ความเชอ และความช านาญในการดแลสขภาพโดยอาศยความรทสงสม ถายทอด และพฒนาสบตอกนมาในทองถน ซงรวมถงการแพทยแผน

36

ไทย การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอกอนๆ ทประชาชนและชมชนใชในการดแลสขภาพอยางสอดคลองกบทองถนนนๆ ดวย 2.2 ชมชนทองถน หมายถง ชมชนทอยรวมกนในพนทหมบานหรอต าบล 2.3 ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง หมายถง แนวการด ารงอย และปฏบตตนของประชาชนในทกระดบตงแตระดบครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศใหด าเนนการไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจเพอกาวทนตอโลกาภวตน ปจจยเหลานถาอยในสถานะทสามารถปรบตวใหเทาทนสถานการณทเปลยนแปลงของปจจยภายนอกไดอาจเรยกวาเปนจดแขง (Strength) และถาหากไมสามารถปรบตวไดทนอาจเรยกวาเปนจดออน (Weakness) โดยพนฐานทส าคญคอกระบวนทศนในการพงพงตนเองทเรยกวา กระบวนทศนแบบนรามสสขโดยยดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนตวก าหนดวธการ หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 1.2.3 แลว โปรดปฏบตตามกจกรรม 1.2.3 ในแนวการศกษาหนวยท 1 ตอนท 1.2 เรองท 1.2.3

37

ตอนท 1.3 การจดการกลยทธในการพฒนาระบบสขภาพ โปรดอานแผนการสอนประจ าตอนท 1.3 แลวจงศกษาเนอหาสาระ พรอมปฏบตกจกรรมในแตละเรอง หวเรอง เรองท 1.3.1 ความเปนมา ความหมาย ความส าคญของการจดการกลยทธ เรองท 1.3.2 ลกษณะส าคญและประเภทการจดการเชงกลยทธ เรองท 1.3.3 ปจจยส าคญในการจดการเชงกลยทธเพอพฒนาระบบสขภาพทย งยน แนวคด 1. การจดการกลยทธมความเปนมาจากปรชญาการเปลยนแปลง การตระหนกตอขอมลทส าคญ และสภาพการเปลยนแปลงของเศรษฐกจและสงคม การจดการเชงกลยทธคอกระบวนการจดการเพอใหองคการบรรลเปาประสงค และมความส าคญตององคการในการบรรลผลส าเรจตามทตงไว 2. ลกษณะส าคญและประเภทของการจดการเชงกลยทธ คอการวเคราะหปจจยภายนอก และปจจยภายใน องคการทมผลตอความย งยนของภาวะสขภาพของประชาชน อทธพลตอการก าหนดกลยทธ และกลมปจจยภายนอก วตถประสงค เมอศกษาตอนท 1.3 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายความเปนมา ความหมายและความส าคญของการจดการเชงกลยทธได 2. อธบายลกษณะส าคญและประเภทของการจดการเชงกลยทธทมผลตอการจดการเชงกลยทธได 3. อธบายปจจยทมผลตอการจดการเชงกลยทธได

38

เรองท 1.3.1 ความเปนมา ความหมาย ความส าคญของการจดการกลยทธ 1. ความเปนมาของการจดการกลยทธ เนองจากมผเสนอแนวคดเรองการก าหนดกลยทธมาจากการท าสงครามและอนๆ มามากแลว ในทนจงขอเสนอแนวคดอนเปนทมาในเชงปรชญาเพอเพมเตมใหแตกตางออกไป โดยเมอศกษาถงทมาของการจดการเชงกลยทธแลวอาจสรปไดวามรากมาจากการจดการการเปลยนแปลงนนเองโดยทมาจากปรชญาแนวคดของการเปลยนแปลงทส าคญคอการเปลยนแปลงน าความไมแนนอนมาสผเกยวของ ปรชญาทส าคญๆ มโดยสรป ดงน (1) จากปรชญาการเปลยนแปลง หลกขณกวาทของพทธปรชญาฝายเถรวาทถอวา ทกสงเปนขณกะคอเกดขน ตงอยชวขณะหนงแลวดบไป ไมมสงใดคงสภาพอยเดมไดถาวร ชวตของคน สตว และพชคออนกรมแหงปรากฏการณทเกดขนแลวดบไป ไมมอะไรเทยงแทถาวร เราจ าเปนตองเขาใจการเปลยนแปลงทเกดขนกบเรา และสงทจะมผลกระทบตอเรา เฮลาครตส (Heraclitus) นกปราชญชาวกรกผมอายอยกอน ค.ศ. 536 ซงเปนปราชญผมผลงานเกยวของกบการเปลยนแปลงไดกลาวไววา “ทานไมสามารถกาวลงสแมน าเดยวกนได สองครง เพราะกระแสน าในแมน าไหลไปเรอยๆ ไมหยดหยอน กระแสน าทเรากาวลงไปครงแรกยอมไหลไปในทนท กระแสน าทเรากาวลงครงทสองเปนกระแสน าใหมทไหลเขามาแทนท ไมใชกระแสน าเดม” เราตองตระหนกรถงสถานะการเปลยนแปลงของมนมใชหลงเชอวามนยงคงอย (2) จากการตระหนกตอขอมลทส าคญในยคโบราณ เมอการเปลยนแปลงเกดขนอยตลอดเวลาจงน าความไมแนนอนมาสผเกยวของ โดย เฉพาะในการท าศกสงครามซงมการเปลยนแปลงทงปจจยภายในกองทพ และปจจยภายนอกกองทพจนน ามาสแนวคดการท าศกตามหลกพชยสงครามของซนวทนยมน ามาใชในการศกษาทางกลยทธอยางแพรหลาย เชนประโยคส าคญทวา “รจกเขา รจกเรา รบรอยครง ชนะรอยครง” “เมอรจกแตตวเรา ไมรจกศตร โอกาสทจะชนะและแพเทาๆ กน” “ถาเราไมรจกทงตวเราและศตร เราจะพายแพในทายทสด” การวเคราะหสถานะทงปจจยภายในและภายนอกจงเปนวธการทจะก าหนดกลยทธไดดกวาการไมรสถานะทงภายในและภายนอก (3) การจดการเชงกลยทธในยคปจจบนปรากฏอยางเปนรปธรรมในชวงป 1950 เมอ ธนาคารโลก และ USAID ไดน ามาใชในการก าหนดแผนระยะยาวเพอใหการพฒนาเศรษฐกจและสงคมในประเทศไดด าเนนการไปไดอยางตอเนองและมทศทางทชดเจนรวมทงมการใชทรพยากรในกจกรรมพฒนาใหไดผลประโยชนแกผรบบรการในสงคมโดยรวม

39

2. ความหมายของการจดการกลยทธ เซอรโต และปเตอร ( Certo and Peter: 1991) ใหความหมายไววากระบวนการทตอ เนองและมการทบทวนกระบวนการเวยนไปมาตลอดเวลาเพอใหองคกรโดยรวมสามารถด ารงอยในสงแวดลอมไดอยางเหมาะสม ไรท และคณะ (Wright et. al.: 1992) ใหความหมายไววา กระบวนการตอเนองในการก าหนดภารกจและเปาประสงคขององคกรภายใตบรบทของสงแวดลอมภายนอกองคกร การก าหนดวธเหมาะสม การปฏบตงานตามกลวธทก าหนดไว การใชอ านาจหนาทในการควบคมกลยทธเพอท าใหมนใจวากลวธขององคกรทน ามาใชสามารถน าไปสความส าเรจตามเปา ประสงคทวางไว โรบนส และคลเตอร (Robbins and Coulter: 2009) ใหความหมายไววา กลมของการตดสนใจและการด าเนนการเพอบงชผลการด าเนนงานในระยะยาวขององคกร กลาวโดยสรปการจดการเชงกลยทธเปนกระบวนการจดการเพอใหแผนพฒนาขององคกรบรรลเปาประสงคอยางตอเนอง 3. ความส าคญของการจดการเชงกลยทธ การเปลยนแปลงทเกดขนอยางตอเนองตลอดเวลาทงปจจยภายในและปจจยภายนอกอาจท าใหแผนงานระยะปานกลางถงระยะยาวไมสามารถด าเนนการจนบรรลเปาประสงคได เพราะดลยภาพระหวางปจจยภายในและปจจยภายนอกในชวงเวลาหนงๆ อาจจะไมมดลยภาพเมอมการเปลยนแปลงเกดขน จงจ าเปนตองตดตามขอมลและวเคราะหสถานการณอยางตอเนองมฉนนปจจยภายในทเคยเปนจดแขงกอาจเปนจดออนจนไมสามารถขบเคลอนใหแผนบรรลผลส าเรจได หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 1.3.1 แลว โปรดปฏบตตามกจกรรม 1.3.1 ในแนวการศกษาหนวยท 1 ตอนท 1.3 เรองท 1.3.1

40

เรองท 1.3.2 ลกษณะส าคญและประเภทการจดการเชงกลยทธ กระบวนการจดการเชงกลยทธ (Strategic Management Process) ประกอบดวย 5 ขนตอนประกอบดวย การวเคราะหสภาพแวดลอม การจดวางทศทางขององคกร การก าหนดกลยทธ การปฏบตงานตามกลยทธ และการควบคมเชงกลยทธ กระบวนการจดการโดยทวไปไมวาจะก าหนดหรอเสนอโดยนกวชาการทานใดกตาม มกจะเสนอในรปอกษรยอ ตวอยางเชน POSDCoRB, POCCC, POSDC, POSLC ทกกระบวนการจะขนตนดวยตว P ซงหมายถง planning โดยแผนจะแบงเปน 3 ระยะคอระยะสนใชเวลาไมเกน 1 ป ระยะปานกลางระหวาง 3 – 5 ป และแผนระยะยาวคอ 6 ปขนไป แผนยทธศาสตรหรอแผนกลยทธถอเปนแผนระยะปานกลางถงระยะยาวซงอาจแสดงลกษณะส าคญของแผนกลยทธตามแนวทางการน าแผนไปสการจดการเชงกลยทธเปรยบเทยบกบการน าแผนปฏบตการหรอแผนระยะสน และลกษณะส าคญของกลยทธภาครฐและเอกชนได ดงน 1) การจดการเชงกลยทธกบการปฏบตตามแผนระยะสน การปฏบตตามแผนปฏบตการ การจดการเชงกลยทธ - การรวบรวมขอมลระยะสน - การวเคราะหขอมล - การก าหนดหวขอปญหาเฉพาะหนา - การก าหนดวตถประสงคระยะสน - การก าหนดกจกรรมแกปญหา - การประเมนผลกจกรรมการแกปญหา

- การรวบรวมขอมลทสงผลเกน 3 ป - การวเคราะหสภาพแวดลอม - การจดวางทศทางขององคกร - การก าหนดกลยทธ - การปฏบตงานตามกลยทธ และ - การควบคมเชงกลยทธ

2) ล าดบชนของกลยทธในภาคธรกจเอกชนและรฐบาล ล าดบชนของกลยทธในภาคธรกจเอกชน ล าดบชนกลยทธในภาครฐ - กลยทธระดบองคกร (Organizational Strategy) - กลยทธระดบธรกจ (Business Strategy) - กลยทธระดบภารกจ (Functional Strategy)

- กลยทธระดบชดโครงการ/โปรแกรม (Program) - กลยทธระดบโครงการ (Project) - กลยทธระดบกจกรรม (Activity)

3) ขอจ ากดในการจดการเชงกลยทธเปรยบเทยบกบเอกชน การจดการเชงกลยทธภาคธรกจเอกชน การจดการเชงกลยทธภาครฐ - วตถประสงคมงเนนก าไร ตวชวดเนนการท าก าไรเปนหลก - ระเบยบยดหยน

- เปาประสงคเนนเศรษฐกจ สงคม การเมอง ตวชวดหลากหลาย - ระเบยบเครงครด

41

- การเมองไมแทรกแซงการจดท าแผน - การเมองแทรกแซงการจดท าแผนมาก ดงนนลกษณะส าคญของการจดการเชงกลยทธภาครฐจะมขอจ ากดมากกวาเอกชน การวางแผนเพอพฒนาจดออนเพอไมใหเปนปฏปกษตอการจดการเชงกลยทธในเรองเกยวกบระเบยบแบบแผนจงแทยเปนไปไมได ถาไมมการปรบแกกฎหมายทใชควบคม หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 1.3.2 แลว โปรดปฏบตตามกจกรรม 1.3.2 ในแนวการศกษาหนวยท 1 ตอนท 1.3 เรองท 1.3.2 เรองท 1.3.3 ปจจยส าคญในการจดการเชงกลยทธเพอพฒนาระบบสขภาพทย งยน เมอประมวลจากเรองท 1.1 และ1.2 สามารถสรปปจจยส าคญในการจดการเชงกลยทธไดเปนสองกลมคอ กลมกระบวนทศนหรอฐานเชอฐานคดทมอทธพลตอการก าหนดกลยทธกบกลมปจจยภายนอก ดงน กระบวนทศนทมอทธพลตอการการก าหนดกลยทธ ม ดงน 1. กระบวนทศนการพฒนาใหประชาชนมสขภาพแบบนรามสสข จะตองไมจดระบบบรการสขภาพทมงใหแตสทธโดยไมค านงถงหนาทจนประชาชนไมเกดการเรยนรทจะพงพงตนเองแตเกดนสยและตดนสยทจะพงพงรฐเปนหลกอนมลกษณะเปนประชานยมแบบไมยดหลกการ 2. กระบวนทศนทตองปรบใหสมดลระหวางพลงเชงกลยทธทงหมดทสงผลตอระบบสขภาพโดยไมเนนเฉพาะดานใดดานหนงแตตองตระหนกตอทกปจจยทสงผล ซงประกอบดวย ผสนบสนนทรพยากร ผปฏบตงานในองคการทกระดบ ประชาชนหรอชมชนทองถนในฐานะผเขารวมเปนอาสาสมครปฏบตงาน ประชาชนในฐานะผรบบรการหรอลกคา และผมสวนไดสวนเสยอนๆ 3. กระบวนทศนทมตอคณลกษณะพงประสงคของระบบสขภาพคอการยดแนวคดหลกเชงปรชญาและวฒนธรรมมาก าหนดเปาหมายใหสอดคลองกบธรรมนญสขภาพ และยดพนฐานของหลกคณธรรม จรยธรรม มนษยธรรม ธรรมาภบาล ความรและปญญาเปนเปาประสงค ในขณะเดยวกนการก าหนดกลยทธเพอบรรลเปาประสงคดงกลาวกจ าเปนตองยดถอปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนฐานในอนทจะน ามาสการก าหนดกลยทธหรอแนวทางปฏบตทเปนรปธรรมตามทก าหนดไวในธรรมนญสขภาพแหงชาตดวย

42

กลมปจจยภายนอก การจดการเชงกลยทธทจะตองค านงถงปจจยภายนอกอนมผลจากการเมอง เศรษฐกจ สงคม เทคโนโลย เชอโรค พฤตกรรมบคคล และสงแวดลอม ตลอดจนขอจ ากดและความทาทายเชงกลยทธตางๆ ทงในระดบนานาชาต และระดบชมชนทองถน ปจจยทส าคญเหลานจะสงผลทงทางบวกและลบตอความย งยนการมขอมลทมลกษณะเปนปจจบน (Real Time) ทนาเชอถอและเพยงพอทแสดงใหเหนแนวโนมในอนาคต และสามารถสรางฉากทศนในอนาคตไดกจะเปนประโยชนอยางยง ในทางตรงกนขามหากขอมลไมเพยงพอหรอไมถกตองภาพในอนาคตหรอฉากทศนทสรางขนเพอก าหนดกลยทธกจะกอใหเกดความคลาดเคลอนได ธรรมนญสขภาพแหงชาตไดก าหนดแนวทางในการจดการสขภาพใหมหลกประกนและคมครองใหเกดสขไวโดยสรป ดงน 1. หลกประกนและความคมครองสขภาพใหเกดสขภาพตองครอบคลมประชาชนทกคนทอยบนผนแผนดนไทย 2. การสรางหลกและคมครองสขภาพตองใหทกภาคสวนทงหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน ภาควชาการ วชาชพ และประชาสงคมเขามามสวนรวมอยางสมานฉนท 3. หลกประกนและความคมครองสขภาพตองครอบคลมการจดการกบปจจยทงหมดทกระทบตอสขภาพ ทงปจจยสวนบคคล ปจจยดานระบบบรการสาธารณสข ซงไมจ ากดเฉพาะหลกประกนการเขาถงบรการสาธารณสขเทานน และปจจยสงแวดลอมและสภาพแวดลอมทงทางกายภาพ ชวภาพ เศรษฐกจและสงคม รวมทงนโยบายสาธารณะตางๆ แนวทางเหลานมลกษณะทงทเปนนามธรรมและรปธรรมดงนน ในการจดการเชงกลยทธจงตองน ามาใชเปนฐานในการวเคราะหวาปจจยภายในและปจจยภายนอกใดบางทเปนจดแขงและจดออน หรอโอกาส กบ ภาวะคกคามตอการจดการเชงกลยทธเพอจะไดน าไปวางแผนปรบปรงหรอพฒนาใหเออตอการจดการเชงกลยทธตอไปซงในเรองนธรรมนญการสรางเสรมสขภาพไดก าหนดหลกการ เปาประสงค และมาตรการในการสรางเสรมสขภาพโดยสรป ดงน หลกการ การสรางเสรมสขภาพตองปนไปเพอใหเกดสขภาวะอยางเปนองครวมทวทงสงคมโดยมการด าเนนงานในทกระดบอยางครบวงจร ตงแตอยในครรภมารดาจนถงวาระสดทายของชวตโดยเนนหนกทยทธศาสตรตอยางนอย 5 ยทธศาสตร ดงน 1. การพฒนานโยบายสาธารณะทเออตอสขภาพ 2. การพฒนาสงแวดลอมและสภาพแวดลอมทเออตอสขภาพ 3. การเสรมสรางความเขมแขงของชมชนตามแนวเศรษฐกจพอเพยงโดยเนนกระบวนการพฒนาอยางมสวนรวม

43

4. การพฒนาศกยภาพดานสขภาพของบคคล ครอบครว และชมฃน 5. การปฏรประบบรการสาธารณสขทเออตอการสรางเสรมสขภาพ เปาประสงค จากยทธศาสตรทง 5 คาดวาจะเกดเปาประสงคทส าคญคอ 1. มนโยบายสาธารณะทเออตอสขภาพอยางมสวนรวมและเปนรปธรรม 2. มสงแวดลอมและสภาพแวดลอมทเออตอสขภาพอยางหลากหลายและเปนรปธรรม 3. บคคล ครอบครว ชมชน และสงคม ไดรบการเสรมสรางสขภาพอยางสมดลเชอมโยงกนตามหลกการเสรมสรางสขภาพ 4. ชมชนทองถนมความเขมแขงดานสขภาพอยางครอบคลมรอยละ 80 ของต าบลทวประเทศ มาตรการทส าคญ 1. รฐจดใหมนโยบายสนบสนนยทธศาสตรและการด าเนนการใหบรรลเปาประสงคดงกลาว 2. รฐสงเสรมสนบสนนใหทกภาคสวนเขามสวนรวมในการด าเนนการเพอบรรลเปาประสงคดงกลาว 3. รฐและภาคสวนตางๆ พงสงเสรมสนบสนนการศกษาและแลกเปลยนเรยนรของบคคล ครอบครว และชมชน 4. รฐและภาคสวนตางๆ พงสงเสรมสนบสนนใหมการพฒนาความเขมแขงของบคคล ครอบครว ชมชนและเครอขาย 5. รฐสงเสรมสนบสนนการพฒนาศกยภาพและการมสวนรวมของชมชนและบคคลในการดแล ปกปองทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอมและสภาพแวดลอม 6. รฐและภาคสวนตางๆ พฒนามาตรการทางการเงนการคลงเพอสนบสนนการสรางเสรมสขภาพและคณภาพชวตทดของเดก เยาวชน สตร ผพการหรอทพพลภาพ ผสงอาย และผดอยโอกาสในสงคม 7. รฐและภาคสวนตางๆ สนบสนนการสรางและจดการความร การวจย เทคโนโลย ทน และการตลาด เพอการพฒนาการเกษตร การอตสาหกรรม ธรกจและบรการทเออตอสขภาพและสงแวดลอมใหมความรบผดชอบตอสงคม การสงเสรมธรกจและบรการทไมกอใหเกดผลเสยตองสขภาพ ฯลฯ 8. รฐจดใหมแผนยทธศาสตรดานสขภาพทางเพศและอนามยการเจรญพนธแบบมสวนรวมและสนบสนนการด าเนนงานตามแผนอยางเปนรปธรรม ตลอดจนพฒนากฎหมายทเกยวของกบการพฒนางานดานสขภาพทางเพศและอนามยการเจรญพนธ ในการน าปจจยทมผลตอการจดการเชงกลยทธดงทกลาวมาขางตนมาใชเปนแนวทางโดยยดแบบจ าลองหาพลงการจดการเชงกลยทธหรอFive Forces Model ของไมเคล อ พอรเตอร มาประยกตใชสรปเปนภาพได ดงน

44

กระแสโลกาภวตนอนเกดจากการเปลยนแปลงของ การเมอง เศรษฐกจ สงคม เทคโนโลย เชอโรค พฤตกรรมบคคล และสงแวดลอม สถานะทอาจเปนโอกาสหรอภาวะคกคามตอระบบสขภาพ

กระบวนทศนของผสนบสนนปจจยทก าหนด - กฎหมาย - นโยบาย การจดใหมหลกประกนและความคมครองใหเกดสขภาพ (ครอบคลมประชาชน,ทกภาคสวนมสวนรวม,ครอบคลมทกปจจย) ยทธศาสตร ตามธรรมนญสขภาพ อยางนอย 5 ยทธศาสตร 7 มาตรการส าคญ เปาประสงค

- นโยบายฯ

- สงแวดลอม

- สรางเสรมสขภาพ - ชมชนเขมแขง กรณปจจยภายนอกเปนภาวะคกคาม หรอปจจยภายในเปนจดออนจะน าเทคโนโลย หรอนวตกรรมมาใชทดแทนหรอพฒนาใหบรรลผลไดอยางไร

กระแสโลกาภวตนอนเกดจากการเปลยนแปลงของ การเมอง เศรษฐกจ สงคม เทคโนโลย เชอโรค พฤตกรรมบคคล และสงแวดลอม

สถานะทอาจเปนโอกาสหรอภาวะคกคามตอระบบสขภาพ

กระบวนทศนของผสนบสนนปจจยทก าหนด -กฎหมาย -นโยบาย

การจดใหมหลกประกนและความคมครองใหเกดสขภาพ

(ครอบคลมประชาชน,ทกภาคสวนมสวนรวม,ครอบคลมทกปจจย) ยทธศาสตร ตามธรรมนญสขภาพ อยางนอย 5 ยทธศาสตร 7 มาตรการส าคญ

เปาประสงค

-นโยบายฯ

-สงแวดลอม

-สรางเสรมสขภาพ -ชมชนเขมแขง

กรณปจจยภายนอกเปนภาวะคกคาม หรอปจจยภายในเปนจดออนจะน าเทคโนโลย หรอนวตกรรมมาใชทดแทนหรอพฒนาใหบรรลผลไดอยางไร

45

จากภาพแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงของ PEST (Politic, Economic, Social, Technology และHAEn (Host, Agent, Environment) ซงจะท าใหเกดสถานะทอาจเปนโอกาสหรอภาวะคกคามตอระบบสขภาพ สถานะนจะสงผลตอผมอ านาจในการจดสรรทรพยากรเพอการพฒนาระบบสขภาพซงอาจก าหนดนโยบาย หรอกฎหมายตามกระบวนทศนของกลม ถามกระบวนทศนมงใหเกดสขภาพแบบพงพงตนเองของสาธารณะ นโยบาย และกฎหมายกจะมทศทางตามฐานเชอ/ฐานคดนน แตถามกระบวนทศนเปนอยางอนกจะก าหนดนโยบายหรอออกกฎหมายเปนตามกระบวนทศนนนๆ นอกจากนสถานะกจะสงผลตอกระบวนการภายในของระบบ และตอผรบบรการ โดยกระบวนการภายในตามแนวทางของธรรมนญสขภาพก าหนดหลกการส าคญไวสามประการ ก าหนดยทธศาสตรไวอยางนอย 5 ยทธศาสตร และมาตรการเพอสนบสนนกลยทธไว 7 มาตรการ โดยคาดวาจะเกดเปาประสงคเพอสงมอบแกประชาชนอยางนอยสเปาประสงค ดงนน การวเคราะหปจจยภายในและภายนอกวาจะสามารถด าเนนการตามกลยทธและมาตรการทก าหนดไดหรอไมและก าหนดแนวทางโดยใชเทคโนโลยและนวตกรรมเปนแนวทางถอวาเปนการจดการใหยทธศาสตรทก าหนดไวบรรลเปาประสงคทก าหนดไว หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 1.3.3 แลว โปรดปฏบตตามกจกรรม 1.3.3 ในแนวการศกษาหนวยท 1 ตอนท 1.3 เรองท 1.3.3

46

บรรณานกรม ราชบณฑตยสถาน พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 กรงเทพมหานคร นานม 2544 ราชบณฑตยสถาน พจนานกรมศพทปรชญา องกฤษไทย (พมพครงท 3) กรงเทพมหานคร เทกซ แอนด เจอรนล พบลเคชน 2543 สรชาต ณ หนองคาย “การเรยนรจากการจดท าแผนการจดการความร” วารสารด ารงราชานภาพ ปท 6 ฉบบท 21 ตลาคม-ธนวาคม 2549: 52-60 --------------------- “การวดความส าเรจในการเปนองคการแหงการเรยนรจากการด าเนนการตามแนวทาง PMQA” วารสารด ารงราชานภาพ ปท 9 ฉบบท 33 ตลาคม-ธนวาคม 2549: 52-60 ส านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 (พมพครงท3) กรงเทพมหานคร หจก.สหพฒนไพศาล ส านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต ธรรมนญวาดวยระบบสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2552 กรงเทพมหานคร หจก.สหพฒนไพศาล 2552 Amartaya. S. (1999) Development as Freedom. Random House. Ansoff , H.I., (1965) Corporate Strategy. McGraw-Hill. Chandler, A., (1962) Strategy and Structure, MIT Press. Hamel, G., (1996) Strategy as RevolutionW, Harvard Business Review, July-August. Mintzberg, H., (1987) Crafting strategy, Harvard Business Review, July-August. Porter, M., (1996) What is strategy?, Harvard Business Review, November-December. Certo, Samuel C.; Peter, J. Paul. (1991) Strategic Management: Concepts and Applications. McGraw-Hill College. Stephen P. Robbins, (2009) Mary Coulter, Management, Prentice Hall, 10th edition. Kenneth Andrews. (1980). The Concept of Corporate Strategy. 2nd Edition. Dow-Jones Irwin. Kenichi Ohmae. (1982). The Mind of the Strategist. McGraw-Hill. Balaji Chakravarthy and Peter Lorange. (1991). Managing the Strategy Process. Prentice Hall. Henry Mintzberg and James Quinn. (1988). The Strategy Process. Prentice Hall. Michael Hammer and James Champy (1993). Reengineering the Corporation. Harper Business. Maskai Imai. (1986). Kaizen. The Key to Japan’s Competitive Success. McGraw-Hill. Michael Porter. (1980). Competitive Strategy. Free Press. Michael Porter (1990). The Competitive Advantage of Nations. Free Press. George Stalk, Phillip Evans and Lawrence Shulman. (1992). “Competing on Capabilities.” Harvard Business Review. March-April, Barry Hedley. (1997). “Strategy and the Business Portfolio”. Long Range Planning. Vol. 10, February.

47

C.K. Prahalad and Gary Hamel. (1994). Something for the Future. Harvard Business School Press. Gary Hamel, Yves Doz and C.K. Prahalad. (1989). “Collaborate with Your Competitors and Win”. Harvard Business Review. January-February. Glanni Lorenzoni and Charles Baden-Fuller. (1995). “Creating a Strategy Center to Manage a Web of Partners”. California Management Review. Vol. 37, no.3. Charles Baden-Fuller and John Stopford. (1992). Rejuvenating the Mature Business. Routledge. Ronald Stacey. (2000). “Strategy as Order Emerging from Chaos”. Long Range Planning. Vol. 26, no.1. Theodore Levitt. (1983). “The Globalization of Markets”. Harvard Business Review. May-June. Susan Douglas and Yoram Wind. (1987). “The Myth of Globalization”. Columbia Journal of World Business. Winter. Alfred Rappaport. (1981). Creating Shareholder Value: The New Standard for Business Performance. Free Press. Edward Freeman and David Reed. (1993). “Stockholders and Stakeholders: A New Perspective on Corporate Governance”. California Management Review. Vol. 25, no. 3. Spring. Glanni Lorenzoni and Charles Baden-Fuller. (1995). “Creating a Strategy Center to Manage a Web of Partners California Management Review. Vol. 37, no. 3. Charles Baden-Fuller and John Stopford. (1992). Rejuvenating the Mature Business. Routledge. Ronald Christensen, Kenneth Andrews & Joseph Bower. (1987). Business Policy. Irwin. Ralph Stacey. (2000). “Strategy as Order Emerging from Chaos”. Long Range Planning. Vol. 26, no. 1. Theodore Levitt. (1983). “The Globalization of Markets”. Harvard Business Review, May-June. Susan Douglas and Yoram Wind. (1987). “The Myth of Globalization”. Columbia Journal of World Business. Winter. Alfred Rappaport. (1981). Creating Shareholder Value: The New Standard for Business Performance. Free Press. Edward Freeman and David Reed. (1993). “Stockholders and Stakeholders: A New Perspective on Corporate Governance”. California Management Review. Vol. 25, no.3, Spring.