ศลปะลาว

ภาพจากปกหนา

ภาพจากปกหลง

๑ ๒

๔๓

๒

๓

๑

(๑)  ชอฟา หรอสตตะบรพน (สตบรภณฑ) กงกลางสนหลงคาสมวดเชยงทอง เมอง หลวงพระบาง(๒)  ธาตทรงปราสาท เปนประธานของวดมหาธาต (ทาดนอย) เมองหลวงพระบาง(๓)  สมวดเชยงทอง เมองหลวงพระบาง

(๑)  ลายเสนปนปนรปมกรคายนาคประดบพลสงห หอพระแกว เมองเวยงจน (ทมา : สงวน รอดบญ, พทธศลปลาว, พมพครงท ๒ (กรงเทพฯ : สายธาร, ๒๕๔๕).(๒)  พระพทธรปประทบยนปางเปดโลก หอพระแกว เมองเวยงจน มจารกทฐาน พ.ศ. ๒๒๙๘(๓)  งานประดบกระจกบนผนงหอไวทศใตของสมวดเชยงทอง เมองหลวงพระบาง(๔)  ลายเสนปนปนรปมกรประดบตะเฆชายคาอโบสถ หอพระแกว เมองเวยงจน (ทมา : สงวน รอดบญ, พทธศลปลาว, พมพครงท ๒ (กรงเทพฯ : สายธาร, ๒๕๔๕).

ศลปะลาว

ราคา ๑๘๐ บาท

ผศ. ดร. ประภสสร ชวเชยร 

ศลปะลาว • ผศ. ดร. ประภสสร ชวเชยร

พมพครงแรก : ตลาคม ๒๕๕๗

ราคา ๑๘๐ บาท

ขอมลทางบรรณานกรมประภสสร ชวเชยร.

ศลปะลาว. กรงเทพฯ : มตชน, ๒๕๕๗.๒๑๖ หนา.- -(ประวตศาสตรศลปะ).๑. ศลปกรรมลาว. I. ชอเรอง.709.951ISBN 978 - 974 - 02 - 1336 - 9

• ทปรกษาส�านกพมพ : อารกษ คคะนาท, สพจน แจงเรว, นงนช สงหเดชะ• ผจดการส�านกพมพ : กตตวรรณ เทงวเศษ• รองผจดการส�านกพมพ : รจรตน ทมวฒน• บรรณาธการบรหาร : สลกษณ บนปาน• บรรณาธการส�านกพมพ : พลลภ สามส• หวหนากองบรรณาธการ : อพสทธ ธระจารวรรณ• บรรณาธการเลม : มณฑล ประภากรเกยรต• พสจนอกษร : พทนนลน อนทรหอม• รปเลม : กตตชย สงศรแจง• ศลปกรรม : นสรา สมบรณรตน• ออกแบบปก : สลกษณ บนปาน• ประชาสมพนธ : กานตสน พพธพทธอาภา

บรษทมตชน จ�ากด (มหาชน) : ๑๒ ถนนเทศบาลนฤมาลประชานเวศน ๑ เขตจตจกร กรงเทพฯ ๑๐๙๐๐โทรศพท ๐-๒๕๘๐-๐๐๒๑ ตอ ๑๒๓๕โทรสาร ๐-๒๕๘๙-๕๘๑๘แมพมพส-ขาวด�า : กองการเตรยมพมพ บรษทมตชน จ�ากด (มหาชน)๑๒ ถนนเทศบาลนฤมาล ประชานเวศน ๑ เขตจตจกร กรงเทพฯ ๑๐๙๐๐ โทรศพท ๐-๒๕๘๐-๐๐๒๑ ตอ ๒๔๐๐-๒๔๐๒พมพท : โรงพมพมตชนปากเกรด ๒๗/๑ หม ๕ ถนนสขาประชาสรรค ๒ ต�าบลบางพด อ�าเภอปากเกรด นนทบร ๑๑๑๒๐โทรศพท ๐-๒๕๘๔-๒๑๓๓, ๐-๒๕๘๒-๐๕๙๖โทรสาร ๐-๒๕๘๒-๐๕๙๗จดจ�าหนายโดย : บรษทงานด จ�ากด (ในเครอมตชน) ๑๒ ถนนเทศบาลนฤมาล ประชานเวศน ๑ เขตจตจกร กรงเทพฯ ๑๐๙๐๐โทรศพท ๐-๒๕๘๐-๐๐๒๑ ตอ ๓๓๕๐, ๓๓๕๑โทรสาร ๐-๒๕๙๑-๙๐๑๒Matichon Publishing House a division of Matichon Public Co., Ltd.12 Tethsabannarueman Rd, Prachanivate 1, Chatuchak, Bangkok 10900 Thailand

หากสถาบนการศกษา หนวยงานตางๆ และบคคล

ตองการสงซอจ�านวนมากในราคาพเศษ

โปรดตดตอโดยตรงท บรษทงานด จ�ากด

โทรศพท ๐-๒๕๘๐-๐๐๒๑ ตอ ๓๓๕๓

โทรสาร ๐-๒๕๙๑-๙๐๑๒

หนงสอเลมนพมพดวยหมกทเปนมตรกบสงแวดลอมเพอปกปองธรรมชาต และสขภาพของผอาน

สารบญศลปะลาว

คำ�นยม (๘)

คำ�นำ� (๑๒)

๑ ประวตศาสตรสงคมและวฒนธรรม ๒ ภมศาสตรสองฝงโขง ดนแดนวฒนธรรมลาว-ลานชาง  ๓

    ผคนสองฝงโขง  ๗

    ชมชนโบราณ บานเมองของลานชาง  ๙

    หลกฐานทางโบราณคดและชมชนยคแรก

      สมยกอนประวตศาสตร  ๑๕

    ภาพเขยนสศกดสทธทสองฝงโขง ศลปกรรมยคแรกเรม  ๑๙

    ศลปกรรมกอนพทธศตวรรษท ๑๙ ในดนแดนลานชาง  ๒๑

    ประวตศาสตรสงเขปของอาณาจกรลานชาง   ๒๖

สมยต�านาน  ๒๖

      สมยอาณาจกรลานชาง เชยงดงเชยงทอง และเวยงจน  ๒๗

      สมยลานชางสามนครรฐ  ๒๙

(6) ศลปะล�ว

๒ประวตศาสตรศลปะลาว-ลานชาง ๓๒    วฒนธรรมพทธศาสนาของลานชาง  ๓๓

    สถาปตยกรรมศลปะลาว-ลานชาง  ๓๖

ธาต    ๓๗

      สม และอาคารหลงคาคลม  ๕๑

      อาคารทางศาสนาแบบอนๆ  ๖๒

    ประตมากรรมศลปะลาว-ลานชาง  ๖๗

พระพทธรปลานชาง  ๖๘

    จตรกรรมและงานประดบตกแตงของศลปะลาว-ลานชาง  ๘๑

ฮปแตม : จตรกรรมฝาผนงลาว  ๘๓

      ลายฟอกค�า  ๙๓

      งานสลกไม “ควดแกะ”  ๙๗

      งานประดบกระจก  ๑๐๓

      สรป    ๑๐๕

๓แหลงเรยนรและสถานทส�าคญ ทางประวตศาสตรศลปะ ๑๐๙    วดเชยงทอง เมองหลวงพระบาง  ๑๑๐

    วดปากคาน เมองหลวงพระบาง  ๑๑๙

    วดมหาธาต (ทาดนอย) เมองหลวงพระบาง  ๑๒๐

    วดวชน เมองหลวงพระบาง  ๑๒๔

    วดใหมสวรรณภมาราม หลวงพระบาง  ๑๒๖

    ธาตพส หลวงพระบาง  ๑๒๙

    หอพพธภณฑแหงชาต เมองหลวงพระบาง

      (พระราชวงเจามหาชวต)  ๑๓๐

    ธาตหลวง นครเวยงจน  ๑๓๒

    วดสสะเกด นครเวยงจน  ๑๓๘

    หอพระแกว นครเวยงจน  ๑๔๕

    พระธาตศรโคดตะบอง เมองทาแขก  ๑๔๘

(7)ผศ. ดร. ประภสสร ชวเชยร

๔ความสมพนธทางประวตศาสตรศลปะลาว กบดนแดนไทย ๑๕๓    สถาปตยกรรม  ๑๕๕

ธาตหรอเจดย  ๑๕๕

      สม    ๑๖๔

      สถาปตยกรรมปลกยอย : หอไตร  ๑๗๗

    ประตมากรรม  ๑๗๙

พระพทธรป  ๑๗๙

    จตรกรรมฝาผนง ฮปแตม  ๑๘๔

      สรป    ๑๙๒

บรรณ�นกรม ๑๙๙

หนงสอชด “ประวตศาสตรศลปะในประเทศอาเซยน” เกดขน

เนองดวยการทประเทศในภมภาคนประกาศรวมตวกนเปนประชาคม

อาเซยน ใน พ.ศ. ๒๕๕๘ ดงนน ในทกภาคสวนของแตละประเทศ

จงมความตนตวเรยนรซงกนและกนมากขน อนเปนการเตรยมความ

พรอมในดานตางๆ เพอรบกบการเขารวมประชาคมดงกลาว

ศลปวฒนธรรมถอไดวาเปนเอกลกษณส�าคญอยางหนงของ

ประชาชาตอาเซยน ภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด

มหาวทยาลยศลปากร ถอเปนหนวยงานหนงทมการเรยนการสอน

ศลปะในเอเชยตะวนออกเฉยงใต และมฐานขอมลดานศลปกรรมอย

ระดบหนง จนอาจกลาวไดวาเปนศนยกลางความรทางดานศลปกรรม

โบราณในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ดวยเหตนคณาจารยในภาควชาฯ

จงไดรวมกนจดท�าชดต�าราความร เรอง “ศลปกรรมในเอเชยตะวน

ออกเฉยงใต” ตามโครงการเขาส ประชาคมอาเซยน โดยไดรบทน

สนบสนนจากงบประมาณแผนดน คณะโบราณคด มหาวทยาลย

ศลปากร เพอจดท�าต�าราในครงน ซงเลอกเขยน ๕ ศลปะ ไดแก ศลปะ

เวยดและจาม ศลปะเขมร ศลปะพมา ศลปะลาว และศลปะชวา สวน

ชดท ๒ ทจะตามมาไดแก ศลปะไทย (เปรยบเทยบกบเพอนบาน)

วฒนธรรมดงเดมของผคนในภมภาคนมพฒนาการมาในลกษณะ

เดยวกน ตงแตสมยกอนประวตศาสตร ยคสงคมลาสตวจนสสงคม

ค�านยมศลปะลาว

(๙)ผศ. ดร. ประภสสร ชวเชยร

เกษตรกรรม มหลกฐานทางโบราณคดทแสดงใหเหนวาสงคมยคแรก

เรมนมวฒนธรรมรวมกน เชน วฒนธรรมหวบนเนยน ตอมาเมอเขาส

ยคโลหะ ความสมพนธทางวฒนธรรมชดเจนขน เชน มวฒนธรรม

ดองซอน วฒนธรรมยคส�ารด ทพบกลองมโหระทกในลกษณะเดยวกน

และในชวงกอนประวตศาสตรตอนปลายไดพบหลกฐานวาผ คนใน

ภมภาคนเรมมการตดตอแลกเปลยนวฒนธรรมซงกนและกน เชน

เครองประดบ ก�าไล ตมห ทมรปแบบเดยวกน เปนตน

การเปลยนแปลงทางวฒนธรรมทส�าคญในภมภาคน คอ การ

รบวฒนธรรมทางศาสนาจากอนเดย โดยไดพบหลกฐานวา ศาสนา

เรมเขามาเผยแผแลวตงแตราวพทธศตวรรษท ๗-๙ ทงศาสนาพทธ

และฮนด ดเหมอนวาในระยะเรมแรกนนศาสนาเขามาปรากฏหลกฐาน

ขนพรอมๆ กน เพยงแตผคนในภมภาคเลอกรบศาสนาทเหมาะสมกบ

ตนเองหรอตามความศรทธาทอาจเกดจากผน�าเปนส�าคญ ดวยเหตน

จงท�าใหลกษณะทางวฒนธรรมเรมแตกตางกน อนสงผลในงานศลป

กรรมทตามมานนเกดความแตกตางกนตามไปดวย เชน ชนชาตท

เลอกรบศาสนาฮนดเปนสวนใหญ ไดแก ชวา (ในประเทศอนโดนเซย)

จาม (ในประเทศเวยดนาม) และเขมร สวนชนชาตทเลอกรบพทธศาสนา

ไดแก พมา ไทย และลาว

งานศลปกรรมเกดจากศรทธาความเชอทางศาสนา ชนชาตท

เลอกรบศาสนาฮนด มความเชอเรองเทพเจาและลทธเทวราชา ท�าให

มการกอสรางศาสนสถานทมความยงใหญมนคงเพอเทพเจา สวน

หลกปรชญาของพทธศาสนา มความเชอเรองนพพานเปนเรองสงสด

เพราะฉะนนการสรางศาสนสถานเปนเพยงเพอพธกรรมทางศาสนา

สมถะ เรยบงายและเหมาะกบคนในสงคม แตอยางไรกตาม สวนหนง

ของศาสนสถานในพทธศาสนาทมความยงใหญกมเชนเดยวกน เชน

ในศลปะพมา ซงเกดจากความศรทธาในพทธศาสนาอยางแทจรง

ดงนนจากความเหมอนและความแตกตางทางวฒนธรรม โดย

เฉพาะงานศลปกรรมทเปนสวนหนงของการสะทอนความคดและ

(10) ศลปะล�ว

ความเชอทางศาสนาของแตละชนชาต จงปรากฏในงานศลปกรรม

ทแตกตางกน แมวาจะเปนศาสนาเดยวกนกตาม สวนหนงของแนวคด

คตการกอสรางนนเหมอนหรอใกลเคยงกน แตรปแบบศลปกรรมยอม

มความแตกตางกนไปตามสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม อนเปนเรอง

ของงานชาง แมวาจะมการรบและสงอทธพลใหแกกนในบางเวลาและ

โอกาสกตาม เชน ปราสาททสรางในศลปะชวา ตางจากปราสาทเขมร

และปราสาทจาม หรอเจดยในศลปะพมากมลกษณะและรปแบบตาง

จากเจดยในประเทศไทย เปนตน

ดงนน ชดโครงการต�าราประวตศาสตรศลปะเอเชยตะวนออก

เฉยงใต จงตองการแสดงใหเหนหลกฐานทางดานศลปกรรมของแตละ

ประเทศวามลกษณะรปแบบเปนอยางไรในแตละยคสมย การเรมตน

การสบเนอง ความรงเรอง และความเสอม ในสวนทเหมอน สวนท

แตกตาง และเอกลกษณเฉพาะของแตละประเทศเปนอยางไร จาก

ชดโครงการต�าราดงกลาว ไดน�ามาปรบปรงเปนหนงสอชด “ประวต

ศาสตรศลปะในประเทศอาเซยน” จดพมพโดยส�านกพมพมตชน โดย

แยกเลมเปนศลปะในแตละประเทศเพองายตอการอานและท�าความ

เขาใจ โดยในเนอหาหลกของศลปกรรมแตละประเทศจะประกอบดวย

สวนท ๑ ประวตศาสตร สงคม และวฒนธรรม สวนท ๒ ประวต

ศาสตรศลปะ สวนท ๓ แหลงเรยนรและสถานทส�าคญทางประวต

ศาสตรศลปะ และสวนท ๔ คอ ความสมพนธทางดานประวตศาสตร

ศลปะกบดนแดนไทย

ในนามของคณะผ จดท�าขอขอบคณ คณบดคณะโบราณคด

(ผ ชวยศาสตราจารยชวลต ขาวเขยว) ทไดใหความส�าคญและได

สนบสนนงบประมาณเปนคาด�าเนนการจดท�าโครงการต�าราในครงน

และขอขอบคณส�านกพมพมตชน ทไดใหความส�าคญอยางมากตอ

งานศลปวฒนธรรม และไดจดพมพหนงสอชดนขนเพอเปนการเผย

แพรความรสสาธารณชน

คณะผจดท�าจงหวงเปนอยางยงวาชดความรนจะเปนประโยชน

ตามวตถประสงคทจะท�าใหทงคนไทยและประชาคมอาเซยนไดมความร

(11)ผศ. ดร. ประภสสร ชวเชยร

ความเขาใจในวฒนธรรมซงกนและกนไดลกซงขน ซงการท�าความ

เขาใจในงานศลปกรรมรวมกนจะเปนแนวทางหนงทกอใหเกดความเขา

ใจและความรวมมอรวมใจกนในเชงสรางสรรคของประชาคมอาเซยน

ทจะขบเคลอนไปในอนาคต อนจะเปนผลดตอกนมากกวาการทแตละ

ชาตจะหวงผลประโยชนตอบแทนทางดานเศรษฐกจเปนส�าคญ

ศาสตราจารย ดร. ศกดชย สายสงห

ภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

นกวจยดเดนแหงชาต สาขาปรชญา ประจ�าป พ.ศ. ๒๕๕๖ 

ศลปะลาว-ลานชาง เปนศลปะทมความใกลชดกนมากกบศลปะ

ในประเทศไทย ทงโดยสภาพภมศาสตรทอยรวมกนในภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต และภาษาวฒนธรรมทรวมกนมาแตอดตกอนการม

รฐชาตแบบสมยใหม ทท�าใหมการแบงเสนเขตแดนประเทศดงในปจจบน

ศลปะลาว-ลานชางนมรองรอยวาเกดขนโดยมความเกยวพนกบศลปะ

ไทยและศลปะอนๆ ตามระยะเวลาทมการสงรบอทธพลกน จงปรากฏวา

บางครงศลปะลาว-ลานชางเองกกลบเขามามบทบาทและแตกหนออยใน

ดนแดนประเทศไทยปจจบนเปนจ�านวนมาก อนไดแก พนทในภาคอสาน

และบางสวนในภาคกลาง-ภาคตะวนออก ซงเปนมรดกจากปรากฏการณ

ทางประวตศาสตรทมการเคลอนยายกลมคนในวฒนธรรมลาวจาก

ถนก�าเนดในฝงซายแมน�าโขงลงมายงดนแดนทเปนประเทศไทยใน

ปจจบน

ปจจยอกประการทท�าใหศลปะลาว-ลานชางมลกษณะโดดเดน

เฉพาะตวคอการเปนพนทลกเขาไปภายในทวป ไมมเสนทางออกสทะเล

ไดสะดวก ซงท�าใหเกดการตกคางของรปแบบเกาทจะผสมผสานกบ

รปแบบทเขาไปใหมจนกลายเปนลกษณะทองถนทไมปรากฏในแหลง

ค�าน�าศลปะลาว

(13)ผศ. ดร. ประภสสร ชวเชยร

งานชางตนแบบทใด นอกจากนนเมอชวงหลงพทธศตวรรษท ๒๔ ลง

มานน รฐลานชางทง ๓ แหงคอ หลวงพระบาง เวยงจน และจ�าปาสก

ตางกตกอย ในอารกขาของสยาม จงพบวาศลปะลาวในระยะเวลา

ดงกลาวไดเกบสะสมเอาลกษณะทถายทอดจากศลปะรตนโกสนทร

ไปเปนอยางมาก จงยงท�าใหศลปะลาวมลกษณะรวมกนกบศลปะไทย

จนบางครงยากทจะแยกกนไดออก

ผเขยนหวงวาการเรยนรศลปะลาว-ลานชางจะเปนทางทจะ

ท�าความเขาใจหลกฐานวฒนธรรมของ “เครอญาต” ทใกลชดกบเรา

มากทสดในเอเชยตะวนออกเฉยงใต หรอในอนาคตจะไดรวมกนในนาม

ของความรวมมอประชาคมอาเซยน (AC) อยางชดเจนมากกวาในแง

ทางดานการเมองและเศรษฐกจเพยงอยางเดยว

ผชวยศาสตราจารย ดร. ประภสสร  ชวเชยร

ภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด

มหาวทยาลยศลปากร

ศลปะล�ว

๑

ประว ศ� ร คม

ละว น รรม

3ผศ. ดร. ประภสสร ชวเชยร

มศ� ร น นว น รรมล�ว ล�น �

สองฝงแมน�ำโขงอนเปนตนก�ำเนดวฒนธรรม-ศลปกรรมแบบ

ลำนชำง ปจจบนอยในเขตประเทศสำธำรณรฐประชำธปไตยประชำชน

ลำวและบำงสวนของประเทศไทยทำงภำคตะวนออกเฉยงเหนอ แมวำ

จะมแมน�ำโขงและเทอกเขำเปนเสนแบงดนแดนทำงกำรปกครองใน

ปจจบน แตดวยลกษณะทำงกำยภำพถอเปนพนททตอเนองเกยวของ

ไมแบงแยกออกจำกกน (ภำพท ๑)

  ภมลกษณของฝ งซำยและฝ งขวำของแมน�ำโขงมลกษณะท

คอนขำงแตกตำงกน อนเปนปจจยทท�ำใหมนษยเขำมำใชพนทอย

อำศยตงแตอดตมวถชวตและกำรแสดงออกทำงวฒนธรรมทหลำก

หลำย แตทงหมดกมกำรไปมำหำสตดตอกนระหวำงชมชนตลอดเวลำ

จนเปนกลมวฒนธรรมเดยวกน คอกลมทจะเรยกวำวฒนธรรมลำนชำง

ในระยะตอมำ

  ฝงซำยแมน�ำโขง มลกษณะเปนเทอกเขำสงไลเรยงจำกเหนอ

ไปใต ตงแตแขวงหวพน ซ�ำเหนอ เชยงขวำง และหลวงพระบำง (ภำพ

ท ๒) ขนำบอยทำงฝงทศตะวนออกของแมน�ำโขง  เทอกเขำนคนเขต

ระหวำงเวยดนำมกบลำวในปจจบน โดยมชองเขำเลกๆ หลำยแหง

ทใชตดตอกบเวยดนำมได สวนทำงฝงตะวนตกเปนทรำบเลกๆ เชง

เทอกเขำทลำดลงไปสแมน�ำโขง ทรำบขนำดใหญทสดทส�ำคญคอ ทรำบ

เวยงจน อยในลำวภำคกลำง (ภำพท ๓) มล�ำน�ำสำขำนอยใหญทเกด

จำกภสงไหลลงสแมน�ำโขงเปนระยะ เชน ล�ำน�ำอ ล�ำน�ำคำน (หลวง

พระบำง) ล�ำน�ำปำสก (ไหลลงทเวยงจน) และล�ำน�ำเซบงไฟ (ไหล

ลงแมน�ำโขงทแขวงค�ำมวน)๑

  ฝงขวำแมน�ำโขง ทเลยบไปกบล�ำน�ำจะเปนตลงสง จำกนนไป

ทำงทศตะวนตกคอผนดนรำบกวำงใหญในเขตภำคอสำนของไทย

โดยมเทอกเขำภพำนทอดตวตำมแนวตะวนออกเฉยงใต-ตะวนตก

เฉยงเหนอ แบงทรำบนออกเปนแองขนำดใหญ ๒ แอง คอ แองโครำช

๔ ศลปะล�ว

ภาพท 1 แผนทแสดงภมภาคสอง งโขงในว นธรรมลานชาง คอดนแดนประเทศ สปป.ลาว และภาคอสานของไทยในปจจบน  งนบเนองเปนภมประเทศทเกยวเนอง กนมาตงแตอดต  ทมา : สรศกด ศรสาอาง, ล�าดบก ตรยลาว (กรงเทพฯ : สานกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต กรมศลปากร, ๒๕๔๕).

๕ผศ. ดร. ประภสสร ชวเชยร

ภาพท 3 แมนาโขงเมอไหลลงมาถงภาคกลางของ สปป.ลาว จะมความกวางมากขน โดยเ พาะบรเวณทราบเวยงจน งเปนผนแผนดนราบกวางใหญทสดของลมนาโขงใน สปป.ลาว

ภาพท ๒ แมนาโขงทางตอนเหนอของ สปป.ลาว มลก ณะเปนแมนาทไหลผานหบเขาสงมทราบแคบ  สอง งแมนา