1

สวนท 1 ความส าคญของแรงงานสมพนธ

2

บทท 1 ความเปนมาของแรงงานกบแรงงานสมพนธ

“๏ ชายขาวเปลอกหญงขาวสารโบราณวา น าพงเรอเสอพงปาอชฌาสย

เรากจตคดดเลาเขากใจ รกกนไวดกวาชงระวงการ”

กลอนสภาษตของหมอมเจาอศรญาณในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวบทนกลาวถง สรรพสงตองพงพาอาศยกนและรจกคดเอาใจเขามาใสใจเรา เพอชวยเหลอเกอกลกน ซงผคนในสงคมและในทกสาขาอาชพพงมคานยมและทศนคตทดตอกนเชนน

ในสงคมของคนท างานกเชนเดยวกน การพงพาอาศยเกดขนเมอมการจางงาน โดยทวไปผทไดรบคาตอบแทนจากการท างาน หมายถง “ผประกอบอาชพรบจาง” และผทลงทนคาขายประกอบธรกจ เรยกวา “ผประกอบการ” โดยทงสองไดท างานรวมกนใน“สถานประกอบกจการ” ซง ณ ทแหงน ความเปน “นายจาง” และความเปน “ลกจาง” ไดเกดขนจากการวาจางใหท างาน

เมอนายจาง คอ ผลงทน และลกจาง คอ ผลงแรง ในอกทศนะหนงจงเรยกกนวา “นายทน” กบ “ผใชแรงงาน” พรอมกบเชดชผใชแรงงานวา “แรงงานสรางสรรคโลก” เพอเปนก าลงใจและคมครองลกจางใหมชวตการท างานทดในระดบสากลตามมาตรฐานขององคการแรงงานระหวางประเทศ ดวยการตอสและผลกดนจากทกฝายทเกยวของตงแตอดตจนถงปจจบน เพอด ารงความสมพนธทดตอกนอยางเปนหนงเดยวในฐานะของ “นายจางลกจาง” และเรยกความสมพนธทดตอกนไดอยางภาคภมใจวา “แรงงานสมพนธ” (Labour Relations)

1. แรงงานสรางสรรคโลก

ในวนทโลกถอก าเนดขนเมอประมาณ 4,600 ลานป และผานววฒนาการมาเปนล าดบ จนถงวนทสงมชวตตางๆ ไดเกดขนในเวลาตอมา

หากจะกลาวถง “แรงงาน” ควบคไปกบประวตศาสตรของมนษยชาต คงมจดเรมตนทสมยประวตศาสตรเมอประมาณ 5,500 ปมาแลว ภายหลงจากการสนสดของสมยกอนประวตศาสตรในยคหนเกา ยคหนกลาง และยคหนใหม ซงยอนเวลาไปอกประมาณ 4 ลานป เพราะในสมยกอนประวตศาสตรนนยงมเพยงมนษย (Homo) ซงววฒนาการมาจากมนษยวานร (Australopithecus) และเปนบรรพบรษของมนษย (Human) ในปจจบน

เมอสมยประวตศาสตรทอารยธรรมเรมแรกในยคโบราณไดเรมขน เปนชวงเวลาทมนษยรจกการตงถนฐานถาวร สรางอารยธรรม วฒนธรรม และอกษรตาง ๆขนมา ในบรเวณฝงแมน าไนลในประเทศอยปต แมน าไทกรสและยเฟรตสในประเทศอรก และคาบสมทรบรเวณทะเลเมดเตอรเรเนยน ซงเปนทมาของอารยธรรมตะวนตกในยคตอมา คอ ยคกลาง ยคสมยใหม และยคปจจบน

3

โดยอารยธรรมตะวนตกเปนพนฐานความเจรญทเปนมรดกไปสเอเชยตะวนตก ยโรป อเมรกา รวมถงออสเตรเลย และนวซแลนดในปจจบน

1.1 ยคโบราณ ยคโบราณ (Early Civilizations) เรมขนเมอประมาณ 3,000 ปกอนครสตศกราช -

ค.ศ. 476 เมอจกรวรรดโรมนตะวนตกถกพวกอนารยชนเผาเยอรมนบกท าลาย สถาปตยกรรมทส าคญในโลกสมยประวตศาสตรยคโบราณน ไดแก มหาพระมด

แหงกซา (The Great Pyramid of Giza) ประเทศอยปต ซงตองใชแรงงานของกรรมกรหรอทาสในการกอสรางจ านวนไมนอยกวาหนงแสนคน ดงเชนทคารล มารกซ (Karl Marx) และเฟรเดรค เองเกลส (Friedrich Engels) กลาวถงผใชแรงงานในยคสมยใหมวา “การเคลอนไหวออกแรงของมนษยนนสามารถกอใหเกดอะไรๆ กไดทงสน”1 หรอทกลาวกนในยคปจจบนวา “แรงงานสรางสรรคโลก” 2

ผใชแรงงานในยคโบราณถกก าหนดใหเปนชนชนหนงในสงคม และตองมหนาทรบใชชนชนอนทสงกวา ดงทปรากฏอยในประมวลกฎหมายของพระเจาฮมมราบแหงจกรวรรดบาบโลเนย ซงถอวาเปนประมวลกฎหมายฉบบแรกของโลก

ประมวลกฎหมายของพระเจาฮมมราบ (Hammurabi’s Code) ก าหนดใหสงคมประกอบดวย 3 ชนชน ดงน3

(1) ชนชนสง ไดแก กษตรย พระ และขนนาง (2) ชนชนถดไป ไดแก ชางฝมอ พอคา เสมยน พนกงาน และกสกร (3) ชนชนต าสด ไดแก ทาสซงมาจากเชลย หรอผทไมมเงนใชหน สวนพวกอารยนในอนเดยสมยมหากาพย (ประมาณ 1,000 - 500 ปกอนครสตศกราช)

ไดสงสมความเชอเรองการแบงชนชนทางสงคมเปนระบบวรรณะตามคมภรศาสนาทเกาแกทสดในอนเดย คอ คมภรฤคเวท ซงเขยนขนระหวาง 1,500 - 900 ปกอนครสตศกราช โดยกลาววา เมอโลกถอก าเนดขนมานนไดมการแบงมนษยเปน 4 ชนชน แตละชนชนมฝมอหรออาชพเฉพาะตว

1 คารล มารกซ และเฟรเดรค เองเกลส, แถลงการณพรรคคอมมวนสต , แปลโดย กลมศกษาลทธมารกซ-ลทธเลนน (ไทย),

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2542), 6. 2 ค าวา “แรงงานสรางโลกมนษย” เปนค าเดมทปรากฎเปนชอหวขอแรกในบทท 1 ของภาคท 2 ในหนงสอเรอง “ววฒนาการของสงคม

วตถนยมทางประวตศาสตร” แตงโดย เดชา รตตโยธน (เขยนขนครงแรกเมอป พ.ศ. 2494) สวนในภาคท 1 ของหนงสอเรองเดยวกนน เขาเปนผแปลและเรยบเรยงจากเรอง “ววฒนาการของสงคม” ซงเปนบทบรรยายของศาสตราจารย เลอองเตยม (L. Leontyeb) แหงมหาวทยาลยอสเทอรน กรงมอสโคว ในชวงป พ.ศ. 2467-2491 ประกอบดวยเนอหาเกยวกบลทธคอมมวนสตของคารล มารกซ, เฟรเดรค เองเกลส, เลนน, และสตาลน ทงน เดชา รตตโยธน มจดมงหมายเพอใหภาคท 1 และภาคท 2 มเนอหาสอดประสานหลกทฤษฎกบความปนจรง. 3 กลวด มกราภรมย และสภทรา น. วรรณพน, บรรณาธการ, มรดกอารยธรรมโลก, พมพครงท 2 (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2545), 14-15.

4

ตางเกอกลและพงพาซงกนและกน สงคมในอดมคตแบบนเรยกวา ระบบวรรณะทงส ซงวรรณะ หมายถง ส ประกอบดวย

(1) วรรณะพราหมณ หมายถง นกบวช ท าหนาทประกอบพธกรรมทางศาสนา ศกษาและสงสอนพระเวท ถอวาเปนพวกทไดรบพรสวรรคและสงสงทสด สประจ าวรรณะ คอ สขาว

(2) วรรณะกษตรย หมายถง กษตรยหรอนกรบ ท าหนาทปกครองและปกปองบานเมองหรอหมบาน สประจ าวรรณะ คอ สแดง

(3) วรรณะแพศย หมายถง พอคา ผใหกเงน ชางฝมอ ชาวนาเจาของทดน และเจาของปศสตว มหนาทคาขาย ผลตอาหาร และสนคาตางๆ สประจ าวรรณะ คอ สเหลอง

(4) วรรณะศทร หมายถง ทาส กรรมกร แรงงานในไรนา และคนรบใช มหนาทรบใชวรรณะอนๆ สประจ าวรรณะ คอ สด า

นอกจากน ยงมพวกนอกวรรณะทเกดจากการแตงงานขามวรรณะ เรยกวา จณฑาล หมายถง พวกทจบตองไมได (Untouchable) เพราะการถกแตะตองโดยคนพวกนท าใหวรรณะทสงกวาตองแปดเปอนหรอมมลทน

ปจจบน การแบงชนชนทางสงคมเปนระบบวรรณะในอนเดยไดคลคลายไปในทางทดขน ตงแตมหาตมะ คานธ (Mahatma Gandhi : ค.ศ. 1869 - 1948) รณรงคตอตานการแบงชนชนวรรณะในชวงป ค.ศ. 1924 - 1925 ณ หมบานวกม รฐทราวนคอร ทางใตของอนเดย ใชเวลาการตอสรวมทงสน 16 เดอน ซงเขาเหนวาเปนความชวราย จงไดเรยกพวกจณฑาลเสยใหมวา “หรจน” หมายถง ลกของพระเจา และรฐธรรมนญอนเดยซงมผลใชบงคบเมอประเทศไดรบเอกราชในป ค .ศ. 1947 หามคนทเกดในวรรณะสงกวาเหยยดหยามคนในวรรณะต ากวา อยางไรกตาม ในปจจบนพวกทร ารวยและมอ านาจอยในสงคมอนเดย คอ ผทมาจากวรรณะสง สวนคนทยากจนทสดกยงมาจากผทอยในวรรณะต าสดเชนเดม

ในยคโบราณนถอวาการใชแรงงานทาสเปนเรองปกต ดงเชนทอรสโตเตล (Aristotle : 384 - 322 ปกอนครสตศกราช) นกปราชญชาวกรกกลาววา “ทาสเปนเผาพนธทดอยกวา เมอตกเปนสมบตของนาย ทาสจงไมมสทธใดๆ”4 เพราะอารยธรรมในสมยนนอยไดดวยแรงงานทาส ซงทาสสวนใหญ คอ เชลยศกทถกจบตวมาท างานหนกใหแกฝายชนะ

1.2 ยคกลาง ยคกลาง (Middle Ages) ระหวางครสตศตวรรษท 5 - ค.ศ. 1453 เมอจกรวรรดโรมน

ตะวนออกหรออาณาจกรไบเซนไทนลมสลาย ตองสญเสยอ านาจใหแกพวกออตโตมน เตรก

4 อรยา เอยมชน, บรรณาธการ, สารานกรมประวตศาสตรโลก, พมพครงท 4 (กรงเทพมหานคร : รดเดอรส ไดเจสท (ประเทศไทย),

2549), 387.

5

การด ารงชวตของผใชแรงงานไดผานมาจนถงยคกลาง และประสบกบเหตการณส าคญทมผลตอการเปนเสรชนมากขน ดงน5

(1) สงครามครเสด (Crusade Wars) เกดขนระหวางป ค.ศ. 1096 - 1270 เปนสงครามศาสนาทกษตรย ขนนาง เจานาย และราษฎรในยโรป ซงตางกนบถอศาสนาครสต เพอแยงชงกรงเยรซาเลมอนเปนสถานทก าเนดของพระเยซใหรอดพนจากพวกเตรก เซลจก (Seljukian Turk) ซงนบถอศาสนาอสลามทยกทพจากภาคกลางของทวปเอเชยเขาไปรกรานจกรวรรดของกาหลบแหงกรงแบกแดด และยดครองกรงเยรซาเลม เนองจากพวกเตรก เซลจกไมยอมใหชาวครสเตยนเขาไปแสวงบญทกรงเยรซาเลม และกดขขมเหง กระท าทารณกรรมตอชาวครสเตยนทมภมล าเนาอยทนน รวมถงผทเดนทางไปจารกแสวงบญ กอใหเกดความเจบแคนในหมชาวครสตทวไป ดงนนพวกชาวนาซงเปนไพรตดทดน (Serf) ในยโรปจงแยงกนอาสาไปรบ เพอหลกเลยงการเปนไพรตดทดนของพวกขนนาง เพราะถาใครไปรบในสงครามครเสดกจะไดรบการปลดปลอยใหเปนอสระทนท

ไพรตดทดนแตกตางจากทาสตรงทครอบครวของพวกเขาจะถกแยกและขายไมได และเจาทดนจะฆาหรอท าใหพการไมไดเชนกน แตพวกเขาเหลานนกไมมเสรภาพสวนบคคล

(2) การเสอมของระบอบศกดนาสวามภกด (Feudalism) ในตอนปลายครสตศตวรรษท 13 - 14 อนเปนผลมาจากการปฏวตทางเศรษฐกจตงแตครสตศตวรรษท 11 เปนตนมา การฟนฟทางการคาระหวางยโรปกบตะวนออกใกล การเกดเมองตางๆ และถนนหนทาง ท าใหมความตองการสนคามากขน เกดความมงคงทางการคา พวกชนชนกลางและชาวเมองทมฐานะร ารวยไดเขาไปมอทธพลทางเศรษฐกจและการเมองแทนทขนนางในระบอบศกดนาสวามภกด ไพรตดทดนสวนใหญจงสามารถไถถอนตวเองเปลยนสภาพเปนเสรชนและพอคา

(3) กาฬโรคระบาด (The Black Death) ไปทวยโรปในครสตศตวรรษท 14 ท าใหประชาชนลมตายเปนจ านวนมาก สงผลตอก าลงแรงงาน แรงงานขาดแคลนและหาไดยาก ท าใหไพรตดทดนไดโอกาสตอรองกบเจานายวา ถาจะใชแรงงานกตองใหอสรภาพแกพวกตน ดงนนไพรตดทดนจงกลายเปนเสรชนมากขน

1.3 ยคสมยใหม ยคสมยใหม (Modern Times) ระหวาง ค.ศ. 1453 - สนสดสงครามโลกครงท 2

ในป ค.ศ. 1945 เหตการณส าคญในยคสมยใหมทมความเชอมโยงไปสการเปลยนแปลงวถชวตของ

ผใชแรงงาน ไดแก

5 กลวด มกราภรมย และสภทรา น. วรรณพน, บรรณาธการ, มรดกอารยธรรมโลก, 50 - 55.

6

(1) การเดนเรอส ารวจดนแดนของชาตมหาอ านาจทางทะเลในยโรปและองกฤษ การคนพบทวปอเมรกาในป ค.ศ. 1492 โดยครสโตเฟอร โคลมบส (Christopher Columbus : ค.ศ. 1451 - 1506) และการลาอาณานคมในครสตศตวรรษท 16 และ 17 ท าใหเกดการขยายตวทางการคา

(2) การฟนฟศลปวทยาการ6 (Renaissance) หมายถง การเกดใหม หรอการรอฟนอารยธรรมคลาสกของกรกและโรมน เพอพฒนาจตใจอนคบแคบในยคกลางไปสความเจรญสมยใหม ยกยองความสามารถของมนษย มองโลกในแงด “เหนคณคาของคน” เปนสงส าคญ เนนความเปนปจเจกชน นกคดและศลปนไดโอกาสในการสรางสรรคผลงานใหแกโลกทางดานวรรณคด ศลปะ สถาปตยกรรม วทยาศาสตร การเมอง และศาสนา โดยอาศยพลงของนกมนษยนยม (Humanist) และนกปกเจกชนนยม (Individualist) เปนเครองจงใจ

(3) การปฏวตวทยาศาสตร7 (Scientific Revolution) หมายถง การคนพบทฤษฎหรอขอพสจนใหมๆ ในครสตศตวรรษท 15 - 16 ท าใหการศกษาวทยาศาสตรกายภาพและชวภาพเจรญกาวหนา นกวทยาศาสตรในยคสมยใหม ไดแก นโคลส โคเปอรนคส (Nicolas Copernicus : ค.ศ. 1479 - 1543) ผเสนอทฤษฎเกยวกบสรยจกรวาลทมดวงอาทตยเปนศนยกลางและโลกโคจรรอบดวงอาทตย ซงเปนทฤษฎทลบลางความเชอในยคกลาง และกาลเลโอ กาลเลอ (Galileo Galilei : ค.ศ. 1564 - 1642) ผยนยนความถกตองของระบบสรยะจกรวาล เปนตน

(4) การปฏวตเกษตรกรรม8 (Agricultural Revolution) หมายถง การเปลยนแปลงการเกษตรกรรมในองกฤษระหวางศตวรรษท 18 โดยระบบการเพาะปลกแบบนาเปดผนเลกๆ ทใชกนในยคกลางถกแทนทดวยการเกษตรกรรมขนาดใหญ ซงขยายพนทเพาะปลกออกไปในทงหญาสาธารณะ โดยการเปลยนแปลงนถกเรงรดดวยพระราชบญญตวาดวยทดนแบบปดสวนบคคล ท าใหการปศสตวมการขยายตวมากขน ชาวชนบททเคยมชวตแบบพอเพยงกลายเปน “แรงงานในภาคเกษตรกรรม” และการปรบปรงการเกษตรโดยใชเทคนคใหมๆ เชน การปลกพชระบบหมนเวยนเพอความอดมสมบรณของดน การใชเครองจกรหวานเมลดพช การปรบปรงพนธพช พนธสตว และการปลกมนฝรงเปนอาหาร ท าใหผลตผลทางการเกษตรและปรมาณอาหารเพมสงขน

(5) การปฏวตอตสาหกรรม9 (Industrial Revolution) หมายถง วธการเปลยนแปลงการผลตสนคาจากการใช “แรงงานคนและแรงงานสตว” เปนการใช “เครองจกรกล” แทน

การปฏวตอตสาหกรรมครงแรก เกดขนระหวางป ค.ศ. 1770 - 1860 ในยโรปตะวนตก และประเทศองกฤษไดรบความร ารวยทสดจากการจ าหนายผลผลตทางการเกษตร อนเปน

6 เรองเดยวกน, 55. 7 เรองเดยวกน, 64. 8 เรองเดยวกน, 65 - 66. 9 เรองเดยวกน, 65.

7

ผลสบเนองมาจากการปฏวตเกษตรกรรม จงตองประดษฐเครองจกรมาใชผลตสนคาในโรงงานอตสาหกรรม และจางแรงงานในชนบทเขามาท างานเปน “แรงงานในโรงงานอตสาหกรรม” เพมมากขน

ประเทศองกฤษไดกลายเปนผน าในการปฏวตอตสาหกรรม เนองจากปจจยแรงงานทมจ านวนมากอยางเพยงพอ ซงเปนผทอพยพมาจากประเทศในยโรปและอกสวนหนง คอ ผทเปนแรงงานสวนเกนจากการปฏวตเกษตรกรรม นอกจากน ยงมปจจยดานทนทมฐานะทางการเงนมนคง ตลาดรองรบสนคาในประเทศอาณานคมเกอบทวโลก ว ตถดบเหลกและถานหนจ านวนมาก ความสามารถทางดานเทคนคและการคนควาสงประดษฐ สภาพทางภมศาสตรทไดเปรยบตอการคมนาคมและขนสง เสรภาพทางการเมองและสงคม และความตองการสนคาอปโภคบรโภคอนเกดจากความเสยหายภายหลงสงครามนโปเลยน (ค.ศ. 1793 - 1815)

การปฏวตอตสาหกรรมครงท 2 ตงแตป ค.ศ. 1860 เปนตนไป โดยมประเทศสหรฐอเมรกาเปนผน า คอ การพฒนากระบวนการผลตแบบใหม10 จากเดมทใหความส าคญกบชางฝมอหลายๆ ประเภท เปลยนเปนระบบสายการผลตและใหคนงานท างานเพยงงานเดยวเปนชนๆ แยกกน วธการผลตแบบนท าใหคนงานไรฝมอไดรบคาจางสงขน และมอ านาจการตอรองเพมขนโดยการเปนสมาชกสหภาพแรงงาน ในป ค.ศ. 1864 สหภาพแรงงานนานาชาต (Workers International) กอตงขนเปนครงแรกทกรงลอนดอน

ผลของการปฏวตอตสาหกรรม - ท าใหเกดระบบโรงงาน และระบบนายทน - เกดปญหาการท างานระหวางนายจางกบลกจาง และความทกขยากของกรรมกร - วนท 1 พฤษภาคม ค.ศ. 1886 ขบวนการแรงงานในประเทศสหรฐอเมรกาและ

ประเทศตางๆ ในยโรป พรอมใจกนเดนขบวนเรยกรองใหลดชวโมงการท างานลงเหลอวนละ 8 ชวโมง และเดนขบวนเรยกรองอกครงในวนท 1 พฤษภาคม ค.ศ. 1890 ท าใหรฐบาลของประเทศตางๆ ยอมออกกฎหมายประกาศใชระบบสามแปด คอ ท างานวนละ 8 ชวโมง พกผอนวนละ 8 ชวโมง และศกษาหาความรวนละ 8 ชวโมง ชนชนกรรมาชพทวโลกไดรวมกนก าหนดใหวนท 1 พฤษภาคม ค.ศ. 1890 เปน “วนกรรมกรสากล” (May Day)11

- เกดการเปลยนแปลงโครงสรางทางสงคม คอ ชนชนใหม ไดแก ชนชนกลางและชนชนกรรมาชพ และเกดชองวางระหวางชนชน โดยชนชนกลางไดอ านาจทางการเมอง

10 อรยา เอยมชน, บรรณาธการ, สารานกรมประวตศาสตรโลก, 213. 11 ในป ค.ศ. 1889 ทประชมสภาสงคมนยมสากล ณ กรงปารส ประเทศฝรงเศส ไดมมตใหวนท 1 พฤษภาคม ค.ศ. 1890 (พ.ศ. 2433)

เปนวนเดนขบวนเรยกรองและวนหยดทระลกของกรรมกรสากล เพอเปนสญลกษณแหงการตอสปลดปลอยชนชนกรรมกรจากการกดขขดรดของระบบทนนยม ส าหรบในประเทศไทยไดจดงานฉลองวนกรรมกรสากลเปนครงแรกเมอวนท 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2489 และพระราชบญญตแรงงาน พ.ศ. 2499 มาตรา 11 ก าหนดให “...ลกจางมสทธหยดงานประจ าปในวนกรรมกรแหงชาต คอ วนท 1 พฤษภาคม...” หลงจากนนในป พ.ศ. 2513 ไดเปลยนชอเปน “วนแรงงานแหงชาต”.

8

กรรมกรเลอนฐานะเปนก าลงส าคญทางการเมอง ภายหลงการกอตงสหภาพแรงงานหรอสหบาลกรรมกร (Trade Union)

- รฐบาลเขาควบคมการท างานของกรรมกร (6) ก าเนดลทธเสรนยม (Liberalism) โดยอดม สมธ (Adam Smith : ค.ศ. 1723 -

1790) ไดเนนเรองการด าเนนธรกจแบบการคาเสร (Laissez Faire) เนองจากมนษยมความเหนแกตวเปนทตง หากมเสรภาพในการหาผลประโยชนสวนตน มนษยกจะตดสนใจเชงเศรษฐกจ เพอใหตวเองไดรบผลประโยชนมากทสด ซงจะกลายเปนผลประโยชนแกสวนรวมโดยไมตงใจ เสมอนม “มอทมองไมเหน” (Invisible Hand) มาชกน าไป ซงหมายถง กลไกตลาด เปนตลาดทมการแขงขนเสรของวสาหกจเอกชนขนาดเลกจ านวนมาก และปราศจากการแทรกแซงของรฐ โดยในป ค.ศ. 1776 อดม สมธไดเผยแพรเรองนในหนงสอเรอง “The Wealth of Nation” (ความมงคงของชาต) ซงอยในชวงของการปฏวตอตสาหกรรมครงแรก

เมอทฤษฎเศรษฐกจแบบเสรนยมมอทธพลตอการเมองของประเทศยโรป ท าใหรฐบาลปลอยใหตลาดท างานอยางเสร โดยไมมการแทรกแซง จงเกดการขยายตวของการคาและน าไปสภาวะความทกขยากของผใชแรงงานในภาคอตสาหกรรม เนองจากผใชแรงงานไดรบคาจางแรงงานต า แตตองท างานหลายชวโมงในแตละวนและอยในภาวะเสยงอนตรายจากการท างานกบเครองจกร

(7) ก าเนดลทธคอมมวนสม (Communism) โดยคารล มารกซ (Karl Marx : ค.ศ. 1818 - 1883) และเฟรเดรค เองเกลส (Friedrich Engels : ค.ศ. 1820 - 1895) ในป ค.ศ. 1845 พวกเขาไดกลาวถงสงคมคอมมวนสตในหนงสอเรอง “Die Deutsche Ideologie” หรอ “The German Ideology” (อดมการณของเยอรมน) ซงทกคนจะท างานตามความสามารถและไดรบการตอบแทนตามความตองการ12

ตอมา สมชชาผแทนสนนบาตชาวลทธคอมมวนสต13 ซงเปนการจดตงของกรรมกรชาวเยอรมน ไดเรยกเปดการประชมครงท 1 เมอวนท 2 มถนายน 1847 ทกรงลอนดอน ประกาศการก าเนด “พรรคคอมมวนสต” พรรคแรกขนในโลก มสมาชกประมาณ 400 คน เปนชาวเยอรมน องกฤษ ฝรงเศส เบลเยยม ฮอลแลนด สวเดน สวส และอเมรกน และในการประชมครงท 2 ปลายปเดยวกน มารกซและเองเกลสไดรบมอบหมายจากทประชมใหรางหลกนโยบายของพรรค จงเปนทมาของหนงสอเรอง “Manifest der Kommunistischen Partei” หรอ “The Communist Manifesto” (แถลงการณพรรคคอมมวนสต) ซงไดจดพมพเผยแพรเมอวนท 24 กมภาพนธ 1848 เพอเปนนโยบายการปฏวตของชนชนกรรมาชพ ซงจะเปนกลไกส าคญในการโคนลมระบบทนนยมและสรางสงคม

12 อรยา เอยมชน, บรรณาธการ, สารานกรมประวตศาสตรโลก, 112. 13 Gao Fang และ Xiao Feng, ลทธสงคมนยม อดด ปจจบน อนาคต, แปลและเรยบเรยงโดย บญศกด แสงระว, (กรงเทพมหานคร :

เอม เทรดดง, 2543), 12.

9

ทปราศจากชนชน โดยเนอหาในหนงสอไดสรางความรสกถงความจ าเปนทางประวตศาสตรวา14 “ประวตศาสตรของสงคมทงหมดทด ารงอยจนถงบดน ลวนแตเปนประวตศาสตรแหงการตอสทางชนชน” และในหนงสอเรอง “Das Kapital : Kritik der Politischen Oekonomie” หรอ “The Capital : Critique of Political Economy” (ทน : บทวพากษทางเศรษฐศาสตรการเมอง) ซงตพมพเลมแรกในป ค.ศ. 1867 คารล มารกซไดกลาววา15 “...ลกษณะความจ าเปนในการตอสเพอราคาแรงงานของกรรมกรกบนายทนจะมสมฏฐานมาจากทกรรมกรถกบบบงคบใหตกอยในฐานะทน าตนเองออกขายเปนสนคา ถาหากกรรมกรไดแสดงความออนขอใหแกการปะทะประจ าวนกบนายทนแลว พวกเขากจกไมมทางระดมการเคลอนไหวขนาดใหญได...”

เมอลทธคอมมวนสมไดรบการเผยแพรไปในหลายประเทศ จงไดมการประยกตใชใหเหมาะสมกบสภาพการตอสทางการเมองในประเทศนนๆ และเรยกลทธคอมมวนสมตามแนวคดดงเดมของคารล มารกซ และเฟรเดรค เองเกลส วา “ลทธมารกซ” (Marxist)

ในป ค.ศ. 1917 เกดการปฏวตรสเซยขน 2 ครง โดยครงแรกเกดขนในเดอนกมภาพนธ เปนการปฏวตโคนลมพระเจาซารนโคลสท 2 และครงทสองในเดอนตลาคม เปนการปฏวตไปสระบอบคอมมวนสม โดยวลาดมร อลลช เลนน (Vladimir Ilyich Lenin : ค.ศ. 1870 - 1924) ไดน าลทธมารกซไปปรบใชในการปฏวตรสเซย เรยกวา “ลทธเลนน” (Leninism) ถอวาเปนแบบอยางในทางปฏบตทใชลทธคอมมวนสมเปนแนวคดในการปฏวตทางการเมอง ซงเกดขนเปนครงแรกในโลก และท งสองลทธไดบรณาการเปน “ลทธมารกซ-เลนน” (Marxism-Leninism) หลงจากนนไมนาน เหมาเจอตง (Mao Tzetung : ค.ศ. 1893 - 1976) ผน าพรรคคอมมวนสตจนไดน า “ลทธมารกซ-เลนน” ไปพฒนาเปน “ลทธเหมา” (Maoism) เพอโคนลมรฐบาลเจยงไคเชก และไดสถาปนาสาธารณรฐประชาชนจน เมอวนท 1 ตลาคม ค.ศ. 1949

ลทธคอมมวนสมมความเขาใจวา การเมองเกดขนมาพรอมกบสงคมชนชนนบตงแตยคทาสเปนตนมา การเมองคอการตอสทางชนชน และการเมองคอโครงสรางชนบนของสงคม ในขณะทเศรษฐกจเปนโครงสรางพนฐาน โดยมนษยมความสมพนธกบปจจยการผลตทแตกตางกนสองแบบ คอ คนพวกหนงมกรรมสทธในปจจยการผลต และอกพวกหนงไมมกรรมสทธในปจจยการผลต

ในทางเศรษฐศาสตรทนนยมหรอลทธเสรนยมถอวา คนซงเปน “แรงงาน” (Labour) คอ องคประกอบหนงของ “ปจจยการผลต” (Factors of Production) นอกเหนอจากทน (Capital) ทดน (Land) และผประกอบการ (Entrepreneur) โดยผประกอบการเปนผท าหนาทส าคญในการน าทดน แรงงาน และทน เขาไปใชในกระบวนการผลตเพอสรางสนคาและบรการตางๆ

14 คารล มารกซ และเฟรเดรค เองเกลส, แถลงการณพรรคคอมมวนสต, แปลโดย กลมศกษาลทธมารกซ-ลทธเลนน (ไทย), 3. 15 เมธ เอยมวรา, ค าบรรยายวชา เศรษฐศาสตรการเมอง เรอง วาดวยทน (ฉบบยอ), คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยปกกง ประเทศจน, (กรงเทพมหานคร : รวมสาสน, 2549), 248.

10

และไดผลตอบแทน คอ ก าไร สวนในทางสงคมนยมหรอลทธคอมมวนสมไดมองในมมกลบวา แรงงาน คอ “พลงการผลต” (Production Forces)16 ทน า “ปจจยการผลต” มาท าการผลต โดยใหความส าคญกบแรงงานเปนอนดบหนงเสมอ ดงเชนตวอยางของผปกปองคนท างานรนแรกๆ ทมชอเสยงระดบโลก คอ Jacques Necker นายธนาคารชาวสวส และเคยเปนรฐมนตรวาการกระทรวงการคลงของฝรงเศสในชวงกอนและหลงการปฏวตฝรงเศส และนกสงคมนยมเจาของโรงสขาวชาวองกฤษชอ Robert Owen ไดลดชวโมงการท างานและปรบปรงสภาพการท างานของคนงานในโรงสขาวของเขา และยงจดใหมสงอ านวยความสะดวกเพอพกผอนหยอนใจตางๆ ตลอดจนการใหการศกษาแกเดกๆ ซงเปนบตรหลานของพวกคนงานอกดวย นอกจากนในป ค.ศ. 1819 เขายงเปนผทมสวนอยางมากตอการผานรางกฎหมายวาดวยการก าหนดเวลาท างานของคนงานในโรงงานปนฝาย ซงเปนการเรมตนการใชบงคบกฎหมายเกยวกบการอตสาหกรรมในสหราชอาณาจกร17

(8) การกอตงองคการแรงงานระหวางประเทศ (International Labour Organization : ILO) เรมกอตงขนเมอป ค.ศ. 1919 (พ.ศ. 2462) ภายใตสนธสญญาแวรซายส ซงเปนสนธสญญาสนตภาพหลงจากสงครามโลกครงท 1 (ค.ศ. 1914 - 1918) ยตลง โดยประเทศไทยเปน 1 ใน 45 ประเทศสมาชกในขณะแรกตงดวย ในขณะนนองคการแรงงานระหวางประเทศมฐานะเปนองคกรอสระและขนตรงตอองคการสนนบาตชาต (League of Nations)

ส านกงานใหญขององคการแรงงานระหวางประเทศ ตงอยทนครเจนวา ประเทศสวสเซอรแลนด

องคการแรงงานระหวางประเทศมความเชอมนวา สนตสขจะเกดขนอยางย งยนถาวร และเกดขนทวทกหนทกแหงได เพราะมความยตธรรมในสงคม จงไดก าหนดวตถประสงคเชงยทธศาสตรไว 4 ประการ ดงน

- สงเสรมใหไดมาซงมาตรฐานและหลกการพนฐาน รวมถงสทธตางๆ ในการท างาน

- สรางเสรมโอกาสชายและหญงใหมความมนคงจากการจางงานและรายไดทมคณคาใหมากขน

- ใหมการคมครองทางสงคมส าหรบทกคนอยางมประสทธภาพและครอบคลมมากขน

- สรางเสรมการเจรจาทางสงคมและระบบไตรภาคใหมความเขมแขง 16 วทยากร เชยงกร, พจนานกรมศพทเศรษฐศาสตรการเมอง, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพธรรมสาร, 2532), 108. 17 ส านกงานแรงงานระหวางประเทศ ประจ าภมภาคเอเชยและแปซฟก, องคการแรงงานระหวางประเทศ. สหภาพแรงงาน และไอ. แอล. โอ. คมอการศกษาของคนงาน ฉบบทสอง (แกไขเพมเตม), แปลจาก Trade Unions and The ILO : A Workers’ Education Manual, โดย ส านกงานแรงงานระหวางประเทศ ประจ าภมภาคเอเชยและแปซฟก , ฝายกจกรรมการศกษาของคนงาน. (กรงเทพมหานคร : อมรนทรพรนตงกรพ, 2536), 2.

11

ในชวงปแรกของการท างาน องคการแรงงานระหวางประเทศไดจดประชมทกรงวอชงตน ประเทศสหรฐอเมรกา ในเดอนตลาคม ค.ศ. 1919 และทประชมไดใหการรบรองอนสญญา จ านวน 6 ฉบบ ดงน

- อนสญญาฉบบท 1 วาดวยชวโมงการท างาน (งานอตสาหกรรม) พ.ศ. 2462 (Hours of Work (Industry) Convention, 1919 (No. 1))

- อนสญญาฉบบท 2 วาดวยการวางงาน พ.ศ. 2462 (Unemployment Convention, 1919 (No. 2))

- อนสญญาฉบบท 3 วาดวยการคมครองความเปนมารดา พ.ศ. 2462 (Maternity Protection Convention, 1919 (No. 3))

- อนสญญาฉบบท 4 วาดวยงานกลางคน (ผหญง) พ.ศ. 2462 (Night Work (Women) Convention, 1919 (No. 4))

- อนสญญาฉบบท 5 วาดวยอายขนต า (งานอตสาหกรรม) พ.ศ. 2462 (Minimum Age (Industry) Convention, 1919 (No. 5))

- อนสญญาฉบบท 6 วาดวยงานกลางคนของผเยาว (งานอตสาหกรรม) พ.ศ. 2462 (Night Work of Young Persons (Industry) Convention, 1919 (No. 6))

อนสญญา (Convention) เปนตราสารทมสภาพบงคบ ซงไดก าหนดมาตรฐานแรงงานในแตละประเดนไว และจะมผลใชบงคบเมอประเทศสมาชกไดใหสตยาบนอนสญญาฉบบนน โดยประเทศสมาชกอาจเลอกใหสตยาบนอนสญญาฉบบใดกได เมอใหสตยาบนแลว ประเทศสมาชกจะตองออกกฏหมาย ขอบงคบ หรอแนวปฏบตภายในประเทศใหสอดคลองกบบทบญญตของอนสญญา

ในเดอนพฤษภาคม ค.ศ. 1944 ทประชมใหญองคการแรงงานระหวางประเทศ ณ เมองฟลาเดลเฟย ประเทศสหรฐอเมรกา ไดรบรองปฏญญาฟลาเดลเฟย (The Declaration of Philadelphia) 18 ซงก าหนดจดประสงคและเปาหมายขององคการแรงงานระหวางประเทศ ดงน

- แรงงานมใชสนคา - เสรภาพในการแสดงออกและการสมาคม คอ ปจจยส าคญของความกาวหนาทย งยน - ความยากจนไมวาจะเกดขนทใด จะเปนอนตรายตอความมงคงทกท - มนษยทกคนไมวาจะมเชอชาต ศาสนา หรอเพศใด ยอมมสทธทจะแสวงหา

ความสะดวกสบายทางวตถ และการพฒนาทางจตใจ ตลอดจนมเสรภาพ ศกดศร ความมนคงทางเศรษฐกจ และโอกาสทเทาเทยมกน

18 ส านกงานแรงงานระหวางประเทศ ประจ าภมภาคเอเชยและแปซฟก, องคการแรงงานระหวางประเทศ. ILO คออะไร ILO ท าอะไร,

(ม.ป.ท. : ม.ป.พ., ม.ป.ป.), 5.

12

1.4 ยคปจจบน ยคปจจบน (Contemporary World) เรมนบตงแตสงครามโลกครงท 2 สนสดลง

ในป ค.ศ. 1945 - ปจจบน องคการแรงงานระหวางประเทศ เมอไดมการกอตงองคการสหประชาชาตขนแทนองคการสนนบาตชาตในป ค.ศ.

1945 (พ.ศ. 2488) องคการแรงงานระหวางประเทศจงไดเขาเปนองคการช านญพเศษ (Specialized Agency) แหงแรกขององคการสหประชาชาต

องคการแรงงานระหวางประเทศมหนาทรบผดชอบปญหาทางสงคมและแรงงาน โดยการก าหนดและก ากบดแลมาตรฐานแรงงานสากลใหไดรบการบงคบใชอยางถกตองตามหลกการในประเทศตางๆ โดยเฉพาะอยางยงในประเทศสมาชกขององคการแรงงานระหวางประเทศ

นโยบายการด า เนนงานขององคการแรงงานระหวางประเทศมาจากการปรกษาหารอรวมกน 3 ฝาย ระหวางผแทนรฐบาล ผแทนนายจาง และผแทนลกจาง ซงเปนโครงสราง “ไตรภาค” (A Unique Tripartite Structure) ทมลกษณะพเศษแตกตางจากองคการอนๆ ในองคการสหประชาชาต โดยลกจางและนายจางมสวนรวมในลกษณะเปนหนสวนทเทาเทยมกนกบรฐบาลในการด าเนนงานตางๆ ซงเปนการด าเนนงานผาน 3 องคคณะหลก ไดแก

(1) ทประชมใหญแรงงานระหวางประเทศ (International Labour Conference) คอ ทประชมใหญของประเทศสมาชก จดขนปละ 1 ครง ในเดอนมถนายน ณ ส านกงานใหญองคการแรงงานระหวางประเทศ โดยมบทบาทส าคญในการก าหนดและรบรองมาตรฐานแรงงานระหวางประเทศในรปของอนสญญาและขอแนะ และการพจารณาปญหาดานแรงงานและสงคม

(2) คณะประศาสนการ (Governing Body) คอ คณะกรรมการบรหารสงสดขององคการแรงงานระหวางประเทศ ซงไดรบการเลอกตงจากทประชมใหญแรงงานระหวางประเทศ มหนาทก าหนดนโยบายการบรหาร ควบคมการปฏบตงานขององคการ และ เสนอแผนงานงบประมาณประจ าปใหทประชมใหญองคการแรงงานระหวางประเทศรบรอง

(3) ส านกงานแรงงานระหวางประเทศ (International Labour Office) คอ ส านกงานเลขาธการองคการแรงงานระหวางประเทศ มหนาทประสานงานดานตางๆ ใหเปนตามนโยบายของคณะประศาสนการและมตทประชมใหญแรงงานระหวางประเทศ

นอกจากน ส านกงานแรงงานระหวางประเทศ ยงมส านกงานประจ าภมภาค ตงอยในภมภาค 5 แหงของโลก ไดแก 1) ภมภาคละตนอเมรกาและคารเบยน ตงอยทกรงลมา ประเทศเปร 2) ภมภาคอฟรกา ตงอยทกรงอาบดจน ประเทศเอธโอเปย 3) ภมภาคกลมประเทศอาหรบ ตงอยทกรงเบรต ประเทศเลบานอน 4) ภมภาคยโรปและเอเชยกลาง ตงอยทกรงเจนวา ประเทศสวตเซอรแลนด และ 5) ภมภาคเอเชยและแปซฟก ตงอยทกรงเทพมหานคร ประเทศไทย

13

จากการปฏบตหนาทใหความชวยเหลอแรงงานทวโลกใหไดรบความยตธรรมจากสงคม ใหมชวต และสภาพการท างานทดขน ท าใหองคการแรงงานระหวางประเทศไดรบรางวลโนเบลสาขาสนตภาพ ในป ค.ศ. 1969 (พ.ศ. 2512)

รปภาพ ตราสญลกษณองคการแรงงานระหวางประเทศ

อนสญญาพนฐานขององคการแรงงานระหวางประเทศ องคการแรงงานระหวางประเทศไดใหการรบรอง “ปฏญญาวาดวยหลกการและ

สทธขนพนฐานในการท างานและการตดตามผล” (Declaration on Fundamental Principles and Rights at Work and its follow-up) ในทประชมใหญแรงงานระหวางประเทศ เดอนมถนายน ค.ศ. 1998 (พ.ศ. 2541) โดยมเปาหมายเพอสงเสรมการปฏบตตามอนสญญาหลก (Core Convention) จ านวน 8 ฉบบ ดงน

(1) หมวดวาดวยเสรภาพในการสมาคมและการเจรจาตอรองรวม - อนสญญาฉบบท 87 วาดวยเสรภาพในการสมาคมและการคมครองสทธ

ในการรวมตวกน พ.ศ. 2491 (Freedom of Association and Protection of the Right to Organise Convention, 1948 (No. 87))

- อนสญญาฉบบท 98 วาดวยการปฏบตตามหลกการแหงสทธในการรวมตวและสทธในการรวมเจรจาตอรอง พ.ศ. 2492 (Application of the Principles of the Right to Organise and to Bargain Collectively Convention, 1949 (No. 98))

14

(2) หมวดวาดวยแรงงานบงคบ - อนสญญาฉบบท 29 วาดวยแรงงานบงคบ พ.ศ. 2473 (Forced Labour

Convention, 1930 (No. 29)) - อนสญญาฉบบท 105 วาดวยการยกเลกแรงงานบงคบ พ.ศ. 2500 (Abolition

of Forced Labour Convention, 1957 (No. 105)) (3) หมวดวาดวยการใชแรงงานเดก

- อนสญญาฉบบท 138 วาดวยอายขนต าทอนญาตใหจางงานได พ.ศ. 2516 (Minimum Age Convention, 1973 (No. 138))

- อนสญญาฉบบท 182 วาดวยรปแบบทเลวรายทสดของการใชแรงงานเดก พ.ศ. 2542 (Worst Forms of Child Labour Convention, 1999 (No. 182))

(4) หมวดวาดวยการขจดการเลอกปฏบตในการจางงานและอาชพ - อนสญญาฉบบท 100 วาดวยคาตอบแทนทเทาเทยมกน พ.ศ. 2494 (Equal

Remuneration Convention, 1951 (No. 100)) - อนสญญาฉบบท 111 วาดวยการเลอกปฏบตในการจางงานและอาชพ พ.ศ. 2501

(Discrimination in Respect of Employment and Occupation Convention, 1958 (No. 111)) ทงน ก าหนดใหเปนความรบผดชอบของประเทศสมาชกองคการแรงงาน

ระหวางประเทศด าเนนการคมครองแรงงานตามสทธขนพนฐานดงกลาว งานทมคณคา ในป ค.ศ. .2004.(พ.ศ. 2547) แนวคดเรอง “งานทมคณคา” (Decent Work) ไดถก

น าเสนอตอประเทศสมาชกองคการแรงงานระหวางประเทศเปนครงแรกในทประชมใหญแรงงานระหวางประเทศ โดยประเทศสมาชกตางเหนดวยกบแนวคดน และมความเชอมนวา งานทมคณคาจะชวยยกระดบคณภาพชวตในการท างานใหดขน และสงเสรมใหมการพฒนาแรงงานทย งยน

งานทมคณคา หมายถง งานซงสามารถตอบสนองความตองการเกยวกบชวตการท างานของมนษยได ซงความตองการเกยวกบชวตการท างานของมนษยนน ประกอบดวย

(1) การมโอกาสและรายได (Opportunity and Income) (2) การมสทธในดานตางๆ (Rights) (3) การไดแสดงออก (Voice) (4) การไดรบการยอมรบ (Recognition) (5) ความมนคงของครอบครว (Family Stability) (6) การไดพฒนาตนเอง (Personal Development) (7) การไดรบความยตธรรม (Fairness) (8) การมความเทาเทยมทางเพศ (Gender Equality)

15

ตอมา องคการแรงงานระหวางประเทศไดน าแนวคดเรอง “งานทมคณคา” มาใชเปนกลยทธรณรงคใหระหวางป ค.ศ. 2006 - 2015 (พ.ศ. 2549 - 2558) เปน “ทศวรรษแหงการสงเสรมงานทมคณคาในอาเซยน” หรอ “ASIAN DECENT WORK DECADE 2006 - 2015” เพอเปนแนวทางใหประเทศสมาชกไดมโอกาสปฏบตตามอนสญญาในอกรปแบบหนง ถงแมวาประเทศนนจะยงไมไดรบรองอนสญญาบางฉบบกตาม

ในปจจบน องคการแรงงานระหวางประเทศมสมาชกจ านวน 183 ประเทศ (ขอมล ณ เดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2554)

2. ความสมพนธทางแรงงาน

เมอ “คนงาน” หรอ “แรงงาน” คอ ทรพยากรมนษยทเปนปจจยการผลตชนดหนง ซงมความหมายรวมทงแรงกายและแรงใจทเปนสตปญญา ความร ความคดทมนษยทมเทใหกบการผลตสนคาและบรการ19 การใหความส าคญกบชวตของแรงงานจงไดด าเนนการมาเปนล าดบตงแตสมยปฏวตอตสาหกรรมในองกฤษ โดยเหนวาแรงงานเปนทรพยากรทมคณคาอยางมากในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของทกประเทศ เพราะถอวาแรงงานเปนทรพยากรทมประโยชน สามารถพฒนาเทคโนโลยตางๆ เพอใหเกดการพฒนาดานอนๆ ตามมา และในการจดการธรกจสมยใหม ผบรหารไมเพยงแตจะตองรบผดชอบในผลก าไรขาดทนจากการด าเนนงานในรอบการบญช แตเขาจะตองรบผดชอบตอแรงงานทจะสรางผลผลตใหเกดขนในองคการนนๆ ดวย20 สงทเกดขนนอาจเรยกวา “ความสมพนธทางแรงงาน”

จากการทประเทศไทยเปนสมาชกขององคการแรงงานระหวางประเทศ จงไดออกกฎหมายฉบบหนงชอพระราชบญญตแรงงาน พ.ศ. 2499 และใชค าวา “ความสมพนธแรงงาน” หรอ “Labour Relations”21 ปรากฏในบทบญญตลกษณะ 3 ของพระราชบญญตดงกลาว ประกอบดวย หมวด 1 คณะกรรมการแรงงานสมพนธ หมวด 2 การรวมเจรจาตอรอง หมวด 3 การระงบขอพพาทแรงงาน หมวด 4 การนดหยดงานและการปดงานงดจาง และหมวด 5 การกระท าอนไมเทยงธรรม

ตอมาไดมการใชค าวา “แรงงานสมพนธ” แทนค าวา “ความสมพนธแรงงาน” เปนชอหนวยงานระดบกองในกรมแรงงานเมอแรกตงกรมในป พ.ศ. 2508 คอ “กองคมครองแรงงานและแรงงานสมพนธ”22 และใชเปนชอกฎหมาย คอ พระราชบญญตแรงงานสมพนธ พ.ศ. 2518 รวมถงพระราชบญญตแรงงานรฐวสาหกจสมพนธ พ.ศ. 2543 ซงใชบงคบอยในปจจบน 19 ชศกด จรญสวสด, ระบบเศรษฐกจ และพฒนาการเศรษฐกจไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2543), 218. 20 กว วงศพฒ, แรงงานสมพนธ, (กรงทพมหานคร : พ. เอ. ลฟวง, 2538), 1-2. 21 พระราชบญญตแรงงาน พ.ศ. 2499, ราชกจจานเบกษา, (ฉบบพเศษ), เลม 73 ตอนท 92 (วนท 7 พฤศจกายน 2499), 36-44. 22 แตเดมในป พ.ศ. 2498 มฐานะเปน “แผนกคมครองแรงงานและอตสาหกรรมสมพนธ ซงเปน 1 ใน 4 แผนกของ “กองแรงงาน”

สงกดกรมประชาสงคเคราะห กระทรวงมหาดไทย ตอมาในป พ.ศ. 2508 ไดรบการปรบปรงเปน “กองคมครองแรงงานและแรงงาน

16

2.1 ความหมายของแรงงานสมพนธ “แรงงานสมพนธ” เปนค ากลางๆ ทใชเรยกความสมพนธระหวางนายจางกบลกจาง

เกยวกบสทธและหนาท (Relationship between employer and employee about right and duty.) เมอพจารณาอยางมหลายมต ความหมายของ “แรงงานสมพนธ” คอ การปฏสมพนธ

(what) ระหวางนายจางกบลกจาง (who) ทงในและนอกเวลาท างาน (when) ในและนอกสถานทท างาน (where) ดวยการท ากจกรรมรวมกนอยางมสวนรวม (how & input) เพอใหเกดการเรยนรความเปนตวตนซงกนและกน ความเขาใจในวธการอยรวมกน การยอมรบความแตกตางของแตละฝาย และการใหอภยในความผดทฝายใดฝายหนงพลาดพลงท าไป (why) กอใหเกดความสขทางใจและทงสองฝายท างานดวยความสบายใจ ซงเปนสวนหนงของการมคณภาพชวตทดในการท างาน (output) สงผลใหการผลตสนคาและบรการเปนไปอยางมคณภาพ (outcome) ผบรโภคใหการยอมรบตอกระบวนการผลตและมความเชอมนตอคณภาพของสนคาและบรการทผลตจากสถานประกอบกจการทมแรงงานสมพนธทด (ultimate outcome)

ดงนน ความสมพนธของนายจางกบลกจางจงมลกษณะความสมพนธทเกยวของกน 2 ประการ ซงอาจเปนลกษณะแยกสวนและเหลอมซอนกน คอ

(1) ความสมพนธดานจตใจ (2) ความสมพนธดานหนาทการงาน โดยการอยรวมกนของนายจางกบลกจางไมจ าเปนตองสงบสขหรอราบรน

ตลอดเวลา อาจมเหตท าใหไมเขาใจกนบาง เมนเฉยตอกนบาง หรออาจถงขนลกจางนดหยดงาน นายจางปดงาน กสามารถท าไดภายใตขอบเขตของกฎหมาย

ค าวา “แรงงานสมพนธ” หรอ Labour Relations ในภาษาองกฤษยงมค าอนทใชแทนกนคอ Employee Relations ซงเปนความสมพนธทเกดขนเมอมการจางงาน จงอาจเรยกวา Employment Relations หรอ “การจางงานสมพนธ” กได เพอใหเกดความรสกวานายจางกบลกจางเทาเทยมกนในการวาจางและการรบจาง ไมมใครเหนอกวาใคร ตางคนตางพงพาอาศยกนและกน หากตองการใหแรงงานสมพนธมความหมายอยางกวาง กเร ยกวา Industrial Relations หรอ “อตสาหกรรมสมพนธ” หมายถง ความสมพนธสวนบคคลหรอหมคณะระหวางลกจางกบนายจางในสถานทท างาน ซงเกดขนจากสถานภาพในการท างาน รวมทงความสมพนธระหวางตวแทนของ

สมพนธ” สงกด “กรมแรงงาน” กระทรวงมหาดไทย และในป พ.ศ. 2516 ไดแยกหนวยงานเปน “กองคมครองแรงงาน” และ “กองแรงงานสมพนธ” ในปจจบน คอ “ส านกแรงงานสมพนธ” และ “ส านกคมครองแรงงาน” เปนหนวยงานในสงกด “กรมสวสดการและคมครองแรงงาน” ตามกฎกระทรวงแบงสวนราชการกรมสวสดการและคมครองแรงงาน กระทรวงแรงงาน พ .ศ. 2545 ลงวนท 9 ตลาคม พ.ศ. 2545. (รายละเอยดเกยวกบเรองน อาจศกษาเพมเตมไดจาก “ประวตและการบรหารงานของกรมแรงงาน” โดยคณะกรรมการรวบรวมประวตกรมแรงงาน. โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก, 2533.)

17

คนงานและตวแทนของนายจางในระดบอตสาหกรรมและระดบชาต ตลอดจนการมปฏสมพนธกบภาครฐ

ความสมพนธนยงรวมถงเรองตางๆ ทางกฎหมาย เศรษฐกจ สงคม และจตวทยา และเรองทงหลายตอไปน คอ การรบสมครเขาท างาน (recruiting) การจางงาน (hiring) การจดต าแหนง (placement) การฝกอบรม (training) ระเบยบวนย (discipline) การสงเสรม (promotion) การปลดออก (lay-off) การสนสดการจางงาน (termination) คาจาง (wages) การท างานลวงเวลา (overtime) เงนรางวลพเศษ (bonus) การแบงปนผลก าไร (profit sharing) การศกษา (education) สขภาพอนามย (health) ความปลอดภย (safety) การด าเนนมาตรการตางๆ เพอใหเกดสขลกษณะทด (sanitation) กจกรรมนนทนาการ (recreation) การจดหาทพก (housing) ชวโมงท างาน (working hours) การพกผอน (rest) วนหยด (vacation) และการใหความชวยเหลอส าหรบการถกเลกจาง เจบปวย ประสบอบตเหต เกษยณอาย และไรสมรรถภาพ23

2.2 แรงงานสมพนธกบองคการแรงงานระหวางประเทศ กอนหนาน เรอง “เสรภาพในการสมาคมและการเจรจาตอรองรวม” นน องคการ

แรงงานระหวางประเทศไดบญญตเปนอนสญญา 2 ฉบบ ไดแก (1) อนสญญาฉบบท 87 วาดวยเสรภาพในการสมาคมและการค มครองสทธ

ในการรวมตวกน พ.ศ. 2491 มหลกการส าคญ คอ (ก) มงหมายใหคนท างาน (Workers) และนายจาง (Employers) มเสรภาพ

ในการสมาคม และไดรบการคมครองสทธในการรวมตว ดงน - คนท างานและนายจาง ซงไมมความแตกตางใดๆ ทงสนจะตองมสทธ

จดตงและมสทธเขารวมในองคการทตนคดเลอก โดยไมตองไดรบอนญาตลวงหนา ทงนตองอยภายใตกฏขอบงคบขององคการดงกลาว ซงหมายถง องคการของคนท างานหรอองคการของนายจางทสงเสรมและปกปองผลประโยชนของคนท างานหรอนายจาง

- องคการคนท างานและองคการนายจางจะตองมสทธยกรางธรรมนญและกฎขอบงคบของตน มสทธคดเลอกผแทนของตนไดอยางเสรเตมท มสทธบรหารจดการและจดกจกรรม และมสทธก าหนดโครงการตางๆ ของตน

- เจาหนาทของรฐจะตองละเวนจากการแทรกแซงใดๆ ซงจะเปนการจ ากดสทธดงกลาว หรอเปนการขดขวางการใชสทธอยางถกตองตามกฎหมาย

23 David Macdonald and Caroline Vandenabeele, อภธานศพทแรงงานสมพนธและค าศพททสมพนธกน, แปลโดย พฒนสร ศลยศร

และธตมา ทองสม, จากเรอง Glossary of Industrial Relations and Related Terms, (กรงเทพมหานคร : กองแรงงานระหวางประเทศ กรมสวสดการและคมครองแรงงาน, ม.ป.ป.), 3.

18

- องคการคนท างานและองคการนายจางจะตองไมถกยบหรอถกสงพก โดยอ านาจฝายบรหาร

- องคการคนท างานและองคการนายจางจะตองมสทธกอตงและเขารวมในสหพนธและสมาพนธ และองคการสหพนธหรอองคการสมาพนธดงกลาวจะตองมสทธเขาเปนภาคกบองคการคนท างานระหวางประเทศและองคการนายจางระหวางประเทศได

- การไดมาซงการเปนนตบคคลขององคการคนท างานและองคการนายจาง สหพนธและสมาพนธ จะตองไมท าใหเกดเงอนไขทมลกษณะจ ากดในการปฏบตขององคการดงกลาว

- รฐควรจะก าหนดมาตรการทจ าเปนและเหมาะสม เพอใหแนใจวาคนท างานและนายจางสามารถใชสทธในการรวมตวกนไดอยางเสร

(ข) อนสญญานใชบงคบกบคนท างานทกประเภท แตการใชบงคบกบทหารและต ารวจจะตองก าหนดไวในกฎหมายหรอกฎขอบงคบของประเทศ

(2) อนสญญาฉบบท 98 วาดวยการปฏบตตามหลกการแหงสทธในการรวมตวและสทธในการรวมเจรจาตอรอง พ.ศ. 2492 มหลกการส าคญ คอ

(ก) มงหมายใหการคมครองการเลอกปฏบตตอสหภาพแรงงาน (Anti-Union Discrimination) การแทรกแซง (Acts of Interference) และการสงเสรมการเจรจาโดยสมครใจ (Voluntary Negotiation) ดงน

- คนท างานจะตองไดรบการคมครองอยางเพยงพอจากการอยภายใตเงอนไขทคนท างานตองไมเขารวมสหภาพแรงงาน หรอตองออกจากการเปนสมาชกสหภาพแรงงาน หรอเปนเหตไลออกจากงาน เนองจากนายจางมอคตตอคนท างานทเปนสมาชกสหภาพแรงงาน หรอเขารวมกจกรรมของสหภาพแรงงานนอกเวลาท างาน หรอแมแตภายในเวลาท างานตามความยนยอมของนายจางกตาม

- องคการคนท างานและองคการนายจางจะตองไดรบการค มครองอยางเพยงพอจากการกระท าใดๆ อนเปนการแทรกแซงซงกนและกน ไมวาจะเปนการกระท าของตวแทนหรอสมาชกขององคการนนในเรองทเกยวของกบการกอตง การปฏบตหนาท หรอการบรหาร

- นายจางหรอองคการนายจางจะตองไมกระท าการแทรกแซงองคการของคนท างาน โดยการสงเสรมการกอตง การสนบสนนทางการเงน หรอโดยวธการอนใด เพอใหองคการของคนท างานอยภายใตการควบคมของนายจางหรอองคการนายจาง

- การสนบสนนและสงเสรมใหมการพฒนาอยางเตมท และใชประโยชนของกลไกการเจรจาโดยสมครใจระหวางนายจางหรอองคการนายจางและองคการคนท างาน เพอใหไดมาซงกฎเกณฑและเงอนไขของสภาพการจางในรปแบบของขอตกลงรวม

19

(ข) อนสญญานใชบงคบกบคนท างานทกประเภทเชนเดยวกบอนสญญาฉบบท 87 แตการใชบงคบกบทหารและต ารวจจะตองก าหนดไวในกฎหมายหรอกฎขอบงคบของประเทศ ทงนไมใชบงคบกบขาราชการซงมหนาทเกยวของกบการบรหารของรฐ

ถงแมวาประเทศไทยยงไมไดใหสตยาบนอนสญญาทงสองฉบบ แตกไดใหสทธและเสรภาพตามสมควรแกสภาพเศรษฐกจ สงคม และการเมองของประเทศไทย โดยบญญตไวในกฎหมาย 2 ฉบบ ซงบงคบใชอยในปจจบน ดงน

(1) พระราชบญญตแรงงานสมพนธ พ.ศ. 2518 ใชบงค บแกนายจางลกจางในภาคเอกชน มสาระส าคญเกยวกบขอตกลงเกยวกบสภาพการจาง วธระงบขอพพาทแรงงาน การปดงานและการนดหยดงาน คณะกรรมการแรงงานสมพนธ คณะกรรมการลกจาง สมาคมนายจาง สหภาพแรงงาน สหพนธนายจาง สหพนธแรงงาน สภาองคการนายจาง สภาองคการลกจาง การกระท าอนไมเปนธรรม และบทก าหนดโทษ

(2) พระราชบญญตแรงงานรฐวสาหกจสมพนธ พ.ศ. 2543 ใชบงคบแกนายจางลกจางในภาครฐวสาหกจ มสาระส าคญเกยวกบคณะกรรมการแรงงานรฐวสาหกจสมพนธ คณะกรรมการกจการสมพนธ ขอตกลงเกยวกบสภาพการจางและวธระงบขอพพาทแรงงาน การกระท าอนไมเปนธรรม สหภาพแรงงานรฐวสาหกจ สหพนธแรงงานรฐวสาหกจ และบทก าหนดโทษ

จากอดตจนถงปจจบน ความสมพนธทางแรงงานเปนเรองทเกดขนอยางเปนสากลทวโลก (International) และเปนเรองทนายจางกบลกจางตองเรยนร โดยแรงงานสมพนธในมตของกฎหมายเปนเพยงแนวทางหนงในบรบทของแรงงานสมพนธทงระบบ ซงยงมอกหลายแนวทางททกฝายทเกยวของจะตองท าความเขาใจรวมกน และหนงในหลายแนวทางนน คอ “แรงงานสมพนธเชงบรหาร”