ค มอการจดสภาพแวดลอมทเหมาะสมและปลอดภย

สาหรบผ สงอาย

สานกสงเสรมและพทกษผ สงอาย

สานกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผ ดอยโอกาส และผสงอาย

www.oppo.opp.go.th

2

บทนา

คมอการจดสภาพแวดลอมทเหมาะสมและปลอดภยสาหรบผ สงอายฉบบน จดทา

ข นเพอเผยแพรความร ในการจดสภาพแวดลอมสาหรบผ สงอาย มเน อหาเกยวกบแนวคดการ

ออกแบบสภาพแวดลอมและทพกอาศยของผ สงอาย ซงไดมการศกษาทบทวนแนวคดท งใน

ประเทศและตางประเทศ รวมถงงานวจยทไดเคยมผ ทาการศกษามากอนหนา เพอเปน

แนวทางในการจดสภาพแวดลอมภายใตบรบทของเมองไทย ท งนไดรบการสนบสนนจาก

สานกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผ ดอยโอกาส และผ สงอาย (สท.)

สภาพแวดลอมทางกายภาพ เปนสวนสาคญสาหรบการใชชวตของผ สงอาย ท งน

เปนเพราะอบตเหตของผ สงอายมกเกดจากสภาพสงแวดลอมทางกายภาพทผ สงอายน นอาศย

อย ยกตวอยางเชนการเกดอบตเหตในบาน นบต งแต การหกลม เพราะเฟอรนเจอรในบานท

กดขวางทางเดน หรอเฟอรนเจอรทไมมนคง เวลาจบเพอพยงตวอาจทาใหหกลมได สายไฟ

จากปลกหรอสวตซไฟตางๆ ทวางบนพ นอาจทาใหสะดดหกลมได ธรณประตอาจทาใหสะดด

ลม แสงไฟในทตางๆ ไมพอ โดยเฉพาะตรงทางเดนและบนได พ นหองไมวาจะเปนหองนอน

หองรบแขก หองครว ใชวสดทลน เสอหรอพรมเชดเทาทลน และขอบสงเกนไปเพราะอาจทา

ใหสะดดได ราวบนไดทตดต งอยางไมมนคง มราวบนไดขางเดยว ห งเกบของสงเกนไปจน

เอ อมไมถง นอกจากน แลวการเกดอบตเหตนอกบาน กมกเกดข นไดงาย เชน ถนน ทางเดน

ลน พ นตางระดบ ถนนกวางเกนไปขามถนนไมทน แสงไฟตามทางเดนไมพอ

3

สารบญ

หนา

บทนา 2

สารบญ 3

แนวคดการออกแบบสภาพแวดลอมและทพกอาศยของผ สงอาย 4

แนวคดการออกแบบปายและสญลกษณ 5

แนวคดการออกแบบทางสญจร ทางเทา 6

แนวคดการออกแบบทางลาดขอบถนน, ทางลาดตดขอบคนหน 7

แนวคดการออกแบบทางขามถนน 8

แนวคดการออกแบบทจอดรถ 9

แนวคดการออกแบบทางลาดภายนอกอาคาร 10

แนวคดการออกแบบสวนและพ นทภายนอก 11

แนวคดการออกแบบทางลาดเขาสอาคาร/ภายในอาคาร 12

แนวคดการออกแบบลฟต โดยสาร 13

แนวคดการออกแบบบนได 14

แนวคดการออกแบบราวจบ 15

แนวคดการออกแบบประตหองพก 16

แนวคดการออกแบบทางสญจร ทางเชอมระหวางอาคาร 17

แนวคดการออกแบบหองนอน 18

แนวคดการออกแบบหองนงเลนและพ นทประทานอาหาร 19

แนวคดการออกแบบหองน า 20

แนวคดการออกแบบอปกรณไฟฟาและงานระบบอน ๆ 22

อางอง 24

4

แนวคดการออกแบบสภาพแวดลอมและทพกอาศยของผ สงอาย

มหลกการ 4 ขอ ดงน

1. มความปลอดภยทางกายภาพ

ความปลอดภยทางดานรางกายและสขภาพอนามย เชน มทพกเพยงพอแยกเปน

สดสวน มระบบสาธารณปโภคและสาธารณปการทด มระบบการปกปองจากภายนอก เชน

เสยง แสง ทด จดใหมแสงสวางเพยงพอบรเวณบนไดและทางเขา มราวจบในหองน า พ น

กระเบ องไมลน มสญญาณฉกเฉนหวเตยง หรอหองน า สาหรบขอความชวยเหลอ เปนตน

2. สามารถเขาถงไดงาย

การมทางลาดสาหรบรถเขน ความสงของต ทผ สงอายสามารถหยบของไดสะดวก

หรอการจดใหอยใกลแหลงบรการตางๆ เชน วด โบสถ หองสมด โรงละคร สถาบนเพอ

การศกษา บรการดานสขภาพ อยภายในระยะทสามารถเดนถงได และการจดใหใกลแหลง

ระบบขนสงมวลชน และใกลแหลงชมชนเดมเพอใหญาตมตรสามารถมาเยยมเยยนไดสะดวก

3. สามารถสรางแรงกระตน

การตกแตงสภาพแวดลอมและทอยอาศยทมความนาสนใจ การเลอกใชสท

เหมาะสม มความสวางและชดเจนจะทาใหการใชชวตดกระชมกระชวย ไมซมเศรา และการ

เขารวมกจกรรมตางๆ กระต นใหเกดการนาความสามารถตาง ๆ ของผ สงอายมาใชอยางเตมท

เปดโอกาสใหผ สงอายไดใชความสามารถทมกอประโยชนใหกบชมชน เชน จดทอยอาศย

ผ สงอายไวใกลกบโรงเรยนสอนเดกเลกหรอหองสมด เปนตนซงสงเหลาน จะชวยยดเวลาท

ผ สงอายสามารถทจะดารงชวตไดโดยไมตองพงพาผ อน มคณภาพชวตทดข น

4. ดแลรกษางาย

บานสาหรบผ สงอายควรจะออกแบบใหดแลรกษางาย ดวยเหตน บานทวๆ ไปควร

จะเลก ถาเปนหลงใหญควรจะมหองซงงายตอการปดเอาไวเพอสะดวกสบายในการดแล บาน

อาจมบานเลอนอลมเนยมปองกนพาย และสนามหญาทมพมไมเต ยๆ เพอลดงานสนาม

5

แนวคดการออกแบบปายและสญลกษณ

ขนาดปาย สของปาย

สแดง

สเหลอง

สเขยว

สฟา

หาม/ไมอนญาต

(หาม, หยด, อปกรณฉกเฉน)

ระวง

(สารเคม, ข นบนได, สงกดขวาง)

ปลอดภย

(ทางสญจรฉกเฉน, ทางหนไฟ)

ตดตอสอบถาม

(ตดตอเจาหนาท, ต โทรศพท)

ปายแจงขอมลและแผนท อยในตาแหนงท

มองเหนไดชดเจนท งกลางวนและกลางคน

ปายภายในอาคาร

ปายภายนอกอาคาร

1.50 – 2.00 เมตร 0.90 – 1.80 เมตร

2.00 เมตร

สญลกษณผ สงอาย

เครองหมายนาทาง

สญลกษณหรอตวหนงสอ

แสดงสงอานวยความสะดวก

หองน า

0.30 เมตร

0.40

เมต

ร

6

แนวคดการออกแบบทางสญจร ทางเทา

ขนาดความกวางของทางสญจร ทางเทา

ทางเดยว สองทาง มากกวาสองทาง

อยางนอย 0.90 เมตร อยางนอย1.50 เมตร อยางนอย 1.80 เมตร

พ นผวตางสมผสเตอนสงกดขวาง ใชวสดปพ นไมลน

กวางอยางนอย 1.50 เมตร

7

แนวคดการออกแบบทางลาดขอบถนน, ทางลาดตดขอบคนหน

“ความชนของทางลาดขอบถนนไมนอยกวา 1 : 12 หรอประมาณ 5 องศา ”

X

12X

พ นผวตางสมผสเตอน ใชวสดชนดไมลน เชน ทรายลาง* เปนตน

1.80 เมตร

1.80 เมตร

1.80 เมตร

0.90 เมตร

4.50 เมตร 0.30 เมตร

*ทรายลาง คอ การนาทรายเมดขนาดเบอร 4 คละส มาใชแทนหนเกลด

และควรเลอกใชสทตดกบสพ นทวไป

8

แนวคดการออกแบบทางขามถนน

0.90 – 1.20 เมตร

กวาง 2.00 – 6.00 เมตร

ตดต งสญญาณไฟและ

อปกรณเสรม เชน สญลกษณ

ภาษามอ ลาโพงขยาย เปนตน

ใชวสดปพ นชนดไมลน และ

ใชสแตกตางกบถนน

ป มกดสญญาน

รายละเอยดทางขามถนน

พ นผวทางมาลาย ใชสแตกตางกบพ นถนน

ตดต งลกระนาดชะลอความเรว

เขยนตวอกษร “ทางมาลาย” ทพ นถนน

ใชสทแตกตางกบพ นถนน

9

แนวคดการออกแบบทจอดรถ

ขนาดปายสญลกษณ

ทจอดรถ

0.60 เมตร

0.30 เมตร

0.10 เมตร

ปายสญลกษณ

0.90 เมตร

0.90 เมตร

ทางลาดขอบถนน

2.40 เมตร

2.40 เมตร 1.00 เมตร

6.00 เมตร

10

แนวคดการออกแบบทางลาดภายนอกอาคาร

ความสงของทางลาด (มลลเมตร) อตราความชนสงสด

0-15 1 : 2

ระหวาง 15-50 1 : 5

ระหวาง 50-200 1 : 10

มากกวา 200 ข นไป 1 : 12

ไมเกน 6.00 เมตร

ไมเกน 6.00 เมตร

1.50 เมตร

1.50 เมตร

พ นผวตางสมผสเตอน

พ นผวตางสมผสเตอน

ทางลาดกวางอยางนอย 1.50 เมตร

ตดต งราวจบท งสองขาง

อตราความชนตอความสงของทางลาด

11

แนวคดการออกแบบสวนและพ นทภายนอก

อยางนอย

1.20เมตร 1.20

เมตร

0.60 – 0.85

เมตร

0.175 เมตร

0.60 เมตร

0.85-0.90

เมตร

0.30 เมตร

พ นทางเดนเรยบ ไมลน และ

ไมมสงกดขวางทางเดน

มจดนงพก ทาหลงคากนแดดกนฝน

อากาศถายเทสะดวก

มพ นทกจกรรมเบาๆ เชน

เล ยงนก ปลกตนไม เปนตน

พชพรรณตางๆ ควรเลอกไมดอกหรอไมทมกลนหอม

หลกเลยงไมผล ไมหนาม และไมทมยาง

ขนาดกระบะตนไมท เหมาะสมสาหรบผสงอาย

12

แนวคดการออกแบบทางลาดเขาสอาคาร/ภายในอาคาร

ความชนสงสด ความสามารถในการใชทางลาดของผสงอายทใชเกาอ รถเขน

ทางราบ สามารถชวยเหลอตนเองได

1:20 - 1:12 สามารถชวยเหลอตนเองได

1:10 จาเปนตองมผ ชวยเหลอ ชวยเขนเกาอ เขนคนพการ

>1:10 กอใหเกดอนตรายได

ความชนของทางลาดทผสงอายทใชเกาอ เขนสามารถใชได

อยางนอย 1.50 เมตร

พ นผวตางสมผสเตอน

13

แนวคดการออกแบบลฟต โดยสาร

แผงควบคม

0.90 เมตร

1.20 เมตร

0.90 – 1.20 เมตร

ตดต งปายสญลกษณ

สญลกษณบอกช นทพ น พ นผวตางสมผสเตอน

อยางนอย 0.90 เมตร

ตาแหนงแผงควบคมภายในลฟต

14

แนวคดการออกแบบบนได

ระยะของลกต งและลกนอน

พ นผวตางสมผสเตอน

พ นผวตางสมผสเตอน

ความกวางบนได

- บนไดทางเดยว กวางอยางนอย 0.90 เมตร

- บนไดเดนสวนกนได กวางอยางนอย

1.50 เมตร

ตดต งราวจบท งสองขาง

สงจากพ น 0.80 เมตร

0.30 เมตร

ท งสองขาง

0.30 เมตร

ท งสองขาง

0.30 เมตร

0.15 เมตร 1.5 - 2 เซนตเมตร

15

แนวคดการออกแบบราวจบ

ราวจบ

ราวกนตก *

0.80 – 0.90 เมตร

1.00 เมตร

ราวจบขนาด

เสนผานศนยกลาง

3 - 4 เซนตเมตร

4-5 เซนตเมตร

12 เซนตเมตร

ขนาดของราวจบ

* ราวกนตกหรอราวก น มหนาทชวยปองกนอบตเหตจากการพลดตกตามสถานทอนตราย

เชน บนได ทางลาด ระเบยง บรเวณทยกสงข นจากพ นต งแต 40 เซนตเมตร ข นไป เปน

ตน

16

แนวคดการออกแบบประตหองพก

0.90 – 1.20 เมตร

ปายสญลกษณ

รายละเอยดการตดต งประตหองพก

ปายสญลกษณ

มอจบ ราวจบ

แผนกนกระแทก

0.30-0.40 เมตร 0.80 เมตร

1.00 - 1.20 เมตร

17

แนวคดการออกแบบทางสญจร ทางเชอมระหวางอาคาร

ตดต งราวจบท งสองขาง

กวางอยางนอย 1.50 เมตร

ความกวางทางสญจร ทางเชอมระหวางอาคาร

ทางเดยว สองทาง สวนกน

อยางนอย 0.90 เมตร

อยาง

นอย

1.50

เมตร

อยางนอย 0.55 เมตร

18

แนวคดการออกแบบหองนอน

การออกแบบหองนอน

- มความเปนสวนตวมากทสด

- ไมควรใหญ หรอเลกเกนไป ประมาณ 12-16 ตารางเมตร ไมรวมหองน า

- เตยงควรจะเคลอนยายไดในบางโอกาส และไมควรอยในมมใดมมหนง

- มสวนแตงตว มต เส อผา โตะเครองแปงและกระจก

(การสองกระจกดตวเองจะทาใหสขภาพจตดข น โดยกระต นใหผ สงอายไดรบร

ถงสภาพปจจบนของตวเอง)

จากตาแหนงหวเตยง สามารถมองเหน

ววภายนอก และหองน าได อยางนอย 1.00 เมตร

โทรศพท และ

ป มสญญานฉกเฉน

อยางนอย 1.50 เมตร

อยางนอย 1.50 เมตร

พ นทกจกรรมเบาๆ เชน ถกนตต ง ตอจกซอว เปนตน

19

แนวคดการออกแบบหองน งเลนและพ นทประทานอาหาร

หองน งเลน

พ นท รบประทานอาหาร

ชองเปดหนาตางอยในระดบ

สายตาขณะนงเกาอ โซฟา

ตดรปภาพในอดตผ สงอาย

หรอรปทชนชอบทผนงหอง

สงของ อลบ มรปภาพของผ สงอาย อยางนอย 1.50 เมตร

เกาอ โซฟาไมนมหรอเต ยเกนไป

ความสง 0.40-0.45 เมตร

ชองเปดหนาตางอยในระดบสายตา

ขณะนงเกาอ รบประทานอาหาร

เกาอ แบบมพนกแขนและหลง

ความสง 0.40-0.45 เมตร

จดกลมได 2-6 คน

ตดรปภาพในอดตผ สงอาย

หรอรปทชนชอบทผนงหอง

อยางนอย 1.50 เมตร

20

แนวคดการออกแบบหองน า

หลกการออกแบบ

- พ นไมลน และมราวจบทสามารถเดนไดทวหองน า

- มราวจบจากภายนอกหอง เชน หองนอน หรอหองรบแขก ทตอเนองมาทหองน า

ได

- เฉพาะตรงฝกบว และทอาบน า ควรมทนงและสญญาณฉกเฉนในหองน า

- ฝกบวควรเปนชนดแรงดนตา

- ประตหองน าควรเปนแบบทเปดใหคนอนสามารถเขาไปไดเมอเกดอบตเหต

- หองน าควรกวางประมาณ 1.50 -2.00 เมตร (ไมกวางและไมแคบเกนไป)

- มพ นทวางภายในหองสวมมเสนผาศนยกลางไมนอยกวา 1.50 เมตร

โถสวมแบบนงราบ อางลางมอ

ทนงอาบน า อยางนอย 1.50 เมตร

21

อปกรณภายในหองน า

โถสวม

อางลางมอ

ท น งอาบน า

1.40 เมตร

0.70 เมตร 0.70 เมตร

2 3

4 5

1

0.80 เมตร 0.55 เมตร

7

6

8

0.45 เมตร 0.70 เมตร

9

10

11

1 โถสวมแบบนงราบ

ความสง 40-45 เซนตเมตร

2 ทใสกระดาษชาระ

3 ป มกดสญญานฉกเฉน

4 ราวจบตดผนงรปตวแอล

5 ราวจบตดผนงพบข น-ลงได

6 อางลางมอ

7 กระจกเงา

8 ราวจบพยงตว

9 ทนงอาบน าตดผนง

10 เครองทาน าอน / ฝกบว

11 ราวจบตดผนงรปตวแอล

“ ราวจบ ควรมขนาดเสนผาน

ศนยกลาง 3 - 4 เซนตเมตร ”

สญลกษณ

22

แนวคดการออกแบบอปกรณไฟฟาและงานระบบอน ๆ

แสงไฟ

- ควรมแสงไฟท งภายในและภายนอกอาคารเพอชวยในการมองเหนของผ สงอาย

- ใชแสงสะทอน (Indirect Lighting) ทมความสวางพอเหมาะ

- ในบรเวณทอยอาศยควรมความสวางท งในเวลากลางวนและกลางคน

- ทางเดน ควรมแสงสวางเพยงพอ และมราวสาหรบจบทสามารถเหนไดชดเจน

ระบบไฟฟา

- ตดต งระบบตดไฟอตโนมต กรณไฟฟาลดวงจร

- มระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนบรเวณหองนอน หองรบแขก และทางเขาบาน

สวตซ

- สงไมเกน 90 เซนตเมตร เพอหลกเลยงการเอ อม

- สวตซใหญ และมแสงตอนปดสวตซ

- สวตซสามารถปดเปดไดในระยะเอ อมถงจากเตยงนอน

สวตซ – ปลกไฟ

- สงจากพ น อยางนอย 45 เซนตเมตร เพอหลกเลยงการกม

- มสวตซสาหรบปด-เปดปลก

ระบบสขาภบาล

- ทวท งบานมการระบายน าทด ไมมน าทวม ขง

- มระบบถงน าสารอง (ใตดน หรอหลงคา)

23

แนวคดการออกแบบอปกรณไฟฟาและงานระบบอน ๆ

สและพ นผว

อปกรณและสวนของอาคารควร ใหมสทตดกนหรอแตกตางจากสของสวน

ตอเนองของอปกรณและสวนของอาคารน นอยางเดนชด ดงตอไปน

I พ นทางเดน พ นตางระดบ พ นหองสวม และพ นผวตางสมผส

I ผนงและบวเชงผนง

I ประต ธรณประต วงกบหรอขอบประต ประตทางเขา และประตลฟต

I บนได บนไดเลอน ทางเลอน และทางลาด

I ลกนอนกบลกต งของข นบนได หรอลกนอนข นทหนงกบพ นหอง I บรเวณจมกบนได

I ราวบนได ราวทางลาด ราวระเบยง ราวยดเกาะในหองสวม และ

ทางเดน

I ปาย แผนผง ตวอกษร เครองหมาย และสญลกษณ

I แผงสวตซ เตารบ และเตาเสยบ

I เสา สงกดขวาง และสวนยนจากผนงบนทางเดน

I สขภณฑ และอปกรณสงอานวยความสะดวกอน ๆ

24

ขอมลโดย : หนวยปฏบตการวจยสภาพแวดลอมทเหมาะสมกบผ สงอายและคนพการ

(ไดรบทนสนบสนนจากกองทนรชดาภเษกสมโภช จฬาลงกรณมหาวทยาลย)

คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

รศ. ไตรรตน จารทศน trirat13@gmail.com

สนบสนนโดย : ศนยบรการวชาการแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย

รายการอางอง

* กฎกระทรวงกาหนดสงอานวยความสะดวกในอาคารสาหรบผ พการหรอทพพล

ภาพ และคนชรา พ.ศ. 2548

** คมอปฏบตวชาชพสถาปตยกรรม การออกแบบสภาพแวดลอมและสงอานวย

ความสะดวกสาหรบทกคน สมาคมสถาปนกสยามในพระบรมราชปถมภ พ.ศ. 2552

25

สานกสงเสรมและพทกษผ สงอาย

สานกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผ ดอยโอกาส และผสงอาย

618/1 ถนนนคมมกกะสน แขวงมกกะสน เขตราชเทว กรงเทพมหานคร 10400

โทร 02-651-6936 โทรสาร 02-650-1887

www.oppo.opp.go.th