รายงาน

เรอง คมภรต ำรำยำ

จดท ำโดย

นางสาวขวญภรมย บญยมณ 55110114

นางสาวจารวรรณ อนทจร 55110136

นางสาวจตรากานต ข าจน 55110147

นายธนาวตร ค าสทอง 55110282

นางสาวสรวมล พมพพวง 55110833

นางสาวสภาพร อนด 55110899

นางสาวอรอนงค อ าพรม 55110945

นางสาวกลชญา แสนใจบาญ 55913575

เสนอ

อาจารยประยงค จนทรแดง

คณะศลปะศาสตร สาขาพฒนาสงคม

มหาวทยาลยพะเยา

ก

ค าน า อกษรธรรมลานนา หรอตวเมอง เปนอกษรทส าคญ และแพรหลายในลานนามากการก าเนดอกษร

ธรรมลานนากคลายกบการก าเนดอกษรทงหลาย คอ ปรบปรงจากอกษรทมอยเปนระบบมาแลว คอ อกษร

มอญ หลกฐานเกยวกบการก าเนดอกษรธรรมลานนาไมปรากฎหลกฐานอกษรธรรมลานนาเกาทสดเทาทพบ

ในปจจบน คอ จารกลานทอง พบทสโขทยจารกไดระบศกราชไวตรงกบ พ.ศ. ๑๙๑๙ อยางไรกตาม ยงไมพบ

หลกฐานวาอกษรธรรมลานนาเกดขนในสมยใด เพราะอกษรธรรมลานนามก าเนดจากพฒนาการของภาษา

คอ คอยๆเปลยนแปลงทละนอยจงอาศยเวลานาน การก าเนดอกษรธรรมลานนามสาเหตส าคญมากจาความ

จ าเปนทางศาสนาเพอเขยนพระธรรมคมภรใหเปนสอแกคนในวงกวาง อกษรธรรมลานนาจงเรมตนจากการ

ใชเขยนภาษาบาลเปนหลก ตอมาดดแปลงเพอใชเขยนภาษาเมองดวย

คณะผจดท าหวงเปนอยางยงวารายงานเลมนจะเปนประโยชนตอผสนใจศกษาคนควา ขอบกพรอง

และไมสมบรณทอาจจะเกดขนในรายงานเลมน คณะผจดท าขอนอมรบดวยความยนดและจะเปนพระคณ

อยางมาก หากทานผอานจะกรณาใหค าแนะน าเพอจะเปนประโยชนในการปรบปรงและแกไขตอไป

คณะผจดท ำ

ข

สารบญ เรอง หนา

ค าน า ก

สารบญ ข

ประวตคมภรลานนา 1

แหลงขอมล 2-3

ผทรงคณวฒ 4-5

บทแปลคมภรต ารา 6-44

ผนวก ค

1

ประวตคมภรลำนนำ

อกษรธรรมลานนา หรอตวเมอง เปนอกษรทส าคญ และแพรหลายในลานนามากการก าเนดอกษร

ธรรมลานนากคลายกบการก าเนดอกษรทงหลาย คอ ปรบปรงจากอกษรทมอยเปนระบบมาแลว คอ อกษร

มอญ หลกฐานเกยวกบการก าเนดอกษรธรรมลานนาไมปรากฎหลกฐานอกษรธรรมลานนาเกาทสดเทาทพบ

ในปจจบน คอ จารกลานทอง พบทสโขทยจารกไดระบศกราชไวตรงกบ พ.ศ. ๑๙๑๙ อยางไรกตาม ยงไมพบ

หลกฐานวาอกษรธรรมลานนาเกดขนในสมยใด เพราะอกษรธรรมลานนามก าเนดจากพฒนาการของภาษา

คอ คอยๆเปลยนแปลงทละนอยจงอาศยเวลานาน การก าเนดอกษรธรรมลานนามสาเหตส าคญมากจาความ

จ าเปนทางศาสนาเพอเขยนพระธรรมค าภรใหเปนสอแกคนในวงกวาง อกษรธรรมลานนาจงเรมตนจากการ

ใชเขยนภาษาบาลเปนหลก ตอมาดดแปลงเพอใชเขยนภาษาเมองดวย

อกษรธรรมลานนา หรอ ตวเมอง มกใชจารบนคมภรใบลาน พบสา เอกสารโบราณโดยเฉพาะ

เรองราวตางๆ เกยวกบศาสนา เชน ต าราภาษาบาล ชาดก เรองราวการกลปนาสงของแกวดนอกจากนนยงใช

บนทกเอกสารตางๆ อนเกยวเนองในพทธศาสนา ต าราโหราศาสตร ต าราแพทย บทกวนพนธ และคราวซอ

การใชอกษรธรรมลานนามกจะขาดชวงหรอชะงกไปบางตามความผนผวนของเหตการณบานเมองแตกยง

สามารถสบทอดกนตลอดมาไดเปนอยางด จนกระทงในป พ.ศ. ๒๔๘๓ เมอมการประกาศใชรฐนยม ฉบบท

๓ วาดวย ภาษาและหนงสอกบหนาทพลเมอง หามการเรยนการสอนอกษรทองถน การใชอกษรธรรม

ลานนาจงหยดชะงกไปเปนเวลานาน ประกอบกบความแพรหลายในการใชอกษรไทยปจจบนขอสอมวลชน

ทกแขนงการใชอกษรธรรมลานนาจงเสอมลงตามล าดบ

2

แหลงขอมล

น าคมภรมาจาก วดสนปาถอน ต าบลแมใส อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา

คมภรทไดน ำมำศกษำม 5 เรอง

1 คมภรต ารายา 60 หนา

2 คมภรคาถา 90 หนา

3 คมภรวนด วนเสย 54 หนา

4 คมภรทบเบก 20 หนา

5 คมภรชาดก 38 หนา

3

ปจจบนไดมความพยายามทจะฟนฟอกษรธรรมลานนาขนอก โดยไดจดใหมการเรยนการสอน

อกษรธรรมลานนาตามวดในภาคเหนอ และสถาบนการศกษาตางๆ ทงมหาวทยาลย และโรงเรยนมธยม

กลมขาพเจาไดเลอกศกษาคมภรต ารายา เพราะ อกษร ลานนา หรอตวเมอง มกใชจารกบนคมภรใบ

ลาน เอกสารโบราณ มกบนทกเรองราวตางๆ เกยวกบศาสนา เชน ต าราภาษาบาล การใชอกษรธรรมลานนา

มกจะขาดชวงไปเนองจากความผนผวนของเหตการณบานเมอง อกษรธรรมลานนาจงเสอมลงตามล าดบ

ปจจบนไดมความพยายามทจะฟนฟอกษรลานนาขนอกโดยจดใหมการเรยน การสอนอกษรลานนาตามวด

ในภาคเหนอ และสถาบนการศกษาตางๆ คนไทยสมยอดต ไดรบการสบตอ สบทอด ภมปญญาในหลายๆ

ดาน เชน อาหาร ยารกษาโรค เปนตน แลว ตองการคนสบทอดสานตอรนตอรนเพอไมใหภมปญญานนๆ

สญหายและพฒนาภมปญญาไปควบคกบการทประเทศพฒนาไปสยคโลกาภวฒน สมนไพร เปนสงทคน

ไทยสมยอดตใชเพอรกษาอาการเจบปวย ตวอยางเชน กะเพรา สรรพคณ แกอาการคลนไส อาเจยน ใชแก

อาการทองอดเฟอ แนจกเสยดและปวดทอง แกไอและขบเหงอขบพยาธขบน านมในสตรหลงคลอด ลดไข

เปนยาอายวฒนะ เปนยารกษาหด กลากเกลอน ตานเชอรา จก สรรพคณ ราก ยาระบายออน ๆ และใชแทน

ควนนได น าจาก ใบ แกทองเสย เปลอก ทาแกแมลงกดตอย พอกแผล ผล แกไอ ขบเสมหะ

สมยกอน การแพทย การสาธารณสข ความรทางเภสชวทยา ยงไมไดรบการพฒนา ดงปจจบน ม

เพยงหมอยาของหมบานทคอยรกษาคนในหมบานทคอยเจบปวย โดยใชสมนไพรในการรกษา รวมกบคาถา

เพอรกษาจตใจดวย แลวจงมการบนทกเรองราวตางๆ สมยกอนนยมบนทกไวในใบลาน สมดขอย ดงม

หลกฐานทางโบราณคดปรากฏ และจารกเปนภาษาทองถน ทตองจารก อธบาย ไว เพอใหเยาวชนรนหลง

ไดสบทอด ศกษา เรองราวทถกบนทกไว เพอไมใหทรพยากรทางความรสญหาย สญคา เพอเปนมรดกทาง

วฒนธรรมของชาตตอไป

4

ผทรงคณวฒ

ประวตโดยสงเขป

**************************** ชอ / ฉำยำ / นำมสกล พระครปลดสวฒนจรยคณ ฐานสสโร วน / เดอน / ปเกด วนพธ ท ๒๙ เดอนมกราคม พ.ศ.๒๕๑๘

บดา ร.ต.ต.อดม ทพยนวล มารดา นางพน ศรวชย

บรรพชำ วนท ๑๑ พฤษภาคม ๒๕๓๐ ณ วดวงบง ต าบลควร อ าเภอปง จงหวดพะเยา โดยม พระครวรพงศคณารกษ เปนอปชฌาย

อปสมบท วนท ๑๖ มนาคม ๒๕๓๘ ณ วดนาปรง ต าบลนาปรง อ าเภอปง จงหวดพะเยา พระอปชฌาย พระครวรพงศคณารกษ พระกรรมวาจา พระครวมลสรทต พระอนสาวนาจารย พระครวศษฏธรรมวงศ

ประวตกำรศกษำ พ.ศ.๒๕๓๐ : ชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนวงบง ต าบลควร อ าเภอปง จงหวดพะเยา พ.ศ.๒๕๓๒ : นกธรรมชนเอก ส านกวดนาปรง ต าบลนาปรง อ าเภอปง จงหวดพะเยา พ.ศ.๒๕๓๘ : ประโยค ป.ธ.๕ ส านกเรยนวดศรโคมค า ต าบลเวยง อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา พ.ศ.๒๕๔๓ : ป.วค.( ประกาศนยบตรวชาชพคร ) จากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตพะเยา พ.ศ.๒๕๔๓ : พธ.บ.(เกยรตนยม) (พทธศาสนา) จาก มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ.๒๕๔๖ : ศศ.ม.(พฒนาสงคม) จากมหาวทยาลยนเรศวร ( M. A.) พ.ศ.๒๕๕๗ : ปร.ด. ปรชญาดษฎบณฑต ยทธศาสตรการ พฒนาภมภาค มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย ( Ph.D.)

5

ประวตกำรท ำงำน พ.ศ.๒๕๓๔ - ๒๕๔๘ : อาจารยสอนพระปรยตธรรมแผนกนกธรรม และบาล ประจ าส านกเรยนวดศรโคมค า พ.ศ.๒๕๓๕ - ๒๕๔๗ : หวหนาฝายวชาการ ศนยศกษาพทธศาสนา- วนอาทตย วดศรโคมค า พ.ศ.๒๕๓๙ - ๒๕๔๒ : อาจารยสอน วชาพระพทธศาสนา โรงเรยนพะเยาพทยาคม พ.ศ.๒๕๔๓ : อาจารยสอนวชาพระพทธศาสนา โรงเรยนเทศบาล ๖ พ.ศ.๒๕๔๔ : อาจารยสอน วชาภาษาลานนาโรงเรยนเทศบาล ๕ พ.ศ.๒๕๔๕ - ๒๕๔๖ : เลขานการเจาคณะต าบลเวยง เขต

ปจจบนด ำรงต ำแหนง - พระปรยตธรรมอาสาประจ าจงหวดพะเยา - หวหนาฝายวชาการและบรหารงานทวไป หอวฒนธรรมนทศน วดศรโคมค า - อาจารยประจ า คณะสงคมศาสตร ภาควชารฐศาสตร

มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตพะเยา - ประธานเครอขายพพธภณฑทองถนลานนา - ผชวยเจาอาวาส วดศรโคมค า (พระอารามหลวง)

ควำมช ำนำญพเศษ - ประวตศาสตรลานนา - อกษรลานนา

ทท ำงำน - หอวฒนธรรมนทศน วดศรโคมค า ต าบลเวยง อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา ๕๖๐๐๐ โทร.๐๕๔ – ๔๑๐๐๕๘ -๙ - มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตพะเยา

6

บทแปลคมภรต ารายา

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 1 เปนมะเรงในลงค(อวยวะเพศชาย) ในโยน (อวยวะเพศหญง) สกออกเจบนก เอารากขดมอนฝากควายหลบมน รากคา รากกลวยตบ รากผกแอบ รากผกหวานบาน ฝนกน ทาจมเตอะ ตงขน ๕๐ เนอฯ ลากสาดเรอไขหนาวอยเลองๆ บรรอนสกเตอ จกยาเอารากไผ รากบง รากกง รากหอม เปอกมอก ผกหนาม หญาขดมอนฝากควายแชกนเตอะฯลากสาดเสยบเอาแกนหนนเทศ กอหลมรางปาย เครอใสจาง หมากยาวตาเสอ กาฝากขเหลกฝนจาวกนเตอะฯ กนเสยบขน เมอยขนหอเอาใบดดหงไฟอนแลว แหมะดกอนกนยงแควน จอวาลากสาดเสยบเมอยแล จกยามวงกาสอ ๓ ใบ หนนเทศ ๓ ใบ สมจน ๓ ใบ ตมน าหอรอนแลวเอาใบยาตง

เปนมะเรงในอวยวะเพศทงชายและหญง มตมใสเจบมาก ใหเอาราก ตนขดมอญฝากควายหลบมน รากหญาคา รากกลวยตบรากผกแอบ รากผกหวานบาน ใชฝนกน และใชทา ตงขนคร ๕๐ บาทฯ ลากสาดเรอไขหนาวอยเนอง ๆ ไมรจกหายสกท จกรกษาใหเอารากไผ รากบง รากกง รากหอม เปอกมอก ผกหนาม หญาขดมอนฝากควาย แชกนฯ ลากสาดเสยบ เอาแกนหนนเทศ กอหลมรางปาย เครอใสชาง หมากยาวตาเสอ กาฝากขเหลก ฝนกรองกนฯ หากปวดเสยบขน เมอยขน ใหเอาใบดดปงไฟอนแลว แปะดกอนหากทเลา ชอวาเปนลากสาดเสยบเมอย จกรกษา ใหเอา มวงกาสอ ๓ ใบหนนเทศ ๓ ใบ สมจน ๓ ใบ ตมน าใหรอนแลวเอาใบยากระทง

หมายเหต

- ลงค หมายถง อวยวะเพศชาย

- โยน หมายถง อวยวะเพศหญง

7

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 2 จบยอ ๓ เตอไวหอเยนกนเตอะหายฯฯ ลากสาดด า เอาใบออย ใบดหม นมแน(นอยหนา) แรขเปด เทยนควาย แชแลวฝน ดอก หญาตาป หนาดค า เขามนเครอ ตมกนแลฯ เปนพยาธเยองใดกด ตบไหว ใจสน เอาจนทรท ง ๒ งาชาง แกนกอก ปอดดน ฝงคอบฝนกนเตอะฯ ปาก ๑ (อกสตร ๑ ) รอนใจรอนวะทอง ดงไฟไหมนน จกยา เอารากฟกเขา หวถวพ หวานบาน รากคา งาชาง ฝนน า จาวกน บร เผาขางสกนเตอะ เปนเยองใดกดคะมคะมน (อาการผะอดผะอม) หวใจไหวหวน กนยาปบลาน (โบราณ) กบรนนจอวา ปลกตาย จกยา เอายอดเดอทง ๒ ยอดกอก ยอดตน(พทรา) เขาคางลวด เขาคางคก ต ามบมาบ (ต าแบบหยาบๆ) แจแลวฝนรากมา รากเมยง นนคง ดกเดยม สงบก ดงหมเถน หวตน ฝงคอบ หญาขดมอน พราว กอก ฝนกนเตอะฯ ยาปคางกบเสอ เอาหนาดค าเปอกแง เฟองถวย ดอกตอง เปอกสง ตาออยด า ขงแกง ฝนน าผงตดกนเตอะฯ ปกวทอง ขดเอาหญาคา หญาขด หลบมน ฝนน าอนกนเตอะฯ ปรอน เอาหวตน หวถวพ เปอกแง ฝนน าผงตด ๓ หยาดกนฯ ปน าเอารางคาว ใบหมากน า เปอกไค ออยด า ทบแชกนเตอะฯ บไขเทารอนทอง รอนใส กวาป เอาหมากฟกขมแชใสน าขาวฝนหญาใสชาง ตกกนเตอะฯ ปน าหากรายใจ คราวออกต งคงเนอ (เหงอออกทงตว) เปนดงอาบน านน จกยาเอาก า

กดลงในหมอ 3 ครงทงไวใหเยนกนหายฯ ลากสาดด า ใหเอาใบออย ใบดหม นมแน(นอยหนา) แรขเปด เทยนควาย แชแลวฝน ดอก หญาตาป หนาดค า เขามนเครอ ตมกนแลฯ เปนโรคอยางไรกด มอาการยใจสน ใหเอาจนทรทง ๒ งาชาง แกนกอก ปอดดน ฝงคอบ ฝนกนแลฯ อกสตร ๑ หากมอาการรอนในอกในทอง เหมอนถกไฟไหมนน จกรกษา ใหเอารากฟกเขา หวถวพล ผกหวานบาน รากหญาคา งาชาง ฝนน า ตกกน ถาหากยงไมหาย ใหเอาตวยาเผาบนขางรอนๆ กนแล มอาการอยางไรกดผะอดผะอม มอาการใจสน กนยาอาการหนามดแบบโบราณ กยงไมหาย อาการแบบนเรยกวา ปลกตาย หรอ อาการวบ จะรกษาใหเอายอดเดอทง ๒ ยอดมะกอก ยอดพทรา เขาคางลวด เขาคางคก ต าแบบหยาบๆ แชแลวฝนรากมาก รากเมยง นนคง ดกเดยม สงบก ดงหมเถน หวตน ฝงคอบ หญาขดมอน พราว กอก ฝนกนแลฯ ยารกษาโรคเปนลมหนามด รองครวญครางเหมอนเสอ ใหเอาหนาดค า เปอกแง เฟองถวย(เศษถวยแตก) ดอกตอง เปอกสง ตาออยด า ขงแกง ฝนผสมกบน าผ งกนแลฯ อาการหนามดปวดทอง ใหขดเอาหญาคา หญาขด หลบมน ฝนน าอนกนแลฯ ปรอน (อาการหนามดเพราะอากาศรอน) ใหเอาหวตน หวถวพล เปอกแง ฝนผสมกบน าผง 3 หยดกนฯ ปน า (อาการหนามดเพราะหวน า) ใหเอารางคาว ใบหมากน า เปอกไค ออยด า ทบแลวแชน ากนแลฯ ไมมอาการไขแตรสกรอนทอง กเรยกวาป (เปนลม) ใหเอาหมากฟกขมแชใสน าขาว ฝนหญาใสชาง ตกกนแลฯ ปน า อาการเปนลมหนามดตาลาย

8

น าหมอ แตนสาย ๓ รง (รงแตนทมกท ารงตามชายคา ทมงดวยหญาคา) รงแมงใบ หมากปนผสมนดหนง กบน ามะพราว น าหมอ

หมายเหต

- นมแน หมายถง นอยหนา

- ปาก๑ หมายถง อกสตร ๑

- ปบลาน หมายถง โบราณ

- ยอดตน หมายถง พทรา

- คงเนอ หมายถง เหงอออกทงตว

- จกยาเอาก าปง หมายถง แมงมม

9

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 3 หนง ผสมกนแลฯ ปแหง (เปนลมวบ) อยๆ กลมลง รองครวญครางอยางกบเสอ เปนตะคว จกรกษาใหเอาหมากเปยฟนกบน าหมอหนง ยาแก ๕ ตน ตดบดใสกรองน ากนฯ ปไฟ อาการเปนลมเพราะรอนหนามดใจสน เหงอออกทงตว ใหเอากาบกลวยตบ ลนไฟบบเอาน ามานวดผปวยทวตวกอน แลวฝนยาใหกน เอารากดอกดาย หวถวพล แสนผาวงปดเตาะ รางเยน ผกหวานบาน ฝนน าตกเอาแตน าแลวเอายาแกพษ แก ๕ ตน แกผงเหลอง หวตน ๓ แหวน บดใสน ายาทฝนนนกรองกนแลฯ ปลกตาย (โรควบ) หากจะเปนจะเรมมอาการใจสน ใหเอากาบใบของตนหมากทแหงตดล าตนอยนน งาชาง หนาดค า ฝนน าตกกนฯ ปไฟขางไฟสนบาท (สนนบาด)ไปทงมวล จกรกษาใหเอาหญาขด รากคา ผวไมบง ใจหมากฟก ขวยป ขวยเดอน (ดนปากรป และดนทไสเดอนถายออกมาเปนกอนๆ ) ใบขอยขย าเอาแตกาน นอดน า ผกบงเปด เดดขนาดยาวเทานวมอผปวย สมเหด ๓ กบ แชกนแลฯ ปมาแหน มอาการหวเราะหรอโหรองขบซอไมหยด ใหเอาหนาดค า รากมาเปอก แงหวตน พนธแตงโม พนธแตงกวา ฝนใสน าอนกนแลฯ ปแหงเจบคอ มอาการเปนลมหนามดน าลายแตกฟอง บวนทงไปพนปาก มอเทาเยน จะรกษาใหเอาใบผกแวน ต าแชน ากนหายแลฯ ปตามดตาด า อาการการเปนลมหนามด ใหเอาออยด า รากคา กลวยตบ เปอกตนมะกอก ขาวสารขาวจาว ต าปนเปนลกไวแชกนฯ ปลกตาย

นงผสมกน เปนลมวบอยๆ กลมลงรองควรคราญอยางกบเสอเปนตะควจะรกษาใหเอาหมากเปยฟนกบน าหมอนง ยาแก 5 ตนตดบทใสแลวกรองน ากน ถาอาการเปนลมเพราะรอนหนามอใจสนเหงออกทงตวใหเอากาบกลวยตบ รนไฟแลวบบเอาน ามานวดผปวยทวทงตวกอน แลวฝนยาใหกนเอารากดอกดาย หวถวพล แสนผาวงปดเตาะ รางเยน ผกหวานบาน ฝนน าแลวตกเอาแตน าแลวเอายาแกพษ แก 5 ตนแกผงเหลอง หวตน ๓ แหวน บดใสน ายาทฝนนนกรองกน ถาโรควบหากจะเปนจะเรมมอาการใจสน ใหเอากาบใบของตนหมากทแหงตดล าตนอยนน งาชาง หนาดค า ฝนน าตกกน ฯ ปไฟขางไฟสนบาท (สนนบาด)ไปทงมวล จกรกษาใหเอาหญาขด รากคา ผวไมบง ใจหมากฟก ขวยป ขวยเดอน ใบขอยขย าเอาแตกาน นอดน า ผกบงเปด เดดขนาดยาวเทานวมอผปวย สมเหด ๓ กบ แชกนปมาแหน มอาการหวเราะหรอโหรองขบซอไมหยด ใหเอาหนาดค า รากมาเปอก แงหวตน พนธแตงโม พนธแตงกวา ฝนใสน าอนกนปแหงเจบคอ มอาการเปนลมหนามดน าลายแตกฟอง บวนทงไปพนปาก มอเทาเยน จะรกษาใหเอาใบผกแวน ต าแชน ากนหายแลฯ ปตามดตาด า อาการการเปนลมหนามด ใหเอาออยด า รากคา กลวยตบ เปอกตนมะกอก ขาวสารขาวจาว ต าปนเปนลกไวแชกนฯ ปลกตาย อาการวบ ใหเอารากดด รากผกหวานบาน ตกกน หากกระดางแขงแลว ใหเอาเปาตองแตก ฝนน าหมอหนงทานวด หายแลฯ

10

อาการวบ ใหเอารากดด รากผกหวานบาน ตกกน หากกระดางแขงแลว ใหเอาเปาตองแตก ฝนน าหมอหนงทานวด หายแลฯ ยาลมเกยว(ตะคว) อกอยาง ๑ ชอวาสนบาต

ยาลมเกยว(ตะคว) อกอยาง

หมายเหต

- เฟองถวย หมายถง เศษแกวแตก

- ปรอน หมายถง การหนามดเพราะอากาศรอน

- วาป หมายถง เปนลม

- แตนสาย ๓ รง หมายถง รงแตนทมกท ารงตามชายคา ทมงดวยหญาคา

- ปแหง หมายถง เปนลมวบ

- ปลกตาย หมายถง โรควบ

- ปไฟขางไฟสนบาท หมายถง สนนบาด

- ขวยป ขวยเดอน หมายถง ดนปากรป และดนทไสเดอนถายออกมาเปนกอนๆ

- ยาลมเกยว หมายถง ตะคว

11

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 4 บาดก ามอไวจกไขออกบได ชอวาสนบาทกบ อยางไมตองสงสย หากอยๆ ลมดนตายแล หากชอเกยวด านนมนหากเปนสายฟกออกจา ใหเอาเขาควายเผาบวใสน ามนงาทาไจๆเตอะหากจกรคง (รตว)มาจะแลฯ

ลมอน ๑ ชอวาลมมากนถกกวทองแลวเจบทอง กดทอง(แนนทอง) เกาคอแงกอย (ตนคอพบเกรงอย) เยนไปตนมอกระดางคางกบ (คางบด)อยจกยาหอเอาขาวหมน ปเลย สมปอย ฟนผกกาด ขงแกง ต าหมกสกแลว เอาผาปกจทนนหายแลฯ

ลมกดทองเอากองเขาเขยวงวนตากหงาย ขว นหมากฟกขม ฝนน าจาวอนกนเตอะฯ ลมอน ๑ แลนขนแลนลงเจบหวกดเขยวก ามอชอวาลมมดขดแล จกย า หอ เอา กอง เขา เ ขยว รากผกหวานบาน หมากเขอน า ฝนกนหายแลฯ ลมอน ๑ กนขาวแลวฮาก (อาเจยน) ออกเสยเอารากไกกอมมา ตมน า ๗ บวย เอาบวย ๑ (น า ๗ กระบวยตมใหเหลอ ๑ กระบวย) ยาสวณณะตดกนหายแลฯฯ จกสรางยาสวณณะกบค า เอาตงเครอค า น าเตาปา เปอกหมากซกหวาน งวนตากหงาย กองเขาเขยว หมากฟกขม เขาจาวแดงต าผงไวใจเตอะฯฯ สนบาทกงไหลต าเอาเปอกกอก เอาค าปว ยาสวณณะตดกนหายฯฯ สนบาทคางกบ เอาหญาควยงนอยต าเอาน าแลวยาสวณณะตดกนหายแลฯฯ

ก ามอไวแนน แกะออกไมได ชอวาสนนบาตกบ ไมตองสงสย หากอยๆ ดนตาย หากชอวาเกยวด านนมนหากเปนสายฟกออกจา ใหเอาเขาควายเผาบวใสน ามนงาทาบอยๆ เถอะ หากจะรตวมาแทแลฯ

ลมอน ๑ ชอวาลมมากนถกกวทองแลวเจบทอง แนนทอง ตนคอพบเกรงอย มอเทาเยนคางบดอย จะรกษาใหเอาขาวหมน ปเลย สมปอย พนธผกกาด ขงแกง ต าแลวน าไปหมกไฟสกแลว เอาผาหอแลวกดบรเวณนนหายแลฯ

ลมแนนทอง ใหเอากองเขาเขยว งวนตากหงาย ขว นหมากฟกขม ฝนน าอนตกกนเถอะฯ ลมอน ๑ แลนขนแลนลงเจบหวกดฟนก ามอ ชอวาลมมดขดแล จะรกษาใหเอากองเขาเขยว รากผกหวานบาน มะเขอน า ฝนกนหายแลฯ ลมอน ๑ กนขาวแลวอาเจยนออกเสยเอารากไกกอมมา ตมน า ๗ กระบวยตมใหเหลอ ๑ กระบวย ยาสวณณะผสมกนหายแลฯฯ จะปรงงยาสวณณะกบค า ใหเอาตงเครอค า น าเตาปา เปลอกหมากผกหวาน งวนตากหงาย กองเขาเขยว หมากฟกขม ขาวจาวแดงต าผงไวใจเถอะฯ สนนบาด กงไหล ต าเอาเปลอกกอก เอาค าปว ยาสวณณะตดกนหายฯ สนนบาตคางบด เอาหญาควยงนอย ต าเอาน าแลวยาสวณณะตดกนหายแลฯ

12

หมายเหต

- รคง หมายถง รตว

- กดทอง หมายถง แนนทอง

- เกาคอแงกอย หมายถง ตนคอพบเกรงอย

- กระดางคางกบ หมายถง คางบด

- ตมน า ๗ บวย เอาบวย ๑ หมายถง น า๗ กระบวยตมใหเหลอ ๑ กระบวย

13

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 5 สนบาทปากแหง คอแหง ไข วรอน วหนาว เอายาสวณณะใสน ากนหายฯฯ สนบาททงมวลหอแปงยาคอบเสยกอนเอาเปอกหวชะไค น ามวกยาสวณณะตดคอบตนลงแลฯฯ หากยาหากบเปนสงนอนหลบอยแลวปอยตายกวานบกระดางเตอ ชอวาลมสะยบ (สลบ)ตาย จกยาหอเอาจงจาลง จปกฝนแลวเอายาสวณณตดซอนหลอเขาปาก อยยาม ๑ หากจกคนมาแล อยารบไหกนไหตายแทแล ลมอน ๑ หากอยหากดนตายไปดงถานทเขยนนน ชอวาลมเกยวด าแล จกยาหอเอา เทยนด า เขาควายขน เจยนด าเผาใสน ามนงาทาผบทงคง คนมาแลฯฯ ลมอน ๑ เจบแอวเจบอก แตทองนอยลากไปทงคงยาง(เดน)บได ชอวาลมเกยวด าตกทอง หอหลง หอลมเปงกาย หอต าเสยกอนจกยาหอเอาเขาควาย ผมยง ผาลายด า เผาเอาผงแผนดน ขงมวกะต าคอบตนทง ๒ เสยกอนแลวเอายาสวณณะใสน ามนงาทาแขง (ทาเทา)ลงบปอตายแล ลมอน ๑ อยดหากตาว(ลม)ตายแท อยาฟงไห(อยาพงรองไห) ลมอนนชอมดขดแทงหวใจ จกยาเอาหอมปอม หวจกไค ควยงนอย สรพษค าฝนน าหงตดสนอย ๑ (ตดนด ๑ ) ซอนใสปากไวยาม ๑ หากจกคนมาฟงไหบดฯฯ ลมอน ๑ เจบแตทองนอย ทองหลวงลวดต าหว

โรคสนนบาต (โรคพารกนสน มอาการสนเกรง) ปากแหง คอแหง มอาการไขรอนๆหนาวๆ ใหเอายาสวณณะใสน ากนหายฯฯ โรคสนนบาต ทงมวล ใหปรงยาอบเสยกอน เอาเปอกหวตะไค น าซาวขาว ผสมยาสวณณะ อบตงแตเทาลงไปฯฯ หากรกษา ไมเปนอะไร อยนอนหลบตาย แตยงไมกระดาง ชอวาลมสลบตาย จะรกษาใหเอาบอระเพด จปก (นาจะเปนดอก) ฝนแลวเอายาสวณณะผสม ใชซอนตกหลอเขาปาก สกพกกจะพนแล อยาพงรบรองใหถามวรองไหตายแน อาการเปนลมอกอยางหนง อยๆ กลมดนตายไปมตวด าเหมอนกบถานไฟทใชเขยนนน ชอวาลมเกยวด าแล จะรกษาใหเอา เทยนด า เขาควายขน เจยนด าเผาใสน ามนงาทาทวรางกาย กจะพนคนมาแลฯฯ ลมอกอยาง ๑ เจบเอวเจบอก ตงแตทองนอยเลยไปทงรางกายเดนไมได ชอวาลมเกยวด าตกทอง ท าใหหลงใหลมนาร าคราญ จะรกษาใหเอาเขาควาย ผมยง ผาลายด า เผาเอาผงขเถา ขงมวกะ ต า อบเทาทง ๒ เสยกอนแลวเอายาสวณณะใสน ามนงาทาเทาลงไปไมถงกบตายแล ลมอน ๑ อยดๆ หากลมลงตาย อยาพงรองไห ลมอนนชอมดขดแทงหวใจ จะรกษาใหเอาหอมปอม หวตะไคร ตนควยงนอย(หญาพนงขาว) สรพษค าฝนน ามหาหงผสมนดหนง เอาซอนตกใสปากทงไวสกพกกจะพนคนมา อยาพ งรองใหไมด ฯฯ ลมอน ๑ เจบตงแตทองนอย ขนมาหนาทองเลยไปถงอก

14

หมายเหต

- ลมสะยบ หมายถง สลบ

- ยาง หมายถง เดน

- แขง หมายถง ทาเทา

- ตาว หมายถง ลม

- อยาฟงไห หมายถง อยพงรองไห

- ตดสนอย ๑ หมายถง ตดนด๑

15

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 6 อก หวใจ ๒ ขาง แสวไปจท (เหยยดตรงไปทกแหง) ชอวามะโหกกวลมปนแชแล จกยาเอาปดปวแดง หวลางคาว จจอหลวง น าหง ตดต าผงไว กนไข ตดพรก ขง เกอกนใสน าอนกน กนบฟง ถอดพรก ขง เกอ เสยเตอะฯฯ ลมอน ๑ ตาว(ลม) ทงวนทงคนบหลบบนอน ชอวาสนบาทขน กนยาบถกสบวนตาย ยาบชอบบล า ๗ วนตาย สนบาท ๓ ลกนตายรบแทแล กนจกยาหอเอารากหอมปอม รากกอก ลากกลวยตบ มาตม ยาสวณณะตดกนกนบไดตดค าปวกนหายแลฯฯ ก นลงทองเปนมกเปนหนองเปนเลอดกวทองเปนหนองใส เอาลากปานเถอน (รากดอกปานแดง) เปอกเขอเกยง เปอกปอง ลากหมากจปก มาตมเอายาสวณณะตดกนหายแลฯฯ ปากนชอวาน าใจไขพระยาอนทร หอเอาสมอเปก จงจาลง รากน าเตาปา เครอเขานาง รากปอ มวกปอคาว ขาวจาวแดง เอาคนเทากน (เอาอยางละเทากน) ต าผงไวใชเตอะ สปปะพยาธ ทงมวลอนเกดในทอง เปนตนวาหายใจฝดเจบอก ลมขนต าหวใจ ใสน าอนตดเกลอกนหายเสยงฯฯ ผหญงเปนดอยลกเอารากชามงมาตมกนหายฯฯ จ าพวก ๑ เจบขนตามล าคอ เกาห(ตนห) พองกระดางไว จกตวง(ขยบ) กบไดงาย เอาใจอยชอวา สานร ามะนาด คอพองยาบทนตายงายตายรบแล จกยาหอเอาดน

ถงหวใจ อกทง ๒ ขาง เจบไปทกแหง ชอวามะโหกกวลมปนแชแล จะรกษาใหเอาปดปวแดง หวลางคาว จจอหลวง น ามหาหง ผสมต าเปนผงไว หากมอาการไข ใหผสมพรก ขง เกอ กนผสมน าอน หากยงไมทเลา ใหถอดเอา พรก ขง เกอ เอาเสยฯฯ ลมอน ๑ ลมทงวนทงคน ไมหลบไมนอน ชอวาสนนบาตขน หากรกษาไมถกครบ ๑๐ วนจะตาย รกษาไมถก ๗ วนตาย สนนบาต ๓ อยางนถงตาย หากจะรกษาใหเอา รากผกหอมปอม รากมะกอก รากกลวยตบ มาตม ผสมยาสวณณะกน หากยงไมทเลาใหผสมค าปวกนหายแลฯฯ กนลงทองเปนน ามกเปนน าหนองเปนเลอด เจบทองเปนหนองใส ใหเอารากดอกปานแดง (รากดอกบวสแดง) เปอกมะเขอเกลยง เปอกปอง ลากหมากจปก น ามาตมเอายาสวณณะผสมกนหายแลฯฯ สตรนชอวาน าใจไขพระยาอนทร ใหเอาสมอเปก จงจาลง(บอระเพด) รากน าเตาปา เครอเขานาง รากปอมวกปอคาว ขาวจาวแดง เอาอยางละเทากน ต าเปนผงไวใชกบโรคตางๆ ทกอยางอนเกดในทอง เปนตนวาหายใจฝดเจบอก ลมขนถงหวใจ ผสมกบน าอนและเกลอกนหายหมดฯฯ ผ หญง เ ปนดอยลก (อาการออนเปลยเพลยแรง ผอมแหงแรงนอยเพราะลก) ใหเอารากชามง มาตมกนหายฯฯ อกจ าพวก ๑ เจบขนตามล าคอ ตนห พองบวมแขงกระดาง จก ขยบ กไมไดงายๆ นกใจอยชอวา สานร ามะนาดคอพอง รกษาไมทนกจะตายไดงายๆ จะรกษาใหเอาดน

16

หมายเหต

- แสวไปจท หมายถง เหยยดตรงไปทกแหง

- ตาว หมายถง ลม

- เอาลากปานเถอน หมายถง รากดอกปานแดง

- เกาห หมายถง ตนห

- จกตวง หมายถง ขยบ

17

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 7 ไฟนอย ๑ เกลอนอย ๑ น าสกหมากเปนน าฝน ซะเอม รางเยนจปก สรพษค า น าลางหมอ ลางไห ขาวจาวใสกนหายฯ ผใดเจบทองเปนหนวย เปนกอน ขนกวงอก(กลางอก)ล าค า กดอย(แหนนอย) เกากาง (ตนคาง) เถยวใจ (หายใจไมถงทอง) ออกดงสบเสา นนชอวาสานเสาแล จกยาหอเอาหมากเขอน า หอยกาบลาน หวถวพล หวานบาน ลางเยน ปดเตาะ ไมตบเตา ดกหมา งาชาง นอแรด เขาเยอง นาคคะสวย ดนสอแกวจนทรทง ๒ ฝนน าจาวกนหายสานลมแลฯ ไขเวนวนหอเอารากน าแน หวสาด ตองแดง ขวยเดอน(ขยไสเดอน) รากตาป แชกนหายฯ ไขเมอคนเอาหญาขด ๓ หลบมน ๓ ตาเสา ๓ ตาคอม ๓ ตาตาน บวง ๓ แชน ากนหายแลฯ ปาก ๑ ไขเวนเอาปงจงจาลง (ล าตนบอระเพดทเปนขอ) แชฝน รากเยน เหอดคน แสนผาวง ฝนกนหายแลฯ ยาไขทงวนบขาด เอากลวยตบ ๖ แหวน ออยด า ๓ แหวน เดอปอง ๓ แหวน ขาวมวก กองเขาเขยวแชกนหายฯ ลกออนไขกด บไขกดหายใจเสาอยนน เอากาบกลวยตบมาลนไฟบดเอาน า แกนถวถม ๗ เมด ผวไมบง รากคา หญากอน รากกลวยตบต ากบกน ฝนจนทรทง ๒ ขางขาวขางแดง หวตน ตกน ากลวยตบกนฯ ปาก ๑ เอาดงเหลอม

ไฟนดหนง เกลอนดหนง น าสกหมาก(คงเปนน าทไดจากลกหมาก) เปนน าฝน ซะเอม รางเยน จปก สรพษค า น าลางหมอ ลางไห ขาวจาวใส ผสมกนหายฯ ผใดเจบทองเปนกอนแขง ขนกลางอก ล าค า แหนนอย ทคางหายใจไมถงทอง ลมออกจมกสบเสา นนชอวาสานเสาแล จะรกษาใหเอาหมากเขอน า หอยกาบลาน หวถวพล หวานบาน ลางเยน ปดเตาะ ไมตบเตา ดกหมา งาชาง นอแรด เขาเยอง นาคคะสวย ดนสอแกว จนทรทง ๒ ฝนน าตกกนหายสานลมแลฯ เปนไขวนเวนวน ใหเอารากน าแน หวสาด ตองแดง ขวยเดอน(ขยไสเดอน) รากตาป แชกนหายฯ ไขตอนกลางคน ใหเอาหญาขด ๓ หลบมน ๓ ตาเสา ๓ ตาคอม ๓ ตาตาน บวง ๓ แชน ากนหายแลฯ อกสตร ๑ ไขวนเวนวน ใหเอา ปงจงจาลง (ล าตนบอระเพดทเปนขอ) แชฝน รากเยน เหอดคน แสนผาวง ฝนกนหายแลฯ ยารกษาอาการไขทงวนไมหยด เอากลวยตบ ๖ แหวน ออยด า ๓ แหวน เดอปอง ๓ แหวน ขาวมวก กองเขาเขยว แชกนหายฯ เดกออนไขกตามไมไขกตาม แตหายใจแรงนน ใหเอากาบกลวยตบมาลนไฟบบเอาน า แกนถวถม ๗ เมด ผวไมบง รากหญาคา หญากอน รากกลวยตบ ต าผสมกน ฝนจนทรทง ๒ ขางขาว ขางแดง หวตน ตกน ากลวยตบกนฯ สตร ๑ เอาดงเหลอม

18

หมายเหต

- ขนกวงอก หมมายถง กลางอก

- กดอย หมายถง แหนนอย

- เกากาง หมายถง ตนคาง

- เถยวใจ หมายถง หายใจไมถงทอง

- ขวยเดอน หมายถง ขยไสเดอน

- ไขเวนเอาปงจงจาลง หมายถง ล าตนบอระเพดทเปนขอ

19

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 8 ปาก ๑ (สตร ๑ , ต ารา ๑)เอาดงเหลอม กอกเผอกฝนทาสะดอ เปนเถบทองนอยหายแลฯ ไขคายบหายสกเตอนนจกยาเอาไมชอเดาหลวง หญาขดหลบมนฝากควาย กดก า ออยด า ตานชาย(น าตาลทราย) แชกนหายแทฯฯ ยาหมน (ฝนคน) หอเอารากจ(ผกช) รากหมากกาด ลากผกหวานบาน รากขเหลก ฝนกน ยาทาเอาใบหวดหมอน ต าปนเอาน า ยาแก ๕ ตน ตดใสน าจงทาฯ ยาอาบหอเอารากออยชาง ก าตน เปอกหนแดง เปอกจมปาลาว ตมอาบฯฯ ยาปากลกออนเอาคาบง ตบตานเผาเปนดง(เผาเปนขเถา) ใสน ามนงาทาแขวด ๓ เดอนดบหายฯ ปาก ๑ เอารากจาเของฝนใสน ามนงาทาเตอะหายแตแลเจาทไหวเหยหายฯ ยาแกกนผด เอาเปอกกอกฝงครอบ รากแตงซง ดกปลา ฝาจนทรทง ๒ ฝนกนฯฯ ปาก ๑ แกนแคกอง แกนฝาง รางเยน รากดด รากหวานบาน ฝนจาวกนเตอะฯฯ ยาไขบสวาง เอารากมะน า หวรางคาว รางเยน ดกกางปลาคาว ฝนน าจาวกนดหมตดฯฯ ยาแกปฯ ปาก ๑ (ต ารา ๑,สตร ๑ ) เอากาฝากมวงกลวย แกนฝาง จนทรทง ๒ ฝนกนเตอะหายฯฯ ยาแกลกขาว หอเอาหญาขดหลบมน หญาฝากควาย เปอกกอก หญาตดหมา ออยด า รากคา กลวยตบ ปเลย หญาแพทย ขาวจาว ๕๐ (เมด) เผาขางสกกนฯฯ ยาถบคอบ เอาหญาจยอบ หอมเกยว หอมบาน ฝาแปง หญาขดหลบมนฝากควาย หญาคา หญาแพทย หญา

สตร ๑ เอาดงเหลอม มะกอกเผอก ฝนทาสะดอ เปนทองนอยแขงหายแลฯ ไขไมหายสกทนน จะรกษาใหเอาไมสะเดาหลวง หญาขดหลบมนฝากควาย กดก า ออยด า ตานชาย(น าตาลทราย) แชน ากนหายแลฯฯ ยาหมน (ฝนคน) ใหเอารากจ(ผกช) รากหมากกาด รากผกหวานบาน รากตนขเหลก ฝนกน ยาทาใหเอาใบหวดหมอน ต าปนเอาน า ยาแก ๕ ตน ผสมใสน าแลวจงทาฯ ยาอาบใหเอารากออยชาง ก าตน เปอกหนแดง เปอกจ าปาลาว(ตนลนทม) ตมอาบฯฯ ยาส าหรบเดกออน ใหเอาคาบง กาบใบตาลเผาเปนขเถา ใสน ามนงาทา ๓ เดอนดบหาย (คงหมายถงเดอนคนเดอนดบ)ฯ สตร ๑ ใหเอารากจาเของ ฝนใสน ามนงาทากหายเหมอนกน บอกกลาวเจาทไหวเสยจกหายฯ ยาแกกนผด ใหเอาเปอกมะกอก ฝงครอบ รากแตงกวา กระดกปลาฝา จนทรทง ๒ ฝนกนฯฯ อกสตร ๑ ใหเอาแกนแคกอง แกนฝาง รางเยน รากดด รากหวานบาน ฝนน าตกกนเถอะฯฯ ยาไขไมสราง ใหเอารากมะน า หวรางคาว รางเยน กระดกกางปลาคาว ฝนน าตกกน ผสมดหมฯฯ ยาแกป (อาหารเปนลมหนามด) ฯ สตร ๑ เอากาฝากมวงกลวย แกนฝาง จนทรทง ๒ ฝนกนหายฯฯ ยาแกลกขาว (นาจะอาการผอเหลอง) ใหเอาหญาขดหลบมน หญาฝากควาย เปอกกอก หญาตดหมา ออยด า รากคา กลวยตบ ปเลย หญาแพทย ขาวจาว ๕๐ (เมด) เผาขางสกกนฯฯ ยารกษาโรคถบคอบ เอาหญาจยอบ หอมเกยว หอมบาน ฝาแปง หญาขดหลบมนฝากควาย คา หญาแพทย

20

คา หญาแพทย หญา

หมายเหต

- ปาก ๑ หมายถง สตร ๑,ต ารา ๑

- ตานชาย หมายถง น าตาลทราย

- ยาหมน หมายถง ฝนคน

- หอเอารากจ หมายถง ผกช

21

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 9 ไซ หลบง ใบพราว ใบหมาก แกนฝาย ปนผง สมเสยน ใบหมากเฟยง คนเทากนทงมวลต าคอบเตอะฯ ยาถบตง เอานาดเปา บวหาขาว บวหาด า เดอปองจ กนทาฝาแปงตนตน(พทราตน) ตนขอ ไมเดงจาย แลวเอาไมสก ๓ กอมไมแดง ๓ กอมขางหวหม ๓ กอม แชกบถบน นฯฯ ยาไข เอาหวแหยง (ตนแหยง) หวตน ฮางคาวฝนกนแลวเอาขาวตบ(ทบ)ใสเตอะฯฯ ยารดแดง หอเอาหญาไทรขาว กบทงฝกบอดนามาแชแลวฝนกาฝากผก ตดกนแล กนบหาย หอหาปากใหมกนฯฯ หอเอาคก ๗ เยองมาแซกนฯฯ ยาเมาหวหอเอาหวกลวยตบ ขวกเปนหมอแลวเอาหางตน ๓ หาง ชหมา ๒ หาง ต าออยด า ๓ หาง ปเลย ๓ หาง ปาดเขาหมนขน ๓ หาง ชายคาหน ๓ หาง หงแดง ๓ หาง ขา ๓ หาง ขงแกง ๓ หาง ใหเอาปรมาณเทากนต าเปนผงแลวเอาผาขาวหอ บบเอาน าแลวเอาทากระหมอม แลวเอาแก ๕ ตน ทาแลวเอาหอมหยวกเคาะหวเถอะฯ รากสาดเรอ เอาใบดหม ใบซาง รากคา ใบบวรา ดาเตมวองมอ(ขนาดก ามอ) จอน ปาดหวปาดหางเสย แชเปนน าแกนมะหนนเทศ ดกหมาด า ไมเนาในหวขาวหลวง ฝนตกกนหายฯฯ ใบบงกเขาหาย คอน าลายเหนยวเอาแกวหมนมาง จมจะลง ฝนใสน าขาวจาวกนหายฯฯ มะเรงคด เมอยแขนเยนดงแขน

หญาไซ หลบง ใบมะพราว ใบตนหมาก แกนฝาย ปนผง สมเสยน ใบมะเฟอง ปรมาณเทากนทงหมดต าแลวใชอบยาฯ ยารกษาโรคถบตง ใหเอานาดเปา บวหาขาว บวหาด า มะเดอปอง จกนทา ฝาแปง พทราตน ตนขอ (พทรามลกเลก มหนามยาวงอเหมอนตะขอ) ไมเดงจาย แลวเอาไมสก ๓ ทอน ไมแดง ๓ ทอน ขางหวหม ๓ ทอน แชกบถบนนฯฯ ยารกษาไข เอาหวแหยง (ตนแหยง) หวตน รางคาวฝนกนแลวเอาขาวบดใสดวย ฯ ยารดแดง ใหเอาหญาไทรขาว กบทงผกบอดนา มาแชแลวฝนกาฝากผก ตดกนแล หากยงไมหายใหหาตวใหมกนฯฯ ใหเอาคก ๗ เยองมาแซกนฯฯ ยาเมาหว ใหเอาหวกลวยตบ เจาะเปนหมอแลวเอาหางตน ๓ หาง ชหมา ๒ หาง ต าออยด า ๓ หาง ปเลย ๓ หาง ปาดเขาหมนขน ๓ หาง ซายคาหน ๓ หาง หงแดง ๓ หาง ขา ๓ หาง ขงแกง ๓ หาง เอาเทากนต าเปนผงแลวเอาผาขาวหอ บดเอาน าแลวเอาทาขะหมอม(กระหมอม) แลวเอาแกว ๕ ตน ทาแลวเอาหอมหยวกเคาะหวเตอะฯ รากสาดเรอ เอาใบดหม ใบซาง รากคา ใบบวรา ขนาดก ามอทกอยาง ตดหวตดทายเสย แชเปนน า แกนมะหนนเทศ ดกหมาด า ไมเนาในหวขาวหลวง ฝนตกกนหายฯฯ ใบบงกผสมหาย คอแหงน าลายเหนยว เอาแกวหมนมาง จมจะลง (บอระเพด) ฝนใสน าขาวจาวกนหายฯฯ มะเรงคด ปวดเมอยแขนเยน ดงแขน

22

หมายเหต

- ตนตน หมายถง พทราตน

- เอาหวแหยง หมายถง ตนแหยง

- ตบ หมายถง ทบ

- ดาเตมวองเมอง หมายถง ขนาดก ามอ

- ตนขอ หมายถง พทรามลก มหนามยาววงอเหมอนตะขอ

- หวแหยง หมายถง ตนแหยง

- ขะมอน หมายถง กระหมอม

- จมจะลง หมายถง บอระเพด

23

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 10 จกลด ลงนน เอาเหมอดคนงนอย หวถวพ ฝนตกน าขาวจาวกนทาหายฯฯ ยาเกยว(ตะคว) กนตนกนมอ เยนแขงขา เนอคง (เนอตว) เอาปดเตาะสมน หอมเกยว ๓ ยอด ขง ๓ ปาดต า ทาน าหมออนทาทเยนจแหงหายแลฯฯ ปน า เอาเตากลางเตาไฟ ๓ หยบ หวตน หวกก หวขา หวทายเหนขาว รางคาว ปเลย รากผปาย ออยด า ๓ ต าแชกน กนบรตมกนฯฯ สานลมกอนหอเอาสานเงน สานค า หญาเขาสาน ซะเปาลม กนมาลม รากหวาย ตงเครอค า แกนมะหนนเทศ (เมดขนนเทศ)ฝนกนฯฯ มะเรงครดปกเอารากงวมงคะอย ปดเตาะ รากดอกดาย ฝนกนหายฯฯ ยาเจบเสยบกดกว (เจบแนนบบทอง) เอาซาลด(ตนเพกา,บาลดไม) ดกหมาฝนน าขาวจาวกนฯฯ ปาก ๑ เอาไร ลนหมาเขยว แก ๕ ตน หมาปตดกนฯ ยาลมไดปนจอง เอาปกปว รากผเสอ ชาลว เทากน พรกนอย ขงแกง ตดต าผงใสสรากนใสน ามนงากนฯฯ ยาเจบเสยบทงมวล เอาเขากวาง เขาเยอง นอแรด ตงเครอค า ขาวหมน เครอนนคง ซะเปาลม แกนลมแลง งวนหม ปซาง เปอกตงฝนน าอนกนฯฯ ลากสาดไอเอา ตวเหลอง แขมเหลอง เปอกตองแดงไร ลนหมา กาซะลอง เปอกกอ ฝงคอบ หวตองสาดแซกนหายฯฯ ยามะเรงคดทงมวล รดทงมงเอา คะสวยเหมอด คนเนาในกองเขาเขยว หอยกาบราน เขยวแรด ลมแลง รางเยน นนคง ซางงาชาง เครอเขามวก ไมคอนมน ไมดอกดาย อองปลาฝา หมากคาค า หมากลม ผกหวานบาน กอเผอก แกนดเหลก หมากบาวอ รากดด รากแควง รากเขอ ฝนใสน า

จกหลดลงนน ใหเอาเหมอดคนงนอย(ไมเขาใจความหมาย) หวถวพ ฝนใสน าขาวจาว กนทาหายฯฯ ยารกษาโรคตะคว มอาการเทาเยนมอเยน แขงขา เนอตว ใหเอาพษเตาะสมน หอมเกยว ๓ ยอด ขง ๓ ปาดต า ทาน าหมออนทาทเยนทกแหงหายแลฯฯ ปน า ใหเอา ขเถากลางกองไฟ ๓ หยบ หวตน หวกก หวขา หวตายเหนขาว รางคาว ปเลย รากผปาย ออยด า ๓ ต าแชกน หากยงไมหายใหตมกนฯ สานลมกอน ใหเอาสานเงน สานค า หญาเขาสาร ซะเปาลม กนมาลม รากหวาย ตงเครอค า แกนเมดขนนเทศ ฝนกนฯฯ มะเรงครดปก ใหเอารากงวมงคะอย ปดเตาะ รากดอกดาย ฝนกนหายฯฯ ยาเจบแนนบบทอง เอา ตนเพกา(บาลดไม) ดกหมา ฝนน าขาวจาวกนฯฯ อกสตร ๑ ใหเอาไรลนหมาเขยว แก ๕ ตน หมาปตดกนฯ ยาลม แกไดพนอยาง ใหเอาปกปว รากผเสอ ชาลว เทากน พรกนอย ขงแกง ตดต าเปนผงใสสรากนใสน ามนงากนฯฯ ยาเจบเสยบทงหมด เอาเขากวาง เขาเยอง นอแรด ตงเครอค า ขาวหมน เครอนนคง ซะเปาลม แกนลมแลง งวนหม ปซาง เปอกตงฝนน าอนกนฯ รากสาดไอ ใหเอา ตวเหลอง แขมเหลอง เปอกตองแดงไร ลนหมา กาซะลอง เปอกกอ ฝงคอบ หวตองสาดแซกนหายฯฯ ยามะเรงคดทงมวล รดทงมง เอา คะสวยเหมอด คนเนาใน กองเขาเขยว หอยกาบราน เขยวแรด ลมแลง รางเยน นนคงซาง งาชาง เครอเขามวก ไมคอนมน ไมดอกดาย อองปลาฝา(กระดองปลาฝา) หมากคาค า หมากลม ผกหวานบาน กอเผอก แกนดเหลก หมากบาวอ รากดด รากแควง รากเขอ ฝนใสน าเขาจาว เผาขางสกนฯฯ ยาสพพะรดทงมวล รากสาทกได

24

เขาจาว เผาขางสกนฯฯ ยาสพพะรดทงมวล รากสาทกได

หมายเหต

- ยาเกยว หมายถง ตะคว

- เนอคง หมายถง เนอตว

- มะหนนเทศ หมายถง เมดขนนเทศ

- เจบเสยบกดกว หมายถง เจบแนนบบทอง

- ซาลด หมายถง ตนเพกา , บาลดไม

- อองปลาฝา หมายถง กระดองปลาฝา

25

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 11 หอเอาเปอกไค ไรลนหมา หยเหยยนเนาใน ออยจา ง สม เ หดขาว มาขาว เ ปอกกอก เปอกจน เดอ เกยง ตนขอ ไมเขาเยน หญาลบมน หญาขด ๓ ฝากควาย หญาแพรดทง ๒ หว แหยง หวตองสารท กดงอ (ผกกดงอ) กดน า ตาลทราย ซอยนาง หวรางมดไรงนบง ซางเดาทง ๒ รากค ารอย รงแมงไบ คนวากงไหลขาวก า ปนแตนสาย ตอกเกยวซาย ๓ กวานรากน าเขาขวยป เดอนจมหายฯฯยาไขราก (ไขอาเ จยน) เอาเ ปอกตน หลบมน ขดมอญ ผกหนอย ออยด า รากดอกดาย รากดด รากคา แชกนหายฯฯ ยาขางเสยบเอาผกสาบ ฮากคา ลมด า กอกฟานซอม เปอกด จปก แสนผาวง ซอยนาง เหมอดคน กองขาวเขยว รากดอกดายกนฯฯ ขางกามในทอง(แขงในทอง) เจบเนอเมอยคง เอาออยด า กวาวเครอ เครอขาวมวก จงจาลง รากตองหลาง หวตน เผาหอผาแชเอารางเยน ขามปอม หนาดค า รากกอมเหดกระดาง ไมขามฝนน าขาวจาวกน กนบร หาดเยองตดฯ ขางซะอน เอาดกหมา งาชางหาดเยองข เหลก ลมแลง รากลมด า เดาท ง ๒ กาฝากไมปย รากตง แกนสก แกนดหม กาฝากผก ดกแรงตายพราย ฝนแลวปงตงเหนอขาวจาวเปอกหอเยนกนเตอะฯฯ สนบาท ลากสารท กไดเสยง ขางไฟกได หอเอาหมากตน รากงวนหม หวแหยง ฝนน าขาวจาวกน ฯฯ ปาก ๑ เอายาปเสยบหอเอานางไมบาแปง นางไมหนน นางไมงว ตนดอกตายเหน เอาไม

ใหเอาเปอกไค ไรลนหมา หยเหยยนเนาใน ออยจาง สมเหดขาว มาขาว เปอกกอก เปอกจน เดอ เกยง ตนขอ ไมเขาเยน หญาลบมน หญาขด ๓ ฝากควาย หญาแพรกทง ๒ หวแหยง หวตองสารท ผกกดงอ ผกกดน า ตาลทราย ซอยนาง หวรงมดไร งนบง ซางเดาทง ๒ รากค ารอย รงแมงไบ คนวา กงไหล ขาวก า ปนแตนสาย ตอกเกยวซาย ๓ กวาน รากน าเขา ขวยป รกษาประมาณเดอนจงหายฯฯ ยารกษาไขอาเจยน เอาเปอกพทรา หลบมน ขดมอญ ผกหนอย ออยด า รากดอกดาย รากดด รากคา แชกนหายฯฯ ยาขางเสยบ ใหเอาผกสาบ รากคา ลมด า มะกอกฟานซอม เปอกด จปก แสนผาวง ซอยนาง เหมอดคน กองขาวเขยว รากดอกดายกนฯฯ โรคขางแขงในทอง เจบปวดเมอยตว ให เอาออยด า กวาวเครอ เครอขาวมวก จงจาลง(บอระเพด) รากตองหลาง หวตน เผาหอผาแช เอารางเยน มะขามปอม หนาดค า รากกอมกอ เหดกระดาง ไมมะขาม ฝนกบน าขาวจาวกน หากยงไมหาย ใหเอาหาดเยองผสมฯ ขางซะอน(อาการสะอก) เอากระดกหมา งาชาง หาดเยอง ขเหลก ลมแลง รากลมด า เดาทง ๒ กาฝากไมปย รากตง แกนสก แกนดหม กาฝากผก ดกแรงตายพราย ฝนแลวยกขนตงบนขาวจาวเปอกใหเยนแลวจงกนฯ ยารกษาโรคสนนบาต, รากสาด กไดหมด ขางไฟ(อาการรอนใน)กได ใหเอาหมากตน(กระทอน) รากงวนหม หวแหยง ฝนน าขาวจาวกน ฯ อกสตร ๑ ยารกษาป(อาการเปนลม) เสยบ ใหเอากงไมแปง กงไมหนน กงไมงว ตนดอกตายเหน เอาตอกไมบงมดแชน ากนฯ ยารกษาไข ใหเอาเปอกทองหลาง

26

ทองหลาง ตองกลวยตบ ตอกไมบง มดแชน ากนหายฯ คนใดจะผลตยาเหลานใหพจารณาใหดๆ ฯ

หมายเหต

- กดงอ หมายถง ผกกดงอ

- ไขราก หมายถง ไขอาเจยน

- กามในทอง หมายถง แขงในทอง

- จงจงลง หมายถง บอระเพด

- ขางซะอน หมายถง อาการสะอก

- ขางไฟ หมายถง อาการรอนใน

- หมากตน หมายถง กระทอน

- รกษาป หมายถง อาการเปนลม

27

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 12 ยาปสบน านมแมก าเดอน หอเอาใจเดอปอง รากคา หนวยกลวยตบ ออยด าหมากขาม เกลอ เทยนด า ขาวจาวเทากนทงมวล ต าปนลกไวใจเตอะกนเตอะฯ ยาลมหลาลกแกมป เมาหวตาลาย ไปไหนบไดเหงาอย หอเอาไมนนคง ไมสกเปนหน นาค กะสวย ตงสอ จนทรทง ๒ ฝนกนเตอะฯฯ ปเกดลก เหงอออก ทงตวนนหอเอาพรกนอย ๗ ลก ขง ๗ ปาด ยาแก ๕ ตน ตด ๗ หยบ บดกบกนเอาขาเปนน าตมหอปอเดอดแลวไวหอเยนแลวกนเตอะฯฯ ปตาลายเมาหวฮาก (อาเจยน) จกออกน าลายป ชอวาปแหงคอดง หอเอาควยงหลวง รากกลวยตบ ตาออยด า ใบฝาย ขาวตอก ตดต าใสน าปาว(น ามะพราว)กนเตอะ ฯฯ ป ๕ จ าพวก ปฮาก ปลม ปเลอด ปเสยบไดเสยงแล หอเอาพรกนอย ๓ ลก ขง ๓ ปาด กลวยตบ ๓ แหวน เปอกกอก ๓ ปาด เปอกค า ๓ ต าปนลกแลวเอาขาวหนงมาเหนยงอวยาแลวจหอไหม แลวแชกนหายป ๕ จ าพวกแลฯฯ ปเกดลกแลวตวงตวบได(ขยบตวไมได) ชอวาปกบลกแล ยาหอเอาใบพลดน ๓ ใบ ใบบวรา ๓ ใบ พรกนอย ๓ ลก ขง ๓ ปาด ต าใสสราน าอนกนหายแลฯฯ ปหลบลกหอเอาพรกนอย ขงแกง เทยนทง ๕ เทยนด าหอมบว หอมเตยม ดอกจนทร ดป น ามนหม ตดใสน าหมากฟกกนเตอะฯฯ ปาก ๑ เอาเบยป (เบยหลงตน) มาเผาแลวเอาหอมเกยววองมอ ขหม ๓ กอน เขาหนง ขาวจาว ต าแชกนแลฯฯ ออกลกแลวใครหลบชอวาปมอยแล ยาหอเอาใบเปาหลวง ใบ

ยารกษาโรคป (อาการเปนลมหนามด) ทตดกรรมพนธจากน านมแม ใหเอาใจเดอปอง รากคา หนวยกลวยตบ ออยด า มะขาม เกลอ เทยนด า ขาวจาว ปรมาณเทากนทงหมด ต าปนเปนยาลกกอนไวกนฯ ยารกษาโรคลมหลาลกแกมป เวยนหวตาลาย ไปไหนไมไดนงซมอย ใหเอาไมนนคง ไมสกเปนหน นาคกะสวย ตงสอ จนทรทง ๒ ฝนกนเถอะฯ ปเกดลก(เปนลมเพราะคลอดลก) เหงอออกทงตวนน ใหเอาพรกนอย ๗ ลก ขง ๗ ปาด ยาแก ๕ ตน ผสม ๗ หยบมอ บดผสมกนเอาขาใส ตมน าใหเดอดแลวทงไวใหเยนแลวกนเถอะฯ โรคป มอาการตาลายเวยนหวอาเจยน มอาการชก น าลายฟมปาก เรยกวาปแหง คอดง ใหเอาควยงหลวง รากกลวยตบ ตาออยด า ใบฝาย ขาวตอก ต าผสมกนใส น ามะพราวกนเถอะ ฯ อาการหนามดเปนลม ๕ จ าพวก ปฮาก ปลม ปเลอด ปเสยบ อาการทงหมดจะรกษา ใหเอาพรกนอย ๓ ลก ขง ๓ แวน กลวยตบ ๓ แวน เปอกมะกอก ๓ แวน เปอกค า ๓ ต าปนเปนลกแลวเอาขาวหนง มาท าเปนแผนหอยาแลวจไฟใหไหม แลวแชน ากนหายโรคป ๕ จ าพวกแลฯฯ อาการเปนลมหนามดหลงคลอดลกแลวขยบตวไมได เรยกวาปกบลกแล วธรกษาใหเอาใบพลดน ๓ ใบ ใบบวรา ๓ ใบ พรกนอย ๓ ลก ขง ๓ แวน ต าใสสราและน าอนกนหายแลฯฯ ปหลบลก ใหเอาพรกนอย ขงแกง เทยนทง ๕ เทยนด า หอมแดง หอมขาว ดอกจนทร ดปล น ามนหม ผสมกบน าหมากฟกกนเถอะฯ อกสตร ๑ ใหเอาเบยผ (หอยเบยม 2 ชนด เบยหลงตนเรยก ตวผ ทมรอยเจาะ เรยก ตวเมย) มาเผาแลวเอาตนหอม ก ามอ ๑ ขหม ๓ กอน ขาวหนง ขาวจาว ต าผสมแชน ากนแลฯฯ คลอดลกแลวมอาการงวงนอน

28

ใบกอมกอต าแลวตบคะหมอม แลวยงใครหลบอยหอเอารากไผวองมอ ๑ แชกบทรายกลางน า หอผาขาวแชกนเตอะฯฯ

อยใหเอารากตนไผ ก ามอ ๑ แชกบทรายกลางแมน า หอผาขาวแชกนเถอะฯ

หมายเหต

- ปตาลายเมาหวฮาก หมายถง อาเจยน

- น าปาว หมายถง น ามะพราว

- ตวงตวบได หมายถง ขยบตวไมได

- เบยป หมายถง เบยหลงตน

- โรคป หมายถง อาการเปนลมหนามด

- ปเกดลก หมายถง เปนลมเพราคลอดลก

29

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 13 ยาลงเลอด(ถายเปนเลอด)หอเอาหนอกลวยตบ เขาก ายดเขาในแลวเผาไฟ บดเอาน ากนเตอะฯฯ ปาก ๑ เอาใบเดอปอง ๗ ใบยเอา(ขย าเอา)กานแลวตมขาวจาวเปอกกนเตอะฯฯ ออกลกแลวเลอดขนกดอกหอเอาไมงวนหม จนทรทง ๒ นอแรด เขาเยอง งาชาง ฝนกนเตอะฯฯ ออกลกแลวหายใจลงหอเอารากไมเจอะ รากมะดก งวนหม ทองสอ ฝนกนเตอะฯฯ ปประสตลกหอเอาเปอกกอก เปอกค า เทยนด า ออยด า หมากขามสก ขาวจาว เกลอตดต า ปนลกปอนกนเตอะฯฯ ปใจสน หอเอาอองปลาฝา งาชาง รากแควนขาว รากผกดด รากไมเนา จนทรทง ๒ ฝน ข จ(ขาวจาว) กนเตอะฯฯ แกแมก าเดอนหอเอารากผกดดหญาฝากควาย เปอกกอก รากจ ากอง ฝนขาวจาวกนตบหายฯฯ ประสตลกแลวปวดทอง เจบทอง ชอวาแชเลอดแล หอเอาแกนหมากเขอบา แกนเขอแจ มาซวย(มาลาง) หอหมดดแลวขวหอไหมแลวเอาเทยนทง ๕ น าหงคนเทากน ต าปนลกกอนเทาพรกนอยไวใสสราออนกนเตอะฯฯ ผดเดอนหอเอาหญาฝากควาย ๓ กบ ผกดด ๓ หาง ขาวจาว ๓ หยบ ต าหอผาขาวแชกนตบหวเตอะฯฯ ปรมหลาลก หอเอากาฝากหมากสก กาฝากสานปาว ฝนน าอนกนเตอะฯฯ ปเลอดปลม หอเอาหอมเตยม พรกนอย ขงแกง เทยนด า เทยนทง ๕ งางอง เขาดนไฟ หมากสก เลอดแรด เกลอ ตดต าใสน าอนกนฯฯ แมลกออนเมาหวหอเอานอแรด จนทรแดง เครอเขามวก หยงคอบ น าตนแตกข าจาฝนน าจงกนหายแลฯ กวานกดยงทอง (หากอดอดแนนทอง) เอาน า

ยาถายออกเปนเลอด ใหเอาหนอกลวยตบ เอาขาวก ายดเขาขางในแลวเผาไฟ บบเอาน ากนเถอะฯ อกสตร ๑ เอาใบมะเดอปอง ๗ ใบ ขย าเอากานแลวตมขาวจาวเปอกกนเถอะฯฯ คลอดลกแลวเลอดขน แนนอก ใหเอาไมงวนหม จนทรทง ๒ นอแรด เขาเยอง งาชาง ฝนกนเถอะฯ คลอดลกแลวหายใจไมคลอง ใหเอารากไมเจอะ รากมะดก งวนหม ทองสอ ฝนกนเถอะฯ ปประสตลก (อาการเปนลมเพราะคลอดลก) ใหเอาเปอกกอก เปอกค า เทยนด า ออยด า มะขามสก ขาวจาว เกลอ ผสมกนต า ปนเปนลกปอนกนเถอะฯ เปนลมใจสน ใหเอากระดองปลาฝา งาชาง รากแควนขาว รากผกดด รากไมเนา จนทรทง ๒ ฝน กบขาวจาวกนเถอะฯ ยาแกแมก าเดอน ใหเอารากผกดด หญาฝากควาย เปอกตนมะกอก รากจ ากอง ฝนขาวจาวกน ตบหวหายฯฯ คลอดลกแลวปวดทอง เจบทอง เรยกวาแชเลอดแล ใหเอาลกมะเขอบา ลกมะเขอแจ มาลางใหสะอาดแลวน าไปคว(ทอด)ใหไหมแลวเอาเทยนทง ๕ น ามหาหง ปรมาณเทากน ต าแลวปนเปนยาลกกอน ขนาดเทาพรกขหน ไวดองสราออนกนเถอะฯ ผดเดอน (โรคลมผดเดอน) ใหเอาหญาฝากควาย ๓ กบ ผกดด ๓ หาง ขาวจาว ๓ หยบ ต าแลวหอผาขาวแชน ากน และใชตบหวเถอะฯ ปลมหลาลก ใหเอากาฝากหมากสก กาฝากสานปาว ฝนกบน าอนกนเถอะฯ ปเลอดปลม (อาการหนามดเพราะความดน) ใหเอาหอมขาว พรกนอย ขงแกง เทยนด า เทยนทง ๕ งางอ ผสมดนไฟ หมากสก เลอดแรด เกลอ ต าผสมใสน าอนกนฯฯ แมลกออน มอาการเมาหว ใหเอานอแรด จนทรแดง เครอเขามวก หยงคอบ น าตนแตกข าจา

30

หงแชน าแลวฝนปเลยฟงตกกนหายฯ ฝนน าจงกนหายแลฯ หากอดอดแนนทอง เอาน ามหาหงแชน า แลวฝนปเลยใส รบตกกนหาย

หมายเหต

- ลงเลอด หมายถง ถายเปนเลอด

- ยเอา หมายถง ขย าเอา

- ข จ หมายถง ขาวจาว

- กวานกดยงทอง หมายถง หากอดอดแนนทอง

- ปประสตลก หมายถง อาการเปนลมเพราะคลอดลก

- คว หมายถง ทอด

- ผดเดอน หมายถง โรคลมผดเดอน

- ปเลอดปลม หมายถง อาการหนามดเพราะความดน

31

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 14 มททะขดหลาลกเจบองคชาต ปานดงฮอแทง นนหอเอา เบยหมน หมากหมนไปร าไรเอารากปาว รากตาล รากเขอเขยว กนขน ๕ บาทแลฯฯ มททะกนหวลกหอเอาควยงหลวงทง ๒ รากผกดด รากแควงขาว รากปาวไฟ (มะพราวไฟ) รากหวายหนามขาว หลามบอกไมบงตงไวหอเยนแลวกนเตอะฯฯ ออกลกแลวลงทองไขจมหอเอายอด รากขอย รากนอดน า น ากลวยตบเปนน ากนเตอะฯฯ ไขฮากลกหอเอารากหมากแตก รากคอนกองเครอตมกนเตอะฯฯ ออกลกแลวแมลายใจขเกยด(หงดหงดงาย) หว นไหวจมกมแล หอเอาเปอกกอก ขาวสาร เกลอเทากนต าปนลกกนจวนเตอะฯฯ ออกลกแลวเลอดขน หอเอาเลอดแรง หางใบขอย ใบคะจาว ผวไมเปา หนาดตายแขวน เทยนด า พรกนอย ขงแกง แก ๕ ตน น ามะนาวเปนน าต ากนเตอะฯฯ ลกไขในทองแมมนเจบเมอยเนอคงทงมวล รอนออกคอ กนขาวบล า หอเอาตาลทราย ออยด า หญาขดทง ๒ ผกหนอยวองมอ ๑ แชกนเตอะฯฯ ผหญงมลกแลวกเปนอดเปนหว อดออน ยาหอรากกลวยแกว รากหงแดง รากเดอปอง วองมอหนง ตมน า ๓ เอา ๑ กนหายแลฯฯ ออกลกแลวเจบหว ปานจกแตกนน หอเอาตองกลวยตบ แหงรบแรง (ใบกลวยตบทแหงอยดานตะวนออก) หนาดตายแขวน (ใบหนาดทแหงแกหอยอยกนตน) แชแลวตบหวกนเตอะฯฯ ปสปปะ ทงมวลดนก ยาหอเอาหวตน ชะคาน ออยด า รากหญาขด เตอไมกอก(ยางตนมะกอก) ยาแก ๕ ตน หมากขามสก (มะขามสก) เกอตดต าปนลกกอนไวใสน าจงกนเตอะฯฯ

มททะขดหลาลก เจบองคชาต ปานดงฮอแทง(เปนการเปรบเทยบวาเหมอนถกแทง) นนใหเอา เบยหมน หมากหมน ไปร าไรเอารากมะพราว รากตาล รากมะเขอเขยว ใสขนตง ๕ บาทแลฯฯ มททะกนหวลก หอเอาควยงหลวง ทง ๒ รากผกดด รากมะแควงขาว รากมะพราวไฟ รากหวายหนามขาว น าใสในบอกไมบงเผาไฟ ตงไวใหเยนแลวกนเถอะฯ คลอดลกแลวทองเสย เปนไขดวยใหเอายอด และรากขอย รากนอดน า น ากลวยตบเปนน าผสมกนเถอะฯ ไขอาเจยนเพราะลกใหเอา รากหมากแตก รากคอนกองเครอ ตมกนเถอะฯ คลอดลกแลวแมมอาการหงดหงดงาย หว นไหวงายแล ใหเอาเปอกมะกอก ขาวสาร เกลอ ปรมาณเทากนต าแลวปนเปนยาลกกอนกนทกวนเถอะฯ คลอกลกแลวเลอดขน ใหเอาเลอดแรง หางใบขอย ใบคะจาว ผวไมเปา หนาดตายแขวน(ใบหนาดทแหงคาตน) เทยนด า พรกนอย ขงแกง ยาแก ๕ ตน น ามะนาวเปนน าผสมต ากนเถอะฯ ลกเปนไขในทอง แมมนเจบเมอยเนอตวทงหมด รอนออกคอ กนขาวไมอรอย ใหเอาน าตาลทราย ออยด า หญาขดทง ๒ ผก(หอม)หนอย ก ามอ ๑ แชน ากนเถอะฯ ผหญงมลกแลวมอาการออนลา จะรกษาใหเอารากกลวยแกว รากหงแดง รากเดอปอง ก ามอหนง ตมน า ๓ สวน ใหแหงเหลอ ๑ สวน กนหายแลฯฯ คลอดลกแลวเจบหว ปานดงจกแตกนน ใหเอาใบกลวยตบทแหงอยดานตะวนออก ใบหนาดทแหงแกหอยอยกนตน แชน าแลวเอาตบหวกนเถอะฯ อาการหนามดเปนลมทงหมด จะรกษาใหเอาหว

32

ตน ชะคาน ออยด า รากหญาขด ยางตนมะกอก ยาแก ๕ ตน มะขามสก ใสเกอผสมต าปนเปนยาลกกอนไวใสน าจงกนเถอะฯ

หมายเหต

- ปาวไฟ หมายถง มะพราวไฟ

- แมลายใจขเกยด หมายถง หงดหงดงาย

- ตองกลวยตบ แหงรบแรง หมายถง ใบกลวยตบทแหงอยดานตะวนออก

- หนาดตายแขวน หมายถง ใบหนาดทแหงแกหอยอยกบตน

- เตอไมกอง หมายถง ยางตนมะกอก

- หมากขามสก หมายถง มะขามสก

- ปานดงฮอแทง หมายถง เปนการเปรยบเทยบวาเหมอนถกแทง

- หนาดตายแขวน หมายถง ใบหนาดทแหงคาตน

- ผก หมายถง หอม

33

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 15 ยาแกแมก าเดอน ฮากตางๆ กาฝากไมกอก กาฝากไมกม กาฝากเปย ปดเตาะ(พษกลบ) จนทรทง ๒ รากแควงขาว ปงสมทร กอกเผอก สระปดค าฝนฯฯ ปาก ๑ เอารากแควงขาว รากผกดด รากสมจน รากหมากขาม ฝนน าอนกนเตอะฯฯ ยาหญงเปนจ ารว เอาเปอกกม ต าเอาน าแลวเกลอตดกนหายแลฯฯ ยาเลอดในทองผหญงหอเอาพรกนอยเทยนด าปเลย ขา ๓ หาง ผาแปง ๓ หาง ผเสอนอย ๓ หาง หญาขด ๓ ยอด ใบหนาด ๓ หาง เลอดแรด ต ากบกนปนลกไวใสน าอนกน ใสน ามนงาทาทองกนอยหวเหนาลงเตอะฯฯ แกแมก าเดอน น าลายเหนยว หอเอาบวราทง ๒ รากผกคาวตอง งวนหม รากเขาหมนมะทร ดกหมาด า แกนขเหลกแกนลมแลง แกนฝาง แกนกางไมดก ฝนเขาจา วกนเตอะฯฯ เดอนไฟ (อยเรอนไฟหลงคลอดลก) หอเอาใบปอบ ใบเขาหมนมะทร เขาหมนขน ปเลย ขงแกง เทยนทง ๕ ดอกจก ดปนอย ต าผงใสน าอนกนเตอะฯฯ อยเดอนน าลายนองปขน หอเอาพรกนอย ขงแกง จงจะลงตมกนเตอะฯฯ ปาก ๑ เอาปงก ดป พรกนอย เทยนด า ออยด า ต ากนเตอะฯฯ ยาเลอดขน ใบเขอเกยง ยวงดอกค า ตมกนเตอะฯ กวานเลอดตกนก หอเอาควยเกยงอนสดนนมาผา ๔ เอาสาม ตมหอกนเตอะฯฯ ยาขมเลอดแมก าเดอน หอเอายอดหนนเทศ ยอดหลองแหลง งวนหม หมกหมน ยอดตน หอมเกยวใบลว ใบนาว ใบถานไฟผ เขาหมน ปเลย ละอนละ ๓ ยอด (อยางละ ๓ ยอด) จอน ใบรางคาว ๓ หางต าแลวเอาตอง

ยาแกผหญงอยเรอนไฟ มอาการอาเจยรตางๆ ใหเอากาฝากไมมะกอก กาฝากไมกม กาฝากเปย ปดเตาะ(พษกลบ) จนทรทง ๒ รากมะแควงขาว ปงสมทร มะกอกเผอก สระปดค าฝนกนฯ สตร ๑ ใหเอารากมะแควงขาว รากผกดด รากสมจน รากมะขาม ฝนน าอนกนเถอะฯ ยาหญงเปนจ ารว (นาจะเปนประจ าเดอนไหลไมหยด) ใหเอาเปอกกม ต าเอาน าแลว ใสเกลอผสมกนหายแลฯ ยาเลอดในทองผหญง ใหเอาพรกนอย เทยนด า ปเลย ขา ๓ หาง ผาแปง ๓ หาง ผเสอนอย ๓ หาง หญาขด ๓ ยอด ใบหนาด ๓ หาง เลอดแรด ต าผสมกนปนเปนลกกอนไวใสน าอนกน ใสน ามนงาทาทองนอยหวเหนาลงเตอะฯ ยาแกผหญงอยเรอนไฟ น าลายเหนยว ใหเอาบวราทง ๒ รากผกคาวตอง งวนหม รากเขาหมนมะทร กระดกหมาด า แกนขเหลก แกนลมแลง แกนฝาง แกนกางไมดก ฝนเขาจาวกนเถอะฯ อยเรอนไฟหลงคลอดลก ใหเอาใบปอบ ใบเขาหมนมะทร เขาหมนขน ปเลย ขงแกง เทยนทง ๕ ดอกจก ดปลนอย ต าเปนผงใสน าอนกนเถอะฯ อยเรอนไฟ น าลายไหล ใหเอาพรกนอย ขงแกง บอระเพด ตมกนเถอะฯ สตร ๑ เอาปงก ดปล พรกนอย เทยนด า ออยด า ต ากนเตอะฯฯ ยาเลอดขน ใหเอาใบเขอเกลยง ยวงดอกค า ตมกนเถอะฯ ถาหากเลอดตกมาก ใหเอาควยเกยง(กานดอกเกยง) สวนปลายนนมาผา ๔ สวน เอา ๓ สวน ตมใหกนเถอะฯ ยาขมเลอดผหญงอยเรอนไฟ ใหเอายอดขนนเทศ ยอดหลองแหลง งวนหม หมกหมน ยอดพทรา หอมเกยว ใบลว ใบนาว ใบถานไฟผ ขมน ปเลย อยางละ ๓ ยอด ทกอยาง

34

ใบรางคาว ๓ หาง ต าแลวเอาใบตอง

หมายเหต

-ปดเตาะ หมายถง พษกลบ

-เดอนไฟ หมายถง อยเรอนไฟหลงคลอดลก

-ละอนละ 3 ยอด หมายถง อยางละ 3 ยอด

-ปดเตาะ หมายถง พษกลบ

-ยาหญงประจ ารว หมายถง นาจะเปนประจ าเดอนไหลไมหยด

-ควยเกยง หมายถง กานดอกเกยง

35

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 16 กลวยตบหอหมกไปโหมะคะหมอมเอายาลบทงตวเตอะฯฯ ยาปแมลกในเดอนกด ลายใจหวนไหวอดหวดงอน หอเอานมหนนเทศ เปอกไรลนหมา ใจเดอปอง ขาวคางครก ลานห ตมกนเตอะฯ แมก าเดอนออนแขงขาเสยลกบได หอเอารากออยแขม รากกลวยตบ รากผกหนามตมกนเตอะฯ แมก าเดอนหลเลอด เอาเปอกกอก หมไหโหมง หมากพราวตมกนเตอะฯฯ กวานจกเปนป เอารากหญาขดฝนกนเตอะฯฯ ยาลงเลอดหอเอาเอารากปอ หมนตมกนเตอะฯฯ ปาก ๑ หญาหลบมนตมกนเตอะฯฯ แมมานไขเสยบทองกด หอเอาแกนหมากดก ผวไมรวก เอารากมนกดแชกนเตอะฯ แมลกออนหลทอง(ทองเสย)ในเดอนหอเอาเดอปอง ๗ ลกเยองตมกนแลฯ แมลกออนบไขบหนาว เทารอนทองรอนปม(รอนในทองในล าไส /ในปบเขยน/ ลอนทองออนปม)อยนนหอเอาเปอกกม รากคา รากกลวยตบแชกนฯ เปนลมแชหลากลกเจบแอว(เอว) ปวดออนแขงขาหอเอาสานเงน สานค าฝนกนฯฯ ลกออนในเดอนเอาออยหก ขว นหมากฟกขมฝนกนหาย ฯฯ แมก าเดอนไขสนหอเอาตาลทราย รากผาแปง รากคา รากกลวยตบ แชกนฯฯ ไขในเดอนปวดทอง เจบองคชาตรอนอก รอนใจ หอเอาดกหมาด า ปาเฮยวหมอง ถานไฟผ รากผกสาบ ไมเสลก เดอเกยง งวหนม หลบมน หญาขด ถบถาบ กาสะลอง ฝนน าขาวจาวกน

กลวยตบ หอหมกไปแปบกระหมอม เอายาลบทวตวเถอะฯ ยารกษาอาการเปนลมผหญงอยเรอนไฟกด ใจสนหวนไหวออนลาน น ใหเอานมหนนเทศ(นาจะเปนน ายางตนขนน) เปลอกไรลนหมา ใจเดอปอง ขาวคางครก ลานห ตมกนเถอะฯ ผหญงอยเรอนไฟแขงขาออน ลกไมขน ใหเอารากออยแขม รากกลวยตบ รากผกหนามตมกนเถอะฯ ผหญงอยเรอนไฟ ถายเปนเลอด เอาเปอกมะกอก หมไหโหมง มะพราวตมกนเถอะฯ ถาหากจะเปนลม ใหเอารากหญาขด ฝนกนเถอะฯ ยาถายเปนเลอดใหเอารากปอ หมนตมกนเถอะฯ อกสตร ๑ หญาหลบมนตมกนเถอะฯ ผหญงทองไขเสยบทองกด ใหเอาแกนหมากดก ผวไมรวก เอารากมนกดแชน ากนเถอะฯ แมลกออนทองเสย ในขณะอยเรอนไฟใหเอา มะเดอปอง ๗ ลก เยองตมกนแลฯ แมลกออนไมไขไมหนาว แตมอาการ รอนในทองในล าไส อยนน ใหเอาเปอกกม รากหญาคา รากกลวยตบแชน ากนฯ เปนลมหนามดเวลาลกเจบเอว ปวดออนแขงออนขา ใหเอาสานเงน สานค า ฝนกนฯ เดกออนในเดอน ใหเอาออยหก ขว นหมากฟกขม ฝนกนหาย ฯ ผหญงอยเรอนไฟไขสน ใหเอาน าตาลทราย รากผาแปง รากหญาคา รากกลวยตบ แชน ากนฯฯ ไขในเดอนปวดทอง เจบองคชาต รอนอกรอนใจ หอเอากระดกหมาด า ปาเฮยวหมอง ถานไฟผ รากผกสาบ ไมเสลก มะเดอเกลยง งวหนม หลบมน หญาขด ถบถาบ กาสะลอง ฝนน าขาวจาวกน

36

หมายเหต

- หลทอง หมายถง ทองเสย

- รอนทองรอนปม หมายถง รอนในทองรอนในล าไส ในปบเขยน ลอนทองออนปม

- แอว หมายถง เอว

- นมหนนเทศ หมายถง นาจะเปนน ายางตนขนน

37

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 17 เปนแจหลาลกเจบปวดทองหนอย หนกทองหนอย หนองทองเจบแอวไปข าอยปางขาง หลงไหนกด ยาหอเอารากกอมกอ รากหมากนาว เปอกไมหมากหอเครอ ไซชาง ขาวกวางจปก ฝนน าอนกนเตอะฯฯ ออกลกแลวเมาหวตามดด าไปไหนบไดหอเอาตาลทราย น ามาข วหอปอ อนแลวผาปกต งคะหมอมเตอะฯฯ ยาลงเลอดทงมวล ออกปากกด ออกโยนกดหอเอาพนธผกกาด เทยนด า บดใสน าสมหมางว หมาลวเกลอตดกนเตอะฯฯ เลอดขนหอเอาหมากขามปอม เทยนด าบดใสน าอนกนเตอะฯฯ แมก าเดอนเจบหวหอเอา ก าปง แตนสาย ไจคาหน รากกลวยตบแชกนเตอะฯฯ ผหญงกนมลกแลวกเปนอดเปนออนกบลก จกยาหอเอารากหมากกลวยแกว รากหงแดง รากเดอปอง วองมอ ๑ ตมน า ๓ เอา หนง (หมายถงใสน าสามสวนตมใหเหลอหนงสวน) กนเตอะฯฯ เปนดอยกบลกหอเอาเปอกไมขาม หญาหลบมน ๓ ตน เปอกตมกนเตอะฯ ออกลกแลวสายแห บตกกด ลกตายในทองกด หอเอาหมากพลหอไปผก เอากาจบหลก ตนกอยมาฝนใสน าเหลาทาปนตนทง ๒ ออกแลฯฯ ปาก ๑ ลกตกฟากแมตากหงายไป หอเอาไคนน กาฝากเดอปองมาตมแลวเอาแก ๕ ตนตดกนกนบตนตมฝนน าหมอหนงกนฯฯ กนแลวหอกนใจถากเอาเปอกกอก ๓ ขอมอมาตมแลวแก ๕ ตนตดกนแลว หอกนยาแก ๕ ตนแถมเตอดแตแลฯฯ ออกลกแลวปวดทองหอเอาพรกนอย ๓ ลก ดปล ๗ ปเลย ๗ กบเทยนด าหยบ บดใสน าเหลากนฯฯ

เปนแชหลาลก มอาการเจบปวดทองหนอย หนกทองหนอย หนวงทองเจบเอวไปตดอยสขาง หรอหลงกด จะรกษาใหเอารากกอมกอ(แมงลก) รากมะนาว เปลอกไมหมากหอเครอ ไซชาง ขาวกวางจปก ฝนกบน าอนกนเถอะฯ คลอดลกแลวมอาการเมาหวตามดด า ไปไหนไมไดใหเอาน าตาลทราย น ามาควใหอนแลวผาหอตงบนกระหมอมเถอะฯ ยารกษาถายเปนเลอดทงหมด ออกปากกด ออกโยนกด ใหเอาพนธผกกาด เทยนด า บดใสน าสมหมางว หม า ลว เก ลอ ตด กนเถอะฯ เ ลอด ขนให เอามะขามปอม เ ทยนด าบดใสน า อนกนเถอะฯฯ ผหญงอยเรอนไฟเจบหวใหเอา แมงมม แตนสาย ชายคาหน รากกลวยตบแชน ากนเถอะฯ ผหญงหากมลกแลว มอาการเหนอยลาเพราะลก จะรกษาใหเอารากหมากกลวยแกว รากหงแดง รากมะเดอปอง ก ามอ ๑ ตมน า ๓ เอา หนง (หมายถงใสน าสามสวนตมใหเหลอหนงสวน) กนเถอะฯ เปนดอย(มอาการรางกายผอมแหงออนแรง)เพราะลก ใหเอาเปลอกไมขาม หญาหลบมน ๓ ตน เปลอกตมกนเถอะฯ ออกลกแลวสายแห(สายรก) ไมตกกด ลกตายในทองกด ใหเอาหมาก พล ใหไปผก เอากาจบหลก ตนกลอย มาฝนใสน าเหลาทาใตฝาเทาทง ๒ ออกแลฯ สตร ๑ ลกตกฟากแมสลบหงายหลงไป ใหเอาไคนน กาฝากมะเดอปองมาตมแลวเอายาแก ๕ ตน ผสมกน หากไมทนตม ใหฝนกบน าหมอหนงกนฯ หากเสรจแลวใหกนลมหายใจถากเอาเปลอกมะกอก ๓ ขอมอมาตมแลว เอายาแก ๕ ตน ผสมกน แลวใหกนยาแก ๕ ตน อกครงดน กแลฯ คลอดลกแลวปวดทองใหเอาพรกนอย ๓

38

ลก ดปล ๗ ปเลย ๗ กลบ เทยนด าหยบมอ บดใสน าเหลากนฯ

หมายเหต

- ตมน า 3 เอา หนง หมายถง ใสน าสามสวนตมใหเหลอหนงสวน

- กอมกอ หมายถง แมงลก

- เปนดอย หมายถง มอาการรางกายผอมแหงออนแรง

- สายแห หมายถง สายรก

39

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 18 ผหญงออกลกแลวผอมเหลอง หนกเนอคง (หนกเนอหนกตว) หอเอารากไมถอนรากหนามจาย รากหมากแตกเขยวกนฯฯ ผหญงมตตะออกนกผอมเหลองไปไหนบไดหอเอารากกลวยตบ รากหลบมน เปอกแหน หวถวพ ต าเอาน า เดอปอง ข จ ป (ขาวจาวเปลอก) ซวยหอหมดแชกนเตอะฯฯ ยาลงเลอดหอเอาใบขอย ๗ ใบ ใบหลอด ๗ พรกนอย ๗ ลก ขง ๗ บาท ต าปนเปนลกใสน าอนเตอะฯฯ ออกลกแลวเปนพยาธกบลก เจบแอว เจบปนตน เจบปนมอ เจบเนอคงทกท ไขตวยแถมกดไขรดสงกด มะเรงคตกด ไขรากสารทกด เจบแถมกด จกยาหอเอา แค รากขาว จปก กองขาวเขยว ตงเครอค า ๕ เหาะซะตอน ปดเตาะ หวานรองตอง งาชาง จนทรแดง จอยนาง ซะเปาลม งวนตากหงาย หนาดค า เขากวาง เขาเยอง ฝนใสน าขาวจาวกนเตอะฯฯ อยเดอนกหายบอยเดอนกหายแลเจาทไหวเหย ทรกมะฟกหมากนาวสมบด แมนวารอนคอ หอเอารากผกหวานบาน จอยนาง รางเยน ออยด า หอยทาก นมฝา ออยชาง รากพราวไฟ หวแหยงฝนน าขาวจาวกนเตอะฯฯ ซะเลอดในทองผหญงหอเอาเทยนด าเทยนทง ๕ พรกนอย ขงแกง ดปล จปก ปเลย กกกวแดง เทากนต าลกไวใสน าอนกนเตอะฯฯ ถบปาก ๑ เอาหมากก าเผอก ๗ ลกหอมเตยม ๗ กบ หนวยผกปนก ๓ ลก เปาทง ๒ กงกหมากขาง ปรมาณเทากนต าแลวปนเปนลกเทาพรกนอยไวใสสรากน หรอน าอนกดแลฯฯ คลอดลกแลวหนไปมาไมได เรยกวาปไฟแล ใหเอามะเขอทง ๒ รากตะไคร ออยด า หญา

ผหญงคลอดลกแลวมอาการผอมเหลอง หนกเนอหนกตว ใหเอารากไมถอน รากหนามจาย รากหมากแตก เคยวกนฯ ผหญงถายออกมาก มอาการผอมเหลองไปไหนไมได ใหเอารากกลวยตบ รากหลบมน เปลอกหนอยหนา หวถวพล ต าเอาน ามะเดอปอง ขาวจาวเปลอก ลางใหสะอาดแลวแชน ากนเถอะฯ ยาถายเปนเลอด ใหเอาใบขอย ๗ ใบ ใบมะหลอด ๗ ใบ พรกนอย ๗ ลก ขง ๗ บาท ต าปนเปนยาลกกอนใสน าอนกนเถอะฯ คลอดลกแลวเปนโรคเพราะลก เจบเอว เจบใตฝาเทา เจบองมอ เจบไปตามเนอตวทกท มอาการไขดวยกด ไขรดสงกด มะเรงคตกด ไขรากสาดกด เจบแถมกด จะรกษาใหเอา แค รากขาว จปก กองขาวเขยว ตงเครอค า ๕ เหาะสะทอน ปดเตาะ หวานรองตอง งาชาง จนทรแดง จอยนาง ซะเปาลม งวนตากหงาย หนาดค า เขากวาง เขาเยอง ฝนใสน าขาวจาวกนเถอะฯ อยเรอนไฟกหายไมอยเรอนไฟกหายแลเจาทไหวเหย ทรกมะฟกหมากนาวสมบด แมนวารอนคอ ใหเอารากผกหวานบาน จอยนาง รางเยน ออยด า หอยทาก นมฝา ออยชาง รากมะพราวไฟ หวแหยงฝนน าขาวจาวกนเถอะฯ ช าระเลอดในทองผหญง ใหเอาเทยนด า เทยนทง ๕ พรกนอย ขงแกง ดปล จปก ปเลย กกกวแดง ปรมาณเทากนต าปนเปนลกไวใสน าอนกนเถอะฯ อกสตร ๑ เอาหมากก าเผอก ๗ ลกหอมเตยม ๗ กบ หนวยผกปนก ๓ ลก เปาทง ๒ กงกหมากขาง เทากนต าปนลกเทาพรกนอยไวใสสรากนน าอนกดแลฯฯ เกดลกแลวหนไปบไดชอวาปไฟแล หอเอาเขอทง ๒ รากไค ออยด า หญาขดทง ๒ แชกนเถอะฯสตร ๑ เอารากดด กองขาวเขยวฝนน าอนกนเถอะฯ หากวาปวด

40

หญาขดทง ๒ แชกนเถอะฯ ปาก ๑ เอารากดด กองขาวเขยวฝนน าอนกนเตอะฯฯ กวานวากวทอง หาวลม หอแถมค ารอย ปเลย ฝนกนเตอะฯฯ แมก าเดอนไอเอากาซะลองหสสะไอแชกนฯ ออกลกแลวเปนพยาธกบลกเจบแอว เจบทองนอย ทองหลวง กดยง แกนคอ กดคอกด ยาหอเอาไมแลปอฝนน าขาวจาวกนกนบ

ทอง หาวลม ใหเอาแถมค ารอย ปเลย ฝนกนเถอะฯ ผหญงอยเรอนไฟมอาการไอ ใหเอากาซะลอง หสสะไอ แชกนฯ คลอดลกแลวเปนโรคเพราะลกเจบเอว เจบทองนอย ทองหลวง อดอดแนนขนถงคอกด จะรกษาใหเอาไมแลปอ ฝนน าขาวจาวกน ถาหากไม

หมายเหต

- หนกเนอคง หมายถง หนกเนอหนกตว

- ข จ ป หมายถง ขาวจาวเปลอก

41

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 19 หาย กใหตมกนเตอะฯ ปตาลายอนผอเลงดอนใดมงไปยามเดยวสะนอย ตาวไปลมคงไปเหงอออกคางกบ (คางบดเบยว) กดยาหอเอา ผวไมไผ ผวไมบง ขวยขคแชแลวเผาขางสกนเตอะฯ กนยาปากนบตน ตายงายแลฯ เกดลก ๒ วน ๓ วนเลอดบตกขนเสยกวทองปวดทองหอเอารงมดสมอนปายลมนน อนมแมเอาทงแมท งรงมาตมกนเตอะฯ กวานวาตกนกหามเสยเตอะ ยาหามเอาใบหงแดง ๗ ใบ ลนไฟบกหวแลวหอเอาขาวตอกดอกไมไปป จาเอารากชมภอ มาฝนน าอนกนดแตแลอยากลวเตอะฯฯ หอมขนตง ๕๐ เหลาปน ๑ ผาขาวผาแดง เทยน ๔ ค หมากพลตามนนปดกนเตอะฯฯ เราจกแกไขยงต ารายาเดอนแลวแล ยาผยาพราย สปปะทงมวลไดเสยงแล หอเอาดกแรง ดกกา ดกหมาด า ดกวอก ดกคาง ดกนางณ ดกลงลม เขยวหม เขยวเสอ เขยวหมาใน เขยวจกเข เขากวาง งาชาง นอแรด เขาเยอง ดกหวคนฟาผา เขาควายซะเดน(เขากระเดน คอเขาทควายไปชนกบตนไมหรอหนแลวแตกออก) ปลาฝา เขยวหมปา ตบเหลก ขคะหนงเหลก มดหกข าดาม คอนกลอง ตนบวราทง ๒ กาฝากผโพง กาฝากสมปอย หวรางคาว ฝนน าเยนกนอนกดกนเตอะฯฯ อยาหอผหญงฝนและเนอฯฯ (ตอไปนเปนตวไทย) ยาบ ารงธาต ๔ เชนธาตพการ ผอมแหงไมมก าลงออนเพลย รบประทานอาหารไมไดนอนไมหลบ ยาธาต ๔ นจะชวยใหทานกลบพนขนสความสขมก าลงแขงแรงโรหตสมบรณผวพรรณเปลงปลง วธใชละลายน าผงไวกนวนละ ๒ ครง คอ เชา

หาย กใหตมกนเตอะฯ เปนลมหนามดตาลาย มองอะไรกไมชด ลมสลบไปเหงอออก คางบดเบยวกด จะรกษาใหเอา ผวไมไผ ผวไมบง ขวยขคแชแลวเผาขางสกนเถอะฯ หากใชยาสตรนไมตน ตายงายแลฯ เกดลก ๒ วน ๓ วนเลอดไมตกขนเสย บบทองปวดทอง ใหเอารงมดสมอนปายลมนน (รกมดสมทหนลมมาอยทต า) อนมแมเอาทงแมทงรงมาตมกนเถอะฯ หากวาเลอดตกมาก หามเลอดเสย ยาหามเลอดใหเอาใบหงแดง ๗ ใบ ลนไฟ น ามาปกศรษะแลวใหเอาขาวตอกดอกไมไปบชาเอารากชมภอ มาฝนน าอนกนดนกแลอยากลวเถอะฯ ใหมขนตง ๕๐ เหลาปน ๑ ผาขาวผาแดง เทยน ๔ ค หมากพลตามนนปดกนเถอะฯ เราจกแกไขยงต ารายาเดอนแลวแล ยาผยาพราย ทกอยางไดหมดแล ใหเอากระดกแรง กระดกกา กระดกหมาด า กระดกวอก กระดกคาง กระดกนางณ กระดกลงลม เขยวหม เขยวเสอ เขยวหมาใน เขยวจระเข เขากวาง งาชาง นอแรด เขาเยอง กระดกหวคนฟาผา เขาควายกระเดน (คอเขาทควายไปชนกบตนไมหรอหนแลวแตกออก) ปลาฝา เขยวหมปา ตบเหลก ขคะหนงเหลก มดหกข าดาม คอนกลอง ตนบวราทง ๒ กาฝากผโพง กาฝากสมปอย หวรางคาว ฝนน าเยนกนอนกดกนเถอะฯฯ อยาหอผหญงฝนและเนอฯฯ (ตอไปนเปนตวไทย) ยาบ ารงธาต ๔ เชนธาตพการ ผอมแหงไมมก าลงออนเพลย รบประทานอาหารไมไดนอนไมหลบ ยาธาต ๔ นจะชวยใหทานกลบพนขนสความสขมก าลงแขงแรงโรหตสมบรณผวพรรณเปลงปลง วธใชละลายน าผงไวกนวนละ ๒ ครง คอ เชา

42

เยน กอนอาหาร ฯ เครองปรงยาธาต ๔ ฯ ๑. ขง ๒. พรกนอย ๓.ดปล ๔. ลากปดปวแดง เอาเทาๆ กน ต าผงละลายน าผงฯฯ ยามะโหกรอยแปดจ าพวก ฟนเปนแหวนฯ ๑. เปลอกลงแกง ๒. เปลอก

เยน กอนอาหาร ฯ เครองปรงยาธาต ๔ ฯ ๑. ขง ๒. พรกนอย ๓.ดปล ๔. ลากปดปวแดง เอาเทาๆ กน ต าผงละลายน าผงฯฯ ยามะโหกรอยแปดจ าพวก ฟนเปนแหวนฯ ๑. เปลอกลงแกง ๒. เปลอก

หมายเหต

- คางกบ หมายถง คางบดเบยว

- เขาความยซะเดน หมายถง เขากระเดน คอ เขาทควายไปชนกบตนไมหรอหนแลวแตกออก

- รงมดสมอนปายลมนน หมายถง รกมดสมทหนลมมาอยทต า

43

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 20 ปดปวขาว ๓. หญาตดหมา ๔.จะคาน ๕.หวขา ฯ ตมใหน ายาออกรบประทานหลงอาหารทกครงฯฯ ยามะโหกอกอยาง ๑ ตวยา ๑. รากปดปวแดง ๓ ทอน ๒.ลางคาว ๓ ทอน ๓. จงจาลง ๓ ทอน ๔. รากเปาตองแดง ๓ ทอน เอามารวมกนทงหมดตมจนน าออกใสขาวจาวเปลอกหยบมอฯ ยาบ า รงก าลง ยาดองเหลาฯ ปรากฏวา เ ปนประโยชนสรรพคณส าหรบสตรเดกหญงทก าลงจะเปนสาวถาไมอวนแขงแรง ผอมแหง ผวกลามไมมน าไมมนวล รบประทานไมไดนอนไมหลบไมมก าลงแสดงวาพนฐานของรางกายไมดควรบ ารงยาดองเหลาน หญงสาวหรอกลางคนระดผดไมตามเวลา บางเปนมตกตระดขาวปวดสนหลง ปวดเอว หลงนอย เวลาประจ าเดอนมาเทาเยนออนเพลยไมมความสข ส าหรบทานผ ชายโลหตไมสมบรณผวพรรณไมด ไมมก าลงฯฯ ตวยาบ ารงดองเหลา ฯ ๑. ปดปวแดง ๒. รากดอกไหมแดง ๓. รากปงแดง ๔. รากดอกดายแดง ๕. รากเขดเกา เอาเทาๆ กนตดเปนชนดองเหลา ฯฯ ไขขนมกสะดงฯ ตาเหลอกตาคางฯ ตวยาไมลงคาวตนฝนแลวเอาผกคะเจาะ กอมกอขาว ยๆใสน ายานนใหกนฯฯ ยาขบเหงอแกตวรอน ตวยาใหเอา ๑. รากผกช ๒. รากแหนง ๓. ลากงวนหม ๔. หวจกไค ตมใหตวยาออกแลวยกลงเยนแลวกนฯฯ ยาแทงลกในทองขบเลอด ฆาลกในทองใหเอายาดองมาตมกนถงตวลกในทองจะใหญหรอเลกกตายลงทกคน

ปดปวขาว ๓. หญาตดหมา ๔.จะคาน ๕.หวขา ฯ ตมใหน ายาออกรบประทานหลงอาหารทกครงฯฯ ยามะโหกอกอยาง ๑ ตวยา ๑. รากปดปวแดง ๓ ทอน ๒.ลางคาว ๓ ทอน ๓. จงจาลง ๓ ทอน ๔. รากเปาตองแดง ๓ ทอน เอามารวมกนทงหมดตมจนน าออกใสขาวจาวเปลอกหยบมอฯ ยาบ า รงก าลง ยาดองเหลาฯ ปรากฏวา เ ปนประโยชนสรรพคณส าหรบสตรเดกหญงทก าลงจะเปนสาวถาไมอวนแขงแรง ผอมแหง ผวกลามไมมน าไมมนวล รบประทานไมไดนอนไมหลบไมมก าลงแสดงวาพนฐานของรางกายไมดควรบ ารงยาดองเหลาน หญงสาวหรอกลางคนระดผดไมตามเวลา บางเปนมตกตระดขาวปวดสนหลง ปวดเอว หลงนอย เวลาประจ าเดอนมาเทาเยนออนเพลยไมมความสข ส าหรบทานผ ชายโลหตไมสมบรณผวพรรณไมด ไมมก าลงฯฯ ตวยาบ ารงดองเหลา ฯ ๑. ปดปวแดง ๒. รากดอกไหมแดง ๓. รากปงแดง ๔. รากดอกดายแดง ๕. รากเขดเกา เอาเทาๆ กนตดเปนชนดองเหลา ฯฯ ไขขนมกสะดงฯ ตาเหลอกตาคางฯ ตวยาไมลงคาวตนฝนแลวเอาผกคะเจาะ กอมกอขาว ยๆใสน ายานนใหกนฯฯ ยาขบเหงอแกตวรอน ตวยาใหเอา ๑. รากผกช ๒. รากแหนง ๓. ลากงวนหม ๔. หวจกไค ตมใหตวยาออกแลวยกลงเยนแลวกนฯฯ ยาแทงลกในทองขบเลอด ฆาลกในทองใหเอายาดองมาตมกนถงตวลกในทองจะใหญหรอเลกกตายลงทกคน

44

ภาษาในพบสา ถอดความเปนภาษากลาง หนา 21 ยาสมนไพร ยาแกบดมกเลอดเจบทองลงทอง ทองขน ทองเฟอ ลงโจก ลงกว ขฮากสองกอง ทองลนทองเดอด กนลาบกนแกงแลวปวดทองจกๆ จกๆ ไดทกอยาง ยาดองเหลามาจากเจาอธการค าตน ตณตคหโต วดทงกว ๒๔๙๘ ตวปรงของยาคอ ๑. เหลา ๑ ขวด ๒.พรกนอย ๓.ดปล ๔.จนทรจ ๕. การบรฯ เอาเทาๆ กนดองเหลา ๑ ขวดไวประจ าบานดมากบานรองค านยมมาก ยาแกลโจก ๑.เอามะขามสกมาเผาเปนดง สน าแลวเอาดนละกอนมาฝนใสแลวเอาไมสกมาเผาไฟสกนดมากลงทองโจกอหวาตกโรคฯฯ เชอไดฯ

หนา 21 ยาสมนไพร ยาแกบดมกเลอดเจบทองลงทอง ทองขน ทองเฟอ ลงโจก ลงกว ขฮากสองกอง ทองลนทองเดอด กนลาบกนแกงแลวปวดทองจกๆ จกๆ ไดทกอยาง ยาดองเหลามาจากเจาอธการค าตน ตณตคหโต วดทงกว ๒๔๙๘ ตวปรงของยาคอ ๑. เหลา ๑ ขวด ๒.พรกนอย ๓.ดปล ๔.จนทรจ ๕. การบรฯ เอาเทาๆ กนดองเหลา ๑ ขวดไวประจ าบานดมากบานรองค านยมมาก ยาแกลโจก ๑.เอามะขามสกมาเผาเปนดง สน าแลวเอาดนละกอนมาฝนใสแลวเอาไมสกมาเผาไฟสกนดมากลงทองโจกอหวาตกโรคฯฯ เชอไดฯ

ค

ภาคผนวก

เจาอาวาสวดสนปาถอน

ก าลงคดเลอกคมภร

คมภรลานนา

แยกประเภทคมภร

พระครปลดสวฒนจรยคณ

ผทรงคณวฒในการแปลคมภรลานนา

ก าลงแปลคมภรลานนา