1

บทท ๒

วฒนธรรมไทย

35

2

ความหมายของวฒนธรรมไทย

วฒนธรรมเปนคาทมาจากภาษาบาล และสนสกฤต ทรากศพท

ประกอบมาจากคาวา

“วฒน” หมายถง ความเจรญงอกงาม ความคงทนถาวร ความ

ยงยน

“ธรรม” หมายถง กฎ ขอบงคบ ระเบยบ

ดงนนตามความหมายรปศพท “วฒนธรรม” หมายถง ธรรม

เปนเหตใหเจรญแตความหมายงาย ๆ ทเราใชกนคอ การปลกฝงความ

เจรญงอกงาม การอบรมเลยงด ความดงาม และความเรยบรอย

35

3

ความหมายของวฒนธรรมไทย (ตอ)

วฒนธรรมถกนามาใชในลกษณะทมความหมาย สองนยดวยกน คอ

- ความหมายแรกสาหรบบคคลโดยทวไป คอ มารยาทในการดาเนนชวต

- ความหมายอกประการหนง คอ เปนการอบรม เรยนร การปลกฝง ใน

เรองการดาเนนชวตของมนษย โดยหมายรวมถงสงทมนษยประดษฐขน และรวม

ไปถงกฎเกณฑขอบงคบตาง ๆ

ไทเลอร ไดใหความหมายของ “วฒนธรรม” คอผลรวมของระบบความร

ความเชอ ศลปะ จรยธรรม กฎหมาย ประเพณ ตลอดจนความสามารถและอปนสย

ตาง ๆ ซงเปนผลมาจากการเปนสมาชกของสงคม

35

4

ความหมายของวฒนธรรมไทย (ตอ)

สรป วฒนธรรม หมายถง ระบบแบบแผนในการดาเนนชวต

โดยมการถายถอดจากรนหนงไปสอกรนหนง ซงเปนสงทดงามใหบคคล

ภายในสงคมปฏบตตาม

35

5

ลกษณะพนฐานของวฒนธรรม

๑. วฒนธรรมเปนความคดรวม และคานยมทางสงคม เนองจากวฒนธรรม

เปนสงทมนษยสรางขนมาเพอชวยในการดารงชวต การทมนษยตองการการเปนท

ยอมรบของสงคม จงมกประพฤตตนใหสอดคลองกบทบคคลสวนใหญในสงคมเหน

ดเหนงาม เชน การทกทายผอาวโส

๒. วฒนธรรมเปนสงทมนษยตองเรยนร คอ วฒนธรรมเปนพฤตกรรมท

เกดจากการเรยนร ซงรปแบบของพฤตกรรมของมนษยมาจากการอบรมสงสอน

ไมใชเกดขนเอง เชน วธการรบประทานอาหาร วธการสอสารตาง ๆ แมกระทงทอย

อาศย ซงการเรยนรทางวฒนธรรม เปนกระบวนการทมนษยถกสอนหรอไดรบการ

ถายทอดมาตงแตเดก ในการฝกใหปฏบตและไมปฏบต จนกลายเปนความเคยชน

35

6

ลกษณะพนฐานของวฒนธรรม

๓ . ว ฒ น ธ ร ร ม เ ป น ส ง ท

เปล ยนแปลง ปรบเปลยนได เ ปน

แนวคดหนงท เ ชอวา วฒนธรรมม

รากฐานมาจากการปรบตวของมนษย

ใหเขากบสภาพแวดลอม ดงนนสวน

ตาง ๆ ของวฒนธรรมจงตองมการ

ปรบเปลยนใหเขากบสงแวดลอม เชน

มการใชอปกรณและเครองมอตางๆ ท

เปนเครองทนแรงของมนษย

35

7

สาเหตสาคญททาใหสงคมวฒนธรรมแตกตางกน

๑. การมสภาพแวดลอมทาง

ภมศาสตรทแตกตางกน แมมนษยจะม

ความตองการพนฐานดานปจจย ๔

เหมอนกนแลวกตาม แตเนองจากแหลงท

อยอาศยของมนษยมความหลากหลาย

ทงฤดกาล สภาพแวดลอม จงทาใหมนษย

ตองปรบตวหรอหาวธในการอยรอดท

แตกตางกน

35

8

สาเหตสาคญททาใหสงคมวฒนธรรมแตกตางกน (ตอ)

๒. ความคดเหนและการมองโลกทแตกตางกน รปแบบหรอ

กฎเกณฑของแตละสงคม ไมวาจะเปนความเชอ ศาสนา การเมองการ

ปกครอง เศรษฐกจ การอบรมเลยงด ฯลฯ ถอไดวาเปนปจจยสาคญในการ

ขดเกลา หลอหลอมใหมนษยมความคด และมมมองในการประพฤตปฏบต

ทแตกตางกนไป รปแบบน จงมผลใหเกดความแตกตางดานวฒนธรรมของ

แตละสงคมดวย

35

9

หนาทของวฒนธรรม

๑ . ค ว า ม ต อ ง ก า ร จ า เ ป น ด า น

รางกาย คอ ความตองการปจจย ๔ ดงนน

มนษยจงไดสรางวฒนธรรมทตอบสนอง

ความตองการจาเปนน เชน เสอผา เครองมอ

เครองใช ฯลฯ

๒. ความตองการจาเปนทางสงคม

ซงมนษยเพยงคนเดยวไมสามารถทจะ

จดการในเรองของการอยรอดไดทกดาน เชน

มนษยไมสามารถเตบโตไดดวยตนเอง

จาเปนตองพงพาบคคลอน (พอ แม)

35

10

ความตองการจาเปนทางดานจตใจ

๓. ความตองการจาเปนทางดานจตใจ มนษยมความเปนจาเปนตองม

แนวทางอนเปนกาลงใจในการตอสในการเอาชวตรอด จงกอใหเกดระบบความเชอตาง

ๆ เพอตอบสนองกบความตองการดานจตใจ

35

11

ลกษณะของวฒนธรรมสากล

๑. ภาษา ทกสงคมตองมการ

ตดตอสอสารกนโดยการใชภาษา ไมวาจะ

เปน ภาษาเขยน ภาษาพด และทกอยางท

เกยวของกบภาษา เชน นทาน นยาย เปน

ตน

๒ . ร ะ บ บ ค ร อ บ ค ร ว ก า ร

แตงงาน เครอญาต และระบบทางสงคมท

เก ยวของ จะพบไดจากรปแบบการ

แตงงาน การนบญาต การสบทอดตระกล

35

12

ลกษณะของวฒนธรรมสากล (ตอ)

๓. ระบบเศรษฐกจ เปนเรอง

ความเชอ และแนวทางการปฏบตเกยวกบ

อาชพ ทรพยสมบต การทามาหากน และ

มาตรฐานการแลกเปลยน ระบบเงนตรา

ฯลฯ

๔. ระบบการปกครอง มกเปน

รปแบบของการคดและการปฏบตตาง ๆ

ทมอยขนเพอควบคมสงคมใหอยในความ

สงบสข ไมเกดความขดแยง เชน ระบบ

นตบญญต ระบบการเมอง

35

13

ลกษณะของวฒนธรรมสากล (ตอ)

๕ . ร ะ บ บ แ ล ะ ร ป แ บ บ ข อ ง

ศาสนา ซงเปนระบบความคดตาง ๆ และ

การป ฏบต ต าง ๆ ท เ ก ยว ข อ งกบ ส ง

ศกดสทธ อนไดแก รปแบบของพธกรรม

ทางศาสนา

๖. การศกษา ความร อนเปน

ระบบของสมมตฐานทคดกนวาถกตอง

และเปนจรง อาจมาจากไสยศาสตรและ

วทยาศาสตรได

35

14

ลกษณะของวฒนธรรมสากล (ตอ)

๗. ระบบสนทนาการ หรอการ

พกผอนหยอนใจ คอ กจกรรมตาง ๆท

เกยวของกบความสนกสานเพลดเพลน

๘ . ศ ล ป ะ อ น ไ ด แ ก ก า ร

สรางสรรคสงตาง ๆ ท เกยวของกบงาน

ศลปะ เชน ดนตร การแกะสลก การวาดรป

ฟอนรา การละเลนพนบาน และอน ๆ

35

15

ประเภทของวฒนธรรม

๑. วฒนธรรมทเปนวตถ เปนสงท

มนษยประดษฐขน เ ปนสงทอ านวยความ

สะดวกในการดาเนนชวตประจาวน สามารถจบ

ตองได เชน เครองมอ เครองใชตาง ๆ

๒. วฒนธรรมทไมใชวตถ ซงไดแก

วธการคดและแบบแผนของพฤตกรรมทมนษย

คดขนมา ไมสามารถจบตองได แตมผลตอการ

ดาเนนชวต เชน ศาสนา ความเชอ คานยม

กฎหมาย เปนตน

35

16

ลกษณะความเจรญแหงวฒนธรรม

๑. ตองมการสงสม และการสบตอ ตกทอดกนไปไมขาดตอนม

มรดกแหงสงคมอนเกดจากผลตผลของสงคมทสรางสมไว

๒. ตองมแปลกมใหมมาเพมเตมของเดมใหเขากนได

๓. ตองสงเสรมเพอใหแพรหลายไปในหมของตนและตลอดไปถง

ชนหมอนดวย

๔. ตองปรบปรงและแกไขใหเหมาะกบสภาพแวดลอม และสภาพ

ของเหตการณ

35

17

เหตแหงความเจรญทางวฒนธรรม

๑. การสะสม ตองรบมรดกทบรรพบรษมอบไวให

๒. การปรบปรง ถาหมดสมยแลวกตองเกบไวในพพธภณฑ สงท

เปนมาในอดต ทใชไดกปรบปรงใหเขากบสมยปจจบน

๓. การถายทอด ตองสบตอใหคนรนหลง ตองเผยแพรสงสอนกน

การจะทาใหวฒนธรรมเจรญยงยนนนเราตองรกษาวฒนธรรมมรดกตก

ทอดและปรบปรงอดตใหเหมาะสมกบปจจบน

35

18

ปจจยทมอทธพลตอวฒนธรรมไทย

๑. ความเจรญงอกงาม ทางดานวตถ และทางดานจตใจทเขามาส

วฒนธรรมไทย

๒. กฎระเบยบ กฎเกณฑ ในเรองทสรางขนมาใหเกดการปฏบตตน

๓. ความเจรญกาวหนาของประเทศชาต เปนเรองของความนยม

ไทยยดถอตองปฏบตตาม

๔. ศลธรรมของประชาชน

35

19

เอกลกษณไทย

เอกลกษณ หมายถง ลกษณะเดนทมอยและเปนอยเฉพาะในหม

กลม สงคม หรอชาตใดทชถงความเปนตวของตวเอง เปนไปอยางมระบบ

ระเบยบแบบแผนอนเกดจากการปฏบตกนมา สงสม ปรบปรง สบทอด จน

เปนความภาคภมใจของกลมนน ๆ

เอกลกษณไทย หมายถง ทกสงททกอยางทแสดงคณคาความเปน

ไทย มความคดเปนอสระ มความเปนปกแผน มสานกรวมกน มระบบแบบ

แผนในตวเองเปนทนาหวงแหนและภาคภมใจ

35

20

เอกลกษณไทย (ตอ)

เอกลกษณไทยทเปนพนฐานใหมเอกลกษณอน ๆ ไดแก ชาต ศาสนา

และพระมหากษตรย

ชาต หมายถง คณคาความเปนคน ความภาคภมใจในตนในกลม เมอ

คนในชาตตระหนกถงคณคาของกลม ชาตจะไมสญหาย

โครงสรางของชาตจะอย ในลกษณะชาต ซงกคอ เอกลกษณ

เอกลกษณจงเปนตวสาแดงลกษณะชาตใหปรากฏ เชน ศลปกรรม ภาษาไทย

ฯลฯ

ชาต หมายถง ลกษณะทคนไทยในชาตดวยกนจะตองมสานก

รวมกนยอมรบ และตระหนกในคณคา เกดความหวงแหนและภาคภมใจ

รวมกน 35

21

เอกลกษณไทย (ตอ)

ศาสนา คนไทยสวนใหญนบ

ถอศาสนาพทธ องคประกอบของพทธ

ศาสนา คอ พระรตนตรย ไดแก พระพทธ

พระธรรม พระสงฆ

พระมหากษตรย ในวฒนธรรม

เดมไทย พระมหากษตรยเปนพอเมอง

เปนผปกครอง ทงในยามศกและสงคราม

แ ล ะ ด แ ล ท ก ข ส ข ข อ ง ป ร ะ ช า ช น

พระมหากษตรยทรงมทศพธราชธรรม

35

22

เอกลกษณไทย (ตอ)

ภาษาไทย ท งภาษาพดและภาษา

เขยนของเราเองจากศลาจารกพบวา พอขน

รามคาแหงมหาราชไดประดษฐลายสอไทยขน

ใชเมอ พ.ศ.๑๘๒๖ ซงไดเคามาจากภาษาบาล

และสนสกฤต

ดนตรไทย เปนเอกลกษณของชาต

เปนมรดกทควรแกการดแลรกษาไวใหยนยาว

เครองดนตรไทย แบงออกเปน ดด ส ต เปา

ดนตรไทยแบงออกเปน ๓ องค คอ เครอง

ดนตรไทย วงดนตรไทย และเพลงไทย

35

23

เอกลกษณไทย (ตอ)

อาหารไทย ขาวเปนอาหาร

หลกของคนไทย เรามอาหารทรจก

ปรงแตงใหเขากบสภาพแวดลอม

ของชาวไทย มทงอาหารคาว หวาน

สบตอกนเปนเวลานาน ดงในบท

พระราชนพนธในพระบาทสมเดจ

พระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท

๒ “กาพยแหชมเครองคาวหวาน”

35

24

ลกษณะนสยประจาชาต

ในทศนะของอาจารยประเสรฐ แยมกลมฟง ไดกลาววาคนไทยม

ลกษณะพเศษเปนนสยประจาชาตของคนไทย ซงไดแก

๑. รกความเปนไทย รกอสรภาพ คนไทยไมชอบการถกควบคม

บงคบ เขมงวด กดข ไมชอบใหผอนเขามายงเกยวในชวตสวนตว

๒. ความเปนปจเจกบคคล เปนการยาและใหคณคาความเปนตว

ของตวเอง ซงเปนอทธพลมาจากพทธศาสนาฝายเถรวาททคนไทยนบ

ถอมาชานาน โดยพระพทธศาสนาสอนใหมความพอใจและเชอมนใน

ตนเอง

35

25

ลกษณะนสยประจาชาต (ตอ)

๓. มความมกนอย สนโดษ ไมดนรนทะเยอทะยานพอใจในสง

ทตนเองมอยความสาเรจเปนเรองของแตละบคคล เปนเรองของบญ

วาสนา

๔. ยาการหาความสขจากชวต คนไทยมองชวตในแงสวยงาม

กลมกลนหาความสขจากโลก ไมมความรสกขดแยงในใจทจะปลอยตน

หาความสขสาราญ

๕. ความโออา ลกษณะนสยนอาจเนองจากความเชอมน และ

หยงในเกยรต แมภายนอกจะดฐานะตา แตในใจไมยอมรบตนเองตา

ตอย 35

26

ลกษณะนสยประจาชาต (ตอ)

๖. การเคารพเชอฟงอานาจ คนไทยนยมการแสดงความนอบ

นอม และเคารพบคคลผมอานาจ ความสมพนธของบคคลเปนไปตามแบบพธตามฐานะสง – ตาของบคคลทเกยวของ

๗. ความสภาพออนโยน การมใจเออเฟอเผอแผ เหนใจผอน

เปนลกษณะนสยทเหนไดชดคนไทยเปนมตรกบทกคน

35

27

วกฤตทางวฒนธรรมไทย

ความหมายของวกฤตทางวฒนธรรม

ตามพจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน ไดใหความหมายของคาวาวกฤตการณ หมายถง เหตการณขนอนตรายทอยในระยะหวเลยวหวตอขนแตกหก จะไปทางดหรอทางราย

คณะอนกรรมการวจยวฒนธรรม ๕ ภาค ไดสรปความหมายของคาวาวกฤตทางวฒนธรรมไว ๒ นย คอ

นยท ๑ หมายถง “ปรากฏการณใด ๆ ทเบยงเบนจากวถชวตทเคยเปนอย

นยท ๒ หมายถง “ปรากฏการณใด ๆ ทสวนกระแสกบวถชวตอนดงาม และเปนระเบยบของสงคม

35

28

วกฤตทางวฒนธรรมไทย (ตอ)

ดงนน วกฤตทางวฒนธรรม หมายถง ปรากฏการณใด

ๆ เบยงเบนไปจากวถชวตอนดงาม หรอสวนกระแสระบบ

คณคาและมาตรฐานทางศลธรรมของคนในสงคม

35

29

วกฤตทางวฒนธรรมไทย (ตอ)

สาเหตของการเกดวกฤตทางวฒนธรรม

๑. การสญเสยความเขาใจ และภาคภมใจในวฒนธรรมของคนไทยในทองถนทวประเทศ เพราะตกอยฐานะเสยเปรยบชาตตะวนตก เพราะไทยไดมการปฏรประบบการปกครองเปนการรวมอานาจอยศนยกลาง โดยเลยนแบบการปกครองแบบตะวนตก และมระบบการศกษาแบบโรงเรยนเขามาแทนบาน วด ปญหาทเกดขน คอ ความเปนตวของตวเอง ความมศกดศร และความภาคภมใจในวฒนธรรมของตนเองทมมาแตอดตไดเสอมคลายลง

35

30

วกฤตทางวฒนธรรมไทย (ตอ)

๒. ความเสอมโทรมของสงแวดลอมทงทางกายภาพ และทาง

สงคม ดลยภาพระหวางคน สงคม และสภาพแวดลอมในสงคมไทยได

สญเสยไป เนองจากนาการจดการทรพยากรแบบตะวนตกเขามาใชเพอ

สนองความตองการ ซงเมอทรพยากรมอยอยางจากด การลางผลาญ

ทรพยากรเพอปรนเปรอความโลภไมมทสนสด ทาใหเกดการบกรก

ทาลายปา วฒนธรรมการเกษตรไดเสอมถอยกลบกลายเปนวฒนธรรม

เงน อานาจ และความเหนแกตว

35

31

วกฤตทางวฒนธรรมไทย (ตอ)

๓. การเปลยนแปลงระบบเศรษฐกจอยางรวดเรว จงทาใหเกด

ปญหามาก เพราะโลกทศน วถชวตแตกตางออกไป บคคลตองปรบตว

อยางมากจากทเคยใชชวตแบบพทธเกษตร โดยจะพบวาในปจจบนม

การเอารดเอาเปรยบกน

๔. คณธรรมจรยธรรมบนพนฐานวฒนธรรมพทธเกษตร อน

เปนลกษณะเฉพาะในสงคมไทยไดเลอนหาย สถาบนศาสนาออนแอลง

ไมสามารถเปนทพงใหชาวบานได

35

32

วกฤตทางวฒนธรรมไทย (ตอ)

๕. ระบบการศกษา โดยทวไปการศกษาทกระดบเปนการสราง

ความคดและพฤตกรรมทนาคนทงหมดไปสแนวครรลองสมยใหม ซง

ไมสอดคลอง เชอมโยงกบวฒนธรรมพนฐานของประชาชน โดยปกต

การศกษาตองนาเอาวฒนธรรม ซงคอ ความร ความคด ประสบการณ

ขนนบธรรมเนยมประเพณ ทไดสรางสมมาพจารณาใหเขาใจจนเกด

การยอมรบ สบทอด ปรบปรงเปลยนแปลงใหเหมาะสม

35

33

วกฤตทางวฒนธรรมไทย (ตอ)

แนวทางแกไขวกฤตวฒนธรรม

๑. ยทธศาสตรการสรางความเขาใจ โดยมความตดทถกตองเกยวกบการ

พฒนาทอยในสมดลกบธรรมชาต คานงถงเอกลกษณของชาตบนพนฐานของ

วฒนธรรมของสวนรวม ใชทรพยากรอยางเหมาะสม บรณะฟนฟสงแวดลอม ลด

ความเหนแกตว

๒. ทาความเขาใจรากเหงาวฒนธรรมของเรา ทงทเปนวฒนธรรมรวมเปน

วฒนธรรมใหญ และเปนวฒนธรรมราษฎรของแตละทองถนตองยอมรบความ

หลากหลาย และคลายคลง ตองเขาใจและดงเอาภมปญญาทมอยเปนศกยภาพ

35

34

วกฤตทางวฒนธรรมไทย (ตอ)

๓. เนนการศกษา ใหไดรจกความจรงและเขาใจวฒนธรรม โดย

เอาวถชวตประสบการณของไทย เปนตวตงเพอใหผเรยนไดเขาใจสงคม

ชมชนของเรา เพอแกไขปรบปรงและเปนประสบการณชวต จะตอง

สรางสมดลใหผเรยนเขาถงความสาคญ และศกษาใหรจรงเกยวกบ

รากฐานวฒนธรรม

๔. ตองศกษาถงอทธพลและผลกระทบจากโลกภายนอกทเขามา

และทมตอสงคมไทย ไมวาการเมอง เทคโนโลย เศรษฐกจ และอน ๆ

35

35

วกฤตทางวฒนธรรมไทย (ตอ)

๕. กระจายอานาจไปสชมชน ใหเขาไดปฏบต คดคน แกไข

โดยตนเองจะชวยใหเกดความคดรเรม การมสานกตอชมชนสวนรวม

รวมทงความรกในถนกาเนด

๖. ชวยฟนฟสถาบนศาสนาใหรอบร และเขาถงปญหาทเปน

ทกขของชาวบาน โดยพระสงฆจะตองเปนแบบอยางแหงความด และ

เปนตวอยางของสงคม เชอมโยง บานกบวดและโรงเรยนเขาดวยกน

35