บทท 4 สถานการณสงแวดลอมทส าคญ

ในชวงหลายทศวรรษทผานมาความกาวหนาทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ไดสงผลดตอประชากรโลกในแงของการอ านวยความสะดวกสบายตางๆในการด าเนนชวต แตหากมการพจารณาถงผลกระทบทตามมาในระยะยาวแลว จะเหนวาวทยาศาสตรและเทคโนโลยท าใหเกดขยะ ของเสย และมลพษตางๆ ตามมาเปนจ านวนมาก ซงสงเหลานลวนสงผลตอมนษยดานคณภาพชวต ท าใหสขภาพรางกายออนแอ เสยงตอการเกดโรคตางๆ นอกจากนยงมผลตอคณภาพสงแวดลอมดวย ทงการรอนขนของอณหภมโลก การแปรปรวนของฤดกาลตางๆ ปญหาทเกดขนตอทรพยากรธรรมชาต เชน ดน น า ปาไม เปนตน

เนอหาในบทนเปนการบรรยายถงสถานการณสงแวดลอมทงในระดบโลก ทสงผลกระทบ ตอมนษยในวงกวางและสถานการณสงแวดลอมของประเทศไทยทเกยวกบทรพยากรธรรมชาตตางๆ ทส าคญ รวมถงแนวความคดทส าคญเกยวกบวทยาศาสตรและเทคโนโลยทมผลตอสงคมโลก การเคลอนไหวดานสงแวดลอมของโลกและประเทศไทย

4.1 สถานการณสงแวดลอมโลก สถานการณสงแวดลอมโลก เปนปรากฏการณทางดานสงแวดลอมทเกดขนบนโลก โดยผลกระทบทเกดขนนนสงผลตอประชากรเปนจ านวนมาก ซงครอบคลมพนทหลายทวปหรอ อาจทวโลกโดยยกสถานการณท เกดขนจากการกระท าของมนษย ไดแก ภาวะเรอนกระจก ปรากฏการณฝนกรดและโอโซนในช นบรรยากาศและสถานการณทเกดจากธรรมชาต ไดแก เอลนญโญ ลานญญา และเอนโซ

4.1.1 ภาวะเรอนกระจก (Greenhouse effect) ภาวะเรอนกระจก คอ ภาวะทชนบรรยากาศของโลกกระท าตวเสมอนกระจก ทยอมใหรงส

คลนสนผานลงมายงผวโลกได แตจะดดกลนรงสคลนยาวชวงอนฟราเรดทแผออกจากพนผวโลกเอาไว จากนนกจะคายพลงงานความรอนใหกระจายอยภายในชนบรรยากาศและพนผวโลก จงเปรยบเสมอนกระจกทปกคลมผวโลกใหมภาวะสมดลทางอณหภม และเหมาะสมตอสงมชวตบนผวโลก แตในปจจบนมกาซบางชนดสะสมอยในชนบรรยากาศมากเกนสมดล ซงกาซเหลานสามารถดดกลนรงสคลนยาวชวงอนฟราเรดและคายพลงงานความรอนไดดพนผวโลกและชนบรรยากาศ จงมอณหภมสงขนสงผลกระทบตอสภาพภมอากาศของโลก และสงมชวตพนผวโลกอยางมากมาย

114

ภาพท 4.1 แสดงการรบและคายรงสจากดวงอาทตยของผวโลกและชนบรรยากาศ ทมา : ("Radiative Forcing of Climate Change" The 1994 Report of the Scientific Assessment Working Group of IPCC.)

ในภาวะปกตชนบรรยากาศของโลกจะประกอบดวย โอโซนไอน า และกาซชนดตางๆ ซงท า

หนาทกรองรงสคลนสนบางชนดใหผานมาตก กระทบพนผวโลก รงสคลนสนทตกกระทบพนผวโลกน จะสะทอนกลบออกนอกชนบรรยากาศไปสวนหนงทเหลอพนผวโลก ทประกอบดวยพนน า พนดน และสงมชวตจะดดกลนไว หลงจากนนกจะคายพลงงานออกมา ในรปรงสคลนยาวชวงอนฟราเรด แผกระจายขนสชนบรรยากาศ และแผกระจายออกนอกชนบรรยากาศไปสวนหนง อกสวนหนงนน ชนบรรยากาศกจะดดกลนไว และคายพลงงานความรอนออกมาดงรปท 4.1 ผลทเกดขนคอท าใหโลกสามารถรกษาสภาพสมดลทางอณหภมไวได จงมวฎจกรน า อากาศ และฤดกาลตางๆ ด าเนนไปอยางสมดลเอออ านวยตอการด ารงชวตพชและสตว โลกจงเปรยบเสมอนเรอนปลกพชขนาดใหญทมไอน าและกาซตางๆ ในชนบรรยากาศเปนเสมอนรอบกระจกทคอยควบคมอณหภม และวฎจกรตางๆ ใหเปนไปอยางสมดล แตในปจจบนชนบรรยากาศของโลกมปรมาณกาซบางชนดมากเกนสมดล

115

ของธรรมชาต อนเปนผลมาจากฝมอมนษย เชน กาซคารบอนไดออกไซด (CO2) กาซมเทน (CH4) กาซคลอโรฟลออโรคารบอน (CFC8) และกาซไนตรสออกไซด (N2O) เปนตน กาซเหลานมคณสมบตพเศษ คอ สามารถดดกลนและคายรงสคลนยาวชวงอนฟราเรดไดดมาก ดงนนเมอพนผวโลกคายรงสอนฟราเรดขนสชนบรรยากาศ กาซเหลานจะดดกลนรงสอนฟราเรดเอาไว ตอจากนนมนกจะคาย ความรอนสะสมอยบรเวณพนผวโลกและชนบรรยากาศเพมมากขน พนผวโลกจงมอณหภมสงขน เราเรยกกาซทท าใหเกดภาวะแบบนวา "กาซเรอนกระจก (greenhouse gases)" กาซเรอนกระจกนอกจากจะสงผลกระทบตอการเพมอณหภมของพนผวโลกโดยตรงแลว มนยงสงผลกระทบโดยทางออมดวย กลาวคอมนจะท าปฏ ก รยา เคมกบก าซ อนๆ และเ กดเ ปนก าซ เ รอนกระจกชนดใหม ขนมา หรอกาซเรอนกระจกบางชนดอาจรวมตวกบโอโซน ท าใหโอโซนในชนบรรยากาศลดนอยลง สงผลใหรงสคลนส นทสองผานชนโอโซนลงมายงพนผวโลกไดมากขน รวมทงปลอยใหรงสทท าอนตราย ตอมนษย และสงมชวตสองผานลงมาท าอนตรายกบสงมชวตบนโลกไดดวย

4.1.1.1 กาซเรอนกระจก ในชนบรรยากาศของโลกประกอบดวยกาซตางๆ หลายชนดแตละชนดมการเปลยนแปลง

เพมขนและลดลงตามคณสมบตทางเคมของกาซแตละชนด ดงน นกาซทมมากเกนสมดลของ ชนบรรยากาศจะสะสมอยในชนบรรยากาศ กาซบางชนดสามารถสะสมอยในชนบรรยากาศไดนานหลายรอยป บางชนดสะสมอยไดในเวลาเพยงไมกปกสลายไป กาซเรอนกระจกทกลาวถงนกเชนกน เนองจากมนมปรมาณทมากเกนสมดลในชนบรรยากาศมนจงสะสมอยในชนบรรยากาศและสะสมอยไดเปนเวลานานหลายป เราอาจแบงกาซเรอนกระจกไดเปนสองพวกตามอายการสะสมอยใน ชนบรรยากาศ คอ พวกทมอายการสะสมอยในชนบรรยากาศไมนาน เนองจากกาซเหลานสามารถ ท าปฏกรยาไดดกบไอน าหรอกาซอนๆ จงท าใหมนมอายสะสมเฉลยส น สวนอกพวกหนงเปนกาซเรอนกระจกซงมอายสะสมเฉลยนานหลายป เชน กาซคารบอนไดออกไซด กาซมเทน กาซไนตรส-ออกไซด และกาซคลอโรฟลออโรคารบอน เปนตน กาซเหลานนบเปนกาซทเปนตวการหลกของ การเกดภาวะเรอนกระจก เนองจากมนมอายสะสมเฉลยยาวนานและสามารถดดกลนรงสอนฟราเรด ไดดกวากาซเรอนกระจกอนๆ ท งยงสงผลกระทบใหผวโลกมอณหภมสงขนโดยทางออมไดดวย แมวาจะมการรณรงคเพอลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจกกนอยางกวางขวาง แตอตราการเพมปรมาณกาซเรอนกระจก กยงมมากขนซงการเพมขนนเปนผลมาจากฝมอมนษยทงสน ดงนนเราควรทราบถงแหลงทมาและความส าคญของกาซเรอนกระจกแตละชนดโดยสงเขปดงน

1) กาซคารบอนไดออกไซด ในชนบรรยากาศเกดจากธรรมชาตและเกดจากฝมอมนษย เชน การเผาไหมเชอเพลง เกดจากโรงงานอตสาหกรรมตางๆ และการตดไมท าลายปาเพอใชเปนทอยอาศยหรอการเกษตรกรรม โดยเฉพาะอยางยงการตดไมท าลายปานบวาเปนตวการส าคญทสด

116

ในการปลดปลอยคารบอนไดออกไซดขนสชนบรรยากาศ ทงนเนองจากตนไมและปาไมมคณสมบต ทด คอ มนสามารถดดซบกาซกาซคารบอนไดออกไซดไวกอนทจะลอยขนสชนบรรยากาศ ดงนน เมอพนทปาลดนอยลง ปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดจงขนไปสะสมอยในชนบรรยากาศไดมากขน จากผลการศกษาปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดโดยหนวยงาน IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) ประมาณตงแตป ค.ศ. 1980 เปนตนมา รายงานวามปรมาณคารบอนไดออกไซดทเกดจากการตดไมท าลายปาเพอใชเปนพนทเมองหรอการเกษตรมประมาณ 1.6 Gtc (1.6 5 109 ตนคารบอน) ในขณะทปรมาณคารบอนไดออกไซดจากการเผาไหมและแหลงอนทเปนผลมาจากฝมอมนษยก าลงมปรมาณเพมขนอยางตอเนอง นอกจากนผลการศกษาของ IPCC ยงระบชดวากาซคารบอนไดออกไซดเปนกาซเรอนกระจกทท าใหเกดพลงงานความรอนสะสม ในบรรยากาศของโลกมากทสดในบรรดา กาซเรอนกระจกชนดอนๆ ทงยงมแนวโนมเพมมากขนกวากาซชนดอนๆ ดวย ซงหมายถงผลกระทบโดยตรงตออณหภมของผวโลกและชนบรรยากาศจะยงทวความรนแรงมากขนตอไปอก ลาสดนหนวยงาน IPCC ไดรายงานปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดทเพมขนโดยฝมอมนษยน ท าใหพลงงานรงสความรอนสะสมบนผวโลกและชนบรรยากาศเพมขนประมาณ 1.56 วตตตอตารางเมตร ในปรมาณนยงไมคดรวมผลกระทบทเกดขนทางออม ของกาซคารบอนไดออกไซด

2) กาซมเทน แหลงก าเนดของกาซมเทนมอยมากมายทงในธรรมชาต และทเกดจากฝมอมนษย เชน จากแหลงนาขาว จากการยอยสลายซากสงมชวต จากการเผาไหมเชอเพลงประเภท ถานหน น ามน และกาซธรรมชาต โดยเฉพาะการเผาไหมทเกดจากธรรมชาตและเกดจากการเผาไหมเชอเพลงตางๆ สามารถท าใหเกดกาซมเทนในบรรยากาศสงถง 20% ของกาซมเทนในชนบรรยากาศทงหมด นอกจากนยงมรายงานการศกษาของ IPCC วาพนทการเกษตรประเภทนาขาวในประเทศ แถบเอเชยและออสเตรเลย มการปลดปลอยกาซมเทนสชนบรรยากาศในปรมาณทมาก และมปรมาณแตกตางกนในแตละบรเวณ ขนกบชนดและคณภาพของดนในแตละพนท แมวาการปลดปลอยกาซมเทนสชนบรรยากาศจะมมากกวากรณของกาซคารบอนไดออกไซด แตกาซมเทนมอายสะสมเฉลยประมาณ 11 ป นบวานอยมากเมอเทยบกบคารบอนไดออกไซด จงเปนสาเหตใหผลกระทบโดยตรง อนเนองจากภาวะเรอนกระจก โดยกาซมเทนมนอยกวาผลกระทบ อนเกดจากกาซคารบอนไดออกไซด แตกมผลกระทบมากเปนอนดบสองรองจากกาซคารบอนไดออกไซด โดยมรายงานวาพลงงานเฉลยรวม ทเกดจากผลกระทบโดยตรงของกาซมเทนประมาณ 0.47 วตตตอตารางเมตร

3) กาซไนตรสออกไซด แหลงก าเนดกาซไนตรสออกไซดคออตสาหกรรมทใช กรดไนตรกในขบวนการผลต ตวอยางเชน อตสาหกรรมผลตเสนใยไนลอน อตสาหกรรมเคม หรออตสาหกรรมพลาสตกบางชนด เปนตน แมวากาซไนตรสออกไซดทเกดจากธรรมชาตจะมอยมาก ในภาวะปกตกตาม แตอตราการเพมปรมาณดงกลาวกจดอยในภาวะทสมดลในธรรมชาต สวนกาซ

117

ไนตรสออกไซดทเกดขนจากฝมอมนษยนนมปรมาณเพมขนอยางรวดเรวและสงผลกระทบโดยตรง ตอการเพมพลงงานความรอนสะสมบนพนผวโลกประมาณ 0.14 วตตตอตารางเมตร นบตงแตเรมมอตสาหกรรมเกดขนถงปจจบน

4) กาซทมสารประกอบคลอโรฟลออโรคารบอน (CFCs) กาซทมสารประกอบพวกคลอโรฟลออโรคารบอนมแหลงก าเนดจากโรงงานอตสาหกรรมและอปกรณเครองใชในชวตประจ าวนตางๆ แมวากาซประเภทนจะมปรมาณลดลง 40% เมอเทยบกบสบกวาปกอนหนานตามมาตรการควบคมโดยสนธสญญามอนทรออล (Montreal Protocol) แตปรมาณกาซคลอโรฟลออโรคารบอน ทยงมสะสมอยในชนบรรยากาศโดยฝมอมนษยยงคงเปนตนเหตทท าใหมพลงงานความรอนสะสม บนพนผวโลกประมาณ 0.28 วตตตอตารางเมตรและยงไปกวานนผลกระทบทางออมของกาซชนดน ท าใหเกดอนตรายตอบรรยากาศและสงมชวตบนพนโลกมากมาย กลาวคอกาซประเภทนสามารถรวมตวทางเคมไดดกบโอโซน จงท าใหโอโซนในชนบรรยากาศลดนอยลงหรอเกดรรวในชนโอโซนอนเปนสาเหตใหรงสคลนสนทเปนอนตรายตอสงมชวตบนพนโลกสองผานลงมายงพนโลกไดมากขน ทงยงท าใหรงสคลนสนผานมาตกกระทบผวโลกในสดสวนทมากเกนภาวะสมดล นบเปนการท าให ผวโลกและบรรยากาศรอนขนโดยทางออม

4.1.1.2 ผลกระทบโดยตรงของกาซเรอนกระจกตออณหภมของผวโลก ดงไดกลาวมาขางตนวากาซเรอนกระจกสามารถสงผลกระทบโดยตรง คอท าใหโลก

มพลงงานความรอนสะสมอยบนผวโลกและชนบรรยากาศมากขน อนเปนตนเหตใหพนผวโลก มอณหภมสงขน ผลทตามมากคอการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม การผนแปรของสภาพภมอากาศของโลกและทองถน จากรายงานของ IPCC ระบวาพลงงานความรอนสะสมรวมเฉลยอนเกดจากผลกระทบโดยตรงของกาซเรอนกระจกตงแตเรมมอตสาหกรรมเกดขนบนโลกมคาประมาณ 2.45 วตตตอตารางกโลเมตร ในขณะทผลกระทบทางออมทมตอโอโซนมคาประมาณ 0.5 วตตตอตารางกโลเมตร ซงผลกระทบจากกาซเรอนกระจกทงทางตรงและทางออมนมมากกวาผลกระทบจากตวการอนๆ หลายเทา ดงแผนภมในรปท 4.2 สอดคลองกบรายงานผลการตรวจวดอณหภมเฉลยทวพนผวโลก ตงแตป ค.ศ. 1860 จนถงปจจบน ดงกราฟในรปท 4.3 พบวาอณหภมผวพนเฉลยทวโลกมแนวโนม สงขนมาตงแตกลางครสตศตวรรษท 19 เปนตนมา และสงขนชดเจนในปลายศตวรรษนประมาณ 0.3 - 0.6 องศาเซลเซยสโดยเฉลย

118

ภาพท 4.2 แสดงปรมาณพลงงานความรอนสะสมอนเกดจากกาซเรอนกระจก และตวการอนๆ ทมา : ( "Meteorology and Hydrology for Sustainable Development" by J.P. Bruce, WMO-No. 769, 1992.) ภาพท 4.3 แสดงกราฟการเปลยนแปลงอณหภมผวพนเฉลยทวโลก ทมา : ( “Climate Change 1995” The Science of Climate Change, Summary for Policymakers and Technical Summary of the Working Group I Report, accepted by the IPCC.)

119

4.1.1.3 การประเมนการเปลยนแปลงอณหภมของโลกและผลกระทบ จากการทโลกไดรบพลงงานความรอนทเพมขนจากผลกระทบของกาซเรอนกระจกน

ท าใหนกวทยาศาสตรสนใจศกษาผลกระทบทเกดขนกบสภาพภมอากาศและสงแวดลอม โดยไดศกษาถงการเปลยนแปลงและประเมนผลกระทบ รวมทงหาแนวทางการบรรเทาผลกระทบทจะเกดขนไวดงน

1) การเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศและระดบน าทะเล จากการรวบรวมผลการศกษาการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศและการ-

เปลยนแปลงของระดบน าทะเลของนกวทยาศาสตรทวโลก สามารถสรปไดดงน - ไดมการตรวจพบวาอณหภมระดบผวโลกสงขนประมาณ 0.3 - 0.6 องศาเซลเซยส

นบตงแตกลางครสตศตวรรษท 20 โดยไดพบวาบรเวณพนทวประหวางละตจด 40 ถง 70 องศาเหนอ เปนบรเวณทมอณหภมสงขนมากทสด ในขณะเดยวกนทบางแหงเชนบรเวณมหาสมทรแอตแลนตกเหนอ ไดมอณหภมลดลงในชวงทศวรรษทผานมา โดยทวไปพสยของอณหภมในรอบวนบนพนทวป มแนวโนมลดลงตงแตประมาณกลางครสตศตวรรษท 20 ซงเปนผลมาจากการเพมขนของปรมาณเมฆในทองฟา ท าใหชวงกลางวนมอณหภมลดลงและอณหภมในชวงกลางคนสงขนและคาดวาอณหภมบรเวณตอนลางของบรรยากาศชนสตราโตสเฟยร (สงจากผวโลกระหวาง 14 -20 กโลเมตร) ลดลงเนองจากการลดลงของโอโซน และการเพมขนของกาซคารบอนไดออกไซด

- ส าหรบปรมาณฝนเฉลยในภาคพนทวปในครสตศตวรรษท 20 นนยงไมมแนวโนมวาจะเพมขนหรอลดลง การระเหยของน าในมหาสมทรเขตรอนสงขนสมพนธกบปรมาณไอน าในเขตรอนทตรวจวดไดสงขน

- พนทหมะปกคลมอยในระดบต ากวาคาเฉลยตงแตป ค.ศ. 1987 - ในชวง 100 ปทผานมาระดบน าทะเลทวโลกเฉลยสงขนประมาณ 1 ถง 2.5

มลลเมตรตอปซงเปนผลกระทบโดยตรงจากการทอณหภมของบรรยากาศสงขน ท าใหน าทะเลและมหาสมทรขยายตวพรอมกบการละลายของธารน าแขง

2) การประเมนผลกระทบ นกวทยาศาสตรไดท าการประเมนผลกระทบทจะเกดขน โดยใชแบบจ าลองภมอากาศ โดยอาศยสมมตฐานทวาถาหากปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดในชนบรรยากาศของโลกในป ค.ศ.2100 เพมขนเปน 2 เทาจากระดบปจจบน พบวาอณหภมผวพนทวโลกสงขนประมาณ 1 ถง 3.5 องศาเซลเซยส และระดบน าทะเลสงขนประมาณ 15 ถง 95 เซนตเมตร ซงจะสงผลกระทบตอระบบนเวศนเศรษฐกจและสงคม รวมทงดานอทกวทยาหรอการจดการแหลงน า ตลอดจนโครงสรางพนฐานและสขภาพของมนษย เชน

120

(1) ดานระบบนเวศน ปาไม ประมาณการวาอณหภมเฉลยของโลกเพมขน 1 องศาเซลเซยสกเพยงพอ

ทจะท าใหเกดผลกระทบตอการเจรญเตบโตและการฟนฟสภาพปาในหลายแหงของโลก เปนทคาดวาประมาณหนงในสามของปาทมอยทวโลกจะมการเปลยนแปลงอยางกวางขวางดานชนดพนธพช โดยการเปลยนแปลงมากทสดเกดขนในบรเวณละตจดสงๆ สวนบรเวณเขตรอนจะมการเปลยนแปลงนอยทสด

พนทน าแขงปกคลม โดยทวไปพสยของอณหภมในรอบวนบนพนทวปมแนวโนมลดลงตงแตประมาณกลางครสตศตวรรษท 20 ซงเปนผลมาจากการเพมขนของปรมาณเมฆในทองฟา ท าใหชวงกลางวนมอณหภมลดลงและอณหภมในชวงกลางคนสงขน และคาดวาอณหภมบรเวณตอนลางของบรรยากาศชนสตราโตสเฟยร (สงจากผวโลกระหวาง 14 -20 กโลเมตร) ลดลงเนองจาก การลดลงของโอโซนและการเพมขนของกาซคารบอนไดออกไซด

ระบบนเวศชายฝง การเปลยนแปลงของภมอากาศและระดบน าทะเลทสงขน หรอการเกดพายและคลนซดฝงจะสงผลใหเกดการกดเซาะ การพงทลาย และเกดน าทวมบรเวณชายฝงมากขน ความเคมของน าในบรเวณปากแมน าและในชนน าจดใตดนจะเพมขน เกดการเปลยนแปลง ของระดบน าขน-น าลง ในแมน าและอาวตางๆ รวมทงการพดพาของตะกอนและสารอาหารในน า ซงการเปลยนแปลงระบบนเวศนชายฝงจะสงผลกระทบตอทอยอาศยของผคนบรเวณน และสงผลกระทบในทางลบตอการทองเทยวการจดหาน าจด การประมง และความหลากหลายทางชวภาพ

(2) ดานโครงสรางพนฐานของมนษย การเปลยนแปลงของอณหภมอากาศและระดบน าทะเลทสงขน จะมผลกระทบ

ในทางลบตอการพลงงาน การอตสาหกรรม การขนสง การตงถนฐานของมนษย การประกนทรพยสน และการทองเทยว ภยทเหนไดชดเจน คอ ประชากรทอาศยอยบรเวณชายฝง ซงไดมการประมาณการวาจะมประชากรประมาณ 46 ลานคนตอปในปจจบนทเสยงตอภยน าทวม เนองจากคลนพายซดฝงและหากระดบน าทะเลสงขน 50 เซนตเมตร จ านวนประชากรทเสยงภยน าทวมจะเพมขนเปน 92 ลานคน และถาระดบน าทะเลสงขน 1 เมตร จ านวนผเสยงตอภยน าทวมจะสงถง 118 ลานคน โดยประชากร ของประเทศทเปนเกาะเลกๆ หรอประเทศดอยพฒนาจะไดรบผลกระทบทรนแรงกวา เนองจากระบบปองกนชายฝงไมดเพยงพอและประเทศทมประชากรหนาแนนกวากยอมไดรบผลกระทบมากกวา ท าใหเกดการอพยพทงภายในประเทศ และขามประเทศ

จากการศกษาผลกระทบทจะเกดขนจากการทระดบน าทะเลสงขน 1 เมตร ซงเปนคาสงสดตามทประมาณการส าหรบป ค.ศ. 2100 พบวาเกาะเลกๆ และพนทบรเวณปากแมน าเปนบรเวณทเสยงภยสง โดยไดประเมนการสญเสยแผนดนของประเทศตางๆ ถาระบบปองกนภยมอยเชนปจจบน

121

ดงน ประเทศอรกวย สญเสย 0.05% อยปต 1% เนเธอรแลนด 6% บงคลาเทศ 17.5% และประมาณ 80% ส าหรบเกาะปะการงมาจโร (Majuro) ในหมเกาะมารแชล และประชากรทไดรบผลกระทบจะมมากประมาณ 70 ลานคนในจนและบงคลาเทศ เปนตน

ส าหรบประเทศไทยยอมไดรบผลกระทบอยางหลกเลยงไมได สวนจะมากหรอนอยเพยงใดจะตองมการศกษาในรายละเอยดตอไป แตอยางนอยกพอประมาณไดวาเมอระดบน าทะเลสงขน ยอมสงผลกระทบตอระบบนเวศนชายฝงของประเทศไทยจะมการเกดน าทวมเพมพนทขน และความ-รนแรงมากขน อตราการกดเซาะและการพงทลายของพนทชายฝงจะเพมขนน าทะเลจะรกเขามา ในแผนดนและแมน ามากขนท าใหความเคมในดนและบรเวณตอนลางของแมน าเพมขน ซงจะสงผลกระทบในทกๆ ดาน เชน ดานทอยอาศย การเกษตรกรรม การจดหาน าจด การประมง การทองเทยว เปนผลใหกระทบตอระบบเศรษฐกจของประเทศอยางมาก

3) การบรรเทาผลกระทบ เพอไมใหประชากรโลกรวมท งประเทศไทยไดรบผลกระทบทรนแรง จากการ-

เปลยนแปลงของโลกทจะเกดขนดงกลาวแลวเราจงควรใหความรวมมอในการรกษาสมดล ทางธรรมชาตใหคงอยตราบนานเทานาน ตามขอเสนอแนะดงน

- รวมกนใชกาซธรรมชาตแทนถานหนและน ามนในกระบวนการผลต และการ-ขนสงตางๆ เพอเปนการลดปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศใหนอยลง

- หนมาใชแหลงพลงงานทดแทน เชน พลงงานจากแสงอาทตย ลม และชวมวล (ซากสงมชวตของพชและสตว) แทนพลงงานจากเชอเพลงตาง ๆ - ชวยกนรกษาปาทมอยและฟนฟสภาพปาทเสอมโทรม ลดการตดไมท าลายปา และปลกปาเพมเตม

- ศกษาและปรบปรงวธการใชปยใหเหมาะสมกบชนดของพช และหลกเลยงการใชปยทท าใหเกดกาซเรอนกระจกสบรรยากาศใหมากทสด

- ใชพลงงานไฟฟาอยางมประสทธภาพ ทงในภาคธรกจ อตสาหกรรมและครวเรอนจะชวยลดปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดทเกดจากการเผาไหมเชอเพลงเพอผลตกระแสไฟฟา การออกแบบอาคารใหมการใชพลงงานอยางมประสทธภาพ การใชอปกรณไฟฟาทมประสทธภาพ และคมคาในเชงเศรษฐกจ

- เพมประสทธภาพในดานการคมนาคม ซงอาจท าไดโดยการใชเทคโนโลยสมยใหมทดแทนเชอเพลงหรอปรบปรงประสทธภาพเครองยนต เปนตน

ปจจบนทวโลกไดรณรงคเพอลดปญหาการปลอยกาซเรอนกระจกกนอยางกวางขวางและจรงจง ซงลาสดไดมการประชมของตวแทนจากนานาชาต 160 ประเทศ เพอหาทางลดปญหาโลก

122

รอนเมอวนท 1 - 10 ธนวาคม 2540 ทประเทศญปน ซงมตของทประชมลงความเหนวาใหประเทศอตสาหกรรม 39 ประเทศลดการปลอยกาซเรอนกระจกลงตงแตปจจบน จนกระทงถงชวง พ.ศ. 2551 -2555 สามารถลดการปลอยกาซเรอนกระจกลงโดยเฉลย 5.2% ของกาซเรอนกระจกทปลอยออกทงหมดในป 2533 เชนประเทศญปน สหรฐอเมรกา และสมาคมยโรป ถกก าหนดใหลดการปลอยกาซ เรอนกระจกลง 6% 7% และ 8% ตามล าดบ และไดจดท าเปนสนธสญญาวาดวยการปลอยกาซ เรอนกระจกขนเพอใหทกประเทศถอปฏบต

อยางไรกตามการลดประมาณกาซเรอนกระจกทก าหนดตามสนธสญญาดงกลาวนน ยงนอยกวาทควรจะเปน ดงนนปญหาโลกรอนอนเกดจากกาซเรอนกระจกยงคงอยตอไปหรอเพมขนกวาเดมกอาจเปนไปไดถาทกคนยงไมเขาใจปญหาและรวมแกไขอยางจรงจง

4.1.2 ฝนกรด

ฝนกรด (Acid Rain) วดไดจากการใชสเกลทเรยกวา pH ซงคายงนอยแสดงความเปนกรด ทแรงขน น าบรสทธม pH เทากบ 7 น าฝนปกตมความเปนกรดเลกนอยเพราะวามคารบอนไดออกไซดละลายอย สวนฝนกรดจะม pH ต ากวา 5.6 ฝนกรดสวนมากพบในบรเวณศนยกลางอตสาหกรรมไดแก ทวปยโรป อเมรกา ญ ปน และจน ตะกอนกรดสามารถอยในรปของฝน หมอก หมะ และมผลกระทบตอพช สตวน า และสงกอสรางตางๆ ลมทพดแรงสามารถพดพาอนภาคกรดไปพนทอนไดไกลหลายรอยกโลเมตร

การก าเนดของฝนกรด นกวทยาศาสตรพบวา สาเหตของฝนกรด คอ กาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2) และ ออกไซดของไนโตรเจน (NOx) ซงเกดจากการเผาไหมเชอเพลงในเครองยนตและโรงงานตางๆ แลวถกปลอยสบรรยากาศและเกดการท าปฏกรยากบน า ออกซเจน และสารเคมอนๆ กอใหเกดสารประกอบทเปนกรดซลฟรกและกรดไนตรกซงมแสงอาทตยเปนตวเรงปฏกรยาเหลานใหมากขน เรยกวา ขบวนการออกซเดชน

ความเปนกรดทเพมขนของน าฝน เกดจากมลพษ 2 ตวหลก คอ 1. กาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2) ท าใหเกดกรด ซลฟรก (H2SO4) 2. ออกไซดของไนโตรเจน (NOx) ท าใหเกดกรด ไนตรก (HNO3) ซงสวนใหญเกดจากกจกรรมของมนษย เชน จากการใชเชอเพลงฟอสซลในการผลต

กระแสไฟฟา โรงงานอตสาหกรรมตางๆ การเผาไหมในเครองยนตดเซล เบนซน สวนทเกดจากธรรมชาต เชน การระเบดของภเขาไฟ การระเหยจากน าทะเล การเนาเปอยของพชและแพลงตอน มนอยมาก

123

แหลงทปลอยแกสท าใหเกดฝนกรด - แกสออกไซดของซลเฟอร เกดจากการปลอยควนเสยจากโรงงานอตสาหกรรม โรงไฟฟา

ทใชถานหนหรอน ามนเชอเพลงทมก ามะถนเปนองคประกอบ รวมทงไอเสยรถยนต สวนในธรรมชาตมาจากปลองภเขาไฟ การยอยสลายพช

- แกสออกไซดของไนโตรเจน เกดจากเผาไหมเชอเพลงฟอสซล เชน ควนเสยจากรถยนตควนเสยจากโรงงานแบตเตอร รวมทงควนจากไฟไหมปา

ผลกระทบของฝนกรด 1) พช ฝนกรดสามารถท าปฎก รยากบธาตอาหารทส าคญของพช เชน Calcium,

magnesium และ potassium ท าใหพชไมสามารถน าธาตอาหารไปใชได และ ซลเฟอรไดออกไซด ในบรรยากาศยงไปปดปากใบพช ท าใหความสามารถในการสงเคราะหแสงลดลง

2) สตว โดยเฉพาะสตวน าจะไดรบผลกระทบโดยตรง จากการศกษาพบวา ความเปนกรดทเพมขนของน าท าใหสตวน าไมสามารถด ารงชวตอยได จากการศกษาพบวา จ านวนปลา Trout และ salmonในประเทศนอรเวยไดลดจ านวนลงเปนจ านวนมากและในระยะยาวยงพบวาปลาหยดการผสมพนธอกดวย นอกจากนสตวทอยในล าดบขนทสงกวากจะไดรบผลกระทบเชนเดยวกน

3) สงกอสราง ฝนกรดสามารถละลาย Calcium carbonate ในหนเกดการผพง เชน ปรามดในประเทศอยปต และ ทชมาฮาลในประเทศอนเดย

การควบคมและปองกน สามารถท าไดโดยการลดตวการทจะท าใหเกดฝนกรด โดยลดการใชเชอเพลงฟอสซล

ใหนอยลง จะสามารถท าใหคาความเปนกรดในน าฝนลดลงได ส าหรบพวกเราควรระมดระวง การดมน าฝนทเปนกรดและสารพษอนๆ ซงตกลงมาผานอากาศทเปนมลพษในเมองใหญ เชน กรงเทพฯ พบวาน าฝนมความเปนกรดสง คอ pH อยระหวาง 3.5-5.0 โดยเฉพาะชวงทฝนตกใหมๆ น าฝนจะไมสะอาด สวนในชนบททอากาศสะอาดเราจะสามารถดมน าฝนไดอยางปลอดภย

4.1.3 โอโซนในชนบรรยากาศ

4.1.3.1 ความรทวไปเกยวกบโอโซน ในบรรยากาศทหอหมโลกนนบรรยากาศชนสตราโตสเฟยร นบวาเปนชนทมอทธพล

ตอสงมชวตบนพนโลก เพราะสามารถกรองรงสอลตราไวโอเลต (UV) ซงเปนอนตรายตอชวตมนษย และสงมชวตอนๆ นอกจากนยงมสวนส าคญทท าใหอณหภมของโลกอบอนขนอกดวย ดงนนการศกษาสถานภาพของโอโซนและสารประกอบทสามารถท าลายโอโซนในบรรยากาศชนสตราโตสเฟยร จงมความส าคญมากโอโซนในบรรยากาศมปรมาณนอยมาก เฉลยประมาณ 3 ใน 10 ลานโมเลกลอากาศ

124

แมวาจะมปรมาณเลกนอยแตมบทบาทส าคญในบรรยากาศมาก โดยปกตพบมากใน 2 บรเวณคอรอยละ 90 พบในชนบรรยากาศสตราโตสเฟยรทความสงประมาณ 8 ถง 50 กโลเมตร พบโอโซนหนาแนน ทประมาณ 15 - 35 กโลเมตร เรยกวา ชนโอโซน สวนทเหลอรอยละ 10 พบทบรเวณชนลางลงมา คอชนโทรโพสเฟยร ดงภาพท 4.4

ภาพท 4.4 แสดงโอโซนในชนบรรยากาศ ทมา : กรมอตนยมวทยา, 6 พฤษภาคม 2555

โมเลกลของโอโซนใน 2 บรเวณมผลกระทบตอความเปนอยของสงมชวตตางกน โอโซน ในบรรยากาศสตราโตสเฟยรมบทบาทส าคญในการดดกลนรงสอลตราไวโอเลตทเปนอนตราย ทางชวภาพ ทเรยกวา UV-B ซงมเพยงสวนนอยทสองถงพนโลก การดดกลนรงสอลตราไวโอเลตท าใหเกดความอบอนในบรรยากาศสตราโตสเฟยร ซงมลกษณะอณหภมสงขนตามความสง โอโซนจงมความส าคญตอระบบอณหภมในบรรยากาศโลก หากปราศจากการกรองรงสอลตราไวโอเลตแลว จะมรงสสองถงพนโลกมากขนและสงผลกระทบตอมนษย สตว และพชสวนทผวพนโลก โอโซนกลบเปนอนตรายเพราะวาท าปฏกรยากบโมเลกลอนและระดบโอโซนทสงจะเปนพษกบสงมชวต ซงเปนผลกระทบเชงลบ ตรงกนขามกบคณประโยชนในการชวยกรองรงส UV-B

บทบาททงสองประการของโอโซนน าไปสเรองของสงแวดลอมทแยกประเดนกนชดเจน คอความเปนหวงในโอโซนผวพนทเพมขน ซงเปนสวนประกอบในหมอกโฟโตเคมคลทบรเวณผวพน

125

ในเมองใหญและในชนบท และความเปนหวงเรองการสญเสยโอโซนในบรรยากาศสตราโตสเฟยร เครองมอตางๆ ทงภาคพนดน และดาวเทยมตรวจพบวามโอโซนลดลงมากเหนอทวปแอนตารกตก ถงรอยละ 60 ระหวางเดอนกนยายน - พฤศจกายนของทกปทเรยกปรากฏการณ "รรวโอโซนในทวปแอนตารกตก" (Antarctic Ozone Hole) และเกดการลดลงท านองเดยวกนในขวโลกเหนอคอทวปอารกตก ในฤดหนาวถงฤดใบไมผลตามปกตคอเดอนมกราคม - มนาคมในชวงเวลากวา 10 ปทผานมา อตราการลดลงของโอโชนเฉลยถงรอยละ 20-25 และมคาสงกวานส าหรบชวงสนๆ ขนอยกบปจจย ทางอตนยมวทยา เชน การเกดของเมฆสตราโตสเฟยรบรเวณขวโลกหรอ Polar Stratosphere Clouds (PSC) ซงเปนตวการส าคญในการน าสารประกอบ CFCs ไปสบรรยากาศชนสตราโตสเฟยร ถงแมอตราการลดลงจะรนแรงนอยกวาในขวโลกใตแตมความส าคญมาก เพราะวาเปนทอยอาศยของประชากรสวนใหญ เพราะการเพมขนของรงส UV-B ทตรวจพบน นสมพนธกบการลดลงของโอโซน อยางเหนไดชด

จากการตรวจวดภาคพนและดาวเทยมซงไดใชเวลาศกษามากกวา 2 ทศวรรษโดยประชาคมผวจยจากนานาประเทศไดแสดงใหเหนวา สารเคมทมนษยสงเคราะหขนท าใหชนโอโซนบางลง สารประกอบทท าลายโอโซนประกอบดวยคลอรน (Cl) ฟลออรน (F) โบรมน (Br) คารบอน (C) และไฮโดรเจน (H) มกเรยกรวมกนวา ฮาโลคารบอน (Halocarbon) สวนสารทประกอบดวยเพยง คลอรน ฟลออรนและคารบอน เรยกวา คลอโรฟลออโรคารบอน หรอ CFCs (Chlorofluorocarbon) เปนกาซสงเคราะหทใชในอตสาหกรรมเครองท าความเยน เชน ตเยน เครองปรบอากาศ การเปาโฟม การใชท าความสะอาดอปกรณอเลกทรอนกส และใชเปนสารชะลางอนๆ สามารถท าลายโอโซนไดเปนอยางมาก อกกลมหนงคอ ฮาลอน (Halon) ประกอบดวย C, Br, F และ Cl มกใชเปนสารดบเพลง ประเทศตางๆไดตดสนใจหยดผลตและบรโภค ยกเวนเพอการใชกรณจ าเปนและในอตสาหกรรมไดพฒนาสารทดแทนทไมท าลายโอโซนขนมา

4.1.3.2 การสญเสยโอโซนในชนสตราโตสเฟยร ป ค.ศ.1988 มการตรวจเพมขนหลายชนดในแถบขวโลกเหนอ เชน จากเครองบน บอลลน

และดาวเทยมทงจากภาคพนดน ใหผลวาชนสตราโตสเฟยรเหนอทวปอารคตก ในฤดหนาวถงใบไมผลมสารเคม เชน คลอรนและโบรมน เปนปรมาณสงเชนเดยวกน แตอยางไรกตามทวปอารกตกกไมไดรนแรงเทาทวปแอนตารกตกดวยเหตผลคออณหภมบนสตราโตสเฟยรไมคอยต ากวา - 80 องศาเซลเซยส เนองจากมการแลกเปลยนมวลอากาศกบละตจดกลางบอยกวา และวงอากาศหมนเวยน มกจะกระจายหายไปในฤดหนาวตอนปลายกอนทแสงอาทตย จะเปนเหตใหเกดการท าลายโอโซน จากรายงานขององคการอตนยมวทยาโลก ป ค.ศ. 1988 ไดขอเทจจรงวา

126

- ระดบโอโซนลดลงหลายหลายเปอรเซนตระหวาง 17 ป ทผานมา ในระหวางฤดหนาว ถงใบไมผลเหนอละตจดกลาง และขวโลก

- ขบวนการธรรมชาตไมสามารถอธบายสาเหต ทท าใหโอโซนลดลงไดทงหมด แตสาเหตทเดนชดคอสารประกอบฮาโลคารบอนทสงเคราะหขน

จากรายงานการประเมนโอโซนในป ค.ศ. 1991 พบคาโอโซนต าลงในฤดรอนดวย และเมอผคนอยกลางแจงจะไดรบแสงอลตราไวโอเลตสงสดในฤดรอน เนองจากโอโซนสญเสยไป ในเวลาเดยวกน และในปหลงๆ พบวามปญหาสขภาพมากขน การลดลงของโอโซนอยางตอเนองทกปนบจากป ค.ศ. 1970 ทวโลกยกเวนเขตศนยสตร ซงไดจากการตรวจวดโดยระบบตรวจวดโอโซนทวโลกรวมทงขอมลดาวเทยม แสดงใหเหนวาโอโซนลดลงเหนอละตจดกลางและขวโลก ประมาณรอยละ 10 (ไดพจารณาความเปลยนแปลงตามธรรมชาตจากทงสองซกโลกดวยแลว) นบความรนแรงในฤดหนาวถงใบไมผลเปนรอยละ 6-7 ตอ 10 ป และเปลยนไปประมาณรอยละ 3-3.5 ในฤดรอนถงใบไมรวง การศกษาอยางละเอยดแสดงความเปลยนแปลงทชดเจนประมาณ รอยละ 1.5-2 ในชวง ป 1981-1991 (เทยบกบป 1970-1980) การแสดงแนวโนม เชงตวเลขเหนอละตจดกลางและซกโลกเหนอทงหม และซกโลกใต

4.1.3.3 การเพมขนของโอโซนชนโทรโปสเฟยร ในขณะทโอโซนในสตราโตสเฟยรก าลงลดลง โอโซนในโทรโพสเฟยรก าลงเพมขน

ถงรอยละ 10 ตอ 10 ป ในซกโลกเหนอ โอโซนทเพมขนตรวจพบในบรเวณไฟใหมในทงหญาสะวนนา (Savannah) ในเขตรอน การทโอโซนเพมขนในบรเวณโทรโพสเฟยร เพราะมรงสดวงอาทตยกระทบกบมลพษบางชนด โดยเฉพาะออกไซดของไนโตรเจน (NOx) ซงเกดจากการปลดปลอยบรเวณพนผว ไอเสยเครองบนและรถยนต รวมท งการเพมขนของสารกระตนหรอสารเรมตนของปฏกรยา (Precursors) เชน มเทน (CH4) และคารบอนมอนออกไซด (CO) คดเปน 2 เทาตว เทยบกบเมอรอยป ทผานมา ไมกสบปทผานมาบรเวณเหนอผวพนในโทรโพสเฟยรตอนกลางและตอนบน กพบโอโซนเพมขนมากเชนกน แตอยางไรกตามโอโซนทเพมขนนไมสามารถชดเชยโอโซนทลดลงในช น สตราโตสเฟยรได โอโซนทเพมขนบรเวณผวพนมผลกระทบตอสขภาพมนษย เชน การแสบตา ระคายเคองตอหลอดลม นอกจากนนเพราะวาโอโซนท าปฏกรยากบโมเลกลอนๆ ไดอยางงายดวยการ-ออกซไดซ โอโซนใกลผวพนเปนสวนประกอบทส าคญของหมอกทเกดขน ในวนทอากาศรอนอบอาว ปราศจากเมฆในเมองใหญทวโลก ซงรฐบาลตางๆ เรมมมาตรการควบคมมลพษในปจจบน

127

4.1.3.4 การปองกนม 3 ทางเลอกคอ 1) หาทางเอา CFCs ออกจากบรรยากาศ 2) หยดปลอยคลอรนทท าลายโอโซนกอนทจะเกดความเสยหายมากกวาน 3) ทดแทนโอโซนทสญเสยไปในบรรยากาศ หรอ บางทควรจะน าโอโซนมลพษใน

เมองทมากเกนไปฉดขนไปชดเชยสวนทขาดหายหรอสรางขนใหม 4.1.4 ปรากฎการณเอลนญโญ (El Nino) การเกดเอลนญโญ ตามปกตเหนอนานน ามหาสมทรแปซฟกเขตรอนหรอมหาสมทรแปซฟก

เขตศนยสตรจะมลมคาตะวนออกพดปกคลมเปนประจ า ลมนจะพดพาผวหนาน าทะเลทอนจากทางตะวนออก (บรเวณชายฝงประเทศเอกวาดอร เปร และชลตอนเหนอ) ไปสะสมอยทางตะวนตก (ชายฝงอนโดนเซยและออสเตรเลย) ท าใหบรรยากาศเหนอบรเวณแปซฟกตะวนตกมความชน เนองจากขบวนการระเหย (Glantz, 2001) และมการกอตวของเมฆและฝนบรเวณตะวนออกและตะวนออกเฉยงใตของเอเชย รวมทงประเทศตางๆ ทเปนเกาะอยในแปซฟกตะวนตก (ภาพท 4.5) ขณะททางตะวนออกของแปซฟกเขตศนยสตรมการไหลขนของน าเยนระดบลางขนไปยงผวน า และท าใหเกดความแหงแลงบรเวณชายฝงอเมรกาใต แตเมอลมคาตะวนออกมก าลงออนกวาปกตลมทพดปกคลมบรเวณดานตะวนออกของปาปวนวกน (ปาปวนวกน คอ เกาะทตงอยบรเวณเสนศนยสตรทางแปซฟกตะวนตกเหนอทวปออสเตรเลย) จะเปลยนทศทางจากตะวนออกเปนตะวนตก ท าใหเกดคลนใตผวน าพดพาเอามวลน าอนทสะสมอยบรเวณแปซฟกตะวนตกไปแทนทน าเยนทางแปซฟกตะวนออก เมอมวลน าอนไดถกพดพาไปถงแปซฟกตะวนออก (บรเวณชายฝงประเทศเอกวาดอร) กจะรวมเขากบผวน าท าใหผวหนาน าทะเลบรเวณนอนขนกวาปกตและน าอนนจะคอย ๆ แผขยายพนทไปทางตะวนตกถงตอนกลางของมหาสมทร สงผลใหบรเวณทมการกอตวของเมฆและฝนซงปกตจะอยทางตะวนตกของมหาสมทรเปลยนแปลงไปอยทบรเวณตอนกลางและตะวนออก (ภาพท 4.6) บรเวณดงกลาวจงมฝนตกมากกวาปกต ในขณะทแปซฟกตะวนตกซงเคยมฝนมากจะมฝนนอยและเกดความแหงแลง การเกดเอลนญโญสวนมากน าทอนผดปกตจะปรากฏครงแรกบรเวณชายฝงประเทศเอกวาดอรและเปรในเดอนกมภาพนธหรอมนาคม แตเอลนญโญทเกดขนแตละครงอาจจะแตกตางไปจากรปแบบปกตดงกลาวนได ซงไมจ าเปนวาจะตองเกดเชนนเสมอไป ดงตวอยางเชน เอลนญโญป พ.ศ. 2525 – 2526 อณหภมพนผวน าทะเลบรเวณชายฝงอเมรกาใตเรมอนขนชากวารปแบบปกตหลายเดอน (Glantz et al., 1987)

128

ภาพท 4.5 แสดง CONVECTION CELL ในภาวะปกต ทมา : กรมอตนยมวทยา, 6 พฤษภาคม 2555

ภาพท 4.6 แสดง CONVECTION CELL ในภาวะเอลนญโญ ทมา : กรมอตนยมวทยา, 6 พฤษภาคม 2555

129

4.1.4.1 ผลกระทบของเอลนญโญตอปรมาณฝนและอณหภมในประเทศไทย ในปเอลนญโญปรมาณฝนของประเทศไทยสวนใหญต ากวาปกต โดยเฉพาะชวงฤดรอน

และตนฤดฝน และพบวาเอลนญโญขนาดปานกลางถงรนแรงมผลกระทบท าใหปรมาณฝนต ากวาปกตมากขน ส าหรบอณหภมปรากฏวาสงกวาปกตทกฤดในปเอลนญโญ โดยเฉพาะชวงฤดรอนและตนฤดฝน และสงกวาปกตมากขนในกรณทเอลนญโญมขนาดปานกลางถงรนแรง อยางไรกตามจากการศกษาพบวาในชวงกลางและปลายฤดฝน ไมสามารถหาขอสรปเกยวกบสภาวะฝนในปเอลนญโญไดชดเจน นนคอ ปรมาณฝนของประเทศไทยมโอกาสเปนไปไดทงสงกวาปกตและต ากวาปกตหรออาจกลาวไดวาชวงกลางและปลายฤดฝนเปนระยะทเอลนญโญมผลกระทบตอปรมาณฝน ของประเทศไทยไมชดเจน

จากผลการศกษาพอสรปไดอยางกวางๆ วาหากเกดเอลนญโญ ปรมาณฝนของประเทศไทยมแนวโนมวาจะต ากวาปกตโดยเฉพาะฤดรอนและตนฤดฝน ในขณะทอณหภมของอากาศจะสงกวาปกต เฉพาะอยางยงในกรณทเอลนโญมขนาดรนแรง ผลกระทบดงกลาวจะชดเจนมากขน

4.1.5 ปรากฎการณลานญญา (La Nina) 4.1.5.1 การเกดลานญญา ปกตลมคาตะวนออกเฉยงใตในมหาสมทรแปซฟกเขตรอนหรอแปซฟกเขตศนยสตร

จะพดพาน าอนจากทางตะวนออกของมหาสมทรไปสะสมอยทางตะวนตก ซงท าใหมการกอตวของเมฆและฝนบรเวณดานตะวนตกของแปซฟกเขตรอน สวนแปซฟกตะวนออกหรอบรเวณชายฝงประเทศเอกวาดอรและเปรมการไหลขนของน าเยนระดบลางขนไปยงผวน า ซงท าใหบรเวณดงกลาวแหงแลงสถานการณเชนนเปนลกษณะปกตเราจงเรยกวาสภาวะปกตหรอสภาวะทไมใช เอลนญโญ (ภาพท 4.7)แตมบอยครงทสถานการณเชนนถกมองวาเปนไดทงสภาวะปกตและลานญญา อยางไรกตาม หากเมอพจารณารปแบบของสภาวะลานญญา (ภาพท 4.8) จะเหนไดวาปรากฏการณลานญญามความแตกตางจากสภาวะปกต (Glantz, 2001) นนคอ ลมคาตะวนออกเฉยงใตทพดปกคลมเหนอมหาสมทรแปซฟกเขตรอนมก าลงแรงมากกวาปกตและพดพาผวน าทะเลทอนจากตะวนออกไปสะสมอยทางตะวนตกมากยงขน ท าใหบรเวณแปซฟกตะวนตก รวมทงบรเวณตะวนออกและตะวนออกเฉยงใตของเอเชย ซงเดมมอณหภมผวน าทะเลสงกวาทางตะวนออกอยแลวยงมอณหภมน าทะเลสงขนไปอก อณหภมผวน าทะเลทสงขนสงผลใหอากาศเหนอบรเวณดงกลาวมการลอยตวขนและกลนตวเปนเมฆและฝน สวนแปซฟกตะวนออกนอกฝงประเทศเปรและเอกวาดอรนนขบวนการไหลขนของน าเยนระดบลางไปสผวน า(upwelling) จะเปนไปอยางตอเนองและรนแรง อณหภมทผวน าทะเล จงลดลงต ากวาปกต

130

ภาพท 4.7 แสดง CONVECTION CELL ในสภาวะปกต ทมา : กรมอตนยมวทยา, 22 มกราคม 2546

ภาพท 4.8 CONVECTION CELL ในภาวะลานญญา ทมา : กรมอตนยมวทยา, 22 มกราคม 2546

131

4.1.5.2 ผลกระทบของลานญญาตอปรมาณฝนและอณหภมในประเทศไทย กรมอตนยมวทยา (22 มกราคม 2546) ใหขอมลวา ปลานญญาปรมาณฝนของประเทศไทย

สวนใหญสงกวาปกต โดยเฉพาะชวงฤดรอนและตนฤดฝนเปนระยะทลานญญามผลกระทบตอสภาวะฝนของประเทศไทยชดเจนกวาชวงอน และพบวาในชวงกลางและปลายฤดฝนลานญญามผลกระทบตอสภาวะฝนของประเทศไทยไมชดเจน ส าหรบอณหภมปรากฏวาลานญญามผลกระทบตออณหภมในประเทศไทยชดเจนกวาฝน โดยทกภาคของประเทศไทยมอณหภมต ากวาปกตทกฤด และพบวา ลานญญาทมขนาดปานกลางถงรนแรงสงผลใหปรมาณฝนของประเทศไทยสงกวาปกตมากขน ขณะทอณหภมต ากวาปกตมากขน

4.1.6 ปรากฎการณเอนโซ (ENSO) ปกตทางตะวนออกของมหาสมทรแปซฟกใตใกลเสนศนยสตรหรอบรเวณชายฝงประเทศเปร จะมขบวนการไหลขนของน าเยนจากใตมหาสมทรขนมายงผวน า เนองจากลมคาตะวนออกเฉยงใตทพดขนานฝงผนวกกบการหมนรอบตวเองของโลกผลกดนใหผวน าทะเลทอนไหลไปทางตะวนตกหางออกไปจากฝง น าเยนขางลางซงอดมดวยธาตอาหารจงพดขนมาแทนท (ภาพท 4.9) บรเวณดงกลาวนจงเหมาะทสดส าหรบการเจรญพนธของปลาทะเล แตบางครงเมอลมนออนก าลงลงกวาปกตหรอพดกลบทศตรงขามจะสงผลใหเกดคลนมหาสมทรพดพามวลน าอนไปทางทศตะวนออกสวนกบทศทางเดมและท าใหผวหนาน าทะเลบรเวณชายฝงประเทศเปรอนขนกวาปกต ซงเรยกปรากฏการณนวา เอลนญโญ (El Niño)

ภาพท 4.9 แสดงขบวนการไหลขนของน าเยนจากใตมหาสมทร ทมา : (ดดแปลงจาก กรมอตนยมวทยา, 22 มกรคม 2546)

132

ตอนปลายทศวรรษ 1950 ไดมการคนพบวา ปรากฏการณเอลนญโญมความสมพนธและเชอมโยงอยางใกลชดกบความผนแปรของระบบอากาศในซกโลกใต (Southern Oscillation) เอลนญโญเปนปรากฏการณทเกดในมหาสมทร สวนความผนแปรของระบบอากาศในซกโลกใตเกดในบรรยากาศ (Nicholl N., 1987) ในชวงทเกดเอลนญโญนนความกดอากาศทระดบน าทะเลบรเวณตะวนออกของมหาสมทรแปซฟกเขตศนยสตรต ากวาปกต ขณะทความกดอากาศอกฝงหนงของมหาสมทร (บรเวณอนโดนเซยและตอนเหนอของออสเตรเลย) สงกวาปกต ลกษณะเชนนจะเชอมโยงและเกดขนพรอมๆกบลมคาตะวนออกเฉยงใตมก าลงออน เกดเปนลมฝายตะวนตกแทนทซงจะพดพาน าทะเลทางดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกซงปกตมอณหภมสงไปยงบรเวณตอนกลางและตะวนออกของมหาสมทร จากความสมพนธกนเชนน เมอกลาวถงเอลนญโญจงมกจะกลาวถงความผนแปรของระบบอากาศในซกโลกใตดวย และจะรวมเรยกวา เอนโซ ซงมาจากภาษาองกฤษ ENSO ทยอมาจาก El Niño/Southern Oscillation

เอนโซ เปนค าทใชอธบายการเปลยนแปลงของอณหภมผวน าทะเลในแปซฟกเขตศนยสตรและความผนแปรของระบบอากาศในซกโลกใต จงหมายความรวมถงปรากฏการณทงเอลนญโญและ ลานญญา กลมนกวทยาศาสตรมกใชค าวาสภาวะอนของเอนโซ (ENSO warm event หรอ warm phase of ENSO) ในความหมายเดยวกนกบเอลนญโญ เพออธบายปรากฏการณทอณหภมผวน าทะเลบรเวณตอนกลางและตะวนออกของแปซฟกเขตศนยสตรอนขนผดปกต และในทางกลบกนจะใชค าวา สภาวะเยนของเอนโซ (ENSO cold event หรอ cold phase of ENSO) ในความหมายเดยวกนกบ ลานญญา ซงกคอปรากฏการณทอณหภมผวน าทะเลบรเวณตอนกลางและตะวนออกของแปซฟกเขตศนยสตรเยนกวาปกต (ภาพท 4.10)

ภาพท 4.10 แสดงอณหภมผวน าทะเลในมหาสมทรแปซฟกเขตรอน ทมา : (ดดแปลงจาก กรมอตนยมวทยา, 22 มกรคม 2546)

133

4.1.6.1 ความผนแปรของระบบอากาศในซกโลกใต ความผนแปรของระบบอากาศในซกโลกใต หมายถง การทความกดอากาศระดบน าทะเลบรเวณมหาสมทรแปซฟกใต มความสมพนธเปนสวนกลบกบความกดอากาศในมหาสมทรอนเดย กลาวคอ เมอความกดอากาศบรเวณมหาสมทรแปซฟกใตมคาสง ความกดอากาศบรเวณมหาสมทรอนเดยจากแอฟรกาถงออสเตรเลยมกจะมคาต า และในทางกลบกนกจะเปนเชนเดยวกน (Quinn et al., 1978)

นกอตนยมวทยาทวโลกไดมการตกลงใหใชความกดอากาศระดบน าทะเลทเกาะตาฮต (ละตจด 17 o 33¢ ใต ลองกจด 149 o 20¢ ตะวนตก) หมเกาะโซไซเอทท (Society) เปนตวแทนของระบบความกดอากาศในมหาสมทรแปซฟกใต และใชความกดอากาศทระดบน าทะเลเมองดารวน ประเทศออสเตรเลย (ละตจด 12 o 26¢ ใต ลองกจด 130 o 52¢ ตะวนออก) เปนตวแทนของระบบ ความกดอากาศในมหาสมทรอนเดยและออสเตรเลย ความแตกตางระหวางความกดอากาศของเมอง ท งสอง (ทตาฮตลบดวยทดารวน) ทสงหรอต าจากคาปกตจะใชเปนดชนบงบอกถงความผนแปร ของระบบอากาศในซกโลกใต เรยกวา ดชนความผนแปรของระบบอากาศในซกโลกใต (Southern Oscillation Index หรอ SOI) ดชนความผนแปรของระบบอากาศในซกโลกใตเปนการวดความแรง ของลมคา (โดยปกตลมจะพดจากบรเวณทมความกดอากาศสงไปยงบรเวณทมความกดอากาศต ากวา) ดงนนจงใชดชนนบงบอกการเกดปรากฏการณเอนโซไดตวหนง โดยดชนทมคาเปนลบหมายถง ความกดอากาศทตาฮตต ากวาทดารวน นนคอ ลมคาออนกวาปกต และเมอดชนมคาตดลบสงเปนระยะเวลานานจะแสดงถงสภาวะเอลนโญ ในทางกลบกนดชนทมคาเปนบวกแสดงถงลมคาพดแรง และเมอดชนมคาเปนบวกสงเปนเวลานานจะหมายถงสภาวะลานญา (รปท 4.11) ภาพท 4.11 แสดงดชนความผนแปรของระบบอากศในซกโลกใต ทมา : (ดดแปลงจาก กรมอตนยมวทยา, 22 มกรคม 2546)

134

4.1.6.2 เอนโซและความสมพนธกบภมอากาศในพนทหางไกล เอนโซเปนปรากฏการณทเกดขนในมหาสมทรแปซฟกเขตศนยสตร ดงนนความสมพนธระหวางเอนโซกบสภาพภมอากาศในบรเวณทเกดปรากฏการณหรอพนทใกลเคยงจงเปนเรองปกต แตสงทนาสนใจประการหนงคอเอนโซมความเกยวของเชอมโยงกบความผดปกตของภมอากาศ ในพนทซงอยหางไกล เชน ความแหงแลงทางตอนใตของแอฟรกา และพายเฮอรเคนในมหาสมทรแอตแลนตก เปนตน อยางไรกตามไดมงานวจยทงทางฟสกสและสถตทแสดงใหเหนวาความเกยวของเชอมโยงกนนนเกดขนจรง

ในปเอนโซสภาพภมอากาศจะผดไปจากปกต ซงตามความเปนความจรงบางพนทบนโลกของเราจะมสภาพภมอากาศทผดไปจากปกตเกดขนเปนประจ าอยแลวทกป แตความผดปกตดงกลาวนนบางครงมแนวโนมทจะกลบมาเกดขนอกเมอเกดปรากฏการณเอนโซ เชน ความผดปกตทเกดขนในชวงเอนโซป พ.ศ. 2525 – 2526 เปรยบเทยบกบเอนโซทผานมา 2 ครง คอ เมอ พ.ศ. 2515 –2516 และ พ.ศ. 2500 – 2501 ปรากฏวาบรเวณดานตะวนออกของออสเตรเลย ตะวนออกเฉยงใตของแอฟรกา และบรเวณตะวนออกเฉยงเหนอของบราซลมความแหงแลงเกดขนในเหตการณทง 3 ครง ขณะท ความผดปกตของภมอากาศในภมภาคหรอบรเวณอนๆ จะแตกตางกนไปในปรากฏการณแตละครง ความผดปกตของภมอากาศซงมแนวโนมทจะกลบมาเกดขนอกเมอเกดปรากฏการณเอนโซ แมจะ ไมทกครงเรยกไดวาเปนความสมพนธหรอความเชอมโยงของเอนโซกบภมอากาศในพนทหางไกล (Glantz et al., 1987) ความสมพนธของปรากฏการณเอนโซกบภมอากาศจะแปรผนไปในแตละพนทและฤดกาล ซงโดยทวๆ ไปปรากฏการณเอนโซกบภมอากาศบรเวณเขตรอนและกงเขตรอน จะมความสมพนธกนสง (Glantz et al., 1987) 4.2 สถานการณสงแวดลอมระดบประเทศ เนอหาสถานการณสงแวดลอมระดบประเทศ ไดหยบยกโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวมาทงสน 5 โครงการ ซงแตละโครงการลวนแลวแตเกยวเนอง กบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของประเทศไทย ท งทรพยากรดน น า ปาไม มลพษ เปนตน

135

4.2.1 โครงการศกษาวจยและพฒนาสงแวดลอมแหลมผกเบย อนเนองมาจากพระราชด าร อ าเภอบานแหลม จงหวดเพชรบร

พระราชด าร พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระราชด ารกบ นายสเมธ ตนตเวชกล เลขาธการ ส านกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร เมอวนท 12 กนยายน 2533 ใหด าเนนการศกษาหาวธแกไขปญหาสงแวดลอมเกยวกบขยะมลฝอย และน าเสย ตลอดจนการรกษาสภาพปาชายเลนโดยวธการธรรมชาต

ปจจบนการด าเนนงานศกษาวจยตามแผนทก าหนดไวไดด าเนนการ เรยบรอยแลว และ สามารถ สรางคมอส าหรบประยกตใชเพอเผยแพรการศกษาวจยคอ

1. การบ าบดน าเสยดวยระบบพนทชมน าเทยม เปนการบ าบดน าเสยโดยการท าแปลง หรอ ท าบอ เพอกกเกบน าเสยทรวบรวมไดจากชมชนและปลกพชน าทผานการคดเลอกแลว วาเหมาะสมทสด 2 ชนด คอ กกกลม (กกจนทบรณ) (Cyperus Corymbosus Rottb.) และ ธปฤาษ (Typha angustifolia Linn.) ชวยในการบ าบดน าเสย โดยมลกษณะการใหน าเสย 2 ระบบ คอ ระบบปดเปนระบบ ทใหน าเสย ขงไดในระดบหนงและมการระบายน าเสยเตมลงในระบบทกวน และระบบเปด เปนระบบ ทใหน าเสยลงสระบบบ าบดอยางตอเนอง น าเสยใหมเขาไปดนน าเสยทผานการบ าบดออกจากระบบ ใหไหลลนทางระบายน าหรอทางระบบทอใตดนสแหลงน าธรรมชาต ซงมระยะเวลาในการพกน าเสย 1 วน และพชทปลกสามารถตดออกเพอน าไปใชประโยชนได

2. การบ าบดน าเสยดวยระบบพชกรองน าเสย เปนการบ าบดน าเสยโดยการท าแปลง หรอท าบอเพอกกเกบน าเสยทรวบรวมไดจากชมชนและปลกพชทผานการคดเลอกวาเหมาะสม 3 ชนดคอ ธปฤาษ กกกลม (กกจนทบรณ) และ หญาแฝก อนโดนเซยชวยในการบ าบดน าเสยโดยมลกษณะการใหน าเสย คอ ระบบทใหน าเสยขงไว 5 วน และปลอยทงไวใหแหงอก 2 วน และระบายน าทผาน การบ าบดออกจากระบบโดยปลอยระบายน าสแหลงน าธรรมชาตและพชทปลกสามารถตดออกเพอน าไปใชประโยชนได

3. การบ าบดน าเสยดวยระบบบ าบดน าเสย เปนระบบบ าบดแบบพงพาธรรมชาตโดยอาศย จลนทรยยอยสลายสารอนทรยในน าเสยและการเตมออกซเจนจากการสงเคราะหแสงของแพลงตอน ในน าเสย ซงในการออกแบบสามารถรองรบน าเสยได 4,500-10,000 ลกบาศกเมตรตอวน โดยมบอบ าบดน าเสย จ านวน 5 บอ ประกอบดวย บอตกตะกอน 1 บอ บอผง 3 บอ และบอปรบสภาพ 1 บอ ซงคณภาพน าทผานการบ าบด อยในเกณฑมาตรฐานน าทงชมชน

4. การบ าบดน าเสยดวยระบบหญากรองน าเสย เปนการบ าบดโดยการท าแปลง หรอท าบอ เพอกกเกบน าเสยทรวบรวมไดจากชมชนและปลกหญา อาหารสตวทผานการคดเลอกวาเหมาะสม 3 ชนด ชวยในการบ าบด คอ หญาสตาร (Cynodon plectostachyus) หญาคาลลา (Letpochloa fusca)

136

และหญา โคสครอส (Sporobolus virginicus) มลกษณะการใหน าเสย คอ ระบบทใหน าเสย ขงไว 5 วน และปลอยทงไวใหแหง 2 วน และระบายน าทผานการบ าบดออกจากระบบ โดยปลอยระบายน าสแหลงน าธรรมชาตและหญาเหลานสามารถตดออกน าไปใชเลยงสตวได

5. การบ าบดน าเสยดวยระบบแปลงพชปาชายเลน เปนการบ าบดโดยการท าแปลง เพอกกเกบน าทะเลและน าเสยทรวบรวมไดจากชมชนและปลกปาชายเลน ดวยพนธไม 2 ชนด คอ ตนโกงกางและตนแสม เพอชวยในการบ าบดอาศยการเจอจางระหวางน าทะเลกบน าเสย สามารถ น าไปประยกต ใชกบชมชนหรอกจการเพาะเลยงกงทมพนทตดอยกบปาชายเลนไดโดยไมจ าเปน ตองมการกอสรางแปลงพชปาชายเลน แตจะตองมบอพกน าเสยไวระยะหนงและท าการระบายน าเสย เหลานน สพนทปาชายเลนทมอย ในขณะทน าทะเลขนสงสดซงจะเปนการบ าบดน าเสยไดในระดบหนง

6. การท าปยหมกจากขยะโดยการฝงกลบในกลองคอนกรต จากการศกษาวจย และ พฒนา ในพนทโครงการ ไดเทคโนโลยการจดการขยะมลฝอยชมชน โดยวธการท าปยหมกจากขยะ ดวยการใชกลองและบอคอนกรตโดยอาศยหลกการธรรมชาตชวยธรรมชาตและเหมาะสมกบการน าไปประยกตใช ไดกบชมชนและตามครวเรอน กลองหรอบอคอนกรตทใชในการหมกขยะสามารถiองรบขยะได ดงน

1) กลองคอนกรต ขนาดกวาง 2.00 เมตร ยาว 3.00 เมตร สง 1.50 เมตร สามารถหมกปย จากขยะไดสงสดเทากบ 6 ลกบาศกเมตร หรอ 2,000 กโลกรม (2 ตน)

2) บอคอนกรต ขนาดเสนผานศนยกลาง 1.00 เมตร สง 1.50 เมตร สามารถหมกปย จากขยะไดสงสด 1 ลกบาศเมตร หรอ 330 กโลกรม

7. แนวทางการจ าแนกรปแบบทางสงคม การประชาสมพนธและสงแวดลอมศกษาเทคโนโลยตามแนวพระราชด าร ซงจากการศกษาวจยสามารถแบงลกษณะของชมชนเปน 5 กลม คอชมชนเกษตรกรรม ชมชนพานชยกรรม ชมชนอตสาหกรรม ชมชนทองเทยวและนนทนาการ และชมชนผสม โดยจะท าใหนกประชาสมพนธและนกสงแวดลอมศกษาสามารถวางแผนประชาสมพนธและใหความรเทคโนโลยการก าจดขยะและบ าบดน าเสยไดอยางมประสทธภาพ

4.2.2 ศนยศกษาการพฒนาเขาหนซอนอนเนองมาจากพระราชด าร ต าบลเขาหนซอน

อ าเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทรา พระราชด าร พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานพระราชด าร ณ ศนยศกษาการพฒนา

เขาหนซอนอนเนองมาจากพระราชด าร เมอวนท 23 เมษายน 2540 สรปไดดงน 1. พฒนาศนยฯ ใหเปนศนยกลางการเรยนรอยางมประสทธภาพโดยใหการพฒนาแหลงน า

ปรบปรงบ ารงดน ปรบแผนการผลตของเกษตรกรในหมบานรอบศนยฯ รวมถงการท าบญชพนฐานใหมากขน

137

2. ใหน าวธการแกปญหาดนเปรยวจด ทไดผลแลวมาใชกบพนทดนเปรยวทบางคลาและสาธตตามแนวทฤษฎใหม

3. ใหศนยศกษาฯ เปนสถานทท าการศกษาผสมพนธพชเพมขนอกกจกรรมหนง เพอสรางพนธพชชนดใหมทมคณภาพดเปนทแพรหลายสบไป

4. ใหมศนยศลปาชพฝกหดอาชพพนบาน การจกสาน ทอผา ฯลฯ 5. จดตงกลมสหกรณของแตละหมบาน และมการเชอมโยงระหวางหมบาน รอบศนยฯ 6. จดทดนในรปแบบของสทธท ากน สทก.1, สทก.2, สทก.3

ทตงศนยศกษาการพฒนาเขาหนซอนอนเนองมาจากพระราชด าร ณ ต าบลเขาหนซอน อ าเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทรา หางจากกรงเทพมหานครประมาณ 100 กโลเมตร ทางทศตะวนออกอยบนฝงขวาของถนนสายฉะเชงเทรา – กบนทรบร ตามทางหลวงแผนดนสาย 304 หางจากทวาการอ าเภอพนมสารคาม ประมาณ 15 กโลเมตร

4.2.2.1 การด าเนนงานของศนยศกษาการพฒนาเขาหนซอนอนเนองมาจากพระราชด าร 1) การฟนฟทรพยากรปาไม การด าเนนงานดานทรพยากรปาไมของศนยฯ มการแบง

ลกษณะงานเปน 3 สวนใหญๆ ดวยกน กลาวคอ สวนรกขชาตสมเดจพระปนเกลา สวนพฤษศาสตรเขาหนซอน และงานเพาะช ากลาไม

- สวนรกขชาตสมเดจพระปนเกลา ด าเนนการบ ารงรกษาพนธไมเดมและปลกไมท มคาหายากและไมมคาทางเศรษฐกจ ในพนทสวนรกขชาตสมเดจพระปนเกลา รวมทงจดสวนและตกแตงสถานทใหสวยงามเหมาะส าหรบใชเปนทพกผอนหยอนใจ ในพนท 200 ไร

- งานสวนพฤกษศาสตร ด าเนนการบ ารงรกษาไมเดมและปลกเพมเตมในพนทประมาณ 400 ไร โดยปลกไมวงศตางๆ 12 วงศ คอ วงศสตบรรณ วงศสก วงศขงขา วงศไทร วงศปาลม วงศยางนา วงศไมแค วงศสเสยด วงศมะเกลอ วงศสะเดา และวงศกลวยไม ไดมการท าสวนสมนไพรขนในป พ.ศ. 2527 และในป 2540 เปดบรการอบสมนไพรใหบรการแกบคคลทวไป รวบรวมพชสมนไพรไวมากกวา 460 ชนด ปรบปรงขยายพนทปลกพนธไมประมาณ 1,000 หมายเลข รวบรวมพนธไมปาหายากในภาคตะวนออก ส ารวจเกบพนธไมและเหดรา 300 ตวอยาง พรอมทงบนทกชพลกษณวงศ กลวยไม และวงศไทร

- งานเพาะช ากลาไม ด าเนนการเพาะกลาไมและปลกปา สาธตโดยมไม 5 ชนด คอ กระถนณรงค กระถนยกษ สนทะเล สนประดพนธ และยคาลปตส พนท 50 ไร และปลกปาเพมเตมในพนทศนยฯ และในพนทสวนพระองค อกทงด าเนนการผลตไมเพอแจกจายประชาชนทวไป ปหนง ๆ กวา 500,000 กลา ในป 2540 จนถงปจจบน งานเพาะช ากลาไมผลตกลาไมเพอสงเสรมโครงการปลกปา

138

ถาวรเฉลมพระเกยรตฯ อกโครงการหนง ในสวนพนทหมบานรอบศนยฯ ไดมการใหความรทงดาน การพฒนา อนรกษปาไม และบรการกลาไมเพอปลกในพนทหวไรปลายนาแกเกษตรกร

2) การฟนฟทรพยากรแหลงน า พฒนาแหลงน าโดยสรางอางเกบน าตามพระราชด ารไปแลวทงสน 9 แหง ดงน

(1) อางเกบน าหวยเจก ขนาดความจ 120,000 ลกบาศกเมตร (2) อางเกบน าหวยแยก ขนาดความจ 9,000 ลกบาศกเมตร (3) อางเกบน าหวยส าโรงใต ขนาดความจ 625,000 ลกบาศกเมตร (4) อางเกบน าหวยมนปลา ขนาดความจ 250,000 ลกบาศกเมตร

(5) อางเกบน าหวยแยกฝงซายหวยน าโจนตอนลาง ความจ 1,970,000 ลกบาศกเมตร (6) อางเกบน าหวยส าโรงเหนอตอนบนขนาดความจ 608,000 ลกบาศกเมตร (7) อางเกบน าหวยส าโรงเหนอตอนลางเปนงานกอสรางท านบดน (8) อางเกบน าหวยน าโจนตอนบนขนาดความจ 1,800,000 ลกบาศกเมตร (9) อางเกบน าหวยแยก 2 ขนาดความจ 110,000 ลกบาศกเมตร

นอกจากน ยงมกจกรรมอนๆ ไดแก การขดลอกคลองสงน า ซอมแซมระบบสงน า ปรบปรงคลองสงน า สงน าชวยเหลอพนทเพาะปลกภายในศนยฯ จ านวน 1,720 ไร และพนทเพาะปลกหมบานรอบศนยฯ จ านวน 5,080 ไร จดสรางแหลงน าประจ าไรนา ขนาดความจ 1,260 ลกบาศกเมตรใหแกเกษตรกร ซงด าเนนการตงแตป 2530 จนถงปจจบนรวมทงสน 326 บอ ขดบอในพนท 1,500 ไร 125 บอ โดยสงเสรมการปลกหญาแฝกขอบบอน า เพอปองกนการพงทลายของดน

3) การฟนฟและอนรกษทรพยากรดน สภาพดนโดยทวไปของต าบลเขาหนซอน มลกษณะเปนดนทราย ซงเกดการชะลางพงทลายของหนาดน ดนขาดความอดมสมบรณ เนองจาก การบกเบกปาทอดมสมบรณ เพอปลกออย มนส าปะหลง ยคาลปตส ตดตอกนเปนระยะเวลานาน ท าใหดนแปรสภาพเปนดนทรายจดเกดปญหาดนเสอมโทรม ตงแตป 2530 เปนตนมา ไดด าเนนการส ารวจวางแผนการใชประโยชนทดน วางระบบอนรกษดนและน า เพอปองกนการชะลางพงทลาย ของหนาดน โดยจดท าในแตละปเปนหมบานๆ ในพนท 1,500 ไร กจกรรมตางด าเนนการประกอบดวย จดท าทอสงน า 20 แหง การสรางทางล าเลยงในไรนา 48,996 เมตรจดท าทอลอกระบายน า 91 แหง ปรบรปแบบแปลงนา 2,315 ไร จดสรางอาคารแบงน า 13 แหง จดท าฝายกกเกบน า 6 แหง จดระบบอนรกษดนและน าดวยการท าคนดนและใชแนวหญาแฝก 108,442 กโลเมตร ซงศนยฯ ด าเนนการผลตหญาแฝก เพอแจกจายแกเกษตรกรในปหนงๆ กวา 6 ลานกลา สงเสรมการท าปยหมก ปยคอกและ ปยพชสด มการสาธตการท าปยหมกพรอมทงเพมพนความรในการพฒนาทดน โดยการจดฝกอบรมแกเกษตรในหมบานรอบศนยฯ

139

4) การเกษตร (1) สาธตการปลกผกอนามยและผกปลอดสารพษในโรงเรอนกนแมลงแบบถาวร สาธตการท าฟารมแบบผสมผสาน แนะน าถายทอดเทคโนโลยการเกษตรแผนใหมทเหมาะสมกบสภาพพนท (2) การทดสอบพนธขาว เชน ขาวหอมมะล 105 พนธหอมสพรรณ คลองหลวง 1 ชยนาท 1 โดยพนธทแนะน าใหเกษตรกรปลกคอพนธหอมสพรรณ (3) การทดสอบพชสมนไพรตางๆ เชน มะขามปอม ตะไครหอม หางไหลขาว สบด า กระเจยบ เพอศกษาสรรพคณและมการทดสอบผลผลตได (4) การฝกปฏบตการผลตการเพาะเหด เชน เหดฟาง, เหดนางฟา และเหดนางรม โดยผลผลตทไดจดสงเปนอาการกลางวนเดกนกเรยนโรงเรยนบานช าขวาง โรงเรยนเขาหนซอนโรงเรยนสวางศรทธาธรรม โรงเรยนวดนานอย (5) การทดสอบพนธพชสวน เ ชน มะมวงหมพานต จากการศกษาพบวา พนธหนซอน 30 – 1 ใหผลผลตสงสดและคณภาพเมลดดเทากบพนธรบรอง (ศก. 60-1) (6) ศกษาทดสอบพนธยางพาราไดปลกสรางสวนยางในพนทแหงแลงทดสอบ พนธยาง 4 พนธพบวาพนธ PRIM 600 เจรญเตบโตดทสด การทดสอบพนธยางในพนทแหงแลง โดยใชพนธ GT 1 พบวายางอาย 5 ป มเสนรอบล าตนทระดบ 100 ซม. สงจากพนดนไดเฉลย 47 ซม. (7) การศกษาทดสอบมาคาเดเมย พบวาสามารถเจรญเตบโตไดด แตไมออกดอกผลเนองจากฤดหนาวอณหภมต าไมเพยงพอ

5) สงเสรมการเลยงสตวบรเวณลมน าโจน งานประมง ด าเนนการสาธตการเพาะเลยงสตวน าในกระชง ไดแก การเลยงกบ

ในกระชง สาธตการเพาะเลยงสตวน าในบอ สาธตการเพาะเลยงสตวพนธปลาสวยงาม เชน ปลากด หางนกยง ปลาสอด ปลาทอง ซงสามารถน าไปประกอบเปนอาชพได การสาธตการเพาะพนธไรแดง ซงเปนอาหารของลกปลาทมขนาดเลกเปนจดเรมตนของการเพาะเลยงสตวน า งานปศสตว สงเสรมการเลยงสตว ไดแก โคเนอ ไก เปด สกร และกวาง สงเสรมการปลกพชอาหารสตว การผลตฟางปรงแตง และบรการตรวจสขภาพสตวแกเกษตรกรในหมบาน รอบศนยฯ

6) โครงการการบรหารจดการทดนเพอการเกษตร “ทฤษฎใหม” ด าเนนการสาธตเกยวกบงานทฤษฎใหมพนทบานเกษตรกรตวอยางบรเวณทายอางเกบน าตวท 12 (อางหวยเจก) พนท 10 ไร พนทนอมเกลาฯ ถวายบานธารพด ต าบลบานซอง อ าเภอพนมสารคาม พนท 33 ไร และพนทบานเกษตรกรในหมบานรอบศนยฯ จ านวน 5 ราย ซงด าเนนการพฒนาแหลงน า จดสรางแบบอยาง

140

ตามแนวทางทฤษฎใหมในการจดสรรทดน ใหเหมาะสมกบการท าการเกษตรผสมผสาน ท าใหเกษตรกรมรายไดตลอดป

7) งานพฒนาคณภาพชวต งานสงเสรมสหกรณ ด าเนนการใหบรการสขาว สงเสรมดานเงนกแกสมาชกสหกรณ

จดหาสนคามาจ าหนายแกสมาชก จดฝกอบรมการแปรรปผลผลตเพอจ าหนาย สงเสรมพฒนาอาชพดานการปลกพชเลยงสตว และรบฝากขาวเปลอกเพอเกบรกษาในยงฉาง

งานพฒนาชมชน สงเสรมหตถกรรมพนบาน โดยใชประโยชนจากหญาแฝก สรางลานฝกซอมและเลนกฬาประจ าหมบาน จดฝกอบรมกลมอาชพตางๆ จดอบรมคายเยาวชน และจดกลม ออมทรพยเพอการผลต

8) การสงเสรมการศกษา วทยาลยเกษตรและเทคโนโลยฉะเชงเทรา เปดสอนหลกสตรประกาศนยบตรวชาชพและประกาศนยบตรวชาชพชนสง ประเภทวชาเกษตรกรรม พาณชยกรรม ซงกจกรรมของทนอกเหนอจากการจดการเรยนการสอน ไดแก การจดการอบรมวชาชพเกษตรกรรมระยะสน วชาชพเกษตรกรรมเคลอนทใหแกเกษตรกรทสนใจทวไป

4.2.2.2 ผลการด าเนนงานสนองพระราชด าร งานขยายผลการด าเนนงานไปสพนทรอบศนยศกษาฯ เปนงานทท ามาอยางตอเนอง

โดยในป 2544 ไดเนนงานขยายผลการอนรกษดนและน าใหแกเกษตรกรในพนทหมบานรอบๆ ศนยฯ จ านวน 15 หมบานไปแลวจ านวน 495 ราย และในป 2544 น ไดขยายผลไปสเกษตรกรเพมอก โดยแบงเปนงานดงน

งานพชสมนไพร 23 ราย งานขดสระน าประจ าไรนา 100 ราย งานสงเสรมเกษตรผสมผสาน 68 ราย สงเสรมใหท าปยพชสด 40 ราย

ในการด าเนนโครงการขยายผลน ไดเพมการปรบปรงบ ารงดนใหแกเกษตรกร การจดท าแปลงไรนาสวนผสม แปลงเกษตรผสมผสานหรอแปลงเกษตรทฤษฎใหมตามแนวพระราชด าร การขดสระเกบน าในทดนเนนการใชประโยชนจากทดนใหเกดประโยชนสงสด

งานประชาสมพนธ เผยแพรผลงานของศนยไปสผสนใจเขาเยยมชมโครงการซงในป 2544 มประชาชนใหความสนใจเขาเยยมชมการด าเนนการของศนยฯ ในรปของหมคณะตางๆ เปนจ านวนมากกวา 30,000 คน

ดานบรการวชาการและการสาธตถายทอดเทคโนโลยและความรดานตางๆ อาท การสาธตการท าการเกษตรตามแนวพระราชด ารทฤษฎใหม และแนวทางการเกษตรย งยน สาธตการเพาะเลยง

141

สตวน าและการประกอบอาชพทางดานการประมง ตลอดจนปศสตว งานสาธตการทอเสอ การทอผา และการจดสานหญาแฝกเพอเปนอาชพเสรม และการฝกอบรม/ถายทอดเทคโนโลยในการตรวจสอบดน ปรบปรงดน ฯลฯ แกผน าเกษตรกร (หมอดนอาสา) เปนตน

4.2.3 โครงการแกมลงอนเนองมาจากพระราชด าร แกมลง : มาตรการผอนวกฤตน าทวมจากแนวพระราชด าร ตลอดระยะเวลาทผานมาพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงตระหนกถงภยทรายแรงของวกฤตน าทวมกรงเทพฯ และทรงมพระราชด ารในการแกไขปญหาเพอผอนคลายทกขเขญของพสกนกรหลายประการ อาท การเรงระบายน าออกสทะเล โดยผานแนวคลองทางฝงตะวนออกของกรงเทพฯ ใหมพนทสเขยวเพอกนการขยายตวของเมองและเพอแปรสภาพใหเปนทางระบายน าเมอถงฤดน าหลาก กอสรางระบบปองกนน าทวม ขยายทางน าหรอเปดทางระบายน าในจดเสนทางคมนาคมส าคญ ไดแก ทางหลวง และทางรถไฟประการสดทายคอ การสรางพนทรบน าหรอแกมลงเพอเกบกกน าไวชงคราวกอนระบายลงส ทางระบายน าหลก โครงการแกมลง คอการจดใหมสถานทเกบกกน าตามจดตางๆ ในกรงเทพฯ เพอท าหนาท เปนบงพกน าใหหนาน า โดยรองรบน าฝนไวชวคราวกอนทจะระบายลงทางระบายน าสาธารณะ ฉะนน เมอฝนตกน าฝนจงไมไหลลงสทางระบายน าในทนทแตจะถกขงไวในพนทพกน า รอเวลาใหคลองตางๆ ซงเปนทางระบายน าหลกพรองน าพอจะรบน าได จงคอยๆ ระบายน าลง เปนการชวยลดปญหาน าทวมขงไดในระดบหนง นอกจากวตถประสงคเพอการระบายน าแลว แนวพระราชด ารแกมลงจงผสานแนวคด ในการอนรกษน าและสงแวดลอมเขาไปดวย กลาวคอ เมอน าทถกเกบกกไวถกสงเขาไปในคลองตางๆ กจะไปบ าบดเจอจางน าเนาเสยในคลองเหลานใหเบาบางลงแลวในทสดกจะผลกน าเนาเสยทเจอจางแลวลงสทะเล

4.2.3.1 การจดหาและการออกแบบแกมลงเพอชะลอน าทวม วตถประสงคหลกของการด าเนนการ ใหมการชะลอน าหรอพนทเกบกกน ากเพอลดหรอ

ชะลออตราการไหลของน าผวดนทเกดจากการไหลทเพมขน โดยการใชพนทระบายน ากอนปลอยใหไหลลงสระบบระบายน าสาธารณะ ในการพจารณาออกแบบพนทชะลอน าหรอพนทเกบกกน า จะตองทราบปรมาตรน าผวดนทจะเกบกกและอตราการไหลผวดนทมากทสดทจะยอมใหปลอยออกได ในชวงเวลาฝนตก ปรมาตรทเกบกกควรจะเปนปรมาตรน าทเพมขนเมอพนทระบายน าไดรบการพฒนาแลว

142

ในการจดหาพนทแกมลง ทส าคญทสดของการจดหาพนทชะลอน าหรอพนทเกบกกน า คอจะตองพยายามจดหาพนทเกบกกใหพอเพยงเพอทจะไดควบคมอตราการไหลออกจากพนทชะลอ น าเหนอ พนทเกบกกน าไมใหเกนอตราการไหลออกทมากทสดทจะไมกอใหเกดปญหาการทวมขง ในระบบระบายน าสาธารณะหรอพนทต า

ส านกการระบายน าไดด าเนนการจดหาพนทรองรบและเกบกกน าเพอปองกนน าทวม (แกมลง) เพอเพมประสทธภาพของการระบายน าในพนทกรงเทพมหานคร โดยใชเกบกกน าฝนชวคราวกอนระบายลงระบบระบายน าสาธารณะ ซงในชนแรกจะท าการจดหาพนฝงพระนครโดยมเปาหมาย ในการจดหาพนทเกบกกน าปรมาตร 13 ลานลกบาศกเมตร

ปจจบนส านกการะบายน าไดจดหาพนทแกมลงไดจ านวน 20 แหง และมความสามารถ ในการเกบกกน าได 10,062,525 ลบ.ม. สวนในพนททางดานฝงธนบรจะมคลองเปนจ านวนมาก โดยคลองสวนใหญเหนคลองตามแนวตะวนออกตะวนตก ซงระบายน าออกทางดานแมน าเจาพระยา แตในชวงฤดน าหลากจากทางเหนอน าในแมน าเจาพระยาจะมระดบสงขน จงควรใชคลองหลกทมอยนนเปนแกมลง โดยท าการสรางสถานสบน าและประตระบายน าเพมเตมเพอชวยในการเกบกกและระบายน าออกสทะเล

4.2.3.2 ประเภทและขนาดของแกมลง 1) แกมลงขนาดใหญ ( Retarding Basin) คอ สระน าหรอบงขนาดใหญ ทรวบรวม

น าฝนจากพนทบรเวณนนๆโดยจะกกเกบไวเปนระยะเวลาหนงกอนทจะระบายลงสล าน า การจดสรางพนทชะลอน าหรอพนทเกบกกน าจะมหลายประเภท คอ เขอน อางเกบน า ฝาย ทงเกษตรกรรม เปนตน ลกษณะสงกอสรางเหลานจะมจะมวตถประสงคอนประกอบดวย เชน เพอการชลประทาน เพอการ-ประมง เปนตน

2) แกมลงขนาดกลาง เปนพนทชะลอน าทมขนาดเลกกวา ไดมการกอสรางในระดบลมน า สวนใหญจะเปนพนทธรรมชาต เชน หนอง บง คลอง เปนตน

3) แกมลงขนาดเลก (Regulating Reservoir) คอแกมลงทมขนาดเลกกวา อาจเปนพนทสาธารณะ สนามเดกเลน ลานจอดรถ หรอสนามในบาน ซงตอเขากบระบบระบายน าหรอคลอง

แกมลงทอยในพนทเอกชน เรยกวา “แกมลงเอกชน“ สวนทอยในพนทของราชการและรฐวสาหกจจะเรยกวา “แกมลงสาธารณะ”

4.2.3.3 ความจ าเปนในการด าเนนโครงการแกมลง 1) การเปลยนแปลงการใชทดน จากลกษณะธรรมชาตมาเปนพนทพฒนา โดยเฉพาะ

อยางยงพนทของกรงเทพมหานคร ท าใหปรมาณและอตราการไหลสงสดของน าผวดนในพนทเพมขน

143

2) ปรมาตรและอตราการไหลของน าผวดนทเพมขนของพนททบน า ซงจะกอใหเกดปญหาน าทวมทางดานทายน าหรอทต าเพมมากขน ปญหาน าทวมทเกดขนจงขยายตวเพมขนไปทาง ดานเหนอน า

3) ขนาดของคลองและความจเกบกกทางระบายน าเปนประการส าคญ เพราะมขนาดเลกกวาความสามารถในการรองรบปรมาณและอตราการไหลสงสดของน าผวดนทเพมขน เพราะ การรกล าคคลองและพนทสาธารณะ

4.2.4 โครงการศนยศกษาการพฒนาหวยทรายอนเนองมาจากพระราชด าร พระราชด าร พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดพระราชทานพระราชด าร เมอวนท 5 เมษายน

2526 ใหพฒนาพนทบรเวณพระราชนเวศนมฤคทายวนใหเปนศนยศกษาการพฒนาดานการ-เกษตรกรรม โดยการปลกปาเพอฟนฟสภาพปาไมใหกลบอดมสมบรณดงเดมท าการปลกพชชนดตาง ๆ ควบคไปกบการปลกปา ตลอดจนราษฎรจะไดอาศยผลผลตจากปาและเพาะปลกพชชนดตางๆ โดยไมเขาไปบกรกท าลายปาไมอกตอไป ตลอดจนการจดหาแหลงน าสนบสนนการปลกปาและ การเพาะปลกพช จดระเบยบใหราษฎรเขาอยอาศยท ากนในพนทโครงการอยางถกตองตามหลกวชาการและสอดคลองกบธรรมชาต รวมทงใหประชาชนทวไปไดเขามาศกษาดงานและรบการถายทอดเทคโนโลยเพอน าไปประยกตใชใหเหมาะสมกบทองถนตนเองตอไป วนท 20 เมษายน 2543 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระราชทานพระราชด ารเพมเตมเกยวกบกจกรรมของศนยฯ ทไดด าเนนการไปแลวใหมประสทธภาพมากยงขน สรปไดวา

1) ปรบปรงระบบเกบน าอางเกบน าหวยตะแปด เพอใหมประสทธภาพมากยงขน และใหพจารณาปรบปรงแกไขเครองสบน าพลงน าทเสอมสภาพ ใหสามารถใชการได เพอชวยเหลอการปลกปาเปยกบนเขาเสวยกะป พรอมกบพจารณาปรบปรงระบบทอสงน าระบบภเขาปา

2) จดการควบคมทศทางการไหลของน าและเบนน า เพอไมใหเกดความเสยหายกบพนทการเกษตร และพนทอยอาศย ของราษฎรหมบานทายอางเกบน าเขากะปก

3) การฟนฟระบบนเวศนและพนทดนเสอมโทรม จะตองด าเนนการควบคกนไปทงระบบโดยจดพนทสาธตสภาพกอน –หลงการฟนฟดนเสอมโทรม ท าการศกษาพนธไมหลายชนด วาชนดใดเหมาะสมจากการศกษาความชนในดนกอนปลก โดยเฉพาะตนไมเดมควรรกษาไว

แผนการด าเนนงานสนองพระราชด าร 1. การอนรกษฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2. การขยายผลและถายทอดเทคโนโลยตามแนวพระราชด าร 3. การสงเสรมและพฒนาคณภาพชวต และสภาพแวดลอม

144

4. การศกษาและพฒนาตามแนวพระราชด าร 5. การบรหารโครงการ ผลการด าเนนงานสนองพระราชด าร 1) แผนงานฟนฟและอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

- งานศกษาและพฒนาปาไม : ตรวจตราดแลรกษาปาเดม ปาตนน า ปลกปาเสรมและเพาะช ากลาไม 3 อยาง และไมวงศไมยาง จ านวน 8 สกล 65 ชนด

- งานอนรกษและฟนฟปาชายเลน : บ ารงรกษาพนทปาชายเลน - โครงการอนรกษดนและน า : กอสราง Check Dam จ านวน 20 แหงบรเวณเขาทอง

และเขาสามพระยา - งานฟนฟดนเสอมโทรมเชงอนรกษและนนทนาการ : ส ารวจสภาพพนทและ

วางแผนฟนฟพนทดนเคม ซงเปนพนทดนเสอมโทรมและรกรางวางเปลา บรเวณคายพระราม 6 และเตรยมกลาพนธไมเพอปรบเปลยนใหเปนพนทสเขยว

- งานอนรกษสตวปา ด าเนนการเพาะเลยงและขยายพนธสตวปาหายาก ขยายพนทสวนสตวเปดและปลอยสตวปาคนสธรรมชาต

2) แผนงานขยายผลและถายทอดเทคโนโลย - งานขยายผลการท าการเกษตรแบบผสมผสาน : คดเลอกเกษตรกรจ านวน 60 ราย

เพอจดท าแปลงสาธตและฝกอบรมวธการปลกพชปราศจากสารพษและเกษตรผสมผสานตามแนวทฤษฎใหม ตลอดจนพฒนาและขดคลองแหลงน าธรรมชาต จ านวน 70 ไร ในลมน าหวยใหญและคลองบางกรานอย

- งานแปลงสาธตและขยายพนธไมผล : รวบรวมไมผลพนธดและขยายผลสนบสนนเกษตรกรจ านวน 15,000 ตน และอบรมเกษตรกรเรองการขยายพนธไมผล จ านวน 200 คน

3) แผนงานสงเสรมและพฒนาคณภาพชวตและสงแวดลอม - งานเกษตรเพออาหารกลางวน : สนบสนนการเลยงไกไขในโรงเรยน จ านวน 2

โรงเรยน โรงเรยนละ 200 ตว และสนบสนนการเพาะเหดนางฟาแกโรงเรยน 8 โรงเรยน โรงเรยนละ 1,000 ถง เพอใชเปนอาหารกลางวน

- งานพฒนาเดกกอนวยเรยน : ปรบปรงศนยพฒนาเดกเลกและสนบสนนอปกรณการเรยนการสอนและอปกรณเครองเลนประจ าศนยฯ

- งานชวยเหลอและแนะน าการเงนการบญช : จดอบรมเกษตรกรหมบานรอบศนยฯ ในเรองการท าบญช การลงทน การใชจายและการควบคมการใชเงนในครอบครว จ านวน 90 คน

145

- งานประกวดบานสะอาด จดการประกวดบานสะอาดประจ าหมบานในพนทหมบานรอบศนยฯ 3 ต าบล จ านวน 19 หมบาน

4) แผนงานศกษาและการพฒนา - งานศกษาทดลองดานพชเพอสงเสรมอาชพ โดยการทดสอบและขยายพนธ

ลกผสมสองชนและอนรกษพนธกรรมพชพนเมองและทองถน พชพนธด เพอสนบสนนแกเกษตรกรประกอบดวย พรก มะเขอเทศ

- งานเพาะเลยงและขยายพนธกบนา และกบบลฟรอก - งานหญาแฝก บ ารงรกษาพนททดลองเดมและขยายพนททดลองในพนทดนดาน

โดยใชหญาแฝกในการอนรกษดนและน า - งานศกษาวจยปลกพชสมนไพร รวบรวมพนธสมนไพรจากทวประเทศและปลก

ขยายพนธสมนไพรทคดเลอกแลว 4 ชนด อนประกอบดวย ขงเฮา มนทพนธญปน ดอยดงหวขวาน และล าโพง และผลตเปนตวยา

- งานเพาะและขยายพนธสตวน า : ผลตพนธปลาจ านวน 1,200,000 ตว เพอแจกจายแกราษฎรบรเวณพนทโครงการ ปลอยปลาในแหลงน าบรเวณพนทโครงการฯ สนบสนนพนธปลา แกหนวยราชการทรองขอและฝกอบรมราษฎรดานการเพาะเลยงสตวน า

- งานวชาการเกษตร (สวนสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน) 5) งานบรหารโครงการ ประสานหนวยงานตางๆ ในการปฏบตงานสนองพระราชด าร และในปงบประมาณ

2544 มคณะศกษาดงานทงหมด 363 คณะ จ านวน 28,721 คน (คณะชาวตางประเทศ 9 จ านวน 395 คน) 6) งานชลประทาน

- งานปรบปรงระบบระบายน าหมบานไทย - พทธ โดยการขดคลองเพอระบายน าจ านวน 4 ชวง ความยาวรวม 3.059 กโลเมตร พรอมทอลอดถนน

- ปรบปรงทอลอดถนนบรเวณอางเกบน าหวยตะแปด โดยการจดสรางบานปด-เปดทอลอดถนนและเสรมถนนรอบอางเกบน าใหมระดบ +54.000 ม.รทก. เพอเพมปรมาณเกบกกน าในอางเกบน าหวยตะแปด

4.2.5 ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไครอนเนองมาจากพระราชด าร อ าเภอดอยสะเกด

จงหวดเชยงใหม พระราชด าร พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานพระราชด ารใหจดตงศนยศกษา

การพฒนาหวยฮองไครอนเนองมาจากพระราชด ารขนในบรเวณปาขนแมกวง อ าเภอดอยสะเกด

146

จงหวดเชยงใหม เมอวนท 11 ธนวาคม 2525 ซงมขอบเขตพนทโครงการประมาณ 8,500 ไร ทงนโดยมพระราชประสงคทจะใหเปนศนยกลางในการศกษา ทดลอง วจย เพอหารปแบบการพฒนาดานตางๆ ทเหมาะสมกบสภาพพนทภาคเหนอและเผยแพรแกราษฎรใหสามารถน าไปปฏบตไดดวยตนเองตอไปโดยใหท าการศกษาพฒนาปาไม 3 อยาง 3 วธ เพอประโยชน 4 อยาง คอ มไมใชสอย ไมผล ไมเชอเพลง ซงจะอ านวยประโยชนในการอนรกษดนและน า ตลอดจนความชมชนเอาไว เปนประโยชนอยางท 4และอนรกษพนทตนน าล าธารใหไดผลอยางสมบรณเปนหลก ตนทางเปนการศกษาสภาพพนทปาไมตนน าล าธาร และปลายทางเปนการศกษาดานการประมงตามอางเกบน าตางๆ ผสมกบการศกษาดานการเกษตรกรรม ดานปศสตวและโคนม และดานเกษตรอตสาหกรรมเพอใหเปนศนยทสมบรณแบบกอใหเกดประโยชนตอราษฎรทจะเขามาศกษากจกรรมตางๆภายในศนย แลวน าไปใชปฏบตอยางไดผลตอไปดงมพระราชด ารวา "ใหศนยศกษาการพฒนาฯ ท าหนาทเสมอนพพธภณฑธรรมชาตทมชวต" หรออกนยหนงเปน "สรปผลของการพฒนา" ทประชาชนจะเขาไปเรยนรและน าไปปฏบตดวยตนเองได

4.2.5.1 ผลการด าเนนงานป 2542 1) งานศกษาและพฒนาแหลงน า ด าเนนงานจดหาน าสนบสนนงานศกษาและพฒนา

ในดานตางๆ ของศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไครฯ โดยเฉพาะอยางยงการพฒนาพนทตนน าล าธาร โดยพยายามใชประโยชนจากน าทไหลมาจากยอดเขาลงสพนทขางลางใหไดประโยชนสงสด ในปงบประมาณ 2542 ศนยฯ ไดด าเนนการซอมแซมทอผนน าจากหวยแมลาย จ านวน 1 แหง พรอมซอมแซมระบบทอสงน าในแปลงเกษตร ปาไม และปศสตวใหอยในสภาพใชงานไดด ในสวนงานบรหารกลมผใชน าไดมการจดสรรน าจากอางเกบน าและฝายทดน าเพอสนบสนนกจกรรมการเพาะปลก การเลยงสตว การประมงในพนทศนยฯ รวมทงเพอการอปโภค - บรโภค ตลอดจนการเกษตรของราษฎรหมบานรอบบรเวณศนยฯ และโครงการสาขา จ านวน 22 แหง

นอกจากนไดด าเนนการบรณะซอมแซมถนนลาดยางภายในศนยฯ จ านวน 8 + 600 กม. ซอมแซมถนนลกรงตามแนวทอผนน าหวยแมลาย-หวยฮองไคร (ทางล าเลยงใหญ) จ านวน 12 + 300กม.และบรณะซอมแซมถนนลกรงในเขตโครงการฯ (ทางล าเลยงยอย) จ านวน 7 + 050 กม. เพอใหสามารถใชเปนเสนทางเขาไปด าเนนการดแลอางเกบน าระบบสงน าควบคมการสงน าได

2) งานศกษาและพฒนาปาไม ด าเนนการพฒนาปาไมโดยวธบ ารงปาธรรมชาต มการ-ปลกสรางสวนปาใหม ปลกเสรมปา ชวยเหลอในการสบพนธตามธรรมชาตของไม การสรางแนวปองกนไฟปาเปยกในพนทรองรบระบบวนเกษตร ระบบอทกวทยา นเวศวทยา ตลอดจนการศกษา การอนรกษ และเพาะเลยงสตวปาในพนทตนน าล าธาร ในป 2542 ไดด าเนนการบ ารงรกษาแปลงบ ารงปาธรรมชาต 4,000 ไร งานสาธตระบบวนเกษตรใหม 10 ไร งานสาธตจดการทงหญาปาไม 15 ไร งานสาธตการปลกไมไผ 10 ไร งานเพาะช า

147

กลาไม โดยไดด าเนนการเพาะกลาไมดอก - ไมประดบ 100,000 กลา เพาะกลาไมโตเรว 100,000 กลา เพาะกลาไมไผ - สมนไพร 50,000 กลา เพอแจกจายหนวยงานราชการและประชาชนทวไป

สวนงานควบคมและปองกนไฟปาไดด าเนนการประชาสมพนธปองกนไฟปา ใน 2 อ าเภอ 7 ต าบล 46 หมบาน ตลอดจนการประชาสมพนธผานสอตางๆ ไดจดฝกอบรมหลกสตรอาสาสมครปองกนไฟปา และหลกสตรเยาวชนอาสาสไฟปาจ านวน 5 รน ในปทผานมาไดเกดไฟปาขนจ านวน 337 ครง พนทไดรบความเสยหายจากไฟปาทงสน 1,455 ไร ซงสาเหตสวนใหญเกดจากการ หาของปามากทสด

การด าเนนงานสงเสรมราษฎรเพาะเลยงและขยายพนธสตวปา ไดมการฝกอบรม เชงปฏบตการหลกสตรการเพาะเลยงสตวปาสประชาชนรนท 1 ใหแกราษฎร 3 ต าบล ไดแก ต าบล ปาเมยง ต าบลเทพเสดจ ต าบลลวงเหนอ และการจดท าฟารม ไกปาตมหขาว จดหาพอพนธแมพนธ ไกปาตมหขาว การขยายพนธสตวปา เชน กวางปา เกง เนอทราย และนกยงไท

3) งานศกษาและพฒนาทดน ด าเนนการขยายพนธหญาแฝก ปลกหญาแฝกพนธแมแฮจ านวน 2 งาน ส าหรบพนธสราษฎรธานไดแยกหนอจากกะบะจ านวน 6 กะบะ พนธแมลานอย 4,500 หนอ ท าการก าจดวชพชเพอไปท าปยหมก รวมทงตดใบแฝกเพอลดการคายน าใหมการแตกกอเพมขน โครงการทดลองคนควาวจยทางวชาการทไดทดลองไปทง 5 โครงการ อนไดแก การ-ทดสอบระบบการปลกพชเชงอนรกษบนพนทลาดชน การจดการพนทลาดชนเพอการเกษตรแบบยงยน การศกษาและสาธตชนดของพชเพอใชท าแนวอนรกษ การศกษาการสญเสยดนโดยใชมาตรการอนรกษดนและน าแบบตางๆ ในการปลกพชไรบนพนทลาดเขา และการทดสอบสาธตระบบการปลกพชเชงอนรกษทลาดชนในพนทเกษตร ในป 2542 ไดเกบเกยวผลผลตขาวโพดสวรรณ 3 ถวลสงไทนาน 9 ถวมะแฮะ และเกบตวอยางหาน าหนกแหงหลงการเกบเกยว ไดเกบตวอยางดนทระดบความลก 0 - 15, 15 - 30 ซม. จ านวน 48 ตวอยาง 12 ตวอยาง 10 ตวอยาง 16 ตวอยาง และ 12 ตวอยาง ตามล าดบทง 5 โครงการ ซงขณะนอยระหวางการวเคราะหผลด

4) งานศกษาและทดสอบการปลกพช ไดด าเนนการศกษาและทดสอบการปลกพชชนดตางๆ ทเหมาะสมกบทองถน ไดแก พชสวน พชไร ขาว พชผกและเหด ในพนท 294 ไร ในป 2542มการด าเนนงานโดยสรปดงน

- งานไมผล ในพนท 254 ไร ผลผลตมะมวงไมแตกตางจากป 2541 พนธน าดอกไมใหผลผลตมากทสด 1,700 กโลกรม รองลงมาคอพนธเขยวเสวยและหนงกลางวน ล าไยไดปลกทดสอบ 4 สายพนธ ไดแก พนธดอ แหว เบยวเขยว ชมพ ซงในปนล าไยตดผลนอยประมาณรอยละ 30ของพนทเนองจากสภาพอากาศไมเหมาะสมท าใหดอกรวงตดผลนอย เชนเดยวกบมะขามหวานและลนจ สวน

148

ขนนทกพนธเจรญเตบโตดใหผลผลต มากถง 6,185 กโลกรม พชตระกลสมใหรสชาตดขยายกงพนธ 2,350 กง และเกบผลผลตสมโอได 994 ลก - งานพชอตสาหกรรม การปลกมะคาเดเมยเตบโตคอนขางดการตดดอกดแตเมอตดผลแลวจะรวง ท าใหมผลผลตนอยเพราะอากาศรอนจด มะมวงหมพานตผลผลตต ามโรคแมลงท าลาย

- งานพชสมนไพรและไมหอม รวบรวมพนธไดประมาณ 150 ชนด อาท เชน หางไหล บอระเพด สลอด ตะไครหอม ฟาทะลายโจร เตยหอม สะเดา ไพล ฯลฯ และขยายพนธพชสมนไพร และไมหอมรวม 7,345 ตน

- งานขยายพนธพช ไดขยายพนธไมผล 4,834 ตน ไมดอกไมประดบ 1,243 ตน ผกชะอม 1,000 ตน ไดสนบสนนกลาพนธไมแกเกษตรกร จ านวน 63 ราย รวม 3,397 ตน

- งานพชไร ไดปลกออยคนน าพนธสพรรณบรเพม 2 งาน ทดสอบสารอาหารหมอน-ไหม ปลกและขยายพนธหมอนไหม 5,000 ทอน ขาวโพดหวานพนธ เอ - ท - เอส พนทจ านวน 1 งาน 245 ตารางเมตร เกบผลผลตได 925 กโลกรมตอพนททดสอบ ส าหรบงานศกษาทดสอบปลกขาวรมอางเกบน า ผลผลตในปนไดทดสอบปลกขาวนาปรง 6 สายพนธ คอ ขาวเหนยว กข.10 ขาวเหนยวแพร ขาวจาวหอมสพรรณ ขาวจาวหอมคลองหลวง KKNUR 82003 - SKN - 69 - 1 - 1 , IR 43069 - UNB - 507 - 3 - 1 - 2 - 2 พบวาขาวพนธ กข. 10 ไดผลผลตสงสด รองลงมาคอพนธขาวเหนยวแพร

- งานปลกพชผก ไดปลกพชผกชนดตางๆตามฤดกาลผลผลตทไดเปนผกปลอดสารพษ สนบสนนโครงการอาหารกลางวนแกศนยฯ เดกเลกสรนธรและสงพระต าหนกภพงคฯ ผกชนดตางๆ ทผลตได 4,882 กโลกรม กบสลดหอ ตงโอ ปวยเลง บลอคโคล ฯลฯ

- งานเพาะเหด ไดด าเนนการศกษาการเพาะเหดชนดตางๆ เชน เหดนางฟา เหดนางรม เหดหอม เหดหลนจอ เหดลม เหดหหน ไดผลตเชอเหด ผลตหวเชอในเมลดธญญพช ผลตกอนเชอเหด ฝกอบรมการเพาะเหดแกเกษตรกร ผสนใจ ฯลฯ และขยายผลสหมบานรอบศนยฯ และโครงการหลวง

5) งานศกษาและพฒนาเกษตรกรรมแบบประณต ไดด าเนนการดแลรกษาแปลงสาธตรปแบบการปลกพช 5 รปแบบ คอ

(1) รปแบบการปลกพชในพนทหางไกลการคมนาคม (2) รปแบบการปลกพชในพนททมการคมนาคมสะดวก (3) รปแบบการปลกพชในพนททท าการเกษตรอตสาหกรรม (4) รปแบบการปลกพชในพนทรบน าฝน (5) รปแบบการปลกพชในลกษณะหนวยขยายพนธพชประจ าหมบาน

149

เพอใหพรอมทจะใหเกษตรกรและผสนใจทวไปเขาชมไดตลอดเวลา รวมทงจดเจาหนาทประจ าแปลงสาธตในการน าชมและบรรยาย เพอถายทอดแนวความคดของรปแบบการปลกพชรปแบบตาง ๆ

นอกจากนไดรวบรวมพนธพชทมศกยภาพในการเปนพชเศรษฐกจในอนาคตรวบรวมมาจากแหลงตางๆ ทงในและนอกประเทศ ไดรวบรวมพนธผกพนเมอง การขยายผลใหกบเกษตรกร และผสนใจ ตลอดจนการรวบรวมพนธและขยายพนธสมนไพรและไมดอกหอมทหายา

6) งานศกษาและพฒนาปศสตวและโคนม - งานโคนม ไดผลผลตน านม 29,115 กโลกรม ซงไดสงองคการสงเสรมกจกรรม

โคนมแหงประเทศไทย (อ.ส.ค.) ใชเลยงลกโค และสงเสรมน านมเพอบรโภคในศนยพฒนาเดกเลก สรนธรของศนยฯ

- งานสตวปก ไดสงเสรมการเลยงไกลกผสมสามสายเลอดแกเกษตรกรในหมบานรอบศนยฯ เกษตรกรในพนทปาขนแมกวง 220 ราย สนบสนนการเลยงเปดเทศใหกบโรงเรยน ตชด. ในจงหวดเชยงใหม 2 โรงเรยน

- งานสตวเลก สงเสรมการเลยงสกรใหกบเกษตรกรหมบานรอบศนยฯ และพนทปาขนแมกวง 50 ราย - งานพชอาหารสตว ทดสอบการปลกพชชนดตางๆ เชน หญารซ กนน เนเปยร 95 ไร ในพนทปาธรรมชาต พนทเกษตรกรรมอนๆ ในเขตศนยฯ ทดสอบพชอาหารสตวเกยวกบการใชวสดบ ารงดนโดยการก าจดวชพชใสปยคอก การใหผลผลตโดยเกบเกยวหญาสดใชเลยงโค นอกจากนยงสงเจาหนาทศนยตรวจเยยมตดตามผลความกาวหนาของโครงการ ใหค าแนะน า แกราษฎรทเขารวมโครงการในพนทหมบานรอบศนยฯ

7) งานศกษาและพฒนาการประมง สามารถผลตพนธสตวน าได 11 ชนด ไดแก ปลานลปลายสกเทศ ปลานวลจนทรเทศ ปลาตะเพยนขาว ปลาดกอยเทศ ปลาทาด า ปลาสวาย ปลาตะเพยนทองปลานลแดง ปลาบา และกงกามกราม 975,130 ตว บรหารการประมงในอางเกบน า สาธตการเลยงปลาในกระชง 4 กระชง การวจยศกษาความอดมสมบรณของอาหารธรรมชาตในอาง 1, 2 , 3 , 7 และ ฝายหวยแมลาย ศกษาผลผลตปลานลทเลยงในกระชง

8) งานศกษาและพฒนาอาชพเพาะเลยงกบ ด าเนนการจดเตรยมพอแมพนธกบนา 1,230ตว กบรน 20 ตว ลกออด 8,500 ตว พอแมพนธกบบลฟรอค 1,170 ตว กบรน 660 ตว ลกกบ 6,000 ตวลกออด 17,000 ตว เพอการขยายผลในปและไดด าเนนการฝกอบรมใหความรวธการเลยงกบอก 43 รนรวมผเขาฝกอบรม 1,286 คน งานอนรกษไดปลอยกบคนสธรรมชาตในแหลงน าธรรมชาตของศนยฯจ านวน 48,520 ตว

150

9) งานพฒนาหมบานรอบศนยฯและถายทอดเทคโนโลย ไดด าเนนการพฒนาหมบานรอบศนยฯ จ านวน 10 หมบาน ในเขตต าบลแมโปง อ าเภอดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม ดงน - งานสงเสรมอาชพการเกษตร สงเสรมการเลยงกบ 118 ราย การเลยงปลา 173 ราย การเลยงสกร 50 ราย การปลกและขยายพนธไมผล 162 ราย การเลยงสตวปก 220 ราย การเพาะเหด 14 ราย และการเลยงโคนมเพศผ 1 ราย

- งานสงเสรมอาชพอตสาหกรรมในครวเรอน สงเสรมการตดเยบเสอผา 75 ราย การตเหลก 19 ราย การเชอมโลหะไฟฟา 26 ราย และการท าดนซเมนตบลอก 15 ราย

- งานฝกอบรมและถายทอดเทคโนโลย ไดท าการฝกอบรมไดแก ราษฎร จ านวน 10 หลกสตร ประกอบดวย การอบรมอาสาสไฟปา 250 ราย การอบรมการขยายพนธไมผล 423 ราย การอบรมการเพาะเลยงกบ 1,286 ราย การอบรมโครงการเกษตรกรรมทฤษฎใหม 3 รน 71 ราย การอบรมเยาวชนรกษปาเทดพระเกยรต 72 พรรษา 100 ราย การอบรมการเพาะเลยงและขยายพนธ สตวปาสประชาชน 16 ราย การอบรมโครงการบรหารงานรานคาสหกรณไฟฟา 30 ราย การอบรม การบรหารการจดทรพยากรน าทง 20 ราย การอบรมการท าดนซเมนตบลอค 10 ราย และการอบรม การเพาะเหด 291 ราย

- จดท าแปลงสาธตเกษตรทฤษฎใหมในบรเวณหมบานรอบศนย ซงไดรบความ-สนใจจากราษฎรในหมบานรอบศนย และราษฎรทวไปทไดเขามาศกษาดงานแปลงเกษตรทฤษฎใหม โดยศนยฯ ไดมการอบรมใหความรแกราษฎรทสนใจ

10) งานเผยแพรประชาสมพนธ งานประชาสมพนธและเผยแพรความรของศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไครอนเนองมาจากพระราชด าร มกลมนกเรยน นกศกษา เกษตรกร หนวยงานราชการ เอกชน ผสนใจทงชาวไทยและชาวตางประเทศไดเขามาศกษาดงานศกษา ทดลอง วจยในงานกจกรรมตางๆ ของศนย

4.2.5.2 บทสรป ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไครอนเนองมาจากพระราชด ารไดด าเนนการมานบตงแต

พ.ศ. 2525 จนถงปจจบนศนยฯ ไดศกษา คนควา ทดลอง วจยในดานตางๆ ประสบผลส าเรจและไดขยายผลสราษฎร กอใหเกดประโยชนตอราษฎรในหมบานรอบศนยฯ และราษฎรในพนทบรเวณใกลเคยง ดงจะเหนไดวา ปจจบนราษฎรบรเวณหมบานรอบศนยไดใหความสนใจรวมมอในกจกรรมของศนยฯไมวาจะเปนการอนรกษทรพยากรปาไม การพฒนาอาชพโดยเฉพาะอยางยงศนยฯ ไดเผยแพรประชาสมพนธใหเขาถงตวราษฎรโดยตรง ตลอดจนฝกอบรมใหความรแกประชาชนทกกลม โดยเฉพาะอยางยงไดมงเนนทกลมเยาวชน นกเรยน เพอปลกฝงใหรกและเหนคณคาของทรพยากรธรรมชาตและปาไม ตลอดระยะเวลา 17 ปทผานมาจากสภาพปาเสอมโทรมพนดน แหงแลงขาดความอดมสมบรณ

151

ไดเปลยนสภาพมาเปนปาไมทสมบรณไดรบการฟนฟตามธรรมชาต พรรณไมเปลยนจากปาไมเตงรงเปนปาไมเบญจพรรณ สภาพปาไม ดน น า ความชมชนของพนดน และปรมาณฝนทเพมมากขน รวมถงนกปานานาพนธทกลบคนสธรรมชาตสมดงทพระราชประสงคของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวในอนทจะพฒนาสภาพแวดลอมใหเปนเสมอน "พพธภณฑทมชวต" ใหกบราษฎร 4.3 วทยาศาสตรและเทคโนโลยทมผลกระทบตอสงแวดลอม ในชวง 2 - 3 ทศวรรษทผานมา ผลการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย ท าใหอตราการตายของประชากรโลกถกควบคมใหลดลงมากกวาการเกด ซงเปนผลท าใหอตราประชากรเพมขน การทอตราประชากรเพมขน จงมผลตอการเพมระดบความรนแรงของปญหาสงแวดลอมยงขน เนองจากมนษยไดน าเทคโนโลยมาใชใหเกดประโยชนเพอการแกปญหา โดยพยายามยกมาตรฐาน การด ารงชพและเพมคณภาพชวตใหแกตนเอง จงมการประดษฐคดคนความเจรญกาวหนา ทางวทยาศาสตรและน าความรวทยาศาสตรและเทคโนโลยใชในการพฒนาอยางมประสทธผล และประสทธภาพสงโดยเฉพาะ เมอน าเทคโนโลยพฒนาวชาการดานตางๆ รวมท งการศกษาศลปวฒนธรรมและสารสนเทศ ดงน นเทคโนโลยจงเปนเครองมอส าคญในการพฒนาประเทศ โดยเฉพาะการพฒนาอตสาหกรรมตางๆ ซงเปนนโยบายส าคญของหลายประเทศทใชในการพฒนาเศรษฐกจ การด ารงชวตของมนษยไมวาในยคใดสมยใดจะตองรบกวนหรอท าลายสงแวดลอมไมมาก กนอยตางกนแตเพยงวาการรบกวนหรอท าลายสงแวดลอมนน จะกอใหเกดผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอมจนสงผลกระทบตอการด ารงชวตของมนษยเองมากนอยเพยงใดเทานน ประวตความเปนมาของมนษยแตดงเดมเมอมมนษยเกดขนในโลก มนษยจะอยตามธรรมชาต อาศยตามปาเขา ถ า ออกปาลาสตวมากนเปนอาหาร อนไดแกมนษยในยคหน การด ารงชวตอยแบบผสมผสานกลมกลนกบธรรมชาตมอะไรกเกบเกยวมาใชในครวเรอน การทจะสะสมทรพยากรตางๆ กยงไมเกดขนเพราะมทรพยากรมากมความอดมสมบรณ คนมนอยจงไมตองแยงชงหรอสะสมทรพยากรธรรมชาตเอาไวใชกน ตอมาเมอมนษยเรมพฒนาความคดขนมา มเทคโนโลยอยางงายคอรจกผลตอาวธอยางงาย เชน มด หอก ดาบ ฯลฯ เกดขน มการออกไปลาสตวโดยใชอาวธ โดยความจรงแลวพอเรมคด ออกปาลาสตวโดยใชเทคโนโลยนนกเทากบมการท าลายสงแวดลอมเพมขนแลว แตอตราการเกดใหมของธรรมชาตหรอการทดแทนในระบบนเวศน เชน จบสตวปามา 1 ตว ปรมาณการเกดสตวปา กมมากกวานน ซงแมจะมการท าลายสภาพแวดลอมของธรรมชาตเกดขนกตาม แตระบบการทดแทน

152

โดยธรรมชาตเกดขนโดยอตโนมตหรอเรยกวา สมรรถนะในการรกษาสภาพสมดลยงอยได จงไมมปญหากระทบตอระบบนเวศ เมอเขาสระยะทมเกษตรกรรมเกดขน มการจบสตวมาเมอเหลอกนเหลอใชจงน าสตวมาเกบ ผก ลาม ไวในครวเรอน จงเกดการแพรพนธมลกหลานในบานจงเกดมการเลยงสตว ซงเปนจดเรม มความคดในการเกษตร มความคดดานการเพาะปลกเกดขน มการสะสม มการแยงชงทรพยากร เกดระบบเศรษฐกจและการซอขายแลกเปลยนตามมา ในสมยตนๆ ไมมการซอขายเกดขน ตอมาเมอเกดระบบการผลตทางเกษตรกรรมจงมของ เหลอกนเหลอใชในครวเรอน เกดการแลกเปลยนขนและการแลกเปลยนในระยะแรกเปนการ -แลกเปลยนระหวางวตถกบวตถ ตอมาการแลกเปลยนไมสะดวกจงเกดระบบการซอขายระบบเศรษฐกจจงมการพฒนาไปจนถงขดจ ากดความสามารถในการผลตในยคทมการท าลายสงแวดลอม มการแยงชงและท าลายทรพยากรมากขน โดยททกคนพยายามเรงผลผลต มการใชปย ใชยาฆาแมลง เสาะแสวงหาทดนทอดมสมบรณมาใชในการเกษตรเปนไปอยางแพรหลายเปนการท าลายสงแวดลอมอยางชดเจนยงขน ครนถงยคอตสาหกรรม ตงแตเจมส วตต เรมผลตเครองจกรไอน าได เกดระบบการขนสง และอตสาหกรรม การท าลายสงแวดลอมจงด าเนนไปอยางกวางขวาง โดยกอใหเกดวกฤตการณเกยวกบสงแวดลอมขนทวโลกสบเนองจนถงปจจบน นบตงแตการเกดสภาวะเรอนกระจก การลดลงของโอโซนในบรรยากาศ สงปฏกลและสารพษโดยเฉพาะกากของสารกมมนตภาพรงส ซงลวนเปนปญหาของโลกทสบเนองจากการพฒนาทงสน 4.3.1 สถานะของโลกเกยวกบปญหาสงแวดลอม ปญหาสงแวดลอมเปนปญหาทครอบคลมทวโลก เพราะเหตวาแตละประเทศไมไดมระบบนเวศเปนของตวเองโดยเฉพาะ เชน มนษยมระบบลมฟาอากาศทใชรวมกนอย และโลกเรามความ-ผกพนซงกนและกน ประเทศตางๆ แมประเทศทเปนหมเกาะในมหาสมทรอนเดย เชน สาธารณรฐ มลดฟส ก าลงตกอยในอนตรายเพราะนโยบายพลงงานของประเทศอนๆ การทหลายประเทศมงพงพลงงานน ามน ซงไดจากฟอสซลยอมจะท าใหปรมาณคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศเพมขน ท าใหโลกมบรรยากาศรอนขน อนจะท าใหน าแขงทขวโลกละลายและท าใหระดบน าทะเลสงขน อาจจะท าใหเกาะหลายเกาะในประเทศมลดฟสตองจมลงใตระดบน าทะเลเปนสวนมาก เพราะหลายเกาะอยเหนอระดบน าทะเลสองสามเมตรเทานน สถานะของโลกในขณะนอยในสภาพทมสญญาณบอกเหตทส าคญตางๆ ลวนแสดงวาโลกก าลงเสอมทรดอยตลอดเวลา ปาไมเหลอนอยลงทกๆ ป ทะเลทรายมแตจะกวางขน หนาดนบางลง

153

เรอยๆ ช นโอโซนกบางลง ระดบกาซคารบอนไดออกไซด ในบรรยากาศเพมสงมากขนความ-หลากหลายทางชววทยาลดนอยลง กากเหลอใชจากอตสาหกรรมทเปนพษสะสมพอกพนมากขนจ านวนประชากรของมนษยมมากเกนไป เมอเดอนกรกฎาคม ค.ศ. 1998 มจ านวนประชากรโลก 5,926 ลานคน ในแอฟรกามประชากรถง 763 ลานคน (สถาบนประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย)ระบบชววทยาตามธรรมชาตรองรบความตองการของคนมากขนาดนนไมไหว จงท าใหระบบชววทยาตามธรรมชาตถกท าลายไปทกวน เพราะเหตนปาไมในแอฟรกาจงหมดไปเรอยๆพนทซงเคยเปนทงหญากเสอมสภาพไป หนาดนถกชะลางสกกรอน เกดการลงทนในรปของโรงเลอย และโรงงานบรรจกลองเนอสตวมสวนท าใหความเสอมโทรมของธรรมชาตเปนไปอยางรวดเรวมากขน การลงทนในแนวทางทวานโยบายใดๆ ทไมองหลกการทางสงแวดลอมมกจะลมเหลว ถาจะใหไดรบความส าเรจจ าเปนตองวางแผนพฒนาโดยไมสรางความเสยหายใหกบสงแวดลอม ในการประชมทมอนทรล เมอเดอนกนยายน ค.ศ. 1987 ประชาคมนานาชาตตกลงใหลดการใชสารคลอโรฟลโอโรคารบอนลงครงหนงกอนสนศตวรรษน เพอปองกนแกไขการทกาซดงกลาว ท าใหชนโอโซนในบรรยากาศชนบนเบาบางลง การทนกวทยาศาสตรท างานคนควาเรองสารเคมทปะปนอยในบรรยากาศและเรองชนโอโซนในบรรยากาศถกท าลายลง มสวนผลกดนใหมการท าขอตกลงเกยวกบสารเคม โดยเฉพาะคลอโรฟลโอโรคารบอน ซงใชท าโฟมและผสมในน ายาปรบอากาศรถยนตและสเปรยกระปอง ประเทศชลและอารเจนตนาไดรบผลกระทบทเกดขนจากการทโอโซนบรเวณขวโลกใตถกท าลายจนเปนรโหวและขยายกวางขนเรอยๆ ประชาชนของทงสองประเทศไดรบความเสยหายจากแสงอลตราไวโอเลตทแรงกลาขน ขบวนการเรยกรองใหมการอนรกษสงแวดลอมเรมขนโดยการน าของราเชล คารสน โดยนยายทเขยนขนเมอ ค.ศ. 1962 ชอฤดใบไมผลทเงยบเหงา (Silent Spring) ปญหาสวนใหญในขณะนน เปนเรองมลพษอนเนองมาจากยาฆาแมลง มลพษจากโรงงานอตสาหกรรม ซงประเทศในโลกทสามอางวาประเทศเหลานนไมมโรงงานอตสาหกรรม แตหลงจากนนไมนานประเทศตาง ๆ กเรมตระหนกวาประเทศของตนกเรมมปญหาสงแวดลอมทรายแรงเชนเดยวกนปญหาของประเทศเหลานสวนใหญไมไดเกดจากสารเคม แตเปนปญหากายภาพ เชน ปาไมถกท าลายและหนาดนถกชะลางสกกรอน ตอมาขอบเขตของปญหาเกยวกบสงแวดลอมไดเพมขนมากมาย เชน ตงแตป ค.ศ. 1984 เรมมปญหาฝนกรด กลมนกปาไมชาวเยอรมนกลมหนงพบวาปาไมของประเทศเยอรมน รอยละ 8 ไดรบความ-เสยหายจากฝนกรด ในป ค.ศ. 1988 มรายงานวาปาไมของ 22 ประเทศในยโรป ไดรบความเสยหายจากฝนกรด ขณะนในประเทศเยอรมนรายงานวา ปาไมกวาครงของประเทศไดรบความเสยหาย หรอก าลงจะตาย ในชวง ค.ศ. 1960 - 1970 ไมพบทไหนเลยทมความเสยหายจากฝนกรด แตปจจบน

154

ตองระวงเรองมลพษของอากาศเพราะจะท าใหเกดฝนกรดแลวสรางความเสยหายแกปาไมดวย ในประเทศแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตกมปญหาจากฝนกรดเชนเดยวกนกบประเทศในยโรป การเปลยนแปลงของลมฟาอากาศเคยเปนแตเรองทพดกนตามสมมตฐานมาตงแตตอนตนครสตศตวรรษน สงทเกดขนเมอไมนานมานกคอ มหลกฐานทวาโลกก าลงรอนขนเรอยๆ โดยรายงานของคณะนกอตนยมวทยาของประเทศสหราชอาณาจกรและของคณะนกส ารวจธรณวทยา จากสหรฐอเมรกา ซงมหลกฐานตรงกนสงนเปนปญหาสงแวดลอมระดบโลก การแกไขปญหาสงแวดลอมนบางประเทศเรมท ากนบางแลว เชน สหรฐอเมรกามการก าหนดมาตรฐานประสทธภาพของเครองใชในบานเรอน กฎหมายมไดก าหนดมาตรฐานพลงงานของเครองใชตางๆ ในบานเรอนหรอแมแตบรษทแมคโดนลดกเลกใชภาชนะทท าจากคลอโรฟลโอโรคารบอน หรอโฟมใสอาหารทซอออกไปจากราน การเปลยนแปลงเพอหนไปใชระบบพลงงานทเปนผลด ตอสงแวดลอมมตวอยาง เชน บรษทคอรนนงเคมคอล เลอกใชพลงงานจากไมฟนแทนการใชไฟฟาจากโรงงานไฟฟาปรมาณและไดท าสวนปาของบรษทมเนอท 1,200 เอเคอร ปลกดวยพนธไมโตเรว เพอใหมไดฟนปอนโรงงานตลอดไป ปจจบนความกาวหนาใหมๆ ทางเทคโนโลยไมใชเรองของพลงงานปรมาณ หากแตเปนเรองเซลลท าพลงงานไฟฟาจากแสงอาทตยหรอโฟโตโวลเตอกเซลล หรอไมกพลงงานจากน าพรอน หรอพลงงานจากลม พลงงานทไมสนเปลองเหลานคอเรองทจะตองบกเบกตอไปในดานพลงงานวศวกรสามารถชวยไดดวยการคดเรองการใชพลงงานอยางมประสทธภาพ เชน ควรจะออกแบบอาคารอยางไรพลงงานจงจะไมรวไหล และออกแบบระบบการขนสงอยางไรจงจะไมปลอยกาซคารบอนออกมาและท าใหโลกมอณหภมสงขน ดานสถานะปาไมของโลก เมอ ค.ศ. 1982 องคการอาหารและเกษตร (FAO) แหงสหประชาชาต เคยส ารวจขอมลในเรองปาดงดบ ประมาณวายงเหลออยราว 17,500 ลานไร ปาโปรง เชน ปาซาวานา ซงมทงหญาสลบอยแบบปาในแอฟรกาและในบราซลนน ทวโลกยงเหลออยประมาณ 800 ลานไร รวมแลวทวโลกยงมปาเหลออยราว ประมาณ 25,000 ลานไร เกอบสามเทาของพนทเพาะปลกทวโลก ปาละเมาะหรอพนทเพาะปลกทถกทงรางจนมตนไมขนมาใหมกมอยมากเชนกน รวมกนทงหมดแลวถอวาโลกเรายงมพนทซงเปนปาอยราวรอยละ 40 ของพนทของโลกทงหมดทเปนพนดน จากการศกษาขององคการอาหารและเกษตร พบสงทนาวตก คอ ปาไมเมองรอนถกตดไปรวดเรวมาก โดยเฉพาะพนทเขตรอนปรากฏวามการท าลายปาไมไปปละประมาณ 70 ลานไร ในชวงทศวรรษ ค.ศ. 1980 ในขณะทมการปลกปาไดเพยงประมาณ 6.2 ลานไรเทานน เรยกไดวาปาไม ถกท าลายไป 10 ไร ปลกปาใหมไดเพยง 1 ไร ยงในแอฟรกาอตรายงสง คอ ท าลายปาไม 29 ไร แตปลกปาใหมไดเพยง 1 ไร ส าหรบในเอเชยอตราอยในราว 5 ตอ 1 ไร

155

การโคนปาเพอท าการเพาะปลก เปนสาเหตส าคญของการสญเสยปาไมในเขตรอน เนองจากประชากรมจ านวนเพมขน การกระจายกรรมสทธในทดนไมเปนสดสวนเสมอภาคกน การขยาย การสงออกสนคาเกษตรกรรมท าใหพนทเพาะปลกทมอยเดมไมเพยงพอชาวไรในชนบทจงมกถางปาเพอขยายพนทเพาะปลกในพนทซงเปนปามากอนและมหนาดนบาง มการปลกพชซ าทเกาไปเรอยๆ ในไมชาดนกจด เกษตรกรกถางปาเพมขนเรอยๆ และอกประการหนง ประชากรทเพมขนในแอฟรกา และเอเชย ท าใหมการตดตนไมไปท าฟนมากขนจนเกนขดความสามารถของปาไมทจะเตบโตไดทน การตดไมท าลายปาในประเทศเขตอบอนลดลงไปหลงจากไดมการบกเบกปาไม เพอท าเปนพนทเพาะปลกมานานหลายศตวรรษแลว ปญหาปจจบนคอปญหาสารเคมทปะปนอยในอากาศท าใหเกดฝนกรด ซงเปนอตรายตอตนไมในปา โดยเฉพาะในสวนใหญของปาในยโรปโดยเฉพาะยโรปภาคเหนอและภาคกลางมปาไมอยประมาณ 190 ลานไร ไดรบผลเสยหายจากปญหามลภาวะของอากาศ (มกดา สขสมาน, 2537) 4.3.2 ผลทเกดจากวทยาศาสตรและเทคโนโลยตอสงคมโลก วทยาศาสตรและเทคโนโลยสมยใหม น าใหเกดผลดตอมนษยมาก ในขณะเดยวกนกท าใหเกดผลเสย เชน ปญหาสงแวดลอมถายอนกลบไปจะพบวาเกดจากความเจรญกาวหนาทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยนเอง แตจะไปโทษวทยาศาสตรเทคโนโลยอยางเดยวกไมไดเพราะไมใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยทท าใหเกดปญหา แตการใชของมนษยตางหากทกอใหเกดอนตราย วทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนเพยงเครองมอ ไมมจตใจ ศลธรรม แตตวมนษยผ ใช เปนผท าลายสงแวดลอมเพยงเพอใหความเปนอยของมนษยสขสบาย ปญหาส าคญในปจจบนอยท ความสมดลของประโยชนทไดรบกบปญหาทมนกอขน แตสงส าคญทท าใหเกดความเจรญกาวหนา ทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยคอ การเพมความตองการพลงงานสงขน การผลตอาวธทมประสทธภาพสง สงครามในปจจบนท าลายสภาพแวดลอมในวงกวางขน เชน สงครามในเวยดนาม ท าลายพนทเกษตรกรรมดวยการทงระเบดสารเคมทใชโปรยใหใบไมรวง ซงกนเวลานานทจะปรบปรงผนดนใหเหมาะในการท าการเกษตรหรอปลกปาขนมาใหม ทงสารพษและกาซพษสามารถทจะท าลายมนษยใหสญสนทงชาตพนธหรอผลขางเคยงของมนอาจจะถงขนาดทท าใหโลก กลบไปสสภาพทไมมสงมชวตเหมอนดงเมอพนลานปกอน อตสาหกรรมสมยใหมจะใชพลงงานมากขน เชน การผลตเสนใย แตเดมใชฝายหรอขนสตว ซงใชพลงงานทไมตองซอหาคอพลงงานแสงอาทตย แตปจจบนพวกเสนใยเทยมใชพลงงานในรปแบบตางๆ ทกอใหเกดปญหาสงแวดลอม เชน ปญหาการก าจดขยะหรอการขนสงวตถดบและสนคา ซงเปลยนจากการขนสงทางรถไฟมาเปนรถบรรทกซงใชพลงงานสงกวาเพราะการสรางถนน

156

ตองการซเมนต เหลกกลา และสารเคม รวมทงเนอทถนนมากกวารางรถไฟและยงท าใหอากาศ เปนพษดวย นอกจากนนความกาวหนาทางอตสาหกรรมกอใหเกดผลเสยตอสขภาพ งานบางชนด เปนอนตรายตอสขภาพ เชน คนงานเหมองถานหนจากการทเปนโรคปอดด า เปนตน ทางดานเกษตรกรรม มนษยตอสกบการไดมาซงอาหาร ซงปจจบนการตอสลดลงเพราะวทยาศาสตรและเทคโนโลย สามารถเอาชนะโรค ความแหงแลง แมลง หรอภยอนตรายทางธรรมชาตทเปนสาเหตของความอดอยากของมนษยโลก หลงจากทมการพฒนาทางเกษตรกรรมโดยผลตปยเคมแทนปยอนทรยธรรมชาตหรอการใชยาก าจดศตรพช ในทสดผลน นกย อนเขาสตวมนษยเอง และยงกอใหเกดปญหาตอดน น า อากาศ อกดวย เพราะมลสตวหรอของเสยอนๆ ทเคยเปนปยปรบปรงดนไดดกลบไมไดใช ท าใหดนขาดความอดมสมบรณจงตองเพมปยมากขน ปญหาการขจดของเสยเหลานจงตามมาและสารเคมตางๆ ทใชจะเปนอนตรายตอตวมนษยผบรโภคขนสดทาย สงคมในสมยทวทยาศาสตรและเทคโนโลยเจรญกาวหนา ยอมแตกตางจากสมยโบราณ ไมมใครอยากจะสบฟนมาใชหรอปนดายทอผาเองเพราะมสนคาส าเรจรปหลายอยางใหแลว เมอความตองการพนฐานไดผลสมใจ มนษยกใชชวตในแบบฉบบสงคมสมยใหม ซงความตองการ ในสนคาและการใชพลงงานเปลองมากขน งานใดทตองใชแรงคนกมเครองจกรเขามาแทนท ท าใหมนษยไมไดออกก าลงกาย เกดปญหาดานสขภาพจต เชน เครยด และดวยสงคมสมยใหมมนษย ตางกมงเขามาท างานในเมองใหญๆ ซงเปนปญหาจราจรตดขด การพอกพนของเสย อากาศ น า ดน รวมทงมลภาวะทางเสยง ซงเปนปญหาในเมองทเกดจากประชากรในเมองเพมขนอยางรวดเรว วทยาศาสตรและเทคโนโลย มผลกระทบตอระบบการเมองและเศรษฐกจ คาใชจายทเสยไป ตอการท าลายท งประชาชนและทรพยสน รวมท งเ งนทตองจายไปกบการปองกนและแกไข สงแวดลอมเปนพษเปนภาระหนกตอผผลตและผเสยภาษ ดงนนรฐบาลจงมสวนเกยวของตอปญหาน เพราะเปนเรองของสงคมสวนรวม คนๆ เดยวไมสามารถแกไข วทยาศาสตรและเทคโนโลย จงตองมสวนชวยปรบปรงคณภาพสงแวดลอม ปจจบนน นกอนรกษสงแวดลอมมองวทยาศาสตรและเทคโนโลยในดานผลเสยมากกวา โดยทวทยาศาสตร และเทคโนโลยสมยใหมกยงจ าเปนส าหรบมนษยอยอก คนสวนมากจองอยทประโยชนทจะไดรบ จากเทคโนโลย ไมใชผลขนสดทาย ตวอยางเชน การพฒนาแหลงพลงงานทสะอาดซงตองใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยในการปรบปรงคณภาพของอากาศ หนจากกมมนตรงสและมลภาวะทางดานความรอน เพอวาจะยงคงมพลงงานเหลอเพยงพอส าหรบเครองจกรกลและหาวธแกปญหาผลกระทบตอสงแวดลอมทเกดจากวทยาศาสตรและเทคโนโลย โดยทนกวทยาศาสตรพยายามทจะใชผลกระทบนใหเปนประโยชนมากทสด

157

กอนทสงคมจะรถงผลกระทบของความเจรญทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยตอสงแวดลอม วทยาศาสตรและเทคโนโลยชวยใหมนษยปลอดภยและมความเปนอยทสขสบาย เชน ดานการแพทย หรอความปลอดภยจากรถยนต จากการใสเครองปองกนไอพษหรอลดเสยงรบกวนลง อยางไรกตามการเปลยนแปลงเทคโนโลยเพอแกปญหาสงแวดลอมเปนเรองของคนทวโลกทจะตองยอมรบ ในคาใชจายทสง รวมทงราคาสนคาแพงขนอก จากการออกแบบผลตภณฑใหมๆ เพอลดอนตราย ทจะเกดขน นกวทยาศาสตรและวศวกรใชเทคโนโลยสมยใหมในการตรวจหา ขจดและหมนเวยน ของเสยและสารพษ (เปรมจตต แทนสถตย, 2535) 4.3.3 แนวคดเกยวกบวทยาศาสตรและเทคโนโลยทเหมาะสม การพฒนาเศรษฐกจและสงคมทด าเนนอยในปจจบนไมมวนทจะกอใหเกดความมงคงสมบรณโดยทวหนากนได แตประโยชนสวนใหญจะเกดขนกบนกธรกจหรอนายทนเทานน ส าหรบประชาชนจะไดรบแตหนสนและความยากล าบากตอไปไมสนสด หลงจากทประเทศไทยตองเสยเปรยบดลการคาแกตางประเทศอยางมหาศาลภายในระยะเวลา 20 ป ทผานมา และตองเสยเปรยบดลการคาอยตอไป แกบางประเทศ กหว งวาเ มอไดเรงพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยอยางจรงจงดงปรากฏ ในการวางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 6 (พ.ศ. 2530 - 2534) เปนตนมา กจะแกไขภาวะการขาดดลการคาลงได เ มอสามารถใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยผลตสนคา ขนใชภายในประเทศไดเอง และสงสนคาทมคณภาพออกไปแขงขนในตลาดโลกไดมากขน แนวคดทขดแยงกบการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย คอ แบร คอมมอนเนอร (Barry Commoner) นกวทยาศาสตรและนกสงแวดลอมชาวอเมรกน กลาววา ประเทศทมความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยอยางสหรฐอเมรกานน ประชาชนแตละคนจะตองใชพลงงานกนคนละ10,000- 15,000 กโลวตตตอชวโมง ในเวลา 1 ป ขณะทประชาชนในประเทศดอยพฒนาหรอทลาหลงทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ใชพลงงานเพยงคนละ 1,000 กโลวตตตอชวโมง ในเวลา 1 ป เทานน หรอมนษยเราแตกอนนนใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต เพยงเพอการมชวตอยและใชทรพยากรในปรมาณทพอดหรอนอยแตการมความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยในปจจบน ท าใหตองใชทรพยากรธรรมชาตในการด ารงชวตทเพมขน ซงการทตองใชทรพยากรธรรมชาตมากขนเชนนเองท าใหตองใชพลงงานเพมมากขนไปดวย ขณะเดยวกนสบเนองมาจากความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ไดท าใหอากาศเสยสรางสารกมมนตภาพรงสและสารสงเคราะหอนๆ เชน พลาสตก ยาฆาแมลง ยาฆาวชพชและสารอนๆ ทเกดจากโรงงานอตสาหกรรม ซงลวนเปนอนตรายตอสงแวดลอมและชวตมนษย ถาจะขยายความจากทแบร คอมมอนเนอร กลาวไวกคอ แมจะไดพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยของประเทศ

158

จนสามารถผลตปยเพอใชในการเพมผลผลตทางการเกษตรไดเอง จะแกปญหาการขาดดลการคา กบตางประเทศลงได แตการใชปยทเรยกวาปยวทยาศาสตรนน นอกจากจะท าใหดนเสยแลว ยงท าใหไนโตรเจนทอยในสวนประกอบของปยไหลลงสแหลงน าแลวกอใหแกคณภาพของน าทเราเคยใชกนอย ถาจะกลาวอกอยางกคอ การพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยอาจชวยแกปญหาเศรษฐกจไดระยะหนง แตในระยะยาวแลวทรพยากรทจะเปนปจจยส าคญในการผลตสนคา นอกจากจะถกน ามาใชอยางรวดเรวจนไมพอใชแลว ยงกอใหเกดความเสอมโทรมแกทรพยากรทางธรรมชาตอกดวย แบร คอมมอนเนอร ย งกลาวไวชดเจนวา อากาศเสยทเกดขนในตวเมองหรอน าเสย ตามแหลงน าตางๆ หรอการสญพนธของสตวและพชหลายชนด ลวนเปนผลสบเนองมาจากการพฒนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยทงนน กลาวคอ เทคโนโลยในการสรางรถยนต เครองยนตกอใหเกดมลพษแกอากาศ น า และเทคโนโลยในการผลตยาฆาแมลงท าใหสตวหลายชนดสญพนธ เปนตน ความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย อาจท าใหบางคนร ารวย อนเนองมาจากความรทท าใหใชทรพยากรธรรมชาตไดมากและกวางขวางยงขน แตผลกระทบทจะเกดขนตอน า อากาศ ดน และสขภาพอนามยของมนษย เปนผลทมนษยทกคนจะตองไดรบโดยเทาเทยมกน ซงไมเปนการยตธรรมส าหรบผทมไดร ารวยจากการคดคนเทคโนโลย ประเทศไทยอาจลดการขาดดลการคา จนถงกบไดเปรยบดลการคา แตในระยะยาวถาเรา หรอทกประเทศไมมทรพยากรหรอมแตทรพยากรทเสอมสภาพหมดแลวคงจะด ารงชวตอยไมได เพราะถงจะอยางไรกตามมนษยเรากจะยงตองอยกบธรรมชาต อาศยธรรมชาตและเปนสวนหนง ของธรรมชาตอยตลอดไป ดงนน การคดพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยจงจ าเปนตองคดใหรอบคอบ ลกซงเพยงพอ มฉะนนจะตองนงแกปญหากนอยไมสนสด จงไมแนใจวาการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย ตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 6 -7 และ 8 นน มความระมดระวงกนมากนอยเพยงใด จงไมควรตงความหวงกบการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยมากจนเกนไปนก แมนกวทยาศาสตรและนกสงแวดลอมอยางแบร คอมมอนเนอร จะไดชใหเหนถงผลกระทบจากการพฒนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยวา การพฒนาทมงหวงและท ากนอยในปจจบนน เปนการฆาตวเองของมนษยหรอการเดนไปสความตายนนเอง แตถาจะมองกนในแงดบางกพอจะไดวา ถาจะต งความหวงกบการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยกนใหจรงจงแลว จะตองหวงผล จากการพฒนาไววาจะไมกอใหเกดผลกระทบตอธรรมชาตหรอสงแวดลอม โดยทวทยาศาสตร และเทคโนโลยตองไมกอใหเกดมลพษหรอท าใหสภาพแวดลอม ทรพยากรเสอมลงไป มฉะนน กจะตองมแผนพฒนาทรพยากรและสงแวดลอมในทกๆ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม ทจะมขน ในอนาคต ซงหมายถงการทตองใชทรพยากรหรอสงแวดลอมมาพฒนาสงแวดลอมอกนนเอง ดงนน

159

การพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย โดยขาดความระมดระวงกจะเปนการพฒนาแบบหมาหางดวน ตามททานพทธทาสเคยกลาวไวนนเอง การพฒนาทใหผลถาวร คอ การใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยทดนน อาจเปนการยากทจะพจารณาดวาอยางไรจงเรยกวาวทยาศาสตรและเทคโนโลยทด อยางเชน การคดยาก าจดแมลงทเรยกวา ดดท ทพอล มลเลอร นกเคมชาวสวส เปนผคดไดเมอ 40 – 50 ปมาแลว นบวาเปนความส าเรจ อนยงใหญของมนษย จนท าใหผคดยาก าจดแมลงชนดนไดรบรางวลโนเบล แตถาเมอพจารณาถงอนตรายจาก ดดท ในปจจบนแลว ผทไดรบรางวลกนาจะตองคนรางวลกนทเดยว ทงนเปนเพราะขอจ ากดทวา มนษยเรานยงตองเรยนรเรองธรรมชาตกนตอไปอกนาน คงไมมใครยบย งความตองการของมนษยทเกดขนเปนเงาตามตวของการเพมจ านวนประชากรลงได แตมนษยอาจลดการใชจายตางๆ ในชวตประจ าวนลงได โดยทจะไมใหเกดความเสยหาย แกสขภาพอนามย ลดความฟมเฟอยในชวตเสยบางและลดความสญเสยทรพยากรในกระบวนการผลตใหไดมากทสด ความประหยดไมฟงเฟอเปนอกแงหนงของการพฒนาทนาจะท าได แตจะมงพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยกนจรงๆ และใหไดผลคมคานน ตองเปนวทยาศาสตรและเทคโนโลย ทไมกอใหเกดผลเสยหายตอธรรมชาต ดงทแบร คอมมอน เนอร กลาวไว และตองท าใหเกดความ-สญเสยทรพยากรนอยทสดดวย การยดหลกการอนรกษสงแวดลอมและการอนรกษทรพยากรธรรมชาตทรพยากรธรรมชาตลวนเปนองคประกอบของสงแวดลอมทจะตองมความสมพนธซงกนและกนอนจะท าใหสงแวดลอมหรอระบบนเวศเกดความสมดล แตการรอยหรอของทรพยากรอยางรวดเรว รวมทงกระบวนการผลตและแปรรปทรพยากร และการใชทรพยากรทเพมมากขนไดกอใหเกดสารพษในสงแวดลอม ท าใหสงแวดลอมขาดความสมดล ดงนนการอนรกษสงแวดลอมและการอนรกษทรพยากรธรรมชาต จงมความหมายเชนเดยวกน การอนรกษทรพยากรธรรมชาตเปนค าทเรมน ามาใชไดไมนานมาน เมอมนษยประสบกบปญหาความเสอมโทรมของสภาพแวดลอม ท าใหเ กดแนวความคดทจะสงวนรกษาคณภาพ ของสงแวดลอมเอาไว อนจะเปนประโยชนตอการด ารงชวตของมนษยเองโดยตรง ดงนนการอนรกษทรพยากรธรรมชาตจงหมายถง การใชทรพยากรนอยทสดหรอใชใหมประสทธภาพมากทสด และกอใหเกดผลเสยแกสงแวดลอมนอยทสด เพอใหมนษยทจะเกดมาในรนตอไปมทรพยากรธรรมชาตไวใชในการด ารงชวตตอไป

160

4.3.4 โครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาต เมอไดมการตนตวในดานวกฤตการณสงแวดลอมขนทวโลก ในตอนปลายทศวรรษทแลว(1960-1970) นน รฐบาลสวเดนไดเสนอตอสภาเศรษฐกจและสงคมขององคการสหประชาชาต เมอป ค.ศ. 1968 วาโดยเหตทวกฤตการณสงแวดลอม อนประกอบดวยวกฤตการณอาหาร วกฤตการณพลงงาน วกฤตการณประชากร วกฤตการณสงแวดลอมเปนพษ และอนๆ นนเปนวกฤตการณของโลกทจะสงผลสะทอนถงคนทวโลกทกชาตทกภาษา จงสมควรอยางยงทองคการสหประชาชาต ซงเปนองคการของโลก มประเทศตางๆ ทวโลกเปนสมาชก จะไดใหความสนใจตอเรองนอยางจรงจง ทประชมใหญขององคการสหประชาชาตจงมมตใหจดประชมครงใหญขนทกรงสตอกโฮลม ระหวางวนท 5 - 16 มถนายน ค.ศ. 1972 โดยมรฐบาลสวเดนเปนเจาภาพ เรยกวา “การประชมสหประชาชาตเรองสงแวดลอมของมนษย” (UN Conference on the Human Environment) วตถประสงคของการประชมรวมกนน ท าใหเกดบรรยากาศซงมความเปนมตรจนสามารถ หาขอยตประกาศปฏญญาวาดวย สงแวดลอมของมนษย (Declaration on the Human Environment)รวมกนไดโดยผแทนจาก 113 ประเทศ นบวาเปนผลส าเรจอยางงดงามบรรยากาศซงประเทศตางๆปกตมความขดแยงกน สามารถหนหนาเขาหากนเพอรวมขจดภยนตรายทก าลงคกคามโลกอยเชนน ตอมาภายหลงไดรบการกลาวขวญถงเสมอๆ วาเปน “น าใจแหงกรงสตอกโฮลม” (The Spirit of Stockholm)และดวยเหตนเอง วนท 5 มถนายน อนเปนวนเรมการประชมครงยงใหญน จงไดรบเลอกใหเปนวนสงแวดลอมของโลก (World Environment Day) เพอเปนทระลกถงจดเรมตนของการรวมมอระหวางชาตทวโลกในดานสงแวดลอม ขอตกลงรวมกนจากทประชมทกรงสตอกโฮลม มผลท าใหเกดเหตการณส าคญๆ ในดานสงแวดลอมขนหลายประการดวยกน ทจะยกมากลาวเปนตวอยาง ดงน 1. องคการสหประชาชาตไดจดตงโครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาต หรอ ยเนป UNEP (United Nations Environment Programme) ขน ซงมฐานะและศกดศรเทาเทยมกบโครงการพฒนา แหงสหประชาชาต (United Nations Development Programme) แสดงใหเหนวา สหประชาชาตไดใหความส าคญในดานสงแวดลอมไมยงหยอนไปกวาการพฒนา โครงการนประกอบดวยคณะมนตรจาก 58 ประเทศ คอ แอฟรกา 16 ประเทศ เอเชย 13 ประเทศ ยโรปตะวนออก 6 ประเทศ ละตนอเมรกา 10 ประเทศ และอก 13 ประเทศจากยโรปตะวนตกและอนๆ ซงรวมสหรฐอเมรกา มส านกเลขาธการประจ า ซงตอมาไดตงส านกงานใหญทกรงไนโรบ เมองหลวงของประเทศคนยา นบเปนส านกงานขององคการสหประชาชาตทส าคญแหงแรกทไปตงอยททวปแอฟรกา 2. มการจดตงกองทนสงแวดลอมสหประชาชาต (Un Environment Fund) ขน โดยการบรจาคจากประเทศสมาชก ทงนเปาหมายวาจะไดรบเงนมลคา 100 ลานเหรยญสหรฐในระยะเวลา 5 ปแรก

161

ซงในจ านวนนสหรฐอเมรการบวาจะบรจาคใหถง 40 ลานเหรยญสหรฐ และประเทศอนๆ กใหสญญาวาจะบรจาคเชนกน เงนทนจากโครงการนจะน าไปใชในการด าเนนโครงการตางๆ เพอปองกนแกไขปญหาสงแวดลอมทวโลก (นาท ตณฑวรฬห, 2528) หลงจากนนกมการประชมขนาดใหญ ทจดโดยองคการสหประชาชาตในท านองเดยวกบ การประชมทกรงสตอกโฮลม ขนอกหลายครงดวยกน คอ การประชมวาดวยเรองตางๆ ดงน 1) ประชากร ทเมองบคาเรสท ประเทศโรมาเนย ในป ค.ศ. 1974

2) เรองอาหาร ทกรงโรม ประเทศอตาล ในป ค.ศ. 1975 3) การประชมเรอง การตงถนฐานของมนษยทกรงแวนคเวอร ประเทศแคนาดา เมอป ค.ศ. 1976 3. การประชมวาดวยเรอง น า ทเมองมาเดลพลาตา ประเทศอารเจนตนา เมอป ค.ศ. 1977 โดยมการประชมตดตอกนมาทกป จนกระทง ค.ศ. 1992 อนเปนปทโครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาตไดจดใหมการประชมครงส าคญในวาระฉลองครบรอบ 20 ป ทกรงรโอเดอจาเนโร ประเทศบราซล การจดประชมมวตถประสงคเพอก าหนดชะตากรรมของโลกเกยวกบภาวะแวดลอม ทงในปจจบน อนาคต เรยกวาการประชมสดยอดของโลก (Earth Summit) ทงนผน าของประเทศตางๆ ทวโลกไดไปรวมประชมเพอปรกษาหารอพจารณาหาแนวทางทจะแกปญหาการคกคามสงแวดลอม ทมความคบขนมากขนทกขณะวกฤตการณดานสงแวดลอมเกดขนท งในระดบทองถน ประเทศ และสากล ประเทศรอบโลกซงสงผลกระทบถงกนหมดไมมากกนอย ไมชากเรว และคาดวาผลกระทบพรอมๆ กนหลายดาน เชน บรรยากาศความหลากหลายทางชวภาพของพนธพชและสตว แผนดนและเนอดนรวมทงทองทะเล มหาสมทร และบรเวณชายฝงรอบโลก ซงเปนทมาของการศกษาคนควา ของผเชยวชาญในดานตางๆ ทเปดเผยแกสาธารณชน และเรงปลกจตส านกใหทกคนไดรบรและรวมกนรบผดชอบในการอนรกษโลกใบเดยว (Only One Earth) ใหคงอยตลอดไป ส าหรบประเทศไทยไดมการจดตงส านกงานคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตขน โดยงานสวนใหญกมลกษณะเชนเดยวกบองคการยเนฟ คอ ก าหนดนโยบาย ตรวจสอบ ประเมนผล ด าเนนการปรบปรงแกไขใหการศกษาคนควาวจย แตปญหาสงแวดลอมกยงคงเปนปญหาใหญส าหรบสงคมไทย พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดมพระราชด ารสเสมอมานบแต พ.ศ. 2532 ในโอกาสทพสกนกรชาวไทยไดเขาเฝาเพอถวายพระพร เนองในวโรกาสเฉลมพระชนมพรรษาในวนท 4 ธนวาคม คณะรฐมนตร จงมมตใหวนท 4 ธนวาคมของทกปเปน “วนสงแวดลอมแหงชาต” โดยเรมจากปพ.ศ. 2534 เปนตนมา พรอมกนนรฐบาลยงไดก าหนดใหป พ.ศ. 2532-2534 เปน “ปอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม” (วไล วงศสบชาต, 2535)

162

การน าวทยาศาสตรและเทคโนโลยมาใชในการพฒนาอตสาหกรรม จงมท งคณและโทษ คณประโยชนทไดรบท าใหไดผลผลตจ านวนมากและรวดเรว สวนโทษนนมการน าทรพยากรธรรมชาต และสารเคมมาใชในปรมาณมาก และขาดการจดการทเหมาะสม เกดของเสยหรอกากทเกดจากกระบวนการใชและการผลตในอตสาหกรรม รวมทงของเสยทเกดจากมนษยทงในดานการอปโภค และบรโภค ของเสย (ขยะ) จงถกระบายสสงแวดลอม เชน พนดน แหลงน า และบรรยากาศ ท าใหมผลกระทบตอสงแวดลอมทมนษยอาศยอยใหเสอมคณภาพลง ซงเปนสาเหตส าคญทเกดปญหามลพษทางน า อากาศ ดน และเสยง การทหลายประเทศมงเรงพฒนาเศรษฐกจในดานอตสาหกรรม กยงเปนปจจยเรงใหปญหามลพษสงแวดลอมรนแรงมากยงขน ถงระดบวกฤต ปญหามลพษสงแวดลอม มผลกระทบตอคณภาพชวตของมนษย เชน การเสยงตอการเกดมะเรง ความพการของรางกาย และความเสอมโทรมทางจตใจ มนษยไดน าเทคโนโลยมาแกไขปญหามลพษสงแวดลอมทเปนกระบวนการตงแตการดแล ปองกนรกษา แกไข และการวางแผนปฏบต ก าหนดมาตรการบงคบ โดยมงเปาหมายสการพฒนาย งยน เปนแนวทางในการแกปญหามลพษสงแวดลอม และแนวทางแกปญหามลพษสงแวดลอมจะสมฤทธผลได มนษยตองมความรดานสงแวดลอม มลพษสงแวดลอม การวเคราะหปญหาสงแวดลอม และการประเมนผลกระทบสงแวดลอมทถกตอง

163

แบบฝกหดทายบทท 4

1. จงอธบายความหมายและสาเหตการเกดสถานการณสงแวดลอม ดงตอไปน 1.1 ภาวะเรอนกระจก (Greenhouse effect) 1.2 ฝนกรด 1.3 โอโซนในชนบรรยากาศ 1.4 ปรากฎการณเอลนญโญ (El Nino) 1.5 ปรากฎการณลานญญา (La Nina) 1.6 ปรากฎการณเอนโซ (ENSO) 2. ผลกระทบโดยตรงของกาซเรอนกระจกตออณหภมของผวโลก คออะไร จงอธบาย 3. ปรากฏการณเอลนญโญและลานญญา มความแตกตางกนอยางไร จงอธบายพรอมยกตวอยาง 4. โครงการศกษาวจยและพฒนาสงแวดลอมแหลมผกเบย อนเนองมาจากพระราชด าร อ าเภอบานแหลม จงหวดเพชรบร มวธการด าเนนการอยางไร จงอธบาย 5. ศนยศกษาการพฒนาเขาหนซอนอนเนองมาจากพระราชด าร ต าบลเขาหนซอน อ าเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทรา ตงขนเพอวตถประสงคใด และมวธการด าเนนงานอยางไรบาง จงอธบาย 6. โครงการแกมลงอนลง คออะไร มวตถประสงคในการสรางเพอแกปญหาสงแวดลอมใดไดบาง จงอธบาย 7. “วทยาศาสตรและเทคโนโลยมประโยชนตอความเจรญกาวหนาของมนษย แตในขณะเดยวกน กสงผลกระทบตอสงแวดลอมโลกเปนอยางมาก” ทานเหนดวยกบค ากลาวนหรอไม อยางไร

164

เอกสารอางอง นาท ตณฑวรฬห และพลทรพย สมทรสาคร. (2528). วทยาศาสตรสงแวดลอม และการบรหาร ทรพยากร. กรงเทพ ฯ : ส านกพมพไทยวฒนาพานช. มกดา สขสมาน. (2538). ชวตกบสภาพแวดลอม. พมพครงท 4. กรงเทพ ฯ : ส านกพมพมหาวทยาลย ธรรมศาสตร. Bruce, J. P. (1992). Meteorology and hydrology for sustainable development. World Meteorological Organization. Glantz, M., Katz R., and Maria Krenz. (1987). The Societal Impacts Associated with the 1982 – 1983 Worldwide Climate Anomalies. Environmental and Societal Impacts Group, National Center for Atmospheric Research, Colorado, U.S.A. Glantz, M.H. (2001). Currents of Change : Impacts of El Niño and La Niña on Climate and Society. 2nd edition, Cambridge University Press. Jim Laver. (1998). Prediction and Monitoring Products of the Climate Prediction Center (CPC). (preparing for workshop on seasonal climate prediction, Singapore, Feb. 9-10, 1998) NCEP. NOAA. Michael Glantz, Richard Katz and Maria Krenz. (1987). The Social Impacts Associated with the 1982-83 Worldwide Climate Anomalies. Environmental and Societal Impacts Group, National Center for Atmospheric Research. Nicholls N. (1987). The El Niño /Southern Oscillation Phenomenon, Climate Crisis, The Societal Impacts Associated with the 1982-83 Worldwide Climate Anomalies, UNEP and NCAR. Quinn W.H., David O. Zopf., Kent S. Short, and Richard T.W. Kuo Yang. (l978). Historical Trends and Statistics of the Southern Oscillation, El Niño, and Indonesian Droughts. Fishery Bull., 76, 663 - 678.