aa_02-online

aa_

I arc

hite

ctur

al a

ppro

ach

I gla

snik

nove

arh

itekt

ure

I bro

j 2 I g

odin

a II

I 201

2klj

učni

poj

mov

i I h

abita

t I n

ovog

ovor

I os

tvar

ive u

topi

je

Sadržaj

01 I Uvod

AKTUELNOSTI

02 I Konkurs za idejno rešenje dogradnje Gradske biblioteke u Novom Sadu 05 I ASK 201206 I Nova iskra - dizajn inkubator I MARKO RADENKOVIĆ

08 I MEDS - Meeting of Design Students I OLIVERA LEKIĆ

HABITAT

10 I Utopija I LJUBICA MILOVIĆ

12 I Urbanistički plan i stvaranje utopije I DARKO POLIĆ

13 I Habitat20 I Belgrade Eye I NEVENA POLEDICA

22 I NewNewBg I BRANISLAV SPASOJEVIĆ

24 I Generički grad I MILOŠ ŽIVKOVIĆ

26 I Kranovi za Beograd I SNEŽANA ANDRIĆ,

JELENA RADOJEVIĆ

29 I Živeti savremenu utopiju I JANA KAČAR

NOVOGOVOR

32 I A šta posle? Propast utopije u 20. veku I MARIJA RISTIĆ

35 I Grad u doba virtuelnog I MAŠA DRAKULIĆ,

SANJA VELISAVLJEVIĆ 38 I Ghost City - Ghost Planet I ANDREJ BERETA

OSTVARIVE UTOPIJE

40 I Think space - moralne granice 41 I We can’t buy - so we occupy! I ERIN OTA

44 I A Palace of human passion I PHILIPPE DE CLERCK

47 I Grundrisse I MARIABRUNA FABRIZI, FOSCO LUCARELLI

50 I Recikliranje društva I STJEPAN MIKETEK, KATARINA KOVAČIĆ

53 I Dispatch from the Moral Border I PATTY HEYDA

56 I Društveni centar u Novom Sadu: utopija, realnost, utopija I IVANA VOLIĆ, JASMINA BOŠKOVIĆ, NATAŠA VUJKOV

60 I Osvajanje prostora - ekspedicija Inex film I IVA ČUKIĆ

DIPLOMSKI RAD

63 I Kompleks osnovne škole I MILAN STEVANOVIĆ

architectural approach I glasnik nove arhitekture I broj 2 I godina II I 2012

Impresum

IZDAVAČ I Fakultet tehničkih nauka, Departman za arhitekturu i urbanizam, Trg Dositeja Obradovića 6, Novi Sad I www.ftn.uns.ac.rs, www.arhns.com

GRAFIČKI DIZAJN I PRIPREMA I ModelArt studio, www.modelart.rs

ONLINE IZDANJE I http://arhns.com/aa/

ŠTAMPA I Grafički centar “Grid”, Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad

REDAKCIJA I Krsto Radovanović I Jelena Čobanović I Dejan Mitov

CIP - Каталогизација у публикацијиБиблиотека Матице српске, Нови Сад72

АА. Architectural approach : glasnik nove arhitekture /glavni urednik Krsto Radovanović. - Vol. 1, br. 1 (2011) - . - Novi Sad : Fakultet tehničkih nauka, Departman za arhitekturu i urbanizam, 2011 - . - 26 cm

Tromesečno .ISSN 2217-7442COBISS . SR - ID 267897095

SARADNICI I Dragana Kozomora I Marija Ivančić

OBLIKOVANJE NASLOVNICE I Bojan Jančić, Vladimir Lakić

Reč uredništva aa_02 I 1

„Ne veruj u utopijske projekte, osim u one koje sam stvaraš.“

Danilo Kiš, Saveti mladom piscu

Vreme za koje se s pravom može reći da je ostalo bez ideala i jasnih vizija, ostavlja premalo mesta za maštanje o boljem svetu i društvu budućnosti. Vek koji je za nama svetu je doneo velike promene, zasnovane na utopijama - zamišljenim slikama ideal-nog društvenog poretka. Ipak, čini se da je vremenom došlo do prezasićenja, pa je današnje, postideološko, postmoderno (i u mnogo čemu drugom “post”) društvo ostalo uskraćeno za ovakve vizije. Izgubljeni u neoliberalnoj stvarnosti, večitim tranzicijama (iz niotkuda u nikuda), upravljani zakonima tržišta, mi se prepuštamo struji, iako nismo sigurni kuda ona vodi. Da li je, dakle, današnjem društvu potrebna utopija, kao jasan društveni projekat, ideja vodilja sveukupnog progresa? Smatra-mo da jeste, jer utopija je zasnovana na - nadi. Nadi u bolji svet i bolje čovečanstvo. Da li je arhitektura jedan od načina da se ovakve vizije i ispune, pitanje je na koje tražimo odgovor. Ono što pak sigurno znamo, to je da su utopijske vizije arhitekture imale ogroman uticaj na svet kakav poznajemo, iako su često dovodile do suprotnog efekta. Ipak, ako želimo bolje društvo budućnosti, moramo misliti i stvarati bolju građenu sredinu i arhitekturu koja teži da bude najbolja moguća, da bude idealna. Da li je moguće definisati utopije za 21. vek? Pitanja je mnogo, a vremena malo. Stoga je potrebno delovati, ovde i sada...

Daćemo sebi pravo da misao Danila Kiša, kojom smo započeli ovaj broj, nazovemo “savet mladom arhitekti“. Utopija upravo i počinje na individualnom planu, kao želja pojedinca da svet oko sebe učinim boljim. Kao mladi arhitekti, na početku svog puta, trudićemo se da se pridržavamo navedenog saveta. Trudićemo se i da još mnogo puta u rukama držite nove i nove brojeve ovog časopisa. Ipak, za to nam je potrebna i vaša pomoć. Stoga vas pozivamo da i dalje sarađujete sa nama i da ovo bude i ostane časopis svih nas.

Veliku zahvalnost dugujemo našim profesoricama, Nađi Kurtović-Folić i Ljiljani Vukajlov, za strpljenje i trud koji su uložile u pregle-danje tekstova. Zahvaljujemo Departmanu za arhitekturu i urban-izam i Fakultetu tehničkih nauka za podršku u štampanju, kao i svima onima koji prepoznaju značaj ovog časopisa.

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

ilustracija: Bojan Jančić i Vladimir Lakić

I aktuelnosti

U novembru 2011. godine održan je konkurs za idejno rešenje dogradnje Gradske biblioteke u Novom Sadu. Suvišno je govoriti o značaju konkursa za jednu arhitek-tonsku sredinu: možemo smatrati da su oni jedini način stvaranja pomaka u arhitekturi. Iako se u našem gradu konkursi retko završe stvarnom realizacijom objekta, ipak mlade arhitekte i studenti sve više shvataju značaj učešća na konkursima. U ovom broju vam predstavljamo neke od najzanimljivijih konkursnih rešenja, čiji su autori upravo mladi - arhitekte i studenti.

Biblioteka - mesto razmene informacijaautori: M E T _ A R

Arhitektonska grupa M E T _ A R osnovana je radi zajedničkog učestvovanja na arhitektonskim konkursima i istraživanja na polju arhitekture. Postoji u različitim oblicima od 2007. godine i nastav-lja sa radom sa namerom da postane relevantan element arhitek-tonske scene, kako u Srbiji tako i u inostranstvu.

Koncept projekta proizilazi iz teze da je savremena biblioteka izvor informacija sa neograničenim pristupom. Informacija je slo-bodna, nije i ne može biti materijalna stvar. lnformacija je poruka. Vodeći se ovim stavom, biblioteka postaje VELIKA GRADSKA ČITAONICA, mesto okupljanja, kulturni centar.

Transparentnost je glavni motiv oblikovanja objekta i ima za cilj da ostvari interakciju između unutrašnjeg prostora biblioteke i javnog otvorenog prostora gradskog trga. Na taj način gubi se stro-ga podela između untrašnjeg i spoljašnjeg prostora. Korisnici pros-tora i aktivnosti kojima se bave su vizualno “čitljvi”, što povećava zainteresovanost prolaznika, posećenost biblioteke, frekventost i dostupnost. Enterijer prati isti koncept, u vizuelnom, estetskom i funkcionalnom smislu. Prostori nove biblioteke su transparentni, “otvoreni”, lagani sa jasno čitljivim programskim celinama.

Novom delu biblioteke se pristupa kroz postojeći ulaz stare biblioteke. Na samom ulazu u novi deo nailazimo na zatvoreni atrijum koji se pruža kroz sve etaže novoprojektovanog objekta i stvara unutrašnji ambijent povezanosti „starog i novog“, kao i povezivanja celokupnog objekta po vertikali.

Konkurs za idejno rešenje dogradnje Gradske biblioteke u Novom Sadu

01 I Idejno rešenje arhitektonske grupe M E T _ A R

2 I aa_02

Funkcionalno, objekat ispunjava sve uslove iz raspisa konkursa. U prizemlju je smešten prostor biblioteke za decu, sa mogućnošću različitog organizovanja radionica i čitaonica. Ovaj prostor takođe je moguće transformisati u prostor za izložbe ili razna kulturna dešavanja. Vizuelno transparentan, ovaj prostor postaje veza gradskog trga ispred biblioteke i unutrašnjeg dvorišta, grdadeći sa njima jedinstveni prostorni ambijent. Dvorište biblioteke pred-stavlja zatvoreni, više intiman, zeleni ambijent, prema kome biblioteka ima mogućnost da se otvori i ostvari sinesteziju sa prostorom potpuno drugačije atmosfere od „onog sa druge strane zida“. Istovremeno, biblioteka svojom transparentnošću slučajnim prolaznicima pruža uvid u deliće tog prostora.

Na prvom spratu biblioteke nalazi se čitaonica sa različitim ambijentalnim celinama za učenje i pretragu literature. Drugi sprat biblioteke dobijen je pod nagibom krova od 45 stepeni. Najveću površinu ove etaže zauzima multifunkcionalna sala, koja u određenom vremenskom periodu, kada je to programski potrebno lako postaje dodatna čitaonica ili prostor za promocije i skupove. Na svakoj etaži se, pored programskih celina, nalaze i po dve kancelarije za administraciju biblioteke, orijentisane ka atrijumu.

Projekat teži da se uklopi u stari gradski ambijent, ali ne imi-tiranjem i kopiranjem arhitekture prošlih epoha, već da na savre-men način, materijalizacijom i oblikovanjem, bude lagan i sveden. Svojom transparentnošću u prvi plan stavlja aktivnosti koje se dešavaju u samom objektu, koje ga u svakom trenutku različito definišu i daju mu jedinstvenost.

Biblioteka kao kreativni prostorautori: Spasoje Radomilović, Predrag Vujanović, Marko Lazić i Slobodan Vojvodić

Osnovni koncept organizacije biblioteke predstavlja “otvoreni kreativni prostor”. Nasuprot prostora sa hodnicima i koridorima, koji usmeravaju korisnike ka određenim sadržajima objekta, ograničavajući pritom njihovu slobodu kretanja, otvoreni prostor nudi veće mogućnosti kretanja i slobodnog izbora cilja kretanja svakog pojedinca. Vizuelne granice različitih funkcija u enterijeru su određene mobilnim nameštajem, a ovakav otvoreni prostor bez zidova moguće je prilagoditi svakoj potrebi biblioteke. Umesto zi-dova, prostor je podeljen mobilnim panelima, koji poput laganih membrana omogućavaju stvaranje zasebnih celina unutar objekta.

Atrijum, kao centralni oblikovni motiv, predstavlja sponu između postojećeg i novog dela objekta. Pored simbolične pozicije spajanja novog i starog, atrijum takođe unosi prirodno osvetljenje u objekat. Zbog svoje centralne pozicije, atrijum predstavlja žižnu tačku objekta, prostor socijalizacije korisnika i zaposlenih. Soci-jalizacija je omogućena i među osobljem, izbegavanjem koncepta “kutija kancelarije” i korišćenjem multifunkcionalnih stolova, koji su lako sagledivi u prostoru, čime se stvara zdrava radna sredina.

Uklapanje objekta biblioteke u kontekst Gimnazijske ulice postiže se bojom fasade; boja fabrički zarđalog čelika predstavlja modernu interpretaciju okolnih fasada Biblioteke i Vladičanskog dvora. Pored tog, prostornog kontinuiteta, ovi paneli naglašavaju i vremenski kontinuitet – uticaj protoka vremena na arhitekturu. Svojom dinamičnošću, paneli omogućavaju promenljivost ob-jekta, čiji se vizuelni doživljaj na taj način menja u toku dana. U zavisnosti od osvetljenja i potreba sadržaja biblioteke, paneli se pomeraju, omogućavajući različite vizure; unutrašnjost ob-jekta može biti potpuno sagledljiva ili se može samo nazirati kroz šupljikave panele. U letnjem periodu, fasada objekta se otvara, čime se granice spoljašnjosti i unutrašnjosti gube; objekat se integriše u svoje okruženje i obrnuto, okruženje ulazi u objekat, privlačeći prolaznike da uđu i upuste se u istraživanje biblioteke.

aa_02 I 3

Biblioteka - mesto susretaautori: Kreativna zadruga (Maja Momirov, Marina Mihajlovski, Nebojša Jovin, Milan Šimšić i Aleksandar Lukić)

Značaj javne biblioteke za zajednicu se ogleda u tome što bib-lioteka predstavlja mesto koje je otvoreno za sve posetioce, mesto koje podiže generalni nivo znanja i kulture koristeći različite tehnologije, materijale i komunikaciju. Savremena biblioteka, od pasivne kolekcije knjiga i drugih medija postaje aktivan prostor za doživljavanje, mesto susreta, okupljanja i razmene znanja i kulture.

Glavni ulaz postojećeg objekta gradske biblioteke u Novom Sadu svojom pozicijom naglašava osu sa čije obe strane je orga-nizovano prizemlje biblioteke i koja se nastavlja ka unutrašnjem dvorištu parcele, ali je u trenutnoj organizaciji prostora nepro-hodna. Osnovna ideja projekta dogradnje temelji se upravo na osi koja prolazi kroz postojeći objekat, preko atrijuma, centralnog stepeništa, kroz objekat dogradnje i zatim skretanjem pravca, linijski potez se nastavlja prostornom rampom koja se završava iznad nivoa krova postojećeg objekta. Prodorom kroz staklenu krovnu strukturu dogradnje, rampa vizuelno povezuje objekat bib-lioteke i mesto susreta Dunavske i Zmaj Jovine ulice, mesto prvog trga u Novom Sadu.Ideja pravca nije toliko njegov cilj, već prostori kroz koje prolazi i koje povezuje. Linearni potez menja svoju fizičku strukturu od unutrašnjeg pasaža, preko atrijuma, stepeništa i pešačke rampe. Simbolično osa povezuje instituciju biblioteke kao temelj kolek-tivnog znanja i kulture zajednice, i centar najstarijeg jezgra grada, kao temelja prostornog razvitka zajednice. Ona povezuje dva ob-jekta, dve ideje biblioteke i dva vremena.

Prostorne celine objekta organizovane su oko centralnog stepeništa. Stubovi konstrukcije raspoređeni su na spoljašnjim zidovima i grupisani zajedno sa stepeništem i masivnom beton-skom konstrukcijom koja nosi pešačku rampu u centru objekta, obezbeđujući dinamičan i slobodan unutrašnji prostor. Forma stepeništa koje se sužava sa povećanjem visine u skladu je sa frekventnošću korišćenja prostora i atmosferom unutar njih. Najširi deo stepeništa, sastavni je deo atrijuma osmišljenog kao prostor za društvene aktivnosti. Na prvoj etaži objekta dogradnje smešteni su izložbeni prostor i multifunkcionalna sala. Najuži deo stepeništa vodi ka naučnoj čitaonici i informaciono-referalnom centru ispod staklenog krova koji omogućava prirodno osvetljenje, dok maksi-malna distanciranost od atrijuma obezbeđuje neometani rad ko-risnika. Kretanje između etaža, prelistavanje građe i razgovori koji se odvijaju u okviru stepeništa, predstavljaju prelazni funkcionalni nivo između dinamičnih dešavanja unutar atrijuma i čitaonice na poslednjoj etaži koju karakteriše atmosfera mira i tišine.

Fasada ka Gimnazijskoj ulici osmišljena je kao kontinualna polica za knjige koja se proteže kroz sve etaže objekta završavajući se u nivou krovnog venca. U fasadu je inkorporirana građa u slo-bodnom pristupu i građa koja je vremenom izašla iz upotrebe. Promenjiva igra punog i praznog u okviru rastera polica daje dinamičnost celokupnoj fasadi dok materijalizacija u staklu omogućava prolaznicima da vide unutrašnjost objekta. Prodor prirodne svetlosti omogućen je kroz prazna polja, dok same po-lice predstavljaju brisoleje za kontrolu insolacije.

Ideja kontinulane police predstavlja tradiciju biblioteke koja se pored savremenih tehničkih inovacija i dalje temelji na knji-gama. Ona objektu daje jasnu čitljivost funkcije. Fasada ukazuje da je knjiga prvobitan razlog nastanka biblioteka koji se ne sme zaboraviti, dok atrijum omogućava socijalnu interakciju kao sim-bol savremene biblioteke..

4 I aa_02



ASK 2012

Arhitektonski studentski kongres (ASK) je godišnje okupljanje studenata arhitetkure sa prostora nekadašnje Jugoslavije. Održava se svakog proleća u drugom gradu i tako već jednu deceniju. Prvi ASK organizovan je u Ljubljani 2002. godine, a naredne godine kongres je već stigao u Novi Sad. Ove godine studenti sa novosadskog fakulteta organizuju ASK po drugi put, u periodu od 26.04. do 30.04.

Tipična struktura jednog ASK-a podrazumeva kombinacjiu preda-vanja lokalnih stručnjaka sa izlaganjima studentskih delegacija iz svakog grada na zadatu temu. Tako je tema ove godine „Novi arhitektonski programi: inovacija ili recikliranje?“ Studentski pred-stavnici svakog fakulteta su pozvani da daju neku svoju refleksiju na tu temu, po mogućstvu sa lokalnim primerima, kao i da pošalju po jedan plakat za izložbu kongresa. Takođe, uvek se organizuje i celodnevna radionica, a ove godine će se ona zapravo odigrati u ekskurzijskom duhu, u Mokrinu, na imanju Terra Panonica.ASK ima posebnu čaroliju jer je odigrao ključnu ulogu u negovanju kotakata između studenata sa jugoslovenskog kulturnog prostora u kontekstu XXI veka. Radi se o generacijama koje verovatno inače ne bi imale prilike za upoznavanje sa svojim kolegama iz drugih republika i pokrajina zbog osiromašenih veza unutar ovog

post-konfliktnog prostora. To je sigurno najvažniji aspekt ASK-a, pa se njegov učinak meri svim saradnjama i zajedničkim pro-jektima koji su ostvareni nakon 5 kongresnih dana, zahvaljujući kontaktima ostvarenim na ovom susretu. Potom, velika vrednost ASK-a je što stavlja grad u prvi plan, kako i dolikuje arhitektima i urbanistima. Svaka delegacija predstavlja svoj fakultet tj. grad, a ne državu, imena novih država se ni ne pominju. Ovakva praksa je logična u kontekstu uspostavljanja nove geografske i društvene paradigme koja vraća fokus na gradove i regije umesto problematičnog modela nacionalne države. Konačno, kongres je apsolutna grassroots stuktura, organizovana od strane samih studenata, uz nužnu podršku fakulteta kao javne ustanove. Tako studenti imaju prilike da preuzmu odgovornost za celokupno vođenje ovako važnog događaja, što opravdava atribut studentski u imenu kongresa.

Do sada je održano 10 kongresa, sa temama:2002. Ljubljana - 10 godina kasnije/10 let kasneje2003. Novi Sad - Savremeni tokovi – lokalni uslovi2004. Skoplje - Kreativne intervencije2005. Sarajevo - Održivi razvoj u urbanizmu i arhitekturi2006. Beograd - Reciklaža2007. Zagreb - Arhitektura u tranziciji2008. Banja Luka - Arhitektura za održivi turizam2009. Niš - Urbana rekreacija2010. Ljubljana - Reurbanizacija industrijskih područja2011. Podgorica/Cetinje - Individualnost.

aa_02 I 5I aktuelnosti ASK Team:Doc. dr MILENA KRKLJEŠALEKSANDAR BEDE, JELENA ČOBANOVIĆ, DEJAN MITOV, KRSTO RADOVANOVIĆ,DRAGANA KOZOMORA, MARIJA IVANČIĆ, SLAVEN STEVANOVIĆKontakt:email: [email protected]: www.arhns.com/ask2012


Dizajn inkubator NOVA ISKRA je nezavisna, inovativna i samoodrziva platforma za profesionalni razvoj i afirmaciju mladih industrijskih dizajnera i dizajnera namestaja. Prostor Inkubatora NOVA ISKRA koji ce svoja vrata zvanicno otvoriti na prolece ove godine, bice mesto susreta i kreativne razmene, međusobne podrske i zajednickih poduhvata. Krajnji cilj je ostvarivanje realnih i odrzivih veza između dizajnera i proizvođaca, koje bi trebalo da rezultiraju proizvodima koji ce svojim dizajnom i kvalitetom izrade obogatiti domace trziste, i biti konkurentni na globalnom nivou. NOVA ISKRA kroz svoje programske aktivnosti clanovima pruza logisticku i edukativnu podrsku koja pokriva dugacki put od ideje do realizacije pojedinog dizajna – razvoj ideje i proizvoda, zastita autorskih prava, pozicioniranje na trzistu, PR strategija i ostali as-pekti ovog procesa.

NOVA ISKRA je pre svega namenjena mladim dizajnerima koji su na pocetku svoje profesionalne karijere iz domena industri-jskog dizajna, dizajna namestaja, arhitekture i dizajna enterijera, grafickog dizajna i svega onoga sto moze da nađe prakticnu pri-menu u sektoru proizvodnje. Afirmacijom naprednih i inovativnih koncepata i pristupa, NOVA ISKRA zeli i da inspirise mlade stu-dente dizajna - potencijalne clanove Inkubatora u godinama koje dolaze.

Nosilac projekta je udruzenje građana KULTURNI KOD iz Beograda. Projekat se realizuje uz podrsku i saradnju sa partner-ima Opstina Savski venac, SIEPA, Telekom Srbija, Erste Bank, BUCK lightning, Canon i drugima.

NOVA ISKRA WORKSPACE

Dizajn Inkubator NOVA ISKRA se nalazi u ulici Gavrila Principa, na prostoru uzbudljivog beogradskog susedstva Savamala – no-vog centra kreativne industrije Beograda. Savremeno opremljen i dizajniran “open space” povrsine 350m2, podeljen je na dva nivoa kroz nekoliko prostornih celina i moze odgovoriti na sve potrebe dizajnera, koji su direktni korisnici prostora.

18 dizajnera izabranih putem javnog konkursa raspisanog u februaru 2012. imace sansu da koristi radni prostor NOVA ISKRA Dizajn inkubatora kao zajednicki studio, promovisuci vrednosti platforme i zajednickog rada, u duhu savremenih “coworking” modela. Radni deo prostora pod nazivom DESIGNERS LAB ce ujedno biti i mesto susreta za CREATIVE HUB i INDUSTRY HUB, i moci ce da ugosti edukativne programe kapaciteta do 30 ucesnika. Programi veceg obima ce se realizovati u prostorima partnerskih organizacija KC GRAD, Mikser House, FMK i ostalih.

NOVA ISKRA PROGRAM

Pored svoje osnovne funkcije - da ponudi radni prostor za svoje izabrane clanove - NOVA ISKRA ce realizovati brojne edukativne programe i projekte, strucne sastanke, sa namerom da privuce ne samo predstavnike kreativnog sektora, vec i predstavnike malih i srednjih preduzeca i proizvođaca. Deo programa ce biti namenjen i najsiroj publici aktivnoj u domenu kreativnog sektora. Ideja je da kroz program predstavimo vodece strucnjake i autore iz oblasti in-ovacija i dizajna, kao i organizacije i kompanije iz lokalne sredine, kao i one uspesne predstavnike na svetskom nivou. Želja nam je da uspostavimo dugorocnu partnersku saradnju sa inicijativama i institucijama iz Evrope i sire, u partnerstvu sa kojima bi sprovodili

Nova iskra - dizajn inkubator

MARKO RADENKOVIĆ, Koordinator NOVA ISKRA.Kontakt:email: [email protected]: www.novaiskra.com

tekst:I aktuelnosti6 I aa_02

03 I foto: ModelArt


inovativne i savremene projekte iz oblasti dizajna i inovacije. Iz tog razloga zelimo da se poveze sa slicnim platformama, koje vec imaju određeno iskustvo a takođe mogu da pomognu u izgradnji jakih međunarodnih veza sa ciljem razmene znanja i vestina, pro-movisanja najboljih srpskih dizajnera na međunarodnom nivou i sprovođenje naprednih ideja u dizajnu, proizvodnji i razvoju .Program ce se realizovati kroz javna predavanja, kao i polu-zat-vorene programe u radnom prostoru NI, u formatu prakticnih ra-dionica, seminara, predavanja, zajednickih aktivnosti za dizajnere i proizvođace. Do sada smo vec ostvarili partnerstvo sa instituci-jama kao sto su ambasade Švedske i Holandije, Goethe Institut i Institut Servantes u cilju realizacije edukativnih programa koji ce biti odrzavani u periodu od otvaranja Dizajn inkubatora NOVA ISKRA (sredinom aprila 2012.), pa sve do kraja kalendarske godine.

NOVA ISKRA HUBS

Pored fokusa na clanove DESINGERS LAB-a, NI zeli da ostvari i sire polje delovanja kroz saradnju sa etabliranim profesionalcima iz kreativnog sektora, ali i vodecim malim i srednjim preduzecima, kao i onim kojima je potrebna pomoc u razvoju i jacanju svoje konkurentnosti. Čitav taj proces bice kanalisan kroz dve celine koje ce cesto prolaziti kroz zajednicke edukativne programe kako bi sto bolje razumeli jedni druge i, verujemo, ostvarili realne sara-dnje na plasiranju novih proizvoda.

CREATIVE HUB cini prosirena mreza afirmisanih i neafrimis-anih dizajnera iz oblasti industrijskog dizajna, dizajna namestaja, arhitekture i uređenja enterijera ili grafickog dizajna, kao i dizajn studiji, arhitektnoski biroi i drugi profesionalci koji ucestvuju u pro-gramu NI.

INDUSTRY HUB okuplja mala i srednja preduzeca, manu-fakture i kompanije koje posluju u oblastima industrijskog diza-jna, drvne i tekstilen industrije i industrije metala. U saradnji sa clanovima realizuju se programi strucne prkase mladih dizajnera, pruza pomoc psri izradi finalnih proizvoda i realizuje edukativni program NI..

01 I Nova iskra workspace, osnova prostora 02 I Nova iskra workspace, projekat uređenja prostora I autori: Studio petokraka

aa_02 I 7

MEDS (Meeting of Design Students) je radionica osnovana 2010. godine od strane studenata iz razlicitih drzava i razlicitih oblasti dizajna. Stvorena je sa ciljem da zdruzi sve oblasti dizajna: arhi-tekturu, industrijski dizajn, dizajn enterijera, graficki dizajn itd.

Činjenica je da je dizajn svuda oko nas i da je sve stvoreno od strane coveka dizajnirano. MEDS cini ideje opipljivim, konkreti-zuje apstraktna razmisljanja i inspiracije. Cilj MEDS-a je razmena znanja o dizajnu; istrazivanje i ispitivanje procesa dizajniranja , od malih objekata do velikih projekata, razmena iskustava i pospesivanje kreativnosti, vestina i komunkacije među dizaj-nerima. Razliciti ljudi, kulture, jezici, razlicite oblasti dizajna se udruzuju na jednom mestu radi stvaranja svezih i novih ideja.

MEDS se organizuje svake godine u drugoj drzavi sa ciljem da se sire ideje organizacije i uticaj sirom Evrope. Svake godine, organizacioni tim cine studenti koji zele da predstave svoju zem-lju kao domacina MEDS-a. Drzave koje se nadmecu salju pred-loge osnivacima organizacije da bi ih oni odobrili. Onda oni mogu poceti planiranje događaja. Domaci tim “Susreta studenata diza-jna” odlucuje o temi, mestu za odrzavanje radionice, programu, konferencijama itd. Svaki student moze takođe da aplicira kao tutor. Tutori treba da urade projekte zasnovane na izabranu temu i da ih posalju do određenog datuma. MEDS tim ce nakon toga odabrati najbolje ideje i proglasiti ih pobednickim projektima. Obaveza tutora je da naprave prezentaciju svojih projekata i da ih predstave na konferenciji na pocetku letnjeg događaja. Ucesnici ce biti podeljeni u grupama od 15 studenata po projektu. Tutor je vođa grupe, ali on ili ona mora biti otvoren za druge ideje, sve u kontekstu poboljsanja projekta. Glavni ciljevi radionice su: grupni rad na poboljsanju projekta, njegovo redizajniranje i razvijanje.

Na kraju radionice,svaka grupa je duzna da izvede malu pr-ezentaciju o projektu, od ideje do realizacije. Finalne prezentacije su javne i ukljucuju i konstruktivnu debatu. Kada se radionica zavrsi, objavljuje se zemlja nosilac organizacije za sledecu godinu.

ISTORIJA MEDS-a

MEDS ALANYA 2010 - Prva radionica MEDS-a je bila organizovana jula 2010. godine u Alanji u Turskoj. Tema radionice je bila “Alisa u zemlji dizajna”. Radionica je bila ogranicena na 100 ucesnika koji su bili selektovani preko takmicenja. Ucesnici koji su zeleli da budu tutori su aplicirali sa njihovim predlozima. Izabrana su cetiri projekata za realizaciju na radionici. U toku radionice bile su organizovane i razne konferencije, predavanja i arhitektonske ture.

MEDS ISTANBUL 2011 - Drugi po redu MEDS je odrzan pocetkom avgusta 2011. godine u Istanbulu u Turskoj. U toku 12 in-tenzivnih dana, 150 studenata iz razlicitih oblasti dizajna, kampovali su zajedno na događaju koji je koncentrisan na razmenu dizajnerskih ideja kroz discipline, tradicije i kulture iz cele Evrope i sire. Tema radi-onice je bila povezivanje kontinenata Evrope i Azije sa Istanbulom u centru. Kontrast kulture, istorije, geografije, su samo neki od faktora analizirani od strane tutora koji su ostalim ucesnicima, prvog dana MEDS-a, predstavili svoje projekte. Svaki ucesnik je nakon toga u mogucnosti da izabere svog tutora, odnosno projekat na kojem zeli da ucestvuje.Evo kako je sve to izgledalo: www.meds-workshop.blogspot.com/

MEDS LJUBLJANA 2012 - Sledeca MEDS radionica ce biti odrzana u Ljubljani u periodu od 5. do 17. avgusta 2012. godine sa temom ’SenseAbility’. Kapacitet radionice ce biti 250 studenata iz cele Ev-rope. Broj ucesnika je ogranicen na sedam po drzavi. Ucesnici se bi-raju preko takmicenja za dizajn postera na zadatu temu. Vise o tome mozete naci na adresi: http://meds-workshop.com/data/pPack2012.pdf.

Za vise informacija posetite www.meds-workshop.com ili nam se pridruzite grupi na facebook-u: www.facebook.com/pages/Meeting-of-Design-Students-Srbija, gde mozete pratiti novosti i desavanja vezana za MEDS.Za prijavljivanje ili bilo kakva pitanja pisite nam na [email protected] .

Čekamo vas, dođite i iskusite nezaboravno dizajniranje sa nama!

MEDS team

MEDS - Meeting of Design Students

8 I aa_02 OLIVERA LEKIĆ, apsolvent arhitekture na Departmanu za arhitek-turu Fakulteta tehnickih nauka, Univerziteta u Pristini sa privremenim sedistem u Kosovskoj Mitrovici. Ima iskustvo saradnika u nastavi na projektantskim predmetima na Fakultetu tehnickih nauka u Kosovskoj Mitrovici, kao i tutora na MEDS radionici 2011.godine sa projektom ‘Sculptural connection’ u Istanbulu, za koju je ujedno i Nacionalni kon-takt za Srbiju. Ucesnica je mnogobrojnih radionica i studentskih kon-gresa. “Crtanje svetlom“ (fotografija) joj ispunjava slobodno vreme.

tekst:I aktuelnosti


aa_02 I 9


TEMA:Konkurs za najbolji semestralni projekat , bachelor ili master rad sa podrucja arhitekture, urbanizma, enterijera i industrijskog dizajnaPRAVO UČEŠĆA:Pravo ucesca imaju samo studenti osnovnih akademskih i master-studija sa podrucja Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Make-donije. Konkursni rad ne sme da je stariji od godinu dana.

OBAVEZNI PRILOZI:• Poster: Tehnicki prikaz(i) projekta (osnove, preseci, situacija, ren-dering…). Format A0 (100 * 70). Broj postera: maksimum 2 (dva).• Opis rada: do 1800 znakova, sadrzi sifru autora, nazive koriscenih softvera (preporucuje se izrada projekata i rendera u ArchiCAD-u i Artlantis-u) i saglasnost da se rad moze koristiti u marketinske svrhe bezogranicenja uz obavezno navođenje autora.• Kljuc za sifru rada.

PRAVILA KONKURISANJA:• rad je imenovan nazivom rada i sifrom autora. Šifra se formira odjednog slova i 4 cifre (xnnnn).• svaki ucesnik Konkursa moze poslati samo jedan rad• ucesnik Konkursa mora da koristi legalan softvera (komercijalnu ili studentsku verziju) za izradu arhitektonske dokumentacije i vizual-izacije. Za ArchiCAD i Artlantis registracija studentske verzije se vrsi na MyArchiCAD.com.• autori Konkursa i clanovi strucnog zirija nemaju pravo ucesca uKonkursu• svi poslati radovi koji ne ispostuju navedene uslove bice diskvali-fikovani.

NAČIN SLANJA RADA:a) ELEKTRONSKI• kompletan materijal uplodovati na neki FTP server ili poslati na-rezani DVD koji sadrzi: jedan poster, opis rada i poseban fajl sa nazivom: Sifraxnnnn. Fajl mora da je zasticen passwordom. Fajl Sifra xnnnn sadrzi: ime i prezime autora, adresa, e-mail adresa i kontakt telefon).• Poslati mailu sa passwordom.

b) POŠTOM (PTT, BRZA DOSTAVA)• Štampani materijal (do dva postera, opis rada i kovertu) treba upa-kovati u zasticenu rolnu. Na koverti jasno napisati: „Podaci o autoru sifra xnnnn“ i upakovati list na kome je napisano: ime i prezime au-tora, adresa, e-mail adresa i kontakt telefon. Pozeljno ceo materijal snimiti na DVD.

VAŽNI DATUMI:• Pocetak konkursa 1. decembar 2011• Radovi trebaju biti poslati najkasnije do 1. oktobra 2012.• Rezultati konkursa bice poznati 15. oktobra 2012.• Mesto i vreme Izlozbe i dodele nagrada bice naknadno objavljeni.

NAGRADE KONKURSA:Organizovanje izlozbe svih radova i objavljivanje rezultata u elek-tronskim medijima. Ostale nagrade ce biti objavljene na sajtu orga-nizatora Konkursa (hicad.rs).

STRUČNI ŽIRI:• hiCAD – 1 clan• Arhitektonski fakulteti (dva clana)• Arhitektonski casopisi (jedan clan)• Drustva arhitekata (jedan clan)

KRITERIJUM IZBORA:• Originalnost ideje• Umetnicka poruka• Nivo tehnicke izrade projekta

ORGANIZATORI:• hiCAD• Arhtektonski fakulteti• Arhitektonski casopisi• Drustva arhitekataOdluka strucnog zirija o pobednicima je konacna.Za nagrade garantuju organizatori, pre svega hiCAD.Adresa za slanje radova i sve informacijehiCAD, d.o.o.21000 Novi Sad, Puskinova 17mail: [email protected]. +381 21 63 68 499

ArchiCAD konkurs

tekst:

Poslednjih tridesetak godina postoji tendencija da se ideje mo-dernista otpisuju kao lose a da se pojedini modernisticki projekti (realizovani i nerealizovani) navode kao primeri arogancije jedne promasene utopijske vizije. Ali kakvoj god kritici da podvrgnemo inovativni koncept morfologije i strukture industrijskog grada koji su promovisali modernisti u prvoj polovini 20. veka, ne mozemo da poreknemo gotovo neverovatnu tacnost kojom su predvideli pra-vac u kojem ce se razvijati grad. Skoro 50 godina su modernisticki principi bili osnova za urbano planiranje i oblikovanje gradova. Taj osporavani modernizam predstavlja materijalnu bazu za nove ide-ale, teznje i potrebe u arhitekturi savremenog grada nastale kao posledica socio-ekonomskih promena poslednje dve decenije, koje su artikulisane kao radikalna antiteza modernistickih utopija.

U poslednjih 15 – 20 godina arhitektonski diskurs je domi-nantno obelezen principima negacije tj. kreativne destrukcije. Prakse kao sto su de-konstrukcija, dis-lokacija, de-kodiranje, de-teritorijalizacija obelezile su arhitektonsku scenu. Prividno pozitivisticki koncepti kao pluralizam, mnogostukost, heterogenost i virtuelna arhitektura su zapravo nastali kroz oponiranje kljucnih koncepata moderne: univerzalnosti, predvidivosti i (buduceg) ide-alnog poretka. Vise nije moguce artikulisati ukus vremena jer je dinamika socio-ekonomskih promena neverovatno ubrzana, pa je bavljenje utopijskim planovima etiketirano kao zabava za naivne ili opasna arogancija.

Fokus javnosti (strucne i laicke) se poslednjih decenija ve-zuje uglavnom za objekat, kao osnovni arhitektonski proizvod. Radikalno trzisna orijentacija arhitekture kao profesije u uslovima neoliberalnog kapitalizma, digitalizacija u produkciji arhitekture

(CAD i CAM tehnologije) i u percepciji arhitekture (internet) dove-la je do toga da je interesovanje vezano za arhitektonski spektakl: pocevsi od muzeja u Bilbaou i nastanka sintagme star architect jedan od imperativa projektanata je da proizvedu fotogenican ob-jekat tj. prostor koji se moze efektno prikazati u jednoj vizuri, u mediju kao sto su fotografija ili video.

Utopijsko razmisljanje u arhitekturi zapravo je u vezi sa gradom i promisljanjem gradskog prostora. Kroz 20. vek nastale su brojne urbane utopije, koje su imale razlicite polazne osnove. Metabo-lizam japanskih arhitekata, na celu sa Kenzom Tangeom, sa pocetka 1970. proizasao je iz analize infrastrukturnih problema Tokija i potrebe da se pronađe model za rast grada koji je bio teri-torijalno ogranicen. Unitarni urbanizam i drugi metodi za planiranje i oblikovanje grada koje su predlagali situacionisti (Konstatin Niu-wenhous, Gy Debord) proizasli su iz anarho-marksisticke kritike kapitala, ideja o potpunoj socio-ekonomskoj transformaciji drustva i o gradskom prostoru koji bi podrzao novo drustveno uređenje. Vrtni grad Ebenezera Hauarda bio je zasnovan ideji stvaranja humanog, funkcionalnog, odrzivog urbanog konglomerata. Koliko god bile razlicite teze i vrednosni kriterijumi svakog od ovih kon-cepata, svi oni su se zapravo bavili potrebama krajnjeg korisnika gradskog prostora, prosecnog NN stanovnika grada. Svaka od ovih utopija proizasla je iz određenog altruistickog stava, i uviđanja odgovornosti planera i projektanata prema sugrađanima.

Metoda za planiranje grada o kojoj se dosta govori poslednjih par godina je kreativni grad. Ova platforma ne sadrzi viziju grada u smislu urbane utopije, vec preporuke i norme potrebne za st-varanje modela urbanih sadrzaja koji su se u praksi pokazali kao ekonomski odrzivi. Ovo je prevashodno ekonomski, menadzerski model koji se ne dotice vaznih faktora za planiranje grada kao sto su infrastruktura, morfologija, klima (sa jedne strane) i demografi-ja, nasleđe, ili cak psihogeografija.

„Svakoj epohi su potrebne utopije. Drustvo koje vise ne promislja sopstveni razvoj i

buducnost je neprirodno, monstruozno.“ Patrik Šumaher

Utopija

LJUBICA MILOVIĆ, arhitekta. Radi kao kustos u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine, na Odeljenju za aarhitekturu i urbanizam.

10 I aa_02 I habitat


Zacuđujuce je koliko brzo je arhitektura kao struka popustila pod pritiskom trzista, i prepustila svoju ulogu u formiranju urbanog prostora predstavnicima politicke moci i moci kapitala. Pozicija arhitekture, kao stvaralacke delatnosti koja odlucno posreduje između kulture i kapitala, koja se gradila i odrzavala vekovima dramaticno je ugrozena za samo par decenija. Uz vec uobicajeni argument o egzistenciji i vrednosti arhitektonskog projekta, veru-jem da je jedan od razloga za ovu (profesionalnu) malodusnost nekriticka digitalizacija u arhitekturi. S namerom da proces pro-jektovanja ucinimo efikasnijim i da konacni proizvod (objekat, ambijent) prikazemo sto vecem broju ljudi koncentrisali smo svoje delovanje i paznju na nove medije i alate za predstavljanje, i sve vise se bavimo savladavanjem softvera i postprodukciju (video, interaktivna ili stampana dokumentacija o projektu – delu). Sam stvaralacki proces je time ugrozen, i arhitektura se svodi na prav-ljenje reprezentativnih sklonista („krova nad glavom“). Šteta je sto je crtez, skica polako nestao iz arhitektonskih praksi. Ni jedan dru-

gi medij zapravo ne stvara tako dobro polje za autodidakticku kon-templaciju i ispitivanje granica sopstvenog znanja i kreativnosti.

Ranko Radovic je u nekoliko svojih predavanja ispricao anegdotu o Ciceronu, o njegovom odgovoru na pitanje sta cini dobrog go-vornika (vlada vestinom govornistva, poznaje temu o kojoj govori i zna sve ostalo) sa otvorenom aluzijom da se isto moze prime-niti i na arhitekturu. Radoznalost, stalno trazenje novih izazova, spremnost da svaki uspeh proglasite za zatvoreno poglavlje i pocnete ispocetka bi trebalo da budu deo profesionalne filozofije svakog arhitekte. Rasa Dinulovic je na prvom predavanju kom sam prisustvovala rekao da „arhitekta mora da bude sam i sa-mostalan“ pre svega. Introspekcija, preispitivanje, kontinualno obrazovanje i samoobrazovanje na kraju rezultuju time da imas apsolutnu veru da je resenje koje prezentujes ne najbolje, vec jedino ispravno u odnosu na zadate parametre i vrednosti. Na toj vrsti vere se zasnivaju utopije..

aa_02 I 11


Urbanistički plan i stvaranje utopije Urbanisticko planiranje je bez sumnje jedan od onih profe-sionalnih delatnosti arhitekata koji se najdirektinije bavi utopi-jom. Razmisljanje o prostoru, uobliceno tehnickim i pravnim ogranicenjima i usmerenjima uvek se vodi jednim zamisljenim idealnim svetom koji pokusavamo da ostvarimo u realnom pros-toru.Urbanisticki plan je zakonom definisan dokument kojim se u nekom vremenskom periodu, uređuje određeni urbani prostor. Usvaja ga organ (vlasti) lokalne samouprave u vidu pravnog akta. Sustinu urbanistickog plana cine inzenjerski (tehnicki) definisani parametri koji su neophodni da se predmetni prostor tehnicki ure-di, odnosno da se ustroji odrzivi okvir u cilju opsteg razvoja - kroz unapređenje postojece i izgradnju novog.

Ni jedan pravno definisan i inzenjerski obrađen dokument ne bi mogao da ponudi napredak određenog prostora bez jasno definisane vizije razvoja. Vizija je, u najvecem broju slucajeva, zajednicki napor tima razlicitih inzenjerskih struka (elektroener-getske, hidrotehnicke, geodetske hortikulturne…) koji, svako sa svog aspekta, formiraju konacan predlog plana. Planski doku-ment dalje vode pravne sluzbe i organi uprave dok se konacna verzija ne nađe pred skupstinom lokalne samouprave.

Urbanisticki plan, po svojoj sustini predstavlja dokument koji promovise normativno uređen sistem vrednosti (drustva) koji post-avlja granice pozeljnog, koriguje postojece prakse i trasira pravce (izbalansiranog) novog razvoja u jednom vremenskom periodu. Šta vise, moze da ponudi odlican uvid u odnos drustva prema urbanom prostoru, ali i jednako vazan profesionalni odgovor na izazove njegovog razvoja.

Da li je dakle vizija razvoja zapravo, određena vrsta utopije? Da li se urbanistickim planom kao pravno uređenim dokumentom, ta utopija normira?

Urbanisticka utopija bi tako mogla biti, proizvod primen-jenih standarda citavog niza pravila i propisa nastala pravnim normiranjem (pozeljnih) vrednosti naseg drustvenog sistema. Što

je prostorna razmera manja (Generalni urbanisticki plan) moguce je lakse prepoznati utopijske elemente planskog dokumenta. Kako se nivo planiranja spusta ka manjem prostornom segmentu (Planovi generalne i detaljne regulacije), utopija ce ustuknuti kao konkretnim i realnim prostornim - strukturnim i infrastrukturnim sistemima, ali ce zadrzati onu meru humanizma koji je neopho-dan, a sto se najcesce cita između redova.

Veoma je vazno da se postigne odrzivost urbanisticke utopije jer se urbanistickim planiranjem prostor uređuje tako da omogucava najbolje moguce uslove za aktivnosti svih korisnika na nacin da ne ugroze njegove kapacitete. Ako ukljucimo i neo-phodnu komponentu vremena, onda koncept prostornog raz-voja mora da se sagledava ukljucujuci i sve naredne generacije stanovnika/korisnika.

Prilikom izrade planskih dokumenata, arhitekta-planer je osoba koja koordinira ostale, komunicira sa institucijama cije misljenje je neophodno da bi se plan sustinski uoblicio i izrađuje i koriguje konacno prostorno resenje. Nema sumnje da je osecaj za humanizam ona vrsta talenta koji se razvija kod studenata ar-hitekture kako bi bili spremni da sa tog polazista “profesionalno humanizuju svet”. Arhitekta-planer tako profesionalno realizuje viziju razvoja prostora, u vidu jedne vrsta utopije u kojoj su izmire-ni sukobljeni interesi i ostvareni svi standardi koji mogu da garan-tuju najbolje moguce uslove za zivot, rad i razvoj svake grupe ljudi i svakog pojedinca.

Utopisticko razmisljanje prilikom izrade urbanistickih planova je neophodno. To je pre svega koncept zamisljenog idealnog sveta (drustva) kojem tezimo, uzimajuci u obzir sve neophodne tehnicke standarde i pravne norme. Vizija idealnog sveta se tako normira na konkretnom prostoru u mentalnoj matrici koja ce iskustveno garantovati najvecu njenu mogucu primenu. Primena te vizije nije iskljucivo pravo nase generacije i ona nikad i ne treba da bude dostignuta, jer mora da se menja i usavrsava kroz vreme. .

DARKO POLIĆ, arhitekta - planer u JP “Urbanizam”, Zavod za urbanizam Novi Sad. Diplomirao na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu, 2002. Student postdiplomac na kursu Urbanisticko planiranje, menadzment i dizajn na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu. Bavi se urbanistickim planiranjem. Autor razlicitih strucnih radova na strucnim skupovima iz oblasti urbanizma. Član urednistva casopisa Drustva arhitekata Novog Sada (DaNS) i au-tor vise tekstova na temu urbanizma i arhitekture.

tekst:I habitat12 I aa_02


Habitat

aa_02 I 13I habitat

01 I Izlozba Habitat, MSUV I foto: Milos Basara

U periodu od 15. septembra do 16. oktobra 2010. godine u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine realizovana je Izlozba ‘Ideologije i ideali. Prilozi istrazivanju istorije arhitek-ture 20. veka u Vojvodini’. Pod zajednickim nazivom Habi-tat, u okviru izlozbe su prikazana tri alternativna, utopijska urbanisticka plana za Novi Sad koje su priredili studenti trece i cetvrte godine Departmana za arhitekturu Fakulteta tehnickih nauka u Novom Sadu.Autorka i koordinatorka projekta je Ljubica Milovic, d. i. a.

Think creative, live ludens!Autori: BILJANA VILOTIĆ, TAMARA LOJANICA, STAŠA RADMILOVIĆ, MARIJANA ZORIĆ,TAMARA ĆOSOVIĆ, JELENA ČOBANOVIĆ

“Godine 1952. petorica ne bas uglednih Parizana, resili su da istraze zastarevanje umetnosti… Ukazala se prilika za nov napad!”1

Situacionisticka internacionala predstavlja jedinstvenu kritiku potrosackog, tehnoloskog i kapitalistickog drustva i ima za cilj da ga podigne na visi nivo, nivo homo ludensa - kreativnog bica. Smatrajuci da je svaki covek kreativno bice koga nacin zivota i okruzenje sprecavaju u ispoljavanju svoje kreativnosti oni se zalazu za izvesne intervencije u prostoru gde ce sveki pojedinac imati priliku da se izrazi u svom punom potencijalu i prema svojim realnim, a ne izvedenim potrebama. Homo ludens oslikava drustvo neogranicenih mogucnosti, drustvo koje ce samo sebi kreirati buducnost na svoj jedinstven nacin, bez ogranicenja sredine niti vladajuceg sloja drustva. Da bi covek dostigao novi homo ludensa bilo je potrebno primeniti nekoliko strategija koje bi obezbedile neophodne promene u prostoru. Jedna od njih bila je psihogeografija kao niz strategija za istrazivanje gradova. Ona predstavlja studiju o zakonima i specificnim

efektima geografskog okruzenja koji uticu na osecanja i ponasanje pojedinca. Sledeca, mozda i najbitnija strategija koju je 1959. godine definisao istaknuti situacionista Gi Debor (Guy Debord) jeste Dèrive, koja oznacava vid lutanja i istrazivanja razlicitih gradskih ambijenata. Ukljucuje kreativno ponasanje i budnost svih cula, a pritom odstupa od klasicnog pojma setnje kroz grad. Kako bi podstakli budnost cula i konstantno istrazivanje urbanog krajolika, pored pomenute dve strategije zalazu se i za tehniku aktivnog plagiranja, do tada primen-jivanu samo u pisanoj formi - Dètournement. Smatrajuci to potpuno ispravnim i cak neophodnim, oni predlazu plagiranje razlicitih de-lova gradova sirom sveta gde se njihovim dovođenjem u drugacije odnose, dobijaju uvek novi fuknkcionalni sklopovi. Njihov grad, ma gde se nalazio, davao bi istu mogucnost svim stanovnicima da iskazu svoju kreativnost. U njihovom gradu potrebe svakog coveka su bile podjednako bitne, svi su uzivali u svom poslu, stanu, ulici pa I citavom gradu. Iako nji-hove ideje nisu realizovane I nikad nisu uspeli da ozive svoju alterna-tivu tom iluzionom svetu reklamnih trendova, nakaradne potrosnje i bede svakodnevnice oni su zauvek ostali zapamceni kao utopisti koji su pokrenuli najveci divlji strajk u istoriji. “Jednog dana, revolucionarne nade 60-ih ce buknuti opet, izmen-jene, ali ponovo ozivljene i sa drugacijim ishodom.”2

1 I Gi Debor, predgovor za IV italijansko izdanje Drustva spektakla, 1979. 2 I John Berger, New Society, 6.mart 1975.


14 I aa_02

Think creative – live ludens!

The article gives a brief overview of activities and ideas of the movement Situationist International (SI) which was a group of artists founded in Paris 1957. Young artists, writers and archi-tects gathered together with one single goal which was a radical change of the previous life. Part of the SI that called themselves The Situationists, belived that only a revolution can cause life by consciously creating desired situation, using three strategies that have been identified. They advocated strategies: Psychogeog-raphy, Derive and Detourment, to provide changes in urban life. Project Think creative – live ludens! is an utopian vision of Novi Sad based on the situationism principles..

02 I Plan Novog Sada iz 1957. godine prosiruje se principom aktivnog plagiranja - Dètournement. Spajanjem ulicnih mreza preuzetih iz evropskih gradova, stvara se nova ulicna mreza koja podstice konstantno lutanje - Dèrive.

aa_02 I 15


Bila je 1960. godina, kada je grupa veoma mladih arhitekata resila da promeni stanje u svetu arhitekture. Te godine odrzana je Svets-ka projektantska konferencija u Tokiju, kada je osnovan pokret pod nazivom “Theme Committee”, koji je ukljucivao avangardne arhitekte, graficke i industrijske dizajnere, zajedno sa mnogim drugim strucnjacima. Arhitektonski kriticar Noboru Kavazo (No-boru Kawazoe), arhitekti Masato Otaka (Masato Otaka), Kijonori Kakutake (Kiyonori Kikutake) i Kiso Kurokava (Kisho Kurokawa), industrijski dizajner Kendzi Ekuan (Kenji Ekuan) i graficki dizajner Kijohi Avazu (Kiyohi Awazu) preuzeli su vodecu ulogu u komitetu, a nesto kasnije, oformljena je i grupa Metabolista.

Baveci se problemima savremenog sveta - porastom broja stanovnika i potrebama za sirenjem grada - metabolisti uspostav-ljaju nekoliko principa kojima resavaju ove probleme. Usled ogranicenog sirenja gradova na horizontalnom planu, razvijaju svoje gradove i u vertikalnom smislu, a pri tom, vazduh, vodu i kopno tretiraju kao jednako vredne sredine za zivot i izgradnju. Njihovi projekti svode se na organizovanje megastruktura koje resavaju probleme ekonomicnosti i efikasnosti modernog sveta, pri cemu je naglasak na mogucnosti njihovog organskog rasta i razvoja. Jedan od principa je i sinteza javnog i privatnog prostora. Ovakvi privatni prostori su izrazeni kroz modularne jedinice uz pomoc kojih se organizuju stambene strukture podlozne prom-enama, a cime se zadovoljava individualnost korisnika i promen-ljivost njihovih potreba i zelja. Metabolisti raslojavaju saobracajni sistem na vise nivoa sto omogucava brzu i laksu komunikaciju u modernom gradu. Njihovi projekti se zasnivaju na konceptu mak-simalnog iskoriscavanja dostupnih savremenih tehnologija u polju svakodnevnog zivota. Metabolisticki projekti su arhitektonske, a ne socijalne utopije!Za razliku od drugih pokreta tog vremena, metabolisticki pokret su podrzali tada priznati arhitekti, od kojih je jedan i Kenzo Tange (Kenzo Tange). Njegov projekat za rekonstrukciju Tokija pred-stavlja manifest metabolistickog pokreta. Ovaj predimenzionisani projekat, prikazuje ogromnu centralnu kicmu infrastrukture koja prelazi preko Tokijskog zaliva. Ovakva infrastruktura obezbedila bi nova poslovna podrucja, a grad bi se sirio u jednom potpuno drugacijem pravcu od ocekivanog. Glavni poprecni pravac bio bi okruzen i povezan brzim saobracajnicama koje se ne ukrstaju, a piloni koji bi nosili ovu infrastrukturu bili bi ujedno i objekti u sluzbi

razlicitih gradskih funkcija. Stanovanje bi bilo organizovano up-ravno na glavni pravac, a sa jezgrom povezano prugom sa jednim kolosekom. Industrijska podrucja bila bi postavljena uz postojecu obalu zaliva. Kao i vecina metabolistickih projekata, i prosirenje Tokijskog zaliva omogucava dodavanje individualnih jedinica kao i velikih sektora i njihovo sirenje u organskom maniru.

Jos jedan od projekata koji je obelezio metabolisticki pokret je projekat za grad Heliks (Helix) u Japanu, arhitekte Kisoa Kurokave. Predstavlja jednu od brojnih metabolistickih vizija forme, koja raste od postojeceg grada i dalje se siri ka vodi. Spi-ralne megastrukture pruzaju mogucnost ostvarivanja dopunskih modula unutar grada. Grad se istovremeno siri dodavanjem je-dinica unutar svake spirale, kao i dodavanjem novih strukturalnih kula. Predviđeno je da ovi nivoi spiralne megastrukture budu u potpunosti prekriveni zelenim bastama, omogucavajuci na taj nacin maksimalnu zelenu povrsinu. Ovaj projekat predstavlja organski urbanisticki plan zasnovan na povezivanju kula u vidu mostova, kako iznad kopna, tako i na nivou mora. Stambene je-dinice predviđene su u vidu jezgra koje ispunjava ovu skeletnu strukturu, a neogranicenim umnozavanjem i nizanjem jedne na drugu povecavaju grad. Kurokava kao saradnik Kenzo Tangea na projektu Tokijskog zaliva (1961), svoju arhitekturu zasniva na „principu zivota“. Njegov grad Heliks je svakako vise od utopi-jske vizije, on predstavlja pokusaj da se odgovori na dramaticne nestasice prostora za stanovanje u modernom Japanu, stvaran-jem okruzenja na senzibilniji i gradotvorniji nacin.

NoviMetabolizamSad

Oslanjajuci se na svetske projekte metabolista ostvaren je stu-dentski utopijski projekat NoviMetabolizamSad kao odgovor na pitanja i probleme koji su uoceni na teritoriji grada Novog Sada, u periodu 60-ih godina, kada se razvija i sam metabolisticki pokret. Ono sto je uzeto kao pretpostavka je da ce se u narednih 50 godi-na grad znatno siriti usled povecanja broja stanovnika, te ce stoga biti potrebna planska organizacija celog urbanog tkiva. Pitajuci se „sta bi bilo kad bi bilo“, dosli smo do zapanjujucih odgovora, i stvorili pravi grad iz Odiseje u svemiru. Konceptualni elementi koji se izdvajaju unutar samog projekta odnose se na 4 aspekta urbanog gradskog jezgra.

1. Saobracaj. Mreza saobracaja predstavlja osnovni temelj mod-ernog grada, zbog brze, efikasnije i bezbednije komunikacije. Kako bi se postulati metabolista ispostovali u sto vecoj meri, u ovom projektu je predlozen nacin organizovanja saobracaja kroz raslojavanje na 4 nivoa:

- prvi nivo predstavlja laki sinski sistem koji se krece oko grada i povezan je sa svim centrima naselja unutar urbanog tkiva. Ovaj nivo predstavlja obilaznicu oko grada.

NoviMetabolizamSadAutori: ALEKSANDRA BORENOVIĆ, IVANA ILIĆ, SANJA ADAMOVIĆ, BOJAN STOJKOVIĆ, NATAŠA TUTOROV, SRĐAN BAJIĆ, VIŠNJA ĐUKIĆ, TAMARA HALAVANJA

03 I NoviMetabolizamSad - megastrukture

16 I aa_02 - drugi nivo predstavlja sistem saobracaja raslojen na tri podnivoa. Pesacki i biciklisticki saobracaj je izdignut na određenu visinu, dok je sa donje strane ove saobracajnice okacen laki sinski sistem. Ovaj nivo je predviđen kao veza oboda grada sa njegovim jezgrom.

- treci nivo je mreza postojeceg motornog saobracaja tj. unu-tar ovog nivoa predviđeno je zadrzavanje postojeceg saobracaja. Ovaj nivo predstavlja razgranatiju semu unutar gradskog jezgra.

- cetvrti nivo se odnosi na postojeci recni saobracaj na Du-navu. Ostvarena je direktna veza unutar struktura na kopnu i vodi.

2. Gradski centri. Vodeci se planom za razvoj Novog Sada iz 60-ih godina, predviđeni gradski centri su ostvareni i organizo-vani tako da svi zajedno cine grad Novi Sad gradom kulture. Pet ziznih centara unutar gradskog tkiva preuzimaju razlicite funkcije, pa se tako u starom gradskom jezgru isticu kulturne ustanove (muzeji, galerije, skole itd.). Univerzitet i sport su takođe razvijeni u zasebne gradske centre koji međusobno komuniciraju, dok je industrija izmestena na periferiju grada.

3. Megastrukture su odgovor na problem urbanog planiranja i velikog broja stanovnika. Ovde se javljaju u dva arhitektonska oblika: kule sa razlicitim funkcijama, u zavisnosti od potrebe date strukture i gradske celine kojoj ona pripada, i u obliku struktura sastavljenih od modularnih jedinica koje su izdignute na pilone. Ideja je bila da se ove megastrukture postave na teritoriji No-vog Sada, na povrsine koje su 1960-ih godina bile ili zelene ili neizgrađene. Stvoren je potpuno novi vizuelni identitet grada, povezuju se stari gradski centar i nove strukture. Njihov oblik i polozaj otvaraju vizure ka postojecoj strukturi grada, a ujedno dozvoljavaju i sirenje istih, kao odgovor na jedan od koncepata metabolista - organski razvoj.

4. Kruzeri predstavljaju eksperimentalni vid stanovanja u struk-turama koje plutaju po Dunavu ili su usidrene u jednu od luka. Čine ih stambene modularne jedinice, koje, uz mogucnost trans-formacija i razlicitih međusobnih kombinacija, formiraju nove

strukture. Na taj nacin zanemarujemo barijeru između kopna i vode, i ove povrsine tretiramo funkcijski kao jednako vredne za organizaciju jednog grada, a stanovanje i privatnost dobijaju jednu novu dimenziju.

Proucavajuci metabolizam kao cisto arhitektonsku utopiju, dolazimo do pitanja moze li se uopste odvojiti arhitektonska utopi-ja od svih ostalih? Kada razmisljamo o arhitekturi razmisljamo o prostorima koje stvaramo, funkcijama koje ce se tu obavljati, ljudi-ma koji ce koristiti te prostore. Ako zelimo sve to da zadovoljimo, da li to znaci da tezimo i svim drugim utopijama?

Verujuci u ispravnost cilja, stvarajuci idealan grad po meri coveka, nastala je metabolisticka utopijska vizija Novog Sada. Utopija ne bi bila utopija da je moguca, ali smo na trenutke, stvarajuci ovaj projekat, poverovali da su se stvari mogle razviti i na ovaj nacin... Srecom ili ne, danas ne zivimo u takvom gradu. Ono sto se namece je cinjenica da ukoliko bi svaki projekat koji krece od nule imao bar jednu nit utopijskih ideja, resenje bi bilo mnogo kvalitetnije, a korisnici grada znatno srecniji. Ovako utopija ostaje ideal. Nama, kao pojedincima, preostaje da s vremena na vreme odlutamo u razmisljanja izvan svojih ili tuđih mogucnosti, ne bi li dobili odgovore na neka pitanja. U suprotnom, preostala bi nam samo puka potreba za zivotom i nista vise. A svi zelimo vise..NoviMetabolismSad

This project analyzes and considers the main features of the Japa-nese avant-garde movement ″Metabolism″ applied on plan for Novi Sad in the early 60s. Human habitats: air, water and land, are equally treated, in order to solve the problem of city expansion. Project NO-VImetabolismSAD is based on several principles: megastructures that enable organic growth process, traffic system on several differ-ent levels, cruisers that present multifamily experimental housing, and usage of modern technology. Using these principles, futuristic utopian plan for city of Novi Sad is created..

Cilj projektа NS2051 je dа ukаze nа mogucnosti rаzvojа Novog Sаdа u prvoj polovini 21. vekа, kаdа se ocekuje veliki porаst brojа stаnovnikа i sirenje tkivа grаdа, а resenje tog problemа u sаdаsnjoj urbаnistickoj prаksi nije ni nа pomolu. U projektu su istrаzivаni urbаnisticki, аrhitektonski, socioloski, ekoloski, politicki i ekonomski fаktori koji uticu nа rаzvoj grаdа, kаko trаnsformаcije grаdskog jezgrа, tаko i njegovog sirenjа i rаzvojа periferije i okol-nih nаseljа.

Projekаt Novi Sаd 2051 predstаvljа socio-urbаnisticku/аrhi-tektonsku utopiju, ciji je prevаshodni cilj dа kroz аrhitekturu, urbаno i regionаlno plаnirаnje stvori podlogu zа drustvo buducnosti i covjekа buducnosti – povezаnog, а ne otuđenog, kreаtivnog i sаmosvjesnog, а ne inertnog i pаsivnog. Projekаt tаkođe istrа-zuje ideju odrzivog grаdа 21. veka, i to pre svegа odrzivog u socioloskom i socioekoloskom smislu. Dаkle, projekаt se mnogo vise odnosi nа socijаlne аspekte urbаnizmа i аrhitekture, nego nа stvаrаnje suvopаrnih аrhitektonskih vizijа grаdovа buducnosti u kojimа je polozаj covjekа i cjelokupnog drustvа zаnemаren zаrаd geometrijske ekstrаvаgаncije i аrhitektonske sаmodovoljnosti.

Projekat je delimicno zasnovan na konceptu Vrtnog grada, mod-ela rаzvojа grаdа nаstаlog u Engleskoj pocetkom 20. vekа po idejаmа E. Hаuаrdа (Ebeneser Howard), R. Anvinа (Raymond Unwin) i B. Pаrkerа (Barry Parker). Pojam se odnosi nа model sаtelitskih grаdovа koji su od glаvnog centrа odvojeni zelenim pojаsevimа i koji funkcionisu kаo zasebne celine sа određenim stepenom аutonomije. “Vrtni grad” je pre svega ekonomski mo-del razvoj gradova, koji je rаzvijen usled urbаnistickih uslovа u tаdаsnjem Londonu: povecanja broja stanovnika kao posledice ekonomskog razvoja, naglog sirenja fizicke strukture grada i stva-ranja predgrađa.

Kao eksperimentаlna potvrda njihovih idejа, pre svegа ekonomskih i socijаlnih, u periodu od 1904. do 1919. godine sаgrаđenа su tri sаtelitskа vrtnа grаdа (kаo predgrаđа Londonа): Lecvort (Letchworth), Hаmsted (Hampstead) i Velvin (Welwyn). Ovi grаdovi imаju jаsnu urbаnu strukturu, zbijene i uocljive centre, definisаne grаnice rаstа, а međusobno su odvojeni (ili povezаni) zelenim pojаsevimа. Morfoloski, oni su podeljeni nа celine (cetvrti) sа rаzlicitim funkcijаmа – stаmbene, trgovаcke, industri-jske itd. Povezаnost ovih grаdovа sа Londonom, аli i međusobno, ostvаrenа je zeleznickim i drumskim sаobrаcаjnim prаvcimа, koji lineаrno strukturirаju njihov rаst. Cilj ovih grаdovа je bio stvаrаnje

Autori: Grupa A7SPASOJE RADOMILOVIĆ, MARKO LAZIĆ, PREDRAG VUJANOVIĆ, MILAN ATANASKOVIĆ, BOJAN POLOVINA, DEJAN MITOV, KRSTO RADOVANOVIĆ

NS2051

18 I aa_02


1. Urbаno zrno (eng. urban grain) oznаcаvа relаtivno nezаvisnu celinu (nаselje), koje u interаkciji sа drugim urbаnim zrnimа cini vecu regionаlno-politicku celinu (klаster). Svаko urbаno zrno funkcionise sа određenim stepenom аutonomije, dаkle u ekonom-skom smislu je nezаvisno. Svаko prigrаdsko nаselje u blizini No-vog Sаdа bi predstаvljаlo jednu tаkvu celinu: Futog, Veternik, Rumenkа, Kаc, Klisа, Petrovаrаdin, Beocin, Kаmenicа, Srem-ski Kаrlovci, kаo i potencijаlnа novа nаseljа. Sаdаsnji siri centar Novog Sаda bi predstаvljаo posebnu jedinicu u ovom sistemu, s tim sto bi, zbog svoje velicine, bio podijeljen nа veci broj mаnjih cjelinа – „podzrnа“.

Svаko od ovih nаseljа je potrebno jаsno ogrаniciti u smislu definisаnjа velicine fizicke strukture i brojа stаnovnikа. Takođe je potrebno uvođenje određenih sаdrzаjа koji u nаselju ne postoje, kao i rаzvijаnje postojecih sаdrzаjа, koji bi definisаli to nаselje kаo nezаvisnu celinu.

2. Odrzivа zаjednicа predstavlja zаjednicu ljudi kojа funkcionise tаko dа svi njeni clаnovi mogu nа dugorocnom plаnu dа zаdovolje svoje potrebe i dа povecаju dobrobit citаve zаjednice bez unistаvаnjа prirodne sredine i ugrozаvаnjа drugih clanova zajednice1. Pri tome su zа pitаnje kvаlitetа zivotа u ovаkvoj zаjednici podjednаko vаzni аspekti – drustveni, privredni i pitаnjа zivotne sredine; jedino ovаkаv holisticki pristup omogucаvа jаsno definisаnje pojmа odrzive zаjednice. Vаzаn аkcenаt se stаvljа nа socijаlne аspekte – pitаnjа obrаzovаnjа, drustvene rаvnoprаvnosti i integrаcije u drustvo (nаsuprot otuđenosti kаo jednog od nаjvecih problemа sаvremenog drustvа).

Svаko urbаno zrno predstаvljа jednu odrzivu zаjednicu u sirem smislu, аli unutаr svаkog od njih postoje podceline (mаnje zаjednice, komune), do nivoа grаdskog blokа. Posebno je vаzno pitаnje produktivnosti svаke zаjednice; dа bi svаko zrno funkcionisаlo kаo ekonomski nezаvisnа i odrzivа celinа, to se zаjednice morаju sto vise oslаnjаti nа sopstvenu proizvodnju zаrаd zаdovoljаvаnjа sopstvenih potrebа (proizvodnjа orgаnske hrаne, mаle prodаvnice/pijаce umjesto velikih trznih centаrа, zаnаtstvo i sl).

3. Identitet. Problem prepoznаtljivosti i identitetа je veomа izrаzen o vreme globаlizаcije i mаsovne proizvodnje/potrosnje. Zbog togа je formirаnje identitetа kroz postovаnje kontekstа i specificnosti mestа od izuzetnog znаcаjа. Svаko od ovih nаseljа (zаjednicа) u odnosu nа svoje resurse (prirodne, drustvene, kulturne i dr.) trebа dа predstаvljа prepoznаtljivu i jаsno definisаnu celinu.

ideаlnih zаjednicа zаsnovаnih nа susedskim odnosimа, u kojimа nece biti drustvenih rаzlikа i koji ce funkcionisаti delimicno sаmostаlno, kаo relаtivno sаmoodrzive i ekonomski nezаvisne celine.

Postavlja se sledece pitanje: dа li su principi vrtnog grаdа bаr delimicno primenljivi nа primeru Novog Sаdа? Vremenskа distаncа od jednog vekа od pojаve ideje vrtnih grаdovа sа sobom je donelа niz istorijskih fаktorа koji su se mаnifestovаli u rаzvoju (ili pаk rаzgrаdnji) Novog Sаdа. Socijаlisticki, sаmouprаvni pe-riod, koji je svoj uspon i pаd doziveo u proslom veku, doneo je i svoje probleme, vidljive nа socijаlnoj i fizickoj strukturi grаdа: priliv stаnovnistvа (uglаvnom rurаlnog, usled ekonomskih rаzlogа), nаglo sirenje fizicke strukture, zonirаnje, stvаrаnje „grаdovа spаvаonicа“ neke su od njih. Problem nije resen ni u tzv. trаnzicijskom periodu, nа prelаzu između dvа vekа; veliki priliv stаnovnistvа usled rаtnih desаvаnjа, zаtim ponovno sirenje i izgrаdnjа, cesto besprаvnа i nekontrolisаnа.

Prelаzаk nа novi sistem oznаcаvа i nove izаzove zа grаd, kаo sto su ukidаnje određenih funkcijа, sto dаlje vodi u zаpustenost određenih zonа (npr. industrijskih). Nаsuprot tome, stаmbenа podrucjа dozivljаvаju nаglu ekspаnziju, jer se priliv stаnovnistvа nаstаvljа. Zbog nepostojаnjа jаsne politike sirenjа grаdа i instrumenаtа kontrole njegovog rаstа, dolаzi se do hаoticnog, pа i аnаrhicnog stаnjа, kаko premа unutrаsnjosti (izgrаdnjа velikog brojа stаmbeno-poslovnih objekаtа vece sprаtnosti u centrаlnim delovimа grаdа), tаko i premа spoljаsnjosti (okolnim nаseljimа).

PET TAČAKA URBANOG RAZVOJA NOVOG SADA

Plаnom rаzvojа Novog Sаdа do 2051. godine predviđa se da ce se trend priliva stanovnistva i sirenja fizicke strukture grada nаstаviti i u relаtivno dаljoj buducnosti. Ovаkvа ekspаnzijа vodi kа grаdskom elefаntizmu; nekontrolisаnim sirenjem grаdske teri-torije, аli i sirenjem i rаzvojem okolnih prigrаdskih nаseljа kojа su u neposrednoj blizini, postoji opаsnost od stvаrаnjа аglomerаcije. Ovаkаv proces dаlje prouzrokuje veliki broj problemа: zаgаđenost, unistаvаnje prirodnih povrsinа, sаobrаcаjne i druge infrаstrukturne probleme.

Potencijаlno resenje predstаvljа policentricni system gra-da. Pod ovim pojmom podrаzumevаmo stvаrаnje povezаne mreze centаrа, odvojenih zelenim pojаsevimа, koji funkcionisu kаo relаtivno аutonomne jedinice (urbаnа zrnа), zаjedno cineci vecu geogrаfsku i politicku celinu – urbаni grozd (eng. cluster). U dаljem tekstu cemo definisаti pojmove i sredstvа kojimа se plаnirаni rаzvoj Novog Sаdа moze sprovesti.

1 I izvor: www.odrzivezajednice.org (oktobar 2011.)

NS2051The aim of the project NS2051 is to explore development possi-bilities of Novi Sad in the first half of 21st century, when large in-crease of population and expansion of physical structure are ex-pected, and solution of this problem in the current urban planning practice is not on the horizon. In project were explored urban, ar-chitectural, social, ecological, political and economical factors that influence development of the city, transformation of the city, and its expansion and development of the periphery and surrounding villages. Project NS2051 is both social and architectural utopia, whose primary goal is, through architecture, urban and regional planning, to create the foundation for the future society and the human of future - associated, not alienated, creative and self-con-scious and not inert and passive. The project also explores the idea of sustainable city in 21st century, most of all sustainable in social and economic terms. Therefore, the project is much more related to the social aspects of urban planning and architecture, instead of creating dull-looking architectural vision of the future cit-ies in which the position of man and society as a whole is ignored for the sake of geometric and architectural extravagance..

Literatura:- Castex, Jean, Jean-Charles Depaule i Philippe Panerai (2003). Urbаne forme. Beogrаd: Grаđevinskа knjigа- Elin, Nаn (2002). Postmoderni urbаnizаm, dopunjeno izdаnje. Beograd: Orion-аrt- Project Group Van Zuid, REAP – Roterdam Energy Approach and Planning (2009), Roterdam - Pucаr, Milа (2006). Bioklimаtskа аrhitekturа. Beogrаd: Institut zа аrhitekturu i urbаnizаm Srbije- Pusic, Ljubinko (2009). Grаd bez licа. Novi Sаd: Mediterran publishing- Stupаr, Aleksаndrа (2009). Grаdovi globаlizаcije – izаzovi, trаnsformаcije, simboli. Beogrаd: Orion-аrt- Dzejkobs, Dzejn (2011). Smrt i zivot velikih аmerickih grаdovа. Novi Sаd: Mediterran Publishing

aa_02 I 194. Povezаnost. Novi prаvci rаzvojа urbаnizmа stаvljаju fenomen tokа, strujаnjа, mobilnosti i kompleksnosti iznаd modernistickih principа neprikosnovenosti аritektonske forme. Pаrаdigmа mreze kаo prostorne strukture jedno je od vаznih uporistа u rаzvoju grаdovа buducnosti. Umesto kontinuаlnosti urbаnog tkivа, vecа pаznjа se pridаje efikаsnoj povezаnosti („umrezenosti“) rаzlicitih celinа, koje nа tаj nаcin cuvаju svoj identitet.

Svi nаvedeni centri su povezаni rаzlicitim vidovimа sаobrаcаjа, pri cemu je аkcenаt stаvljen nа odrzive vidove sаobrаcаjа: međumesnа zeleznicа i vodeni putevi (kаnаli). Povezаnost se tаkođe odnosi i nа mikro-nivo - povezаnost pojedinаcа u okviru zаjednice.

5. „Mojа infrаstrukturа“. Pojаm se odnosi nа mrezu multi-funkcionаlnih centаrа u okviru svаke pojedinаcne zаjednice. Svаki od ovih centаrа predstаvljа kompleks pаrkovske povrsine sа pаviljonimа rаzlicitih funkcijа – kulturni i edukаtivni centri, sportski centri, bibliotekа, medijаtekа, umjetnicke kolonije, kreаtivne rаdionice i dr. Ovаkvi kompleksi predstаvljаju podjednаko cen-tre socijаlizаcije i rekreаcije, mjestа okupljаnjа, rаzmjene idejа i kreаtivnosti.

Ovde se povuci pаrаlelа sа domovimа kulture iz socijаlistickg periodа, koji su predstаvljаli centаr zivotа nekog nаseljа. Ipаk, potrebno je sprovesti potpuniju decentrаlizаciju kulture i ovаkve lokаlne centre podici nа znаtno visi nivo. Stogа i nаziv „infrаstrukturа", jer je ovа mrezа od izuzetne vаznosti zа funkcionisаnje umrezenih nаseljа, kаo sаobrаcаj ili bilo koji drugi vid infrаstrukture. Pridev „mojа“ odnosi se nа vаznost ovog sistemа zа pojedincа; potrebno je upoznаvаnje pojedincа sа sаmim sobom, а zаtim i sа okruzenjem, kаo i nаdgrаdnjа vred-nosnog sistemа citаvog drustvа.

***Sprecаvаnje sirenjа grаdа ostаvljаnjem zelenih pojаsevа oko njegove fizicke strukture u dаnаsnjim uslovimа svаkаko dа nije moguce. Rаzlozi zа to su brojni: investitorskа аrhitekturа, resаvаnje imovinsko-prаvnih odnosа, politicki faktori i sl. Kаko ovаj rаd predstаvljа utopiju, pretpostаvkа je dа ce se u buducnosti stvoriti fаktori koji ce nаvedene probleme resiti. Nаjvаznije je svаkаko obrаzovаnje аrhitektonske i urbаnisticke scene, detаljnije definisаnje plаnа rаzvojа grаdа i njegovo efikаsnije sprovođenje, a zatim i ekonomski i finаnsijski fаktori. Samo uz takav integralni pristup mozemo misliti i graditi bolji grad i bolje drustvo buducnosti..

Belgrade Eye

tekst i projekat:

Projekаt BELGRADE EYE rаđen je u okviru treceg semestrа Mаster аkаdemskih studijа nа Arhitektonskom fаkultetu Univer-zitetа u Beogrаdu, skolske 2010/11 godine. Temа studijа, ciji je predmetni nаstаvnik prof. Zorаn Lаzovic, bilа je Kontekstuаlni hibridi kulture/umetnosti - Od efemernog do stаlnog u аrhitekturi: rekontekstuаlizаcijа jаvnih prostorа Beogrаdа.

Rаd nа projektu se sаstojаo iz tri fаze. Prvа faza je podrаzumevаlа prepoznаvаnje određenog fenomenа koji kаrаkterise odаbrаnu lokаciju nа teritoriji grаdа Beogrаdа. Međutim, ovde se krenulo od аnаlize globаlne slike grаdа kаo opstijeg i sveouhvаtnijeg kontekstа. Konkretno, rec je o umnogome ogrаnicаvаjucem koriscenju prostornih potencijаlа grаdа nа nivou jednog “lejerа”. Jedаn od osnovnih preduslovа dа neko mesto zivi jeste dа bude dostupno rаzlicitim kаtegorijаmа korisnikа i dа posedu-je neki mаgnetni sаdrzаj, kаko bi te iste korisnike privuklo i zаdrzаlo. Kаo posledicа togа nаstаlа je idejа o povezivаnju „mrtvih“, а opet, sа druge strаne bitnih tаcаkа grаdа kroz novi modаlitet kretаnjа. Kаko su vidikovci retkа pojаvа u Beogrаdu, pored fizickog povezivаnjа, jаvilа se i potrebа zа vizuelnim povezivаnjem, tj. stvаrаnjem mogucnosti dа se određeni sаdrzаji percipirаju i dozive nа mentаlnom nivou. Otudа idejа o rаzvijаnju neke vrste mreze u vidu sistemа zicаre kojа bi prekrilа teritoriju celog grаdа. Kаo jednа od nаjfrekventnijih u mrezi odаbrаnih i аnаlizirаnih tаcаkа odаbrаn je pаrk između Sаvskog pristаnistа i Kosаncicevog vencа. Tu je predviđeno postаvljаnje jedne od vertikаlа - kulа u sistemu zicаre. Ovа lokаcijа je svojom pozicijom i kontekstom unelа dodаtne teme koje su postаle deo rаzvojnog procesа projektа; sukob modernog i trаdicionаlnog, kompleksаn drustveno-socijаlni kontekst, temu oblikovаnjа i pojаvnosti sаmog resenjа... Drugа fаzа projektа podrаzumevаlа je idejno resenje pаrterа i prаtecih sаdrzаjа kule kojа je kаsnije, u trecoj fаzi procesа rаzrаđenа.

Posmаtrаjuci mаkro situаciju, tj. nivo grаdа, veze obаlа reke Sаve ostvаrene su mostom i eventuаlno privаtnim cаmcimа, tаko

dа nedostаju аlternаtivni nаcini pristupа. Zаteceni odnos nа uzem podrucju posmаtrаnjа, u vidu dve dostа jаke vrednosti grаdа - Kosаncicevog venca, kаo zаsticene аmbijentаlne celine sа jedne strаne, i Sаvskog pristаnistа kаo zone spаjаnjа grаdа sа obаlom reke sа druge strаne - nаmetnuo je određenu vrstu nedefinisаnog međuprostorа. Sаmim tim sto je fizicki prekinut kontinuitet jedne od nаjinteresаntnijih osа grаdа - ulice Krаljа Petrа, kojа menjаjuci nаdmorsku visinu spаjа Dorcol, centrаlnu ulicu Knezа Mihаilа i Sаvsko pristаniste, prekinutа je i funkcionаlnа vezа ovа dvа entitetа. Odgovor nа ovo stаnje bio je (mozdа) bаnаlnа ekstenzijа pomenute ulice u vidu stepenistа kojim se sаvlаdаvа prirodni postojeci pаd terenа, а ulicа slivа do obаle reke. Kаo kontrаst snаznim horizontаlnim linijskim elementimа prostorа (ne sme se zаborаviti blizinа Brаnkovog mostа), postаvljа se аgresivаn element vertikаle - kule. Sаmа kulа je povezаnа sа terenom pаsаrelаmа pomocu kojih se spаjаju rаzlicite tаcke prostorа. Time se postize od pocetkа zeljeno viseslojno koriscenje prostorа.

Sаmа kulа sаstаvljenа je od dvа pаnorаmskа liftа (koji ujedno predstаvljаju konstruktivne elemente i omogucаvаju pristup licimа sа posebnim potrebаmа), celicnog stepenistа i elipsoidnih plаtformi nа rаzlicitim visinаmа. Plаtforme su, zаprаvo, element putem kog se stvаrа potencijаl zа zаdrzаvаnje korisnikа i ozivljаvаnje kule. Pored togа, kruzno kretаnje korisikа oko pomenutih centrаlno postаvljenih konstruktivnih elemenаtа omogucаvа sаgledаvаnje grаdskog jezgrа (vec pomenuto vizuelno povezivаnje mestа). Preko nаjviseg plаtoа korisnici pristupаju kаbinаmа zicаre, kojа je povezаnа sа novobeogrаdskom strаnom reke Sаve i predstаvljа jedаn od аlternаtivnih nаcinа kretаnjа. .

01 I Faza 1: umrezavanje Beograda

NEVENA POLEDICA, rođenа 1987. godine u Arilju. Zаvrsilа Mаster аkаdemske studije nа Arhitektonskom fаkultetu Univerzitetа u Beogrаdu u julu 2011. godine. Bаvilа se rаdom nа Arhitekton-skom fаkultetu u Beogrаdu kаo sаrаdnik u nаstаvi. Trenutno rаdi u аrhitektonskom birou DVA: STUDIO u Beogrаdu.

20 I aa_02


I habitat

Belgrade Eye

The project Belgrade Eye is consisted of three phases. The first one is recognition of phenomenon that characterizes the selec-ted location in the city of Belgrade. As the result of this research phase, it was concluded that the viewpoints are very rare in Bel-grade and therefore they should be visualized and physically con-nected. Thus emerged the idea of creating a network in the form of elevator and as one of the most frequent places it is chosen the park between Sava docks and Kosančićev Venac. The second phase entailed design of the parterre of the tower and related facilities which later, in the third phase of process, developed. Looking at the macro situation it is clear that its only connection to the Sava river is by bridge and the potential private boats, so there is a lack of alternative means of access. In addition, the

physical continuity of one of the most interesting city axis (move of the streets of Kralja Petra and Kneza Mihajla) is interrupted, which imposed a certain kind of undefined spaces. The response is obtruded in the form of banal street extension like staircases which overpower the natural position of terrain. As a contrast to the strong horizontal line elements of the space, there is the agg-ressive element of the vertical tower which is associated with the ground walkway which connects the different points of space. This complex analysis of many elements and their relationships which led to the final decision, were intended to considerate the urban tissue from another angle which was atypical for standard process of studying..

02 I Faza 3: osnove 03 I Faza 3: presek 04 I Faza 3: maketa

aa_02 I 21


NewNewBG

tekst i projekat: BRANISLAV SPASOJEVIĆ, m. arch. Diplomirao na Arhitek-tonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, diplomske ak. stud. / master, 2007. - 2009. Učestvovao na većem broju grupnih izložbi, kao što su: Arhetipuri/ Archetypes 2011 (Sibiu, Romania 2011.) gde je izlagan projekat Water break; 32. Salon arhitekture, izlagan projekat: Auditorijum na Velikom ratnom ostrvu, Beograd 2010; 11. Bijenale arhitekture u Veneciji 2008, Paviljon Repubike Srbije, postavka Wohnlich, izlagani autorski projekti: “bazen + blok 33”, video projekat: “smlxxl”, Venecija 2008.

NewNewBg je ekperimentalni projekat nastao kao odgovor na pitanje kako sačuvati sadašnju fizičku strukturu grada Beograda, sa posebnim osvrtom na Novi Beograd, i prilagoditi ga budućem vremenu.

Gradu kakav je Beograd, koji se ubrzano širi i razvija, bez duboko promišljene strategije i jasno definisanih urbanističkih pravila, preti postepeno potiskivanje i gubljenje autentičnosti kao i arhitektonsko-urbanističkih vrednosti koje ga čine. To je najočiglednije u slučaju Novog Beograda koji je prvobitno zamišljen kao grad-vrt, idealno mesto za život, sa dovoljno neba i dovoljno drveća, sa definisanom mrežom modernih objekata koji „izran-jaju iz zelenila“. Usled turbulentnih društvenih dešavanja, ideju takvog „idealnog“, modernog grada potisnule su nedefinisane „ne-ideje“ koje se baziraju prvenstveno na ekonomskim aspek-tima, bez posebnih osvrta na druge (arhitektonsko-urbanističke, kulturološke aspekte itd. koji bi trebalo da budu primarni). Nebriga i zapostavljanje budućnosti je dovela do svojevrsnog haotičnog stanja u životnom okruženju.

Ideja projekta se bazira na ispitivanjima mogućnosti ublažavanja ovakvog stanja. Pokretač ovog istraživačkog pro-jekta je pitanje „Kakav bi bio idealan, dalekosežan način širenja grada koji neće remetiti nasleđene fizičke strukture?“. Dolazi se do ideje o rastu grada u visinu. Kao fizička manifestacija ove ideje predlažu se kule visoke najmanje 200m. Urbanističkom analizom su rasporedjene tako da ne narušavaju postojeće fizičke struk-

ture. U osnovi su kružnog oblika prosečnog obima od 30m. Na taj način bi se ostvarila niska zauzetost parcele u korist zelenih i javnih površina. U potpunosti bi se zasnivale na energetskoj efikasnosti i tehnološkoj održivosti. Karakteristične su po tome što su zamišljene kao „beskonačne“ odnosno kule nesagledivog kraja. Ovaj jedinstveni efekat „probijanja kroz oblake“ bi se posti-gao specijalnom tehnologijom koja bi pravila efekat magle koja bi se ispuštala vertikalno (u vis) sa najviših spratova. Noću bi se sa istih spratova, u snopovima (laserima) puštalo „beskonačno“ pravolinijsko osvetljenje što bi bilo posebno atraktivan efekat.

Kule bi u oblikovnom smislu bile neutralne u odnosu na kon-tekst. Potpuno svedenih spoljašnih obrada sa opnama od stak-lenih površina - ogledala što bi doprinelo efektu nepostojanosti. Preko staklene opne bi se nalazila mrežasta površina koja bi služila kao zaštita od Sunca. U funkcionalnom smislu ovo su mesta za najrazličitije aktivnosti: kule za stanovanje sa nestvarno lepim pogledima, poslovne kule, za sport i rekreaciju, kule-vrtovi sa zabavnim sadržajima, kule-parkinzi itd.

Ovakvim, radikalnim pristupom sagledavanja budućeg vre-mena bi se zadržale postojeće arhitektonsko-urbanističke celine, relativno sačuvale postojeće slobodne javne i zelene površine, rešila stambena pitanja konstantno rastućeg grada, doprinelo uvodjenju ekoloških i standarda održivosti.

„NewNewBg“ je pogled u budućnost, vizija Novog Novog Beograda....

22 I aa_02


I habitat

NewNewBg

NewNewBg is experimental project which was developed in re-sponse to the question of how to preserve the current physical structure of the city, with special reference to New Belgrade, and adapt it to future time. For cities like Belgrade, which are rap-idly expanding and evolving, without deeply thought strategy and clearly defined urban policies threatens gradual suppression and loss of authenticity as well as architectural and urban values that make it. The idea is based on the investigation of the potential mit-

igation of this situation which leads to the idea of growth in height. As a physical manifestation of this idea at least 200 meters high towers were proposed, whose schedule is provided on the basis of urban analysis. With this radical approach consideration of the future times would retain existing architectural and urban units, relatively preserve existing public and green spaces, fix the prob-lem of housing in the constantly growing city, contribute to the introduction of environmental standards and sustainability..

aa_02 I 23


01 I NewNewBG, fotomontaža, Branislav Spasojević I originalna fotografija: Mihajlo Anđelković

Generički grad

MILOŠ ŽIVKOVIĆ, rođen u Beogradu. Godine 2005. upi-suje osnovne studije na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu koje završava 2008. Iste godine upisuje diplomske (master) studije na istom fakultetu i počinje da radi na mestu demonstratora na Departmanu za arhitekturu. Nakon stručnog usavršavanja u SAD, 2009. godine radi za Office for Metropolitan Architecture u Roterdamu. Godine 2010. diplomira sa projektom GENERIC CITY / GLOBAL VILLAGE.

Rad je nastao kao diplomski - master projekat na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 2010. godine, pod mentorst-vom doc. Borislava Petrovića.

U vremenu globalizacije, ekspanzije tehnologija i eksplozije infor-macija, društvo poprima drugačiji oblik. Narodi i kulture se mešaju, a grad postaje univerzalno mesto, sistem razmene informacija. Globalno društvo zahteva savršeni grad, a ekonomija traži brzinu. Stari gradovi čuvaju svoju istoriju i svoje misterije, a pojavljuje se novi grad. Životni prostor se smanjuje, a zatim i “curi” na druge grane naših života. Polako sve nazivamo ‘‘životni prostor’’. Ali, šta se dešava kada se i on sabije preko granice? Da li onda celi gradovi, a zatim i države, kontinenti, pa i ceo svet postaju naši lični? Da li se grad tada dematerijalizuje i postaje samo suština globalnog, opšteg društva?

Projekat se bavi rešavanjem problema savremenih gradova uvođenjem nove tipologije grada, namenjenog da služi potrebama buduće civilizacije kroz mogućnost trenutnog prilagođavanja

promenama. Generički gradovi se šire kao mreže iz prenaseljenih gradova, da bi se kasnije srele i postale jedno. Na čvorovima mreže se nalaze velike jedinice, odnosno mini-gradovi. U zavis-nosti od klime i prirodnih faktora, jedinice proizvode specifične resurse i sakupljaju energiju iz različitih izvora. Pošto se smenom godišnjih doba menjaju i izvori energije, transportaciona matrica omogućava jedinicama da prosleđuju višak energije između sebe. Tako, svaka jedinica godišnje proizvodi dovoljno da ispuni svoje potrebe, ali samo priključenjem na mrežu, matricu, postaje istinski održiva. Grad postaje P2P (peer to peer) sistem. Dimenzija polja matrice iznosi 2300m, a dimenzija jedinice zavisi od scenarija. Svaka jedinica je predviđena za 32500 stanovnika.

Generički grad je namenjen za apsolutno globalizovano društvo, u vremenu kada je svaka informacija na dohvat ruke, a Svet sam po sebi više nema rasnih, nacionalnih, verskih ni kulturoloških ra-zlika. Projekat sam po sebi je odgovor na pretpostavku o globali-zovanom svetu, ali ne i ideja o samoj globalizaciji..

01 I Scenario 4 - Beograd, izometrija

tekst i projekat:24 I aa_02


I habitat

Generic City / Global Village

The project is about solving the problems of contemporary cit-ies introducing new city typology which is supposed to serve the habits of the future civilization and instantly adjust tu changes. It’s a city made for entirely globalized society, in a time when every information is within our reach and the world with no more racial, national nor cultural differences. The project itself is an answer to the presumption of a globalized world, and not an idea of globali-zation itself. Generic city spreads as a progressive grid originaly from overpopulated cities and eventually meets and becomes one.

At it’s knots, large units / mini cities, are positioned. Depending of the climate and natural factors, units produce specific resources and collect different kinds of energy. Since different seasons bring different energy sources, transportation matrix enables units to transport surplus energy and resources between units. That way, every unit produces enough to serve it’s needs, but only when it plugs in the matrix it becomes completely sustainable. City be-comes P2P (peer to peer) system..

02 I Scenario 2 - Mumbai 03 I Scenario 3 - Amsterdam

04 I Scenario 4 - Beograd

aa_02 I 25


Kranovi za BeogradVirtuelne kapije Beograda

„Mi smo bića sposobna za spoznaju. Svet koji spoznajemo je iluzija. On nastaje kroz opis koji nam se od trenutka rođenja stalno ponavlja“ (Kas-taneda, Karlos, Učenje Don Huana, The Regents of Univercity of California, 1986)

Ovo saznanje stvara odgovornost i obavezu graditelja budućnosti da stvara sliku vrednu bitisanja u pamćenju. U evoluciji 21. veka realnost sve više postaje nestvarna a iluzija zauzima mesto željene scene za život.

Sa ciljem mapiranja Beograda na mapi svetskih iluzija nastaje vizija o fenomenu kranova koji oživljavaju šeme razvoja na lokaciji Savskog amfiteatra kao virtuelnog grada budućnosti. Vizija se jav-lja i traži potencijalno mesto za realizaciju. U središte problema, kao potencijalnog motiva, stavljamo mesto društvenog spoticanja. Generator prošlosti, sadašnjosti i budućnosti. Kao tročlana autor-ska grupa provlačimo simboliku broja tri koji će biti motiv za našu dalju razradu utopije. Tri problema na tri lokacije, tri “krana” kao tri rešenja… Trojstvo saobraćaja, industrije i ekologije.

Lokacija se sama nameće svojim položajem sa visoko frekventnim saobraćajem i dinamikom - Most Gazela, Mostarska petlja. Da bismo se uverili u validnost motiva koriste se istorijski, prostorni i ekološki filteri i kroz njih se provlače potencijalni motivi: napuštena skladišta, hale, ruine pod zaštitom objekata i mnogo-brojni drugi elementi.

Osmišljen je zadatak postavljanja virtuelnih kapija grada uz vitalne saobraćajnice u cilju doslednog prezentovanja Beograda, isticanjem simbolike već pomenutog trojstva.

Vertikalno dominantne strukture, različito efemerne po funkciji i lakoj montažno-demontažnoj konstrukciji, doprinose dinamici i rekontekstualizaciji javnog gradskog prostora. Mreža ovakvih vir-tuelnih portala moguća je kao odgovor na probleme sadašnjosti i budućnosti, probleme zaborava, zasićenosti i kolotečine bilo kog gradskog prostora.

SNEŽANA ANDRIĆ, dipl. inž. arh. - M. Arch,JELENA RADOJEVIĆ, dipl. inž. arh. - M. Arch

Projekat “Kranovi za Beograd - virtuelne kapije Beograda“ nas-tao je kao Master projekat na temu “Veštačka prirodnost - Urbani hibridi i kontekstualne stanice”, na Arhitektonskom fakultetu Uni-verziteta u Beogradu, školske 2009/10. godine. Autori projekta su Snežana Andrić, Jelena Radojević i Ivana Kandić.

tekst i projekat:

INDUSTRIJSKI TRANSFORMERS

Ova arhitektonska utopija, kao simbol industrije, inspiraciju je našla u apstraktnom umetničkom izrazu ruskog konstruktiviste El Lisickog i njegovog utopijskog koncepta nebodera, poznatijeg kao “nebeske uzengije”. Arhitektonski izraz ove strukture, jeste potpuno nov pokušaj ka direktnom otkrivanju strukturne i tehničke forme. Translacijom i vertikalnom pomerljivošću cevastih elemenata, tzv. tuba, dobija se specifična pojava iz koje i proističe naziv industrijski transformers. U skladu sa okruženjem, a isprovocirana svojom for-mom, struktura dobija funkciju interaktivnog muzeja nauke i tehnike. Uvođenjem sadržaja sa novim karakterom i značenjem izvršena je rekontekstualizacija i osveženje napuštenog i zapuštenog prostora Starog Beogradskog Mlina.

TEMATSKI EKO - FILTER

Tematski eko-filter je simbol ekologije, koji bi se drugačije mogao okarakterisati kao sistem koji čine vertikalni tematski vrtovi nošeni smelom konstrukcijom. Takva struktura predstavnik je jedne metro-pole koju prati zasićenost saobraćajem, industrijalizacijom i brzi-nom života. Njen algoritam otpočinje tačkastim pozicioniranjem u gustom i zasićenom gradskom urbanom tkivu, a potom, praćenjem smera Z-ose i suptilnim komponovanjem elemenata oko nje, nas-taje jedan vertikalni vrtni filter grada. On, srazmerno potrebama za filtriranjem posledica gradskih progresa, menja raspored i obim, komponovanjem sopstvenih ćelija tj. elemenata.

Vertikalna dominantnost strukture na lokaciji parka Gazela, vitkost i dinamičnost njenih elemenata, imaju za cilj akcentovanje prostora u silueti grada. Funkcije pružaju niz oaza i različitih am-bijenata gde bi čula i pluća mogli da uživaju. Nalik zelenom kranu, ova struktura poziva Beograd da se probudi i pristupi vertikalnoj komunikaciji.

DINAMIČNI EKSTREM

Stara železnička Ložionica biva probuđena delovanjem dinamičkog ekstrema. Rotacijom i translacijom pločastih elemenata – tavanica definiše se prostorna struktura izrazite fleksibilnosti. Period promen-ljivosti forme ovog “krana” kratkoročan je u skladu sa potrebama jednog multifunkcionalnog prostora kulture.

26 I aa_02


I habitat

01 I Tematski eko-filter I Snežana Andrić 02 I Dinamični ekstrem I Ivana Kandić 03 I Industrijski transformers I Jelena Radojević

sticanje novih znanja, kao i pripradajućom količinom čistog vazdu-ha. Evidentno je da su to prava svakoga od nas, ali kako priroda nema mogućnost brze regeneracije sopstvenih resursa, tu ulogu preuzimamo mi sami. Naše projekcije fenomena sadašnjosti kroz budućnost, kroz utopije, rešenja su trenutnih problema, ali ne samo u postojećem trenutku nego kroz duži vremenski rok.

Koncept ovog trojstva predstavlja događaj u budućnosti koji tek treba ostvariti materijalnim evolutivnim preobražajem proiz-vodnih sredstava, revolucionarnim prekidom sa starim svetom ili duhovnom evolucijom - revolucijom.

Dakle, maštajmo, predviđajmo… prepustimo se iluzijama i st-varajmo sliku nekog drugačijeg okruženja, interesantnijeg, zdravi-jeg... željenijeg! I, mislite li da nam se može nešto loše desiti? Šta bi Tesla rekao?.

Problem saobraćajne frekventnosti implementiran je u vizuelnom doživljaju arhitektonskog izraza. Volumen strukture biva definisan u potpunosti prema potrebama njenih korisnika popunjavanjem tavaničnih mreža. Multiplikovanjem ili redukovanjem osnovnog modula strukture vrši se organizacija prostora u skladu sa svojim namenama. Naizgled laka, poletna i nežna saobraćajna kula u biti je čvrsta, postojana i stabilna čelična mreža. Izrazito vitko jezgro niže po svojoj vertikali smelo definisane konzole.

***Trostrukim delovanjem “krana” stvara se vid vertikalne konekcije budućnosti, virtuelnih kapija koje bivaju izlaz iz skučenog grad-skog prostora. Sve veći broj stanovnika u potrazi je za sopstvenim brojem kvadratnih metara prostora za bitisanje, mogućnostima za

aa_02 I 27

I aa_architectural approach I broj 01 I 2011

Cranes for BelgradeWith the aim of mapping Belgrade on a map of the world illusions, we created a story about the phenomenon of cranes which revive the scheme of development on the site of the Sava amphitheater, as a virtual city of the future.Three problems in three locations, three “crane’’ as the three solutions… trinity, industry, environ-ment and traffic. The task of acting along the vitalroad is set, to a consistent presentation of Belgrade, emphasizing the symbolism of the aforementioned trinity. The evolution of the 21st century re-ality becomes increasingly surreal and illusion takes place of the desired scene of life. Industrial transformers, Sub-Eco filter and Dynamic Extremes are the names of architectural structures that participate in the joint efforts of creating scenarios of metropolis through the eyes of its citizens and what they want for themselves.

The vertical dominant structures, ephemerally different in func-tion and easy prefabricated structure, contribute to the dynamics and the recontextualisation of urban public space. The network of these virtual portals is possible as response to the problems of present and future problems, forgetfulness, saturation, routine of space. Dynamic towers call the city to rise approaching the verti-cal connection of virtual gates that are way out of the cramped city. Structures expressing slender and bold design, with differ-ent rhythm and its various models compose their forms, but the emphasis is not merely a visualization but to create desired archi-tectural events in metropolis. Utopia of Cranes of Belgrade wants to raise the imagination of the individual, to commonly upgrade it, transform it and make it better. Isn’t our city our space…? Why do not we dream and freely share its pictures with each other? What is it that we want for ourselves, for each of us…? What kind of play do we want on tomorrow’s stage?.

04 I Koncept I Industrijski transformers I Dinamični ekstrem I Tematski eko-filter

28 I aa_02

Živeti savremenu utopijuŽivot i delo Luka Šuitena

”Oni koji sa simpatijom sanjaju o Utopiji moraju biti zadovoljeni životom u svetu snova”.

(Novine Kvinslender, Jun 1895)1

Verovatno niste čuli za Luka Šuitena (Luc Schuiten). Luk Šuiten nije Rem Kolhas. Luc Šuiten nema veliki broj izvedenih objekata. Mesto gde se ostvaruje Lukova arhitektura je medij stripa i knjige i odnedavno medij umetničke izložbe. Određeni broj arhitekata zaluta u svet stripa i nastavi tamo da stvara ponekad zapravo dižući ruke od objekata koji se izvode. Strip je medij sa neverovat-nim elementom bezgraničnosti, njegove granice su granice pa-pira; trodimenzionalni prikaz je samo sugestija ako možete bolje od toga. Većina izvora na internetu kaže da je Anđelo Stano (An-gelo Stano), prvi crtač Dilana Doga2 diplomirao 1971. godine3. Da se zaključiti da je tačnije to godina kada je strip umetnik odustao od studija arhitekture na Tehničkom fakultetu u Milanu. Nesuđeni arhitekti, strip umetnici i umetnici koji su našli svoj put između ar-hitekture i stripa nisu tako retka pojava. Fransoa Šuiten (François Schuiten), brat Luka Šuitena je u potonjoj grupi. Fransoa Šuiten je legenda u svetu stripa, autor albuma Opskurni gradovi4 i sa Lukom Šuitenom ko-autor albuma Šuplja zemlja. Luk Šuiten se oprobao u stripu i vratio arhitekturu pronalazeći svoj medij u kom-binaciji ove dve discipline.

IMATI SVOJ PUT

Ovaj belgijski arhitekta dolazi iz porodice arhitekata (otac i majka Robert Šuiten i Mari Madlejn de Majer6 bili su arhitekti) i pionir je “zelene arhitekture”. Sedamdesetih godina, kada “zeleno” još nije bio popularan termin u svetu dizajna i tehnologije, Luk je težio da gradi energetski nezavisne kuće sa iskorišćenjem Sunčeve energije i energije vetra. Kuća Orejona (Orejise, Belgija) iz 1977. godine je reprezentativni model Šuitenove arhitekture i predstav-lja primer belgijske arhitekture tradicionalnih modela i tipologija sa ekološkim uticajem na fasade. Kalemljenjem novih elemenata (staklene fasade i krovovi za pasivnu solarnu akumulaciju) na tradicionalni oblik belgijskih kuća sa strmim krovnim ravnima, Šuiten negira tada savremene evropske stilove7.

Za sebe kaže da je arhitekta vizionar i da njegov rad pred-stavlja jednu ideju o civilizaciji koja bi mogla da gradi gradove koji su u harmoniji sa prirodom, koristeći sisteme iz prirode, umesto civilizacije koju imamo a koja gradi gradove koji su protiv prirode. Tvrdi da su svi njegovi projekti izvodivi i ostvarivi kada bi se našao voljan investitor.

01 I Luc Schuiten u automobilu na pedale I izvor: www.dw.de (februar 2012)

JANA KAČAR, apsolvent arhitekture na FTN-u. Školu birala prema želji da se u studijima sretne sa temama restauracije i revitalizacije objekata i gradskih prostora. Zainteresovana za grafički dizajn, strip, kratke pisane forme u književnom izrazu, fotografiju, primenjenu umetnost i alternativne vidove pozorišta sa naglaskom na performansu. Bavi se sakupljanjem dokaza o intervencijama u prostoru u vidu grafita, performansa, instalacija kao i traženjem veza, preduslova, posledica i smisla istih. U potrazi je za definicijom smisla života jasnijom od Adamsovog broja 42 i deli uverenje da je kretanje u prostoru vizuelno ispunjen način života.

tekst:

1 I U originalu “Those who fondly dream of Utopia must be content to live in dreamland.” The Queenslander Newspaper, June 18952 I Dylan Dog, strip kuće Boneli (Sergio Bonelli).3 I Ispravni podaci iz biografije Anđela Stana, http://www.ubcfumetti.com/data/ stano.htm4 I “Les Cités obscures” u engleskom izdanju je “Cities of the fantastic”, “Les terres creuses” prevedeno je kao “Hollow Earth”. Album ovde podrazumeva album stripa, dakle seriju ili odredjeni broj stripova izdanih u jednoj korici.

6 I Robert Schuiten,Marie Madeleine de Maeyer7 I Odnosi se na stilove koji su 70-ih i 80-ih godina 20. veka bili zastupljeni u Belgiji: obnovljeni Modernizam, Haj-teh, Esencijalizam...


I habitat aa_02 I 29

ZELENE VIZIJE

Kroz strip Šuplja zemlja prikazan je nacrt grada zasnovanog na tradicionalnom tipu građevina Indijanaca Novog Meksika, koji se prigodno zove Pueblo. Tradicionalni model oblikovan je od mobilnih staklenih bašta i piramidalnih nosača solarnih panela i vetrenjača koji imaju funkciju “fabrika energije”, zbog čega su piramidalne kule situacionirane u cetru naseobine. Nizovi kuća pravilno su raspoređeni u zelene redove, pri čemu se na kraju sva-kog reda nalazi piramidalni objekat koji je kombinovana elektrana na solarnu energiju, energiju vetra i energiju metana dobijenog dekompozicijom organskog gradskog otpada. Grad je postavljen oko tramvajske petlje i kružne, podzemne, opslužujuće ceste, sa perimetrom 10 do 20 kilometara za predviđenih 10.000 do 20.000 stanovnika. Delovi opisani kao “prijateljski kvartovi” okupljaju se oko središnjeg dela grada koji je velika zelena “šupljina”. Fasade objekata ovih “šupljih gradova” simpatična su lekcija iz horor vakui u grafici. Podseća na studentske radove na vežbi iz urbanizma sa zadatkom da se osmisle podužni i poprečni izgledi fasada jedne ulice sa pripadajućim poprečnim i podužnim presecima, gde se is-postavi da i nije tako jednostavno popuniti desetak praznih fasad-nih polja, a pritom zadržati osećaj jedinstva, smisla i ukusa.

Među ostalim Šuitenovim idejama i projektima nalaze se: Urbani kanjon, grad od objekata koji su primenom novih teh-

nologija sečeni u oblike koji imitiraju stenu, pri čemu je materijal koji je sečen transparentan prema unutra, principom biomimikrije8 preuzetim od ostriga.

Lotus grad, fantastična ideja da se u mehanizmima cveta lotosa nađe inspiracija za tehnologiju; vodonepropustljivost u primeni materijala za objekte, sistem otvaranja latica za mehanizaciju. Grad od modularnih list-kućica i tornjeva u obliku lotosovog cveta sigurno može naći mesto u svetu fantastike, pored hobitskog sela od brežuljaka ili u svetu eko-utopije pored vizije Vinsenta Kulabauta (Vincent Callebaut), koja ima oblik plutajućeg ljiljana9. Činjenica da je Vinsent Kulabaut koristio ljiljan kao oblik za ur-banu dimenziju kvarta, a Šuiten list za dimenzije krova kuće je lekcija iz doslovnosti i razmere u arhitekturi.

Grad talasa predstavlja grad kao oblik homeostaze i metaboliz-ma. Grad u kome se živi u kućama od živog materijala spletenog u habitat od raznih vrsta drveća, i u kojem vrstu društvenog or-gana čine arhitekte šumari, koji opslužuju gradski metabolizam podižući, održavajući, gradeći objekte i brinući se o dekompoziciji “kvartova”, zatvarajući na taj način proces metabolizacije grada. Arhitekta je neizostavan i nezamenjiv subjekat u društvu.

JEDINICE TRANSPORTA

Sistemi transporta u “šupljim gradovima”, kao i u svim radovima Luka Šuitena imaju interesantan pristup. Klik-auto je zamisao kombinacije javnog saobraćaja i individualnog vozila. Pametni auto ovde podrazumeva navođenu jedinicu koja se kreće po šini i pri susretu sa ostalim jedinicama koje se kreću u istom navođenom pravcu, prema određenom delu grada, jedinice se spajaju u kolonu koja štedi energiju. Primenjivost ove izuzetno privlačne ideje ostaje da se promisli u svetlu nepostojeće kon-trole nad brzinom vozila koja zahteva jedno uređeno, u ubeđenju pristojno društvo i striktne norme ponašanja, kao i striktne brzine vozila.Među ostalim privlačnim idejama Šuiten predstavlja teretnu ver-ziju klik auta koja služi za transport robnih dobara i Ciklo (Cyclos), individualno dizajnirano vozilo koje se pokreće po sistemu bicikla radom, a koje se pomaže električnom energijom za korekciju br-zine i pri savladavanju uspona. Dizajnom i idejama Luka Šuitena bave se stručnjaci koji razvijaju tehničke aspekte ovih oblika transporta.Svoj dizajn, iza koga stoji jedna promišljena filozofija oslikana u kombinaciji stripa i arhitektonskog crteža, Luk Šuiten stavlja pod pojam “archiborescence”. Objašnjava ga kao novi oblik građenja sa prisustvom Majke Prirode kao modela.

ŽIVETI UTOPIJU

U duhu življenja svojih snova, Luk Šuiten vozi za njega dizajnira-no vozilo koje se pokreće po sistemu bicikla, dakle pedalama, i primenom električne energije. Radi na pripremi izložbi gde su prikazani modeli gradova, objekata i jedinice transporta, prema njegovom dizajnu. Projektuje transformirane prikaze savreme-nih gradova uzimajući zabeležene planove iz 1800. godine i “zeleneći” industrijske prizore tadašnjeg stanja kalemljenjem svojih zelenih fasada na crno-bele prikaze sa starih fotografija. Reaguje na planiranu izgradnju šoping centra od 30.000 kvadrat-nih metara, na obalama grada Vervjea (Verviers, u blizini Pariza), izradom projekta koji osuđuje zakrčivanje rečnih obala gradova komercijalnim sadržajima i poziva na promišljanje o oazama

8 I Biomimikrija (bios – život, i mimikos – podražavački) je dizajnerska disciplina koja traži održiva rešenja korišćenjem obrazaca i strategija iz prirode koji su prošli najteže testove – evolucije i vremena. Izvor: http://zeitgeistsrbija.org/forum/45-nauka-i-tehnologija/2457-biomimikrija.9 I Lillypad, Floathing City. Izvor: http://inhabitat.com/lilypad-floating-cities-in-the-age-of-global-warming. Prezime Callebaut je belgijskog porekla i može biti izgovoreno prema flamans-kim i francuskim pravilima izgovora. Francuski Kulbo, flamanski Kulabaut (http://www.pronouncenames.com/pronounce/callebaut)


30 I aa_02

02 I Presek Šupljeg grada sa pogledom na elektranu, Luk Šuiten I www.vegetalcity.net (februar 2012)

03 I Lotus grad I izvor: www.vegetalcity.net (februar 2012)

04 I Tramodulaire prema dizajnu Luka Šuitena, model Laurent Hachouche I izvor: www.halau.be/portfolio/infographie/ (februar 2012)


Living Utopia today: life and work of Luc SchuitenWhen “green” wasn’t hip, back in the 1970’s, people that thought architecture should go ecological were pioneers. Such was Luc Schuiten. His ecological houses were traditional Belgian steep roof houses enveloped in glass cover and self-powered with so-lar and wind power. But the green move was yet to come and Schuiten`s houses weren’t like Frank Gehry’s or Jean Nouvel’s or any of the postmodern look alike. And so his ideas found home on paper. Luc Schuiten’s brother, François Schuiten, was in the comic book arts and Luc cooperated with him, and there, in the comic book world, Luc Schuiten`s architecture came to life. To-day, couple of decades later, Luc has number of utopian and green projects behind him, most of them unrealized and better fit for movie or comic books realms than the reality we live in. But he wouldn’t agree with that statement. His idea towns like Hollow city, City of Waves, or Lotus city, picture the life in natural envi-ronment, buildings that look like plants or are made of plants, or cities we live in like Nantes, only greener, with green rooftops and facades like vertical gardens. Worlds that are pumped and fueled on solar and wind energy and are moving in natural cycles of na-ture and four seasons, Luc believes, are not visions of impossible or someday but a mission for today..

odmora i prirode koje treba da se nalaze na obalama gradskih džungli. Njegove pastorale idealiziranih “zelenih” gradova (a zele-no je “in”) možda jesu impresivne u nekom fantastičnom mediju koji ima malo toga zajedničkog sa odgovornim pristupom našem kulturnom i graditeljskom nasleđu, ali koliko vas je i dalje potpuno nezainteresovano za svet koji ova utopija nudi?

Utopije su neostvarive zamisli, neopipljive ideje o nečemu ost-varivom jednoga dana. Međutim, isto tako velike utopije su ljudi: ljudi koji ih misle, koji ih zasnivaju i koji ih pokušavaju živeti. Da li je utopija ostvarena ideja (i pri tome pojam koji je prestao da bude utopija) ako ga ostvari šaka ljudi ili čak samo jedan čovek? Koliko je ljudi potrebno da ideja poraste? Da zaživi? Kada utopija od ne-mesta postane dobro-mesto?.

Više podataka o Luku Šuitenu:

http://www.archiborescence.net/archiborescence/http://blip.tv/archiborescence/le-tramodulaire-3746445http://blip.tv/archiborescence/le-chenillard-1384361http://www.cafebabel.co.uk/article/36483

aa_02 I 31

Traganje za idealom ne predstavlja novinu za čoveka kao obrazo-vano biće, koji koristeći svoje stečeno znanje i intelekt pokušava da kroz reč, crtež, model, film predstavi takve vizije. Koncepti propasti Utopija koje dominiraju u XX veku predstavljaju sagle-davanje jedne budućnosti u kojoj ideal kolabira naspram težnje jedinke da potraži znanje izvan ,,balona'' ili infiltriranje spoljašnjeg sadržaja u unutrašnjost ,,balona''.

Propast utopija se može posmatrati kroz tri ideje koje se pojav-ljuju u delima velikih pisaca XX veka koji su obeležili ovakva ,,predviđanja'':1. Ideje ultimativnog prisustva tehnologije u svakodnevnom životu totalitarnog društva, kao sredstvo kontrole - Distopija1; 2. Ideje potpunog odsustva tehnologije u društvu koje ceni indi-vidualnost - Antiutopija2

3. Ideja apokaliptičnog društva – Kakotopija3.

***Era tehnologije i proročkih distopijskih ideja o tome kako će me-hanizacija društva uticati na dalji tok civilizacije, nesumnjivo sa sobom povlači jedan jedinstven stav koji se vidi kako kod Zamja-tina, kao začetnika ovakve misli, tako i kod ostalih pisaca. Šablon koji se javlja teče na sledeći način:1. Sadašnje društvo nailazi na kolaps, gde izbijaju ratovi svetskih razmera;2. U ruševinama raste ideja o idealnom društvu koje “razume” gde se “greška” nalazila;3. Organizovanje društva oko ideje u kojoj je ultimativni cilj elim-inisanje “greške” uz pomoć nepogrešivog sistema tehnologije;

A šta posle?Propast Utopije u XX veku

4. Uspostavljanje totalitarnog poretka u svakom segmentu: društvenom, političkom uz jasnu upotrebu elemenata poput lit-erature (Vrli novi svet, Haksli) ili isključivu neupotrebu iste (Far-enhajt 451, Bredberi); arhitekturu, televiziju, muziku, kako bi se uspostavio red koji nedozvoljava ponavljanje ,,greške'' – potpuno eliminisanje prošlosti.5. Pojavljivanje ,,uljeza'' kao individualnog bića, moguće ,,greške'', koju novostvoreno društvo eliminiše, akcentujući time da je indi-vidualizam za opstanak ,,košnice'' potpuno nedozvoljen

Zanimljivo je u ovakvim delima prepoznati uticaj arhitekture i ur-banizma na tu jedinstvenu celinu. Krećući se od mikro nivoa, u delima poput Mi Jevgenija Zamjatina, Vrli novi svet Oldosa Hak-sija, 1984 Džordža Orvela, Farenhajt 451 Reja Bredberija i Lo-ganovog bega Vilijama Nolana i Džordža Klajtona Džonsona, opi-si stambenih jedinica odišu krajnjom sterilnošću, uniformnošću, depersonalizovanim ambijentima u svakom segmentu ispunjenih svim vidovima kontrole jedinke (muzika, hologrami, kontrolisani televizijski programi, programirano vreme za aktivnosti). Ta ideja se širi i na makro, urbanom nivou, gde je jasno vidljiva segreg-acija društva na različite podstrukture koje imaju određenu i jasno definisanu ulogu i u skladu sa tim se i grupišu. A u regionalnom i, na kraju, globalnom smislu ovakvom formom jasno definisani oblici gradova su povezani specifičnim vidom transporta (vozovi, letelice, personalne letelice)

Ukratko, svako po rođenju (ili pre rođenja) je selektovan za određenu ulogu u društvu sa određenim uslovima za život, ben-eficijama ako je stepen za koji je selektovan ,,pri vrhu'' društvene lestvice. Oni koji služe opsluživanju društva i nalaze se na dnu društvene lestvice, zauzimaju, što arhitektonske što urbanističke prostore sa većom koncentracijom (više osoba spava u jednoj prostoriji, više osoba je koncentrisano u jednom objektu na-menjenom tom sloju), samim tim oblikovanje takvih objekata je specifičnije. Kontrola takvih društvenih slojeva je ogromna i pre-cizno programirana. Sa druge strane, oni koji su određeni da budu pri vrhu društvene lestvice, imaju određen stepen privatnosti, in-dividualniji su, kontrola njihovog kretanja i delovanja je na nižem stepenu. Upravo je ovde interesantno navesti da u tom sloju koji zauzima vrh totalitarnog društva dolazi do ,,prelamanja'' i preispi-tivanja. No, društveni sistem je uspostavljen tako da na kraju, ti pojedinci lako bivaju eliminisani, zbog veoma male brojnosti.

MARIJA RISTIĆ, rođena 1987. godine u Kragujevcu. Studentkinja master studija na Departmanu za arhitekturu i urbanizam u Novom Sadu, usmerenje Projektovanje u arhitekturi i urbanizmu. Tokom studija od 2008.godine postaje jedan od prvih članova/osnivača studentske grupe Restart (www.teamrestart.com) gde aktivno učestvovuje u izvođenju brojnih projekata. Godine 2011. brani Bach-elor rad na temu ,,Višeporodično stanovanje u Novom Sadu’’. Tre-nutno priprema Master rad na temu ,,Arhitektonska studija Filološko-umetničkog fakulteta u Kragujevcu’’ i radi kao stalni honorarni saradnik u arhitektonskom birou Strukture Simović u Kragujevcu.

1 I Distopija ne pretenduje da ima pozitivan učinak. 2 I Antiutopija je predstavljena kao Utopija ili planirana kao takva, ali je iz nekog razloga uništena. 3 I Kakotopija predstavlja najgori mogući scenario u kome vlada potpuno rasulo u moralu, zakonima, društvu, državi.

tekst:


I novogovor32 I aa_02


Postavlja se pitanje, gde se propast sagledava u ovakvom tipu “Utopija”. Utopijska struktura grada/ova u bukvalnom smislu reči nije srušena, ali se identifikuje propast individualizma i individu-alnog razvoja jedinke. Potpuno eliminisanje kreativnosti, kao iz-raza slobodnog mišljenja, kroz jednoličnost, uniformnost (imena, odeća, hrana, mirisi, stambeni prostori, urbani prostori) i otkrivan-je ,,greške'' upravo u tome da se bude drugačiji.

Nekada se ti scenariji završavaju i potpunim kolapsom društva zbog urođene čovekove potrebe za individualnim progresom.

Oldos Haksli, koji je, čini se, najviše vremena posvetio opisi-vanju mogućih scenarija o budućnosti civilizacije, opisao je preo-stala dva tipa propasti Utopija. U delu Ostrvo, on opisuje idealno, slobodno društvo, izolovano od spoljašnjih uticaja geografskim položajem, na ostrvu, koje funkcioniše u skladu sa prirodom, poštujući i praktikujući budističku religiju u jednom “rasterećenom” društvu koje nema tendencije da prihvati spoljašnjost. Na kraju ta spoljašnjost nasilno biva injektirana, potpuno razarajući svojom tehnologijom i agresivnim nastupom zajednicu koja je funkcion-isala poštujući jedinku, uz naravno ograničenje “neodlaska” sa ostrva.

Ovde se jasno sagledava razaranje Utopije usled masivnog spoljašnjeg faktora, koji je neko vreme mogao ostati pod kon-trolom, ali na kraju čak ni ta izolovanost nije doprinela njenom očuvanju iako je imala tendenciju da u određenom smislu ops-tane.

Kao konačan stav o propasti Utopije kroz Kakotopiju, Hak-sli nam opisuje u knjizi Majmun i bit dva napramopostavljena društvena poretka, gde se jedno od njih obrazuje u Kakotopiju. Scenario je u početnim koracima, može se reći sličan prethod-nim: razaranje sadašnjeg društvenog poretka i jedan pogled u budućnost gde se na jednoj strani planete obrazuje apokaliptično društvo ogrezlo u robovlasništvu, gde je pitanje morala pod ogromnim znakom pitanja, a opravdan defektom koji se jav-lja usled radioaktivnog zračenja; religiozni fanatizam, i potpuno odsustvo gradnje, kao napretka društva (živi se u ruševinama, pećinama, sirovim građevinama). Sa druge strane imamo “netak-

nuto društvo” koje je zbog geografskog položaja nastavilo da se razvija onoliko koliko je nuklearno razaranje ostatka sveta dozvol-javalo. Susret ta dva sveta predstavlja zaplet radnje knjige.

***Distopija/antiutopija/kakotopija predstavljaju jednu apsolutnu op-rečnost Utopiji, jedan stav o ideji o idealnom društvu, koji se nala-zi pred velikim i teškim zadatkom očuvanja. Zapravo, oseća se prisustvo pitanja “A šta posle?” kada se formira ideal i dostigne vrh ili, pak “A šta ako?” se desi najgori scenario i ne stignemo do Utopije. Pisci ovih dela su osetili survavanje sa tog vrha i os-etljivost teme, i predstavili različite puteve kako bi to moglo dalje da se razvije. U sva tri navedena scenarija nazire se strah od jedne jedine ideje, a to je gubljenje pojma individualnosti. Bilo da je totalitarizam ili robovlasništvo ideja za održavanje Distopije, odnosno Kakotopije, ili uništavanje Utopije individualizma od strane spoljašnjeg sveta, pisci ovakvih predviđanja u XX veku preispituju prisutnu ideju različitih umetnika, arhitekata, urbani-sta, futurističkih pisaca, koji postizanje ideala vide kroz tehničko-tehnološki progres i idealne gradove.

Opravdanost ovakvih “neidealnih” ideja o društvu je nešto o čemu se može raspravljati na više nivoa. Arhitektura i urban-izam Utopije predstavljaju tek fragment jedne izuzetno složene ideje koja bi mogla da naiđe na otpor bilo pojedinca bilo grupe. Osnovan strah gubljenja identiteta u gradskim strukturama koje se zasnivaju na repeticiji sadržaja bilo u radijalnom ili ortogonal-nom mrežastom poretku, onemogućavaju jednu konstantnu “igru” u kojoj čovek “osvaja” prostor i traga za znanjem. Na kraju, pi-tanje je da li se čovek može programirati, kako bi bio deo tuđe vizije o Utopiji. One jesu svakako potrebne, ali to šta je Utopija, od čoveka do čoveka može biti različito tumačeno. Tu se može zaključiti da je Utopija nedostižan ideal, zbog krajnje opravdanog straha da “ono što odgovara jednoj, možda ne odgovara drugoj jedinki”. Univerzalizovanje ideje Utopije je izuzetno kompleksan zadatak, a ona se ne može sagledati samo kroz formu obliko-vanja gradova, jer je to daleko od njenog konačnog prikaza.

01 I Rađanje distopije, ilustracija I Marija Ristić

aa_02 I 33

LATER ON…

No, gde se danas nalazi pojam Utopije kada smo u drugoj deceniji XXI veka? Ideje o Utopiji nisu “presušile”. Kao odgovor na to javlja se doku-mentarac Zeitgeist Movement-a (2008), sa određenom ideologi-jom, stavom o sadašnjem momentu, detektovanju “krivca” kroz “dug”, “novac”, “religiju”, “bankarski sistem”, “nekolicinu najbogati-jih” i na kraju prezentacijom Venus projekta, utopijskog grada koji po koncepciji ne odstupa od koncepcija futurističkih gradova iz XX veka, sa jasno utvrđenim sistemom za snabdevanje energi-jom, saobraćajem, koncentričnim rasporedom sadržaja u gradu od stanovanja do javnih sadržaja i na kraju uvezivanje gradova u sistemsku mrežu poput “uštirkanog miljea” određenog region-alnog zahvata. Oduševljenje koje se javlja za ovim pokretom i na kraju projektom idealnog grada za XXI vek, prikriveno je jednom idejom svaljivanja krivice na mitološko biće zvano “novac” koje se kategorički okrivljuje za društvenu nejednakost. Pakovan-jem projekta u jedan opšteprihvaćen stav održivosti i ekološke efikasnosti, plasiraju se ideje koje koriste trenutno nezadovoljstvo stanovništva, ne sagledavajući širu sliku problema. Zapravo, ideja pokreta je društvena jednakost, koja se simbolično ogleda u “spal-jivanju novca” i njegovom odbijanju, što može dovesti do toga da se pojedinac zapita da li je sličan scenario već jednom video.

Kako je ovaj pokret kroz dokumentarce, predavanja, skupove i slične manifestacije jasno koncipirao svoja polazišta i dao stav i o društvenom uređenju i onome šta “smeta”, sa sve predlogom kako to sve treba da bude “upakovano” u idealan grad; krajnji kritički stav o ovakvoj ideji je koliko ovaj pokret predstavlja jednu dobro promišljenu stvar na osnovu prošlosti i da li se “krivci” nal-aze u idejama koje ovaj pokret plasira, kao i da li na kraju i on sam ima tendenciju da bude neka vrsta totalitarnog sistema. Arhitek-tura je ovde poslužila kao “šarena laža”, kroz futuristička, sterilna, bela, krajnje funkcionalna oblikovanja, nešto poput ukrasnog pa-pira za poklon koji, čini se, sakriva jako klimave ideje o održivosti samog društva.

***“Ragnar: ‘...[Robin Hud] nije upamćen kao prvak imovine, već kao prvak potrebe, ne kao branilac opljačkanih, već kao davalac siromašnima. Smatra se da je prvi čovek koji je preuzeo oreol vr-line primenom milostinje sa bogatstvom koje nije sam posedovao, dajući dobra koje nije sam proizveo, terajući druge da svojim luk-suzom plate njegovu milost. On je čovek koji je postao simbol ideje da je potreba, ne dostignuće, izvor prava da ne moramo proizvoditi, samo da mislimo da zarađeno ne pripada nama, a nezarađeno pripada. On je postao opravdanje za mediokritet koji je, nesposoban da zaradi za svoj život, tražio pravo da raspolaže imovinom boljih od sebe, proklamujući njegovu spremnost da

posveti svoj život ugroženima po ceni pljačke svojih pretpostav-ljenih. Ovo je najgluplje od svih stvorenja – dvostruki parazit koji živi na ranama siromašnih i krvi bogatih – kome su ljudi došli da zahvale kao moralnoj ideji [...] Da li se pitaš zašto svet propada oko nas? To je ono zbog čega se borim, gospodine Rerden. Sve dok ljudi ne nauče da je od svih ljudskih simbola, Robin Hud na-jnemoralniji i najprezreniji, neće biti pravde na zemlji, niti će biti šanse za opstanak čovečanstva.” (Ayn Rand, Atlas Shrugged, slobodan prevod autora).And what next? Failure of Utopia in the 20th century

A hadnful of ideas, theories, concepts, projects, thoughts of the 20th century, which are trying to be as close as possible to the “real scenario”, or not trying to, opened a new field of criticism of such ideal concepts. Utopia experienced a sort of crash and remained in the shadows of its opposite. Fear of loss of individu-alism, as a basic kind of revolt against the historical facts of the twentieth century, launches a completely new direction in the lite-rature that deals with Dystopia. The idea of this paper is to point to the inferior position of architecture and urbanism versus uto-pian ideas that could legitimately become dystopian. Architecture and urbanism are in the service of the idea as only a fragment, a means of establishing order and sometimes serve as part of a special way of packing a questionable ideas..Reference:- Zamjatin, Jevgenij (1978), Mi, Jugoslavija, Beograd- Haksli, Oldos (1985), Divni novi svijet, August Cesarec, Zagreb- Haksli, Oldos (1985), Otok, August Cesarec, Zagreb- Haksli, Oldos (1986), Majmun i bit, August Cesarec, Zagreb- Bredberi, Rej (2003), Farejnhajt 451, Laguna, Beograd- Orvel, Džordž (2006), 1984, Čigoja, Beograd- Grupa autora, Logan's Run, preuzeto sa: en.wikipedia.org/wiki/Logan's_Run (17.02.2012)- Grupa autora, Dystopia, preuzeto sa: en.wikipedia.org/wiki/Dystopia#Counter-utopia.2C_anti-utopia (17.02.2012)- Kakotopia, preuzeto sa: www.thefreedictionary.com/kakotopia (17.02.2012)- Grupa autora, The Zeitgeist Movement, preuzeto sa: en.wikipedia.org/wiki/The_Zeitgeist_Movement (17.02.2012)- Zeitgeist: Adendum, dokument. film, izvor: Google Video, god. premijere: 2008.- Zeitgeist: Moving Forward, dokument. film izvor: Google Video, 2011.- Grupa autora, Venus Project, preuzeto sa: en.wikipedia.org/wiki/The_Venus_Project (17.02.2012)- Rand, Ayn, Atlas Shrugged, elektronska knjiga preuzeta sa: www.readerworks.com (17.02.2012)


34 I aa_02

U doba masovne dostupnosti i globalne komunikacije, u kom se fizičke granice brišu, postavlja se pitanje percepcije grada. Grad, kao pulsirajuća masa, živi u stalnom kretanju, interakciji i razmeni ljudi, ideja i podataka. Razvojem grada i potreba njegovih korisnika, dolazi i do promene samog dijagrama kretanja.

Da li se krećemo kroz grad i na taj način primamo informacije i spoznajemo isti ili u statičnosti svog doma odabirom unapred selek-tovanih informacija ostvarujemo kretanje?Napredak i implementacija savremenih tehnologija u svakodnevni život uslovili su da se mesto i čovekova vezanost za njega tran-sponuju od stvarnih fizičkih okvira i premisa do virtuelnih razmera, u kojima se pojam fizičkog svodi samo na čoveka, boks u kom se nalazi i interfejs sa virtuelnim svetom. Čovek ne mora biti u gradu da bi bio njegov korisnik. Iako je čovek čulno biće i svet u kom egzistira doživljava na nivoima od vizuelnog do taktilnog, virtuelni svet omogućava da se deo impresija prenese i spozna putem elek-tronskih informacija. Da, utisak je nepotpun i ograničen, ne pos-toje uspomene, mirisi kojih se sećamo, zvuci koje kasnije čujemo u tišini, ali ipak, informacija je primljena, podatak ostaje u mozgu. Grad postaje dostupan klikom - ekponirajući se do ekstrema. Prevođenjem grada u modul virtuelnog, sve potrebe kojima čovek ostvaruje vezu sa njim se digitalizuju.

Da li je u doba virtuelnog grad utopija ili stvarnost? Gde je granica i u kom su odnosu ova dva sveta?Navike i potrebe čoveka su digitalizovane do mere da i sami posta-jemo podaci sa čipa. Ako analiziramo novostečene navike moder-nog čoveka, jasno je da se u svakodnevnom životu grad sve više isključuje, ostajući samo u obrisima i kao masivna kulisa kojom bliže određujemo sebe u virtuelnom prostoru. Na društvenim mrežama stavljamo odrednicu mesta, ali ono kao takvo ne utiče na nas jer smo mi tokovi globalizacije, mi pratimo trendove mnogo šire i jače

Grad u doba virtuelnog

od onih koje naše mesto nudi. Čovek se ne kreće sa/u prostorima grada da bi uživao, on ne igra - jer koraci su samo alat kojima sav-ladava udaljenosti i to baš kad mora; ne uživa u zvuku snega pod nogama i ne gleda trag štikle koji ostaje u vrelom asfaltu. Suviše je hladno/toplo da bi napustio udobnost svog doma, a sve ono zbog čega bi krenuo u grad ima i na svom računaru.

Gde je onda grad, a gde čovek?Grad je tamo gde je i bio, samo se čovek isključuje iz njega, postajući pomalo razmažen, on svoj život prenosi u virtuelni svet, zloupotrebljavajući isti. Kupovina i nabavka, upoznavanje i druženje, zabava i poslovanje, kao i sve druge sfere čovekovog života transponovani su u elektronske informacije koje on izlaže, ekponirajući se lažnim sjajem i zavaravajući sebe da pored više stotina prijatelja na društvenim mrežama on nije sâm. Čovek ima stalnu potrebu za socijalizacijom, ali i duboko potisnuti stah od neprihvatanja i odbacivanja, i lakše mu je da situacije kontroliše u domenu virtuelnog, da razmisli pre nego što odgovori na poruku i da pošalje svoje emocije izražene znakovima, a ne stvarnim delima i rečima koje podrhtavaju od emocija. Sa istom strepnjom čovek se više ni sa gradom ne suočava, on ga ne gleda i ne kreće se sa njim već ga samo konzumira u meri koja mu odgovara. Grad postaje tih na mestima gde nema dodira sa virtuelnim.

Da li je moguće prednosti virtuelnog sveta preneti u grad i na taj način oživeti prostore? Koje relacije se ostvaruju?Odgovori na ova pitanja su u samom gradu i slušanju potreba korisnika. Ispitivanje problema i fenomena je u uporednoj analizi i uočavanju prednosti virtuelnog sveta, a uz stalno koketiranje sa karakterom grada. Analiza je rađena na konkretnom prostoru u gradu Paraćinu a rezultat je projekat javnog gradskog prostora, prostora igre i slobode.

tekst i projekat: MAŠA DRAKULIĆ je rođena u Zagrebu. Živi u Beogradu gde završava master akademske studije na Arhitektonskom fakultetu, usmerenje Arhitektura.

SANJA VELISAVLJEVIĆ je rođena u Ćupriji. Osnovnu i sred-nju školu završila u Paraćinu, živi u Beogradu gde završava mas-ter Akademske studije na Arhitektonskom fakultetu, usmerenje Arhitektura.

aa_02 I 35


I novogovor

Anketa postavljena na društenu mrežu Facebook za cilj je imala ispitivanje stavova građana i njihov odnos prema analiziranim problemima. Rezultati su pokazali da većina građana virtuelni svet i društvene mreže koristi kao razonodu i sredstvo komunikacije, i smatraju da je u stvarnosti moguće ostvariti istu ili sličnu komunika-ciju. Ključno pitanje se odnosilo na mogućnost korišćenja pozitivnih strana virtuelnog sveta (komunikacija, neposrednost, otvorenost...) kao alata kojim bi se oživeli gradski prostori i skoro svi ispitanici su potvrdo odgovorili. Ovaj odgovor je i najzanimljiviji za dalje analize i koncepciju jer potvrđuje potrebu dodira i sadejstva grada i virtuel-nog sveta. Ipak, pitanje stvarnosti i dalje ostaje otvoreno...

PROJEKAT: URBANO DVORIŠTE

Projekat Urbanog dvorišta sa lokacijom u centru Paraćina, kon-cipiran kao ekstenzija Kulturnog centra – Kuće kulture – rezultat je uporednih analiza karaktera grada sa uključivanjem makro i mikro-efekata, od planova do pojedinačnog mobilijara, ali i generalnih socio-kulturoloških karakteristika društva, razloženih do osnovne jedinice – čoveka, pojedinca, individue. Cilj ovakvog pristupa je formiranje prostora u gradu koji je nov i drugačiji, ali u svom kara-kteru nosi prepoznatljiv duh grada i jasnu poruku. Analiza grada, DNK grada, urađen je kroz seriju fotografija pojedinačnih ambije-nata i segmenata uređenja iz kojih se čitaju potrebe i navike koris-nika, njihove reakcije na grad i komunikacija koju ostvaruju. S druge strane, globalizacija, promene u shvatanju prostora i samog grada, mobilnost i stalni tokovi u kojima moderan čovek egzistira uslov-ljavaju da prostor grada ne sme biti statičan, jer će kao takav biti nezanimljiv i prevaziđen. Adekvatan prostor se stvara praćenjem potreba čoveka, analizom njegovih navika i potreba - i zato kao drugi faktor uključujemo i virtuelni svet, paralelnu stvarnost u ko-joj, u velikoj meri, živi naše JA. U odnosu na prethodno postav-ljenu analizu problema stvarnosti grada u doba virtuelnog, jasno je da možemo postaviti i pitanje stvarnosti našeg JA. Da li se ono u virtuelnom svetu razlaže na drugo JA, alter ego – kontrolisanu projekciju pojedinca, gde je virtuelni svet upravo utopija postojanja Platonovog sveta ideja, ili je on samo sredstvo komunikacije i način da izrazimo i prezentujemo sebe? Sa ciljem isticanja i korišćenja prednosti virtuelnog sveta, postojanje čovekovog JA u njemu uzi-mamo kao sredstvo komunikacije i izražavanja sebe.

Karakter prostora i grad kao INputLokacija je pozicionirana u samom centu grada, uz obalu reke Cr-nice i u morfologiji grada može se čitati kao uvala, prostor koji je na toku grada ali ipak izdvojen iz njega. Način na koji će se ovaj prostor koristiti mora donekle biti i provokacija vođena čovekovom radoznalošću, jer su okružujući sadržaji jasno pozicionirani u men-talnim mapama korisnika i imaju ustaljenu upotrebu i karakter. Prist-up lokaciji je sa keja, a kao mana se ističe i nedovoljna afirmisanost te obale jer je u odnosu na drugu stranu, jako šetalište sa kafićima i pratećim sadržajima, ona znatno novija i definiše se mirnijim kara-kterom okolnih stambenih objekata.

Problem, predmet, hipoteza i ciljKao jasan problem postavljamo pitanje uticaja virtuelnog sveta na percepciju grada upravo kroz aspekt socijalizacije, jer su veze i potrebe ostvarivane u gradu prenete u drugi domen. Ispitivanjem stvarnosti grada u vreme virtuelnog, transponovanjem virtuelne u gradsku stvarnost, utičemo na stepen socijalizacije i ostvarujemo novu paradigmu kulture grada. Pokretom u prostoru iniciramo događaj koji postaje produkt proizvodnje.

POJMOVI: DVORIŠTE, FABRIKA, FACEBOOK

Ovo je novi prostor grada i građana, koji u odnosu na Kuću kulture predstavlja dvorište. Trend života u gradskim matricama i pozicioni-ranosti u vertikalno transliranim boksovima uskraćuje čoveku pros-tor dvorišta, a dvorište je prostor u kom se čovek najprijatnije oseća, to je njegov pripadajući prostor kuće.

Pojam fabrike se dvostruko tumači kao kontekst proizvodnje i pokreta koji se u prostoru dešavaju, ali i kao veza i odgovor na istoriju grada koji se od kraja XIX veka naglo razvija kao industri-jski centar, što dovodi i do jačanja društvenog i kulturnog života. Društene okolnosti su ipak dovele do toga da veliki broj tih fabrika i proizvodnih pogona danas postoji samo kao memorija i uspome-na na taj period. Daljim analiziranjem došli smo do zaključka da je upravo taj karakter, kao najjaču asocijaciju na grad i njegov ne-pravedno zapostavljeni brend, moguće u ovom prostoru iskoristiti kao uvezujući element. Na taj način bi se formirao muzej na otvore-nom, u kom bi elementi dvorišta u stvari bili muzejski eksponati, koji bi predstavljali neku od fabrika. Kako je prostor programski koncipiran kao promenljiv, tako i njegova organizacija treba to da podržava i odražava.

01 I Dijagram pojmova i razvoja

36 I aa_02


City in the Virtual AgeIn the age of mass accessibility and global communication where the man and his activities are transposed into electronic informa-tion there is the question of the perception of the city, the interpre-tation of utopia and reality since the term physical mainly refers to a man, the box in which he lives and the interface with the virtual world. It is not necessary for one to live in the city in order to be the user of the same, because the city becomes assessable by the click of the mouse-exposing itself to the extremes.

Is the city reality or utopia, if a man is capable of satisfying all his needs that vary from the most trivial communication and business, every-day supply and administration, friendships and entertainment to culture and education relaying on technology without communication at the city places?

A man does not move through the city in order to enjoy, receive information and meet people and the city, he does not dance because the steps merely represent a tool one uses to overcome the necessity of moving.

The city becomes silent at those places where there is no contact with the virtual.

The examination of the problems has been carried out as a contrasting analysis of the structure of the city and the current socio-cultural conditions at the space of the city of Paracin. The result is the project of the public urban space, the space of free-dom, creativity and play. The project Urban yard is characterized by the recognizable spirit of the city and there is a clear reference to the history of the same, however, on the other hand the modern elements taken from the virtual world as its advantage urges us to use and play with the space.

The analysis have been carried out at the Faculty of Architec-ture at the University of Belgrade, within the optional course The Texture of the urban spaces t- prof. mr Dragana Bazik, the associ-ate at the department mr Miroslav Petrovic-Balabudzic..

Da li je upravo ideja impelementacije grada u domen virtuelnog i obrnuto nova utopija modernog društa, urbanizma i arhitekture?Idejno rešenje se zasniva na uključivanju okolnih sadržaja i objeka-ta i njihovom prožimanju sa urbanim dvorištem. U organizacionom smislu, time se zadovoljava osnovni cilj - da prostor bude formiran na osnovu analiziranih elemenata grada, koji su razloženi i selek-tovano vraćeni u prostor sa dozom novog i elementima provokacije kojima se privlače korisnici.

Primarni element je platno - zid, interfejs - koji je u odnosu na obalu povučen, čime se omogućava nesmetano kretanje bez zadržavanja, ali sa sagledavanjem aktera i aktivnosti u prostoru – koketiranjem sa korisnicima. Mobilijar je definisan u odnosu na koncepciju muzejske postavke na otvorenom, a parter je, u cilju stvaranja osećaja topline i ugodnosti, materijalizovan drvenim tal-pama, čime se promenljivost dovodi do ekstrema: “tlo” postaje kor-zo, podijum, klupa, ležaljka…

Ponuđena su tri idejna rešenja, koja se mogu čitati i kao nadgradnja i promena prostora jer konstukcija zida i nadstrešnice ostaju kao bazični elementi. Ideja zida je upravo interfejs preko koga građani komuniciraju međusobno ali i sa gradom, ostavljajući poruku, ideje, zamerke, produkte svoje kreativnosti, fotografije, uspomene… Prostor se može koristiti kao bioskop i scena na otvorenom, čime bi se aktivnosti Kuće kulture koje se održavaju na drugim lokacijama u gradu i prostorno uvezale.

GRAD U DOBA VIRTUELNOG

Postojanje virtuelnog sveta i realnosti se u svakodnevnom životu današnjice uzima kao neminovnost. Njegov karakter je izveden iz promena u društvu podstaknutih razvojem tehnologija i sistema ko-munikacije, ali ipak u osnovi ovih promena, kao uostalom i u svemu oko nas, jeste čovek i njegove želje. Zato se karakter grada i promene koje se u njemu dešavaju prate shodno potrebama čoveka, koji je da-nas naviknut na dostupnost globalnih razmera, gde luksuzom lakoće pristupa postaje “razmažen” i nevoljan da stupi u grad i komunikaciju sa njim, jer u njegovom domu postoji čitav jedan svet koji mu je dostu-pan klikom. Upravo simbiozom oba sveta stvaramo novu realnost koja je primerena karakteru vremena u kom živimo gde se grad otvara ka korisnicima, prati njihove potrebe i menja se sa njima.

Idejno rešenje za javni prostor u Gradu Paraćinu je formirano kao Urbano dvorište koncipirano kao pripadajući prostor građana, oslobođeno formalnosti i jakih okvira koji bi sputavali kreativnost i slobodu, koja u gradu treba da se ostvaruje podjednako neposredno i lako kao što je to u domenu virtuelnog sveta. Formiranje ovakvog prostora, koji je u istom momentu u domenu virtuelnog i stvarnog, predstavlja poligon za ispitivanje paradigme grada, sa ciljem da se utvrdi njegova mera dostupnosti, odnosno njegova utopija u vreme virtuelnog..


02 I Urbano dvorište, jedno od ponuđenih rešenja

Detroit (Michigan, USA) postaje grad duhova, zahvaljujući nega-tivnom demografskom trendu. Detroit (jug Izraela) je stvoren da ostane grad duhova. Rezultati uspešne upotrebe izraelskog De-troita će neki stvarni grad, ili njegov deo pretvoriti u grad duhova, metodama sa fatalnim ishodom, koje naša stvarnost eufemistički imenuje eliminacijom pretnje.

Vozeći se jugom Izraela 2006. godine, u pustinjskom pojasu, u kojem je jedino autoput izvestan, Amiru Jacivu se učinilo da je ugledao konture nekog naselja, iako ni na mapi, ni na putoka-zima nije bilo takvih indicija. Fatamorgana? Zaustavio se, zgrabio kameru, zumirao taj deo pustinjskog pejsaža i shvatio da ono što vidi nije iluzija uzrokovana umorom zbog nemilosrdne pustinjske klime. Uputio se tamo. Što je bliže prilazio, shvatao je da se na-lazi nadomak velikog naselja, u završnoj fazi izgradnje. Čuvar gradilišta, inače Palestinac, nije imao ništa protiv da dozvoli razgledanje. Veličinu nepostojećeg naselja ilustruje vreme potreb-no da se prepešači - oko sat i po. Negde usput, tumarajući, Amir je našao i tlocrt - mapu celokupnog prostora i poneo je sa sobom. Na mapi je upisano kako je to vojno vlasništvo i da je reč o poli-gonu. U stvarnosti, ceo prostor je opredmećena simulacija (u re-alnim proporcijama), pojednostavljene urbane sredine, arapskog tipa. Različita od našeg, starorimskog arhitektonskog nasleđa, ova naseobina treba da oponaša bilo koji grad, urbano područje u arapskom svetu, kako bi upotreba bila višefunkcionalna. Zbog toga su svi objekti, zapravo, generički modeli po principu naj-manjeg zajedničkog sadržioca sličnih i srodnih struktura. Tu su prizemnice, višespratnice, sojenice, pa čak i neki čudni valjkasti vertikalni objekti, preširoki, u prečniku, da bi oponašali minarete džamija, preuski da liče na crkve - rotonde; nalik tornjevima, silo-sima. Da, multipraktični. Po povratku u kola, Amir je, misleći da je na pragu neobičnog otkrića, krenuo natrag u Tel Aviv.

Naredne tri godine je proveo istražujući o ovom Detroitu. Ug-lavnom bezuspešno. Zid ćutanja i vrišteće odsustvo bilo kakvih

ANDREJ BERETA, freelance kustos - istoričar umetnosti. Diplo-mirao na Katedri za savremenu arhitekturu, postdiplomac na Odeljen-ju za istoriju umetnosti, FF, Beograd. Radno iskustvo: NVO ARTIKAL, MPU, Galerija HAOS, saradnje na Oktobarskom salonu. Autorski i nezavisni projekti: KUSTOSIRANJE (interaktivna edukacija), „Savre-mena edukacija u izlagačkim institucijama kulture“ (seminar), „U potrazi za izgubljenim prostorom“ (izložba). Polja rada: Izložbene kus-toske aktivnosti, umetnička kritika, edukacija u institucijama kulture, savremena umetnička scena, arhitektura, kulturni fenomeni.

informacija u zvaničnoj i nezvaničnoj potrazi za naseljem koje je obišao, postavio je umetnika usred bodrijarovskog simulakruma, u sumnje, u stvarno i nepostojeće. Ipak, ponešto je otkrio. Pro-jekat je poručen od jednog američkog arhitektonskog biroa (koje je, izgleda, i dalo radni naziv vojnom poligonu - Detroit) za potrebe Izraelskog ministarstva odbrane. Kao pravi IT stručnjak (što i jeste po primarnom obrazovanju), Jaciv je, analizirajući izglede obje-kata koje je tada fotografisao, zaključio da su generički nastali, upotrebom specifičnog softvera, uz isključivo utilitarne zahteve humanog faktora. Svi su simplifikacija stambenih i javnih objekata (škole, trgovine, verski objekti...). Njihov raspored u prostoru nije predviđao stvarno ljudsko egzistiranje. Nelogičan, sa stanovišta realne upotrebe, naizmeničan niz zgrada i kuća u kojima elemen-tarni infrastrukturni zahtevi nisu zadovoljeni, ovom naselju daje još jedan misteriozni ton.

Zapetljan u stvarno-nedokazivo (?), Jaciv je potražio naj-stručniju moguću pomoć. Obratio se nekolicini izraelskih arhi-tekata - urbanista. Njih petoro u umetnikovom video radu (koji je deo instalacije, jer su tu i pomenuta mapa i nekoliko fotografija Detroita) pokušavaju da odgonetnu šta je to opisano na tlocrtu- kakvo je to naselje, čemu služi, gde se nalazi? Mala „smicali-ca“ je da je inskripciju, opis mape, umetnik privremeno sakrio. Stručnjaci nagađaju najrazličitije stvari - od pretpostavki da je reč o nekoj pozno-srednjevekovnoj iskopini, koja nije kompleti-rana, do nekog neizvedenog i nelogičnog projekta. Pitaju se kako se tu odvija život, komunikacija, gde se ljudi druže, kada nema parkova, trgova; kojim putem se odvozi smeće, gde su kafići, itd. Naravno, njihove pretpostavke deluju nevino kao i osobe koje na skrivenim kamerama reaguju prostodušno. Situacija je komična, ali ne i omalovažavajuća ni prema tim akterima, ali ni prema oz-biljnosti teme. Pesnik bi to oblikovao:

„There is a crack in everything That’s how the light gets in...“ (L. Cohen, Anthem, LP The Future, 1992)

Detroit ne pruža odgovore, ne postavlja u stvari ni pitanja, samo sumnje, zlokobne sumnje. Sazdan je od sveprisutnih pojmova naše stvarnosti: odgovornost (lična, društvena itd.), manipulacija, zloupotreba, S/M socijalne uloge, simulacija. To su između osta-log i ključne reči prošlogodišnjeg Oktobarskog salona..

Amir Yatziv, Detroit, 2009, jednokanalni video, c-print, crtež na papiru

Ghost city - Ghost planet

tekst:38 I aa_02


I novogovor

Ghost City - Ghost Planet

Amir Yatziv, Detroit, 2009, one channel video, c-print, (40x50cm) x 4, drawing on paper 200 x 120cm

Detroit (Michigan, USA) is becoming a ghost city due to nega-tive demographic trends. Detroit (southern Israel) was created to remain a ghost city. Driving on the south of Israel in 2006, in the desert belt, Amir Yatziv thought he saw the outlines of a settle-ment, even though the map or the directions did not show any indications of it. As he came more closely, he understood that it is large estate in the final stages of construction. The size of non-existing settlement illustrates the time needed to cross over from one side to another - hour and a half. In reality, the whole space is embodied simulation of simplified urban environment of the Arabic type. Different from ours, the ancient Roman architec-tural heritage, this settlement should mimic any city or urban area in the Arab world so that use would be multifunctional.

The next three years he spent researching on this Detroit. Mostly unsuccessfully. However, something was revealed. The project was commissioned by an American architectural office for the Israel Ministry of Defense. As a true IT professional analyzing the prospects of objects, Yatziv found that they are generically created, using specific software, only for the utilitarian demands of human factors.

Detroit does not provide an answer, in fact does not set any questions, only a suspicion. Made up of the ever-present reality of our concepts: accountability (individual, social, etc.), manipula-tion, abuse, S/M social roles, simulation. These are among other keywords of last year's October Salon..

01 I Amir Jaciv, Detroit, 2009, jednokanalni video, Oktobarski salon, Beograd, 2011. I foto: Andrej Bereta

02 I Detroit, detalj I izvor: www.oktobarskisalon.org (15. 02. 2012.)

03 I Detroit, 2009, jednokanalni video I foto: Andrej Bereta

aa_02 I 39


Think space - moralne granice

Što su zgrade više, to je moral niži.Noel Coward, engleski dramatičar (1899-1973)

Razvoj tržišne ekonomije u posljednjim desetljećima rezultirala je potpunim isključenjem arhitekata kao vjerodostojnih promicatelja javnog interesa. Faustovska nagodba, kako ju je Koolhaas naz-vao, općeprihvaćena i od strane samih arhitekata, promaknula ih je u članove sistema zvijezda, učinivši njihov rad sve vidljivijim u medijima, ali uklonivši autore postepeno iz procesa odlučivanja te umanjivši ozbiljno njihovu ulogu u javnom životu.

Želimo li danas promišljati arhitekturu kao društveni projekt, potrebna nam je podrška, više nego ikada. Ako vjerujemo da je to ponovno moguće, moramo odgovoriti na neka pitanja. Kako ponovno stvoriti neku vrstu idealizma kao nužan uvjet, čak i ako je provizoran, simuliran ili privremen? Koje sile možemo mobilizirati kako bismo ojačali slab odjek u javnom sektoru? Kako ponovno zadobiti povjerenje društva? Kako se odnositi prema nejasnim moralnim granicama naše discipline? I konačno, kako artikulirati prve utopije 21. stoljeća i koliko uopće uvjerljive one mogu biti?1

Hrvoje Njirić

Nesavršene dužnosti: Ostvarive utopije je četvrti međunarodni arhitektonski konceptualni konkurs u sklopu programa Misli pros-tor (Think Space), održanog tokom 2011. godine, u organizaciji Društva arhitekata Zagreba (DAZ). Konkursni zadatak je koncipi-rao Hrvoje Njirić, koji je pred učesnike postavio izazov da radikalno istraže današnju situaciju, nadilazeći stereotipe, uzorke i tipologi-je koje su se pokazale kao nedelatni, istovremeno ispunjavajući svoju nesavršenu dužnost urbanih agenata u potrazi za moralno različitim okvirima nekih ostvarivih utopija.

Cilj programa Think Space je podsticanje dijaloga između svetski priznatih autora i velikog broja stručnjaka i studenata ar-hitekture, dizajna, pejzažne arhitekture, humanističkih znanosti i umetnosti iz celog sveta kroz formu konkursa sa zadatom te-mom na godišnjem nivou. Održana su ukupno četiri konkursa, na kojima je istraživana tema granica (Urbane granice, Geopolotičke granice, Ekološke granice i Moralne granice).

Predstavljamo vam pet prvoplasiranih radova sa konkursa Mor-alne granice - Nesavršene dužnosti: Ostvarive utopije. Detaljnije o svim projektima možete pogledati na: www.think-space.org..1 I preuzeto sa: http://www.d-a-z.hr (25.02.2012.)

40 I aa_02 I ostvarive utopije


ZаštoDok studentski krediti u Sjedinjenim Američkim Držаvаmа i dаlje аkumulirаju kamatu u stаgnirаjuće tržište rаdа, investiranje u visoko obrаzovаnje stаvljeno je van domašaja predstojeće generаcije kućevlаsnika.

Dok vlаde i bаnkаrske institucije ublаžаvаju štetu nа tržištu zаsnovаnu nа kreditima kojima nedostaje znаčаjаn novčаni tok, roditelji sa većim brojem dece se odriču penzija i na taj način nastavljaju dа finаnsijski podržavaju ovu generаciju “nevidljivih beskućnika”; na taj način se ostavlja mogućnost za podizanje kredita za izgradnju ili kupovinu kuće po istoj kamatnoj stopi ko-jom studentski krediti akumuliraju kamatu.

Dok držаvnа ulaganja u ovo ublаžаvаnje ugrožаvаju socijаlnu sigurnost i izgrаdnju bolnica, domova za nezbrinute i staračkih domova, a u cilju podrške velikog demografskog rasta, veliki broj obrаzovаnih mlаdih ljudi ostаne nezаposlen ili nedo-voljno iskorišćen, a kuće – nezauzete.KoTemа ovog rada je predstojećа generаcijа kućevlasnika, koja dostiže prelomnu tačku u okviru globаlnog tržišta - gde

We can’t buy - so we occupy

veštаčko nacionalno bogatstvo (pristupаčnа hrаnа, vodа, sklonište, zdrаvstvena nega i obrаzovаnje) postaje proizvod na međunаrodnom tržištu, zаvisan od konаčnih izvorа energije i zаbludа o (inter)nacionalnim kreditima.

Zа ovu generаciju, nаstаvljanje ciklusa vlаsništvа nad prigradskim kućama nije ni ekonomski isplativo, niti ekološki održivo. Pristupаčnost vode, hrаne, skloništa, zdrаvstvene nege i obrаzovаnja predstavlja mogućnost na izdisaju, a strategije iznajmljivanja, kao robovanje po ugovoru (studentskim kreditima, isplatama za automobile, kаo i državnim podsticajima), trenutno predstavljaju realnost.

Stoga je njihov bojni poklič: Ne možemo kupiti, zato zauzimajmo!Oni odbacuju:1) Nemogućnost dа ostvаre prаvа nа proizvode svog rаdа, u ok-viru institucionаlizovаnog kreditnog sistemа.2) Nedostаtаk jаvnog prostorа zа civilnu svest vаn proizvodnje ili potrošnje.1

1 I Posebno u predgrađima, gde je zаmenom onog što je nekad bilo slobodаn i pristupаčаn jаvni prostor tržnim centrima koji nameću potrošnju, neophodna je dodаtna rаdna snаga, kojа bi se moglа izbeći drugаčijim prostornim režimom.

Provođenje slobodnog vremena na trgu zamenjeno je sedenjem u Starbaksu (Starbucks), koje se plaća. Istorijski gledаno, može se reći dа je sveukupno ekonomsko blаgostаnje na gubitku zbog ovog potrošačkog pomaka, zаto što se više novcа ubrizgava u sistem, omogućаvаjući dа se preko poreza preusmerava na grаđаnske projekte.

Međutim, ne samo da je ovaj višak potrošnje od strane globalnih korporacija koje nisu dovoljno zastupljene na lokalnom nivou, nego većina onoga što je potrošeno u tržnim cen-trima zaoibilazi politiku međunarodne trgovine, koja tradicionalno distribuira tarife, kvote ili subvencije kojima na odgovarajući način preusmerava ekonomsko blagostanje.

aa_02 I 41


I ostvarive utopije tekst i projekat: ERIN OTA je diplomirala ekonomiju i arhitekturu na Virginia Tech Univerzitetu (SAD). Dalje usavršavanje nastavlja u okviru Architec-tural Association (Velika Britanija) i CESA (Švajcarska). Trenutno radi u okviru arhitektonskog studija “Estudio Teddy Cruz”. Kroz istraživanja i dizajn bavi se temama u kojima se presecaju njena profesionalna interesovanja: arhitektura, socijalno preduzetništvo, razvojna ekonomija i javna politika.Koautor projekta We can’t buy - so we occupy je CAROLINE SMITH.

GdePredloženo rešenje se privremeno infiltrirа u izdeljene prigrаdske kuće, dvorištа, kаo i rаzne javne prostore u SAD, koji su predviđeni (kao lokacije za stalno zauzimanje) od strane lokalnih protokola izgradnje. Veličina zauzimanja (okupacije) je u svakom trenutku različita, dok teritorije zakonodavnog konflikta preispituju zastarelu politiku, a mapa “okupacionih zona” se redovno ažurira na Internetu, u realnom vremenu.

KakoMapa u realnom vremenu se ažurira od strane organizacije ot-vorenog tipa pod nazivom “Occupy!” Ova organizacija stavlja na uvid dostupne (željene) prostore za zauzimanje i ujedno vodi plat-formu za društveno umrežavanje, tako da svako može aktivno da učestvuje u izboru svojih komšija. Živeći u bliskoj povezanosti sa komšijama, uz svest o interesima i sposobnostima svakog ponaosob, resursi zajednice su objedinjeni, razvija se neformalna ekonomija, a lokalni sistem trgovine robom i uslugama postaje primarni način razmene.

ŠtaZone okupacije se neprestano pomeraju i menjaju. U stanju kon-stantnih promena, zajednice se opremaju, obnavljaju, smanjuju, ponovo izgrađuju, iseljavaju i infiltriraju. U procesu prenamene viška prigradskog zemljišta, promena teritorije postaje udarna vest u medijima, a “iskopavanje” prostornih podataka postaje nova disciplina u marketinškom istraživanju.

SintezaDok se prigradske kuće razgrađuju, proširuju se ugovori u okupa-cionim zonama. Male zone iziskuju konsolidovan dizajn, što olakšava nastanak trgova. Gde je nekad stajala kuća koja je sada razgrađena, sada se manifestuju zone javnih tribina (škole, radionice, skupštine). Kako su zone okupacije prepune visokoobrazovanih, tehnički potko-vanih stanovnika, počinju da se formiraju narodni-kolektivni univer-ziteti između susednih zanimanja; stvara se društvo izgrađeno na obrazovanju kao društvenom pravu i društvenoj obavezi, umesto na ostvarivanju dobiti. Obrazovanje kao sport..

42 I aa_02

01 I Saopštenje 3: šematsko zauzimanje - dekolonizacija američkog (pri)gradskog zemljišta


We can’t buy - so we occupy

WhyIn the United States, as student loans continue to accumulate in-terest in a stagnate job market, the returns to one’s investment in higher education are placed further out of reach for the forthcom-ing generation of homeowners.

While governments and banking institutions mitigate the dam-age of a market predicated on loans lacking substantial cash flow, baby-booming parents forgo retirement and continue to financially support this generation of the invisible homeless; placing opportu-nities to build credit for home ownership, further into the future, at the same rate that student loans accumulate interest.

As government spending on this mitigation endangers Social Security, and the construction of hospitals, hospices, and retire-ment homes to support the baby-booming demographic, a large sector of educated youth remain unemployed or underutilized, and foreclosed homes, unoccupied.

WhoThe subject is the forthcoming generation of home owners reaching an inflection point within the globally dependent mar-ket - where the nations’ artificial abundance of affordable food, water, shelter, healthcare, and education, has been a product of international trade, dependent on finite energy resources and a fallacy of (inter)national credit. For this generation, perpetuating the cycle of suburban home ownership is neither economically vi-able, nor ecologically sustainable. Accessibility to affordable food, water, shelter, healthcare, and education is an extinct possibility, and leasing strategies flirting with indentured servitude to student loans, car payments, and government bailouts, the temporary re-ality.

The subjects’ battle cry: We can’t buy, so we occupy!

They reject:1) The inability to exercise the rights to the products of their labor, within an institutionalized credit system.

2) The lack of public space for civil consciousness outside pro-duction or consumption.1

WhereThe subject temporarily infiltrates subdivided suburban homes, yards, and various public spaces in the U.S. that have been over-looked (as sites for permanent occupation) by local zoning pro-tocols. The size of the occupation varies at any point in time, as territories of legislative conflict reevaluate outdated policies, and a real-time map of occupation zones is updated on the internet.

HowThe real-time map is updated by the open source organization, Occupy! The organization posts available (wanted) spaces for occupation, and hosts a social networking platform so one can actively choose their neighbors. Living in closer proximity to their neighbors, with an awareness of each other’s skills and interests, community resources are pooled together, informal economies develop, and a local trade system of goods and services becomes the primary mode of exchange.

WhatThe digital platform for community amenities depends on the shifting zonings for occupation. The personal is spatial. In a state of flux, communities are retrofitted, recycled, downsized, re-built, evicted, and infiltrated. In the process of repurposing the excess of the suburban landscape, shifting territories become the eve-ning news, and spatial data mining, a new discipline in marketing research.

SynthesisAs suburban homes are deconstructed, sprawl contracts in occu-pation zones. The small zones necessitate a consolidated design, facilitating the emergence of ‘plazas’. Where (now) deconstructed homes once stood, zones for public forums (assemblies, schools, workshops) manifest themselves. As zones of occupation swell with the highlyeducated, and the technically skilled, peoples-col-lective universities begin to form between adjacent occupations; creating a society built upon education as a right, and social duty, instead of a for-profit mandate. Education as Sport..1 In Suburbia specifically, by substituting what used to be free and accessible public space with strip malls that require one to consume, it necessitates additional labor, which could be avoided under a different spatial regime. The leisure of a piazza is replaced by paying to sit down in a Starbucks.

Historically, one could argue that overall economic welfare from all this consumption off-sets losses, because more money is injected into the system, allowing taxes to redirect it towards civic projects.

However, not only is this excess consumption from global corporations who do not reside locally enough for this to become operational; but a majority of what is consumed in strip malls sidestep international trade policies, which traditionally would distribute tariffs, quotas, or subsidies to appropriately redirect this

aa_02 I 43



KO: U vreme za koje se može reći da je doba gubljenja morala, nekada ’’najstariji zanat na svetu’’ je danas najprezreniji oblik po-sla od svih. Širom Evrope se sprovode sve restriktivniji režimi, dok se prostitucija smatra sinonimom za trgovinu ljudima. Ipak, trgovina ljudima, iako ona zaista postoji, manja je u odnosu na fenomen „sek-sualnih migranata“, radnika koji su svesno doneli odluku da prodaju svoje telo. U svetlu međunarodnih migratornih tokova, postoji veliki potencijal da prostitucija odigra aktivnu ulogu u razvoju grada, st-varanjem mesta gde se građani svih porekla i svih statusa susreću u zajedničkom prihvatanju nečijih skrivenih strana.

Suprotnost između visokoobrazovanih zaposlenih i većinom nekvalifikovanih manufakturnih radnika ne odnosi se i na funkcion-isanje privrede seksualnog rada. Glavni interes tog oblika rada je da može da ponudi visokokvalitetnu uslugu, ponekad i najluksuzniju od svih, bez traženja posebnih uslova, kao što su visoki i skupi oblici obrazovanja. Ovaj fundamentalni aspekt pojačava potencijal prosti-tucije da formira novi sektor mogućnosti. U pitanju je sporedni ulaz u Zapadni svet.

GDE: Briselska ekonomija se karakteriše dvostruko; kao najbogatiji evropski region, pored Luksemburga i unutrašnjeg Londona, većina njegovog stanovništva nema koristi od ovog bogatstva. Nezaposle-nost stanovništva Brisela raste vrtoglavom brzinom, sa regionalnim prosekom od 20,6 % nezaposlenih izmerenim u martu 2011. godine. Posebno je dramatično stanje sa mladima: oko 35% odraslih ispod 25 godina su nezaposleni. Već dugo nepoznata državnim organima, paralelna neformalna ekonomija sačinjava svojevrstnu društveno-ekonomsku silu u siromašnim četvrtima glavnog grada.

Kako državni organi sve više slabe, nevladini akteri i inicijatori dobijaju sve veću ulogu u određivanju, kako sopstvene tako i javne budućnosti. Novi oblici neformalne (sive) ekonomije treba da se razvijaju i da budu prihvaćene u lokalnom ekonomskom sistemu, kao pravi način na koji ljudi mogu da preuzmu živote u svoje ruke Razvoj tzv. „seks industrije’’ u Briselu može da obezbedi nizak prag uslužnog sektora koji se odnosi na svu populaciju metropole.KAKO: Pošto glavni problem prostitucije leži u njenoj vidljivosti na ot-

vorenom prostoru, briselska vlada bi mogla da stvori stratešku zonu tolerancije, na mestu gde se velika seks industrija može razvijati, a da pritom ostane skrivena od očiju javnosti. Cilj je dakle stvaranje novog javnog prostora, koji je istovremeno tolerantan i cenzurisan, istovremeno više javan i manje javan od tradicionalnih javnih mesta. Potraga za odgovarajućim mestom za takav projekat završena je simbolično: Briselska zgrada suda.

Oduvek posmatrana kroz prizmu moći i monumentalnosti, zgrada suda je jedinstvena po pomami kojom je pokušana da se postigne grandioznost. Bujnost i preterivanje postaje princip dizajna. Isto tako, naš predlog u programskom smislu uvažava preterivanje koje je obeležava, pa čak i pojačava. Za arhitekturu koja ide pre-daleko - upotreba koja takođe ide predaleko. Mi predlažemo da se jedno izuzetno mesto kao što je Briselska zgrada suda radikalizuje, i da postane mesto gde se krše pravila dobrog ponašanja. Mesto za otkrivanje briselskih tabua. Mesto gde se ide predaleko.

ŠTA: Spolja posmatrano, monumentalna koliko god može biti, zgrada ne otkriva ništa od svoje funkcije kao zgrade suda. Stara tipologija objekta postaje nova gradska tipologija. Briselska zgrada suda je više od zgrade: ona je samozatvorena skupina nedefinisanih pros-tora. Neizvesnost svoje sudbine ona duguje neprilagođenosti savre-menim zahtevima; ona čeka na intervencije koje će joj dati nova značenja u glavnom gradu Evrope. Za seks industriju, nova Palata ljudskih strasti nudi i skrovište i spomenik. Koliko god da je otvorena, pristupačna i ispresecana sa svih strana, ona ne prikazuje ono što u sebi udomljava, delujući istovremeno kao kontinuitet i granica.

Posmatranje briselske zgrade suda kao susedstva sastavljenog od većeg broja zgrada, omogućava da njena transformacija zapravo postane „urbanizacija“, dok je novi korisnici postepeno kolonizuju. Nema potrebe za infrastrukturom, sve već postoji: razgraničenje, uklapanje u urbano tkivo, prostorna hijerarhija, izobilje. Sve ovo omogućava prirodnu evoluciju Palate ljudskih strasti u svetski poznat spomenik ovozemaljskim užicima.

ZAŠTO: Navedeni predlog je utemeljen na dva savremena prob-lema. Kako je sudbina Briselske sudnice danas uistinu neizvesna, iskorištena je prilika da se pitanje prostitucije u savremenom društvu stavi u prvi plan. Pored fikcije, veoma jednostavan gest kombino-vanja dva različita, ali veoma bitna savremena pitanja, takođe stva-ra i tenziju, čiji je rezultat arhitektonska i društvena provokacija, koja postavlja pitanja o oba pomenuta problema..

PHILIPPE DE CLERCK, diplomirao na Arhitektonskom fakultetu La Cambre u Briselu i na ESAP-u u Portu. Arhitekta-urbanista u stud-iju DEVspace (www.dev-space.ws), angažovanom na prostornim pi-tanjima, od nivoa nameštaja i enterijera, do regionalnog planiranja.

Koautori projekta A Palace of Human Passion su: JUSTINE AERTS (Belgija), JEAN-BAPTISTE DE ROYER (Francuska) i DENIS GLAUDEN (Belgija).

Palata ljudskih strasti

44 I aa_02 I ostvarive utopije tekst i projekat:

aa_02 I 45A Palace of Human Passion

WHO: In an age said to be one of loosening of morals, what is said to be “the world’s oldest work” is today the most despised form of work of them all. Increasingly restrictive regimes are implemented across Europe, as prostitution is considered synonymous to hu-man trafficking. But an increasing amount of voices prove that human trafficking, though existing, is a minor phenomenon com-pared to migrant sex workers who made the conscious choice to sell their body. In the light of international migratory flows, there is a great potential for prostitution to play an active role in the devel-opment of the city, by creating a place where citizens of all origins and statuses meet in a common acceptation of one’s hidden side.

The opposition between high-skilled knowledge employees and mostly low-skilled manufacturers does indeed not apply to the functioning of the sex work economy. A major interest of it is that it can offer high-end services, sometimes of the most luxurious kind, without requesting any particularly high — and expensive — form of education. This fundamental aspect reinforces the potential of prostitution to form a sector of opportunity. The rear entrance to the Western world.

WHERE: Brussels economy is characterized by a double condi-tion. Being the richest European region besides Luxemburg and Inner London, this wealth does not profit most of its inhabitants. Unemployment rates in Brussels are going through the roof, with a regional average of 20,6% as of March 2011. The issue is particu-larly dramatic with Brussels youth: about 35% of adults under 25 are unemployed. Long unknown to public authorities, para-llel in-formal economies form a true social and economical driving force in the poor neighborhoods of the capital.

As state authority increasingly weakens, non-governmental actors and initiatives get an increasingly bigger role in the deter-mination of their own, and societies’, future. New forms of informal economy need to be developed and accepted in the local eco-nomical system, as being the true way people can take their lives in their own hands. The development of what is called the sex “industry” in Brussels can provide a lowthreshold service sector that addresses all populations of the metropolis.

HOW: As the main issue of prostitution lies in its visibility in open space, Brusselian government could create a strategic tolerancezone, in a place where large-scale sex industry development can take place while remaining unseen to the urban eye. Create a new public space, which is simultaneously tolerant and censored, si-multaneously more public and less public than traditional public

space. The search for an available space for such a project ended up being a symbolic one: the Brussels’ Courthouse.

Always conceived in terms of power and monumentality, the Courthouse is unique by the frenzy with which was attempted to achieve grandeur. Exuberance and exaggeration become a de-sign principle. As such, the current proposal programmatically re-spects the exaggeration that marked it, and even reinforces it. For an architecture that goes too far, a use where one goes too far. We propose to radicalize the exceptional place that is the Brus-sels Courthouse, as it becomes a place for transgression of good behaviour. A place to reveal the taboos of Brussels. A place to go too far.

WHAT: On the outside, as monumental as it may be, the build-ing reveals nothing of its function as courthouse. The old building typology becomes a new city typology. More than a building, the Brussels Courthouse is a self-enclosing neighborhood of unde-fined spaces. Its fate uncertain due to inadaptation to contempo-rary demands, it awaits intervention to take new meanings in the Capital of Europe. To the sex industry, the new Palace of Human Passion offers both a hideout and a monument. As much as it can be open, accessible and crossed from all sides, it does not exhibit what it hosts, acting simultaneously as continuity and limit.

Looking at the Brussels Courthouse as a neighborhood more than a building allows the transformation of the palace to become an “urbanization”, as its new users gradually colonize it. No infra-structure is necessary, everything is already present: the delimita-tion, the urban insertion, the spatial hierarchy, the exuberance. All allow a natural evolution of the Palace of Human Passion towards becoming the worlds most glorious monument to earthly delights.

WHY: The proposal presented above is rooted in two contempo-rary polemics. As the future of the Brussels Courthouse is today indeed uncertain, the opportunity is taken to put the question of prostitution policies in contemporary society on the foreground. Beyond fiction, the very simple gesture of combining two distinct, but very contemporary issues generates a tension resulting in an architectural and societal provocation raising questions around both polemics..

01 I Raznovrsnost korišćenja tokom vremena.

02 I Postepena adaptacija Palate ljudskih strasti označena je jednim jedinim simboličnim arhitektonskim gestom; sve ostalo ostaje naizgled nepromenjeno.

aa_02 I 47I ostvarive utopije

Zona moralnog konflikta postoji u mnogim američkim gradovima kao što je St. Luis, Misuri, USA. Ovde, kao i u mnogim drugim gra-dovima širom sveta, lokalni prostori se sistematično destabilišu, pa čak i brišu zbog projekata globalnog razvoja. U St. Luisu, ovi pro-jekti obećavaju da će doprineti „regionalnom razvoju“ sa logistički efikasnim generičkim skladištima na ekološki ugroženim predelima, koji u realnosti (navodno) donose profit ograničenoj grupi pojedi-naca. Ovde postoji snažna kontradiktornost, jer se „napredak“ os-lanja na sisteme prostorne i društvene destrukcije. Ovaj obrazac savremene urbanizacije ugrožava urbanistički moral.

Napad globalnog razvoja je najizraženiji na liniji fronta, u mestima poput istorijskog (afro-američkog) Kinloha (Kinloch, Mi-suri). Kinloh je dugo bio pod opsadom birokratskog arsenala, koji je postepeno uklanjao lokalna prava i javnu korist, postavljajući skladišta koja omogućavaju razvoj (ili projekcije) globalne trgovine.

Danas je u Kinlohu ostao samo delić stanovništva - njih oko 200 - ali zahvaljujući nekom perverznom protokolarnim činu, više od 15 njihovih lokalnih institucija i dalje postoje. Ovaj predlog se zasniva na fragmentima mesta, kao vredne lokacije iz koje se vodi kontra-ofanzivni urbanizam na moralnoj granici između naseljavanja i (eksternalizovanog) ekonomskog rasta.

Ovaj projekat mobiliše dizajn do moralnih granica u postizanju sledećih ciljeva:

1. Razviti kritičku inteligenciju i ustanoviti odgovornost za kolat-eralnu štetu: artikulisati intenzivnu zonu moralne granice kroz crteže, gde se sučeljavaju moralna i nemoralna praksa urban-izacije. Ova zona postoji na periferijama gradova kao što je St. Luis, gde politika korporativnog modelovanja gradskog regiona unapred cilja eksternalizaciju akumulacije kapitala na troškove životnih prostora i socijalne pravde. Grad kao zajednica, kao is-torija i kultura, njegova raznolikost i memorija, pod skrivenim je

napadom od strane birokratskog arsenala, koji je u stalnoj potrazi za dolarima.Kinloh je prva afroamerička zajednica u Misuriju koja je priznata (1948); ova zajednica je u mnogo čemu prva, ali ona takođe pred-stavlja i dom i kulturnu zajednicu za svoje stanovnike. U posledn-jih 20 godina, regionalna politika sistemski preusmerava sredstva namenjena ovoj zajednici, omogućavajući okupaciju i preuzimajući vlast nad aerodormom. Nakon toga će privatne korporacije pro-movisati razvoj globalnih trgovinskih skladišta kao „dobro za re-gion“. Crteži bacaju svetlost na akcije koje doprinose propadanju Kinloha, suprotstavljajući se dominantnim pretpostavkama da je za siromaštvo na neki način krivo samo stanovništvo.

2. Obezbediti pojačanje moralnoj urbanističkoj politici: Projekat razmatra lokalne pokrete otpora malih razmera, koji su već na snazi u Kinlohu za taktičke kontra-ofanzivne strategije, gde pokreću dizajn kao pojačanje i slične dodante akcije. Ovi postojeći pokreti uključuju različite taktike prisvajanja zemljišne imovine, kao što je neformalna urbana zemljoradnja, zatim iscr-tani znakovi i bilbordi koji pozivaju na otpor politici, kao i napori u sanaciji, poput Pokreta za očuvanje Kinloha, koji je ponovo vra-tio Skot Aveniju, sa novim Muzejom, koji se nalazi pored jedinog preostalog mesta društvenog života (Cotton Club). Projekat uvodi dizajnersko razmišljanje da bi se razmotrile dugoročne strateške smernice, kojima se npr. re-distribuiraju poreski krediti zasnovani na lokalnim potrebama, i koje omogućavaju efikasnije praćenje i korišćenje federalnih fondova za unapređenje infrastrukture i prirodnog okruženja, koji su od javne koristi.3. Obezbediti taktički kontra-ofanzivni dizajn: Projekat razmatra koliko još ciljanih dizajnerskih taktika je potreb-no da bi se u prostornom smislu zaštitile preostale kritične insti-tucije zajednice i da bi se one poboljšale i na taj način učinile “imu-nim” na dalju destrukciju. Ova taktička pojačanja se ocrtavaju iz skrivenog potencijala ovih preostalih 15 institucija, u koje spadaju crkve, dom kulture, policijska stanica, Gradska kuća, javni parkovi i novi muzej.Unapređenje ovih uporišta - uključujući i susedno (prisvojeno) zemljište, kao i infrastrukturu koja ih spaja - deluje kao štit od raz-voja velikih razmera, pri čemu svaka nova urbana konfiguracija u budućnosti mora rasti okolo ovih struktura, čija je vrednost pono-vo uspostavljena. Kapacitet zajednice se postepeno obnavlja dok

Izveštaj sa moralne granice

PATTY HEYDA, profesor na školi za dizajn i primenjene umet-nosti “Sam Fox School”, Univerzitet Washington, St. Luis i direktor interdisciplinarnog studija pH1. U svom istraživanju i dizajnu bavi se temama savremene urbanizacije u globalizacijskom kontekstu. Njeno profesionalno iskustvo uključuje nekoliko godina saradnje sa svetski poznatim arhitektonskim biroima. Bavi se slikanjem pejzaža.Koautor projekta Dispatch form the Moral Border je BENNETT GALE.

tekst i projekat:


48 I aa_02 se zaštita udvosturčuje kako bi se omogućila interna inkubacija i rast zajednice - usmerenim programima kao što je obrazovna podrška, centri za obuku za poslove sa niskim prihodom ili mesne zajednice.

4. Otvoriti, umnožiti granice novim saveznicima i mrežama: Ako se budući rast oslanja na rast izbornih jedinica, unapređenja lokalne infrastrukture, kao što je dodavanje i povezivanje ulica, otvaraju granice na “šavovima“ Kinloha, uvodeći kritičnu masu iz okolnih susedstava sa programima koje podstiču zaštićene insti-tucije. Ovo proširuje teritoriju Kinloha izvan opštinskih granica. Novi kreativni razvoj stambenih prostora bi polako mogao da popuni ivice na spojnim tačkama. Kampanja u sajber-prostoru,

koja proističe iz društvenih mreža različitih institucija, ponovo spaja stanovnike širom proširenog područja, koje bi u suprotnom bilo izdeljeno i izbrisano.

5. Ponovo ustanoviti Vrednost kao društveni kapital:Muzičari, umetnici i građani su već na poslu kako bi se suprot-stavili ne-vrednovanja istorijskog prostora. Dizajn je ovde takođe postavljen kao pojačanje na Moralnim Granicama, sa ciljem os-poravanja uobičajenih sistema vrednovanja, kao i kontrolisanja i ograničavanja načina na koji se globalni razvoj manifestuje u mestima poput Kinloha, a sve sa ciljem da svi stanovnici imaju od njega podjednaku korist..

aa_02 I 49


Dispatch from theMoral BorderA moral conflict zone exists in American cities like St. Louis, Mis-souri, USA. Here, and in other cities around the globe, local spaces are being systematically destabilized and erased for global develop-ment projects. In St. Louis, these projects promise to bring ‘regional growth’ with logistically efficient generic warehouses on ecologically compromised landscapes that in reality bring profit (if at all) for a lim-ited few. An intensive contradiction exists here, whereby ‘progress’ in this sense relies on systems of spatial and social destruction. This pattern of contemporary urbanization threatens urbanism’s moral-ity.

Global development’s attack is most pronounced on the front lines of places like historic (and all-African-American) Kinloch, Missouri, which have long been under siege by a bureaucratic arsenal slowly stripping local rights and public benefits, in the staging of future warehouse development enabling (projections of) global trade.

In Kinloch today, only a fraction - about 200 - of the population is left, but by some perverse act of engagement protocols, their 15+ local institutions still stand. This proposal builds on the fragments of place as valued loci from which to wage a counter-offensive urbanism at the moral border between inhabitation and (externalized) economic growth.

This project mobilizes design at the moral border in order to:

1. Develop critical intelligence and establish accountability for col-lateral damages: to articulate through drawings the intensive moral border zone, where moral and immoral practices of urbanization meet head on. This zone exists on the urban peripheries of cities like St. Louis where corporate-modeled city-region policies target externalized capital accumulations at expenses of lived space and social justice. The city as community, as history, as culture, diversity and memory has been under stealth attack by a bureaucratic arse-nal seeking to capture global trade dollars.

Kinloch was Missouri’s first African American community to incorporate (in 1948); it claims many other firsts, but it also repre-sented home and a cultural foundation for its residents. Over the past 20+ years, regional policy systematically diverted focused funding from places like this, allowing the occupation and take-over of the airport authority. Now private corporations will promote the development of global trade warehouses as “good for the region”. The drawings shed light on actions contributing to Kinloch’s decline, countering dominant assumptions that poverty is somehow a resi-dent’s own fault.

2. Provide Moral Urban Policy Reinforcements: The project exam-ines the small-scale, local resistance movements already in place in Kinloch for tactical counter-offensive strategies, and launches design as reinforcement through protections with additional similar actions. These existing movements include land appropriation tactics like in-formal urban farming, locally painted signs and billboards vocalizing resistance to policies and reclamation efforts like the fledgling Kin-loch Historical Preservation movement that took back Scott Avenue with a new Kinloch museum next to their only remaining locus of social life, the Cotton Club. The project infuses design thinking to consider long-term strategic policy ‘interceptions’ that for example re-distribute the tax credits more locally based on needs, or that better track and capture federal funding for infrastructure improve-ments and environmental protections that bring public benefit.

3. Provide Tactical Design Counter-Offensives: The project con-siders how more targeted design tactics might spatially immunize remaining critical community institutions with improvements to pro-tect them from further destruction. These tactical reinforcements acknowledge and draw from the latent potential of these 15 remain-ing institutions that include churches, a community center, police station, city hall, public parks, and new museum. Improvement to these strongholds - and to adjacent (appropriated) land and the infrastructure that binds them - acts as a shield to big box devel-opment, whereby any new future urban configuration must then grow out around these (re)valued structures. Community capacity is slowly re-built as the protections double to allow the internal incuba-tion and growth of community-focused programs like educational support, low-income job training services, or neighborhood council groups.

4. Open, Multiply Borders with New Alliances, Networks: If future growth relies on growing a constituency, local infrastructural im-provements like added street connections open borders at Kinloch’s seams, drawing in the critical mass from surrounding neighborhoods with the programs fostered in protected institutions. This expands Kinloch as a territory beyond municipal lines. Slowly, creative new housing development might infill the edges at these points of con-nection. A cyber-spatial campaign stemming from institutions’ social networks already in place then multiplies borders, re-connecting residents across an expanded territory where it is otherwise frag-mented or erased.

5. Re-establish Value as Social Capital: Musicians, artists and citi-zens are already at work to counter developments’ de-valuations of historic spaces. Design is positioned here, too, as reinforcement at the Moral Border, to challenge mainstream valuation systems and to control and limit how global development happens in localities like Kinloch, so that it might benefit everyone, residents alike..

Što je moral? Definicija derivirana iz latinske riječi ima značenje poruke ili lekcije koja se može naučiti iz priče ili događaja. Ne postoje pisana pravila o moralu već usmena predaja o moralu i granicama morala koja varira od društva do društva. Svaka osoba ima ugrađeni set moralnih pravila dobiven društvenim okruženjem ili kreiran od samog sebe, a ta pravila se često mijenjaju kako bi prastila potrebe pojedinca. Da li da radimo nove setove pravila, da li da ih samo primjenjujemo ili da napravimo događaj iz kojeg možemo nešto naučiti?

Koje je podrijetlo Utopije? Ljudi su nesavršeni po prirodi ali imaju veliku želju da istražuju i razvijaju sebe i društvo u cjelini, da izmišljaju i preživljavaju. Logično je zaključiti da je bilo koje društvo koje kreiramo nesavršeno ali bi trebalo težiti višem cilju. U takvom društvu se rađa ideja o Utopiji, snu o savršenom svi-jetu. Tako razmišljajući možemo zaključiti da jedno bez drugog ne može postojati, naš svijet i utopijska vizija su osuđeni na imagi-narnu interakciju i koegzistenciju. Bilo u stvarnosti ili samo u mašti jedan od oblika Utopije mora postojati.

Što nas sprečava da kreiramo našu Utopiju? Mi smo zarobljenici samih sebe, naše akcije i reakcije nas određuju kao ljudska bića, kao i samosvijest o našim postupcima. Živimo u svijetu koji nismo izabrali već smo došli na njega, gradimo ga i unapređujemo u skladu sa našim razmišljanjima. Također smo si dali privilegiju da eliminiramo ono što mislimo da ne pripada našem viđenju svijeta, bilo to materijalne ili društvene prirode. Ako ne živiš po pravilima i zakonima društva, bit ćeš kažnjen, izoliran, popravljen. Također našim djelovanjem često činimo prirodi štetu, što bi također treba-lo biti kažnjeno, popravljeno; ipak, mi se sami ne kažnjavamo za ta djela, barem ne adekvatno.

Zagađenje okoliša se može protumačiti kao akumulativna reakci-ja na naše akcije i neprimjerene i pravovremene sanacije. U nas-tojanju da kreiramo utopijski događaj, ove dvije pretpostavke su

ključne u daljnjoj razradi projekta, pravilna akcija i reakcija unutar samog društva i između društva i okoline je nužna ako želimo kreirati ili bar postaviti Utopiju kao krajnji cilj.

Da li je to moguće? Kombinacijom dvoje faktora za koje imamo negativno mišljenje unutar različitih konteksta, postavimo ih u međusobnu interakciju i pokušamo predvidjeti moguće ishode.Umjesto da kreiramo Utopiju da li samo da postavimo osnove i ostavimo da se ona u jednom trenutku jednostavno – dogodi?

Oni koji nisu mogli iz raznih razloga živjeti po pravilima društva, zatvorenici, oni koji su prekršili zakone, neka oni budu socijalna skupina, neka oni budu osovina novog društva, dati im novu priliku na novi način i u novim uvjetima, uvjetima gdje ovise jedni o drugima.

Ali gdje? Negdje gdje se svo naše zagađenje akumuliralo? U tihom oceanu postoji otok smeća, nakupina plastičnog, drvenog i raznoraznog drugog otpada koje morske struje nose morima, donose i koncentriraju na jednom mjestu.

Godine zagađivanja oceani su tiho nakupljali u jednoj točki, ovo je prostor guste povijesti našeg djelovanja, kontejner svega onoga čega smo se odrekli i bacili, stvari koje nisu dio našeg svijeta. Uzimajući ova dva elementa, dva „otpada“ našeg svijeta, spajajući ih na novi, drukčiji način, želimo postići Utopijski ele-ment, gotovo fiktivan ali itekako moguć.

U projektu postavljamo osnovnu polazišnu točku, zatvoreničko naselje u sred Tihog oceana. Dajemo mogućnost i tehničku os-novu, dajemo ideju i predviđamo moguće scenarije. To nije san, to je mogućnost; mogu li oni skladno djelovati između sebe, da li je sam taj čin moralan? Da, u konačnici, ali težak je put do cilja. Da li će biti kaosa ili će ovo shvatiti kao novu, bolju šansu?Sve stvari koje im trebaju se već tamo, voda, hrana, struja; reciklirajući otok smeća, oni koriste materijale kako bi proširili svoju naseobinu. Samo njihov trud i vizija su granice njihova svijeta. Naseobina je u početku sastavljena od prefabrikata plastičnih plutača koje su dovedene na lokaciju, reciklirani ma-terijali će poslužiti za proširenje i modifikaciju njihova svijeta. Sama mogućnost konstantnog premještanja pojedinih gradivnih elemenata govori o adaptibilnosti i beskonačnim mogućnostima

Recikliranje društva

50 I aa_02


I ostvarive utopije STJEPAN MIKETEK i KATARINA KOVAČIĆ, rođeni u Splitu. Studenti na Fakultetu građevinarstva, arhitekture i geo-dezije u Splitu. Osvojili su veći broj nagrada za najbolje projekte na arhitektonskim radionicama. Zajedno sa Ivanom Baković i Tanjom Kolak, ušli u uži krug na konkursu Star’s House 2009, po izboru ruskog izdanja časopisa Domus. Nominovani za nagradu Piranezi 2011 u kategoriji studenata. Njihov projekat “Kuća toler-ancije“ objavljen je časopisu “ČIP - čovjek i prostor”.

tekst i projekat:

prostorna oblikovanja na koje utjeću unutrašnji društveni procesi zajednice.

Kako Utopija ne može postojati bez nesavršena društva, njihov svijet ne može postojati bez našega, njihova „hranjiva tvar“ je naš odbačeni višak, oni ga recikliraju i rade nešto bolje. Njihovo zajedničko „podrijetlo“, cilj i jedinstvena situacija u kojoj su se našli je ono što bi ih trebalo održati kao funkcionalnu cjelinu.

Kombinirana želja vlada i država koje predlože plan sanacije smeća i postavljanja naseobine na oceanu je polazišna točka. Kako je potrebna izvjesna ekonomska pozadina bar za početak operacije, dovodi nas do zaključka da i naš svijet treba određene preobražaje nabolje kako bi se takav projekt ostvario. Korištenje zatvorenika je besplatna radna snaga i moralno je upitna. Ti za-

tvorenici ne bi bili prisiljeni jer prisila ne dovodi u konačnici do priželjkivanih rezultata. Zatvorenici bi dobili prijedlog da dio kazne mogu ostvariti u novom okruženju, a da li će ostati tamo i poslje njihov je izbor.

Možda će oni sami kreirati nove zakone i propise za svoje društvo. Da li će to biti Utopija? Možda, možda samo za njih, to bi vrijeme pokazalo. Možda je to samo element novog svijeta, ali projekt ne prikazuje ideju kao konačno stanje, već samo daje upute i mogućnosti.

Projekt prikazuje Utopiju kao putovanje a ne destinaciju, pokušaj da se nešto bolje stvori, čak i neuspjevanje je samo po sebi događaj, jedan događaj iz kojega svi mogu izvući moralnu poruku kakva god ona bila..

aa_02 I 51

Re-Cycling the Society

What is moral? By definition derived from Latin word moral is a mes-sage conveyed or a lesson to be learned from a story or event. There are no written rules only common knowledge regarding moral and its borders. But every person has an implanted set of rules of behavior planted by others or created by one self. These are often adjusted to meet one need. Do we set new rules, do implant them, or do we cre-ate an EVENT to learn from?

What is the genesis of Utopia? Humans are imperfect by nature, but have great desire to explore and develop, invent and survive. It is only normal to conclude that society we create is imperfect but striving to a greater goal. In such society the idea of Utopia is born, a dream of perfect society. Therefore we can conclude that one cannot exist with-out other, they are bind to co-exist. Whether in reality or in imagination Utopia is possible.

What is holding us from creating Utopia of our own? We are the prisoners of ourselves, our actions and decisions are what makes us human beings. We live in world we did not chose to live, but we adapt and upgrade it to our wishes. Also we granted us the luxury to remove what does not fit in our idea of OUR world. If you do not live by the common laws set by your society you will be punished, will be isolated, will be corrected. Also, our actions sometimes do to nature what is not right, what should be corrected, still we do not punish ourselves for those actions.

Pollution can be seen as a cumulative reaction to our actions. In order to create Utopia we have to be mind full of these both, action and reac-tion within society and between society and surrounding is essential if we should try to create or at least set Utopia as goal. This is exciting, what if we try to create Utopia of impossible elements? What if we com-bine factors we think of as wrong, what if we let them interact and see what happens? Why don't we try to let Utopia happen instead of trying to create it? Those who failed to live up to the rules of society, prisoners, those who have broken laws should be the subject, let us see what society can they create, give them another chance.

But where? Somewhere where all of our bad doings have ac-cumulated. In the Pacific Ocean, there is a site of accumulated waste creating the great pacific garbage patch. Years of polluting, ocean currents have silently been gathering waste in one spot. This is a space of dense history, a container of all those things we threw away, things that do not belong to our society anymore. Can we combine these two?

Let us build a starting point, a prison settlement in the middle of the Pacific Ocean. Give it a possibility and see what happens. It is not a dream, it is a reality. Can they co-exist within itself? Will there be cha-os, or will they see this as a new opportunity? All the things they need to survive are there, recycling the garbage patch they will gather all those things they need to live, eat, survive. Only their determination will set the boundaries of how much can they evolve. They are craft-ing a new world for themselves, and thus making our world better.

As Utopia can not exist without imperfect society, their world cannot exist without ours, their feeding material is leftover ours, they recycle it and create something better. Their common origin and goal is what should keep them together. Also a place of diversity, unique individu-als of unified greater group. For a starting point a combined effort of governments decide to solve the problem of polluting the Oceans by creating a starting settlement in the Pacific. As it is expensive for one government to conduct this alone, they work together. Also the work-ing force is free, they suggest the prisoners, who are willing to join this experiment to go and work at the patch site. They are free to live and behave as they want on that site, they are of great potential, they have determination to show what they can do. Recycling the plastic waste among other they create new easily fabricated elements thus expanding their settlement. They will create new laws, new moral borders, will it be Utopia? Perhaps, most likely for themselves but time will show what it will be. They can create something unique and exciting, attraction to all not just them.

Utopia is the journey, not destination, trying to create something better and even failing is the EVENT anyway, one we all can learn from..

52 I aa_02

aa_02 I 53I ostvarive utopije


Grundrisse - stambena rešenja za nematerijalnog radnikaOstvariva distopija

Za postfordistička mnoštva svaka kvalitativna razlika između radnog i slobodnog vremena se smanjuje.

Paolo Virno

U post-industrijskoj ekonomiji, multinacionalne kompanije poseduju samo brend i razvijaju slike i filozofiju na kojima je proizvod zasno-van. Proizvodnja je u potpunosti zasnovana na poverenju partner-skih kompanija i licenciranih prodavaca koji će eventualno prodati gotov proizvod velikim kompanijama po veoma niskim cenama.

Dovođenjem ovakvog ponašanja do krajnosti, kompanije su u mogućnosti da prepuste svaki aspekt njihove proizvodnje nezavis-nim radnicima i time naprave još veći profit, čak i na nematerijalnim aspektima rada. Za delatnosti poput marketinga i razvoja, dizajna

i inženjeringa, kompanijama više nije neophodno stalno zaposleno osoblje, nego će radije unajmljivati ogromne mase ljudi koji bi imali fleksibilno radno vreme, a koji bi mogli od kuće da odrađuju posao na različitim projektima. Za nematerijalnog radnika gubi se granica između života i rada; njegov rad se poklapa sa njegovim životom.

Na taj način život radnika postaje rad uživo, „nevidljiva i ne-deljiva roba“ (S. Lontringer). Fleksibilan, vešt i sposoban da komu-nicira putem elektronske pošte i „pametnog“ telefona, on je non-stop dostupan kompanijama i klijentima za koje radi. Na raspolaganju mu je da sam sebi odredi radno vreme i način na koji će izvršiti zadatke, ali u skladu sa ciljem koji su mu definisali klijenti ili kompanije.

Čak i učenje, čitanje ili bavljenje sportom postaju važan ele-ment usko povezan sa radom, s obzirom da sva navedena iskustva povećavaju „znanje“ nematerijalnog radnika. Posao kojem nema kraja postaje moralna obaveza, predodređeni put usavršavanja, ali i samoodbrana od socijalne isključivosti prouzrokovane nezaposlenošću.

GRUNDRISSE predstavlja platformu „nematerijalnog rada“, mrežu pojedinaca koji obavljaju poslove „na poziv“, prilagođavaju svoju kompetentnost za određene projekte, suočavajući se sa rizikom i sopstvenom odgovornošću.

MARIABRUNA FABRIZI i FOSCO LUCARELLI Istraživanje i praksa studija MICROCITIES zasniva se na koliziji između rada, politike i popularne kulture, preispitivanju konteksta u kome živimo, obaranju konvencionalnih tipologija i istraživanju novih načina života. Svi navedeni aspekti postaju dizajnerski alat, što rezultira u pragmatičnim projektima, teorijskim speku-lacijama i utopijskim vizijama.Dobitnici su većeg broja nagrada, uključujući i Europan 10.

tekst i projekat:

54 I aa_02


GRUNDRISSE je kompanija koja svakom radniku pruža dom za stanovanje i za rad, zakupljenu simbolično za 1 evro. Predodređeno je da svaka jedinica bude opremljena tehnološkim sistemom kon-trole, koji omogućava radniku da bude u stalnom kontaktu sa klijen-tom. Neke od usluga su integrisane, kao npr. individualna obuka, pristup savremenoj tehnologiji, prostorije za sastanke, prostori za rekreaciju i bavljenje jogom itd., a sve u cilju izbegavanja otuđenosti, upravljanja stresom i poboljšavanja radnih sposobnosti. U fizičkom smislu, GRUNDRISSE predstavlja strukturu sačinjenu iz različitih tipskih ćelija; svaka je sačinjena od jedne sobe, gde se stanovanje i rad u potpunosti stapaju. Kuće su osmišljene tako da omogućavaju povezivanje rada sa bilo kojom drugom aktivnošću ili prostorom.

Kombinacije oblikovanja enterijera i organizacije nameštaja su beskonačne, što omogućava stanovnicima/radnicima veliki broj iz-bora u prilagođavanja proizvoda svom načinu života. Sveden i čist, „beli“ eksterijer u potpunosti odgovara potrebama minimalističkog, „pametnog“ dizajna, široko poželjnog i usklađenog sa potrebama pretpostavljenog elitizma.

Nasuprot funkcionalističkog ponavljanja ćelija u industrijskim radničkim blokovima, kuće ovde postaju moderan individualan proizvod urbanog intelektualnog radnika. Fragmentacija jedinica će sprečiti socijalnu solidarnost između radnika, dajući im iluziju autonomne kuće u centru grada: neispunjen san mnogih drugih stanovnika.

GRUNDRISSE je sredstvo eksploatacije i društvene kontrole. Ono pruža iluziju o sprečavanju prekarizacije, držeći radnike uvek zauzetim za različite kompanije.

Grad Pariz je lokacija odabrana za pilot projekat. Sa sve većim cena-ma kvadratnog metra, sam grad primorava mlade obrazovane rad-nike da žive u sve manjim jedinicama (studijima), dok iznajmljivanje stana postaje sve teže i teže za nesigurne pojednice i parove, koji su uglavnom onesposobljeni da obezbede stabilan prihod pa samim tim i garanciju stanodavcu.

Obezbeđivanje kuće radnicima sa fleksibilnim radnim vre-menom će biti privlačno sve većem segmentu populacije. Ogromne oblasti grada, nekada povezane magistralnom infrastrukturom (au-toputevima i železnicama) bile su naseljene industrijskim objektima koji su danas delokalizovane izvan centra grada.

GRUNDRISSE zauzima ove sektore grada, pretvarajući strukture koje su nekada udomljavale fizičke radnike u pojas zemljišta na-menjen intelektualnim radnicima. Direktna veza sa infrastrukturama podstiče radnika da često putuje tokom godine, tako da se može brzo oporaviti od stresa i, štaviše, može se isključiti iz gradskog tkiva, i fizički i socijalno..

aa_02 I 55


GRUNDRISSEHousing Solutions for the Immaterial Worker: An Affordable Dystopia

For the post-Fordist multitude every qualitative difference be-tween labor time and non-labor time falls short.

Paolo Virno

In the post-industrial economy, multinational companies only own the brand and develop the image and philosophy behind the prod-uct. Manufacturing is entirely outsourced to partner companies and licenceholders that eventually sell the finished product to the main company at very low prices.

Bringing such a behaviour to its extremes, companies are able to outsource every aspect of their production to independent work-ers and make a larger marge of profit even on the immaterial as-pects of work. From marketing to product design and develope-ment, interior design and engineering, the companies do not need any longer to hire personnel but they rather have the tasks done by a vast mass of subjects working flexibly from home on specific projects. For the immaterial worker the boundaries between life and work are getting completely faded, his work coinciding with his life.The worker’s entire life is now live labor, an “invisible and indi-visible commodity”. (S.Lotringere). Flexible, skilled and able to communicate through email and smart phones, he is reachable around the clock by the companies and the clients he is working for. He is free of choosing his working time and how to accomplish the tasks, but must conform to the performance’s goals identified by the clients or by the companies.

Even studying, reading or doing sport become elements con-nected to his production, since these experiences improve the “knowledge” which informs the immaterial work (M. Marzano, P. Virno). Neverending work becomes a moral obligation, a pre-de-termined path to self improvement as well as a self defense from the social exclusion by unemployment.

GRUNDRISSE is a basin of “immaterial labor”, a network of in-dividuals performing on call tasks, adapting their competences for specific projects, assuming their own responsibilities, facing the risks.GRUNDRISSE is a service company that provides each worker a house where to live and work, rented for only one symbolic euro. Each unit is to be equipped with a technological system of control

that keeps the worker in touch with his clients. Some services are integrated, like individual coaching, access to up-to-date tech-nologies, meeting facilities, yoga training, leisure spaces etc., in order to avoid alienation, manage stress, improve the working performance. GRUNDRISSE’s physical expression is a structure composed by different typologies of cells, all made up by one room, where inhabiting and working are completely merged. The houses are conceived to allow the possibility of working in con-nection to any other activity and in any possible space.

The combination of interior styles and furniture organization is infi-nite, providing to the inhabitant/worker the choice of a customized product that corresponds to his own lifestyle. The exterior image, homogeneously white and «pure», corresponds to the need of a minimalist clever design, well advertised and broadly desired, a conforming good of supposed elitism.

In opposition to the functionalist repetition of the cells in the industrial workers’ blocks, houses become here a fashionable in-dividual product for the knowledge urban worker. The fragmenta-tion of the units will prevent social solidarity among the workers while giving them the illusion of an autonomous house in the cen-ter of the city: an unfulfilled dream for many other inhabitants.

GRUNDRISSE is a mean of exploitation as well as of social con-trol. It provides the illusion of preventing precarization, keeping the workers always busy for different companies.

The city of Paris is the location for the pilot project. With its ever growing sqm price, the city forces young -knowledge- workers to live in ever smaller units (studios), while renting a flat has become harder and harder for precarious individuals or couples, usually unable to provide stabile economic guarantees to the landlords.

Providing a house to the flexible workers will be appealing for an ever growing segment of population. Huge areas of the city, once connected to the main infrastructures (railroads and high-ways) were populated by industrial structures that today are being delocated outside of what has become part of the city center.

GRUNDRISSE will occupy these sectors of the city, providing a conversion from structures that hosted manual labor into a strip of land destined to the intellectual labor. The direct connection to the infrastructures encourages the worker to travel in many periods of the year, so that he can fast recover from stress-related prob-lems and be even more disconnected from the urban tissue, both physically and socially..

56 I aa_01 tekst:

Inicijativa za Društveni centar nije nastala kao organizacija, insti-tucija, niti kao planirani i organizovani društveni pokret, već kao građanska inicijativa ljudi koji dugo žive u Novom Sadu, a nemaju adekvatno mesto za susrete i razmenu, odnosno za rad, druženje i učenje od drugih, o drugima i sa drugima. Putovali su, videli pro-store i bili u prostorima gde se osetilo stvaralaštvo, duh i energija posećenog mesta. Osetili su da takav prostor može postojati i u njihovom gradu i da to mora biti prostor snažne simboličke priče, povezane sa društveno-političkim i kulturnim kontekstom društva u kojem žive.

Ideja aktivnog uključivanja građana i građanki u procese promene namene bivših vojnih i industrijskih objekata nije nova i deo je šireg koncepta o pravu na grad. U eri neoliberalnog kapitalizma, koji profit i tržište postavlja iznad svega, pravo na grad pokušava se ustanoviti kao jedno od osnovnih ljudskih prava. Po Harvi-ju (Harvey, 2003), pravo na grad jeste aktivno pravo građana i građanki da grad učine drugačijim, da ga oblikuju više u skladu sa svojim željama i stvore novo urbano zajedničko dobro.

Prakse zauzimanja napuštenih objekata u državnom vlasništvu kao vid učešća građana i građanki u „izgradnji“ svojih gradova već se uspešno primenjuju, kako u zemljama zapadne Evrope tako i u našem susedstvu (Društveni centar Rojc, Pula; Metelkova, Ljubljana; AKC Medika, Zagreb; Pogon, Zagreb). Ciljevi i aktivnosti Inicijative za Društveni centar nadovezuju se na prethodna iskustva i prakse inicijativa i organizacija civilnog društva u Novom Sadu, koje su imale iste interese ali nikada nisu otišle toliko daleko sa direktnom akcijom. Svoj rad su bazirale isključivo na diplomatiji, pregovorima i korišćenju drugih legalnih sredstava – jačanje javnog mnjenja, organizovanje tribina, konfer-encija i drugo, koja nikada nisu dala rezultate.

Društveni centar u Novom Sadu – utopija, realnost, utopija

Potreba za jednim takvim mestom kao što je Društveni centar javila se kao posledica nepostojanja pristupačnog prostora za pojedince i grupe koje se bave aktivnostima od značaja za za-jednicu, prostora za nezavisne kulturne, sportske, obrazovne i društvene aktivnosti, prostora koji objedinjuje različite sadržaje za kvalitetno provođenje slobodnog vremena. Povećanje broja orga-nizacija, kao i spoznaja jednog broja građana i građanki da pos-toji zajednička potreba za mestom gde se mogu sretati, družiti, razgovarati, razmenjivati ideje, učiti od drugih i o drugima, i davati svoje znanje u zamenu za satisfakciju koja se tom prilikom ost-varuje, doveli su do stvaranja kritične mase ljudi. Vođeni svojom iskrenom željom i čistom potrebom, prepoznali su se, udružili i upustili u realizaciju ideje o stvaranju Društvenog centra.

Pored potrebe za prostorom, ideja o stvaranju Društvenog cen-tra nastala je i zbog rastuće svesti o značaju javnog prostora za život građana i njihovog prava na grad. Prema rečima Petra Milata, savremeno doba karakteriše novo, kritičko građanstvo koje se želi suprotstaviti praksi sveopšte privatizacije javnih do-bara i razvlašćivanja u interesu nekolicine (Milat, 2008). Takvo građanstvo mora pronaći nove načine samoorganizovanja i ar-tikulacije interesa od opšteg značaja Lefevra (Lefebvre, 1971). Ulazak aktivista i aktivistkinja u kasarnu „Dr Arčibald Rajs“ pred-stavljao je simboličan čin koji su prepoznali misaoni i osvešćeni građani i građanke Novog Sada. Cilj je bio ukazivanje na značaj čuvanja javnog prostora od privatizacije kojom se on otuđuje i postaje nepristupačan stanovnicima grada. Takvo, za našu sred-inu netipično ukazivanje na posledice privatizacije javnog pros-tora poseduje legitimitet i opravdanost, jer predstavlja mogući validan oblik građanske reakcije na postojeće stanje, kojom se može skrenuti pažnja na uočeni problem. Naravno, ovaj oblik

IVANA VOLIĆ, magistar nauka u turizmu, specijalizantkinja Arhitek-tonskog fakulteta u Beogradu i doktorantkinja Menadžmenta u kulturi na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu. Oblasti interesovanja: kultura, grad, turizam, kulturni i kreativni prostori, odnos turizma i javnog prostora.

JASMINA BOŠKOVIĆ je završila Žurnalistiku na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu, a zatim i interdisciplinarne master studije Teorije umetnosti i medija na Univerzitetu umetnosti u Beogradu. Oblas-ti interesovanja: umetnost, kultura, zastupljenost i prezentovanje kulture i umetnosti u medijima, aktivizam.

NATAŠA VUJKOV, diplomirana umetnica novih likovnih medija i radnica u kulturi. Oblasti interesovanja: angažovana umetnost, politike kulture, novi i alternativni mediji, ljudska prava.


I ostvarive utopije

građanske reakcije javio se nakon nereagovanja (ili neadekvat-nog reagovanja) nadležnih institucija na molbe članova Inicijative za Društveni centar da privremeno koriste prostor kasarne „Dr Arčibald Rajs“, obuhvaćene Master planom o nepokretnostima Vojske Srbije koje nisu neophodne za njeno funkcionisanje. In-diferentan odnos, nedostatak sluha i volje za daljim dijalogom ukazao je na iskrivljen stav nadležnih ustanova, koji podržava mogućnost da određeni objekat stoji prazan i propada, nasuprot mogućnosti da se održava i bude u funkciji građana i građanki dok se ne reši njegov pravno-imovinski status.

U okviru borbe za javni prostor, Inicijativa za Društveni centar zalaže se za ostvarivanje prava na javni pristup napuštenim ob-jektima u vlasništvu države. U tom procesu neminovno dolazi do sukoba javnih i privatnih interesa. Prevlast privatnih interesa nad javnim jeste praksa protiv koje se treba boriti i to ne samo u slučaju bivšeg vojnog objekta „Dr Arčibald Rajs“, nego u svim slučajevima netransparentnih privatizacija i otuđenja državne im-ovine na štetu same države, odnosno naroda. Nažalost, činjenica je da se ovi procesi poslednjih par godina odvijaju daleko brže u odnosu na procese izgradnje i jačanja civilnog društva, svesti građana i građanki o ličnoj odgovornosti, njihovom pravu na grad i njihove potrebe za aktivnim učešćem u razvoju društva. Iz tih ra-zloga je dosta objekata i prostora već otišlo u privatno vlasništvo, bez pokušaja borbe, protesta i građanske participacije u pro-cesima donošenja odluka. Ulazak u napuštene objekte je samo jedan od mogućih vidova borbe. Želja svih okupljenih u Inicijativi za Društveni centar jeste da, zajedno sa drugim sličnim inicijati-vama, pokrenu građane i građanke da se, suprotstavljajući se apatiji, aktivno angažuju u društvu, te da se bore za svoja prava i za javne, opšte interese. Osnivanje Društvenog centra u prostoru bivše kasarne otvara i druga bitna pitanja: (ne)adekvatna zaštita i korišćenje objekata od istorijskog značaja, pravo vlasništva nad bivšim vojnim objektima, (ne)transparentnost procesa prodaje državne imovine i prenosa vlasništva i nadležnosti na određene institucije države, centralizovano upravljanje državnom imovi-nom koje je u nadležnosti Republičke direkcije za imovinu, (ne)mogućnost učešća građana i građanki u društvenim procesima koji ih se tiču, kao i zvanična težnja našeg društva ka demilitar-izaciji. Pomenuti problemi značajni su koliko i problemi prava na javni gradski prostor zbog čega zaslužuju veliku pažnju i stručnu analizu sa arhitektonskog, kulturološkog, sociološkog i politikološkog stanovišta.

Društveni centar u Novom Sadu, zasnovan na vrednostima solidarnosti, ravnopravnosti, individualne slobode, uzajamne po-drške, građanskog aktivizma, otvorenosti i pristupačnosti, posto-jao je 22 dana, u tri objekta kompleksa bivše kasarne „Dr Arčibald

Rajs“. Utopijske ideje na kojima je počivala Inicijativa nakratko su našle svoj put ka realizaciji. Građani i građanke Novog Sada mogli su da osete prelazak iz utopije u realnost – materijalizacija ideje o Društvenom centru dogodila se njegovim smeštanjem u fizički prostor, koji je potom, za veoma kratko vreme, zajedničkim radom pretvoren u mesto. Realizacija ideje u realnosti pokazala se mogućom i izvodljivom već na dan ulaska, kada su aktivisti i aktivistkinje za samo nekoliko sati uredili napušten prostor, ospo-sobili ga i otvorili za građane i građanke Novog Sada. Raznolikost sadržaja i aktivnosti koje su obeležile prvi, a zatim i svaki sledeći, dan postojanja Društvenog centra u napuštenoj kasarni „Dr Arčibald Rajs“ pokazali su da je Novom Sadu potrebno jedno tak-vo mesto, stvoreno od građana i građanki za građane i građanke.

aa_02 I 57


01 I Čišćenje kasarne, 22.11.2011. I Foto: Danijel Šivinjski

02 I Gostovanje Porodice bistrih potoka, 23.12.2011. I Foto: Danijel Šivinjski

Prerastenje prostora u mesto bilo je vidljivo već prvog dana: pros-tor je očišćen od korova i prašine, osposobljena je tehnika za real-izaciju programa, oplemenjeni su goli zidovi i podovi. Naznačajnije od svega bilo je participiranje građana i građanki koji su sva-kodnevno dolazili, uključivali se i pomagali razvoju Društvenog centra, čime su načelno utopijske ideje otvorenosti, solidarnosti, pristupačnosti, interaktivnosti i ujedinjenog napretka postale real-nost. Raznovrsnost ponuđenog sadržaja jeste dokaz o snažnoj volji i energiji koje su se ujedinile i učinile ideju Društvenog centra opipljivom. Od 22. decembra 2011. do 13. januara 2012. godine održano je 18 edukativnih i kreativnih radionica, 17 sportsko-re-kreativnih sadržaja, 12 muzičkih programa, devet tribina i okruglih stolova, šest filmskih i video programa, pet književnih programa, pet performansa i tri izložbe. U okviru aktivnosti Društvenog cen-tra organizovano je i više humanitarnih akcija čiji je rezultat bio podela novogodišnjih paketića deci iz Svratišta u Novom Sadu. Svakodnevno su organizovane radne akcije čišćenja i sređivanja objekata, kao i zajednički obroci. Programi održani u napuštenoj kasarni „Dr Arčibald Rajs“ bili su besplatni i otvoreni za javnost. Ove činjenice predstavljaju potvrdu moći koju poseduju ujedinjeni građani i građanke kada su usmereni ka jasnom cilju. Izvedeni programi i sadržaji u Društvenom centru za 22 dana, bazirani na principima volonterizma i solidarnosti, ostvareni isključivo od novca koji su građani donirali, pokazuju koliko je jaka potreba građana i građanki Novog Sada za samoorganizovanjem i iskazi-vanjem sebe kroz delovanje u javnom prostoru.

Građani i građanke su ulaskom u napuštenu kasarnu ostvarili svoje pravo na prostor, pravo na grad, ali su nakon toga to pravo želeli ostvariti i drugi, u skladu sa svojim stavovima i ideologijama – neonacističke organizacije najavile su ulazak u druge napuštene vojne objekte i počele da prete da će „preuzeti“ objekat u koji se smestio Društveni centar. U svakom društvu postoje suprot-stavljene struje, pri čemu se svaka bori za svoja prava. Međutim, problem sa kojim je suočeno društvo u Srbiji jeste tolerisanje (od strane države) posebne vrste „građanskog aktivizma“ koji širi i promoviše netoleranciju, diskriminaciju i nasilje i koji koristi svaku priliku da nasiljem stane na put zdravom i produktivnom aktivizmu i građanskim inicijativama. Da bi se građanski aktivizam u Srbiji razvijao, a time jačao i civilni sektor, neophodno je da, pre svega, sama država to omogući, jasno stane u odbranu ljudskih prava i svoje građane i građanke zaštiti od nasilja i pretnjama nasiljem. Na taj način bi se ostvario veći društveni angažman građana i građanki, što jeste jedan od osnovnih ciljeva aktivnog civilnog društva.

Ideju o Društvenom centru su pokrenuli ljudi. Izbacivanje tih ljudi iz prostora bivše kasarne „Dr Arčibald Rajs“, bez pružanja ikakve mogućnosti za dijalog, jeste primer loše prakse rešavanja već ot-vorenih pitanja o napuštenim objektima u državnom vlasništvu, ne samo u Novom Sadu nego i u celoj zemlji.

Trenutno Društveni centar nema svoj prostor, ali okuplja ljude kojih je sada mnogo više nego na početku, pre same akcije ulaska u kasarnu. Ti ljudi se više ne nalaze u jedinstvenom, zajedničkom prostoru, ali i dalje deluju, reaguju, rade. Realnost Društvenog centra danas jeste ta da je on ponovo na nivou utopije – težnje za idealnim modelom.

Nažalost, društvo u kojem postojimo i borimo se za kvalitet-niji život još uvek je velikim delom letargično i indiferentno, više inertno nego kritično. Zbog toga smo i dalje često prepušteni (ne)postojanju političke volje. Oni koji imaju moć da odlučuju, selektiv-no biraju probleme građana i građanki koje će rešavati, na osnovu poklapanja sa njihovim interesima. Ideja o Društvenom centru u sebi nosi i utopiju jednog savršenog društva kakvom treba težiti – društva koje se ujedinjuje, podržava i aktivno se uključuje u raz-voj Društvenog centra, građana i građanki koji se bore za svoja prava i učestvuju u javnom životu i političkim procesima, društva u kom država ustupa građanima na korišćenje napuštene objekte u njenom vlasništvu, pomaže razvoj civilnog sektora i staje u nje-govu odbranu, društva u kojem niko nije izložen diskriminaciji i nasilju, društva u kojem svi imaju jednake slobode i prava.

U trenutnoj društvenoj, političkoj i ekonomskoj situaciji ideja takvog društva svakako je utopijska. Međutim, stvaranje Društvenog centra u Novom Sadu neophodno je kako bi kretanje ka ostva-renju vizije idealnog društvg u Srbiji bilo moguće. Bez obzira što je idealno društvo možda nedostižna i neostvariva vizija, i samo kretanje ka njoj već predstavlja napredak. Prema rečima Dejvida Harvija (David Harvey), utopijski planovi i ideali pravednosti neo-phodni su za motivaciju i akciju. Ljudi ujedinjeni u Inicijativi za Društveni centar, vođeni tim stavom, neće prestati da teže ka pretvaranju „trenutne utopijska realnosti“ u „realnost sa elemen-tima utopije“..Literatura: - Harvey, D. (2003), ’The Right to the City’, International Journal of Urban and Regional Research, Volume 27- Henri Lefebvre, ‘Pravo na grad’, Priručnik za život u neoliberalnoj stvarnosti, Za-greb: Centar za nezavisnu kulturu i mlade, prevod Leonardo Kovačević, izvorno objavljeno u Le Droit a la ville, ed. Anthropos, Pariz, 1971./str. 115-133- Milat, P. (2008). ‘Najmanje i najviše’, Priručnik za život u neoliberalnoj stvarnosti, Zagreb: Centar za nezavisnu kulturu i mlade

58 I aa_02


Community/Social Center in Novi Sad: utopia, reality, utopia

This paper deals with a problem of lacking public space for cul-tural activities highly relevant to the community as well as with citizen acitvism within an underdeveloped civil society. The atten-tion is thus brought to the limited awareness of the citizens, their individual responsibility and the possibility of their contribution, their “right to the city” and their actual need for active participation in society. On the other hand, another matter that is addressed here is the problem of privatization which is an ongoing process that inevitably leads to the alienation and inaccessibility of the possible public space for the residents. Having this in mind, it can be easily concluded that privatized spaces serve the interest of an owner, and the residents act only as consumers since they are being put in a relatively passive position, so that they are implicitly denied their rights to creative contribution. The Community/Social Center in Novi Sad arose as a necessary consequence of the lack of available space for individuals and groups engaged in activities which we believe are profoundly rel-evant to the community, i.e. an independent space for cultural, sporting, educational and social activities. It is based on utopian ideals of solidarity, equality, individual freedom, mutual support, citizen activism, openness and accessibility. We are proud to say that for a small space of time such place switched from utopia to reality using the abandoned military barracks in “Dr Arčibald Rajs”. The Community/Social Center existed for 22 days after which the citizens were forced to leave the place. We believe that this act of ejection reveals a distorted image that our institution has in the view of the city’s government, and the serious possibil-ity of the precious building being left empty and ‘unused’, which is hardly understandable after it has been proved that the citizens are willing to maintain the building and use it for the most humane purposes. At the moment The Community/Social Center seems to be nothing but a part of an utopian vision, but we are certain and determined to make it “a reality with utopian elements”, a real “vision” which would move our society forward. .


04 I Priprema izložbe o Društvenom centru, 02.02.2012. I Foto: Aleksandar Diklić

05 I Izložba fotografija o DC-u, 03.02.2012. I Foto: Danijel Šivinjski

03 I Dan izbacivanja, 13.01.2012. I Foto: Danijel Šivinjski

“Nestanak” javnih prostora predstavlja konstataciju koja se često vezuje za savremeni grad. Razvoj grada vođen tržištem čini ve-liku pretnju za javne prostore, a isto tako i za alternativne kulturne aktivnosti. Nestajanje javnog prostora, pojava kvazi-javnih pros-tora sa ograničenim pristupom događa se uporedo sa agresijom komercijalne kulture i pojavom kulturnog spektakla. Grad se me-nja u sve češćem i prisutnijem kontinuitetu trgovine, informacija i komerzijalizacije. Prostori gube svoj identitet, bivaju otuđeni, a zapravo su realni i socijalno definisani.

Javni prostori po svojim osobinama i po svojoj funkciji služe javnoj svrsi, omogućavaju socijalnu komunikaciju, pristupačni su i otvoreni svima. Predstavljaju mesta najvećeg intenziteta razmene unutar gradskih fizičkih struktura, neka vrsta “spontanog pozorišta” (Lefevr, 1974, 27), mesta gde se “razmenjuju reči i zna-kovi” (Lefevr, 1974, 29). Oni su oduvek bili osnovna komponenta artificijalnog okruženja obezbeđujući osnovne potrebe čoveka (odmor, razonodu, rekreaciju…) i okvir svakodnevice (Vasiljević-Tomić, 2007).

Kako god definisali ovaj termin, moramo imati u vidu da on podrazumeva kako pravo na javni pristup tom prostoru, tako i pravo na učešće u njegovom korišćenju, bilo individualno ili kolektivno. Dakle, javni prostor jeste onaj prostor na koji svaka individua ima pravo pristupa i može ga koristiti slobodno za one vrste aktivnosti koje ne ulaze u konflikt sa pravima drugih grupa ljudi ili individua koje ga takođe koriste.

Ideja koju je koncipirao i zagovarao francuski sociolog Anri Lefevr (Henri Lefebvre), ideja o “pravu na grad” upravo podra-zumeva pravo svakog građanina na gradske resurse i pravo na učešće u životu zajednice (Lefevr, 2008). Vođeni tom idejom po-javljuju se primeri aktivizma, uglavnom na mikroplanu, koji reaguju na oduzimanje i ugrožavanje javnog prostora. Isto tako, svedoci smo i omladinskog aktivizma sa voluntarističkim pobudama koje

se ogleda u “osvajanju” napuštenih prostora za svoje potrebe kroz stvaranje prostora koji bi bio oslobođen od diktata profita i usmeren na obezbeđivanje osnovnih potreba čoveka.

Gradovi u Srbiji poseduju značajan broj napuštenih objekata (vojne kasarne, industrijski pogoni, društvena preduzeća…), a istovremeno je prisutna potreba za prostorom za umetničko ili aktivističko delovanje, kao i za različite vidove kulturne produkci-je. U skladu sa tim, revitalizacija ovih prostora je jedan od načina da se omogući neophodan prostor za rad, a to svakako može predstavljati potencijal koji doprinosi kreativnom sektoru i indus-triji. Iz tog razloga potrebno je delovati u javnom prostoru u cilju približavanja ideje široj populaciji, a istovremeno, delovanjem na lokalnom nivou mogu se postići željeni ciljevi koji će služiti konk-retnim potrebama.

Brojni slučajevi zauzimanja napuštenih prostora u evrop-skim gradovima (Hamburg, Berlin, Madrid…), ali i u gradovima u regionu (Ljubljana, Zagreb, Pula…) pokazuju angažovanje građana u borbi za aktivno učešće u oblikovanju gradova. Pos-lednjih nekoliko godina i u Srbiji je osetno povećanje svesti o pre-duzimanju različitih aktivnosti u cilju reaktivacije, odnosno revital-izacije napuštenih prostora. U ponekim gradovima se od nedavno mogao osetiti talas različitih inicijativa za osvajanjem prostora (Inex Film u Beogradu, Društveni centar u Novom Sadu, Foto Ek-spo u okolini Zrenjanina, inicijative u Somboru, Smederevu, Nišu, Kragujevcu). Tema je sve prisutnija u javnosti, dolazi do jačanja omladinskih grupa koje traže prostor i koje shvataju da će rezulta-tima i sprovedenim akcijama u prostoru postiči više u toj borbi.

Nekadašnja zgrada društvenog preduzeća Inex Film u Beogradu predstavlja upravo jedan takav primer. Akcija započeta u martu 2011. godine rezultirala je oživljavanjem ovog objekta, a pokrenuta je od strane mladih pojedinaca i grupa, među kojima je veliki broj umetnika.

Inex film bilo je društveno kinematografsko preduzeće koje se bavilo filmskom produkcijom i distribucijom, kao deo nekadašnjeg društvenog preduzeća Inex. U trenutku ulaska, zgrada Inex filma na Karaburmi bila je napuštena i apsolutno devastirana, u njoj nije bilo nikakvih tragova njene istorije. Danas je možemo posmatrati upravo kroz paradigmu brutalne kapitalističke tranzicije i priva-tizacije, kojoj smo svedoci poslednjih godina.

Osvajanje prostora - ekspedicija Inex film

IVA ČUKIĆ rođena je 1983. godine u Beogradu. Diplomirala je 2008. na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu. Iste godine upisuje doktor-ske akademske studije na tom fakultetu, umetnički smer. Trenutno je student treće godine, a oblast njenog istraživanja obuhvataju tačke susreta javnog prostora, javne umetnosti i prostorno-kulturnog dis-kursa. Učestvovala je u nekoliko radionica, izložbi i projekata u ovoj oblasti. Članica je i jedna od inicijatora projekta Ekspedicija Inex Film.

tekst:


60 I aa_01 I ostvarive utopije

Ekspedicija Inex film, kako je nazvana ova inicijativa, istražuje mogućnosti samoorganizovanja, solidarnosti i “uradi sam” životne filozofije sa početka 21. veka. Ona okuplja pojedince i orga-nizacije kojima je neophodan prostor za rad i kulturnu produkciju, a koji pored sopstvenog znanja i volje, uglavnom ne raspolažu drugim resursima. Sa namerom da se zauzme prostor, mapirana je zgrada Inex filma, i započeta revitalizacija kroz, prvo, akcije sređivanja i čišćenja objekta i okoline, a zatim česta okupljanja i organizovanja različitih umetničkih programa i intervencija u tom prostoru. Eksperimentalne vizuelne umetnosti, prostorno specifični umetnički ili arhitektonski radovi, performansi i gerilske umetnosti, doprinose razvoju strategija za prisvajanje gradskih prostora. Svaka zainteresovana grupa ili pojedinac predlaže i realizuje sadržaje koji postaju deo kolektivnih napora da ovaj prostor preuredimo i osposobimo za stvaralaštvo i razmenu ideja i znanja. Jedan od ciljeva Ekspedicije svakako jeste i podsticanje aktivnog učešća mladih u društvu.

Od početka zauzimanja ovog objekta održano je nekoliko značajnih dešavanja od kojih bi trebalo pomenuti izložbu "Svetsko komunalno nasleđe" Rene Readle i Vladana Jeremića, radionicu "Aktivizam i javni prostori" koju su vodili Dušan Šaponja i Dušan Čavić, promociju drugog Mikro festivala amaterskog filma, sed-modnevni festival “Umetnost i lopate”, izložba “Od dionizijskog socijalizma do predatorskog kapitalizma” u okviru Centra za vi-zuelnu kulturu, odeljenja Muzeja savremene umetnosti, forum “Umetnik kao publika”, i mnoga druga.

Interesovanje i angažovanje velikog broja ljudi koji se okup-ljaju oko Ekspedicije Inex Film, najbolji je dokaz značaja koje ono ima za zajednicu.

Model koji je primenjen za osvajanje ovog objekta naziva se skvotiranje (squatting). Ovaj pojam predstavlja nelegalno zauzi-manje i korišćenje tuđe imovine. Osnovne grupe skvotera dele se na one koji zauzimaju prostor jer su egzistencijalno ugroženi, i na one kojima je potreban prostor za ostvarivanje svojih ideja (umetnici, aktivisti, kulturni preduzetnici). Inex film jeste ovo drugo. Primeri iz regiona (Slovenija – Metelkova, Pekarna; Hrvatska – Rojc, Medika) jesu primeri skvotova organizovanih u vidu multifunkcionalnih kulturnih centara u kojima postoje ateljei, alternativne biblioteke, računarski centri, mini-redakcije za izda-vanje časopisa, galerije, klubovi, alternativna pozorišta, bioskopi i koncertne sale, dečiji centri i sportska društva. Danas su skvotovi mesta gde se možemo sresti sa velikom kreativnom energijom i bogatom kulturnom produkcijom.

U poslednje vreme skvotiranje se sve manje shvata kao uzurpacija, a sve više kao reciklaža prostora, tj. pretvaranje zapuštenog i nekorišćenog u prostor koji “živi”. Skvotiranje je vre-menom (poslednjih decenija) uzelo maha u tolikoj meri da se o

tome više ne govori kao o izolovanim akcijama pojedinaca, već kao o novom društvenom pokretu. Naravno, postoje i drugi načini zauzimanja prostora kao što su pregovori sa lokalnim vlastima, ali to ume da bude dug i komplikovan put za ostvarivanje ciljeva, jer su institucije i lokalne vlasti često zatvorene za pregovore, nedo-voljno informisane i spore u donošenju odluka, a neretko i pune predrasuda kada su ovakve inicijative u pitanju.

Kako su ovakvi projekti i inicijative postali sve češća pojava i potreba u savremenim gradovima, postali su i deo programa ur-bane obnove u kojima se definišu kao strateške lokacije u čiju obnovu treba uložiti velika javna sredstva u cilju postizanja atrak-tivnosti grada. Posebnu ulogu u programima urbane regeneracije stimulisane kulturom ima kulturna politika grada. Kulturni progra-mi koji privlače veliki broj posetilaca, festivali, umetničke manifes-tacije i projekti u javnom prostoru smatraju se veoma važnim fak-torima za privlačenje investitora i kreativne radne snage (Radišić, 2009). Zbog kompleksnosti ovog programa došlo je do profilacije posebnih modela obnove gradskih prostora. U daljem tekstu biće pomenuta dva modela u okviru kojih je moguće razvijati strategije implementacije ovakvih inicijativa.

U drugoj polovini 90-ih godina većina gradova okreće se uključivanju različitih projekata umetnosti i kulture u javnom pros-toru namenjenih oživljavanju tih prostora, i umetničkim projektima angažovanja lokalnih zajednica u uređenju njihovog susedstva. Evans (Graeme Evans) naziva ovakav pristup urbanoj regener-aciji, koji se zasniva na implementaciji umetničkih projekata zas-novanih na radu sa lokalnim zajednicama, programima kulturne regeneracije (Evans, 2005). Dakle, zadatak lokalnih vlasti u pro-gramima kulturne regeneracije jeste osmisliti strategije i načine na koji će kultura i umetnost doprineti regeneraciji urbanih pros-tora koji su pretrpeli ekonomsko i fizičko propadanje.Evans navodi Barselonu kao jedan od najuspešnijih primera in-tegracije kulturnih aktivnosti (Evans, 2005). Osnovni elementi na kojima se bazira plan urbane obnove grada Barselone jesu strate-gije obnove javnih prostora i razvoja urbanog dizajna, planiranje u kulturi i formiranje kulturnih četvrti (Vaništa-Lazarević, 2003).

Drugi model predstavlja koncept kreativnog grada (creative city). Prema Čarlsu Landriju (Charles Landry) ideja kreativnog grada leži u tome da se obnova grada bazira na razvoju kreativnih industrija, industrija koje se zasnivaju na kreativnosti i talentu koji predstavljaju glavni potencijal budućeg ekonomskog razvoja (Landry, 2000). Kreativne industrije su zasnovane na individual-noj kreativnosti, veštini i talentu, a imaju potencijal za stvaranje kapitala i otvaranje novih radnih mesta. Kao zanimljiv primer pomenućemo slučaj skvota u Hamburgu gde je gradska vlast us-vojila strategije dogovora sa skvoterima u okviru projekta „Ham-burg, grad talenta“, otkupivši zemlju od investitora koji je želeo da

aa_02 I 61


na tom mestu gradi objekte druge namene. Ovaj deo grada danas predstavlja zajednicu umetnika, različitih pojedinaca i grupa koje rade na programima revitalizacije tog dela grada.

Inex film je, uslovno rečeno, osvojen prostor na određeno vreme. Međutim, saradnjom gradskih vlasti, institucija i uklju-čivanjem građana u pitanja razvoja grada, između ostalog i u procese revitalizacije napuštenih javnih prostora, znatno bi se doprinelo kvalitetu urbane sredine, a veliki doprinos osetio bi se i u socijalnom, kulturnom i ekonomskom domenu. Najzad, na ovaj način dolazi i do generisanja osećaja pripadnosti i zajednice, jer ukoliko se građani uključuju u ovakve akcije oni počinju više doživljavati grad kao svoj..

Literatura:- Evans, G. (2005). Measure for Measure: Evaluating the Evi-dence of Culture’s Contribution to Regeneration. Korišćeno 15. avgust 2011. sa http://www.kryss.no/resources/12/files/92/CURS110693-1.pdf- Landry, Ch. (2000). Creative City, Oxford: Earthscan.- Lefevr, A. (1974). Urbana revolucija, Beograd: Nolit.- Lefevr, A. (2008). ‘Pravo na grad’ u (ur.) Kovačević, L. i dr., Op-eracija grad: Priručnik za život u neoliberalnoj stvarnosti, Zagreb, str. 16-30.- Radišić, S. (2009). ‘Postindustrijski grad i kulturna politika’ u (ur.) Vuksanović, D., Kultura 122-123/2009, Beograd: Zavod za proučavanje kulturnog razvitka, str. 59-77.- Vaništa Lazarević, E. (2003). Obnova gradova u novom mileni-jumu. Beograd: Classic map studio.- Vasiljević Tomić, D. (2007). Kultura boje u gradu: identitet i trans-formacija. Beograd: Arhitektonski fakultet.

Conquest of space - Expedition Inex FilmOne of the consequences of the neoliberal transition, which Serb-ia in recent years goes by, is the disappearance of public spaces and the emergence of hybrid pseudo-public spaces. The develop-ment of market capitalism threatens to current right to use public spaces, forcing the development of those functions and activities that make a direct profit. The disappearance of public space, the emergence of quasi-public spaces with limited access occurs in parallel with the aggression of commercial culture and the emergence of cultural spectacle. It is this trend which mobilized citizens to self-organization and the individual struggle for active participation in shaping cities. Numerous examples of taking the abandoned spaces in European cities (Hamburg, Berlin, Madrid), but also in cities in the region (Ljubljana, Zagreb, Pula) indicate the engagement of citizens who understand that the results and performed actions in space will achieve more in this fight. One such example is the Inex Film Expedition, driven by young indi-viduals and groups, who managed to “conquer’’ the abandoned building of the former public company Inex Film in Belgrade. The initiative is exploring possibilities of self-organization, solidar-ity and do-it-yourself philosophy. Today it is the only Belgrade squat created in order to “revive’’ abandoned building and pro-vide the necessary working space and cultural production. This project deals with “conquest’’ of space in order to emphasize the importance of public space and civic action, and the examples that highlight strategies and models of revitalization and renewal of urban areas, which include such projects and initiatives..

62 I aa_01

01 I Akcija čišćenja I Foto: Iva Čukić

Kompleks osnovne škole

MILAN STEVANOVIĆ, rođen 1987. godine u Leskovcu. Diplo-mirao na master studijama na Departmanu za arhitekturu i urban-izam u Novom Sadu, smer Projektovanje u arhitekturi i urbanizmu. Njegova interesovanja i istraživanja usmerena su ka arhitekton-skom projektovanju, istoriji i teoriji arhitekture.

I diplomski rad

U svetu globalizacije, svetu televizije i komjutera, deca gube detinjstvo. Previše vremena provode pred televizijskim i kompjut-erskim ekranima, umesto da to vreme potroše na sklapanje pri-jateljstava i sa svojim vršnjacima dele dečije radosti. Ono što je najvažnije za podizanje mladog čoveka, jeste vaspitanje volje i sticanje zdravih odnosa sa društvom. Obrazovanje je, ustvari, buđenje čoveka iz sna svakodnevice, u koju smo bačeni kao u vrtlog virtuelnog.

U cilju poboljšanja kvaliteta obrazovanja i podsticanju raz-voja pravih ljudskih vrednosti, zadatak je i arhitekture da ispita u kojoj meri uvođenje novih sadržaja i programa u školskim ustano-vama može da doprinese u pravilnom razvoju ličnosti. Doprinos arhitekture se ogleda u mogućnostima maksimalne dostupnosti okruženja, objekata, programa i sadržaja.

Koliko je bitno uvođenje novih sadržaja i programa, isto toliko je bitno da oni budu projektovani po principima univerzalnog diza-jna, dostupni za sve i da odgovore na potrebe svakog. Vraćanje prirode u građenu sredinu, uvođenje otvorenih prostora sa što više zelenila, u ovom slučaju, formiranje školskih dvorišta sa ot-vorenim programima koji će podsticati na okupljanja i druženje, stvaranje prijatnog ambijenta i za učenje i za odmor, sve su to pozitivne smernice u poboljšanju kvaliteta obrazovanja, kao i odnosa čovek-čovek i čovek-priroda.

Značajan uticaj pri postavci koncepta bilo je formiranje ot-vorenih prostora koji imaju višestruku namenu. Otvoreni prostori projektovani su kao produžetak nastavnih prostorija, prostori za odmor i igru i vrata škole prema okruženju jer imaju za ulogu povezivanje kompleksa škole sa lokalnom zajednicom, u pogledu sadržaja. Na taj način škola postaje deo urbanog okruženja gde lokalna zajednica ima aktivnu ulogu u životu kompleksa. Višenamenski prostori školskog kompleksa projektovani su oko centralnog dvorišta, formirajući na taj način vezu sa okruženjem i omogućavajući prožimanje različitih funkcija.

Oblikovanjem se nastojalo da se podrži funkcionalna razno-likost objekta u pogledu kombinovane primene sistema dispozicije, gde su pojedini delovi izdvojeni ili naglašeni u prostoru, naročito u

pogledu paviljona koji su negde samostalni a negde se prožimaju sa koridorima. Visinske varijacije delova objekta proizašle su iz težnje za što povoljnijim osvetljenjem kao i iz težnje da se formira dinamičan i prijatan ambijent za učenje i odmor.

Upravo, arhitektura je ta koja svojim kvalitetom do-prinosi da proces obrazovanja bude lakši, kreativniji, zanimljiviji. Da bi arhitektura bila uspešna, mora da odgovori na potrebe svih korisnika , kako trenutnih, tako i budućih i na taj način da svoj doprinos na putu oblikovanja ličnosti mladih ljudi..

aa_02 I 63


01 I Dvorište - šema

02 I Višenamenski prostori

03 I Nastavne prostorije

Primary School Complex

Children are losing theirchildhood in the world of globalization, world of television and computers.They spend too much time in front of television or computer screens, instead ofspending that time on making friends and sharing children’s joys. What is the-most important for raising young person is nurturing his/her will and acquiringhealthy relationships with the society. Education is, in fact, waking up of aman from a dream of everyday life, in which we are thrown as in a whirl ofvirtual. In order to improve the qual-ity of education and encourage thedevelopment of true human values, the task of architecture is to estimate towhat extent intro-ducing new contents and programs in school institutions cancon-

tribute to normal personality development. Designing open space areas which have multiple purposes had significant influence on postulating the concept.Open space areas were designed as ex-tensions to teaching rooms, as areas forrest and play and as a school door towards the surrounding because they have arole of connecting a school complex with its local community, in view of theircontent. In such a manner a school becomes a part of urban surrounding wherethe local community has an active role in the life of the complex. Multiple-purposeareas of a school complex are designed around the central courtyard, and insuch a way they form a connection with the surrounding and provide permeationof different functions..

64 I aa_02

04 I Kompleks osnovne škole, maketa

ce

Anegdota kaže da je prvu kancelarijsku stolicu izmislo Čarls Darvin kome je bilo dosadilo da ustaje svaki put kada mu je bio potreban neki uzorak materijala ili fosil. Ugradio je točkiće na stolicu i sebi umnogome olakšao dotadašnji rad.

Od tog vremena čovek pokušava da sebi vreme provedeno u stolici na radnom mestu učini što prijatnijim, jer statistika kaže da ako ste zaposleni u kancelariji, osamde-set odsto vremena provodite sedeći.

Početkom 20. veka, samo tri odsto zaposlenih neke proizvodne firme činilo je kancelarijsko osoblje, tako da se nije ni mogao očekivati neki nivo inovativnosti u pogledu razvoja kancelarij-skog nameštaja. Ali, pre oko sto godina dolazi do naglog povećanja preduzeća koja se bave uslužnim delatnostima, kao što su ban-ke, konsalting preduze-ca, osiguravajuća društva, advokatske kancelarije i, zašto ne pomenuti - projektni biroi.

Stolica počinje da postaje problem i mnogo širi broj ljudi počinje da se bavi tom problematikom. Ortoped S. Štafel početkom prošlog veka je konstruisao stolicu koja postaje standard svake kancelarije. Stolica sa ravnom povrsinom sedista, visina pod-kolenice, gibljiv naslon vezan polugom za sedište, koji korisnika „primorava“ da sedi uspravno. Uz sve manjkavosti koje mozemo sa ove distance da nađemo, to je ipak bio veliki korak u ergonometrij-skom pristupu korišćenja stolice. Dođosmo i do te reči. Štafel verovatno nije poznavao značenje te reči (ergonomija - nauka koja se bavi dizajnom proizvoda tako da oni najbolje budu prilagođeni ljudskom telu), ali je očigledno bio pionir te oblasti. Sredinom veka, posle drugog svetskog rata, naročito u SAD-u, povećava se interesovanje za ergonomiju zaposlenog čoveka. Nastaju novi koncepti držanja koji su doveli do stolica sa korišćenjem u klečećem ili stojećem položaju, lopti za sedenje i razni drugih .

Početkom devedesetih godina prošlog veka Herman Miller, već priznati proizvodjač kancelarijskih stolica u SAD-u, odlučuje da uloži značajna finansijska sredstva u razvoj nove stolice koja bi trebalo da postane rešenje za sve buduće generacije u pogledu sedenja na radnom mestu. Veliki tim dizajnera na čelu sa Bilom Stampfom, u čiji rad su

uključeni i ortopedi uz pomoć dve stotine osoba koje su isprobavale prototipove, dovelo je do rešenja koje svi danas znamo kao stolicu AERON. Posle nje, kako se to popu-larno kaže, ništa više nije bilo isto. Od 1994. godine većina budućih kancelarijskih stolica imaće pristup rešavanju problema pravilnog i zdravog sedenja kao i Aeron stolica.

Nasa kičma je ta koja najviše trpi i to zna svako od nas kada posle određenog vremena provedeneog u neodgovarajućoj stolici ustane i pokuša da hoda. Ne moramo čekati ni taj trenutak, i pre toga, za vreme sedenja, osetićete bol u predelu vrata, ramena ili lumbaga. Nimalo prijatno, zar ne?

Mi u Ofice line-u mozemo da vam ponudimo nekoliko modela koji svojom ergonometri-jom sigurno mogu da neutrališu većinu problema koji se javljaju zbog dugog sedenja za radnim stolom. Modeli O111 i O141 prate najnovije trendove u ovoj oblasti a posebno ističemo mogucnost da svaki korisnik, u zavisnosti od visine i tezine, moze podešavati i jačinu pritiska na svoj lumbalni deo tela.Stojimo vam na raspolaganju da svojim primedbama i idejama poboljšamo naše modele jer će to biti u zajedničkom interesu..

Razvoj kancelarijske stolice

01 I Art. O111 02 I Art. O141

Arh. SAŠA KRSMANOVIĆ

DOO OFFICE LINENOVI SAD

ceramix projectCeramix Project d.o.o. | Kosovska 27 21000 Novi Sad | +381 21 420 207

Habitat I Termin označava biogeografsko i ekološko područje koje nastanjuje određena vrsta, prirodno okruženje koje je u konstantnom međuuticaju sa populacijom koja ga nastanjuje. U vreme kada se sve više gubi veza društvo - građena sredina - okolina, utopijske vizije upravo teže ka vraćanju te veze, ka stvaranju održivog društva i održivog grada.

Novogovor I Svaka istorijska društena promena odražava se na svim kulturnim poljima, pa i na jeziku. Izraz je preuzet iz prevoda romana “1984“ Dž. Orvela, gde ima negativnu, distopijsku konotaciju, kao sistem društvene kontrole. Ipak, ako želimo bolju arhitekturu, i jezik arhitekture se mora unapređivati; revolucija se može postići samo promenom diskursa. Pod pojmom “novogovor“ objedinili smo tekstove koji se bave promišljanjem arhitekture i utopije kroz različite medije - literarnu formu, virtuelni prostor društvenih mreža, film, umetničku instalaciju.

Ostvarive utopije I Da li je ispravno ostvarenu ideju nazvati utopijskom ili je u pitanju oksimoron? Da li utopija to prestaje biti onda kada se ostvari? Da li utopijskim možemo nazvati samo one ideje koje se odnose na društvo kao celinu, ili se one mogu odnositi i na manje nivoe - kao individualne utopije? Da li je borba građana za svoj javni prostor postala svojevrsna utopija 21. veka i neoliberalnog društva? Gde je budućnost razvoja gradova i koja je uloga arhitekture?

Rečnik pojmova

Documents

aa_02-online