Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü

ORYANTASYON EĞİTİMİ DENEY FÖYÜ ( 4-29 Ağustos )

Uygulama Alanı Ölçme

Uygulama Alt Alanı Boyut, Açı ve Geometrik ÖlçümlerToplam Uygulama Uzunluğu (Saat) : 8 Saat

Uygulamayı Yapacak Görevli: Arş. Gör. Soner ŞEN

Yapılacağı Yer Teknoloji Fakültesi Ek Binası (Sınıf)

Tanımı

Öğrencilere boyut, açı ve geometrik ölçme işlemlerinde, temel yeterlikleri kazandırmak.

Amacı

1. Temel ölçü aletlerinin doğru yerde doğru şekilde kullanılmasını sağlamak,2. Temel ölçü aletlerinde çeşitli verniye taksimatlarında okuma becerisi

kazandırmak,3. Ölçü aletlerinin nasıl korunması gerektiği ile ilgili temel bilgileri aktarmak,

Uygulama Süreci

1. Saat Açısal ve boyutsal ölçü aletlerinin tanıtılması2. Saat Gönye, cetvel ve açıölçer uygulamaları3. Saat Kumpas çeşitleri ve uygulamaları-14. Saat Kumpas çeşitleri ve uygulamaları-25. Saat Mikrometre çeşitleri ve uygulamaları-16. Saat Mikrometre çeşitleri ve uygulamaları-27. Saat Komparatör çeşitleri ve uygulamaları-18. Saat Komparatör çeşitleri ve uygulamaları-2

Uygulama Araç ve GereçleriMalzemeler : Pergel Çelik cetvel Gönye Sürmeli kumpas Derinlik kumpası Dış çap mikrometresi İç çap mikrometresi Derinlik mikrometresi

Ekipmanlar : Pleyt

1

Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü

Mastar çeşitleri Komparatör çeşitleri

Konular

Ölçme Bilimi ve Ölçmede Temel Tanımlar Kalite kontrolü, kalite düzeyinin belirlenip korunması, denetimi, kaliteyi

oluşturan unsurların kalite standartlarının tespit, bunların korunup korunmadığının

ve uygulanıp uygulanmadığının anlaşılması için gerekli ölçme, muayene ve

denetimlerin yapılması faaliyetidir. Mekanik parçaların üretimi boyutsal ölçme bilimi

(metroloji) tekniği kullanımını zorunlu kılar. Mekanik parça üretiminde gereğinde

mikrometre düzeyinde güvenilir ölçüm yapılması gerekir.

Ölçümler genel olarak doğrudan ve dolaylı olarak sınıflandırılabilir:

Dolaylı Ölçme: Bir ölçü büyüklüğünün, aranılan ölçme değerinin başka bir fiziksel

büyüklüğe dönüştürülerek bağıntılar yardımıyla bulunmasıdır. Bir cismin

yoğunluğunun kütle ve hacminden hesaplanması gibi.

Doğrudan Ölçme: Ölçülen miktar, bir ölçü aletinde gösterildiği gibi doğrudan elde

edilebilir. Kumpas veya mikrometrede ölçme yapılması gibi.

Temel Metrolojik KavramlarDoğru Ölçü: Bir ölçü büyüklüğünün ölçüm sırasındaki ölçme hatalarından uzak bir

teorik değeridir.

Gerçek Ölçü: Müsaade edilebilir hata sınırları dahilinde ölçme vasıtasıyla elde

edilen büyüklüğün değeridir.

Tam Ölçü: Uygulamada erişilebilecek en yüksek metrolojik tamlıkta elde edilen

boyut değeri.

Ölçmenin Doğruluğu : Ölçme sonuçlarının sistematik hatalarının sıfıra ne kadar

yakın olduğunu gösteren niceleyici bir karakteristiktir.

Yaklaşık Boyut: Müsaade edilen ölçme hatasını ve ihtiyaç duyulan inceliği aşan bir

hata ile elde dilen boyut değeridir.

Büyültme (Duyarlılık) Derecesi: Duyarlılık, aletin ölçme sınırları içinde, ölçülen

değerin, gösterge hareket miktarına oranıdır.

Hassasiyet: Ölçü aletinin verdiği değeri düzeltmek için alet okumalarına yapılması

gereken ‘ düzeltme miktarı’ olarak tanımlanabilir.

Tekrarlanabilirlik : Bir ölçü aletinde verilen bir büyüklüğün tekrarlanan

2

Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü

ölçümlerinden elde edilebilen değişim aralığı (sapma miktarı) olarak tanımlanabilir.

Verniye Taksimatı: Cetveller en küçük 0,5-1 mm bölüntülü yapıldıklarından

bunlarla daha küçük ölçülerin tam olarak ölçülmesi mümkün değildir. Bunun için

daha küçük değerlerin ölçülmesinde kullanılan verniye sistemi geliştirilmiştir.

Sistemin esası, cetvel üzerinde belli bir uzunluğun verniye üzerinde bir sayı

fazlasına bölünmesi ile elde edilen bölüntüler arasındaki farka dayanır. Elde edilen

bu fark bu verniye taksimatına sahip ölçü aletinde kullanılabilecek en küçük

değerdir. Metrik sistemde 1/10, 1/20, 1/50 ;parmak sistemde 1/64’’, 1/128’’ ,

1/192’’ , 1/1000’’ verniye taksimatları mevcuttur.

Pergel: Doğrusal bir boyutu taşımak veya markalamak için kullanılan basit ve

hassas bir takımdır. Pergel bacağının keskin uçları ölçme çizgilerine tam olarak

ayarlanırlar. Pergel uçları arası mesafe bir cetvelle ölçülür. Ayrıca pergel bacakları

arasını yarıçap mesafesi kadar ayarlamakla daire ve yay çizilebilir.

Çelik Cetvel: Çelik cetvel, ince bir çelik şerit üzerine ince olarak çizilmiş mm veya

parmak taksimatlarından oluşur. Çelik cetveller parçaların sınırlı tamlıkta pratik

ölçümünde ve markalama işlerinde sıklıkla kullanılırlar. En iyi şartlarda 0,25 mm

tamlıkta ölçüm yapılabilir. Ölçüm hassasiyetini artırmak için cetvelin referans ucu

bir destek kullanılarak parçanın kenarı ile aynı hizaya getirilmelidir.

Kumpas: Kumpaslar ayarlanabilir ölçü aletlerindendir. Kumpaslarda ölçülen ölçü

verniye mekanizmaları kadranlı göstergeler ve sayısal görüntüleme mekanizmaları

ile mm veya parmak ölçü cinsinden değerlendirilir. Kumpaslar kullanım yerine ve

ölçülen ölçü tipine göre sınıflandırılabilir. Bütün parçaları korozyona dirençli

malzemeden yapılır, genellikle ölçme taksimatları krom kaplanmış ve ölçme

çeneleri sertleştirilmiş ve taşlanmışlar, bazılarında ise ölçme çenelerine karbür ve

seramik parçalar yerleştirilmiştir.

Sürmeli Kumpaslar: Dış çap, iç çap, derinlik ve benzer nitelikte büyüklüklerin

ölçülmesinde kullanılan kumpaslar, değişik özelliklere sahip parçaları ölçmek üzere

farklı ölçme çenelerine sahiptirler. Sürmeli kumpasların kumpas çeneleri ile iç

ölçüler, ağızları ile dış ölçüler, kılıcı ile derinlik ölçülür.

Derinlik Kumpası: Derinlik kumpasları T profilli bir şapka ve bunun içinde hareket

eden bölüntülü bir cetvelden meydana gelir. Standart sürmeli kumpaslarda sürgü

tarafına bir T parçası bağlanmak sureti ile kumpas kılıcının dik inişi sağlanabilir. Bu

kumpaslar ile 1000 mm’ye kadar ölçme yapılabilir.

Dış Çap Mikrometresi : Mikrometre, iki çene arasında ölçüm yapan bir ölçme

3

Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü

aletidir, çenelerden birisi sabit diğeri ise hassas işlenmiş bir vida boyunca dönerek

hareket eder. Mikrometrenin kumpastan farkı, standart bir ölçme baskısı

uygulaması ve bu sayede hassas ölçüm yapabilmesidir. Mikrometrede vida hataları

yüzünden iki çene arasında hassas bir mesafe elde etmek zordur. Bu yüzden

genellikle ölçme aralığı 25 mm ile sınırlandırılmıştır.

İç Çap Mikrometresi : Basit delik mikrometrelerinin en büyük eksikliği bir çapı

karşıdan karşıya ölçmesidir.Aynı çapta birden fazla ölçme yapmadıkça deliğin

şeklindeki geometrik hataları ( ovallik, yuvarlaklık, çıkıntı ) bulmak zordur. İç çap

ölçümlerinde genellikle çubuk tipi ve üç nokta temaslı mikrometreler kullanılır.

Çubuk tipi mikrometreler bir ölçme başlığı ve bir seri ölçme çubuğundan oluşur.

Ölçme çeneleri uçları, ölçülen deliklerin içine tek noktadan temas etmesi için

bombeli yapılır. Ölçümlerde his çok önemlidir.

Komparatör : Komparatör, küçük lineer sapmaları büyülterek görülebilir hale

getiren bir ölçü ve kontrol aletidir. Bunlar bir referans noktasına/düzlemine göre bir

aralık mastarı/ayar çubuğu ile ayarlandıktan sonra, ölçülen parçalardaki ölçü

sapmalarını mukayese ederek ölçen aletlerdir. Genellikle gerçek ölçüden ziyade

ölçü değişimini belirlemede kullanılır. Mesela eğer nominal olarak belli sayıda ø12

mm olan makaralar kontrol edilirse sadece gerekli olan aleti ø12 ye ayarlamak ve

bundan farklı çap ölçüsünü bilmektir. Bu nedenle komparatörler doğrusallık,

düzlemsellik, paralellik, diklik, yuvarlaklık, eksantriklik, eşmerkezlilik, koniklik veiki

veya daha fazla yüzey arasındaki ilişkileri kontrol etmek gibi ölçümlerde ve bir

takım iş ve tezgah ayarında kullanılır.

Doğrusallık: Düzlem bir yüzey, bir kadranlı gösterge kullanılarak muayene

edilebilir. Muayene edilecek yüzeyi incelemek için bir pleyt kullanılır ve

ölçme ucu hareketinin genel eğilimindeki değişim yüzeyin doğru olup

olmadığını gösterir.

Diklik: Silindirik bir iş parçası iki punta arasına bağlanır ve parça döndürülür.

Eksene dik olmayan bir yüzey parçanın çevrimi boyunca ibrenin ‘+’ ve ‘-‘

yönde sapmasına neden olur. Gerçek diklik hatası okunan değerin yarısına

eşittir.

Paralellik: İş parçası pleyt düzlemi üzerine yerleştirilir. Pleyt düzlemi parça

alt yüzeyi ve referans düzlemi kabul edilerek, parçanın üst yüzeyi

4

Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü

komparatörle kontrol edilir.

Ders Çıktıları

1. Temel ölçü aletlerini (kumpas, mikrometre, komparatör, cetvel, açıölçer mastar, vb.) okumayı, kullanmayı bilir.

İhtiyaç Listesi1.2.

5