1

UNIVERSITETI I PRISHTINS

FAKULTETI I FILOLOGJIS

dhe

UNIVERSITETI I TIRANS

FAKULTETI HISTORI-FILOLOGJI

SEMINARI NDRKOMBTAR PR GJUHN,

LETRSIN DHE KULTURN SHQIPTARE

Materialet e punimeve t Seminarit XXX Ndrkombtar pr Gjuhn,

Letrsin dhe Kulturn Shqiptare

Prishtin, gusht 2011

Prishtin, 2011

4

Fakulteti i Filologjis Prishtin Fakulteti Histori-Filologji Tiran

SEMINARI XXX NDRKOMBTAR PR GJUHN, LETRSIN

DHE KULTURN SHQIPTARE

PRISHTIN, 13 25.08.2012

THE XXX INTERNATIONAL SEMINAR ON ALBANIAN

LANGUAGE, LITERATURE AND CULTURE

Kshilli Drejtues i Seminarit n Prishtin:

prof. asoc. dr. Bardh Rugova, prof. ass. dr. Anton Berishaj, prof. ass. dr.

Sala Ahmetaj, prof. dr. Enver Mehmeti, prof. asoc. dr. Ferit Rrustemi,

prof. asoc. dr. Naser Mrasori, prof. ass. dr. Bajram Kosumi

Kshilli Drejtues i Seminarit n Tiran:

prof. dr. Ymer iraku, prof. dr. Shezai Rrokaj, prof. dr. Ethem Likaj, prof.

dr. Floresha Dado, prof. asoc. dr. Adem Jakllari, prof. ass. dr. Dhurata

Shehri, prof. ass. dr. Aljula Jubani

Drejtor nderi: akademik Idriz Ajeti

Drejtor: prof. asoc. dr. Bardh Rugova

Bashkdrejtor: prof. dr. Ymer iraku

Sekretar: prof. ass. dr. Anton Berishaj

Bashksekretar: Prof. asoc. dr. Adem Jakllari

Sekretar profesional: mr. Blert Ismajli

Redaksia:

prof. asoc. dr. Bardh Rugova, kryeredaktor, prof. ass. dr. Anton Berishaj,

antar prof. ass. dr. Sala Ahmetaj, antar, prof. dr. Enver Mehmeti, antar,

prof. asoc. dr. Ferit Rrustemi, antar, prof. asoc. dr. Naser Mrasori, antar,

prof. ass. dr. Bajram Kosumi, antar

Botues: Fakulteti i Filologjis, Prishtin

381

Maria MOROZOVA

A KA ARKAIZMA N T FOLMEN E SHQIPTARVE T

UKRAINS? NJ KRAHASIM ME DIALEKTET DHE T

FOLMET E DOKUMENTUARA N ATLASIN

DIALEKTOLOGJIK E GJUHS SHQIPE (ADGJSH)

I. Parathnie.

Sipas t dhnave t dialektologjis historike, shumica e trajtave, q sot

dallojn dy dialektet kryesore t gjuhs shqipe dhe nndialektet e saj,

formoheshin shkall-shkall gjat periudhs s sundimit osman n Ballkan,

d.m.th. gjat shekujve XVXIX. Me interes jan variante m t lashta t

gegrishtes dhe t toskrishtes q kan pasur vend n periudhn parashkrimore,

kur nuk ishte zhvilluar ende nj pjes e dallimeve dialektore t mvonshme.

Eqrem abej, nj nga gjuhtart m t mdhenj shqiptar deri m sot, ka nxjerr

prfundim t sakt se, megjithat jeta politiko-shoqrore t popullit shqiptar n

kohn e mesjets duhet ta favorizonte ndarjen e mtejshme dialektore, dialektet

e shqipes n at periudh i ngjanin shum njeri tjetrit dhe shfaqnin nj tip t

mbar shqipes [abej 1955]. Kto variacione e lashta dshmohen n veprat e

par t shkruar n gjuhn shqipe dhe rindrtohen me mjete t analizs

krahasuese t dialekteve dhe t t folmeve t sotme, veanrisht ato q ndodhen

n periferin e arealit shqipfols dhe i ruajn shum elemente t hershme t

trashguara nga toskrishtja dhe gegrishtja e vjetr, t cilat i mungon shqipja e

sotme standarde. Me vler jan materialet e mbledhura n trojet shqiptare n

Itali, Greqi, Bullgari, Kroaci dhe n ato t Ukrains.

E folmja shqipe n fjal flitet deri sot n katr fshatra shqiptare n

Ukrain. Fshati m i madh Zhovtnevoje, q m par quhej Karakurt, ndodhet

n rrethin e Odess, 10 kilometra larg nga qyteti Bollgrad. Tre fshatra t tjer

Georgievka (Tyshki), Devninskoje (Taz), Gammovka (Xhandran) gjenden n

zonn e bregdetit Azov, afrsisht 25 kilometra larg nga qyteti i Melitopolit.

Shqiptart deri tani e prbjn shumicn t popullsis s ktyre fshatrave, edhe

pse krahas shqiptarve aty ka prfaqsuesit e popujve t tjer. N fshatin

382

Karakurt (Zhovtnevoje) banojn bullgar dhe gagauz, q erdhn n kt territor

s bashku me shqiptart. Nj numr relativisht i vogl banorsh gagauz m par

ka pasur edhe n fshatin Gammovka. Q nga vitet 2030 t shekullit XX n t

gjitha fshatrat gradualisht zmadhohet pjesa e popullsis ruse dhe t popullsis

ukrainase rusfolse.

Sipas mendimit t autorve, t cilt n koh t ndryshme merreshin me

shtjen e shprnguljes s shqiptarve n Ukrain, ata shqiptar migruan nga

Shqipri n shekullin XVXVI pr n Bullgarin verilindore, ku qndruan deri

n fillim t shekullit XIX. Si burim t rryms s migrimit t tyre konsiderohet

pjesa lindore e Shqipris, pikrisht zona e Kors dhe t Vithkuqit [Desnickaja

1968; Novik 2010; Voronina et al. 1996] ose krahina e Devollit dhe zonat

kufitare t Maqedonis jugperndimore [Zhugra, Sharapova 1998]. Gjersa

shprngulja e shqiptarve nga ato troje ndodhi mjaft hert, n t folmen e tyre

deri m sot ruhen trajtat, q gjenden gjithashtu te autort e vjetr shqiptar dhe

n t folmet e diasporave t tjera me prejardhjen toske, si ato t arbreshve t

Italis dhe t shqiptarve t Greqis. Prve ktyre, shumica nga ato trajta jan

ruajtur n kombinacione t ndryshme n dialektet toske, q fliten n Shqipri.

Nga ana tjetr, e folmja e shqiptarve t Ukrains ka edhe veori t reja,

q e gjejn shpjegimin e vet n lvizjet e ktyre shqiptarve brenda territorit t

Ballkanit dhe Perandoris Ruse. Inovacionet u dukn n t folmen si rezultat i

nj zhvillimi t brendshm t saj ose si pasoj e ndikimit t gjuhve t tjera, me

t cilat e folmja n shqyrtim kontaktonte q nga shekulli XVXVI deri m sot.

S pari mund ta dallojm ndikimin shum e rndsishm t bullgarishtes, q

filloi n at koh, kur shqiptart u vendosn n Bullgari, dhe vazhdonte pas

shprnguljes s tyre n Perandorin Ruse, q ndodhi pas lufts ruso-turke t

viteve 18061812. Pastaj duhet ta prmendemi edhe ndikimin e gjuhs ruse, q

filloi vetm n vitet 30 t shekullit XX dhe u b mjaft i fort vetm n gjysmn e

dyt t ktij shekulli. Sipas Julia Ivanovas, marrdhniet me bullgart (duke

prfshir edhe martesa t prziera) kan pasur vend q nga shekulli XIX, ndrsa

kontaktet e prditshme me rust filluan n vitet 30-t t shekullit XX dhe n

mnyr t shkallshkallshme ndikuan n sfera t ndryshme t jets shoqrore t

pakics shqiptare n Ukrain [Ivanova 2000].

II. Disa trajta t fonetiks s s folmes s shqiptarve t Ukrains n

krahasim me t folmet e tjera t shqipes.

Si trajtat e vjetra fonetike q vrehen deri tani n t folmen e shqiptarve

t Ukrains, duhet t prmendim:

1. Ruajtjen e grupeve t vjetra t bashktinglloreve kl, gl, lk, lg, q

mund t gjejm edhe n tekstin e Gjon Buzukut (1555): klumsht qumsht,

383

klan qaj, klinka qenka; glu gjuh, glisht gisht, i glat i gjat; ulk ujk,

alk ajk; dlingon (< ndlgon) dgjoj1. Vlen t prmendim se t njjta grupet

ruhen edhe n t folmen e Mandrics (klish, klumsht, klekam; glufen, glisht,

t glat; ulk; dilgon etj. [Domi, Shuteriqi 1965: 106]), n amrishten dhe ndr

arbresht e Italis dhe t Greqis, d.m.th. n periferin e arealit shqipfols

[ADGJSH 2007: 189, 191]. Sipas A. V. Desnickajas, grupet kl, gl ruheshin (t

paktn, n gjysmn e par t shekullit XX) edhe n t folmen e Devollit. Mirpo,

n at t folme kjo dukuri, q e dallon nga t folmet e tjera t toskrishtes

verilindore, shfaqet vetm me disa fjal (klish kish, kly ky, zgleth

zgjidh). Nj nga vargu i shkaqeve t mundshme t ksaj dukurie sht ndikimi

i s folmes m arkaike t ameve, q u shprnguln n Devoll nga Suli n

shekullin XIX dhe u przjen me popullsin e vjetr t Devollit [Desnickaja

1968: 326]. Mendohet, se suljott jan ata q kan sjell kt trajt fonetike, e

cila shfaqet n disa fjal n t folmen e sotme t Devollit.

2. Ruajtja e lj-s n pozita ndrzanore. Lngtorja lj e vjetr, q n t

mbar shqipen ka prfunduar n j, sht ruajtur si l-ja palatale n t folmen e

shqiptarve t Ukrains: bila bij, gol goj, mil mij. E njjta trajt

vrehet edhe n amrisht, n t folmet arkaike t diaspors (pr shembull, n

Mandric t Bullgaris, n Itali, n Greqi) dhe tek autort e vjetr [ADGJSH

2007: 196; Domi, Shuteriqi 1965: 106; Gjinari 1988].

3. N t gjith pozitat e fjals ruhen grupet bashktingllore mb, nd, ng:

mbill mbiell, vent (< vend) vend, ngra hngra. Megjithat, n disa raste,

sidomos n parafjal dhe ndajfolje, grupet nistore nd, ng prfundojn n d, g:

nga > ga, ndonjher > danier. Shembuj t till i gjejm n t folmen e sotme

dhe n materialet e autorve t mparshm, si ato t Derzhavinit: ga kafst nga

kafazi, ga obri nga oborri2. Kjo dukuri, sipas t dhnave t ADGJSH-s,

nuk sht karakteristike pr mbar shqipen dhe shfaqet vetm n disa pika n

1 Tekstet dhe fjalt n t folmen e shqiptarve t Ukrains shkruhen ktu dhe m tej me

shkronjat e alfabetit shqip. Pr ti shnuar tinguj t s folmes n shqyrtim, q i mungon gjuha shqipe standarde, prdoren disa shkronja t veanta q nuk i ka alfabeti shqip (si

dhe ). Palatalizimi i bashktingllorve para zanoreve t radhs s prparme shnjohet me apostrof. Shembuj t marr nga tekstet e autorve t tjer ([Islami 1955], [Domi,

Shuteriqi 1965], [Desnickaja 1968], [ADGJSH 2007], Derzhavini etj.) shkruhen me

prdorimin e shkronjave autentike t ktyre autorve. 2 Ktu dhe m tej n artikullin paraqesin shembujt origjinal nga materialet arkivore t

akademikut Nikolaj Derzhavin t mbledhura n disa ekspedita shkencore n fshatrat

Karakurt dhe Gammovka. Dorshkrimet e pabotuar t Derzhavinit gjenden deri tani n

Arkivin e Akademis s shkencave s Rusis: .. . - . . . 827, . 1, 688. 411 .

384

rrethin e Shkodrs dhe n Malin e Zi [ADGJSH 2007: 99, 100]. Prve ksaj,

kalimi nd > n n fillim t fjals ka pasur vend n t folmen e Mandrics: doneri

ndonjri [Domi, Shuteriqi 1965: 106]. Mund t prfundojm, se edhe n t

folmen e shqiptarve t Ukrains ky zvendsim i grupeve t bashktingllorve

m t lashta ka ndodhur relativisht von, pas shprnguljes s paraardhsit t

shqiptarve t Ukrains nga trojet shqiptare, dhe nuk mori ndonj prhapje t

gjer duke shfaqur vetm n disa fjal t shpeshprdorura.

4. Trajta e lasht karakteristike pr t folmen e shqiptarve t Ukrains

sht ruajtja e zanores t patheksuar fundore si n toskrishten e mome: buk,

dor, a dll e diel, i mir i mir. Vlen t prmendemi, q -ja n fund t

fjals sht ruajtur prgjithsisht deri tani n t folmet e toskrishtes veriore, si

ato t Kors, Pogradecit, Devollit e t amris, kurse n t folmet e tjera toske

dhe n t gjitha t folmet gege nuk shqiptohet kjo zanore fundore [ADGJSH

2007: 166; Gjinari, Shkurtaj 2000: 125].

Prve ksaj, -ja e patheksuar n t folmen e shqiptarve t Ukrains

ruhet n fjal dhe trajta, n t cilat ajo gjendet n nj rrokje t brendshme t

hapur n pozitn pas rrokjes s theksuar: punra, i mentshmi i menur, bojna

varvat pran varreve, nz hnz. Sipas J. Gjinarit, kjo trajt sht

karakteristike vetm pr t folmet e Gjirokastrs e t amris [Gjinari 1988:

50] dhe, m sa duket, mund t konsiderohet si nj dukuri t lasht q ekziston n

t folmen e sotme t shqiptarve t Ukrains.

N nj rrokje nistore t hapur, q ndodhet para rrokjes s theksuar -ja n

t folmen e shqiptarve t Ukrains shpeshher mungon ose kalon n zanore t

tjera (vlla vlla, likur lkur, lavezhg lvezhg), ndrsa n t folmet e

toskrishtes veriore kjo zanore ruhet deri tani, megjithat n mnyr fakultative:

lkur [ADGJSH 2007: 157], por vlla, fmija [Gjinari, Shkurtaj 2000: 126].

Prve ksaj, n t folmet e gegrishtes (n mnyr m t theksuar n

gegrishten veriperndimore) dhe m pak n toskrishten veriore -ja

paratheksore kalon n zanoren i, kur ndodhet pran nj bashktinglloreje

qiellzore: Geg. njizet, gjilpn, Tosk. (Myzeqe, Berat, Mallakastr) gjilper, ginjen

etj [Gjinari, Shkurtaj 2000: 125]. T njjtn dukuri e gjejm n t folmen e

shqiptarve t Ukrains: gilper gjilpr, nizet njzet. Kjo i ngjan situats

n t folmen e Mandrics, ku -ja e patheksuar prgjithsisht ruhet mir, me

prjashtimin e rasteve, kur sht protonike a paratheksore: gjimoj, lishoj [Domi,

Shuteriqi 1965: 105]. Njkohsisht n t folmet e diasporave t Italis dhe t

Greqis -ja e patheksuar n rrokjen nistore t hapur ruhet n shumicn e

rasteve: lkur, gzim (por: kputs etj.) [ADGJSH 2007: 157, 160]. Duket se

mosruajtja e -s n disa pozita t patheksuara sht nj inovacion i mbar

385

toskrishtes, q ka pasur zhvillimin e mtejshm n t folmet toske t Shqipris

dhe, pavarsisht nga ato, n t folmet e Mandrics s Bullgaris dhe t Ukrains.

Ndrkoh q -ja e patheksuar ruhet relativisht mir n t folmen e

shqiptarve t Ukrains, -ja e theksuar, q bn pjes n inventarin e fonemave

zanore t toskrishtes dhe nuk gjendet n sistemin e gegrishtes, shqiptohet

vetm n fshatrat Zhovtnevoje dhe Devninskoje. N t folmen e fshatrave

Georgievka dhe Gammovka kjo zanore e radhs s mesit dhe t ngritjes s

mesme kalon n zanoren e radhs s mesit dhe t ngritjes s lart , e cila sht

karakteristik pr sistemin rus t zanoreve: kng kng, llndr dhndr, z

z etj. sht kalimi mjaft i ri, q ka prfunduar n dy nga katr fshatra

shqiptare n Ukrain gjat shekullit XX, ndrsa n dy fshatra t tjera ai nuk ka

pasur vend aspak. Si na tregojn materialet dialektore t mbledhura n fillim

dhe n mes t shekullit XX, para disa dekadash -ja e mirfillt ende shqiptohej

n Georgijevka dhe Gammovka, ashtu si n dy fshatra t tjera: dhndr (N.

Derzhavini), dhndr [Islami 1955; Voronina et al. 1996]. Mund t parashtrojm

hipotezn, q -ja e theksuar ka kaluar n nn ndikimin e rusishtes vetm n t

folurin e brezit t viteve 30 t shekullit XX, d.m.th. me fillimin e kontakteve pak

a shum t ngushta me ardhacakt rusfols.

5. N vend t zanores y n t folmen e shqiptarve t Ukrains mund t

shqiptohet zanorja u pas bashktingllorve palatale: ty > tu, sy > su. Kjo sht

shqiptimi i rregullt pr gjuhn ruse, n sistemin fonologjik t s cils mungon

fonema e labializuar t radhs s prparme si sht y-ja e shqipes. Prandaj

shqiptimi i till duhet t jet nj pasoj e ndikimit t rusishtes. Ktu mund t

bjm nj krahasim me t folmen e Mandrics, ku zanorja y, m sa duket nn

ndikimin e bullgarishtes q e mungon nj tingull t till, shpeshher kalon n u

ose ju: dy > dju, yt > jut, ty > tju, dymbdhjet > djumbzjet [Domi, Shuteriqi

1965: 105].

N fillim t fjals y-ja n t folmen e shqiptarve t Ukrains mund t

shqiptohet si ju, d.m.th. u-ja me shtes t j-s protetike: jul yll, juni yn.

Megjithat n t folurin e disa informatorve t moshuar n fshatrat e zons s

bregdetit Azov n rastet t prmendura mund t dgjohet edhe y-ja e mirfillt.

N fshatin Zhovtnevoje, ku e folmja ruhet m mir, shqiptimin e mirfillt kan

edhe informatort m t rinj. Pra, nuk mund t konsiderojm se y-ja mungon

krejt n t folmen e shqiptarve t Ukrains, si pohohet n [Gjinari 2000]3.

Ndrrimi y > ju n pozitn nistore t fjals duhet t fillonte n periudhn para

3 Mungesa e y-s s theksuar dhe kalimi i ksaj zanore n i konsiderohet si nj veori e

re t disa t folmeve t shqipes, saktsisht ato t amris, Italis dhe Greqis [Demiraj

1998: 256].

386

kontakteve me rusishten. Ai ndodhi pr shkak t ndikimit t bullgarishtes, si n

t folmen e Mandrics. Kjo vrtetohet me materialet e Derzhavinit, i cili v n

dukje variante t ndryshme t shqiptimit t fjalve me y q ka pasur n zanafill:

jul yll kmbet (lloj furre), fke inat.

6. Pr sa i prket zanoreve t radhs s prapme n pozitn nistore t fjals,

zakonisht ato dalin me j protetike: jembr emr, jer er, jern erdhn, jimi

im, jishna isha. J-ja protetike del n shum fjal q nisin me zanoren e n t

folmen e Mandrics (jer, jenkas, jern [Domi, Shuteriqi 1965: 107]) dhe mund

t konsiderohet si nj trajt e zhvilluar n t dyja t folmet pas migrimit shqiptar

n Bullgari dhe n Ukrain.

7. Monoftongizimi i diftongjeve t vjetra ua, ye, ie n u, e, i sht trajta e

veant e s folmes, q e dallon nga t folmet e tjera toske. N shumicn e t

folmeve t toskrishtes ata dalin si togje zanoresh ua, ye, ie. Pr shembull, n t

folmet e toskrishtes veriore ato shqiptohen si togje dyfonemshe kur jan n

rrokje t mbyllura n do vend t fjals ose n rrokjet hapura brenda fjals: duar,

gruaja, shkruante, dyer, lyena, miel, diel, ziente [Gjinari, Shkurtaj 2000].

Prkundrazi, monoftongizimin e gjejm n t folmet e Shqipris s Mesme dhe

n nndialektin e gegrishtes jugore. N t folmen e shqiptarve t Ukrains, e

cila konsiderohet si e folmja toske, kemi: ua > u (grua > gru, dua > du, muaj >

muj, kuaj > kual > kul); ye > y (krye > kry / kru, pyes > pus); ie / je > i (diell >

dll, miell > mill, mbjell > mbill, mjegull > migull, ziej > zn). Mund t

pranojm, q kjo sht nj inovacion i s folmes, i cili rezulton nga zhvillimi i

saj t brendshm. Si shembull t nj evolucioni t ngjashm mund t kihet

parasysh e folmja e Mandrics, n t ciln vihen n dukje variantet dublete me

diftongjet dhe me zanoret e mirfillta:

ie > je (mbjell, djella) / ie > e (tezet, shtatzet, setulla)

ye > jo (pjot = pyet) / ye > y, u (kruven = kryen) [Po aty].

J-ja q shqiptohet n vend t i-s na tregon, q ie dhe ye n t folmen e

Mandrics funksionojn si diftongje me gjysmzanoren i, t cilat, sidoqoft,

mund t kalojn n e, y, u. Ky proces akoma duhet t zhvillohej n t folmen e

shqiptarve t Ukrains afrsisht n fillim t shekullit XX. Sipas t dhnave, q

na jep Derzhavini, n at koh flitej: mialt mjalt (> malt n t folmen e

sotme), gialp gjalp (> dalp); dia djath (> dath); jt dhjet (>

llt) dhe, njkohsisht, kel qiell (> kell), neri njeri (> nar). Krahas

formave t tilla, prdoreshin edhe ato me zanoret e gjata, q mund t

konsiderohen si rezultat t procesit t brendshm t monoftongizimit n t

folmen: dl diell (> dll n t folmen e sotme); drt (PL nga dor; > durt)

duar; drt (PL nga der; > dyrt) der; un mbl un mbjell (> un mbill);

ml miell (> mill); krt krye (> kry / kru).

387

8. E folmja e shqiptarve t Ukrains ka shurdhim t bashktingllorve t

zshme n pozitn fundore (vent vend, i math i madh, i lik i lig). Meqense

kjo veori e karakterizon edhe gjuhn ruse, e cila ka ndikuar shum fonetikn e

s folmes s shqiptarve t Ukrains, pohojm q kjo trajt mund t trashgohej

nga koha m e vjetr. Shurdhimi i bashktingllorve t zshme n fund t fjals

sht nj dukuri q paraqitet n nj trev t madhe dialektore, duke prfshir

mbar toskrishten dhe shumicn e t folmeve t arbreshve t Italis, po ashtu

t folmeve t amris e t Greqis [ADGJSH 2007: 112].

9. Bashktingllorja h n t folmen e shqiptarve t Ukrains nuk mungon

krejtsisht si n t folmet e toskrishtes juglindore dhe m gjer4. N t folmen

shqipe e zons s bregdetit Azov n shumicn e pozitave t fjals n vend t h-s

del bashktingllorja (hajvan > ajvan, ha > a), kurse n fshatin Zhovtnevoje

kjo dukuri nuk regjistrohet. Kjo dukuri shpjegohet me ndikimin e ukrainishtes

ose, m sakt, me ndikimin e nj mnyre shqiptimi t prhapur jo vetm n

Ukrain, por edhe npr fshatra t Rusis jugore. Format me h-n nistore

shfaqen n materialet e fillimit t shekullit XX, ashtu edhe n t dhnat e

albanologve rus t viteve 6070 t shekullit XX. Pra, mund t prfundojm se

kalimi h > sht nj trajt mjaft e re dhe ka ndodhur n kohn kur kontaktet e

shqiptarve t Ukrains me rust dhe, ndoshta, edhe ukrainasit u bn shum t

ngushta.

sht interesant, q n disa fjal h-ja n t folmen e shqiptarve t

Ukrains ka kaluar n f, si n t folmet e gegrishtes, sidomos ato t Shqipris

s Mesme: ftoht > ftoft, ngroht > ngroft [ADGJSH 2007: 124]. Kjo dukuri

sht karakteristike edhe pr Myzeqen, ku ajo u prhap nga zona e dialekteve

gege: i ftoft, i ngroft, i nxeft, i left [Desnickaja 1968: 299]. Nj dukuri tjetr e

veant t s folmes s shqiptarve t Ukrains sht kalimi i nj f-je nistore n h

(dhe pastaj n n t folmen e zons s bregdetit Azov): fort > hort > ort, furr

> hur > ur. Ktu vlen ta prmendim edhe dukurin e ngjashme t s folmes s

Mandrics: fustan > hustan, fushra > hushra [Domi, Shuteriqi 1965: 107].

10. Bashktingllorja ndrdhmbore dh n disa pozita shqiptohet si

mbylltore t thjeshta t, d: i bardh > i bard, i verdh > i verd, ardhka >

(ardka) > artka. N fshatrat Georgievka dhe Gamovka n shumicn e rasteve

evidentohet dukuria e zvendsimit t dh-s me ll-n: udh > ull, dhjet > llt.

N fshatin Devninskoje dh-ja ruhet m mir n t folurin e njerzve t moshuar,

kurse n fshatin Zhovtnevoje ky tingull shqiptohet n t gjitha raste n t folurin

e brezit t vjetr dhe n at t t rinjve. Megjithat, sht e qart se kjo dukuri n

4 Sh. Demiraj pranon, se n dokumentet e para t shkruara n shqipen h-ja prdoret n t

gjith pozitat n fjalt: hap, her / koh, streh / ngroh, ftoh, pleh [Demiraj 1998: 225].

388

t folmen e shqiptarve t Ukrains ka zhvilluar gjat evolucionit t brendshm

t saj dhe nuk sht arkaike. Sipas materialeve t Derzhavinit, Islamit etj. dh-ja

shqiptohej rregullisht n t gjith fshatrat. Paqndrueshmria e tingullit

ndrdhmbor dh sht karakteristike edhe pr t folmen e Mandrics, ku dh-ja

sht pothuajse zhdukur nn ndikimin e bullgarishtes. N vend t tij dgjohen d

ose z: dard, bard / barz, znder, zmb, zjet. Po kshtu, n vend t th-s

dgjohet s: sua, sonj, djas, sik, gjis. Megjithat, ka disa raste kur th-ja ruhet:

thom, arthka [Gjinari, Shkurtaj 2000; Sokolova 1983]. Sipas t dhnave t

Atlasit Dialektologjik t Gjuhs Shqipe, nj variant shqiptimi jo shum i

prhapur me ll-n n vend t ndrdhmbores dh ekziston n t folmet

veriperndimore t shqipes, q fliten n t dyja ant e kufirit midis Shqipris

dhe Malit t Zi [ADGJSH 2007: 93]. Karakteri sporadik i ksaj dukurie dhe

prhapja e saj vetm n zonat kufitare dhe n t folmet e diasporave provojn se

tinguj ndrdhmbor n t folmet periferike t shqipes nuk ruhen mir n kushtet

e kontakteve t ngushta me gjuht, q nuk kan fonema t tilla n sistemin e tyre

fonetik.

III. Veorit morfologjike e s folmes s shqiptarve t Ukrains n

sfondin dialektologjik t shqipes.

N fushn e morfologjis e folmja e shqiptarve t Ukrains na paraqitet

me tipare pak a shum t njjta me ato t toskrishtes veriore. Megjithat, ka

disa dallime morfologjike t lashta, ashtu edhe t reja, q meritojn t veohen

ktu.

1. Emrat e gjinis asnjanse q tregojn lnd t panumrueshme dhe

pjest e trupit t njeriut edhe n t folmen e shqiptarve t Ukrains jan

paksuar, si n mbar shqipen, n t ciln gjinia asnjanse ka nj karakter

mbeturinor ose mungon krejtsisht: ujt uj, misht mish, mjalt mjalt,

krut krye. Krahas forms s shquar me nyjn -t, prdoren dendur edhe ato

me -i: mishi, dalpi, uji (si mashkullore). Vlen t prmendim, q n t folmen e

Mandrics gjinia asnjanse nuk vihet re, kurse t gjith emrat asnjans t lnds

u bn femrore sipas tiparit t bullgarishtes, n t ciln ata emra jan gjithashtu

femrore: uja, gjalpa, dylla etj. [Domi, Shuteriqi 1965: 108]. Ndrrimi i gjinis

s emrave asnjanse n t folmen e shqiptarve t Ukrains nuk mund t

shpjegohet me ndikimin e gjuhve sllave (rusishtes ose bullgarishtes, sepse n

ato gjuh emrat e lartprmendura i prkasin gjinis femrore ose asnjanse dhe

jo mashkullore. Krahasimi me t folme t tjera toske t dokumentuara n

ADGJSH-n na tregon q ndrrimi i gjinis nga asnjanse n mashkullore sht

prhapur n mbar toskrishten, me prjashtimin e t folmeve t Italis e t

Greqis, ku gjinia asnjanse ruhet relativisht mir deri m sot [ADGJSH 2007:

389

209215]. Prandaj mund t pohojm, q gjinia asnjanse, ashtu si edhe dukuria e

mnjanimit t shkallshkallshm t saj dhe tipari i ndrrimit t gjinis jan t

trashguara nga ajo koh, kur paraardhsit e shqiptarve t Ukrains qndronin

n trojet shqiptare. Nga ana tjetr, si trajt t trashguar t s folmes n fjal

mund t konsiderohet edhe emrzimi i mbiemrave t nyjshm t gjinis

asnjanse, q n fazn e hershme t zhvillimit t gjuhs shqipe u b mjeti

kryesor pr t shprehur veprime abstrakte (kjo shfaqet edhe n gjuhn e autorve

m t vjetra, si Buzuku, Budi, etj.). Khs. emrat (mbiemra dhe pjesore t

emrzuar) q prdoren deri tani n t folmen e shqiptarve t Ukrains: t

mira(t), t trembur(t), t loft(t), t zr(t), t rpur(t), t jert(t).

2. N sistemin rasor t s folmes n fjal ruhen disa trajta arkaike, q

karakterizojn mbar shqipen ose vetm t folmet periferike t saj. Kshtu, n

rasn kallzore t emrave t gjinis mashkullore dhe femrore me temn q

mbaron n -l, -ll, -r ose me ndonj zanore ruhet mbaresa e lasht -n: djal-n

djalin, motr-n motrn, vlla-n vllain, nar-n njeriun, gru-n gruan.

sht interesant, q edhe huazime t mvonshme nga rusishtja dalin me

mbaresn e till n rasn kallzore, n qoft se prfshihen n t njjtn tipar:

vajna-n luftn, shkoll-n shkolln.

Ashtu si n disa t folme t gegrishtes dhe t toskrishtes e n nj pjes t

vogl t diaspors s arbreshve t Italis [ADGJSH 2007: 263], n t folmen e

shqiptarve t Ukrains gjallrojn format e lashta t rass vendore, t cilat

prdoren me parafjaln ni n ose pa parafjal. Format e rass kallzore

gjithashtu mund t prdoren n kontekste t tilla duke zvendsuar format e

rass vendore: ni odn n dhomn, ni ulict n rrugn.

Togfjalshat e tipit uj mali me gjith karakterin arkaik t ndrtimit t tyre,

vazhdojn t jen nj tip i gjall n mbar shqipen dhe n t folmen e

shqiptarve t Ukrains. Megjithat, gjymtyra e dyt t ktyre togfjalshave n

t folmen n shqyrtim tregon vetm raportin e trsis ndaj pjess (t

ashtuquajtur pseudo-partitive constructions [Koptjevskaja-Tamm 2002]): ni

thes kote nj thes drith, dyms mshat gjysma e fshatit5.

3. E folmja e shqiptarve t Ukrains i ruan dy tipat morfologjike t

mbiemrave. Tipi kryesor sht ai me paranyjzim (i bard i bardh, i mir),

ndrsa prdoren edhe disa mbiemra t panyjshm (taze buk buk taze). Me

interes pr t vn re sht prania e mbiemrave t formuar me prapashtesn -

shm (> -shmi, -shma): i mentshmi djal djali i menur, a mentshma upa

vajza e menur, ashtu edhe n gegrishten dhe n gjuhn standarde shqipe,

5 N t folmen e shqiptarve t Ukrains t gjith format e trajts s pashquar jan

homonimike.

390

ndrsa nj dukuri i till nuk i prket sot toskrishtes si dialekt. Sipas mendimit t

dialektologve shqiptar, ka t ngjar t kemi aty ruajtjen e nj dukurie, t ciln

toskrishtja do ta ket humbur pas shprnguljes s shqiptarve t Ukrains

[Gjinari, Shkurtaj 2000: 372]6.

4. Premrat vetore jan po ata t mbar shqipes, me prjashtimin e disa

formave t ngjashme me ata t toskrishtes juglindore: ma juve me ju, ta nevo

te ne. Pr tu prmendur sht forma aju pr vetorin e vets s tret, gjinia

mashkullore. Kjo form mund t jet nj zhvillim i lidhur me formn e vjetr ay

ai, q vrehet pikrisht n t folmet e toskrishtes veriore [ADGJSH 2007:

273]. Nj form e ngjashme t premrit vetor ai del n t folmen e Mandrics

(aju [Domi, Shuteriqi 1965: 109]). Duhet prmendur edhe fakti se form t tilla

nuk jan karakteristike pr t folmet periferike, q ruajn relativisht mir trajtat

arkaike, d.m.th. pr ato t diasporave t Italis dhe t Greqis, ashtu edhe pr

amrishten [ADGJSH 2007: 273].

5. N sistemin foljor t s folmes s shqiptarve t Ukrains, prve

inovacione t shumta, shfaqen format e dukurit e lashta, sidomos:

- dukuri e lasht n t folmen e shqiptarve t Ukrains sht ruajtja e

mbaress -n n t tri vetat njjs pr foljet me -oj (pnon un punoj, ti / ai

punon, drgon un drgoj, ti / ai drgon). N-ja n vetn e par njjs rezulton

nga forma m e vjetr mbaress -nj [Sitov 1976: 196], q prmban n thelb nj

element t mbaress s dikurshme i.e. dhe ka dal nga shkrirja e n-s fundore t

tems me elementin e par t mbaress s lasht -i [Demiraj 2002: 684]. Forma

-nj ruhet edhe sot e ksaj dite n t folmet e toskrishtes juglindore dhe n ato t

amris, Italis dhe Greqis [ADGJSH 2007: 334], kurse n mbar shqipen ajo

ka dhen -j (b-nj > b-j). Por kjo dukuri n t folmen e shqiptarve t Ukrains

mund t trajtohet edhe si nj inovacion lidhur me nj proces analogjik, pas t

cilit forma e vets s par njjs prkoi me at t vets s dyt dhe t tret

[Zhugra, Sharapova 1998]. Mund t krahasojm at me t folmen e Mandrics,

n t ciln mbaresat e vetave t par dhe t tret njjs u njsuan (un / ai shkron,

dften), kurse foljet n vetn e dyt t njjsit dalin me mbaresn -sh (punosh,

bsh). Gjuhtart shqiptar e shpjegojn kt dukuri me kontaktin e

vazhdueshm me bullgarishten [Domi, Shuteriqi 1965: 111].

- n t folmen n shqyrtim ruhen mbaresat -m (< -m) dhe -n (< -n)

pr foljet me bashktingllore n vetn e par dhe t tret shums t kohs s

tashme: apm hapim, apn hapin; dalm dalim, daln dalin. Pr sa u

6 Ktu vlen t prmendet edhe ky fakt q n togfjalshat me prcaktor mbiemror dhe

premror, si n bullgarishten dhe rusishten, prcaktori vendoset para emrit: a bukur

up upa e bukur, taze buk buk taze. N mnyrn analogjike ndrtohen edhe togfjalshat me prcaktor emror: a djalit puna puna e djalit.

391

prket t folmeve t shqipes s sotme, trajta e till ruhen n mnyrn sporadike

n disa pika n amri, Itali dhe aty-ktu n t folmet e gegrishtes verilindore

[ADGJSH 2007: 330], kurse n shumicn e t folmeve sot shfaqet nj tipar t

prbashkt t mbar shqipes (hapim, dalim etj.).

- veta e tret njjs t kohs s pakryer del me mbaresn -ni: sillni

sillte, zallaitni fliste. Kjo mbares dshmohet edhe n disa t folme

konservative t diaspors arbreshe t Italis si -nij / -nej (pr shembull, veshnej

/ veshej, veshnij / veshij) [ADGJSH 2007: 348]. Mbaresa -te / -nte e shqipes

standarde sht nj mbares relativisht e re, q filloi t prdorej n ato raste, kur

pas rnies s hershme t mbaress vetore prkatse veta e tret njjs e s

pakryers i ngjante forms s kohs s tashme (hap, mbyll, banj / bnj) [Demiraj

2002: 770]. M sa duket, e folmja e shqiptarve t Ukrains ruan nj tipar e

vjetr n t pakryern, kurse n vetn e tret njjs t kohs s tashme prdoren

format foljore me mbaresn -n si n mbar shqipen (pnon ai punon, etj.).

- foljet ndihmese kam, jam n t folmen e shqiptarve t Ukrains dalin si

ish, kish / tish n vetn e tret njjs t kohs s pakryer (khs. ishte, kishte n

shqipen standarde). Sipas Shaban Demirajt, mbaresa -te e vets s tret njjs t

kohs s pakryer... sht prftuar gjat evolucionit historik t shqipes dhe sht

relativisht e re [Po aty: 688]. Te autort e vjetr forma pa -te ishin

mbizotruese, megjithat format e reja me at mbares dalin qysh tek Budi dhe

prdoren rndom krahas formave pa mbares. N shqipen e sotme forma t

lashta pa mbares ruhen ende n disa nga t folmet e arbreshve t Italis dhe

n ato t amris, kurse n gegrishten lindore ato przihen me format e mbar

shqipes [ADGJSH 2007: 341].

- mbaresa arkaike - e vets s par njjs, e cila sht ruajtur vetm n

format e aoristit sigmatik t tipit dha-sh- te nj numr i kufizuar foljesh

[Demiraj 2002: 792] dhe nuk shqiptohet aspak n mbar shqipen, n t folmen e

shqiptarve t Ukrains sht vn n dukje n materialet e fillimit t shekullit

XX (nok e paa nuk e pash te Derzhavini) dhe ruhet mir deri n kohn

ton: nok a pash nuk e pash.

Si nj nga shembujt e inovacioneve n sistemin foljor t s folmes s

shqiptarve t Ukrains mund t prmendim faktin, se n t kryern e thjesht

foljet me temat e ndryshme marrin dendur mbaresn me -j-: pnojta punova,

por edhe mbaresa t tjera q jan si ato t t folmeve t tjera t toskrishtes: bura

bra, ngra hngra etj. Pr t kryern e thjesht t foljeve me tem me

bashktingllore sht karakteristike mungesa e mbaress -i n vetn e tret t s

kryers s thjesht: mbet mbeti, dull doli. Ky dukuri i ngjan asaj t t folmeve

t gegrishtes qendrore dhe verilindore, ashtu edhe t disa t folmeve t

arbrishtes [ADGJSH 2007: 366].

392

Gjithashtu nj trajt e re t zhvilluar si rezultat t evolucionit t brendshm

t s folmes sht ndrtimi i formave t kohs s ardhshme me pjeszn at (< ot)

/ ad (< od) / o: ad jap do t jap, ad lam do t lajm, adet do t vete, o vdes

do t vdes. N t njjtn mnyr prbhen format e kohs s ardhshme n t

folmen e Mandrics: o tvejsh d klisha, aj o tt haj [Domi, Shuteriqi 1965:

114]. Sipas mendimit t autorve q merreshin me at t folme, format n

shqyrtim ndrtohen me pjeszn do t reduktuar n o, po ashtu si n disa t

folme t toskrishtes.

IV. Prfundim.

Si u vu n dukje n artikullin ton, n t folmen e sotme t shqiptarve t

Ukrains elemente e veori t lashta jan grshetuar me trajta mjaft t reja, t

cilat u zhvilluan n periudhn pas mrgimit t paraardhsve t shqiptarve t

Ukrains nga trojet shqiptare n Bullgari dhe m pas n Perandorin Ruse. Disa

nga dukuri fonetike dhe morfologjike t s folmes me siguri mund t

konsiderohen si t lashta, q vrtetohet me t dhnat e dialektologjis historike

dhe t studimeve krahasuese. Nga ana tjetr, ka edhe trajta t tjera, si, pr

shembull, monoftongizimi i diftongjeve, t cilat nuk pranohen si arkaizmat n t

folmen n shqyrtim, megjithat ka koh q kto trajta ekzistojn n dialekte t

tjera t shqipes. Prandaj i mund t konsiderojm si rezultate t zhvillimit t

brendshm t s folmes s shqiptarve t Ukrains, i cili ndodhej gjat kohve

n shkputje nga areali shqipfols.

Literatur

abej 1955 E. abej. Gjon Buzuku // Buletin pr Shkencat Shoqrore. Tiran:

Instituti i Shkencave, 1955. Nr. 1, f. 923. Nr. 2, f. 71100. Nr. 3, f. 3950. Nr.

4, f. 113124.

Demiraj 1996 Sh. Demiraj. Fonologjia historike e gjuhs shqipe. Tiran, 1996.

Demiraj 2002 Sh. Demiraj. Gramatik historike e gjuhs shqipe. Tiran, 2002.

Desnickaja 1968 .. . .:

, 1968.

Domi, Shuteriqi 1965 M. Domi, Dh. S. Shuteriqi. Nj vshtrim mbi t folmen

shqipe t Mandrics // Studime filologjike 2, 1965. F. 103119.

Gjinari 1988 J. Gjinari. Dialektologjia Shqiptare. Tiran, 1988.

Gjinari et al. 2007 J. Gjinari, B. Beci, Gj. Shkurtaj, Xh. Gosturani, A. Dodi, M.

Totoni. Atlasi dialektologjik i gjuhs shqipe. V. I. Universit degli studi di

Napoli lOrientale, Akademia e shkencave e Shqipris, 2007.

393

Gjinari et al. 2008 J. Gjinari, B. Beci, Gj. Shkurtaj, Xh. Gosturani, A. Dodi, M.

Totoni. Atlasi dialektologjik i gjuhs shqipe. V. II. Universit degli studi di

Napoli lOrientale, Akademia e shkencave e Shqipris, 2008.

Gjinari, Shkurtaj 2000 J. Gjinari, Gj. Shkurtaj. Dialektologjia. Ribotim.

Tiran: Shtpia botuese e librit universitar, 2000.

Islami 1955 Islami S. Material gjuhsor nga kolonit shqiptare t Ukrains //

Buletin pr Shkencat Shoqrore 2, 1955. F. 163180.

Ivanova 2000 .. .

//

. ., 2000. . 4053.

Koptjevskaja-Tamm 2002 Koptjevskaja-Tamm M. Adnominal possession

in the European languages: form and function. // Sprachtypologie und

Universalienforschung 55 (1). Berlin: Akademie Verlag, 2002. P. 141172.

Novik 2010 A. Novik. Mbi shtjen e vetdijes etnike: etnonimi i shqiptarve

t Ukrains // Seminari Ndrkombtar pr Gjuhn, Letrsin dhe Kulturn

Shqiptare. Prishtin, gusht 2010. Materialet e punimeve. Prishtin, 2010. F.

603606.

Sitov 1976 . . //

.

. .: , 1976. . 193200.

Sokolova 1983 B. Sokolova. Die albanische Mundart von Mandritsa. Berlin,

1983.

Voronina et al. 1996 I. Voronina, M. Domosileckaja, L. Sharapova. E folmja e

shqiptarve t Ukrains. Shkup, 1996.

Zhugra, Sharapova 1998 .., ..

// .

. .: . , 1998. . 117151.

562

Lleshanakut, Hatibit, Tufs, apriqit, etj., edhe figura t mitologjis

kozmogonike. Po e ilustrojm mendimin me nj shembull nga Lleshanaku, n

poezin e s cils sht m e dukshme prirja pr ta vn n kriz estetikn

klasike qoft t kategorive, qoft t instrumenteve poetiko- gjuhsore. Ji i

shmtuar si lugin e rrudhur/ si barku i hns mbi akullnaj- shkruan poetja.

Prfundim

Pluraliteti estetik q bhet shenj zotruese n letrsin e pasnndhjets, i

ka ushqyer poezis shqipe nj evoluim t brendshm t verbit, strukturs dhe

ligjrats. N kt mnyr, poezia jon ka dal prfundimisht nga kurthi i

estetiks s prmbajtjes, i autorit omnipotent dhe heroit arketipal. Poezia jon

nuk sht m poezi kanonike n pikpamje t metods dhe ideologjis. E hapur

ndaj prvojave estetike perndimore, ajo po bhet gjithmon e m tepr elitare,

duke marr edhe ajo pozicionin e artit t katedrave, si po ndodh sot rendom n

botn moderne. Duke krkuar nj receptues model, poezia, n t vertt, i

shpton karakterit propagandues dhe agitativ. Nj zhvillim mjaft pozitiv vihet re

edhe n sfer t langage-it. Ky sistem sht perfeksionuar dhe sofistikuar

veanrisht nga poett e q u bn t till pas viteteve 90.

Bibliografia

T. E. Eliot, Critical Essays, Londres, Faber&Faber, 1932; cituar sipas Edward

W. Said, Culture et iperialisme, Paris, Fayard, 2009, f. 17;

S. Bashota, Kamban zemrimi, Tiran, 2008;

E. Hatibi, Pasqyra e lnds, Tiran, 2004;

11. L. Lleshanaku, Antipastorale, Tiran, 1999

A. Tufa, Rethinat e Atlantids, Tiran, 1996

C. Stancati, Henri Bergson : esprit et langage, Sprimont, Mardaga, 2001, f. 175

Cituar sipas CIORAN, De linconvnient dtre n, Paris, Gallimard, 1973, f.176 M. Foucault, Dites et ecrits, Paris, Gallimard, 2001, f. 850

B. apriqi, Zbutja e gjarprit, Prishtin, 2006, f. 13

563

PRMBAJTJA

Bardh RUGOVA, drejtor i Seminarit

FJALA E HAPJES N SEMINARIN XXX NDRKOMBTAR PR

GJUHN, LETRSIN DHE KULTURN SHQIPTARE ................................. 7

Osman GASHI, dekan i Fakultetit t Filologjis9

FJAL PERSHNDETSE .............................................................................. 9

LIGJRATA

Shezai RROKAJ

KNDVSHTRIME PR MSIMDHNIEN E GJUHS DHE LETRSIS

N SHKOLL ................................................................................................... 13

Bajram KOSUMI

LETRSIA NGA BURGU ................................................................................ 19

Muhamed MUFAKU

MONUMENTET E SINAN PASHES NE VENDET ARABE ......................... 41

Vlora ITAKU

KOSOVA DHE INTEGRIMET EVROPIANE ................................................. 47

Bahri BECI

STRUKTURA DIALEKTORE E SHQIPES E PAR NDRYSHE ................... 55

Shaban SINANI

LETRSIA N TOTALITARIZM: I. KADARE ............................................ 69

KUMTESA

Sala AHMETAJ

ASPEKTE TEORIKE PR STATUSIN E GJYMTYRVE ............................. 99

Teuta ABRASHI

A SHT NYJA E GJUHS SHQIPE (ENDE) NYJE APO (VETM)

TREGUES I RASS? ...................................................................................... 105

Lindit SEJDIU RUGOVA

KONCEPTET TEORIKE T GRAMATIKAVE T SHQIPES - RASTI I

PRCAKTORVE KALLZUESOR .......................................................... 115

Flora KOLECI

RRETH DISA ASPEKTEVE SINTAKSORE N TEKSTET SHKOLLORE 121

Sedat KUI

KONCEPTI I KATEGORIS GRAMATIKORE T MNYRS ................. 131

Qemal MURATI

MURET E GJUHS, MITI PR SHQIPEN E PASTR DHE GJUHA SI

TESTAMENT .................................................................................................. 143

Bahri KOSKOVIKU

564

FJALIT LIDHORE N TEKSTET UNIVERSITARE.................................. 153

Kledi SHEGANI

GRAMATIKA E SHQIPES DHE GJUHA SHQIPE 2, 3 ................................ 161

Teuta TOSKA, Shqipe SHYTI

KONCEPTE[T] GRAMATIKORE DHE PARASHTRIM I TYRE N

TEKSTIN SHKOLLOR (n "Gjuha shqipe 2") ............................................... 167

Matilda PERLLAKU (OLLAKU)

SINTAKSA SI HALLKA M E RNDSISHME E ZINXHIRIT

GRAMATIKOR T GJUHS N TEKSTET SHKOLLORE ........................ 183

Mensur VOKRRI

KONCEPTI I NYJS TE SELMAN RIZA ..................................................... 197

Shptim ELEZI

TERMINOLOGJIA GJUHSORE N TEKSTET SHKOLLORE ................. 207

Xhavit BEQIRI, Bahtijar KRYEZIU

STILISTIKA GJUHSORE DHE TEKSTET SHKOLLORE ........................ 211

Lendita GJIKOLLI

SPECIFIKAT GJUHSORE N TEKSTET SHKOLLORE .......................... 217

Agron Y. GASHI

GJUHA E LETRSIS N TEKSTET SHKOLLORE................................... 223

Rrahman PAARIZI

NDIKIMI I TEKSTEVE SHKOLLORE T KLASVE T ULTA T

FILLORES PR NXNIEN E STANDARDIT .............................................. 229

Shpresa DELIJA

PRGATITJA E MSUESVE T GJUHS SIPAS STANDARDEVE

EVROPIANE ................................................................................................... 233

Mimoza PRIKU

ASPEKTE T INTEGRIMIT GJUHSOR DHE KULTUROR N TEKSTET

SHKOLLORE N GJUHN SHQIPE N MAL T ZI .................................. 249

Flutura ITAKU

PRPJEKJE PR PERIODIZIM T GRAMATOGRAFIS SHQIPTARE ... 255

Shkumbin MUNISHI

POLITIKA DHE PLANIFIKIMI GJUHSOR I SHQIPES N KONTEKSTIN

E SOTM ......................................................................................................... 261

Vilma BELLO

VSHTRIM KRITIK MBI TERMINOLOGJIN GJUHSORE SHQIPE N

TEKSTET SHKOLLORE ................................................................................ 273

Rrezarta DRAINI, Rezearta MURATI

KALIMI NGA VARIANTET TEK INVARIANTI GJAT PRVETSIMIT T

STANDARDIT N ARSIMIN FILLOR (TEKSTET MESIMORE) .............. 277

565

Ferit RUSTEMI

QLLIMET E PLANIFIKIMIT GJUHSOR N SHQIPEN KOMBTARE

STANDARDE SOT ......................................................................................... 287

Asllan HAMITI

NIVELI METODOLOGJIK I GRAMATIKAVE T GJUHS SHQIPE ....... 297

Anna KAPITANOVA

KONTRIBUTI I LOJS S PAR KOMPJUTERIKE N PRKTHIMIN

SHQIP PR MSIMIN E GJUHS SHQIPE .................................................. 305

Hasan MUJAJ

GJUHA STANDARDE N TEKSTET SHKOLLORE .................................. 309

Bade BAJRAMI

NJSIT FRAZEOLOGJIKE EMRORE: PARAMETRAT E NGUROSJES

.......................................................................................................................... 317

Ismet OSMANI

NORMZIMI N TEKSTET SHKOLLORE N GJUHN SHQIPE N

MAQEDONI .................................................................................................... 325

Ymer LEKSI

INTEGRIMI I SHPREHIVE KOMUNIKATIVE N TEKSTET SHKOLLORE

T GJUHS SHQIPE E ANGLEZE T CIKLIT 9-VJEAR BAZUAR N

KUADRIN EVROPIAN T GJUHVE .......................................................... 329

Naser PAJAZITI

PRSHTATJA E NJOHURIVE GRAMATIKORE MOSHAVE T

NDRYSHME SHKOLLORE ........................................................................... 337

Majlinda BREGASI

GRAMATIKAT SHQIPE T KLASAVE VI, VII DHE VIII N PRQASJE

ME PARALELET ITALIANE......................................................................... 341

Elona LIMAJ

TERMINOLOGJIA E HUAZUAR N TEKSTET SHKOLLORE ................. 349

Anyla SARAI (MAXHE)

TRAJTIMI I NORMS LETRARE T SHQIPTIMIT N FUNKSION T

NJOHURIVE GRAMATIKORE ..................................................................... 353

Tomorr PLANGARICA

GRAMATIKA SHKOLLORE, GRAMATIKA E TEKSTIT/DISKURSIT DHE

DISA DUKURI GJUHSORE/LIGJRIMORE Q MUND T STUDIOHEN

VESE N TEKST/DISKURS ....................................................................... 361

Ragip MULAKU

MBI DISA FORMA T SHUMSIT T EMRAVE N GRAMATIKAT

TONA ............................................................................................................... 377

Maria MOROZOVA

566

A KA ARKAIZMA N T FOLMEN E SHQIPTARVE T UKRAINS?

NJ KRAHASIM ME DIALEKTET DHE T FOLMET E

DOKUMENTUARA N ATLASIN DIALEKTOLOGJIK E GJUHS SHQIPE

(ADGJSH) ........................................................................................................ 381

Hava QYQALLA

FORMAT E PASHTJELLUARA FOLJORE DHE FUNKSIONET E TYRE N

VEPRN E PJETR BOGDANIT .................................................................. 395

Idriz METANI

NJOHURIT NGA FUSHA E LEKSIKOLOGJIS DHE SEMANTIKS N

TEKSTET E REJAT GJUHS SHQIPE T ARSIMIT PARAUNIVERSITAR

.......................................................................................................................... 407

Evalda PACI

NOCIONE GRAMATIKORE T GJUHS LATINE N TEKSTET

UNIVERSITARE ............................................................................................. 421

Musa NUSHI

PARIMI MORFOLOGJIK-MBIZOTRUES N GRAMATIKN E SAMI

FRASHRIT .................................................................................................... 429

Sadije REXHEPI

KLASIFIKIMI I NDRYSHM I FORMAVE KOHORE FOLJORE NPR

GRAMATIKA T GJUHS GJERMANE DHE T GJUHS SHQIPE ........ 435

Dhimitri BELLO

HISTORIA E GJUHS SHQIPE N TEKSTET MSIMORE ...................... 445

Abdullah ZYMBERI

DO SHTUAR TE MORFOLOGJIA E ASHSH-s? .................................... 451

Fehmi ISMAILI

GRAMATIKA E SHQIPES N TEKSTET E SHKOLLS FILLORE.

PRFSHIRJA, PRSHTATSHMRIA, PROGRESIONI .............................. 457

Anisa KOSTERI

ELEMENTE DIALEKTORE T INTEGRUARA N TEKSTET E GJUHS

SHQIPE T MALIT T ZI .............................................................................. 467

Leka SKNDAJ

VZHGIME RRETH LEKSIKUT N TEKSTET E GJUHS SHQIPE T

ARSIMIT NNTVJEAR (KLASAT VI-IX) .............................................. 473

Rexhep OSMANI

SINTAKSA E JUSTIN RROTS, NJ MODEL PR TEKSTOLOGJIN

SHQIPTARE .................................................................................................... 485

KUMTESA T SEMINARIT XXIX

Anna KAPITANOVA

E FOLMJA E MANDRICS ........................................................................... 499

567

Shpresa DELIJA

SFIDAT PRBALL MSUESVE T GJUHS S HUAJ NDAJ GJUHS

SHQIPE DHE ANASJELLTAS....................................................................... 505

Majlinda BREGASI

GJUHA E KEQE .............................................................................................. 515

Matvey LOMONOSOV

ILIRIA MES MITIT DHE REALITETIT ........................................................ 523

Eldon GJIKAJ

RISIMI POETIK I SISTEMIT LETRAR SHQIPTAR N VITET 90-T ..... 527

Kujtim M. SHALA

MIHAL HANXHARI - PORTRET ARTISTI N POEZI ............................... 533

Mark MARKU

POEZIA SOT: REZISTENC E KLANDESTINITET ................................... 541

Merita GJOKUTAJ-SHEHU

KRIJIMTARIA E PASNNTDHJETS E XHEVAHIR SPAHIUT N

KRKIM T FORMAVE T REJA T SHPREHJES POETIKE ................. 545

Nerimane KAMBERI

POEZIA E HALIL MATOSHIT: POEZI MODERNE ME RRNJE N

TRADIT ......................................................................................................... 551

Adem JAKLLARI

PRPLASJE ESTETIKE N POEZIN SHQIPE T PASNNTDHJETS

.......................................................................................................................... 557