อยาเรงคน...จนเขาโตอยางไรราก . . . กลางดึกของวันอังคารที่ 20 กุมภาพันธ 2550 ฉันตื่นขึ้นมาราวๆ ตีสาม หลังจากนั้นก็นอนไมหลับ จึงลุกขึ้นมาคิดพิจารณาคนหาความจริงของเรื่องนี้ทามกลาง ความเงียบสงัด เชนเดียวกันกับวันกอนๆ การคิดคนหาคำตอบจากสิ่งที่เปนปญหาอยู ในสังคมปจจุบัน ดูเหมือนจะเปนกิจวัตรประจำวันของตัวฉันเองไปแลว ฉันเพิ่งไปรวมพิธีพระราชทานปริญญาบัตรที่มหาวิทยาลัยแมโจ แลวก็ถูกสงกลับมาพักที่โรงแรมแหงหนึ่งในจังหวัดเชียงใหม กวาจะเขานอนก็เปนเวลาดึกมาก เนื่องจากอดที่จะทำงานตออีกไมได สืบเนื่องมาจากสังคมยุคนี้มีพฤติกรรมตางๆ จากการกระทำของมวลมนุษย ที่ทำใหเกิดปญหารูปแบบตางๆ อยางหลากหลาย สงผลใหสังคมเกิดการเปลี่ยนแปลง อยางที่คนยุคกอนกลาวกันวา มันเกิดอาเพศรูปลักษณะตางๆ ขึ้นโดยทั่วไป จึงทำใหเห็นเปนโอกาสดีที่จะคนหาความจริง ทุกวันนี้ ฉันพบวา ผูคนทั้งหลายเรียกรองหา ‘คุณธรรมและจริยธรรม’ จากสังคมอยางกวางขวาง มันทำใหฉันตองหวนกลับไปพิจารณาคนหาความจริงจากอดีตหลายตลบ

10 ¨§à»š¹¼ÙŒμ×è¹ÍÂÙ‹àÊÁÍ

ทั้งๆ ที่พุทธศาสนายังอยู แตเพราะเหตุใด คนสวนใหญจึงไดเสื่อม ศีลธรรมกันอยางกวางขวาง? ยิ่งผูที่มีโอกาสกาวขึ้นไปสูอำนาจในระดับสูง ก็ยิ่งขาด ‘สัจจะ’ ซึ่งควรมีอยูในรากฐานจิตใจ โดยนำเอาความอยากขึ้นสูงเขาไปใสไวในรากฐานความรูสึกของตน แมบางคนจะพูดวา “ฉันอยากขึ้นไปมีตำแหนงและอำนาจเพื่อรับใชสังคมไทย” แตหลังจากไดรับอภิสิทธิ์ในสิ่งตางๆ รวมทั้งการเอาอกเอาใจ การสรรเสริญเยินยอ ก็มักจะเสพติด ลุมหลง เสพเอาจากผูที่อยูต่ำกวาตน รวมทั้งคนรอบขาง คนสวนใหญในสภาพที่กลาวมาแลว ก็มักหามจิตใจตัวเองเอาไวไมได ในอันที่จะเคลิบเคลิ้มอยูกับสิ่งเสพติด อยามาแกตัวนะ วาตนทำไดแลว เนื่องจากสวนใหญภายในบรรยากาศเชนนี้ ถาไดเสพรสชาติจากการปฏิบัติภายใตกฎระเบียบ รวมทั้งชองทางที่ตนจะไดเปรียบคนอื่น มักปลอยใหเปนไปตามกระแส หรืออีกนัยหนึ่งอาจเรียกวา ‘กินตามน้ำ’ แมหลายคนอาจรูสึกวาเปนเรื่องเล็กนอย แตผูเขียนกลับเห็นวา หากไมหามใจตัวเองเอาไวใหได วันนี้อาจเล็กนอย แตวันหนึ่งขางหนามันก็เปนเรื่องใหญ นอกจากนั้น ยังเปนเรื่องใหญที่มีรากฐานลึกซึ้งและแนนหนา จนกระทั่งเกินกวาแรงธรรมดาๆ จะปรับเปลี่ยน มันได บางคนตั้งขอสงสัยวา ปจจุบันมีการสรางวัดเพิ่มขึ้นตลอดเวลา แตละวัดก็มีพระสงฆมาก หลายแหงยังสงเสริมใหคนเขาไปฝกฝนอบรมศีลธรรม นอกจากนั้นก็มีคนนิยมเขาไปปฏิบัติธรรม ทำบุญในวัด แตทำไมอาชญากรรม แมแตพฤติกรรมที่ไมชอบมาพากลของคนในสังคมถึงไมลดลง หากยังเพิ่มมากขึ้นอีกดวย เราควรรูสึกสังหรณใจไดแลวหรือยังวา เหตุใดคนในสังคมจึงเปนเชนนั้น? หรือวาเรากำลังคิดและเดินผิดทิศทาง ทำใหวิถีชีวิตเดินหลงทางโดยกาวเขาไปสูการ

È. ÃÐ¾Õ ÊÒ¤ÃÔ¡ 11

แกไขปญหาจาก ‘ดานที่ไมใชความจริง’ เชนนั้นหรือเปลา? หากเราเปนคนละเอียด ออนไหว ไวตอสำนึกที่ดีงาม ก็นาจะหวนกลับมาคนหาความจริงจากอีกดาน อยางที่เรียกกันวา ‘มุงคนหาความจริงโดยการเดินทวนกระแสสังคม’ พฤติกรรมนี้ จำเปนจะตองสนใจฝกตนใหเปนคนที่รูจักเอาชนะใจตนเองในทุกๆ เรื่อง ในอดีตทานอาจารย ‘พุทธทาสภิกขุ’ พระสงฆรูปหนึ่งที่มีผูคนใหความเคารพและศรัทธา แมแตคนตางศาสนา กอนที่ทานจะละสังขารก็ไดพูดฝากเอาไววา ในอนาคต คนในสังคมไทยสวนใหญจะมีนิส ัยเห็นแกต ัว เพิ่มมากยิ่งขึ้น สภาพดังกลาวคงจะทำใหสังคมจำตองประสบกับความเดือดรอนอยางหนัก ปกติแลวไซร ยอมเปนธรรมชาติและเปนธรรมดาของสังคมที่วา คนเห็นแกตัวยอมมีนิสัยมองทุกสิ่งทุกอยางออกจากตัวเองดานเดียว ดังนั้น เมื่อไดรับผลกระทบจากการเสื่อมศีลธรรม หลายคนมักมุงไปคิดแกไขโดยใหคนเขาวัด --‘วัด’ ที่หมายถึงสิ่งกอสรางหรือวัตถุ! หากเปนเด็ก ก็มักจะถูกผลักดันหรือยัดเยียดใหเขาไปเรียนศีลธรรมในโรงเรียน แทนที่ผูใหญทั้งหลายจะสามารถหยั่งรูความจริงที่เปนพื้นฐานการเรียนรูของมนุษยไดวา การมุงออกไปหาสิ่งที่อยูภายนอกตัวเรา ก็คือการมุงออกไปสัมผัสกับสิ่งที่เปนสมมติทั้งสิ้น

12 ¨§à»š¹¼ÙŒμ×è¹ÍÂÙ‹àÊÁÍ

การผลักดันอยางหลงผิดเชนนี้ นาจะชวยเพิ่มน้ำหนักใหกับภาวะ ‘ยึดติด รูปแบบ’ ที่อยูในใจตัวเองมากยิ่งขึ้น ถาปรารถนาจะใหจิตใจคนมีศีลธรรม ในยามที่เกิดปญหาขึ้น เราก็ควรฝกฝนใหเขาเปนคนที่รูจักหวนกลับมาพิจารณาเงื่อนไขที่อยูในรากฐานจิตใจตัวเองเปนเบื้องตนเสียกอน ทั้งนี้ ก็เพื่อหลอหลอมรากฐานจิตใจตน โดยเริ่มตนจากเหตุที่อยูในใจ ใหรูจักตั้งสติ แลวจึงใชปญญาคิดคนหาความจริงตอ กอนจะวิ่งแลนหลงเตลิดไปตอ ขอใหรูจักหยุด กอนจะเผลอสรางปญหาใหม โดยที่ยังไมทันจะไดแกไขปญหาเกาใหลุลวงแลวเสร็จ ขอใหเริ่มจากหยุด พระพุทธองคทรงตรัสเตือนสติองคุลิมาลใหรูจัก ‘หยุด’ โดยเฉพาะอยางยิ่ง ขณะที่ไดเพียรพยายามไลฆาพระพุทธองควา “เราหยุดแลว แตทานสิยังไมหยุด” องคุลิมาลถึงไดเกิดสติ จากนั้นจึงทรงแสดงธรรมเบิกปญญา แลวศีลธรรมก็เกิดตามมาในที่สุด ดังนั้น การคิดแกไขปญหาคนเสื่อมศีลธรรม โดยเนนใหคนเขาไปปฏิบัติธรรมในวัดอยางปราศจากรากฐานที่มาก็ดี การผลักดันวิชาศีลธรรมเขาไปหลักสูตรของเด็กและเยาวชนก็ดี ไมใชการปลูกคนที่จะเติบโตอยางมีรากแกวแข็งแกรง เพราะเปนเรื่องของการหอหุ มใหลุ มหลง (วาตนเขาถึงธรรมแลว หรือเปนผู มีธรรมแลว) หรือ ยัดเยียดลงไปโดยที่ใจยังไมพรอมจะรับรูหรือเรียนรู (เด็กก็เกิดความเบื่อหนาย เรียนรูไดก็แบบงูๆ ปลาๆ) ยังไมตองมุงเนนไปที่การปฏิบัติธรรม ซึ่งสวนมากเปนแคเรื่องของ ‘พิธีกรรม’ หรือ ‘รูปแบบ’ แตตองมุงไปที่การปฏิบัติใจ ใหถองแทในรากฐาน

È. ÃÐ¾Õ ÊÒ¤ÃÔ¡ 13

จิตใจของตนเอง วาติดยึดเกาะเกี่ยวอยูกับอะไร ควรที่จะ ‘ละ’ หรือ ‘ผละ’ ออกจากมันไดแลวหรือไม

รูจักวางเสียกอนแลวคอยถือ วางเปนก็ถือเปน

กอนที่จะหลงยึดติด และคิดไปวาตนทำในสิ่งที่เหมาะสมแลว นอกจากนั้น เราควรรูจัก ‘แยกแยะ’ วาอะไรเปน ‘ความจริง’ อะไรเปน ‘สิ่งสมมติ’ ที่อยูรวมกัน ปะปนระคนกันอยู เพื่อจะไดเอาไวใชประกอบความรู ใหเปนผูรูจริง ในจิตใจของแตละคน มีธรรมชาติที่ดีงามเปนรากฐานอยูแลว ขอเพียงใหหยุดความโลภ ความอยาก แมแตเพียงการรูจักรับผิดชอบเพียงชั่วขณะ แลวหวนกลับมาคนหาความจริงจากใจตนเองใหลึกซึ้งยิ่งขึ้น ยอมนำไปสูการอยูรอดปลอดภัย รวมทั้งเจริญกาวหนาในชีวิต โดยไมตองโลภโมโทสันอีก ทัง้ยงัมคีวามม่ันคง ยัง่ยนื อยูไดตลอดไป ถาไมตกอยูในความประมาท ขาดสติ!

ทำไมคนไทยจึงมีนิสัยเบื่องาย . . .

คนแตกอนเคยกลาวไววา “ควรอยูกับเหยาเฝากับเรือน” ความประโยคนี้สะทอนใหเห็นความจริงไดวา คนยุคกอนมีจิตวิญญาณรักถิ่นฐานบานชองมากกวาการใชชีวิตเตร็ดเตรเรรอน และจับจายใชเงินไปอยางขาดทิศทางที่ควรจะเปน ทุกวันนี้ เราจะเห็นความจริงไดวา คนสวนใหญมักไมคอยเห็นความสำคัญของการอยูบาน แมคนมีเงินจะสนใจสรางบานราคาแพงๆ อีกทั้งมีเครื่องประดับ ภายในอันหรูหรา หากใครมองไดลึกซึ้งยอมรูวา สวนใหญอยากมีบานไวอวดความร่ำรวยกับคนอื่น แตไมอยากอยูบาน อีกทั้งรักความสบายที่อยูนอกบานอยางขาดสติ มากกวามีรากฐานจิตใจที่หยั่งรูถึงความสำคัญของบานไดอยางลึกซึ้ง ปกติหากเปนคนมีนิสัยใหความรักถิ่นฐานบานเรือนจริง ยอมใชชีวิตอยูอยางเรียบงาย และรูเทาทันกับการมีเครื่องจักรกลเอาไวใชชวยทำงาน โดยที่รูวา การลงมือทำงานบานดวยตนเอง คือ การสอนใหรูคุณคาของชีวิต จึงอยูบานอยางมีความสุข

16 ¨§à»š¹¼ÙŒμ×è¹ÍÂÙ‹àÊÁÍ

คนยุคนี้ไมคอยนึกถึงความสำคัญของบานที่ตนมีและอยู เพราะอิทธิพลวัตถุที่ใหความฟุงเฟอ ซึ่งแทรกซึมลงไปในรากฐานจิตใจ หลอหลอมใหเกิดความรูสึก รักความสบาย ติดในรสชาติใหมๆ แปลกๆ จึงนิยมออกไปเที่ยวนอกบาน กินอาหารแปลกๆ ใหมๆ ทามกลางบรรยากาศซึ่งแขงขันกันสรางรูปแบบใหมๆ ตามราน จนกระทั่งเกิดรานขายอาหารรูปแบบตางๆ ขึ้นเปนดอกเห็ด ทุกวันนี้มีกระแสที่ทำใหเชื ่อไดวา ครอบครัวไทยประสบกับความแตกแยกอยางกวางขวาง โดยเฉพาะอยางยิ่ง หลังจากผูหญิงกับผูชายเขาสูพิธีสมรส ครองคูกันไดไมนานนัก ก็แยกทางกันเดิน โดยเฉพาะฝายชายทิ้งภรรยาไปมีใหม แมมีลูกแลวยังไมนึกถึงลูกมากไปกวาความตองการของตน บางกรณีผูหญิงก็แอบไปคบกับชายอื่น ซึ่งคนแตกอนเคยประณามไววา พฤติกรรมเชนนี้นับเปนผูหญิงใจงาย ประเด็นดังกลาวคงไมนาแปลกใจอะไรมากนัก เพราะพฤติกรรมที่หลากหลาย ของคนยอมมีเหตุผลเชื่อมโยงถึงกัน อีกตัวอยางหนึ่งนาจะไดแกการที่คนชอบออกไปเที่ยวหาซื้อของ อยางที่เรียกกันวาไปชอปปง เพราะตกเปนเหยื่อรูปแบบสินคาซึ่งมีกลยุทธในการออกแบบเพื่อแสวงหาเงิน โดยเฉพาะนิยมซื้อของราคาถูกมากกวาของที่มีคุณภาพ หรือของที่จำเปนตองใชในชีวิตประจำวันกอน ความคิดลักษณะนี้ สะทอนใหเห็นถึงภูมิปญญาที่ไมสามารถมองการณไกล หรืออีกนัยหนึ่งมักกลาวกันวา คิดเอาแตได แทนที่จะคิดไดสองดาน ซึ่งจะชวยใหสามารถเห็นถึงผลไดผลเสียวาดานไหนมีมากกวา อีกสิ่งหนึ่ง ซึ่งนาจะสะทอนใหเห็นถึงประจักษพยานเทาที่กลาวมาแลวไดอยางชัดเจน ไดแก การหลงลงทุนธุรกิจ โดยกูหนี้ยืมสินจากผูอื่นรวมกับอีกดานหนึ่งซ่ึงจองหากินจากชีวิตคนซ่ึงตกอยูในสภาพลุมหลงมัวเมา ดังจะพบไดวา ยุคกอนเจาหน้ี

È. ÃÐ¾Õ ÊÒ¤ÃÔ¡ 17

ยังอยูในสภาพที่มีความเปนกันเองและเห็นอกเห็นใจ แมจะมีการใหกูยืม ก็ยังสามารถเจรจาความกันไดไมยาก แตเพราะเหตุวาคนยุคนี้ถูกฝงหัวไวดวยอิทธิพลวัตถุและเงิน จึงนำระบบการกูหนี้ยืมสินจากตำรา ซึ่งคนชาติอื่นเขียนไวมอมเมาเขามาใชเปนกฎระเบียบ โดยไมมีการลดราวาศอก ถึงมีการผอนปรนก็ตองอางกฎระเบียบ จนกระทั่งเชื่อมกันวาถาจะคิดทำแมงานอาชีพใดก็ตาม หากไมกูเงินมาลงทุนก็เสมือนคนลาสมัย และไมถูกหลักวิชาการ ทุกสิ่งทุกอยางยอมมีสองดานรับกัน เมื่อคนถูกมอมเมาใหเกิดความลุมหลง จนกระทั่งเสพติด ยอมมีอีกดานหนึ่งซึ่งฉกฉวยโอกาสตอบสนองความตองการในทันที ดังจะเห็นไดวาคนยุคกอนไมเคยมีสถาบันที่ใหกูยืมเงินอยางเปนทางการ แตในยุคนี้ เกิดขึ้นเปนดอกเห็ด ในที่สุดสังคมก็มีปญหา เพราะสิ่งเสพติดไมเคยไวหนาใคร เมื่อคนยึดติดเพิ่มมากยิ่งขึ้น ในที่สุดก็ตองเสียหาย เมื่อผูตกเปนเหยื่อจำตองสูญเสีย ผูที่เอาเหยื่อมาลอก็มักคิดรีดนาทาเรนเพราะตนจำตองสูญเสียตามไปดวย ซึ่งเหตุนี้เอง ทำใหอิทธิพลคนชาติอื่นฉกฉวยโอกาส เขามาถือครองผลประโยชนแทนคนทองถิ่นไดงายยิ่งขึ้น ไมเพียงเทานี้ หากมองที่ตนเหตุนาจะเห็นความจริงไดวา เปนเพราะถูกมอมเมาไดงายยิ่งขึ้น เพราะฉะนั้นยาเสพติดจึงเปนเรื่องจิ๊บจอย เนื่องจากเปนเพียงเรื่องปลายเหตุ อีกทั้งเปนแคสวนหนึ่งของสิ่งเสพติดที่มีกระแสจากตางถิ่นแทรกซึม เขามาทำลายจิตใจคนไทย ซึ่งควรคิดไดอยางอิสระและมีความเปนไทแกตนเอง ไมเฉพาะระดับลางเทานั้น หากมองขึ้นไปสูดานบนก็จะเห็นไดชัดเจน เพราะบรรยากาศการบริหารและการจัดการยุคนี้ ผูที่ขึ้นไปสูอำนาจบริหาร มักมีเหตุสืบเนื่อง

18 ¨§à»š¹¼ÙŒμ×è¹ÍÂÙ‹àÊÁÍ

มาจากการเสพติดอิทธิพลวัตถุและเงินตรา รวมทั้งอำนาจและความสบาย อีกทั้งรสชาติของการถูกยกยองสรรเสริญ ซึ่งไมไดเกิดจากใจคนดานลาง หากเปนเพราะคนสวนใหญเสพติดสิ่งเหลานี้เขาไปแลว ถึงยังไมไดมีโอกาสขึ้นไปสูดานบนก็มักสะทอนพฤติกรรมยกยอง ติดตามมาดวยการประจบสอพลอทำใหเสพติดรวมกันทั้งสองดาน คนในยุคปจจุบันจึงมักมีขออางจนกระทั่งติดเปนนิสัย หากคิดจะทำอะไรที่จำเปนตองสูญเสียวัตถุและเงินเพื่อใหใจแกสังคม ความจริง ที่แอบแฝงอยูในใจมักทะลักออกมา ในลักษณะขออางเพื่อเอาตัวรอด แทนที่จะคิดสูกับใจตัวเอง เพื่อแสดงความรับผิดชอบตอสังคม หวนกลับไปนึกถึงคนยุคกอน ซึ่งมีความรักรวมกับความรับผิดชอบตอผลไดผลเสียของแผนดินถิ่นเกิด ไมเฉพาะผูที่ขึ้นไปเปนกษัตริยเทานั้น ยามใดที่แผนดินไทยถูกบุกรุก เราจะเห็นผูคนรวมรักสามัคคีออกมารวมใจกันตอสู หรืออาจกลาวไดวา หากไมมีศึกศัตรูเขามาบุกรุกถึงในบาน เรายอมไมเห็นผูกลาหาญเด็ดเดี่ยว แมแตสตรีก็เปนได อยางที่คนแตกอนเคยกลาวกันวา ผูหญิงอกสามศอก เชนเดียวกับผูชาย สามารถเปนผูนำผูชายออกรบไดอยางกลาหาญ คนยุคนี้สวนใหญ หากไดยินใครสักคนพูดย้ำถึงความสำคัญของผืนแผนดิน อาจไดรับคำถามยอนกลับมาวา ทำไมจึงย้ำความสำคัญกับเรื่องนี้บอยนัก แสดงวาบุคคลผูนั้นลืมตัว จึงรูสึกวาแผนดินซึ่งเปนถิ่นเกิดและดำรงอยูของชีวิตตนเอง เปนสิ่งที่ไรความหมาย จึงไมอาจเขาใจความจริงได

È. ÃÐ¾Õ ÊÒ¤ÃÔ¡ 19

สิ่งเหลานี้ผูเขียนไดประสบมาดวยตนเองทุกเรื่องแลว จึงคนจากใจออกมาเขียน โดยไมมีเจตนาที่จะนำประเด็นไปผูกพันไวกับตัวใคร หรือคนกลุมไหน หากแตพบไดวา สิ่งเหลานี้เปน ‘สัจธรรมของสังคม’ ซึ่งควรจะยอมรับความจริง การยอมรับความจริง หมายถึงความเขาใจในเหตุและผล บางคนโตกลับมาวา ตนเขาใจแลว ยอมอานไดวายังไมเขาถึงความจริงซึ่งอยูในใจตนเอง ไมเชนนั้นคงไมสะทอนกลับออกมาในทันทีทันใด เพราะผูที่เขาใจไดแลวยอมอยูอยางสงบและมีความสุข

หากใชชีวิตทำงานในสิ่งที่เชื่อวา สรางสรรคอยางไมทอถอย โดยที่รูวาตนคือชีวิตหนึ่ง ซึ่งจะใหเหมือนกับทุกคนคงไมได

เพราะฉะนั้น ขณะที่มีชีวิตอยู จึงควรทำงานสนองบุญคุณแกแผนดินถิ่นเกิด อยางผูรูหนาที่ของชีวิตหนึ่ง ผูเกิดมาบนแผนดินผืนนี้จนถึงที่สุด

เธอรูไหมวา… ฉันรดน้ำกลวยไมของฉันยังไง?

. . . เธอที่รักของฉันทุกคน... เธอรูไหมวา ฉันรดน้ำกลวยไมของฉันยังไง? ทำไมมันถึงไดออกดอกสวยงาม ใหคนทั่วไปมีโอกาสชื่นชมไปไดทั่วโลก ปกติแทบทุกครั้งที่ฉันมีโอกาสเดินทางไปไหนมาไหน แมขึ้นรถลงเรือ กระทั่งขึ้นเครื่องบิน หูฉันมักไดยินเสียงคน ทั้งที่รูจักและไมรูจักพูดกันวา “นั่นไง อาจารยกลวยไม!” ความจริงหลังฉันเกิดแรงบันดาลใจจัดงานกลวยไม ทั้งอนุรักษและพัฒนา เพื่อเผยแพรความรูอยางเอาจริงเอาจังมาเกือบ 60 ป จากขณะที่ยังมีอายุไมมากนักจนถึงบัดนี้ ฉันเองก็รูสึกทาทายที่จะคนหาคำตอบจากมันใหถึงที่สุด วาฉันทำไปทำไม และใครจะไดอะไรจากสิ่งที่ฉันตัดสินใจทำบาง

22 ¨§à»š¹¼ÙŒμ×è¹ÍÂÙ‹àÊÁÍ

เหตุที่ฉันตัดสินใจทำ ก็เนื่องจากในสมัยนั้น มีกลุมเศรษฐีและผูมีบรรดาศักดิ์กลุมเล็กๆ กลุมหนึ่ง เอากลวยไมซึ่งเปนผลิตผลจากตางประเทศมาเลนกันอยางสนุกสนาน อีกทั้งใชเปนเครื่องมือโออวดคนอื่น แถมยังคิดดูถูกเหยียดหยามคนจนและเด็กๆ วา ‘เลนไมได’ เพราะ ‘ไมมีเงิน’ และ ‘มือไมถึง’ และเมื่อหวนมองไปสูอีกดานหนึ่งซึ่งเปนคนทั่วไปในสังคม แมกระทั่งคนที่เปนครู (ระหวางนั้น ฉันเองก็ยังทำหนาที่เปนครูอยางชัดเจน) ทำใหฉันมองเห็นภาพรวมของสังคมวา มีความคิดแยกออกเปนสองขั้ว ขั้วหนึ่งใชกลวยไม อวดความเปนคนเกง คนมั่งมี คนสำคัญ อีกขั้วหนึ่ง ก็แยกตัวเองออกมาจากกลุมนั้น แลวใชกลวยไมเปนเครื่องทำมาหากินแทน สิ่งที่นาคิดที่สุดก็คือ ตางฝายตางก็มุงไปที่กลวยไม แทนที่จะมองเห็นความสำคัญของ ‘คน’ จากเหตุผลที่ฉันมีโอกาสเรียนวิชาสถิติพยากรณมาจากมหาวิทยาลัยใหญแหงหนึ่งซึ่งชี้ไววา การกระจายพันธุตามธรรมชาติของตนไม ยอมมีผลสองดานเปนธรรมดา นอกจากนั้น ยังมีจุดเชื่อมโยงถึงซึ่งกันและกันอยูตรงกลาง ซึ่งสามารถครอบคลุมทุกสิ่งทุกอยางเอาไวไดทั้งหมด แตแทนที่จะเอาหลักธรรมชาติจากวิชาสถิติมาใชมองตนไมและสัตวเลี้ยง ฉันกลับสนใจนำเอามาใชศึกษาความจริงจากจิตใจคนรวมกับสังคม ฉันจึงเห็นวาธรรมชาติของคนที่เดินขวักไขวไปมาอยูในสังคมทั่วไป ถาเอามารวมกันเปนหนึ่งเดียว ไมวากลุมเล็กหรือกลุมใหญ ตางก็สะทอนใหเห็นภาพที่มีสองดาน อยางที่คนยุคกอนเคยกลาวไววา “ก็พอดีกันนั่นแหละ” จึงไมควรถือวาแตกตางอะไรกัน

È. ÃÐ¾Õ ÊÒ¤ÃÔ¡ 23

เหตุผลดังกลาว เมื่อมองภาพรวมจากวิสัยทัศนของคนทั่วไป ทำใหฉันเห็นความจริงวา หากวิถีชีวิตตนเองยืนอยูตรงศูนยกลาง ก็ควรจะมีโอกาสเรียนรูจากคนในสังคมทุกคน ดวยประการฉะนี้ จึงมีเหตุทำใหรูสึกทาทายที่จะจับงานอนุรักษและพัฒนาวงการกลวยไมของไทย และนำมาปฏิบัติอยางจริงจัง บนพื้นฐานความซื่อสัตยของตนเองที่มีอยูภายในจิตใจมาแลวเปนเวลาชานาน ทำใหมีโอกาสเดินทวนกระแสแนวคิดความเชื่อของคนในสังคมสวนใหญ อนึ่ง การที่คนคนเดียวจะกระโดดออกมายืนหยัดตอสูกับคนสวนใหญในสังคม หลายคนคงพูดวา “เปนไปไมได” แตมันก็เหมือนกับเสนผมบังภูเขา เพราะวิถีทางที่ไดกลาวมาแลว หากมองมุมกลับเทานั้นแหละ ก็คงจะเห็นแสงสวาง เธอรูไหม วาศัตรูตัวรายของฉันคือใคร? เนื่องจากภายในรากฐานอันเปนธรรมชาติของฉันดีกับทุกคนโดยไมเห็นวาใครคือศัตรู เพราะรูวาทุกคนเปนเพื่อนมนุษยกับเราทั้งนั้น ฉันจึงพลิกความคิดกลับมาสูอีกทิศทางหนึ่งทำใหมองเห็นลูทางที่หวนกลับมาตอสูกับใจตนเองอยางอิสระ โดยไมคำนึงวาจะถูกตอตานจากภายนอกในรูปแบบใดก็สุดแลวแต จึงทำใหพบความจริงวา เพราะฉันไมทำรายใคร แตก็มีทั้งคนสนับสนุนและคนทำรายโดยเห็นเปนธรรมดา จนกระทั่งผลงานที่ฉันมุงมั่นนำปฏิบัติมีโอกาสกระจายไปไดทั่วโลกอยางเปนธรรมชาติ ตอมาภายหลังจึงมีคนเห็นหนาฉันเปนนักกลวยไมกันไปแทบจะหมด ซึ่งในใจฉันเองรูสึกอึดอัดมาโดยตลอด เพราะความประสงคซึ่งฝงลึกอยูในหัวใจมันลึกมากกวานั้นจนกระทั่งเขียนระบายออกมาวา ฉันไมใชนักกลวยไม

24 ¨§à»š¹¼ÙŒμ×è¹ÍÂÙ‹àÊÁÍ

ไมใชนักเกษตร หรือนักวิทยาศาสตร แมกระทั่งนักเขียน หรือนักปรัชญา รวมทั้งนักอะไรตอมิอะไรสุดแลวแตใครจะเรียก หากฉันเปนคนเดินดินธรรมดาเหมือนทุกคน จุดยืนตรงนี้แหละที่มันทำใหฉันจับหลักธรรมชาติในการปฏิบัติไดทุกเรื่อง รวมทั้งเรื่อง ‘การรูเขารูเรา’ ซึ่งนำออกมาปฏิบัติไดทุกโอกาส อนึ ่ง คนแตกอนเคยกลาวฝากไววา ‘อยายกตนขมทาน’ หมายความวา หากเรียกตนเองวาเปนนักอะไรตอมิอะไร มันไมใชมารยาทที่ดีของคนมีคุณธรรมที่ควรปฏิบัติตอผูอื่น ถาไมใชคนลืมตัว หากรูตัวเองไดอยางลึกซึ้งวา เรื่องการเปนนักนั่นนักนี่มันเปนเรื่องของคนอื่นเขาเรียกเรามากกวา แตคนเดี๋ยวนี้สวนใหญลืมตัวจึงคิดไดไมถึง อยางที่คนยุคกอนเคยสอนไววา ‘อยาสำคัญตัวเองผิด’ ซึ่งแนนอนที่สุด บุคคลผูมีนิสัยออนนอมถอมตน ยอมมีความสุขอยูกับการยกความสำคัญของเพื่อนมนุษยไวเหนือตนเองเสมอ หากบุคคลใดมีความสุขอยูกับการปฏิบัติอยางใดก็ควรปฏิบัติจากใจจริงอยางเสมอตนเสมอปลาย อีกทั้งมีน้ำใจใหกับคนทุกชาติทุกภาษาโดยไมเลือกวาเปนคนกลุมไหนพวกไหน เพราะฉะนั้นจึงสรุปไดวา สิ่งที่ฉันนำปฏิบัติมาแลวตลอดชีวิตโดยการใหน้ำใจและความรูความเขาใจที่ดีกับทุกคน ยิ่งเปนผูที่คนอื่นเห็นวาเขาคือศัตรูตัวรายของฉันก็ยิ่งใหมากเปนพิเศษโดยรูคุณคาของคำวา ศัตรูคือครูผูฝกสอนใหเรามีโอกาสยกระดับจิตใจสูงขึ้น นอกจากนั้นคนที่เขามายกยองสรรเสริญกลับทำใหรูสึกวาตนตองระมัดระวังตัวโดยไมตกอยูในความประมาทถาหากใหดวยความจริงใจ เพียงแตรับรูวา สิ่งที่เรา

È. ÃÐ¾Õ ÊÒ¤ÃÔ¡ 25

ไดปฏิบัติไปนั้นยอมชอบแลวดวยเหตุและผล จึงไมทำใหหลงตนลืมตัว ดังนั้นชวงหลังๆ เมื่อมีผูคนเดินเขามาหาและระบายความรูสึกเคารพรัก มุงไปยังกลวยไมบาง ไปรวมงานเกี่ยวกับกลวยไมบาง จึงทำใหรูความจริงวา คนสวนใหญในสังคมไทยยังคงยึดติดอยูกับเปลือกนอกของสิ่งตางๆ จึงมองไมเห็นสิ่งที่เปนความจริงซึ่งอยูในรากฐานตนเอง บางครั้งตองตอบย้ำไปวา “ที่แลวมาผมไมไดทำเรื่องกลวยไม แตศึกษาเรื่องคนมาตลอด” โดยที่ไมรูวาเขาจะเขาใจหรือเปลา แตอยางนอยก็คงทำใหกลับไปนอนคิดไดบาง สรุปแลว ถาเขาใจสิ่งที่ไดกลาวมาแลวทั้งหมด หากฉันจะมองเห็นตัวเองเปนกลวยไมอยางที่ผูอื่นมองกัน ก็คงขออนุญาตกลาววา ความหมายของกลวยไมที ่อยู ในใจฉันก็คือคน ซึ่งเปนเพื่อนมนุษยทุกคนเหมือนตัวเองโดยไมเลือกวาคนชาติไหน ภาษาไหน หรือกลุ มไหน เพราะฉะนั ้นเมื ่อกลวยไมยังตองการน้ำและปุ ยสำหรับ หลอเลี้ยงชีวิต ฉันก็คงตองบอกวา ตัวเองใหน้ำใจและความจริงใจแกทุกคน จึงควรถือวาน้ำใจเปนสิ่งมากอนน้ำใช นอกจากนั้นถาน้ำใจใสสะอาด หรืออีกนัยหนึ่งคือ น้ำใจที่อยูบนพื้นฐานความจริงยอมเปนทั้งน้ำที่มีปุยธรรมชาติอยูแลว โดยไมตองซื้อหาปุยที่ไหนมาใช ยิ่งกวานั่นน้ำตามปกติยังอาจมีสิ่งปนเปอนหรือเกรงวาจะมีสารพิษตกคางปนอยูในนั้น

26 ¨§à»š¹¼ÙŒμ×è¹ÍÂÙ‹àÊÁÍ

หากเปนน้ำใจที่บริสุทธิ์จริง การใหสิ่งนี้ยอมใหประโยชนทั้งสองดานรวมกัน กลาวคือ ผูอื่นก็ไดรับความเจริญเติบโตขึ้นมาอยางมีความสุขรวมดวย โดยเฉพาะตนเองซึ่งเปนผูใหยอมไดรับมากที่สุด ถาพิจารณาสิ่งที่กลาวมาแลวทั้งหมดยอมเห็นสัจธรรมไดวา เราไมตองไปเสียเงินซื ้อหาหลายสิ ่งหลายอยางมาจากไหน หากแตละคนรูความจริงจากใจตนเองไดอยางลึกซึ ้ง ยอมพบวาธรรมชาติไดใหทุกสิ่งทุกอยางมากับชีวิตตัวเองอยูแลว การปฏิบัติ ดังกลาวยอมไมมีผลเสียอะไรแกตัวเองเลย คงมีแตวา ‘ถายิ่งใหก็ยิ่ง ไดรับเพิ่มมากยิ่งขึ้น’ นอกจากนั้นยังไดรับความสุขเปนสิ่งตอบสนองอีกดวย อนึ่ง สิ่งที่กลาวมาแลวทั้งหมดควรจะหมายถึงการรูจักพอเพียง แมแตสมบัติอันล้ำคาที ่มีอยูแลวในชีวิตยอมทำใหตนนำออกมาใชประโยชนสูการสรางสรรค หลายครั ้งหลายหน ฉันหวนกลับมาสำรวจตัวเองทำใหพบความจริงวา ในดานเทคโนโลยีซึ่งบางคนเขาใจวาคือวิชาการ หากเปนวิชาการที่ลอมกรอบตัวเองทำใหคนเห็นแกตัวมากยิ่งขึ้น ฉันขอสารภาพวาตนไมไดเกงเรื่องกลวยไมเหนือคนอื่นเลย แตการไดรับการยอมรับจากคนทั่วโลกเปนเพราะเหตุวาฉันมีสมบัติอันล้ำคาอยูในใจแลวรูจักใชใหเปนประโยชนตอผูอื่น ซึ่งตัวเองยอมไดรับดวย และสิ่งที่ไดรับมายอมมีคุณคาเหนือสิ่งอื่นใดทั้งหมด

บานกับชีวิต . . .

เมื่อพูดถึง ‘บาน’ คนไทยสวนใหญมักไมใหความสำคัญมากนัก ความจริงแลว เมื่อพูดถึงวัฒนธรรมตะวันตก สำหรับคนไทยซึ่งเปนคนตะวัน-ออก ก็ใชวาจะทำใหเสียหายไปซะทั้งหมด บางเรื่องถาจะพูดวามันมีสวนดี หรืออาจกลาววาเปนวัฒนธรรมของสากลก็นาจะยอมรับได ดังนั้น ในวัฒนธรรมตะวันตก เมื่อพูดถึงความสำคัญของบาน มันก็มีระบบที่เนนประเพณีของความรักบานเอาไวอยางชัดเจน ดังตัวอยางเชน บทเพลงเพลงหนึ่งซึ่งมีชื่อวา Home Sweet Home ซึ่งบทเพลงเพลงนี้ หลายคนคงจะเคยไดยินไดฟงกันมานานพอสมควร ในบทเพลงนี้ มีความตอนหนึ่งซึ่งอยูในเนื้อเพลงที่กลาวเอาไววา There is no place like home เนื้อรองของเพลงนี้มีหลายตอนที่เนนความสำคัญของบานกับ ชีวิตคน ซึ่งเปรียบเสมือน ‘กระจกเงา’ ที่สองสะทอนใหเห็นถึงความสูญเสียภายในรากฐานจิตใจคนในสังคมไทยไดอยางชัดเจน ภาพสะทอนดังกลาว หลังจากนำมาใชพิจารณาถึงชีวิตคนไทยในปจจุบัน สวนใหญลืมความสำคัญของบานตัวเอง ซึ่งจะเห็นไดจากหลายๆ จุดในชีวิตประจำวัน

30 ¨§à»š¹¼ÙŒμ×è¹ÍÂÙ‹àÊÁÍ

ดังเชนครอบครัวซึ่งคนสวนใหญมักนิยมออกไปรับประทานอาหารนอกบาน ทั้งๆ ที่บรรยากาศภายในบาน โดยเฉพาะบานที่มีความรักความเขาใจเปนพื้นฐาน การเลือกใชชีวิตรวมกันภายในบาน ยอมทำใหความอบอุนภายในรากฐานจิตใจของแตละคนที่อยูรวมกันแผซานถึงกันได ไมเพียงเทานั้น การรับประทานอาหารรวมกันภายในบานยังทำใหคาใชจายภายในครอบครัวลดลง ไมมากก็นอย แตรสนิยมที่ชอบออกไปรับประทานอาหารนอกบาน แมวามันจะทำใหเกิดความรูสึกที่แปลกใหม ทำใหมีรานอาหารผุดขึ้นเปนดอกเห็ด ทวาครอบครัวก็ตองมีการสูญเสียคาใชจายภายในบานใหเห็นไดชัดเจน ไมมากก็นอยเชนเดียวกัน จากประเด็นที่ไดกลาวมาแลวทั้งหมด ถาจะพูดวาคนไทยในสังคมยุคนี้กำลังสูญเสียคุณคาของชีวิตตัวเองก็ไมนาจะผิด ไมเพียงเทานั้น ถาเราไมยึดติดอยูกับรูปแบบ ก็คงจะสานเหตุและผลไปถึงแผนดิน ที่บงบอกถึง ‘ชาติกำเนิด’ ของเราเอง ไดดวย เรื่องนี้ฉันไดนำมาพิจารณา จนกระทั่งมีการจัดประชุมสัมมนาเรื่อง ‘การสูญเสียแผนดินถิ่นเกิดของประเทศชาติ’ มาแลวหลายครั้งหลายหน โดยเฉพาะอยางยิ่งถามองที่ชีวิตเกษตรกรกับที่ดินทำกิน เราจะเห็นไดวา การท ี ่คนไทยนำเอาท ี ่ด ินไปขายให ก ับนายท ุนต างชาต ิ ไดสะทอนถึงการสูญเสียรากฐานการดำเนินชีวิตที่ควรมั่นคงอยูกับเหต ุและผลอยางสำคัญ ทั้งนี้เพราะเหตุวา ที่ดินในระดับประเทศชาตินั้น คือ ‘บาน’ หลังใหญท่ีสุดของชีวิต ซ่ึงคนไทยไดเปนเจาของ แถมในอดีต บรรพบุรุษของเราไดคุมครองปกปอง และมอบไวใหเปนมรดกตกทอดมาถึงชนรุนหลัง

È. ÃÐ¾Õ ÊÒ¤ÃÔ¡ 31

แตคนในยุคปจจุบันก็ไมอาจที่จะรักษามันไวใหเปนพื้นฐานของชาติตอไปได ในเรื่องนี้ฉันเคยกลาวฝากเอาไวเพื่อเตือนสติชนรุนหลังแลววา ‘เกษตรกรคือยามเฝาแผนดิน’ การผิดเพี้ยนเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตและการปฏิบัติในยุคนี ้ สงผลใหรากฐานจิตใจของชนรุนหลังนับวันก็ยิ่งออนแอลงไปเรื่อยๆ เพียงมีโอกาสสัมผัสกับสิ่งลอตา ลอใจที่ใหความสะดวกสบายทุกรูปแบบ ก็อดใจเอาไวไมอยู นอกจากนั้น สภาพชีวิตของคนยุคนี้ สวนใหญหลังจากจิตใจถูกกลืนดวยอิทธิพลของรูปวัตถุ ก็มักจะขาดความคิดริเริ่มสรางสรรคที่ควรจะเปนแกนสารประจำตัวเอง คนในยุคนี้มักนิยมเขาไปศึกษาเลาเรียนในมหาวิทยาลัย จึงทำใหสถาบันอุดมศึกษาเกิดขึ้นเปนดอกเห็ด แตไมไดหมายความวาสภาพดังกลาวมันจะเลวไปเสียทั้งหมด สวนที่ดีก็มีใหเห็นกันโดยทั่วไป ดังเชนสถาบันการศึกษาทางเลือก ซึ่งมี นโยบายที่จะแสวงหาวิถีทางของการจัดการศึกษาแนวใหมที่คิดวานาจะดีกวาเกา ตามปรัชญาโบราณที่กลาวฝากเอาไววา มนุษยควรจะเรียนรูจากการลองผิดลองถูก แตประเด็นที่มีความสำคัญกวานั้นไดแก บัณฑิตที่จบจากมหาวิทยาลัย สวนใหญแลว มักมีแนวโนมที่ไมหวนกลับไปชวยพอแมสรางงานในชนบท ซึ่งเปนที่เกิดและดำเนินชีวิตของตัวเองมาต้ังแตเล็กแตนอย เพื่อการพัฒนาทองถิ่นใหเจริญกาวหนา ถาจะถามวาประเด็นนี้วาเหตุใดจึงไมกลับไปทำงานในสังคมทองถิ่นซึ่งเปนบานเกิดของตัวเอง สวนใหญมักตอบเปนเสียงเดียวกันวา เพราะไมมีองคกรใดท่ีจะจาง คนในระดับปริญญาใหทำงานกับทองถิ่น นี่ก็เปนภาพสะทอนอีกแงมุมหนึ่ง ซึ่งมองเห็นไดทั่วไป ถาจะถามวา คำตอบที่ไดรับนั้น มันจริงหรือเปลา... เธอรูหรือไมวา คนที่จะตอบคำถามนี้ในเชิงสรางสรรคใหมั่นใจได นาจะเปนบุคคลที่มีรากฐานจิตใจอิสระ ซึ่งไดเคยตอสูกับความยากลำบากนานัปการมาแลว

32 ¨§à»š¹¼ÙŒμ×è¹ÍÂÙ‹àÊÁÍ

อยางโชกโชน เพราะบุคคลลักษณะนี้จะมีแนวคิดซึ่งมีผลในทางริเริ่มสรางงานใหมๆ ใหเปนที่มั่นใจได เรื่องนี้ชีวิตฉันไดประสบมาแลวดวยตัวเอง ดังเชน การสรางงานเรื่องกลวยไมใหกับสังคมไทย ตั้งแตชวงที่ยังไมใครคิดเลยวา กลวยไมจะเปนพืชเศรษฐกิจใหกับสังคมไทยในยุคนี้ เพราะฉะนั้น เมื่อคนสวนใหญเห็นวากลวยไมไมใชพืชเศรษฐกิจ ก็ยอมมีคนตอตานการปฏิบัติของฉันอยางรุนแรงมาแลวทุกรูปแบบ แมแตการคิดประทุษรายกัน หรืออีกนัยหนึ่งอาจกลาววา คนในสังคมยุคนี้ไมกลาสูกับความจริงซึ่งๆ หนา จึงแอบทำรายกันขางหลัง ถาจะมองในดานดีสำหรับตัวฉันเองก็คงรูไดวา การถูกประทุษรายนั้น มันเปนครูที่ฝกสอนใหฉันมีความอดทนสูงยิ่งขึ้น ดังนั้น สภาพดังกลาวจึงเหมือนกับเปนบันไดชีวิตที่ฝกใหฉันมีความซื่อสัตยตอตนเองชัดเจนยิ่งขึ้นเปนลำดับ ถาจะนำเอาสัจธรรมในการดำเนินชีวิตที่กลาวเอาไววา เพราะมีสิ่งนั้นจึงมีสิ่งนี้ จึงทำใหหยั่งรูความจริงไดวา เพราะการดำเนินชีว ิตของฉัน ตองประสบกับปญหาและ อุปสรรคอยางหนักหนวงมาตลอด จึงทำใหรากฐานจิตใจของฉันม ีความเขมแข็งยิ ่งขึ ้นไปอีก ซึ ่งก็ตองขอบคุณอุปสรรคและปญหา ทั้งหลายที่ถาโถมเขามาทดสอบ กระทั่งหลอหลอมใหฉันแข็งแกรง และสภาพที่ไดกลาวมาแลวทั้งหมดนี้เอง ที่ชวยใหฉันเปนคนสนใจเรียนรู ทุกสิ่งทุกอยางภายในวิถีการดำเนินชีวิตของตัวเอง จึงทำใหสติปญญาแตกฉานเพิ่มมากยิ่งขึ้น แมกระทั่งรู วา บานเปนสิ่งสำคัญของชีวิตคน โดยเฉพาะชีวิตที่มีครอบครัวเปนพื้นฐาน

È. ÃÐ¾Õ ÊÒ¤ÃÔ¡ 33

แตที่สำคัญยิ่งกวานั้นก็คือ สภาพภายในครอบครัวของตัวเอง ควรจะรักษาความรัก ความสามัคคีเอาไวใหมั่นคงอยูได แตครอบครัวที่ตองประสบกับความแตกแยก ก็ใชวาจะเปนสิ่งไมดี เพราะความเพียรพยายามในการรักษาความมั่นคงภายในครอบครัวตัวเองใหมั่นคงอยูไดก็ยอมสะทอนใหเห็นถึงความจริงวา สภาพครอบครัวดังกลาวนาจะมีผลชวยใหบานซึ่งเปนพื้นฐานชีวิตสามารถหยั่งรากลึกลงสูแผนดินถิ่นเกิดของตัวเองใหชัดเจนยิ่งขึ้น ดังนั้น แมแตคนที่เรียนจบจากมหาวิทยาลัยไปแลว หากมีจิตวิญญาณที่เห็น ความสำคัญของบานเกิดตัวเอง ถามีความคิดริเริ่มสรางงานใหมๆ ภายในรากฐานจิตใจ ก็ยอมหวนกลับไปสรางงานใหมๆ ที่บานเกิดของตัวเองใหภูมิใจได แมจะมีปญหามากนอยแคไหน ก็ควรถือวาเปนบทเรียนอันมีคุณคา สำหรับการใชความรูความสามารถในการสรางสรรคงานใหมๆ ใหแกทองถิ่นรวมทั้งการสรางสรรครากฐานจิตใจตนเองใหหยั่งลงสูพื้นดินลึกซึ้งยิ่งขึ้นไปอีก ดังนั้น กระบวนการเรียนรูของแตละคน ที่อยูบนพ้ืนฐานความเปนมนุษย ควรจะมีผลในการสรางงานใหมๆ ซึ่งประสบการณชีวิตในลักษณะน้ี นาจะสรางความเจริญกาวหนาให ทั้งในดานคุณธรรม จริยธรรม รวมทั้งงานอาชีพ ใหแกทองถิ่นที่สานเหตุและผลถึงสังคมไดอยางเปนธรรมชาติ