1

9.1 Dünya Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu

Uluslararası Bağcılık ve Şarap Örgütü’nün (OIV – Organisation Internationale de la Vigne

et du Vin) tarafından Haziran 2008’de yapılan 6ıncı Genel Kurul toplantısında yayınlanan

verilere göre, dünyada en yüksek miktarda bağ Avrupa’da bulunmaktadır. Avrupa,

zengin bağcılık ve şarapçılık tarihi ve gelişmiş üretim ile bağcılık ve şarapçılığın merkezi

konumundadır. Ancak bununla birlikte Avrupa kıtasında bağ arazilerinin azaldığı

görülmektedir. Özellikle İspanya (2007 yılı tahmini verilerine göre 867.000 hektar) ve

Fransa’da (2007 yılı tahmini verilerine göre 1.169.000 hektar) bağ alanları azalmaktadır

(OIV, 2008).

2007 yılı tahmini verilerine göre İtalya 800.000 hektar ve Türkiye 525.000 hektar ile

belirgin bir düşüş göstermeyerek, bağ alanlarında istikrarını korumaktadır. 2007 yılı

tahmini verilerine göre Çin 500.000 hektar, ABD 400.000 hektar, İran 338.000 hektar,

Portekiz 248.000 hektar, Arjantin 231.000 hektar ve Avustralya 174.000 hektar bağ

arazisi ile artış gösteren ülkelerdir (OIV, 2008).

Tablo 9.1: Dünya Genelinde Bağların Dağılımı %

Bölgeler 1986-1990 Dönemi 1998 2007 (tahmini)

Avrupa 69 64.4 57.8

Asya 16 18.8 21.7

Amerika 9.9 11.3 12.8

Afrika 4.3 4.1 5

Okyanusya 0.7 1.4 2.6

Kaynak: OIV, 2008

Dünya üzüm üretimi ise 2005-2007 dönemi verileri karşılaştırıldığında İtalya, Fransa,

ABD, Güney Afrika, Avustralya ve Mısır da azalırken, Çin, Türkiye, Arjantin, Şili,

Hindistan, Almanya ve Brezilya’da artış görülmektedir (OIV, 2008)

Ancak taze kullanıma yönelik üzüm üretim verileri farklılık göstermektedir. Yaş üzüm

kullanımında %55.1 ile Asya birinci iken Avrupa dünya genelinde %17.9, Amerika

%15.6, Afrika %10.9 ve Okyanusya %0.5 oranında paya sahip olmaktadır.

2

Tablo 9.2: Dünya Genelinde Üzüm Üretimi Dağılımı %

Bölgeler 1986-1990 Dönemi 1998 2007 (tahmini)

Avrupa 63.6 53.5 44.6

Asya 14 21.2 25.7

Amerika 17.2 18.2 20.8

Afrika 4 5.1 5.9

Okyanusya 1 2 3

Kaynak: OIV, 2008.

Dünya genelinde şarapçılık sektörü son yıllarda uluslararası karakterini güçlendirmiş ve

sayıları gün geçtikçe artan farklı bölgesel oyuncular ve piyasaya sürülen farklı ürünler ile

zenginleşmiştir. Küresel şarapçılık pazarında hiçbir büyük firma %1’den daha büyük paya

sahip değildir. Ancak piyasada büyük oyuncuların devralma ve satın alma yolu ile pazar

paylarını yükseltme gayesinde oldukları da gözlemlenmektedir.

1998-2003 döneminde dünya şarap satışlarının %12 oranında yükseldiği

gözlemlenmiştir. Ancak özellikle İtalya, Fransa, Portekiz ve İspanya gibi şarap

tüketiminde belirleyici olan ülkelerde genç nüfusun geleneksel günlük şarap içme

alışkanlıklarını değiştirme eğilimleri şarap tüketiminde farklılıklara neden olmuş ve özel

günlere yönelik tüketimde artış kaydedilmiştir. 1975 yılında Fransa ve İtalya’nın dünya

pazarındaki payı %50 civarında iken 2010 yılında bu oranın %25 olması beklenmektedir.

Bu noktada dünyanın diğer ülkelerinde gelişen ve markalaşarak büyüme elde eden yeni

bağcılık ve şarapçılık merkezlerinin etkisi de göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin

ABD’nin, Avustralya’nın ve Güney Afrika’nın, pazara sundukları yeni ürünler ve yenilikçi

yaklaşımları ile dünya şarap pazarındaki payları yükselmektedir (Market Analysis, 2006)

Tablo 9.3: Ülkeler ve Şarap Üretim Bölgeleri

Fransa

Bölge Özellik

Alsas %90 oranında beyaz şarap üretilmektedir. En popüler olanlar Riesling ve

Gewürztraminer’dir. Ayrıca Pinot Blanc, Tokay Pinot Gris, Sylvaner ve

köpüklü şarap olan Crémant d’Alsace bu bölgede üretilmektedir.

Bordo Fransa’nın şarap üretiminde en tanınan bölgesidir ve bölgede 20 marka

3

bulunmaktadır.

Burgundy Fransa’nın en beğenilen iki şarabı Beaujolais ve Chablis bu bölgede

üretilmektedir.

Champagne Chardonnay, Pinot Noir ve Pinot Meunier üzümlerinden köpüklü, dünyaca

ünlü olan ve bölgesel markaya sahip meşhur şarap üretilmektedir.

Côtes du Rhône Grenache ve Clairette üzümleri yetişmektedir.

Languedoc

Roussillon

Dünyanın en büyük şarap bölgesidir. Akdeniz’den Pirene dağlarına

uzanmaktadır. Daha çok kırmızı şarap üretilmektedir. Yılda 2 milyar şişe

şarap üretilmektedir.

Loire Valley Beyaz şarapları ile ünlüdür.

Provence Côtes de Provence, Bandol ve Bellet markaları ile ünlüdür.

Korsika Güzel Ada olarak adlandırılır, taze, genç rose ve beyaz şarap üretimi

yapılmaktadır.

Güney Batı Bordo ve Pireneler arasındadır. Cabernet, Merlot ve Tannat üzümleri ile

beyaz kategorisinde Semillon, Sauvignon ve Ugni Blanc kullanılmaktadır.

İspanya

Bölge Özellik

Rioja Tarihi şarap bölgesi.

Navarra Zengin şarap bölgesi. Modern ve geleneksel şarap üretimi bulunmaktadır.

Firma yapıları gelişmiştir.

Penedes Barselona’nın güneyinde tarihi şarap üretim bölgesi.

Ribera del Duero İspanya’nın en ünlü şarabı Vega Sicilia bu bölgede üretilmektedir.

Priorato Yüksek kalite kırmızı şarap üretilmektedir.

Rias Baxias Beyaz şarap üretilmektedir.

Somontano Genç şarap üreticilerinin merkezi konumundadır.

Ribeiro Portekiz sınırında kırmızı şarap üretim bölgesi.

Valencia Kırmızı sofra şarabı ve tatlı yanında verilen beyaz şarap üretimi

yapılmaktadır.

Jerez Bu bölge Sherry şarabı ile ünlüdür.

Valdepeñas Sıcak nemli yazları ve soğuk kışları bölgede Reserva ve Gran Rserva

şarapları üretilmektedir.

Rueda Beyaz şarap üretilmektedir.

La Mancha Bu bölgede iklimsel derece farkları üretimde etkili olmaktadır.

İtalya

Bölge Özellik

4

Abruzzo

33.252 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 4.184.000 hektolitre. Bölge

üretimi Avusturya, Şili, Macaristan ve Yunanista’ın toplam üretiminden

fazladır.

Aosta Vadisi 635 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 22.000 hektolitre.

Apulia 107.715 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 7.236.000 hektolitre.

Basilicata 10.848 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 481.000 hektolitre. Tarihi

şarap üretim merkezidir.

Calabria 24.339 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 752.000 hektolitre. Güney

İtalya’nın antik Yunan’dan kalma şarap merkezi.

Campania 41.129 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.971.000 hektolitre. Antik

Roma ‘dan bu yana şarap üreticisi bölge.

Emilia-Romagna 58.237 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 4.733.000 hektolitre. Kolay

içilebilen, makul fiyatlı, yemeklik şarap üretimi.

Friuli-Venezia-Giulia 18.704 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.018.000 hektolitre.

Latium 47.884 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 2.940.000 hektolitre. Beyaz

şarap üretimi %90 paya sahiptir.

Liguria 4.837 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 165.000 hektolitre.

Lombardia 26.951 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.665.000 hektolitre.

Marches 24.590 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.815.000 hektolitre. Beyaz

şarap üretimi yaygındır.

Molise 7.650 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 360,000 hektolitre.

Piemonte 57.487 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 3.405.000 hektolitre.

Sardunya 43.331 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.062.000 hektolitre.

Sicilya 133.518 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 8.073.000 hektolitre.

Trantino-Alto Adige 12.810 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 953.000 hektolitre. Beyaz

şarap bölgesi.

Toskana 63.633 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 2.156.000 hektolitre.

Floransa ve çevresi modern kırmızı şarap üretimi yapmaktadır.

Umbria 16.503 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 740.000 hektolitre. Orvieto

şarapları çok ünlüdür.

Veneto 73.314 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 6.785.000 hektolitre.

Bardolino, Soave ve Valpolicella yılda yüz milyon şişenin üzerinde şarap

üretmektedir.

ABD - Kaliforniya

Bölge Özellik

5

Kuzey Kaliforniya

Sahili

Mendocino, Lake County, Sonoma, Napa ve Carneros şarap bölgeleri

buradadır. 800 şarap üreticisi bulunmaktadır ve bunun dışında sayısız

bağcı vardır. Napa Valley en önemli ve meşhur şarap üretim merkezidir.

Yüksek kalite şarap üretilmektedir. Çok önemli bir turizm cazibe merkezi

olup gün geçtikçe, turizm açısından da uluslararası popülerliği

artmaktadır.

Merkezi Kaliforniya

Sahili

300 şarap üreticisi firma bulunmaktadır. Livermore Valley, Santa Cruz

Mountains, Monterey County, Paso Robles, San Luis Obispo County ve

Santa Barbara County şarap bölgeleri buradadır.

Güney Kaliforniya Küçük Temecula şarap bölgesi buradadır ve 20 şarap üreticisi

bulunmaktadır.

Sierra Nevada Turizm merkezidir ayrıca Amador, Calaveras ve El Dorado’da 70 şarap

üreticisi bulunmaktadır.

Central Valley Kaliforniya’nın tarım merkezidir. 50 şarap üreticisi ve 750 bağ

bulunmaktadır. Lodi ve San Joaquin Valley iki önemli şarap üretim

merkezidir.

Avustralya

Bölge Özellik

New South Wales Avrupalılar tarafından kolonileştirilen ilk alan ve ilk şarapçılık

merkezidir. Canberra District, Cowra, Gundagai, Hastings River,

Hilltops, Hunter, Mudgee, Orange, Perricoota, Riverina, Shoalhaven

Coast, Southern Highlands ve Tumbarumba bölgeleri bu alan

içerisindedir. Avustralya’nın en iyi şarap üretimi burada yapılmaktadır.

Güney Avustralya Dünyanın en eski şarap üretim merkezlerinden biridir. Ülkenin şarap

üretiminin büyük bir kısmı burada yapılmaktadır. Bu bölgedeki şarap

üretim alanları Adelaide Hills, Adelaide Plains, Barossa Valley, Clare

Valley, Coonawarra, Currency Creek, Eden Valley, Kangaroo Island,

Langhorne Creek, McLaren Vale, Mount Benson, Padthaway, Riverland,

Southern Fleurieu, Southern Flinders Ranges ve Wrattonbully’dir.

Tazmanya Hava daha soğuktur. Bölgede kaliteli köpüklü şarap üretimi vardır.

Bölgedeki şarap alanları Alpine Valleys, Beechworth, Bendigo, Geelong,

Gippsland, Glenrowan, Goulburn Valley, Grampians, Heathcote, Henty,

King Valley, Macedon Ranges, Murray Darling, Pyrenees, Rutherglen,

Strathbogie Ranges, Sanbury, Swan Hill, Upper Goulburn ve Yarra

Valley’dir.

6

Güney Afrika

Bölge Özellik

Cape Agulhas ve Elim Deniz kıyısındaki bu bağlarda Sauvignon Blanc, Semillon ve shiraz

üretilmektedir.

Cape Point,

Constantia, Durbanville

ve Philadelphia

Cape Town ülkenin şarap merkezlerinden biridir. Constantia vadisinde

17inci yüzyıldan bu yana şarap üretimi yapılmaktadır Deniz

seviyesinden 380 metre yüksekte bağlar bulmak mümkündür.

Okyanusa yakınlık burada üzüm kalitesinde etkili olmaktadır. Sauvignon

Blanc ve Semillon üretilmektedir.

Citrusdal Valley Kumlu toprağı ve güneydeki Table Mountain dağlık bölgesi yüksek su

kalitesi sağlamaktadır.

Darling, Groenekloof

ve Swartland

Geleneksel olarak tahıl üretimi yapılmaktadır. Yüksek kaliteli Sauvignon

Blanc üretilmektedir.

Franschhoek Valley ve

Villiersdorp

Elma ve armut bahçeleri arasında bağlar bulunmaktadır.

Calitzdorp, Montagu ve

Upper Langkloof

Muscat üzümleri yetişmektedir. Bölge tatlı şarapları ile ünlüdür.

Bölgede kırmızı şarap üretimi yükselmektedir. Ayrıca Klein Karoo

brendileri ile uluslararası üne sahiptir.

Elgin ve Wanormaler

Bay Esasen

Elma üretim merkezidir ancak Sauvignon Blanc, Pinot Noir ve Shiraz da

üretilmektedir. Bu bölgede yeni şarap üreticilerinin yatırım yaptığı

görülmektedir.

Paarl, Franschhoek

Valley, Simonsberg ve

Wellington

Uzun ılık yazları ve çok çeşitli üzümleri ile tanınmaktadır.

Stellenbosch,

Banghoek, Bottelary,

Jonkershoek ve

Papegaaiberg

Bu bölgede şarap üreticilerinin sayısı gün geçtikçe artmaktadır.

Stellenbosch bölgesi Jonkershoek, Papegaaiberg, Simonsberg ve

Stellenbosch & Bottelary şarap merkezlerini içermektedir ve çok

popüler bir turizm varış noktasıdır.

Tulbagh Buğday tarlaları arasında bulunan bağlarda Shiraz yetiştirilmektedir.

Worcester Ülkenin en geniş şarapçılık merkezidir. 17.097 hektar bağ

alanı ile ülkenin toplam bağlarının %25’i buradadır. Ayrıca ülkenin

toplam şarap üretiminin %35’i burada yapılmaktadır.

Kaynak: www.wineguides.co.uk verilerinden derlenmiştir.

7

Günümüzde dünyanın belli başlı şarap üreticilerine bakıldığında Fransa ilk sıradadır.

Fransa’da 10 şarap bölgesi bulunmaktadır. İspanya, toplamda 1.2 milyon hektar bağ

alanı, 5.500 şarap üreticisi ve 33 hektolitre yıllık şarap üretimi ile Fransa’nın ardından

dünyanın ikinci büyük şarap üreticisidir. İtalya 20 şarap bölgesi ile dünyanın en eski ve

üçüncü büyük şarap üreticisi konumundadır.

Tablo 9.4: Dünya Genelinde Şarap Üretimi Dağılımı %

Bölgeler 1986-1990 Dönemi 1998 2007 (tahmini)

Avrupa 78 71.6 68.2

Asya 1.5 5 5

Amerika 16 17 18.5

Afrika 3 3.4 4.2

Okyanusya 1.6 3.1 4.1

Kaynak: OIV, 2008.

OIV tarafından yayınlanan 2007 tahmini verilerine göre şarap üretimi azalan ülkeler

Fransa, İtalya, İspanya, ABD, Arjantin ve Portekiz iken şarap üretimi artan ülkeler

Almanya, Güney Afrika, Şili ve Rusya Federasyonu’dur. Fransa’da şarap tüketimi

azalmakta ve Fransız üreticiler yeni pazarların taleplerine cevap verememektedirler. Eğer

Fransa’daki bu düşüş eğilimi devam ederse, 2015 yılında Fransa’nın yerini İspanya’ya

bırakacağı tahmin edilmektedir. İspanya’nın şarap sektörüne yönelik yenilikçi stratejiler

ile bu süreci daha iyi yönettiği düşünülmektedir (Credoc, 2008).

Tablo 9.5: Dünya Genelinde Şarap Tüketimi Dağılımı %

Bölgeler 1986-1990 Dönemi 1999 2007 (tahmini)

Avrupa 73.8 69 67.3

Asya 1.9 6.6 7.1

Amerika 20.2 19.7 20.7

Afrika 2.5 2.8 2.6

Okyanusya 1.6 1.9 2.3

Kaynak: OIV, 2008.

Dünyanın en büyük şarap ihracatını Avrupa kıtası gerçekleştirmektedir. Dünya pazarının

%60’ının beş ihracatçı ülkenin (Fransa, İspanya, İtalya, ABD, Avustralya) kontrolünde

8

olduğu görülmektedir. Ancak Avrupa şaraplarının ihracatında görülen belirgin düşüşün en

büyük nedeninin Avrupa şarap sektörünün küresel yenilikçi şarap pazarına uyumda

karşılaştığı sorunlardan kaynaklandığı görülmektedir. Özellikle ABD, Güney Afrika ve

Avustralya menşeli ürünlerin dünya piyasalarında çoğalması ve bu bölgelerden kaliteli

şarap üretimi ve markalaşma sürecini başarı ile tamamlamış firmaların çıkması rekabeti

artırmaktadır.

Tablo 9.6: Dünya Genelinde Şarap İhracatı Dağılımı %

Bölgeler 1998 2007

(tahmini)

Avrupa 83.5 70.8

Asya 0.6 0.4

Amerika 8.7 15.4

Afrika 2.5 3.9

Okyanusya 2.9 9.5

Kaynak: OIV, 2008.

Tablo 9.7: Dünya Genelinde Şarap İthalatı Dağılımı %

Bölgeler 1998 2007

(tahmini)

Avrupa 76.8 74.8

Asya 7.2 4.7

Amerika 12 17

Afrika 2.9 2.4

Okyanusya 1.1 1.2

Kaynak: OIV, 2008.

9.2 Avrupa Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu

Uluslararası Bağcılık ve Şarap Örgütü (OIV – Organisation Internationale de la Vigne et

du Vin) tarafından Mart 2008’de yayınlanan Dünya Bağcılık ve Şarapçılık Kültürü

Raporu’na göre Avrupa Birliği’nde (AB) son yıllarda gözlemlenen bağların yeniden

yapılanması ve bölgelere göre üretilen şarapların ayrıştırılması çalışmaları sonucunda AB

genelinde bağ arazilerinde ve şarap üretiminde bir düşüş yaşanmaktadır. 2007 yılı

üretimi AB’de (hem 15 üyeli hem de 27 üyeli set içerisinde) son 15 yılın en düşük

oranındadır. 2007 yılı üretimi 15’li üye setinde 148.6 milyon hektolitre, 27’li üye setinde

161.7 milyon hektolitre olarak kaydedilmiştir (OIV, 2008a).

9

Tablo 9.8: AB’de (15 Üye) Şarap Üretimi (milyon hektolitre)

Almanya Avusturya Yunanistan İspanya Fransa İtalya Portekiz AB 15

2006 8916 2256 3938 38173 52276 53462 7532 166699

2007

(tahmini)

10500 2628 3500 34700 45400 45900 5762 148650

2006-

2007 fark

1584 372 -438 -3473 -6876 -7562 -1770 -18049

Kaynak: OIV, 2008a.

Tablo 9.9: AB’de (27 Üye) Şarap Üretimi (milyon hektolitre)

8 Yeni Üye Macaristan Romanya Bulgaristan AB 27

2006 11663 3271 5014 1757 178362

2007 (tahmini) 13122 3700 5300 2090 161772

2006-2007 fark 1459 429 286 333 -16590

Kaynak: OIV, 2008a.

OIV Dünya Bağcılık ve Şarapçılık Kültürü Raporu’nda 2007 yılında şarap fiyatlarının

yükselme eğilimi gösterdiği de ifade edilmiştir. Özellikle coğrafi işarete sahip olmayan

sofra şaraplarında Fransa, İspanya ve İtalya’da üretimin azalması ve stoklarda görülen

düşüş nedeniyle fiyatların yükseldiği gözlemlenmiştir.

Şekil 9.1: AB’de Coğrafi İşareti Olmayan Kırmızı Sofra Şarabı Fiyatı (Avro/hektolitre)

İtalya Fransa İspanya

Kaynak: OIV, 2008a.

10

Şekil 9.2: AB’de Coğrafi İşareti Olmayan Beyaz Sofra Şarabı Fiyatı (Avro/hektolitre)

İtalya Fransa İspanya

Kaynak: OIV, 2008a.

AB’de Şarap Sektörüne Yönelik Yeni Düzenleme

AB’de şarapçılık sektörüne yönelik mevzuat Ortak Pazar düzenlemeleri içerisinde yer

almakta olup, 1999 yılından bu yana uygulanmakta olan rejim, 29 Nisan 2008 tarihli ve

479/2008 tarihli Konsey Yönetmeliği ile yeniden düzenlenmiştir (Avrupa Toplulukları

Resmi Gazetesi, 2008). Yapılan yeni düzenlemenin esas amacı sektörün sahip olduğu

uluslararası rekabet gücünü korumak ve artırmaktır. Bu doğrultuda yeni düzenlemenin

AB şarap pazarına denge getirmesi ve ayrılan bütçenin daha etkin olarak kullanılması

sonuçlarını doğurması beklenmektedir. AB şarap pazarının yeniden yapılanması ve

rekabet gücü düşük işletmelere üç yıl süre ile destek verilmesi öngörülmektedir. Özellikle

çevrenin korunması, inovasyon, bağların modernizasyonu konuları üzerinde durulmakla

birlikte, AB şarap sektörünün kalbini oluşturan geleneksel, kaliteli şarap üretiminin

güvence altına alınması ve etiketleme kurallarının basitleştirilerek üreticileri yüksek

kaliteli şarap üretmeye sevk eden bir uygulamaya geçilmesi istenilmektedir. 1 Ocak 2016

tarihinden itibaren kısıtlayıcı ve oldukça sıkı bir denetime dayanan ekim hakları

yürürlükten kalkacaktır. Yeni düzenlemenin 1 Ağustos 2008 tarihinde yürürlüğe gireceği

ifade edilmiştir. Yeni düzenlemedeki ana hususlar aşağıda verilmektedir:

• Ulusal Finansal Zarflar: Üye Ülkelerin karar alma alanlarını genişletmekte ve

üçüncü ülkeler dahil olmak üzere Üye Ülkelere, gerekli gördükleri yerlerde, bağ

yeniden yapılandırması, bağ dönüşümü, üretim modernizasyonu, inovasyon, yeşil

11

hasatın desteklenmesi ve kriz yönetimi önlemleri gibi farklı alanlarda ihtiyaç

önlemleri alma yetkisi vermektedir.

• Kırsal Kalkınma Önlemleri: Bu kapsamda ar-ge çalışmaları amacıyla bölgelere

belli oranlarda finansman aktarımında bulunulacaktır. Özellikle genç çiftçilerin ve

girişimcilerin pazarlama ve yönetim yeteneklerin artırılması, meslek içi eğitim,

üretici birliklerine yönelik destekler, erken emeklilik ve kültürel dokuya yönelik

destek programları bu kapsamda fonlanacaktır.

• Dikim Hakları: 2015 yılı sonunda bu haklar yürürlükten kalkacaktır ancak

dileyen Üye Ülkelerin 2018 yılına kadar bu hakları uygulamada bırakma

seçenekleri bulunmaktadır. Bu noktada AB’de azalan bağ alanlarının yeni

girişimciler tarafından yapılan kaliteli bağ yatırımları ile artırılması önem

kazanmaktadır.

• Distilasyon Şemalarının Sona Ermesi: 2011/2012 yılları sonuna kadar kriz

distilasyonu olarak anılan ve AB pazarında görülen aşırı fiyat hareketleri, üretimde

kalitenin belirgin olarak düşmesi gibi kriz dönemlerinde üreticilere yardım

edilmesini öngören mekanizma kapsamında yer alan harcamalar Üye Ülkelerin

kararına bağlı olmakla birlikte, ulusal finansal zarfın ancak %20’si oranında

geçekleşebilecektir.

• Tek Çiftlik Ödemelerine Geçiş: Üreticilere yapılan ödemeler, şaraplarını

gruplamış olan üreticilere verilecektir.

• Bağ Sökme Toplamda 175.000 hektarlık bir alan için üç yıllık gönüllü bir bağ

sökümü şeması yapmak mümkünüdür ancak primler ilk yıldan itibaren

düşmektedir. Bir Üye Ülke bağ sökümünü eğer arazi o Üye Ülkenin toplam

bağlarının %8’inden daha fazla veya o bölgenin toplamının %10’undan daha fazla

ise durdurma hakkına sahiptir. Ayrıca dağlık ve eğimli bölgelerin Üye Ülkeler

tarafından bağ sökümünden muaf tutulması da mümkündür.

• Şarap Yapım Teknikleri: Yeni veya modifiye edilmiş tekniklerin onaylanmasına

ait sorumluluk Komisyon’a verilmektedir. Ayrıca OIV tarafından kabul edilen

teknikler de AB tarafından kabul edilen teknik listesinde yer alacaktır.

• Daha İyi Etiketleme Kuralları: Bu noktada amaçlanan kaliteli AB şarapları için

coğrafi işaretleme korumaları sağlamak ve çok iyi yapılandırılmış ulusal kalite

politikaların hayata geçirilmesidir. Bununla birlikte AB şaraplarının küresel rekabet

12

güçlerini artırmak amacıyla coğrafi işaret taşımayan şaraplara da üretildikleri

bölge adına ve özelliğine etiketlerinde yer verme hakkı tanımaktadır.

• Zenginleştirme: İzin verilmekle birlikte, zenginleştirmenin azami değerleri

(şeker) düşürülecektir. Bazı mevsimsel koşullarda Üye Ülkelerin Komisyon’dan

zenginleştirme seviyesini yükseltme talebinde bulunmaları mümkün kılınmıştır.

Yeni düzenlemede üçüncü ülkelere yönelik bazı hükümler yer almaktadır. Bunlardan ilki

Madde 10’da yer alan AB şarap üreticilerinin ürünlerinin üçüncü ülke pazarlarında

rekabet güçlerini yükseltmek amacıyla tanıtım ve pazarlamasına yönelik çalışmaların

azami %50’sinin finansmanını öngören destekleme hükmüdür. Bu kapsamda

desteklenecek olan faaliyetler halkla ilişkiler, AB ürünlerinin kalitesini, çevre dostu

kimliğini ve gıda güvenliğini öne çıkartan reklam çalışmaları, coğrafi işaretlendirmeye ve

organik tarıma yönelik bilgilendirme kampanyaları, uluslararası fuar, sergi katılımları, yeni

pazarlara ilişkin çalışmalar, bilgilendirme ve promosyon çalışmalarını değerlendiren ve

etkilerini ölçen çalışmalardır. Üçüncü ülke menşeli şarapların Topluluk menşeli bir şarapla

kupajı yasaktır. Aynı şekilde üçüncü ülke menşeli bazı tip üzümler için, üzüm suyunun ve

taze üzümlerin AB içerisinde şaraba dönüştürülmesi veya karıştırılması yasaklanmıştır.

Üçüncü ülkelere yönelik en belirleyici kurallar ticaret hükümlerinde yer almaktadır.

Konsey Yönetmeliğinin 5inci başlığında Üçüncü Ülkeler ile Ticaret altında bu hükümler ile

açıklık getirilmektedir. Buna göre; üçüncü ülke menşeli şaraplar Ortak Gümrük Tarifesine

tabidirler. GTİP kodu 2009 61, 2009 69 ve 2204 olan ürünlerde AB’ye ithal veya ihraç

eden kişi ve kurumların gerekli izin ve lisanslara sahip olmaları gerekmektedir. Bu

lisansları Üye Ülkeler vermektedir ve lisanslar tüm AB pazarında geçerlidir.

9.3 Türkiye Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu

Türkiye İstatistik Kurumu 2004 yılı verilerine göre Türkiye’de işlenen tarım alanlarının

%1,96’sında bağcılık yapılmaktadır. FAO 2005 yılı istatistiklerinde ise, Türkiye’nin yaklaşık

550 bin hektar bağ alanına ve yaklaşık 4 milyon ton üzüm üretimine sahip olduğu yer

almaktadır. Türkiye bağcılık sektöründe dünyada bağ alanlarında 4üncü, üretimde ise

6ıncı sırada bulunmaktadır. Türkiye’de bağ alanlarının %57,7’sinde sofralık, %13,5’inde

şıralık-şaraplık ve %28,8’inde kurutmalık üzüm yetiştirilmektedir. Elde edilen üzüm

13

üretiminin %54,3’ü sofralık, %35,1’i kurutmalık ve %10,6’sı şıralık-şaraplık çeşitlerden

oluşmaktadır. Türkiye alan ve üretim miktarları bakımından AB Üye Ülkelere dikkate

alındığında 4üncü sırada gelmektedir (Kiracı ve diğerleri, 2008).

Tablo 9.10: Türkiye, AB ve Dünya Bağcılığı(2000-2006 Yılları)

YILLAR 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Bağ Alanı (ha) 535.000 525.000 530.000 530.000 530.000 530.000 550.000 Üzüm Üretimi (ton) 3.600.000 3.250.000 3.500.000 3.600.000 3.500.000 3.850.000 4.000.063

TÜRKİYE Verim 6.729 6.190 6.604 6.792 6603.77 7.264 7.273 Bağ Alanı (ha) 3.921.594 3.864.123 3.872.010 3.855.735 3.688.978 3.670.131 3.689.947 Üzüm Üretimi (ton) 29.950.228 27.611.486 26.041.986 27.018.280 29.516.422 26.531.709 26.935.831

AB 27 + Verim 7.637 7.146 6.726 7.007 8.001 7.229 7.300 Bağ Alanı (ha) 7.379.008 7.430.847 7.507.443 7.515.615 7.360.576 7.385.314 7.399.546 Üzüm Üretimi (ton) 64.780.723 60.779.690 61.702.359 63.286.245 67.552.834 67.695.894 68.952.793

DÜNYA Verim 8.779 8.179 8.219 8.421 9.178 9.166 9.319 Kaynak: Kiracı ve diğerleri, [FAO verileri.]

Türkiye kuru üzümde net ihracatçı ülke konumundadır. Ancak şarap ihracatında

Türkiye’nin var olan üzüm üretimine rağmen uluslararası pazarlarda belirleyici bir

konumu bulunmamaktadır.

Tablo 9.11: Üzüm ve Ürünleri Dış Ticaretinde Türkiye ve AB'nin Dünyada Yeri(2005)

ÜLKELER DIŞ TİCARETTE PAYI SOFRALIK YAŞ ÜZÜM

KURU ÜZÜM

ÜZÜM SUYU ŞARAP TOPLAM

DÜNYA + Üzüm Ürünleri Toplam İhracat Payı(%) 13,1 3,5 2,1 81,3 100,0 Üzüm Ürünleri Toplam İhracatında Ürün Payı(%) 9,5 0,6 1,6 88,2 100,0 AB 27 + Ürüne Ait Dünya İhracatında Payı(%) 48,8 11,4 51,6 72,8 67,1 Üzüm Ürünleri Toplam İhracatında Ürün Payı(%) 26,9 70,5 0,1 2,5 100,0 TÜRKİYE Ürüne Ait Dünya İhracatında Payı(%) 2,80 27,30 0,08 0,04 1,30

DÜNYA Üzüm Ürünleri Toplam İthalat Payı(%) 17,0 3,4 2,0 77,6 100,0 Üzüm Ürünleri Toplam İthalatta Ürün Payı(%) 15,8 3,3 1,4 79,4 100,0

AB 27 +

Ürüne Ait Dünya İthalatında Payı(%) 50,5 52,5 37,8 55,4 54,1 Üzüm Ürünleri Toplam İthalatta Ürün Payı(%) 2,8 47,5 5,6 44,1 100,0

TÜRKİYE

Ürüne Ait Dünya İthalatında Payı(%) 0,00 0,31 0,06 0,01 0,02

Kaynak: Kiracı ve diğerleri, [FAO verileri.]

14

Türkiye iklim ve toprak koşulları açısından bağcılığa ve şaraplık üzüm yetiştirmeye çok

uygundur. Bağcılık ve şarap üretimin Hititler’den beri yapıldığı bilinmektedir. Şaraplık

üzüm çeşitlerinin bol ve kaliteli olması şarap üretimi açısından büyük önem taşımaktadır.

Türkiye’de şaraplık üzüm yetiştirilen iller; Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, Çanakkale, Bilecik,

Balıkesir, Ankara, Yozgat, Çorum, Amasya, Tokat, Nevşehir, Kırşehir, Aksaray, Niğde,

Konya, Mersin, İzmir, Manisa, Denizli, Burdur, Isparta, Erzincan, Tunceli, Elazığ, Malatya,

Gaziantep, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin’dir (Tarımsal Ekonomi

Araştırma Enstitüsü, 2007).

Türkiye’de yetiştirilen kırmızı şaraplık üzüm türleri adakarası, cinsaut, gamay,

karalahana, papazkarası, pinotnoir, kalecik karası, alicante bouschet, öküzgözü, dimrit,

sergi karası, cabarnet sauvginon, carignan, çalkarası, syrah, granache, horozkarası,

merlot ve cabernet franc’tır (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007). Türkiye’de

yetiştirilen beyaz şaraplık üzüm türleri; beylerce, clairette, chardonay, riesling, semillon,

Anadolu yapıncağı, yapıncak, narince, dökülgen, kabarcık, rumi, emir, Bornova misketi,

hasandede, maccaben, sultaniye çekirdeksiz, sauvignon blanc, ugni blanc, colombard ve

sungurludur (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007).

Tablo 9.12: Türkiye’de Şarap Üretimi (bin litre)

Yıllar Üretim 2000 46.500 2001 47.400 2002 48.100 2003 51.300 2004 57.100 2005 (tahmini) 70.000

Kaynak. Karabayır, 2007 [TUİK verileri]

Türkiye’de şarap sektörünün toplam kapasitesinin 120 milyon litre olduğu tahmin

edilmektedir. Şarapta markalaşma ve kaliteli üretim sektörün ve iç piyasanın gelişiminde

önemli rol oynamaktadır. Ancak bununla birlikte henüz Türkiye’nin şarap ihracatında

dünyada belirgin bir konuma sahip olmadığı görülmektedir. 2006 yılında Türkiye’nin

şarap ihracatının 8.5 milyon ABD doları olduğu görülmektedir. Birçok şarabın uluslararası

ödüller almasına rağmen henüz Türkiye’nin şarapta marka bir ülke olmadığı

görülmektedir. Büyük miktardaki üzüm üretimine rağmen şarapta görülen yavaş

ilerlemenin sektördeki oyuncuların uluslararası rekabet güçlerinin yükseltilmesi ile

15

mümkün olacağı düşünülmektedir. Türkiye’nin şarap ihracatı öncelikle Almanya ve

Belçika odaklı olarak gelişme göstermiştir. Belçika’ya yapılan ihracat %27.6 paya sahip

iken, Almanya’ya yapılan ihracat %20.4 oranında gerçekleşmektedir. Türkiye’nin şarap

ihraç ettiği diğer ülkeler Kuzey Kıbrıs, Rusya Federasyonu, İngiltere, ABD, Fransa ve

Japonya’dır (Karabayır, 2007)

Tablo 9.12: Türkiye’nin Şarap İhracatı (2006)

Ülke Miktar (1.000 litre) Değer (1.000 ABD doları) Belçika 1.565 2.328

Almanya 763 1.719 Kuzey Kıbrıs T. C. 795 1.492

İngiltere 378 716 Rusya Federasyonu 1.953 380

ABD 168 368 Fransa 73 193

Japonya 66 147 Toplam (diğerleri dahil) 6.258 8.535

Kaynak. Karabayır, 2007 [Dış Ticaret Müsteşarlığı verileri]

9.4 Tekirdağ Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu

Şekil 9.3: Trakya Bölgesi Önemli Bağ Alanları

Kaynak: Kiracı, 2008.

K.eli Edirne

U.Köprü

MalkarT.dağ

Şarkö

Edirne Kırklareli

U.Köprü

Malkara

Şarköy

Tekirdağ

16

Tekirdağ’da ekonomik yaşamı içerisinde bağcılık ve şarapçılık sektörü özel bir konuma

sahiptir. Öncelikle bölge bağcılık açısından dünyanın üzüm ve şarap üretimine en elverişli

coğrafi ve iklimsel şartları barındırmaktadır. Tekirdağ bölgesinde bağcılık ve şarapçılık

kültürü, tarihi ve ekonomik yapı içerisindeki etkin konumu ile önemli bir rekabet gücüne

sahiptir. Tekirdağ’da bağcılık ve şarapçılık sektörü ile ilgili yerel bilgi ve veriler Tekirdağ

Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü bünyesinde Sayın Mehmet Ali KİRACI tarafından

yürütülen çalışmalara ait olup, bölgenin detaylı ve güncel panoramasını sunmaktadır.*

Trakya bağ alanları Türkiye bağ alanlarının yaklaşık %1,7 ‘sini oluşturmaktadır. İllerin

bağ alanlarının işlenen tarım arazileri içindeki payı ise %0,2-%1,6 arasında

değişmektedir. Bölge Tarım İl Müdürlükleri 2006 yılı kayıtlarına göre yaklaşık 9.321

hektar bağ alanı ve yine yaklaşık 80-100 bin ton yaş üzüm üretimi bulunmaktadır.

Tekirdağ diğer iki ile oranla daha fazla bağ alanına sahip olmaktadır. Bölge bağ

alanlarının yaklaşık %69’u Tekirdağ’ da bulunmaktadır. Şarköy’de 2005 Yılı itibariyle Çiftçi

Kayıt Sistemine kayıtlı 2.554 üreticinin 1.944 adedi, yaklaşık %76’sı bağcılık

faaliyetlerinde bulunmaktadır (Kiracı, 2008).

Tablo 9.13: Trakya Bağ Alanlarının Gelişimi(dekar)

YILLAR Tekirdağ Edirne Kırklareli Toplam 1979 7.960 4.512 3.337 15.809 1980 7.059 4.540 3.487 15.086 1981 7.092 4.096 2.841 14.029 1985 7.270 2.832 2.263 12.365 1990 7.550 2.501 931 10.982 1995 6.449 2.462 764 9.675 2001 6.503 2.050 477 9.030 2004 7.087 2.371 448 9.256 2005 6.581 2.397 448 9.426 2006 6.405 2.402 514 9.321 Kaynak: Kiracı, 2008. [1995 yılına kadar DİE Tar.Yapı ve Ür., 2001-2006 yılı Bölge Tarım İl Müdürlükleri Kayıtları.] * Bilimsel çalışmalar sektörün rekabet gücüne yönelik tespitler için büyük önem taşımaktadır. Sayın Mehmet Ali KİRACI’ya ve Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’ne çalışmamıza gösterdikleri bilimsel destek ve paylaşımcı yaklaşımları için teşekkür ederiz.

17

Tablo 9.14: Tekirdağ Bölgesinde İlçelere Göre Bağ Alanları (dekar)

MERKEZ 9.420 ÇERKEZKÖY 230 ÇORLU 350 HAYRABOLU 14 MALKARA 1.000 MARMARA ER. 50 MURATLI 300 SARAY 300 ŞARKÖY 52.385 TOPLAM 64.049 Tüm Trakya İlleri Toplamı 93.208

Kaynak: Kiracı, 2008. [Tarım İl Müdürlükleri ve TBAE Kayıtları (2006)]

Tablo 9.15: Tekirdağ Bölgesinde Yerleşim Birimlerine Göre Bağ Alanları (dekar)

İlçesi Yerleşim Birimi Bağ Alanı(da) Merkez Merkez 4.250 " Barbaros 1.000 " Naip 750 " Işıklar 550 " Dağyenice 520 " Kumbağ 315 " Karaevli 300 " Yeniköy 250 " Semetli 250 " Yazır 180 " Çanakçı 150 Şarköy Merkez 6.430 " Mürefte 5.165 " Hoşköy 4.880 " Eriklice 3.400 " Çınarlı 3.010 " İğdebağları 2.570 " Kirazlı 2.440 " Tepeköy 2.300 " Mursallı 2.265 " Gaziköy 1.555 " Yayaköy 1.300 " Güzelköy 1.000 " Yukarıkalamış 1.000 " Çengelli 930 " Aşağıkalamış 600 " Yörgüç 510 Malkara Ballı 150 " Yürük 150 " Hereke 150

18

Kaynak: Kiracı, 2008. [Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü verileri]

Tablo 9.16: Tekirdağ Bölgesindeki Bağ Alanlarının Ulusal ve Uluslararası Durumu

Bağ Alanı Üzüm Üretimi Miktar (ha) % Miktar (ton) % Dünya 7.399.546 100 68.952.753 100 AB 27 3.689.947 49.8 26.935.831 39 Türkiye 483.858 6.5 3.612.781 5.2 Tekirdağ (Türkiye’deki payı)

4.164 0.8 39.952 1.1

Kaynak: Kiracı, 2008

Tekirdağ’da yetiştirilen kırmızı şaraplık üzüm türleri; cinsaut, gamay, karalahana,

papazkarası, pinotnoir, cabarnet sauvginon, merlot ve cabernet franc’tır. Tekirdağ’da

yetiştirilen beyaz şaraplık üzüm türleri; clairette, chardonay, riesling, semillon, yapıncak

ve sauvignon blanc’tır. (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007).

Tekirdağ Ticaret ve Sanayi Odası verilerine göre 46 firma il sınırları içerisinde şarapçılık

alanında faaliyet göstermektedir. Çalışan sayısı 524 olup sektörün kurulu kapasite oranı

yıllık 62.901 ton ve üretim miktarı yıllık 24.909 tondur.

9.5 Tekirdağ Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Elmas (Diamond)

Modeli Rekabetçilik Analizi

Aşağıdaki şekilde “Tekirdağ Bağcılık ve Şarapçılık Sektörü”nün uluslararası rekabetçilik

analizinde kullanılan Elmas Modeli (Diamond Analysis) gösterilmektedir. Model’de

gösterilen ana ve bunların alt değişkenleri, konuyla ilgili literatürün incelenmesi ve saha

çalışmaları neticelerinin değerlendirmesi sonucunda ortaya çıkarılmıştır. Bu değişkenlerin

değerlendirilmesi sonucunda sektörün Tekirdağ ilinde yüksek düzey rekabetçilik özelliği

gösterdiği belirlenmiştir.

19

Şekil 9.4: Tekirdağ İli Bağcılık ve Şarapçılık Sektörü Rekabetçilik Analizi (Yüksek/+1)

(+1 ) İç Piy asad a Rekab et(0 ) Yatırım(+1 ) Ar-Ge / Yen ilik çilik Kab iliy eti

İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar (Yüksek)

Talep Koşulları (Orta/)

Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı (Yüksek)

Devlet (Orta)

Girdi Koşulları (Yüksek) (0) Yur td ışı Talep(0) Yur tiçi Talep

(1 ) Hammad de(1 ) Nitelikli İşg ücü(1 ) Fizik i Altyap ı(0 ) Bilimsel ve Tek n o lo jik Alty ap ı

(0) Sek tö rel Po litik a v e Dü zen lemeler

(+1 ) Araştırma v e Eğ itim Ku ru mları

TALEPKOŞU LLAR I

FİRMA STRA TEJ İSİ VE

R EKABET YAPISI

GİRDİKOŞULLA RI

İLGİLİ VE DESTEKLEYİC İKUR ULUŞLAR

DEVLET

20

9.5.1 Girdi Koşulları (Yüksek/+1)

• Hammadde (Yüksek/+1)

Tekirdağ bağcılık ve şarap üretiminde kullanılan üzüm üretimi açısından çok şanslı bir bölge

olarak kabul edilmektedir. Bölge coğrafya, toprak ve iklim özellikleri ile ideal bir üretim

merkezidir. Bağcılık ve şarapçılık birbirlerine bağımlı sektörlerdir. Ancak bölgede bağcılık ve

şarapçılık odaklı bir tarım stratejisi ve planlamasının bulunmaması hammadde de istenilen

kalitenin üretici tarafından sağlanmasını oldukça güç kılmaktadır.

Hammadde başlığının bölgede faaliyet gösteren kaliteli ve markalaşmış şarap üretimine

geçmiş firmalar açısından farklı değerlendirilmesi gerekmektedir. Tekirdağ da Türkiye’nin en

büyük şarap üreticilerinin tümü bulunmakta, gerek kendi bağları veya anlaşmalı bağcıları yolu

ile hammadde temininde bulunmaktadırlar. Bu tip firmalar kendi ziraat mühendisleri ve

ekipleri ile anlaşmalı oldukları üreticilerden hammadde teminini gerçekleşmekte ve böylece

yenilikçi, kalitesi yüksek hammaddeye erişmektedirler. Bu işletmeler ile çalışan bağcıların,

gerek üretim maliyetlerinin karşılanması gerekse avans mekanizması nedeniyle göreceli

olarak daha iyi durumda oldukları görülmektedir. Sektörün öncü firmalarından biri bağcılarına

bir sene öncesinden mahsul alınmadan %50 ödeme yaptığını ifade etmiştir. Anlaşmalı

bağcılar ile çalışılması, üretim kalitesinin yükseltilmesini sağlamaktadır. İyi ve kaliteli üzüm

üreten bağcının iyi kazandığı düşüncesi büyük firmalar da hakim bir görüş olarak karşımıza

çıkmaktadır.

2005 yılında Tekel’in özelleştirilmesi bölgede ürün alımında yeni bir ortamın gelişmesine

neden olmuştur. Tekel bir yerde üretimin devamını sağlamış ve küçük yerel üreticiler için bir

garanti ortamı yaratmıştır. Sektörde özelleştirme ardından hammadde fiyatları genel olarak

sektörün öncü firmaları tarafından açıklanan fiyatlar doğrultusunda gelişmekte ve ufak yerel

firmalar bu fiyatları takip etmektedirler. Ufak yerel firmaların da devamlı çalıştıkları ve zaman

içerisinde geliştirdikleri ilişkiler çerçevesinde alımlar yaptıkları bağcılar bulunmaktadır. Ancak

iki yıl öncesinde kadar tıpkı büyük firmalar gibi yerel firmalar da bağcılara ihtiyaca bağlı ön

ödeme veya avans verebilmekte iken günümüzde zorlaşan piyasa koşulları (artan vergi

maliyeti, düşen şarap tüketimi vb) nedeniyle bu pek mümkün olamamaktadır.

Küçük ve düşük fiyatlı şarap üreten yerel firmalar açısından hammaddeye erişim elbette

ancak sahip oldukları mali güç ile orantılı olarak gerçekleşebilmektedir. 2007 yılı hammadde

temini açısından sorun yaşanan ilk yıl olmuştur. Bölgede yetiştirilen üzümlerde şaraplık

21

çeşitlerin ağırlığı %90 iken %70’e düşmüştür. Genelde yaşlı bağlarda kalitesiz ürün nedeniyle

bağların sökülmesi buna neden olmuştur. Tarım sektöründe teşvik olmaması, gübre ve mazot

maliyetlerinin çok yükselmesi, üretim merkezlerinde elektrik ücretlendirmelerinin artması yani

kısaca ziraat giderlerinin artması bağcılıkta ve şarap üretiminde üreticinin zayıf düşmesine

neden olmakta ve ekonomik olarak istenilen kaliteli üzüm üretimine seri ve etkin bir şekilde

geçişin engellemektedir. Bununla birlikte şarap sektöründe yaşanan dönüşüm ve kaliteli şarap

üretimine yönelim sonucunda artık bağ sahipleri de kalitesiz üründen uzaklaşmaktadır.

Yapıncak ve semillon gibi sofra şaraplarında tercih edilen üzümlerin üretimine devam

edilmesinin en önemli nedeni daha düşük maliyetli olmaları ve üreticilerin bu üzümleri daha

kolay alabilmeleridir. Bağcıların çok düşük gelir elde etmesinin ardında yatan neden dürüst

çalışan ancak mali güce sahip olmayan firmaların şarabı iyi bir fiyata satamamasıdır. Firmalar

bağcıdan iyi fiyata ürün alma esnekliğini kazanamamaktadırlar.

Hammaddede çözülmesi gereken temel sorun bağcının gelirini artıracak ve üreticiyi bağcılık

sektöründe kalmaya ikna edecek gerekli ekonomik iyileşmenin sağlanmasıdır. Bağcılık ve

şarapçılık arasındaki birbirine bağımlılık ancak birbirlerinin iş ortakları olduğu ve bu stratejik iş

ortaklığı her iki taraf için de verimli ve gelir getirici bir şekilde olduğu takdirde bölgenin

ekonomik büyümesine faydalı olacaktır. AB ile rekabet edebilmek için AB kalite ve

normlarında çok daha yüksek kalite ürün yetiştirilmelidir.

• Nitelikli İşgücü (Yüksek/+1)

Sektörde nitelikli işgücü ihtiyacı farklı aşamalarda farklı düzeydedir. Üretim aşamasında

çiftçilerin bilgilendirilmesi ve kaliteli ürün üretimi hakkında bilinçlendirilmeleri gerekmektedir.

Ancak görüşülen kurumlar işgücü konusunda sorun yaşamadıklarını belirtmişlerdir. En fazla

işçilik ve bakım gerektiren üretim bağdadır. Bu insan gücü yüküne karşılık ürün çok düşük

fiyatla satıldığı için bağcılıktan daha fazla gelir getiren ürün üretimine yönelim bulunmaktadır.

Kampanaya zamanında işçi sayısı artmaktadır.

Bununla birlikte büyük üreticiler açısından değil ancak küçük üreticiler açısından işçiler yöre

halkından oluştuğu için bu alanda hiç sorun bulunmamakla birlikte küçük üreticiler yüksek

ücretli kaliteli eleman çalıştıramamaktadır. Bu tip elemanlara yeterli maaş verilememektedir.

Fermantasyon takipleri için laboratuarda teknik eleman 1 kişi olsa da üreticiye bu eleman

yetmektedir. Bununla birlikte son zamanlarda şarapçılık sektöründe görülen dönüşüme bağlı

olarak birçok kişi işsiz kalmıştır. Denetime yönelik işgücünün ise kendi içerisinde geliştirilmesi

gerekmektedir. İmza karşılığında gıda denetimi etkin bir şekilde işlememektedir.

22

• Fiziki Altyapı (Yüksek/+1)

Tekirdağ bölgesinin özellikle Şarköy-Mürefte-Uçmakdere hattının dünyanın bağcılık ve

şarapçılığa en uygun bölgesi olduğu tespit edilmiştir. Bölge coğrafi yapısı ile ürün geliştirmeye

çok uygundur. Ülkedeki tüm şarap üreticilerinin ya tesisleri buradadır ya da üzümlerini

buradan almaktadırlar. Burada en büyük sorun bağ arazilerinin yapılaşma tehlikesidir. İskan

planlarının bağ arazilerinin korunması ve özellikle bağ söküm süreçlerinin bölgeye yönelik bir

planlamaya uygun olarak yapılması gerekmektedir. Özellikle Mürefte bölgesinde arazi

yapılarının ufak olması, ailevi nedenler ile parçalanan bağların bir kısmının inşaata açılması

bağların bütünlüğünü bozmakta ve verimli tarım arazilerinin konutlaşarak yok olması

sonucunu doğurmaktadır. Bölgenin bin yıllardır bağcılık yaptığı bilinmektedir. Bölgede var

olan tarihi kalıntılar, İstanbul gibi bir metropole olan yakınlık ve özellikle Yunanistan ve

Bulgaristan’a olan ulaşım ağları bölgenin bağ-şarap ekseninde gelişmiş bir turizm merkezi

olmasına da imkan sağlayacaktır. Bununla birlikte Hoşköy’de bulunan manastır ve diğer tarihi

kalıntıların Ortodoksların hac mekanı olması buraya yönelik turist akışını da yükseltecek bir

imkandır.

Diğer taraftan bölgede mahzencilikle ilgili altyapı problemi bulunmaktadır. Mevcut durumda

firmalar kendi imkanlarıyla stok yapabilmektedirler. İleride talep artışından kaynaklanan bir

üretim artışı olması durumunda stoklama ile ilgili problem yaşanabilir. Örneğin, Moldova ile

karşılaştırıldığında bölgenin mahzencilik bakımından oldukça geri olduğu görülmektedir.

Halihazırda bazı üreticiler stoklarda bekletilen şaraplar satılmadan yeni şarap üretimi

yapmakta zorlandıklarını ve sirkeye dönmüş şarapların sirke üretimine yönlendirilmesine

kadar olan süre zarfında bu şarapların mahzenlerinde tutulması nedeniyle yeni üretimlerini

saklamada güçlük çektiklerini ifade etmişlerdir.

9.5.2 Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı (Yüksek/+1)

• İç Piyasada Rekabet (Yüksek/+1)

Sektörde rekabet büyük firmalar ile küçük yerel firmalar ayrıştırılması yapılarak

değerlendirilmelidir. Büyük firmaların üretim giderleri içerisinde özel şişe tasarımı ve üretimi,

kaliteli mantar, etiket tasarımı, markaya yönelik ayrı pazarlama giderleri, reklam gibi farklı

maliyetler de ortaya çıkmaktadır. Bu firmalar açısından bandrol sisteminin hayata geçirilmesi,

merdiven altı olarak tabir edilen kayıt dışı şarap üretiminin azalmasına neden olmakta ve

piyasaya sundukları ürün fiyatlarında karşılaştıkları haksız rekabetin azalmasını sağlamaktadır.

23

İç piyasada rekabeti bozan en büyük etken kayıt dışı “şarap” olarak ifade edilen ancak

gerçekte şarap üretim tekniklerinden bağımsız olarak üretilen “merdiven altı ucuz şarap”

üreticileridir. Ancak bununla birlikte bandrolü ürün bazında kullanılması üretici açısından güç

bir uygulama olarak nitelendirilmektedir.

Tüketicinin bilinçlenmesi ve markalaşma gerekmektedir. Ancak gerçek markalaşmanın

merdiven altı üretimin durması ve tüketicinin bilinçlenmesi ile mümkün olacağı

düşünülmektedir. Son iki yıldır bir dönüşüm yaşanmaktadır. Geçiş sürecinde kaliteli, bilinçli

üreticiye geçiş olmak zorundadır. Geçiş döneminde ayakta kalan firmalar kaliteye yönelmek

istemekte ve kurumsallaşma yönünde adım atmaktadırlar. Firmaların genel yaklaşımı günü

kurtarmak ve kısa vadeli üretim üzerinde olurken dönüşüm ile birlikte uzun vadeli üretim

hedeflerinin ve pazar açılımlarının firmalarca kabul edilmesi beklenmektedir.

• Yatırım (Orta/0)

Sektörde birleşme ve stratejik ortaklıklar bulunmamaktadır. Tarihi olarak aile şirketleri

önemlidir ve sektörde güçlüdürler. Sektöre büyük firmaların ve yatırımcıların girdiği

görülmektedir. Mürefte yatırımda geriye gidiyor denilmektedir. Bunun en büyük nedeni son

zamanlarda yaşanan sorunlardır. Ancak bununla birlikte bölge yatırımcıları ve üreticileri

Bulgaristan örneğine de dikkat çekmektedir. Günümüzde Bulgaristan’a yabancı yatırım

yönelmekte ve ülkenin ucuz işgücü, verimli toprakları değerlendirilerek şarap üretimi

geliştirilmektedir. Şarap üretimi katma değeri çok yüksek olduğu için kaliteli ürünlerde kar

marjı çok yükselmektedir. Türk firmalar Bulgaristan’a yatırım yapma şansını fark etmemelerini

sektörün içine kapalı profile sahip olmasının bir sonucu olarak değerlendirmişlerdir. Sektör iç

dinamiklerin etkin olması nedeniyle sadece Türkiye odaklı düşünmektedir. Yabancı markaların

Kırklareli’nde bağ aldıkları ve yatırım yapacakları bilinmektedir. Yabancı sermaye güçlü

sermaye yapısı ile kolaylıkla tesis inşa edip Türkiye’nin potansiyelini kolaylıkla

kullanabilecektir. Bu iç piyasada rekabet açısından önemli bir gelişmedir. Bağcılıkta kredi

kullanımı çok düşük düzeyde (%0,8) olup, şarap işletmelerinden üreticilerin avans kullanımını

(%21,1) zorunlu olabilmektedir. Bu durum ürün satışında pazarlık gücünün kaybolmasına

neden olabilmektedir.

• Ar-Ge Yenilikçilik Kabiliyeti (Yüksek/+1)

Teknoloji, laboratuar tarım için çok önemlidir. Araştırma önemlidir ancak ar-ge maliyetleri

nedeniyle ancak büyük firmaların yapabildiği bir yatırım olmaktadır. Bununla birlikte

24

sektördeki dönüşüm ve özellikle merdiven altı üretimin azalması ile birlikte şarap üretim

tekniklerini geliştiren ve yenilikçi üretim yapan firmaların piyasa koşullarının iyileşmesini

takiben yatırımlarına devam etmesi beklenmektedir. Ar-ge kaliteye yönelme küçük

işletmelerde de görülmekte ancak laboratuar bazılarında bulunmaktadır. Bu noktada yine en

önemli sorun denetimden geçmektedir. Birçok firma kendi şarabının alkolünü, kimyasal

boyutunu bilmiyor önemsemiyor denilmektedir. Ancak dönüşüm ve rekabetçi yapının gelmesi

ile bu firmaların ayakta kalamayacağı ve bilimsel olarak üretim yapan firmaların gelişme

göstereceği düşünülmektedir. Şarap üreticileri üretim teknik bilgileri gelişmek zorundadır.

Tüzükte belirtilen oranlar piyasaya çıkan üründe geçerli olmamaktadır. 1932 yılında bu yana

üretim yapan bir kuruluş, şarap üreticilerinin laboratuarsız üretim yapamayacaklarını ancak

maliyetin çok yüksek olması nedeniyle ortak laboratuar kurma yoluna gidilebileceğini ifade

etmiştir. Böylelikle ürün kalitesine göre fiyatlandırma yapılabilecektir.

9.5.3 Talep Koşulları (Orta/0)

• Yurtiçi Talep (Orta/0)

Yurtiçi talepte düşüş yaşanmaktadır. Görüşülen tüm şarap üreticileri 1990’lar ile

karşılaştırıldığında iç piyasada şarap satışlarında oldukça belirgin (bazı üreticiler %50’ye yakın

olarak ifade etmişlerdir) düşüşlerin yaşandığını belirtmişlerdir. Büyük firmalardan biri

tarafından yapılan açıklama oldukça dikkat çekicidir. Firma temsilcisi şarap satışlarında

restoranların yüksek fiyatlandırma politikalarının olumsuz etkilerine dikkat çekmektedirler.

Öte yandan ithal şaraplar yerli şaraplardan daha düşük fiyata satılmaktadır. Üstelik tüketici

açısından aynı kalitedeki bir Türk markalı şarap yerine yabancı markalı bir şarabı almak daha

cazip görünmektedir. Türkiye’de ikili bir piyasa yapısı bulunmaktadır. Yıllardan beri şarap

üreticileri sofralık şarap ve kaliteli yüksek fiyatlı şarap olarak ikiye bölünmüş durumdadır. Bu

tüketici ile ilgilidir. Tüketici de sofralık ve ucuz şarap üreticisi ve şarabı damak zevkiyle içen

ve daha yüksek fiyat verebilen bir kesim olarak iki grupta toplanmaktadır. Şarap tüketicisine

yönelik çalışmalar, şarap kültürünün geliştirilmesi amacıyla yapılmamıştır. Şaraba kültür içkisi

olarak bakılmamış, tüketiciye yönelik bilgilendirme etkin bir şekilde hayata geçirilememiştir.

Şarap bölgeleri de yeni yeni kültür ve gurme turları ile şarap tüketicisini kendi bölgelerine

çekmeye başlamaktadırlar. Örneğin bir üretici Mürefte şarap memleketi olduğu halde

bölgenin bu yönde hiç tanıtımı olmadığına dikkat çekmiştir. Genel olarak iç pazarda ürün

satışında rakı ile rekabet edilmektedir. Yurtiçi satışlarda genel olarak tüm katılımcılar belirgin

bir düşüş olduğunu ifade etmişlerdir. Satışların azalması sonucunda stoklar ve depolar büyük

25

oranda doludur ve yeni ürünlerin saklanabilmesi için eskilerin satılması da gerekmektedir. Bu

üretici açısından gerek maliyet gerekse pazarlama alanında önemli bir sorundur. Yurtiçi

satışları Ülkenin Batı kesimlerinde özellikle turizm tesisleri odaklı olarak gerçekleşmektedir.

Dini inanışlar nedeniyle şarap çok yaygın bir şekilde tüketilmemekte olup yabancı turist şarap

tükettiği için turizm bölgeleri en yüksek şarap tüketilen bölgeler olmaktadır.

• Yurtdışı Talep (Orta/0)

İhracat artmamakta ancak 1.5 milyon ton civarında artan bir ithalat gerçekleşmektedir.

Türkiye’nin aslında markalaşmış şarapları olduğu halde dünya piyasalarındaki yeri oldukça

kısıtlıdır. Birçok firmaların yurtdışı ihracatı bulunmaktadır ancak bunlar hacim olarak düşük

olduğu gibi çoğu kendi markaları yerine başka marka altında bu ihracatı gerçekleştirmektedir.

Türk şarabı ile ilgili ciddi bir markalaşma ve bölgesel farklılaşma çalışmalarına gidilmesi ve

kaliteli şarap üretiminin dünya pazarlarındaki payının yükseltilmesi gerekmektedir.

İhracat aşamasında yaşanan en büyük sorun analizde ortaya çıkmaktadır. Türkiye’ye ithal

edilen şaraplar büyük bir kolaylık ile ülkeye sadece 2 analiz ile sokulabilirken ülke dışına

yapılan ihracatta bu sayı oldukça fazladır ve maliyet çok yüksektir. Bununla birlikte bağımsız

akredite bir laboratuarın bulunmaması büyük sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bölgede bir

laboratuar vardır, analiz yapılıyor ancak şarabın yeniden devlet tarafından denetlemesi

gerekirken Mey şirketi laboratuarı bu görevi üstlenmiştir. Rakip firmanın şarabı onaylaması

rekabet açısından tehlikeli bulunmaktadır. Bağımsız denetleme mercileri oluşturulması

gerekmektedir. Tarım İl Müdürlüğü kontrolünde denetim yapılmakta ve her üç ayda bir

denetleyerek ihracatçı firmaları onaylanmaktadır. Oysa tüm ihracatçıları Mey firması

denetlemektedir. Firmalar bunun rekabet açısından rekabeti bozucu bir etkisi olduğu

düşünmektedir zira her bu belge firmaya gitmektedir. Laboratuarın bağımsız olarak

oluşturulması gerekiyor. Akreditasyonda ihracat açısından maliyet sorunu da yaşanmaktadır.

İhracatta Fransa, İspanya, İtalya ile rekabet etmek çok zor olarak görülmektedir. İhracat

yapılan ülkelerden başında İngiltere gelmektedir.

9.5.4 İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar (Yüksek/+1)

• Eğitim ve Araştırma Kurumları (Yüksek/1)

Bölgedeki eğitim ve araştırma kurumlarının çok etkin, detaylı ve güncel çalışmaları

bulunmaktadır. Bununla birlikte sektörün iyileştirilmesine yönelik çok ortaklı projeler

yürütülmekte ve üreticiler ile ortak çalışmalara gidilmektedir. Sektör temsilcilerinin eğitime

26

destek verdikleri görülmektedir. Bölgedeki eğitim ve araştırma kurumlarının iyi eğitimli,

yüksek kaliteli bir insan gücü bulunmaktadır. Bu bölge için büyük şanstır. Bölgenin

gelişiminde eğitim ve araştırma kurumları ile yürütülen çalışmaların geliştirilmesi büyük önem

taşımaktadır. Özellikle Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Namık Kemal Üniversitesi

Ziraat Fakültesi ve Şarköy Meslek Yüksek Okulu bu konuda önem verilmesi gerekmektedir.

Örneğin 2007 yılında Şarköy İlçesi bağcılığında özellikle son yıllarda üzüm üreticileri aleyhine

yaşanan olumsuz gelişmeler sonucunda üreticilerin gelirlerinin düşmesi nedeniyle bağ

alanlarının hızla azalmakta olduğunun belirlenmesi üzerine, “Şarköy Bağcılığını Geliştirilmesi

Projesi” adı altında bir proje geliştirilmiştir. Proje Yürütücüsü Kuruluşlar: Tekirdağ Valiliği İl

Özel İdaresi, Tekirdağ İl Tarım Müdürlüğü, Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Namık

Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Şarköy İlçe Tarım Müdürlüğü, Şarköy Meslek Yüksek

Okulu, Şarköy Ziraat Odası ve Şarköy Belediyesi ve Yörenin Diğer Belediyeleridir. Bu projenin

çok ortaklı yapısı bölgedeki işbirliği ve ortak çalışma kültürünün de bir yansıması olarak kabul

edilmektedir.

Proje tespitleri Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Tarım İl Müdürlüğü, Şarköy Tarım

İlçe Müdürlüğü ve Şarköy Meslek Yüksek Okulu tarafından yapılan çalışmalar ile yapılmış ve

yöre bağcılığının mevcut durumu ile teknik, ekonomik ve sosyal boyutları itibariyle sorunları

belirlenmiştir. Yörede pazar değeri son yıllarda oldukça düşen çeşitlerin ağırlıkta olduğu,

üreticilerin üzümlerin satış fiyatlarının belirlenmesinde pazarlık gücünün olmadığı, kooperatif

ve birlik şeklindeki üretici örgütlenmelerinin olmadığı ve üzümü şarap dışında değerlendirme

olanaklarının çok düşük düzeyde olduğu ve bu durumun yörede bir pazarlama ve işleme

sorunlarının varlığını ortaya çıkardığı belirlenmiştir. Ayrıca; telli terbiye sistemleri kullanılarak

modern bağcılığın oldukça düşük oranlarda yapıldığı, mekanizasyon düzeyinin düşük olduğu,

bağ hastalık ve zararlıları ile yetersiz mücadele, bakım vb. uygulamalardaki yetersizlikleri

üzüm üretiminde miktar ve kalite kayıplarına yol açmaktadır. Üzüm üreticileri ve üzümü

hammadde olarak işleyen ilgili gıda sanayi sektörünü ilgilendiren bu sorunlar ile yöre

bağcılığının mevcut durumu mevcut durum aşağıda belirtilen kuruluşların katkısı ile yapılan

toplantılarda sektördeki yöre ve ülke boyutundaki gelişmeler dikkate alınarak tartışılıp analiz

edilmiş ve yine aşağıda ana faaliyetleri yer alan projenin uygulanması kararına varılmıştır. Bu

şekilde oluşturulan projenin tanıtımı, 11 Ocak 2008 günü Şarköy İlçesi Öğretmen Evi’nde

köylerin muhtarları, çeşitli tarımsal kooperatif yöneticileri ile üreticilerin katıldığı toplantıda

yapılmıştır. Bu toplantıda aynı zamanda, fidan aşı kalemi, bağ direği, tel vb. destekleme

materyali taleplerinin toplanması muhtarlar aracılığıyla toplanmaya başlanmıştır.

27

Şarköy Bağcılığını Geliştirilmesi Projesi

Proje Faaliyetleri: 1-EĞİTİM ÇALIŞMALARI:

1. Bağcılığı ana faaliyet konusu alan bir üretici örgütünün kurulması için Tarımsal Örgütlenme Eğitimi, Sağlıklı materyal kullanımından başlayan üzümün ismine doğru olarak yetiştirilmesine, değerlendirmesine ve pazarlanmasına kadar tüm konularda üzüm üreticilerine ve üzümü işleyen gıda sanayi müteşebbislerini hedef alan konu uzmanları desteğinde Eğitim Toplantıları,

2. Konu uzmanları ile Uygulamalı Pratik Eğitim Çalışmaları,Konu uzmanları desteğinde Teknik Geziler, 3. Yöre tanıtımı için Bağ Bozumu Etkinliği,

2-ARAŞTIRMA ÇALIŞMALARI: 1. Yöreye uygun telli terbiye sistemlerinin belirlenmesi denemesi, 2. Yöreye uygun yeni üzüm ve anaç çeşitlerinin adaptasyonu denemesi, 3. Yörede sofralık üzüm yetiştiriciliğinde sulama olanakları,

3- DESTEKLEME ÇALIŞMALARI: 1. Üzüm Üreticilerine Amerikan Asma Fidanı Dağıtımı, 2. Üzüm Üreticilerine Aşılı Asma Fidanı Dağıtımı, 3. Üzüm Üreticilerine Kaliteli Üzüm Çeşitlerden Aşılama Materyali Dağıtımı, 4. Telli Terbiye Sisteminde Bağ Direği ve Tel vb. Malzeme Desteği için Üzüm üreticilerinden talep toplanması ve

verilen destekleme materyalinin üretici tarafından bakım ve yetiştiricilik uygun olarak yapılmasının teknik personel tarafından yapılacak denetimler ile sağlanması esaslarına dayandırılmıştır.

4- ALTYAPI OLANAKLARININ İYİLEŞTİRİLMESİ: 1. Hastalıklar ve zararlılarla mücadelede erken uyarıya olanak tanıyacak meteorolojik rasat istasyonlarının

kurulması, 2. Gübreleme ve anaç seçimine yönelik uygulamaları yönlendirecek toprak tahlillerinin yapılması.

Proje ile ilgili tespitler:

• Yukarıda sayılan proje faaliyetleri yürütücü kuruluşların personelinden oluşturulan ve görev tanımları yapılan; Proje Yürütme Kurulu(5 kişi), Proje Teknik Komisyonu(12 kişi), Destekleme Materyali Dağıtım ve İzleme Komisyonu(8 kişi), Eğitim-Yayım ve Tanıtım Komisyonu(5 kişi) ile Hastalık ve Zaralılarla Erken Uyarı Sistemi Komisyonu(4 kişi) tarafından gerçekleştirilmiştir.

• Toplam 29 yerleşim birimi Şarköy Merkez, Mürefte, Hoşköy ve Çınarlı ve Yörgüç olmak üzere toplam 5 gruba ayrılmış ve bu noktalarda aşağıda belitlen konularda toplam 20 eğitim toplantısı yapılması programlanmıştır. Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Tarım İl Müdürlüğü, Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü ve Şarköy Meslek Yüksek Okulu Müdürlüğü’nde görevli toplam 23 eğitici uzmanın görevli olduğu bu eğitim toplantıları gerçekleştirilmiştir. Bugüne kadar eğitim toplantılarından 10 adedi gerçekleştirilmiş olup katılan üretici sayısı 427 üretici katılmıştır.

• Eğitim toplantılarına üretici katılımlarının, bağcılığın yerine alternatif ürün zeytin yetiştiriciliğinin söz konusu olduğu Şarköy Merkez, Mürefte ve Hoşköy’de bir miktar düşük olduğu gözlemlenmiştir.

• Yörede planlanan araştırma denemelerinin tesis edilmesi için uygun üretici ve arazi tespiti çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda Telli Terbiye Sistemleri ile Sofralık Üzüm Yetiştiriciliğinde Sulama denemeleri için uygun üretici ve arazi belirlenmiştir. Bu konular için proje teklifleri Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü’nün uygun görüşleri ile başlamak üzere hazırlanmıştır. Yöreye Uygun Yeni Çeşitlerin Adaptasyonu denemesi için arazi tespiti başta olmak proje teklifi hazırlanması ile ilgili ön değerlendirmeler devam etmektedir.

• Yöre üreticilerinin desteklenmesi amacıyla daha önceden belirlenen destekleme şartları çevresinde üretici tarafından geri ödemesiz olarak dağıtılmak üzere Amerikan Asma Fidanı, Aşılı Asma Fidanı, Aşılama Materyali(Aşı Gözü) ve yine belirlenen şartlarda geri ödemeli olarak dağıtılmak üzere Bağ Direği, Tel vb. talepleri araziye dayalı gözlemlere dayalı olarak incelenmiştir. Bu amaçla Proje Teknik Komisyonu tarafından oluşturulan ekip çalışmaları ile arazide toplam 7 gün süreli incelemeleri ile taleplerin değerlendirilmesi yapılarak desteklemelerden faydalanması gereken üreticiler belirlenmiştir. Dönem içerisinde Amerikan asma fidanları ile aşılama materyali dağıtımları gerçekleştirilmiş olup aşılı fidan ile bağ direği, galvanizli tel vb. temini sonrası dağıtılacaktır.

• Proje çalışması içerisinde üreticilere bağ hastalık ve zararlılarla mücadelede erken uyarılar yapılmasına olanak tanıması amacıyla Proje Yürütme Kurulu kararıyla Şarköy Merkez ve Çınarlı yerleşim birimlerinde 2 adet meteorolojik rasat istasyonu tesis edilmesi planlanmıştır. Bu istasyonların temini ve tesisi konusunda Tarım İl Müdürlüğü Bitki Koruma Şube Müdürlüğü çalışmalarını yürütmektedir.

• Yeni tesis alanlarda uygun anaç seçimi yanında, mevcut bağ alanlarında uygun gübreleme tavsiyeleri yapılmasına olanak tanıması amacıyla 52 üreticinin arazilerinden alınan toplam 141 numune alınmıştır. Bu numunelerin Tekirdağ Ticaret Borsası laboratuarında analizleri yapılmaktadır. Bu analizlerin tamamlanması sonucunda Proje Teknik Komisyonunca düzenlenecek bitki besleme programları üreticilere iletilecektir.

Kaynak: Şarköy Bağcılığı Geliştirme Projesi, Dönem İzleme ve Değerlendirme Raporu (01.01.2008-27.02.2008)

9.5.5 Devlet (Orta/0)

• Sektörel Politika ve Düzenlemeler (Düşük/-1)

28

Türkiye’de şarap üretimine ilişkin belirli bir mevzuat yoktur; şarap 4733 sayılı “Tütün, Tütün

Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumunun Kurulması Kanunu” ile 4250 sayılı

“Alkol ve Alkollü İçecekler Kanunu” kapsamında ele alınmaktadır. Piyasa Tütün, Tütün

Mamulleri ve Alkollü İçecekler Piyasası Düzenleme Kurumu (TAPDK) ve Tarım ve Köyişleri

Bakanlığı tarafından kontrol edilmektedir. Üzüm bağları kaydı bulunmaması nedeniyle,

arazilerle ilgi bilgi bulunmamaktadır. Üretim verisi oldukça sınırlıdır; veri sadece ortalama

239.000 hektolitre üretim olduğunu gösteren 2003-2005 yılları için mevcuttur. Üzüm

yetiştiriciliği içi izin alınması gerekmemektedir. Üzüm bağlarındaki değişiklikler ve asma

yoğunluğu kayıt altına alınmamıştır. Önolojik (şarap bilimi) uygulamalar ve etiketleme AB

standartlarına göre düzenlenmemiştir. Şeker ve diğer tatlandırıcılarla tatlandırmaya izin

verilmemektedir. Sektöre hiçbir piyasa müdahalesi veya fiyat desteği sağlanmamaktadır. Türk

üzüm üretimi esas olarak taze sofralık üzümler (%45), kurutulmuş üzümler(%35) ve %15lik

kısım da alkollü içecekler için kullanılmaktadır. Alkollü içecekler için kullanılan üzüm üretiminin

çoğu distile alkollü içkiler, sadece dörtte biri ise şarap için kullanılmaktadır (Tarama Raporu,

2006).

Türkiye AB müzakere sürecinde OTP’ye uyum sağlama amacıyla bir takım düzenlemeler

yapmaktadır. 10.04.2005 tarih ve 25782 sayılı resmi gazetede yayımlanan Uluslararası Bağ ve

Şarap Örgütüne üyelik anlaşması, 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu, 08.09.2004

tarih ve 25777 sayılı resmi gazetede yayımlanan İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik,

13.06.2004 tarih ve 25491 sayılı resmi gazetede yayımlanan Revize TS 101 Sofralık Üzüm ve

Standardının Dış Ticarette Zorunlu Olarak Uygulamaya Konulmasına İlişkin Tebliğ, 2002 tarih

ve Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurulunun (TAPDK)

Teşekkülüne İlişkin Kanun, 23.10.2004 tarih ve 25622 sayılı resmi gazetede yayımlanan

Şarap Üretimi ve Piyasaya Arzı ile İlgili Tebliğ ile 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı resmi

gazetede yayımlanan Bağcılık Yönetmeliği önemlilerinden bazılarıdır (Kiracı ve diğerleri, )

Özelleştirilmiş ürünlerle ilişkili olarak yasal çerçeve ve kurumsal gereksinimler kısıtlı ölçüde

müktesebatla uyumlu durumdadır. Şarap sektöründe Türkiye, devam eden Ortak Piyasa

Düzenlemeleri reformunun gelecekteki sonuçlarını da göz önünde tutarak, AB ile uyumlu

şaraplık bağ kaydı kurmalı ve önolojik uygulamalarla uyumu sağlamalıdır Coğrafi işaret

koruması TRIPS anlaşmasının 23.maddesiyle uyumludur. (Tarama Raporu, 2006).

Türkiye üzüm ve ürünleri desteklemelerinde tüm tarımsal ürünlere yapılan Doğrudan Gelir

Desteği, mazot ve gübre destekleri haricinde bir destek bulunmamaktadır. Dış ticaret

açısından ise, sofralık üzüm ihracatında ton başına 2003 yılında 50 $,2004’te 45 $ olarak iade

verilirken, 2005’te bu iade girdilerden muafiyet şeklinde uygulanmaya başlamıştır(Uysal,

29

2007). 2003 yılından itibaren şarap ithalinin serbest bırakılmıştır. ÖTV, KDV ve gümrük

vergileri alınmaktadır. Fakat gümrük birliği tercihli ticaret rejimi çerçevesinde şaraplarda kota

dahilinde ürünler için sıfır gümrük vergisi uygulaması bulunmaktadır. Kota harici miktarlar için

%50 ad valorem vergi alınmaktadır (Kiracı, 2008).

Sektör ile ilgili olarak Tarım Bakanlığı ve TBMM’ye yönelik sektör bilgileri iletilmiş ve lobicilik

Türkiye genelinde faaliyet gösteren üretici ve sektör örgütleri vasıtasıyla gerçekleştirilerek

ÖTV’nin azaltılmasında etkili oldu görüşü hakimdir. Üreticiler sivil toplum örgütlerinin

bulunduğunu ancak bu lobilerin genelde sofralık üzüm için çalıştıkları düşüncesindedirler.

Sektörün gelişiminde devlet desteğine ihtiyaç duyulmaktadır. AB’de var olan kaliteli menşei

esaslı köken kontrollü bağcılığa geçiş gerekmektedir. Bu büyük önem taşımaktadır. AB’nin

istediği kalite ve normlarda çok daha yüksek kalite ürün yetiştirilmelidir. Ancak bu öncelikle

AB norm ve kalite kurallarının bilinmesi ve Türkiye’nin rekabet gücünün tespitinde bu

etkenlerin de göz önüne alınarak gerekli destek ve teşviklerin hayata geçirilmesi ile

mümkündür. Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) artması, maliyetlerin yükselmesine neden olmuştur.

Şarap firmalar bu noktada yaş üzüm fiyatlarını düşürerek maliyetlerini dengelemek

istemektedirler. Bu nedenle üreticiye yönelik teşviklerin sadece çiftçiyi değil aynı zamanda

şarap sektörünü de hedeflemesi önem taşımaktadır.

Bandrol uygulaması merdiven altına yönelik olarak çıkartılan etkili bir uygulamadır ancak

sistemin üretici açısından açık, net ve işletebilir hale getirilmesi gerekmektedir. Denetim

Tarım İl Müdürlüğü Bandrol Şubesi yapmaktadır. Denetimlerin ve sistemin işleyişi hakkında

bilgilendirme ve üreticiler ile ortak bir strateji dahilinde merdiven altı ile mücadele

gerekmektedir.

9.6 Sonuç ve Öneriler

Tekirdağ bölgesi bağcılık ve şarap sektörleri açısından çok yüksek rekabet gücüne

sahiptir. Bu sektörlerin bölgenin ekonomik kalkınmasına aktif ve etkin rol almaları gereği

tartışmasızdır. Bölge deniz kenarında, verimli bağ arazilerine, en ideal eğim ve iklimsel

özelliklere sahiptir. Tekirdağ gerek tarihi dokusu ve bölgesel kültürü ile gerekse İstanbul gibi

dev bir metropole ve Avrupa’ya olan yakınlığı ile strateji oluşturmada büyük önem taşıyan

erişilebilirlik-yakınlık kriterlerinin hepsini yerine getirmektedir. Yapılması önemle önerilen

bölge için bağcılık ve şarap üretimi sektörü odaklı stratejik kalkınma mastır planının

hazırlanmasıdır. Bölge, yenilikçi, istekli ve iyi niyetli sektör temsilcileri ve sahip olduğu

30

akademisyen kalitesi ile bu tip bir çalışmanın hazırlanması ve hayata geçirilmesi için gerekli

tüm nitelikli insan gücü koşulları barındırmaktadır. Bu noktada Tekirdağ Valiliği’nin vizyoner

yaklaşımı ve bölgenin rekabet gücüne yönelik öncelikli çalışmalarının, planlanma, yönetim ve

uygulama süreçlerinde ilgili tüm tarafların katılımları ve öngörülen stratejilerin hayata

geçirilmesinde büyük önem taşıyacaktır.

Bölgeye yönelik öneriler aşağıda verilmektedir. Bölgenin ve sektörün sahip olduğu

potansiyelin doğru bir şekilde kullanılmasının Tekirdağ’da yaşanan kırsal bölgelerde genç

işsizliği, iş tatminsizliği, gelir düşüşü ve tarım arazilerinin sanayiye bölgelerine daha da kötüsü

emlak pazarına dönüşümü sorunlarına çözüm olacağı düşünülmektedir. Önerilen bölgenin

(Şarköy-Uçmakdere arasında kalan bölge ekseninde) bağcılık ve şarap alanlarının

“bağ ve şarap kültürü, üretimi ve turizmi bölgesi” olarak yapılandırılmasıdır. Bu

yapılanma çalışmasının dayandığı en temel unsur bağcı ve şarap üreticisi arasında stratejik iş

ortaklığı ortamının yaratılması ve ekonominin tüm oyuncularının bu yeni iş ortamından fayda

sağlayarak sürdürülebilir tarım ve büyümeyi elde edebilmeleridir. Önerilen yeniden

yapılanmanın ana başlıkları aşağıda belirtilmektedir:

• Bölgede öncelikle bağ alanlarının tam olarak belirlenmesi ve bu arazilerin analizlerinin

yapılarak hangi tip üzüm üretiminde en yüksek kalitenin elde edileceği konusunda

çalışmaların yapılması, üzüm çeşitlerinin en uygun yetiştiği agro ekolojik zon

tanımlamalarının yapılması ve bağların sınıflandırılmasına yönelik kayıtlar tutulması;

• Bağ ekim ve söküm işlemlerinin bölgenin coğrafi yapısı ve rekabetçi konumu göz

önünde bulundurularak Tekirdağ ili bağcılık ve şarap sektörü için özel olarak

yapılandırılmış bir mastır plan dahilinde kontrol edilerek yapılması (AB örneğine

olduğu gibi izne tabi olmak koşulu getirilebilecektir.);

• Bağ arazilerinin (bu uygulama tüm tarım arazileri için geçerli olabilecektir)

yapılaşmasına yönelik kuralların bölgenin gelişimi göz önünde bulundurularak ve tarım

arazilerinin bütünsel yapısına zarar vermeyecek şekilde, doğal panorama ile uyumlu

olarak belirlenmesi ve uygulanması;

• Bölgenin dönüşüm sürecinde üreticilerin, sektör temsilcilerin ve ilgili tüm kurum ve

kişilerin desteklenerek bölgenin dönüşümünde aktif rol almalarının sağlanması,

• Üretim kalitesinin yükseltilmesi aşamasında bölgenin markalaşması ve bölge

üreticisinin gerek bağ gerekse şarap sektöründe uluslararası tanıtımının yapılması;

• Bölgesel fonlar ile meslek içi eğitim, laboratuar, şarap üretim teknikleri,

kurumsallaşma, pazarlama, marka yaratma, uluslararası satış gibi farklı alanlarda

işletmelere destek verilmesi;

31

• Bölge için bağcılık ve şarap odaklı yeni turizm yaklaşımının hazırlanması, ilgili

stratejilerin, eylem planlarının ve kullanılacak olan fonların tespit edilerek, turizmde

bölgenin ulusal/uluslararası tanıtımının, İtalya’da Toscana veya ABD’de Napa Vadisi

örneklerinde olduğu gibi bölgenin coğrafi, kültürel ve tarihi yapısı ile birlikte bütünsel

bir şekilde yapılması,

• Bölgenin bağcılık ve şarap merkezi olma sürecini hızlandırmak amacıyla bölgede AB’ye

akredite olmuş bağımsız merkezi bir laboratuar kurulması,

Öte yandan bağcılık ve şarapçılık sektörlerine yönelik olarak makro düzeyde ulusal düzenleme

gerektiren bazı hususlar da bulunmaktadır. Bu hususlar öncelikle ÖTV yükünün azaltılması,

bandrol kontrollerinin etkin ve daha sistemli bir şekilde yapılması, merdiven altı üretimin

önüne geçilmesi, ihracata yönelik denetim mekanizmasının gelişmesi ve bağımsız

akreditasyon merkezlerinin kurulması, sektörün AB mevzuatı konusunda ve uyum süreci

dinamiklerinin etkileri hakkında bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi, AB müzakerelerinde bağ

alanlarının önemli bir kısmının yaşlı olması ve ticari üretim potansiyelinden uzak olması

nedeniyle müzakerelerde yeni üye ülkelerin bazılarına tanınan istisnalar benzeri bağ dikim

kısıtlamalarından muafiyet talep edilmesi gerekmektedir.