89/5/14 :شﺮﻳﺬﭘ ﺦﻳرﺎﺗ 88/10/18jrnr.srbiau.ac.ir/article_1516_1b35ba9318fac519fed8d7bc6...1389 نﺎﺘﺴﻣز ،مود هرﺎﻤﺷ ،لوا لﺎﺳ ،هﺪﻧﻮﺷ

1389مجله تحقيقات منابع طبيعي تجديد شونده، سال اول، شماره دوم، زمستان

هاي تاغ و آتريپلكس، بر خصوصيات پوشش گياهي و خاك مراتع دشت مقايسه تأثير كاشت گونه

آباد سربيشه سلم

4گسك مهدي رمضاني و 3اكبر رستاقي ، علي2، جليل فرزادمهر*1زاده ابوالحسن رحيمي

[email protected] :مسئول سندهينو .تحقيقات تهران و دانشگاه آزاد اسالمي، واحد علوم ،ارشد مرتعداري وي كارشناسيدانشج) *1 .طبيعي دانشگاه بيرجند استاديار دانشكده كشاورزي و منابع) 2 .طبيعي ساري، دانشگاه مازندران داري دانشكده منابع ارشد جنگل كارشناس) 3 .شد مديريت مناطق بياباني، دانشگاه شيرازار كارشناس) 4

چكيده براي اين منظور سه محدوده شـامل . نمايد هاي تاغ و آتريپلكس بر روي پوشش گياهي و خاك مناطق كشت را بررسي مي اين تحقيق اثرات كاشت گونه

در هر . هكتار در مجاورت يكديگر انتخاب گرديد 340مساحت حدود هاي ياد شده به كاشت و عرصه فاقد گونه كاشت، آتريپلكس دست هاي تاغ دست تودهمتـر 1×2هاي متر با زيرپالت 10×10پالت به ابعاد 30در هر منطقه . برداري شد سيستماتيك از خاك و پوشش گياهي نمونه -محدوده به روش تصادفي

اي و قبيل درصد تاج پوشـش، توليـد و درصـد الشـبرگ پوشـش درختچـه متر انتخاب و پارامترهاي پوشش گياهي از 500طول ترانسكت به 3در طول 20-80و 0-20هاي مستقر شده، پروفيل حفر و از دو عمـق پالت از پالت 6گيري پارامترهاي خاك نيز در جهت اندازه. ها برداشت گرديد زيراشكوب آن

كلسـيم و آلي، اسـيديته، هـدايت الكتريكـي، فسـفر، پتاسـيم، ازت، سـديم متري از سطح خاك، نمونه برداشت شده و فاكتورهاي خاك شامل ماده سانتيهاي تاغ نتايج نشان داد حضور گونه. و از روش تجزيه واريانس استفاده شد SAS اي افزار رايانه ها از نرم منظور تجزيه و تحليل داده به . گيري گرديد اندازه

همچنـين نتـايج تجزيـه و تحليـل . پوشش، توليد و درصد الشبرگ و بهبود تركيب گياهي گرديـد و آتريپلكس در مناطق مورد مطالعه باعث افزايش تاج دار دار سبب افزايش اسيديته و كاهش كلسيم و كشت تـاغ نيـز سـبب افـزايش معنـي پارامترهاي شيميايي خاك نشان داد، كشت آتريپلكس به طور معني

خصوصيات شيميايي خـاك تحـت با در نظر گرفتن نتايج پوشش گياهي و. سفر و نيتروژن شده استآلي، ف دار سديم، كلسيم، ماده اسيديته و كاهش معنيهاي جنس جهت اصالح مراتع، گونه) فورميس گونه كانسنس و لنتي(و جنس آتريپلكس ) گونه زرد تاغ و سياه تاغ(هاي كشت شده از جنس تاغ تأثير گونه

.گرديددر مناطق مشابه توصيه عنوان گونه بهتر، جهت ادامه كشت تاغ به

. پوشش گياهي، آتريپلكس، تاغ، خصوصيات شيميايي خاك :هاي كليدي واژه

مقدمه هـاي ارتباط موجود بين خاك و گيـاه از زمـان

دور، مورد توجه بشر بـوده و كشـف ايـن روابـط بـا . بيشترين منافع را براي بشر در پي داشته اسـت

تـوان بـه گيـاه مـي مطالعه ارتباطات بـين خـاك و هـا بـراي ويژگي هـر يـك دسـت يافـت، و از آن

مديريت صحيح و منطقـي بـر اصـول اكولوژيـك ).1354اقدام، فروغيان و موسوي(استفاده نمود

يافتـه سـنگ توان بخش فرسـايش خاك را ميمادري سطح زمين دانسـت كـه بـر گياهـان تـاثير

عنـوان خاك به .پذيرد ها تأثير مي گذارد و از آن ميبستر رشد گياهان سـه نيـاز اساسـي تعـادل گيـاه،

14/5/89: ريخ پذيرشتا 18/10/88: تاريخ دريافت

گسك زاده، جليل فرزادمهر، علي اكبر رستاقي و مهدي رمضاني ابوالحسن رحيمي/ 2

ولل ا

سا /

ومه د

مارش

/ان

ستزم

89

هـا و ذخيـره موادغـذايي را تـأمين استقرار ريشـه هـاي گيـاهي نيـز بـر روي خـواص گونـه . كند مي

گذارنــد فيزيكــي و شــيميايي خــاك اثــر مــي ).1381اردكاني،(

ترين منابع ترين و باارزش مهم ءمراتع ايران جزمنظـور ن بـه ملّي كشور محسوب گرديده و همچني

حفظ آب و خاك و تأمين نيازهاي كشور در زمينه هاي پروتئيني نقش اساسـي داشـته اسـت فرآورده

).1377خسروشاهي و قوامي، (يافته در بسياري از وجود مراتع فقير و تخريب

مناطق خشك كشور، جلـوگيري از تخريـب ايـن منابع را ضروري نمـوده و اقـداماتي نظيـر اعمـال

يتي چراي دام، بذرپاشي، بذركاري هاي مدير روشكاري در اصالح مراتع مؤثر بوده و از ادامـه و بوته

در پروژه مشترك . نمايد آنها جلوگيري ميتخريب هــا و مراتــع و دفتــر فنــي مرتــع ســازمان جنگــل

آبخيزداري كشـور بـا سـازمان خواروبـار جهـاني )F.A.O( كارشناســــان ايــــن ســــازمان، ســــه

ــه -Atriplexhalimus- Atriplexlentiformisگون

Atriplexcanescnes را براي اصالح مراتع خشكقربانيــان و همكــاران، (در ايــران معرفــي نمودنــد

سال قبـل 40هاي تاغ ازحدود كشت گونه). 1383هـاي كه در ابتدا جهـت تثبيـت شـن گرديد شروعو در ادامـه جهـت اصـالح ) 1381نهاد، نيك(روان

هـاي ك و عرصهبسياري از مراتع خشك و فراخش . شدخشك استفاده نيمه

اثــر كشــت گياهــان گــز و )1375( گيتــي مطالعـه مـورد آتريپلكس بر روي شوري خـاك را

نتايج وي نشان داد كه با كشـت گياهـان .قرار دادسـديم و ،الكتريكي گز و آتريپلكس مقدار هدايت

همچنين در مناطق كشت نشده .يابد كلر كاهش ميبيشتر و سطحيهاي ر در افقتعداد دوعنصر مذكو

ــا عمــق 60اثــر آتــريپلكس در كــاهش شــوري ت

و همكـاران ناصـري .بـود گيرتـر متري چشم سانتيشـناختي آتـريپلكس اثرات بوم در بررسي) 1378(

ديته خـاك در ياسـ دريافتنـد نس در خراسانسكانيكـاري و عرصـه سطحيبين عرصـه آتـريپلكس افق

الكتريكي ايتهدنداشته، داري اوت معنيفشاهد تداشـته داري افزايش معني يعمق خاك و سديم در

ر در منطقـه تغييرات فسـف گزارش نمود يو. است )1382 (حنطـه .باشـد ميآتريپلكس كاري نامنظم

نس بر روي پوشـش ساثرات كشت آتريپلكس كانيرا در منطقه استپي زاويه زرند ساوه خاك و گياهي

بر پوشـش كشت اين گونهظهار داشت بررسي و اعنـوان يـك گياهي و خاك اثر مثبت داشـته و بـه

همچنين كشت اين .نمايد مي گونه پيشاهنگ عملبرخيـاز عناصـر نظيرپتاسـيم، افـزايش گونه باعث

ــ ــك، اس ــروژن، آه ــديم، نيت ــاده ،ديتهيس ــي و م آلزيـر يمتـر سانتي 0-20 الكتريكي در عمق هدايت .گردد ها مي بوته يزارهـا تـاغ اثـر ) 1382( سته و همكارانلخدبـر روي پوشـش گيـاهي و را كاشتو طبيعي دست

بررسي و نتيجه گرفتند آب و خاك منطقه سيستان كاشـت دست ،در سه منطقه طبيعي Kو pHمقدار

،Ec ،Nولي از نظر ،ها مساوي بودهزار و فاقد تاغ

p وNa شـتند دا يدار مناطق با هم اختالف معنـي. ز اثرات حضـور تـاغ ني) 1385(محمودي و اعتماد كاشــت در زار طبيعــي و دســت در دو منطقــه تــاغ

آبــاد غينــاب بيرجنــد را مطالعــه و منطقــه حســين، )0-10(در عمق سطحي Na وEc ندمشاهده كرد

ــري ســانتي 10-50(كلســيم در عمــق خــاك، )متكاشـت تـاغ پتاسيم در هر دو عمـق منطقـه دسـت

و نيتــروژنآلــي، دار داشــته و مــاده افــزايش معنــيزهتابيـان . ه استداري نداشت اسيديته تغييرات معني

هاي پوشش زيراشكوب محيط) 1387(و همكاران تحت كشت سياه تاغ منطقه اردسـتان را مطالعـه و

3/ آباد سربيشه هاي تاغ و آترپلكس، بر خصوصيات پوشش گياهي و خاك مراتع دشت سلم مقايسه تأثير كاشت گونه

ولل ا

سا /

ومه د

مارش

/ان

ستزم

89

بيان نمودند كشت تاغ سبب بهبود تركيب گيـاهي، هاي زيـر افزايش تراكم و درصد تاج پوشش گونه

كم واشكوب در بين درختچـه تـاغ و كـاهش تـرا اشكوب درختچـه هاي زير درصد تاج پوشش گونه

.تاغ شده استهاي در اين تحقيق به بررسي تأثير كشت گونه

زرد (و تـاغ ) كانسنس، لنتي فـورميس (آتريپلكس بر روي خصوصيات پوشش گياهي ) تاغ، سياه تاغ

آبـاد سـر بيشـه پرداختـه و خاك مراتع دشت سلمسـب شده و در نهايت جهت ادامه كشت، گونه منا

. شود معرفي مي

ها مواد و روش منطقه مورد مطالعه) الف

آبـاد منطقه مورد مطالعه موسوم به دشت سلم ــله ــه فاص ــه و ب ــتان سربيش ــرق شهرس 10در ش

مسـاحت منطقـه . كيلومتري آن واقع گرديده استــدود ــول 1020ح ــين ط ــوده و ب ــار ب ــاي هكت ه

شــرقي و 59ْ 49َ 58˝تــا 59ْ 49َ 29˝جغرافيــايي 25΄45˝تـا 32ْ 25΄7˝هاي جغرافيـايي ضعرعمليات اصالح مراتع از . باشد شمالي واقع مي 32ْ

هــــاي زرد تــــاغ طريــــق كاشــــت درختچــــه (Haloxylon persicum) و سياه تاغ(Haloxylon

amodendron) صورت تركيبي در يك منطقـه به Atriplex)هاي آتريپلكس كانيسنس و كاشت بوته

canscense)فـورميس پلكس لنتـي و آتري(Atriplex

lentiformis) صورت تركيبي در مجاورت نيز بهدر اين دشـت 1368از سال كاري شده، منطقه تاغ

سـال از آن گذشـته 20كـه حـدود گرديـد شروع سـاله با توجـه بـه نوسـانات سـاالنه و سـه . است

هاي در طي سال) ايستگاه سربيشه(ايستگاه معرف ــه از 1388-1368 ــرات منطق ــر اقليمــي و تغيي نظ

ــامل دوره ــاالنه ش ــدگي س ــالي و بارن ــاي ترس هدهد كه اين مساله نشان مي. خشكسالي بوده است

انـد از نظـر دمـايي و هاي ذكر شـده توانسـته گونهرطوبتي خود را با شرايط منطقه سـازگار نمـوده و ــه شــاهد و ــه وجــود منطق ــا توجــه ب از طرفــي ب

محدوده مـورد كاري شده در همين شرايط، جنگل .عنوان منطقه مورد تحقيق، انتخاب گرديـد نظر به

خصوصيت بسيار مهم اين منطقـه داشـتن شـرايط هاي ادافيكيمشابه و همزماني كاشت گونه اقليمي و

در . باشـد تاغ و آتريپلكس جهت اصالح مراتع ميموقعيت منطقه مورد نظـر نمـايش 1شكل شماره .داده شده است


ولل ا

سا /

ومه د

مارش

/ان

ستزم

89

هاي مطالعاتي موقعيت منطقه مورد نظر و محدوده. 1 شكل روش تحقيق ) ب

منظور دستيابي به هدف اصلي تحقيق يعني به هاي تاغ و آتريپلكس بر بررسي اثرات كاشت گونه

پوشش گياهي و خصوصيات شيميايي خـاك و در نهايت ارزيابي تأثيرات آن در اصالح مراتع، اقـدام

.پوشش گياهي و خاك گرديد برداري از به نمونههـاي اوليــه در در ايـن راسـتا پـس از بررسـي

هاي مورد مطالعه، منطقه دشت مناطق كاشت گونهآباد شهرستان سربيشه انتخاب و سه محدوده، سلم

كـاري و كاري، منطقـه آتـريپلكس شامل منطقه تاغ 340منطقه شاهد هـر كـدام بـه مسـاحت حـدود

تغييـرات پوشـش هكتار مشخص و در ارتباط بـا گياهي منطقه مطالعاتي در مجمـوع در هـر منطقـه

3متــري در طــول ) 10×10(پــالت بــه ابعــاد 30متـر 50متـر و بـه فاصـله 500ترانسكت به طول

كنت و مارتين(اي جهت برداشت پوشش درختچههاي مستطيلي به ابعـاد و از زيرپالت) 1380پدي،

ار كمـي معيـ كـه انحـراف استفاده گرديـد متر 1×2 انـد نسبت به سـاير اشـكال مربـع و دايـره داشـته

و بـا Risser (1984) بـه نقـل از .)1386مقـدم، ( 90تعـداد (توجه به حجم زيـاد كـار آمـاربرداري

و اينكـه كارشـناس را در تخمـين درصـد ) پالت، )Brown, 1954( نمايـد مـي پوشش گياهي كمك

جهت برداشت پارامترهاي پوشش گياهي از قبيـل صد تـاج پوشـش، الشـبرگ، سـنگ سـنگريزه، در

خاك لخت، توليد و تركيـب گيـاهي زيراشـكوب . هـاي الزم انجـام گرفـت آنها استفاده و برداشـت

ابتـدا در ،ي تعيين نمونه الزم از پوشش گيـاهي برابرداري شـد و بـا هر يك از مناطق، ده پالت نمونه

ــاري N=t2s2/p2 x2 (1+2/n)اســتفاده از روش آممونه الزم براي هر يك از منـاطق محاسـبه تعداد ندر هر سه منطقـه مـورد ). 1382مصداقي، (گرديد كه به لحاظ پوشش گياهي تقريباً يكنواخت مطالعه -پــالت بــرآورد و بــه روش تصــادفي 30 ،بودنــد


ولل ا

سا /

ومه د

مارش

/ان

ستزم

89

در ايـن روش . سيستماتيك آماربرداري انجام شـد روي ترانسكت صورت تصادفي به اولين پالت به

50ها نيز به فواصل مـنظم ساير موقعيت انتخاب وهـا مسـتقر الـذكر در طـول ترانسـكت متري فـوق

هـا ذكر است فواصل بين ترانسكت الزم به. گرديد ،)هكتـار 340(بر اساس سطح هر محدوده كـاري

در . تعيـين گرديـد ،متر 220بندي انجام شد شبكهــالت ــه پ ــد ب ــزان تولي ــا مي ــه ه ــرداري روش نمون ب

پوشـش گيـاهي، درصـد الشـبرگ، مضاعف، تاجدرصد خاك لخت و درصد سنگ و سـنگريزه بـه

گيري دقيـق در روش تخمين نظري همراه با اندازهتركيب گياهي نيز بـا انجام شده ها بعضي از پالت

هـا و هاي موجـود در پـالت از گونه يتهيه فهرست. گيــري شــد هــا انــدازه تعيــين درصــد حضــور آنوجـه بـه يكسـان بـودن همچنين در هر منطقه با ت

تيپ خاك و گسترش شكلي هر محدوده كـاري و هـاي مـورد مطالعـه و دواني گونـه بر اساس ريشه

روش هاي گياهي غالب چندساله حاضر، بـه گونههاي مستقر شـده پالت از پالت 6سيستماتيك در

بر اساس شكل گسترش منطقـه مـورد مطالعـه بـه ي كــه طـور بـه ) 1378زاده، علــي(فواصـل مـنظم

تقريباً در هر محدوده كل سطح مطالعاتي پوشـش 80داده شــود، اقــدام بــه حفــر پروفيــل بــه عمــق

-80و 0-20برداري از دو عمـق متر و نمونه سانتيضمن انتقال . متري از سطح خاك گرديد سانتي 20

، فســفر، pH ،Ecهــا بــه آزمايشــگاه، ميــزان نمونــهخـاك آلـي ، سديم، كلسيم و مـاده نيتروژنپتاسيم،

. هاي معمول آزمايشـگاهي تعيـين گرديـد روش بههـاي مـورد الزم به يـادآوري اسـت كـه محـدوده

مطالعه در يك دشت واقع بوده و بافـت خـاك در

شني و از شرايط محيطي كامالً -سه محدوده رسيمنظور تجزيه و تحليـل به . بودنديكساني برخودار

وش تجزيه و از رSAS اي افزار رايانه ها از نرم دادههــاي مربــوط بــه طرفــه بــراي داده واريــانس يــك

هاي گياهي و از تجزيه واريانس و آزمـون شاخصها واطالعات مربـوط اي دانكن براي داده چنددامنه

.به پارامترهاي شيميايي خاك استفاده شد نتايج

كشـت تـاغ، (دهد تأثير تيمارها نتايج نشان ميتوليـد و بر فاكتور تاج پوشش،) كشت آتريپلكس

دار بـوده درصد معني 1الشبرگ در سطح اطمينان هاي تاغ و آتـريپلكس در مرتـع كاشت گونه. است

هاي باعث افزايش درصد تاج پوشش و توليد گونههـا بـا اي هـا و بوتـه گياهي، غالباً از جنس گـراس

و ) 1جـدول ( II و I خـوراكي هاي خـوش كالســده اســت ــزايش الشــبرگ گردي ــي. اف ــن ب ن در اي

كاري پارامترهاي تاج پوشش و توليد در منطقه تاغكاري افـزايش بيشـتري نسبت به منطقه آتريپلكس

نشان داده و افزايش درصد الشبرگ نيز در منـاطق همچنـين بررسـي نتـايج . كشت يكسان بوده است

5/4دهد در منطقه كشت آتريپلكس توليد نشان ميشـبرگ درصـد و ال 50ميزان برابر، تاج پوشش به

برابـر، 7درصد و در منطقه كشت تـاغ، توليـد 50 50درصـد و الشـبرگ 100ميـزان تاج پوشش به

درصد افزايش داشته و تركيب گياهي نيز در منطقه كـاري درصد و در منطقـه تـاغ 93كاري آتريپلكس

و 2جـدول (درصد بهبود يافته است 91ميزان به 3.(


ولل ا

سا /

ومه د

مارش

/ان

ستزم

89

يافته در مناطق كشت تاغ و آتريپلكس زايشهاي گياهي عمده اف گونه. 1جدول

نام تيره علمي گونه گياهي نام نام فارسي

يا محلي طول عمرگياه

شكل رويشي

كالس خوش خوراكي

قابلييت و كاربرد رايج

Artemisia sieberi Asteraceae اي بوته چندساله ترخ-درمنه II

-تثبيتي اي علوفه-دارويي

Astragalus sp. Papilionaceae علفي چندساله گون II اي علوفه -تثبيتي

Stachystrinervis Lamiaceae اي بوته چندساله اي سنبله II اي علوفه -تثبيتي

Fortuyniabungei Cruciferae اي بوته چندساله كلمبوك II اي علوفه -تثبيتي

Dactylisglomerata Poaceae گراس چندساله علف باغ I اي علوفه -تثبيتي

Polygonumoffghanicm Polygonaceae اي بوته چندساله بند علف هفت II اي علوفه -تثبيتي

Zygophyllumfabago Zygophyllumaceae علفي چندساله قيچ I اي علوفه -تثبيتي

Zygophyllumfabago Zygophyllumaceae علفي چندساله قيچ II اي علوفه -تثبيتي

Scariolaorientalis Asteraceae اي بوته چندساله كاهوي وحشي III اي علوفه -تثبيتي Halothamnussubaphyllus Chenopodiaceae اي بوته چندساله عجوه II اي علوفه -تثبيتي

بر پارامترهاي كمي پوشش گياهي و سطح خاك با استفاده از آزمون دانكن Aهاي اثر تيمار مقايسه ميانگين. 2جدول

1a ،2تيمار شاهد a3 ري،كا تيمارآتريپلكسa كاري تيمار تاغ

هاي گياهي در تيمارهاي مختلف درصد تركيب گو نه. 3جدول

پارامتر

تيمار درصد تاج پوشش

هاي گياهي گونه(توليد كل به كيلوگرم در ) اي ودرختچه

هكتار

درصد الشبرگ درصد سنگ وسنگريزه

لخت درصد خاك

A

1a c36/10 c190 b99/1 a97/19 a68/67 2a b54/15 b920 a3 c18 b46/63 3a a13/23 a1401 a3 b19 c87/54

منطقه شاهد نوع پوششمنطقه كاري آتريپلكس

كاري منطقه تاغتفاضل تيمار شاهد و

كاري آتريپلكستفاضل تيمار شاهد

كاري و تاغ 12 7 47 42 35 اي اي و درختچه بوته

4/0 2/0 3/4 9/4 7/4 گندميان دايمي 5/0 1 5/15 16 15 برگان دايمي پهن

-6/8 - 2/12 7/16 1/17 3/25 ساله گندميان يك 5/1 5 5/16 20 20 ساله برگان يك پهن

- - 100 100 100 جمع كل I 30 37 34 7 4كالس II 1/25 3/35 4/32 2/10 3/7 كالس - III 9/44 7/30 6/30 2/10 - 3/14كالس


ولل ا

سا /

ومه د

مارش

/ان

ستزم

89

س پارامترهـاي شـيميايي نتايج تجزيـه واريـان خاك، بين تيمارها نشان داد اسيديته، ازت و فسفر

سـديم و كلسـيم در ،درصـد 5در سطح اطمينـان دار داشـته درصد، اخـتالف معنـي 1سطح اطمينان

الكتريكـي و در ايـن تيمارهـا بـين هـدايت . استــي ــد پتاســيم، اخــتالف معن . داري مشــاهده نگردي

در دو ســطح همچنــين نتــايج پارامترهــاي خــاكــي ــانتي 20-80و 0-20(عمق ــطح س ــري از س مت

الكتريكـي، نشان داد بين پارامترهاي هدايت )خاك، فسفر و پتاسيم در سطح نيتروژنآلي، كلسيم، ماده

دار بـوده و بـين درصد اخـتالف معنـي 5اطمينان

داري سـديم اخـتالف معنـي ،پارامترهاي اسـيديته .وجود نداشت

در مناطق كشـت نشـان بررسي نتايج ياد شده دار داشته و پارامترهـاي داد اسيديته، افزايش معني

دار و الكتريكي و پتاسيم افـزايش غيرمعنـي هدايتدر منـاطق كشـت پارامترهـاي و اند ناچيزي داشته

بـا . دار داشته اسـت كاهش معني ،نيتروژن و فسفرآلـي ماده ،اين وجود كلسيم در هر دو منطقه كشت

دار منطقه كشت تاغ، كـاهش معنـي و سديم نيز در ).4 جدول( ه استداشت

هاي شيميايي خاك با استفاده از آزمون دانكن هاي اثر تيمار بر پارامتر مقايسه ميانگين. 4جدول

پارامتر pH Ec Na Ca oM N P K تيمار

A

1a 96/7b 57/0a 08/2a 25/16a 28/0a 032/0a 15/5a 429a

2a 25/8a 89/0a 24/2a 25/13b 3/0a 029/0ab 8/4ab 494a 3a 23/8a 99/0a 590/0b 62/13b 24/0b 027/0b 8/3b 5/501a

1a ،2تيمار شاهدa 3كاري، تيمارآتريپلكس aكاري تيمار تاغ

بررسي ميانگين پارامترهاي شيميايي خـاك در دهـد اسـيديته، متري نشـان مـي سانتي 0-20عمق

داري پتاســيم تغييــرات معنــي الكتريكــي و هــدايتدار كـاري كـاهش معنـي اند و در منطقه تاغ نداشته

همچنين بررسي نتـايج . شده است سديم مشاهده دهـد كلسـيم و كاري نشان مي در منطقه آتريپلكس

بـا . آلي افزايش داشته اسـت نيتروژن كاهش و مادهايــن وجــود در منــاطق كشــت تــاغ و آتــريپلكس

شـان داد كـه ايـن مقـدار در پارامتر فسفر كاهش نبررســي . دار بــوده اســت كــاري معنــي منطقــه تــاغ

-80هاي شيميايي خـاك در عمـق ميانگين پارامترــز نشــان مــي ســانتي 20 ــري ني دهــد اســيديته، مت

داري الكتريكــي و پتاســيم تغييــرات معنــي هــدايتكـاري، كـه سـديم در منطقـه تـاغ نداشته، درحالي

آلي و نيتـروژن مادهكلسيم در هر دو منطقه كشت، دار داشته و پارامتر كاري كاهش معني در منطقه تاغ

كــاري كــاهش و در منطقــه فســفر در منطقــه تــاغدار داشـته اسـت كاري افزايش غيرمعني آتريپلكس

).2شكل(


ولل ا

سا /

ومه د

مارش

/ان

ستزم

89

نمودار ميانگين هدايت الكتريكي در مناطق مختلف) ب نمودار ميانگين اسيديته در مناطق مختلف ) الف

نمودار ميانگين كلسيم در مناطق مختلف) نمودار ميانگين سديم در مناطق مختلف ت) پ

نمودار ميانگين نيتروژن در مناطق مختلف) ج نمودار ميانگين مواد آلي در مناطق مختلف ) ث

نمودار ميانگين پتاسيم در مناطق مختلف) نمودار ميانگين فسفر در مناطق مختلف ح) چ

.هاي مورد مطالعه يي خاك مناطق تيمار عمقنمودار مقايسه ميانگين پارامترهاي شيميا. 2شكل

aa

a

a

a

a

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

1.4

Ec ميزان

شاهد آتريپلکسکاری تاغ کاری

مناطق تيمار

0-20

20-80

4/1

2/1

1

8/0

6/0

4/0

2/0

a

a

ab ab bb

0

0.01

0.02

0.03

0.04

0.05

0.06

0.07

0.08

N ميزان


مناطق تيمــار

0-20

20-80

08/0 07/0 06/0 05/0 04/0 03/0 02/0 01/0 0

b a

a

abb

b

0

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

0.4

oM ميزان



0-20

20-80

4/0 35/0 3/0

25/0 2/0

15/0 1/0

05/0 0

a

a

a

a

a

a

0

100

200

300

400

500

600

700

K ميزان



0-20

20-80

700

600

500

400

300

200

100

0

a

a

aa

a

a

7.5

7.6

7.7

7.8

7.9

8

8.1

8.2

8.3

8.4

8.5

pH

ن زامي



0-20

20-80

5/8

4/8

3/8

2/8

1/8

8

9/7

8/7

7/7

a

ab

ab

a

b

b

0123456789

P ميزان



0-20

20-80

9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

abab

aa

b b

0

0.5

1

1.5

2

2.5

Na ميزان



0-20

20-80

5/2

2

5/1

1

5/0

0

a

a

bb

b b

02468

1012141618

Ca ميزان


ار مناطق تيم

0-20

20-80

18 16 14 12 10 8 6 4 2 0


ولل ا

سا /

ومه د

مارش

/ان

ستزم

89

هاي كشـت شـده بـر در ارتباط با اثرات گونهروي خصوصيات شيميايي خاك نيتـروژن، فسـفر،

عنـوان پارامترهـاي آلـي و كلسـيم بـه پتاسيم، مادهعنوان الكتريكي، اسيديته و سديم به مثبت، هدايت

هـا در دو پارامترهاي منفي عمل نمـوده و بررسـي كاري مق مورد مطالعه نشان داد منطقه آتريپلكسع

درصـد عملكـرد 53كـاري درصد و منطقه تاغ 39همچنين پارامترهاي ياد شده در . مثبت داشته است

درصــد و در منطقــه 61كــاري منطقــه آتــريپلكسانــد درصــد عملكــرد منفــي داشــته 52كــاري تــاغ

).5 جدول(

و گونه كشت شده بر خصوصيات خاك بر حسب درصدمقايسه تاُثيرات مثبت و منفي د. 5جدول

منفي مثبت

سديم اسيديته هدايت الكتريكي كلسيم ماده آلي پتاسيم فسفر نيتروژن

گونه

شفزاي

د ارص

دش

كاهصد

درش

فزايد ا

رصد

ش كاه

صد در

ش فزاي

د ارص

دش

كاهصد

درش

فزايد ا

رصد

ش كاه

صد در

ش فزاي

د ارص

دش

كاهصد

درش

فزايد ا

رصد

ش كاه

صد در

ش فزاي

د ارص

دش

كاهصد

درش

فزايد ا

رصد

ش كاه

صد در

- آتريپلكس

وم و د

ول ق ا

عم7

دومق عم

40

ولق ا

عم

دوم 18 و

ولق ا

عم14

ول -ق ا

عم28

دومق عم

14

-

دوم و

ولق ا

عم17

ولق ا

عم10

9

دومق عم

دوم 12 و

ولق ا

عم3

-

دوم و

ولق ا

عم8

-

- تاغ

دوم و

ولق ا

عم40

-

دوم و

ولق ا

عم25

ل و اومق

ع

دوم17

دوم - -ق عم

78

-

دوم و

ولق ا

عم

15

دوم و

ولق ا

عم70

ول -ق ا

عم4

دومق عم

1

-

دومل و

اومق

ع71

گيري بحث و نتيجه

بررسي نتايج نشان داد در مناطق كاشت تاغ و آتــريپلكس، ميــزان درصــد تــاج پوشــش و توليــد افزايش قابل توجهي نسبت به منطقه شاهد داشـته

ها با فاكتور قـرق در مـدتي ن گونهكاشت اي .استــا ايجــاد ــوده و بــدين ترتيــب ب از ســال همــراه بميكروكليمــاي حاصــل شــده، تجديــد حيــات در جهت مثبت عمل نموده و تركيـب گيـاهي بهبـود

همچنـين در منـاطق كشـت، درصـد . يافته اسـت هـاي گـراس از قبيـل IIو Iهـاي هاي كـالس گونه. فزايش يافته استها ا اي ساله، چندساله و بوته يك

هاي تاغ، دليل زادآوري گونه كاري به در منطقه تاغهاي تاغ زياد شده، از طرفي به لحاظ بزرگي و پايه

دنبال آن توليـد ها تاغ، تاج پوشش و به اندازه پايهاختصاصـي . كاري افزايش يافته است در منطقه تاغ

افزايش پوشش گياهي و تـاج پوشـش در ) 1370(پلكس كاري را در نتايج تحقيقات خـود منطقه آتري

نيــز در ) 1374(ســاالرديني . اعــالم داشــته اســتتحقيقات خود به افزايش گياهـان علفـي و توليـد

كـاري اشـاره داشـته و اظهـار گياهي در منطقه تاغــي ــان و م ــت گياه ــر كش ــر اث ــايج ب ــن نت دارد اي

اي، ميكروكليماي ايجاد شده توسـط گياهـان بوتـه


ولل ا

سا /

ومه د

مارش

/ان

ستزم

89

دهـد، مطالعه نتايج نشان مي. تحاصل گرديده اس. الشبرگ در مناطق كشـت، افـزايش داشـته اسـت

افزايش الشبرگ در دو منطقه كاشت برابر بـوده و تــوان دليــل آن را افــزايش پوشــش گيــاهي و مــي

.ريزش مواد گياهي در اين مناطق دانستبررسي نتايج خصوصيات شـيميايي خـاك در

ه كشـت دهـد كـ كاري نشان مـي منطقه آتريپلكســي ــزايش معن ــريپلكس باعــث اف ــيديته و آت دار اس

ــي ــاهش معن ــزايش ك ــده اســت، اف دار كلســيم شاسيديته در خاك سطحي ممكن است بر اثر تجمع امالح حاصـل از تجزيـه بقايـاي گيـاهي حاصـل

تـوان اعـالم در رابطه با كاهش كلسيم، مـي . گرددنمود كه اين ماده توسط گياهان تازه استقرار يافته،

هاي سـبز گيـاه و رف و با انتقال آن به قسمتمصصـورت علوفـه و مـواد استفاده دام از گياهـان بـه

گياهي قابل مصرف، موجب گرديده كه كاهش اين هاي تـاغ و ماده با چراي دام در مناطق كشت گونه

به جهـت اينكـه پوشـش . آتريپلكس مشاهده شود گياهي در منطقه شاهد كم بوده، انتقال اين ماده بـه

مقدار كم صورت پذيرفته و در هاي گياهي به انداملـذا در . نتيجه استفاده دام نيز كـاهش يافتـه اسـت

خاك منطقه شاهد مقدار كلسيم خـاك نسـبت بـه . باشد مناطق كشت تاغ و آتريپلكس بيشتر مي

Sharma &Tunyway (1973) ــات در مطالعخـود در منطقـه كشـت آتـريپلكس در ارتبـاط بــا

متـري سـطح سـانتي 5/7در عمق ديتهافزايش اسيهـاي هـا و شـاخه تجمـع بـرگ ، دارند خاكابرازمي

ســديم باعــث افـزايش اسـيديته و محتـوي نمـك الكتريكـي و هـدايت ،تبـادل سـديم قابـل محلول،

&Hajkinson.شـود آلي در سـطح خـاك مـي ماده

Johnson (1987) نيز در تحقيقي در منطقه آريزونابـين كشـت آتـريپلكس و به وجود ارتباط مستقيمــل ــزان ســديم قاب ــادل، هــدايت مي الكتريكــي و تب

.Jafariet alكـه در حـالي ،اسيديته اشـاره داشـته

در بررســــــي اثــــــرات كشــــــت (2006)كـاري خاك اراضـي جنگـل نس برسكان آتريپلكس

دار قم، افـزايش معنـي –شده اطراف اتوبان تهران اسيديته آلي و كاهش نيتروژن، فسفر، پتاسيم، ماده

دارنـد، افـزايش خاك را اعالم داشـته و ابـراز مـي كـاري شـده در نتيجـه آتريپلكس عناصر در منطقه

. هاي گياهي در چند سال گذشته است تجزيه اندامــرات كشــت ) 1376(ناصــري ــز در بررســي اث نيخـاك در دو منطقـه جوپـار نس برسكان آتريپلكس

ظـر كرمان و كبوترخان رفسنجان نتيجه گرفت از نآلي و اسيديته مقدار پتاسيم، فسفر، نيتروژن، كربن

،داري وجـود نداشـته بين دو منطقه تفـاوت معنـي كـاري آلـي در عرصـه آتـريپلكس ولي درصد ماده

. نسبت به شاهد در منطقه جوپار كاهش يافته استدر ) 1384(بــا ايــن وجــود خلخــالي و همكــاران

ــاهي ــه گيــ ــت گونــ ــرات كشــ ــه اثــ مطالعــنسنس بر خصوصيات شـميايي خـاك كا آتريپلكس

برون ترشكلي در دو منطقه متفاوت اقليمي، داشليآلـي، و اخترآباد كرج اظهار داشتند، شـوري، مـاده

جــذب در خــاك فر و پتاســيم قابــلنيتــروژن، فســو اين افزايش در دار داشته ها افزايش معني بوتهزير

هـاي ضـايعاتي گياهـان كـه ارتباط با تمركز بخشدار در خـواص پديدآوردن تغييرات معنـي توانايي

. باشد مي ،شيميايي خاك را دارند

كـاري نشـان هـا در منطقـه تـاغ نتايج بررسـي دار كلسـيم، دهد، كشت تاغ سبب كاهش معنـي مي

سديم، نيتـروژن و فسـفر در هـر دو عمـق مـورد آلـي فقـط در عمـق دار ماده مطالعه و كاهش معني

ايـن امـر را در تـوان دليـل دوم شده است كه مـي كاري خارج شدن توليدات گياهي بر اثر منطقه تاغ

چراي دام و بادهاي دايمي موجود در منطقه مـورد ــت ــه دانسـ ــالي. مطالعـ ــه درحـ ــد و كـ آذرنيونـ


ولل ا

سا /

ومه د

مارش

/ان

ستزم

89

ــاران ــر در بررســي) 1382(همك ــاغ اث ــاي اتت زاره، كاشان زارهاي منطقه برماسه، كاشت وطبيعي تسد

ايش ميـزان هاي تاغ باعـث افـز گونهاعالم داشتند فرزانـه . انـد شده پتاسيم و ، فسفرننيتروژ ،آلي ماده

ــه ) 1382( ــز در مطالع ــي، ني ــيات فيزيك خصوصزارهـاي سـبزوارافزايش ميـزان تـاغ شيميايي خاك

pH ، Ec و بيـان نمـود ،گزارشافزايش عمق را باجوانشــير و .عكــس دارد تآلــي حالــ كــربنكــه

م در تحقيقــات خــود نيــز اعــال) 1374(همكــاران علـت نداشـتن عنصـر داشتند كه گونه سياه تاغ به

ــأثيري فســفر، در افــزايش آن در منطقــه كشــت ت . نداشته و آن را كاهش داده است

ــه ــاهي در منطقـ ــاج پوشـــش گيـ ــزان تـ ميـكـاري درصد و در منطقـه تـاغ 50كاري آتريپلكس

درصد، الشبرگ در هر دو منطقه كاشـت بـه 100كـاري نطقه آتريپلكسدرصد، توليد در م 50ميزان

7ميزان كاري به برابر و در منطقه تاغ 5/4ميزان به بررسـي نتـايج نشـان . برابر افـزايش يافتـه اسـت

دهد ميزان متوسط تأثيرات مثبت كاشـت گونـه ميآتريپلكس بر پارامترهـاي شـيميايي خـاك تقريبـاً

61درصد بـوده و ميـزان تـأثيرات منفـي 39برابر كاهش بعضي فاكتورهاي مثبت درصد كه از ناحيه

و افـزايش ) آلـي و كلسـيم نيتروژن، فسـفر، مـاده (الكتريكـي، اسـيديته و هـدايت (پارامترهاي منفـي

ميـزان اثـرات مثبـت . حاصل گرديده است) سديم 52درصد و اثـرات منفـي نيـز 53گونه تاغ تقريباً

تأثيرات مثبت تاغ بيشـتر از ناحيـه . باشد درصد مي .ه استكاهش سديم بود

با توجـه بـه تـأثيرات و عملكـرد بهتـري كـه ــه ــاهي و گون ــش گي ــر پوش ــاغ ب ــنس ت ــاي ج ه

عنـوان انـد، بـه خصوصيات شيميايي خاك داشـته تر جهـت كاشـت، در مراتـع منـاطق گونه مناسب

خشك استان خراسان جنوبي و مناطق مشابهي كه .گردد داراي خاك رسي شني بوده، معرفي مي

فهرست منابع

. 1382 ،.زاده، و ، و اسماعيل.، زهتابيان، غ.، ح ندآذرنيو )1نقش پوشش گياهي تاغ در تثبيت و اصالح

مجموعه مقاالت اولين . زارها منطقه كاشان ماسه .چاپ اول .كاري در ايران همايش ملّي تاغ و تاغ

ها و زدايي سازمان جنگل انبتثبيت شن و بيادفتر .39-47 :مراتع و آبخيزداري

اي بر نيازهاي مقدمه. 1370 ،.ر. ماختصاصي، )2كانيسنس، هاليموس هاي آتريپلكس اكولوژيكي گونه

فورميس در رابطه با رشد مطلوب و توليد ولنتي چاپ مركز تحقيقات مناطق كويري و .اقتصادي

.17-24 :بياباني ايستگاه يزدانتشارات .چاپ دهم. اكولوژي. 1381 ،.ر. اردكاني، م )3

.صفحه 320دانشگاه تهران، . 1374 ،.، و عمارتي، ع.، دستمالچي، ح.شير، ك جوا )4

هاي تاغ، پده و گز در بررسي اكولوژيك گونهمجموعه مقاالت دومين همايش ملّي . هاي ايران بيابان .زدايي كرمان هاي مختلف بيابان زدايي و روش بيابان

ها و زدايي سازمان جنگل چاپ دفتر ثبت شن و بيابان . 1-12 :داريمراتع و آبخيز

بررسي اثرات . 1382 ،.حنطه، ع )5Atriplexcanescens بر پوشش گياهي بومي و

رساله دكتري علوم مرتع، گروه احياء مناطق . خاك 71خشك، دانشكده منابع طبيعي، دانشگاه تهران،

. صفحه. 1384 ،.جعفري، م ، و.، گودرزي، م.خلخالي، ع )6

يايي بررسي ارتباط متقابل خصوصيات فيزيكوشمدر Atriplex canescensخاك و صفات گياهي

.39): 2(10مجلّه بيابان،. متفاوت اقليمي دو منطقه. هشدار. 1377 ،.ا. ، و قوامي، ش.خسروشاهي، م )7

ها و دفتر ترويج مشاركت مردمي، سازمان جنگل .صفحه 12مراتع و آبخيزداري كشور،

. 1382 ،.، و شكوري، م.ا. ، صفائيان، ن.دلخسته، ا )8كاشت طبيعي بر روي زارهاي دست بررسي اثرات تاغ

مجموعه . آب و خاك دشت سيستان ،پوشش گياهي .كاري در ايران مقاالت اولين همايش ملّي تاغ و تاغ


ولل ا

سا /

ومه د

مارش

/ان

ستزم

89

.چاپ اول .زدايي در ايران دفتر تثبيت شن و بيابان . صفحه 44 ،ها و مراتع سازمان جنگل

. روديان، نبي، و .قديمي، م ،.، بخشي، ج.زهتابيان، غ )9هاي تحت اشكوب محيطبررسي پوشش زير. 1387

فصلنامه علمي . كشت سياه تاغ در منطقه اردستان 446 ):4(15 پژوهشي تحقيقات مرتع و بيابان ايران،

-434. . روابط خاك و گياه. 1374 ،.ا. ديني، ع ساالر )10

.40-50 :انتشارات دانشگاه تهران. ، خاك و گياهرابطه آب. 1378. زاده، ا علي )11

.صفحه 63انتشارات دانشگاه امام رضا، بررسي برخي خصوصيات فيزيك. 1382 ،.فرزانه، ح )12

وشيميايي خاك و عمق آب زيرزميني در عرصه مجموعه مقاالت اولين همايش . زارهاي سبزوار تاغ

دفتر تثبيت .چاپ اول .ايران كاري در تاغ ملّي تاغ وها و مراتع و گلزدايي، سازمان جن شن و بيابان

.صفحه 42آبخيزداري، نقش گياه . 1354 ،.م، حااقد ، و موسوي.فروغيان، پ )13

دفتر فني مرتع .آتريپلكس در احياء مراتع استپي .4: 18طبيعي، وزارت كشاورزي و منابع

، .، و سرمديان.، آذرنيوند، ح.، جعفري، م.قربانيان، د )14دني تثبيت ميزان عناصر مع بررسي تنوع و. 1383. ع

و تأثير آن بر Salsola rigidaشده توسط گونه .خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك مناطق بياباني

.42 ):3( 58طبيعي ايران، مجله منابعاثر كشت گياهان گز و . 1375 ،.ر. گيتي، ع )15

-52: 1مجله بيابان، . آتريپلكس بر روي شوري خاك39.

. جمه متر. 1380 ،.، و پدي، ك.مارتين، ك )16 48مصداقي، انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد،

.صفحهمقايسه اثرات . 1385 ،.، و اعتماد، و.ع. محمودي، ع )17

كاشت در تثبيت، حفاظت زارهاي طبيعي و دست تاغآباد غيناب مطالعه موردي حسين ،و اصالح خاك

زيست و همايش خاك، محيط .دانشگاه تهران .بيرجند . صفحه 52توسعه پايدار،

انتشارات . مرتعداري در ايران. 1382 ،.مصداقي، م )18 .صفحه 259آستان قدس دانشگاه امام رضا،

مرتع و مرتعداري انتشارات . 1386 ،.مقدم، م )19 .208-210 :دانشگاه تهران

كاري بررسي برخي اثرات تاغ. 1381 ،.نهاد، ح نيك )20. بر پوشش گياهي و خصوصيات خاك در قم

طبيعي، ارشد، دانشكده منابع ينامه كارشناس پايان . صفحه 67دانشگاه تربيت مدرس،

بررسي برخي از اثرات . 1376 ،.ا. ناصري، ك )21بر محيط تحت Atriplexcanecensشناسي بوم

نامه پايان. موردي استان خراسان مطالعه ،كشتطبيعي، ارشد مرتعداري، دانشكده منابع كارشناسي

. صفحه 78دانشگاه تهران، ،.، و جعفري، م.، ارزاني، ح.، جليلي، ع.ناصري، ا )22

بررسي برخي از اثرات متقابل . 1378Atriplexcanecens اقليم (كشت شده بر محيط

سازندگي، مجله پژوهش و. در استان كرمان) و خاك39 )2 :(35-28.

23) Brown, D., 1954. Methods of

surveying and mea suring vegetation common weath agricultural bureaux. Farnham Royal. Buck England. B. E. 172 p.

24) Hajkinson, K., Johnson, S., 1987. Relationship of saltbush species to soil chemical properties. Journal of Range Management, 35: 353-362.

25) Jafari, M., Rasouli, B., and Erfanzadeh, R., 2006. An investigation of the effects of planted species, Haloxylon-Atriplex-Tamarix along Tehran-Gomfree way on soil properties. Iranian Journal of Natural Resources, 58(4): 921-932.

26) Risser, P. G., 1984. Methods for enventory and monitoring vegetation litter and soil surface conditions in developing strategies for rangeland management. West view press, Boulder, Colorado. 53

p. 27) Sharma, M. L., and Tunyway, D.

J., 1973. Plant induced soil salinity patterns in two salt bush (Atrispp) communites. Journal of Rang Management (Australia), 26(2): 121-124.


ولل ا

سا /

ومه د

مارش

/ان

ستزم

89

Comparison of effects of planting Haloxylon spp. and Atriplex spp. on the

characteristics of vegetation cover and ranglands soil (A case study: Salemabad, sarbishe, Iran)

A. Rahimizadeh1*, J. Farzadmehr2, A. A. Rostagi3 and M. Ramezani Gask4

1*) M. Sc Student, Range Management, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. E-mail: [email protected] 2) Assistant Professor, Facultuy Agriculture and Natural Resources, University of Birjand, Birjand, Iran 3) M.Sc. Postgraduate of Forestry, University of Mazandaran, Mazandaran, Iran. 4) M.Sc. Postgraduate of Desert Regions Management, University of Shiraz, Shiraz, Iran.

Abstract

The aim of this research was to investingate the effects of Haloxylon(Haloxylon persicum, Haloxylon amodendron) and Atriplex (Atriplex canescens, Atriplex lentiformis) planting on soil and vegctation cover of the region in which those spices were pluted. After identifying the regions, the three sites selected in neighbourhood are as follow: the region planted with (Atriplex spp), planted with (Haloxylon spp) and a site with native species (the average area of each site was about 340 ha). Vegetation and soil parameters were measured by a random systematic method, In each region. three 500 meter transects were established, 30 plats by the average of 10m× 10m along with subplots of 1m ×2m were selected and vegetation cover Parameters such as Percentage canopy cover , Production and percentage litter in two levels of upperstorey(shrubs) and understorey were measured. Also soil samples were taken from 0-20, 20-80cm soil depth and some parameters were measured such as pH, Ec, Sodium(Na), Calcium(Ca), organic matter(OM), Nitrogen(N), Phosphorus(P) and Potassium(K).The soft are of SAS and also Variance method was used for data analysis.This research shows that canopy cover, have been increased, production and percentage of litter. Also, analysis of chemical parameters show that planting of Atriplex spp resulted in a significant increase in pH and a decrease in Ca. planting of Haloxylon spp cause an increase in pH and decrease in Na,Ca, OM,P and N. Considering the results of vegetation cover and chemical properties of soil under planting of mentaining species in order to rangland improvement,the Haloxylon spp is proposed as a better species plant for planting as before. Keywords: Vegetation cover, Atriplex, Haloxylon, Chemical properties of soil.

Documents

89/5/14 :شﺮﻳﺬﭘ ﺦﻳرﺎﺗ 88/10/18jrnr.srbiau.ac.ir/article_1516_1b35ba9318fac519fed8d7bc6...1389 نﺎﺘﺴﻣز ،مود هرﺎﻤﺷ ،لوا لﺎﺳ ،هﺪﻧﻮﺷ