SADRŽAJ

UVOD .................................................................................................................................................... 2 1.0. Nastanak i razvoj investicionih fondova ....................................................................... 3 1.1. Kada se javlja prvi investicioni fond? ............................................................................................ 3 1.2. Razvoj investicionih fondova ......................................................................................................... 3 1.2.1. Razvoj uticaja na alokaciju štednje stanovništva ....................................................................... 5 2.0. Karakteristike investicionih fondova ............................................................................................. 6 2.1. Prednosti ulaganja u investicione fondove .................................................................................... 6

Kroz ulaganje sredstava u investicioni fond svakom investitoru omogućen je jednostavan pristup tržištu kapitala. Sredstvima upravljaju ovlašćeni stručnjaci, portfolio menadžeri, dok je za uspješno individualno ulaganje potrebno biti odličan poznavalac finansijskog tržišta i aktivan učesnik u dinamičnim kretanjima tržišta. Ulaganjem sredstava u otvorene investicione fondove, investitori dobijaju profesionalnu uslugu ulaganja njihovih sredstava u finansijske instrumente, kao što su obveznice, akcije, komercijalni zapisi itd. ....................................................................................................................................................... 6

2.2. Dokumenti investicionog fonda ..................................................................................................... 8 3.0. Neto vrijednost aktive fonda i cijene akcija (udjela) fonda ........................................................... 9 3.1. Sigurnost i rizici ............................................................................................................................. 9 4.0. Vrste investicionih fondova ......................................................................................................... 11 5. 0. Podjela prema ciljevima investiranja .......................................................................................... 13 5.1. Investicioni fondovi koji investiraju u akcije .............................................................................. 13 5.2. Investicioni fondovi koji investiraju u instrumente duga ............................................................ 15 6.0. Oblici u kojima investicioni fond investira novac ulagača ......................................................... 15 7.0. Finansiranje preduzeća sredstvima investicionog fonda ............................................................. 16 8.0. Investicioni fondovi na osnovu načina kupovine i prodaje njihovih akcija ................................ 16 8.1. Investicioni fondovi na osnovu ročnosti hartija od vrijednosti iz njihovog portfolia ................. 19 8.2. Investicioni fondovi na osnovu strukture HOV u njihov portfolio ............................................. 20 8.3. ETF – Exchange traded funds ...................................................................................................... 21 8.4. Ostale finansijske institucije na tržištu kapitala .......................................................................... 22 8.4.1. Finansijske kompanije ............................................................................................................... 22 8.4.2. Venture preduzeća (fondovi) .................................................................................................... 22 8.4.3. Štedionice i štedno - kreditne asocijacije .................................................................................. 23 8.4.4. Fondacije i zadudžbine .............................................................................................................. 23 ZAKLJUČAK ..................................................................................................................................... 24 LITERATURA .................................................................................................................................... 25

UVOD

Za investicije razloga ima na pretek. Napravimo osvrt na lična primanja: svuda u svijetu su dizajnirana tako da obezbijede trenutnu egzistenciju, ali ne i dugoročnu. Dugoročno finansijsko planiranje je individualna odluka, koju mora svako donijeti, i planirati je iz sredstava koja obezbjedjuju trenutnu egzistenciju.Samo prije desetak godina, osnovni vidovi štednje bili su oročeni ulozi u bankama, ili polise osiguranja renomiranih osiguravajućih kuća. Paralelno sa razvojem i primjenom novih tehnologija, prije svega u domenu telekomunikacija i informatike, razvijani su i novi metodi štednje i finansijskog poslovanja. Olakšan pristup finansijskim tržištima putem Interneta, ili mobilne telefonije omogućio je svakom gradjaninu planete da postane investitor. Globalna struktura kompanije treba da omogućava analizu različitih ekonomskih sistema, i da se zaključiti da moderna društva daju punu slobodu gradjanima kako da organizuju svoju štednju. Naviknuti na visok nivo trenutne egzistencije, gradjani ne dozvoljavaju sebi narušavanje istog, te veoma rano počinju da investiraju, da bi obezbijedili dugoročnu egzistenciju (penziju). Jednostavno, od svojih prvih zarada pa do kraja radnog vijeka, odvajaju sredstva koja investiraju. Trenutno gledano, za iznos koji investiraju mjesečno mogu sebi priuštiti prijatni večernji izlazak, ali dugoročno gledano, taj isti izlazak može postati carska gozba za hiljade zvanica. i u toj navici se nalazi odgovor misterije oko evro-atlantskog standarda.Portfolio menadžment predstavlja upravljanje investicijama u hartije od vrijednosti koje je u različitim formama potrebno individualnim i institucionalnim investitorima. Neki investitori se time bave direktno, oslanjajući se na sopstvena znanja i iskustva, dok većina njih angažuje menadžere koji se bave upravljanjem portfelja. Kod većine institucija, ova funkcija se posmatra kao sporedna funkcija poslovanja. Medjutim, investicione kompanije, kao institucije, nastale su prevashodno radi obavljanja ove funkcije, što ujedno znači da je to njihova osnovna djelatnost. Osnovni preduslov za njeno javljanje je pojava i aktivan promet većeg broja različitih hartija od vrijednosti na nacionalnim finansijskim tržištima. Kroz ovaj pristupni rad cu pokušati da Vam objasnim način poslovanja investicionih fondova na finansijskim tržištima.

2

1.0. Nastanak i razvoj investicionih fondova

1.1. Kada se javlja prvi investicioni fond?

Između istraživača postoje velike dileme u pogledu toga kada su nastali prvi investicioni fondovi i kompanije koje su njima upravljale. I naši naučni radnici i z moneta rno – bankarske ob las t i , ima ju raz l i č i t a v iđen j a ne samo oko p i t an j a vremena nastanke i već i zemlje. Dr Života Ristić1 smatra da su se prvi pojavni oblici javili u Belgiji polovinom XIX vijeka, a početkom XX vijeka i u Engleskoj. Dr Dejan Erić smatra da je Kralj Viljem I, prvi kreirao jednu vrstu fonda za investiranje 1822. u Holand i j i . Pr ema neš to d rugač i j im shva tan j ima p rva kompan i j a osnovana je1860. godine u Londonu. To je bila Scottish – American Investment Company. Najstarija investiciona kompanija, Foreign & Colonial investment Trust, koja i dan danas nastupa na finansijskim tržištima je formirana 1868.godine u Londonu. Isprva su isključivo ulagali u državne obveznice. Od 1891. godine šire fokus i na ostale finansijske instrumente, prije svega na veoma sigurne obveznice željezničkih kompanija u SAD-u. Pored sjeverno – američkog kontinenta, fond je bio vrlo aktivan i na d rugim f inans i j sk im t rž i š t ima sv i j e ta . On i su p rv i i nves t i c i on i fond i z Ve l i keBritanije koji su počeli da kupuju japanske hartije od vrijednosti i to od 1961. godine. To im j e kasn i j e don i j e lo j oš j ednu l askavu t i tu lu „p rvaka” , a to j e da se n j ihove akc i j e kotiraju od 1987. godine redovno na Tokijskoj berzi. Za svojih 135 godina duge tradicije, fond je ostvario zavidne dugoročne rezultate za svoje akcionare i investitore. Prvi moderni otvoreni fond bio je Massachusetts Investors Trust koji je formiran 1924. godine sa portfoliom od 45 akcija i aktivom od 50 000 dolara. Ovaj fond uveo je koncept koji će uvesti pravu revoluciju u investiranje i investicione kompanije: kontinuelno prodavanje novih akcija i otkupljivanje akcija koje mogu uv i j ek b i t i p roda te p rema t r enu tno j v r i j ednos t i ak t i ve fonda . Ovaj f ond još uvi j ek posluje, ali se danas zove State Street Research i upravlja sa sedam fondova u kojima udjele mogu kupovati svi investitori bez razlike.

1.2. Razvoj investicionih fondova

Osnivanjem mnogobrojnih investicionih fondova i kompanija obogaćena je institucionalna struktura bankarsko finansijskog sektora, povećana konkurentnost, izvršeno tzv. produbljivanje tržišta kapitala i ostvaren potpuno savremen pristup tržišnim transakcijama, što je dovelo do prave

11 Dr Đorđe Đukić, Dr Vojin Bjelica i Dr Života Ristić, „Bankarstvo”, Čugura – Print, Beograd, 2003. str. 24.

3

eksplozije na području razvoja tržišta kapitala.2 Iz tih razloga investicioni fondovi i kompanije predstavljaju najpogodniju formu razvoja i uspješnog funkcionisanja tržišta kapitala.K r a j e m d r u g e p o l o v i n e 1 9 . v i j e k a i p o č e t k o m 2 0 . v i j e k a i n v e s t i c i - - n e kompan i j e poč in ju da se o tva ra ju u većem bro ju , p r i j e svega u Ve l iko j Br i t an i j i (uglavnom u Škotskoj), a potom i u Sjedinjenim Državama, mada su još dugo bile, manje – više, na marginama finansijskih sistema. Većina ovih ranih investicionih kompanija bile su zatvorenog tipa. Od 1860. godine do 1875., do kada je trajao uzlazni berzanski ciklus, u Velikoj Britaniji osnovano je više od 50 kompanija ove vrste. U SAD-u su neke investicione kompanije osnovane još 90–ih godina 19. vijeka, ali ih je sve do 1923. ukupno bilo registrovano svega 15. Nakon toga, uz recesioni t a l as , do 1920. sman j io se i n ter es inves t i c ione j avnos t i za ove in s t i tuc i j e . Od1920., i novog ekspanzionog talasa, raste interes za investicionim kompanijama i u Velikoj Britaniji i u SAD-u. U SAD-u čak doživljavaju snažan bum tokom 20-ih godina XX vijeka, u doba izuzetno rastućeg tržišta. Smatra se da ih je pred slom Njujorške berze 1929. godine bilo oko 400 sa aktivom vrijednom skoro 3 milijarde dolara.Velika ekonomska kriza opustošila je investicione kompanije. Dolar investiran u prosječnu zaduženu investicionu kompaniju jula 1929. vrijedio je 5 centi 1937.godine! Zbog krize gdje su mnoge krahirale i doživjele veliki pad, veoma je uticalo da se 1940. godine njihovo poslovanje zakonski reguliše. «Nacionalna asocijacija investicionih kompanija» u SAD-u osnovana je 1940., tj. iste godine kada je donijet i Zakon o investicionim kompanijama, pod imenom Institut investicionih kompanija(Investment company institute – ICI).Od kraja Drugog svjetskog rata interes u investicione kompanije je oživjeo i umjereno rastao do 60–ih godina po prosječnoj godišnjoj stopi rasta aktive od 18%. Do nešto većeg razvoja investicionih fondova d o l a z i s r e d i n o m i k r a j e m 6 0 -i h , s v e d o e k o n o m s k e k r i z e i z a z v a n e n a f t n i m š o k o v i m a . G e n e r a l n o s e m o ž e k o n s t a t o v a t i d a d o 7 0 . - i h g o d i n a X X v i j e k a i n v e s t i c i o n i f o n d o v i i g r a j u relativno malu ulogu u finansijskom sistemu SAD.

Godine 1972 . osnovan j e p rv i i nves t i c i on i fond t r ž i š t a novca . On i su p r e d s t a v l j a l i m e h a n i z a m u v o đ e n j a d o m a ć i n s t a v a n a t r ž i š t e n o v c a i m o d e l p r e v a z i l a ž e n j a r e s t r i k t i v n e o d r e d b e „ Q ” ( i z Z a k o n a o b a n k a m a iz 1 9 3 3 . ) o l imi t i r an ju pas ivn ih kamatn ih s topa . Pr ikup l j a juć i dovo l jnu ko l i č inu s reds t ava , inves t i c ione kompan i j e t r ž i š t a novca mogle su da u lažu u kamatonosn i j e t zv .džambo depozitne certifikate (jumbo CD’s). Do 1975. već je bilo 35 ovih fondova sa preko 200 000 računa i aktivom oko 4 milijarde američkih dolara. Reganomikasa sa poče tka 80-ih sa v i sokim kra tkoroč n im kamatn im s topama „do l i l a j e u l j e na vatru” pa je već 1982. godine u SAD-u investicionih fondova na tržištu novca bilo oko 450 sa preko 3 miliona računa i aktivom od oko 240 milijardi američkih dolara. Ovakva t endenc i j a ohrabr i l a j e po javu inova t ivn ih š t edn ih š ema, posebno udo m e n u i n v e s t i c i o n i h f o n d o v a k o j i i n v e s t i r a j u u r a z l i č i t e f o r m e o b v e z n i c a . Investicione kompanije pravi bum doživljavaju u 80-tim i 90-tim godinama i to kako u SAD-u, tako i u Francuskoj, Velikoj Britaniji, Njemačkoj, Japanu i drugim zemljama. Danas investicione kompanije predstavljaju jednu od najznačajnijih finansijskih institucija na finansijskom tržištu SAD-a. Njihova aktiva je porasla za više od 12 puta u odnosu na

2 Dr Ivan Đurković, ,, Međunarodne finansije“, Pobjeda a. d., Bar, 2011. str. 70.

4

1980. godinu. To su institucije sa, već duže vrijeme, najdinamičnijom stopom rasta u SAD-u. Njihov broj je u istom periodu povećan sa 250 u 1980. godini n a 3 9 0 0 u 1 9 9 2 . g o d i n i . S r e d i n o m 1 9 9 3 . s a m o u S A D - u b i l o j e v i š e o d 3 3 0 0 investicionih fondova koji posluju na dugoročnom finansijskom tržištu, a već u1994. njihov broj se popeo na oko 4000. Ukupna vrijednost njihove aktive sredinom 1993. na finansijskom tržištu SAD-a iznosila je približno 1,900 milijardi američkih dolara, a krajem 1996. već čitavih 3,539 milijardi američkih dolara. U članstvu ICI-a 30 . ap r i l a 1997 . god ine b i lo j e 6368 o tvorena i 447 za tvorena inves t i c iona fonda . 3

1.2.1. Razvoj uticaja na alokaciju štednje stanovništva

R a z v o j i n v e n s t i c i o n i h f o n d o v a s e m o ž e s a g l e d a v a t i k r o z n e k o l i k o aspekata. Mr Zvonko Burić navodi da su najvažniji aspekti: razvoj pojedinih tipova investicionih fondova u formi investiranja, uticaj na alokaciju štednje stanovništva i uticaj na proces finansijske intermedijacije. Pošto je stanovništvo kao učesnik u finansijskom sistemu označeno kao dominantni suficitar finansijskih sredstava.Otuda je ovom aspektu razvoja investicionih fondova kroz istoriju, posvećena dužna pažnja. Snažan p rodor i nves t i c i on ih fondova na t r ž i š t ima kap i ta la r azv i j en ih zemalja rezultat je naraslog povjerenja stanovništva i njegovih srazmjerno većih preferenci da svoju štednju investira kupujući akcije ovih institucija. To se odnosilo kako na novoformi ranu, t ako i na već akumul i ranu š tedn ju , š to j e u po j ed in im zemljama uslovilo i odgovarajuću redukciju kada su u pitanju drugi tipovi holdinga domaćinstava. Tako je u pojedinim razvijenim zemljama priliv kapitala u sistem investicionih fondova kao i na račune privatnih penzijskih fondova bio povezan sa o d g o v a r a j u ć i m o d l i v o m d e p o z i t a i z s i s t e m a d e p o z i t n i h i n s t i t u c i j a , ka o i s a srazmjernim smanjenjem direktnog investiranja u hartije od vrijednosti i ulaganja u polise osiguranja života kod osiguravajućih kompanija. U SAD-u, na primjer, dio finansijske aktive domaćinstava investiran u akcije investicionih fondova porastao je sa manje od 1% u 1952. na skoro 10% u 1991. godini, dok je u istom periodu učešće penzijskih fondova u finansijskoj štednji domaćinstava poraslo sa 6% na 2 7 % . I s t o v r e m e n o , s v i d r u g i v i d o v i i n v e s t i r a n j a z a b j e l e ž i l i s u p a d uč e š ć a u finansijskoj aktivi domaćinstava. Dakle, poslijeratni period u SAD-u karakteriše rastući t r end , kada j e u p i t an ju a lokac i j a š t edn j e s t anovn iš tva na r ačune i nves t i c ion ih fondova i privatnih penzijskih fondova i, sa druge strane, manje ili više kontinuirani pad učešća drugih tipova holdinga. U tom smislu čini se da rastući značaj upravo poprima konkurencija između penzijskih fondova, investicionih fondova na tržištu kapitala i fondova na novčanom tržištu, što je uslovljeno opštim kretanjima na f i n a n s i j s k o m t r ž i š t u i k r e t a n j i m a k a m a t n i h s t o p a , d o k i z g l e d a d a d e p o z i t n e in s t i tuc i j e i o s igurava juće kompan i j e po lako zaos ta ju u t r c i za mobi l i zac i j omš t e d n j e d o m a ć i n s t a v a . K a o i z u z e t a k p o j a v l j u j u s e s am o o n e g r u p a c i j e domaćinstava koje su u nešto većoj mjeri konzumenti potrošačkih i hipotekarnih kredita (prije svega mlade porodice sa djecom), a što je

3 Dr Dejan Šoškić, ,,Hartije od vrednosti: Upravljanje portfolijom i investicioni fondovi“, Ekonomski fakultet, Beograd, 2000. str. 235.

5

uglavnom povezano sa održavanjem odgovarajućeg depozitnog salda kod pojedinih depozitnih institucija.

2.0. Karakteristike investicionih fondova

Po definiciji investicioni fond predstavlja vrstu institucionalnih investitora koji posredno povezuju emitente i investitore na finansijskom tržištu. Cilj fondova je da, prije svega, obezbijede dodatnu likvidnost na finansijskom tržištu, prikupe sitan slobodan kapital i stave ga u funkciju ekonomskog razvoja.Slobodan kapital prikupljaju emisijom i prodajom akcija ili udjela koji kasnije investiraju na mnogim segmentima finansijskih tržista. Investicioni fondovi su posebni instituti (otvoreni investicioni fond), akcionarska društva (zatvoreni investicioni fond) ili društva sa ograničenom odgovornošću (privatni investicioni fond) koji se nalaze u vlasništvu članova (akcionara), a čijom imovinom upravlja društvo za upravljanje investicionim fondovima, sa ciljem ostvarivanja atraktivnih prinosa za članove, odnosno, akcionare. Vlasnik investicionih jedinica, odnosno, akcija fonda je vlasnik proporcionalnog dijela cjelokupne imovine fonda.Društvo za upravljanje fondovima upravlja fondom kroz donošenje investicionih odluka i vršenje administrativnih i marketinških poslova i aktivnosti. Investicioni fondovi imaju obavezu objavljivanja prospekta na berzi koji mora da sadrži sve informacije na osnovu kojih potencijalni investitori mogu steći jasnu predstavu o investicionom fondu i donijeti najpovoljniju odluku o ulaganju. Prospekt definiše investicionu filozofiju fonda, procjenu rizika trenutnih investicija, određivanje menadžment provizija, prethodne rezultate fonda, politiku otkupa akcija i mnoge druge detalje. Prospekt se ažurira kvartalno kako bi obezbijedio aktuelne informacije potencijalnim investitorima. Generalno svaki fond propisuje minimalni novčani iznos koji treba inicijalno uložiti u fond i kasnije dodatne iznose. Obično je ova suma koju kasnije treba uložiti znatno manja.Sa stanovišta strategije ulaganja, fondovi su opredijeljeni za jednu od niza varijanti između aktivnog i pasivnog upravljanja. Pasivno upravljanje fondovima podrazumijeva jednostavno repliciranje i praćenje indeksa kao pokazatelja kretanja cijena hartija od vrjednosti cijelog tržišta ili određenih tržišnih segmenata.Znatno zahtjevniji pristup upravljanju je aktivni pristup. Menadžeri ovakvih fondova, na bazi praćenja i analiza performansi svih učesnika na tržištu, realizuju odabrani cilj, putem strategije maksimiziranja rasta, visokih prihoda, uravnotežene strategije itd.

Za investitore je bitno da se menadžeri fondova pridržavaju zvanično objavljene strategije.Odluke o ulaganju imovine investicionog fonda donosi portfolio menadžer, koji je za to dobio dozvolu Komisije za hartije od vrijednosti, nakon polaganja stručnog ispita. Društvo za upravljanje mora da angažuje najmanje jednog portfolio menadžera koji će upravljati investicionim fondom, portfolio menadžer može upravljati samo jednim investicionim fondom.

2.1. Prednosti ulaganja u investicione fondoveKroz ulaganje sredstava u investicioni fond svakom investitoru omogućen je jednostavan

pristup tržištu kapitala. Sredstvima upravljaju ovlašćeni stručnjaci, portfolio menadžeri, dok je za uspješno individualno ulaganje potrebno biti odličan poznavalac finansijskog tržišta i aktivan učesnik u dinamičnim kretanjima tržišta.

6

Ulaganjem sredstava u otvorene investicione fondove, investitori dobijaju profesionalnu uslugu ulaganja njihovih sredstava u finansijske instrumente, kao što su obveznice, akcije, komercijalni zapisi itd.

* Manji rizik za ulagača –Sigurnost imovine ulagača je zagarantovana, jer su sredstva raspoređena u različite hartije od vrijednosti. Sa većom diversifikacijom investicija, povećava se bezbjednost i smanjuje rizik ukupne investicije.

* Niži troškovi trgovanja – Portfolio menadžeri investicionih fondova mogu imovinu rasporediti (diversifikovati) u više različitih hartija od vrijednosti po nižoj cijeni nego što bi to mogla uraditi većina investitora. Prosječni ulagač ne bi mogao dobiti takve uslove i cijene trgovanja, osim u slučaju da već na početku ima visok iznos novca.

* Profesionalno upravljanje –Prilikom investiranja u investicione fondove nije potrebno da ulagač prati događaje i kretanja cijena na berzi, jer se za to brinu kvalifikovani stručnjaci. Imovinom investicionog fonda upravljaju kvalifikovani portfolio menadžeri koji iza sebe imaju rad na poslovima berzanskih analitičara. Oni imaju za cilj dostizanje natprosječne uspješnosti investicionog fonda kroz: permanentnu edukaciju, kontinuirano istraživanje kretanja cijena na berzama i finansijskim tržištima, kretanja u privredama, industrijama i preduzećima. Portfolio menadžeri upravljaju imovinom investicionog fonda tako da bude diversifikovana, kako ulagači u investicionom fondu ne bi preuzimali preveliki rizik. Imovinom sve vrijeme upravljaju u okvirima jasne investicione politike pojedinačnog investicionog fonda.

* Visoka likvidnost sredstava - Sredstva u investicionim fondovima nisu vezana, tako da ih ulagač može u svako doba podići i brzo promeniti u gotovinu. Ovo je naročito važno kada su ulagačima sredstva hitno potrebna zbog iznenadnog gubitka prihoda ili neočekivanih troškova. DZU mora novac prenijeti na račun ulagača najkasnije u roku od pet radnih dana od dana prijema pismenog zahtjeva za isplatu.

* Ušteda vremena - Kod ulaganja u investicione fondove ulagači štede vrijeme koje bi potrošili kada bi direktno investirali u hartije od vrijednosti. Izbor hartija od vrijednosti i propratnih aktivnosti tako prepuštaju društvu koje upravlja investicionim fondom.

* Jednostavnost investiranja - Investiranje u investicione fondove je u odnosu na direktne investicije u hartije od vrijednosti relativno jednostavno, jer podnosilac zahtjeva ne treba ništa drugo da radi osim da izabere odgovarajući investicioni fond, popuni, potpiše i preda pristupnu izjavu i na račun investicionog fonda transferiše sredstva. Za sve ostalo će se pobrinuti investicioni fond, odnosno njegov portfolio menadžer.

* Regulativa i nadzor - Kontrolu nad radom investicionih fondova i društava za upravljanje sprovodi Komisija za hartije od vrijednosti (KHOV). Obavezne su godišnje revizije investicionih fondova i društava za upravljanje od strane nezavisnih revizorskih firmi. Bitno je naglasiti da je imovina investicionih fondova potpuno odvojena od imovine društava za upravljanje (bankarski račun, račun hartija od vrednosti, materijalizovane hartije od vrednosti). DZU samo upravlja fondom. U slučaju nepravilnosti u obavljanju djelatnosti upravljanja investicionim fondom, DZU se

7

može oduzeti investicioni fond, prenijeti na novog upravljača ili se fond likvidira (unovči se imovina fonda) i sredstva se podijele ulagačima.

* Dostupnost - štednja u investicionim fondovima je na raspolaganju pravnim i fizičkim licima i maloljetnicima. Minimalna uplata je određena za svaki fond pojedinačno. Uobičajena je visina minimalne uplate, vrijednost investicione jedinice uvećana za provizije. Investitori između sebe imaju jednaka prava bez obzira na iznos uloženih sredstava, jer njihov odnos ne zavisi od visine uloženih sredstava (za razliku od npr. depozita u bankama, gdje veći iznosi imaju bolje kamatne stope). Zato je investicioni fond posebno pogodan za periodične uplate relativno malih iznosa. Ulagači mogu štedjeti u skladu sa svojim mogućnostima.

* Preglednost poslovanja – Vrijednosti investicionih jedinica otvorenih investicionih fondova se svakodnevno objavljuju u tabeli vrijednosti na internet sajtu www.investicioni-fondovi.com. Društva za upravljanje moraju u skladu sa zakonodavstvom objaviti vrijednosti investicionih fondova u dnevnim novinama, na oglasnoj tabli u prostorijama DZU i na internet prezentacijama. DZU su takođe u obavezi da prave periodične izveštaje u kojima prikazuju gdje su sredstva fonda uložena (pozicije portfolija investicionog fonda).

* Zaštita ličnih podataka - U Srbiji je jedna od manje prijatnih karakteristika investiranja u akcije ta što je knjiga akcionara javno dostupna i svako je može vidjeti u Centralnom registru hartija od vrijednosti (CRHOV). U njoj se jasno vidi koliko akcija određene kompanije posjeduje neki akcionar, što za sve veći broj vlasnika predstavlja problem. Za razliku od situacije sa akcionarima, ulagači u investicione fondove nemaju straha da bi neko mogao da vidi koliko novca (vlasništva) imaju uloženo. Investicione jedinice za razliku od akcija nisu vođene kod CRHOV pa se tako ni ne može vidjeti struktura

2.2. Dokumenti investicionog fondaInvesticioni fond ima prospekt, skraćeni prospekt, pristupnicu i zahtjev za otkup investicionih jedinica.Prospekt fonda je dokument otvorenog ili zatvorenog investicionog fonda, koji se prije učlanjenja u fond investitoru obavezno stavlja na uvid. Svrha prospekta je da investitoru pruži informacije o društvu za upravljanje, fondu kojim ono upravlja, glavnim rizicima i strukturi ulaganja tog fonda. U njemu se nalaze informacije o:investicionom fondu,društvu za upravljanje,naknadama i troškovima,datumu izdavanja prospekta.

Veoma je važno da svaki potencijalni investitor pročita i razumije sadržaj prospekta kako bi bio u potpunosti upoznat sa uslovima koje fond nudi kao i rizicima i troškovima ulaganja.Skraćeni prospekt se isključivo koristi radi oglašavanja investicionog fonda i mora odgovarati sadržini prospekta. Prospekt mora sadržati sve informacije na osnovu kojih potencijalni investitori mogu steći jasnu predstavu o investicionom fondu i donijeti najpovoljniju odluku o ulaganju. Prilikom pristupanja investicionom fondu, lice koje pristupa potpisuje izjavu kojom potvrđuje da u potpunosti razumije prospekt, kao i vrste i način naplaćivanja naknada.

8

Tekst prospekta i skraćenog prospekta ne smije sadržati netačne podatke, odnosno, podatke koji mogu stvoriti pogrešnu predstavu u pogledu vrijednosti imovine investicionog fonda, vrijednosti investicionih.Kada nastupe značajnije promjene uslijed kojih podaci u prospektu i skraćenom prospektu ne odgovaraju stvarnom stanju, društvo za upravljanje je dužno da, u roku od tri dana od dana nastanka takvih okolnosti, dostavi Komisiji, radi davanja odobrenja, izmijenjeni prospekt investicionog fonda.

3.0. Neto vrijednost aktive fonda i cijene akcija (udjela) fonda

Neto vrijednost aktive investicionog fonda po akciji predstavlja osnovni pokazatelj investicionog fonda. Ovim pokazateljem se determiniše vrijednost koja realno pripada jednoj akciji investicionog fonda. Množenjem cijena hartija od vrijednosti na kraju radnog dana finansijske berze, sa količinom hartija od vrijednosti koje su u portfelju investicionog fonda, te njihovim sabiranjem sa ostalom aktivom dobija se ukupna vrijednost aktive fonda. Kada se ukupna vrijednost aktive fonda umanji za obaveze fonda i podijeli sa brojem akcija fonda koje su u opticaju, dobija se neto vrijednost aktive fonda po akciji.Neto vrijednost aktive fonda može se prikazati na slijedeći način:

NAV = (Ukupna vrijednost aktive fonda – Obaveze fonda)/Broj akcija fonda

Pošto se akcije otvorenih investicionih fondova kontinuirano otkupljuju i prodaju po cijeni bliskoj NAV i za njih ne postoji sekundarno tržište, kod njih ne postoji diskont niti premija kao što je slučaj kod zatvorenih investicionih fondova. Kod zatvorenih fondova akcije se prodaju na sekundarnom tržištu kao i akcije svakog drugog javnog akcionarskog društva. Ukoliko je cijena njihovih akcija niža od NAV onda se kaže da se prodaju uz diskont, a ukoliko je veća onda se akcije ovakvih fondova prodaju uz premiju.

3.1. Sigurnost i riziciInvestiranje u investicioni fond za ulagača predstavlja sigurnu investiciju iz slijedećih razloga:

• Sredstva fonda se investiraju u različite hartije od vrijednosti (akcije, obveznice, trezorske zapise, ...) različitih emitenata sa ciljem postizanja što veće diversifikacije sredstava i smanjenja ukupnog rizika ulaganja.

• Komisija za hartije od vrijednosti (KOHV) kontroliše rad Društva za upravljanje i upravljanje imovinom investicionog fonda.

• Zakon o investicionim fondovima koncipiran je u skladu sa najboljim međunarodnim praksama u regulisanju ovih institucija. On predviđa niz kontrolnih mehanizama kojima se povećava sigurnost investicionih fondova a investitore štiti od prevara i zloupotreba. Tako na primjer, Komisija odobrava akcionare sa učešćem iznad 10% i upravu društava za upravljanje, sredstva fondova su potpuno odvojena od imovine društva i čuva ih kastodi banka koja kontroliše obračun vrijednosti imovine fonda i utvrđuje da je investiranje imovine u skladu sa prospektom fonda.

9

• Reklamni materijali treba da ispune određene standarde i da na korektan način informišu potencijalne investitore.

• Uzimajući u obzir da se imovina otvorenih investicionih fondova sastoji od većeg broja investicija, uticaj jedne negativne investicije na cjelokupni investicioni fond ne može biti veliki.

• Veći broj investicija u hartije od vrijednosti preduzeća sa visokim kreditnim rejtingom i odgovarajuća diversifikacija ovih investicija pruža investitorima sigurnost ulaganja. Regulativa može da doprinese da investitor bude adekvatno informisan o rizicima investiranja u određeni fond, ali na njemu je investiciona odluka, i rizik izabranog fonda snosi sam. Kako ne postoje ograničenja u pogledu visine prinosa tako ne postoje ograničenja ni nivoa gubitka. Zato je bitno da građani razumiju rizike i da mogu da procijene da li im fondovi uopšte odgovaraju, a ako im odgovaraju, da izaberu one vrste koje odgovaraju njihovim životnim prioritetima.Uspješnost fonda ne može biti zagarantovana i prethodno poslovanje fonda nije garant budućih rezultata. Ulaganjem u investicioni fond investitor se izlaže određenom riziku, a u zavisnosti od toga koliko je spreman rizikovati, može se odlučiti za vrstu fonda koja mu najviše odgovara. Fondovi sa rizičnijim ulaganjima potencijalno imaju i veće prinose, dok fondovi sa relativno konzervativnom politikom ulaganja, kao što su fondovi očuvanja vrijednosti, imaju manje prinose, ali ulaganjem u njih investitor se izlaže i manjem riziku.

Rizici predstavljaju vjerovatnoću nastanka negativnih efekata na poslovni i finansijski položaj fonda. Rizici mogu biti sistematski i nesistematski. Sistematski rizik je onaj na koji upravljač nema uticaj, ili ima vrlo mali, jer se sa diversifikacijom ulaganja taj rizik ne može izbjeći. Nesistematski rizik je onaj koji se može ograničiti diversifikacijom i odgovarajućim izborom ulaganja. Rizik portfelja se mjeri sa koeficijentom beta portfelja, koji pokazuje sistematski rizik i osjetljivost portfolia na promjene cijelog tržišta hartija od vrijednosti. Kada je beta koeficijent manji od 1 znači da je njegov prinos manje volatilan od prinosa ukupnog tržišta, i sa tim i manje rizičan. Ukoliko je beta koeficijent portfelja veći od 1, to znači da je portfelj agresivniji i više rizičan. Cilj nam je da je struktura hartija u portfoliju takva da je beta koeficijent manji ili jednak 1.Rizik ulaganja fonda u odredjene hartije od vrijednosti zavisi i od spoljnih faktora na koje fond ne može uticati i oni mogu biti:

Rizik promjene cijene Imovina fonda ulaže se u razne finansijske instrumente.Cijena tih hartija od vrijednosti podložna je raznim uticajima tržišta i poslovne politike preduzeća (izdavaoca), a o kojima na kraju zavisi prinos fonda. To podrazumijeva da pad cijene bilo koje hartije od vrijednosti u koji je uložena imovina Fonda, može dovesti do pada prinosa fonda. Kroz diversifikaciju portfelja fonda, društvo će nastojati da smanji ovaj rizik na najmanju moguću mjeru.

Rizik promjene kursa (valutni rizik) S obzirom da imovina fonda može biti uložena u finansijske instrumente koji su denominirani u različitim valutama, postoji rizik od promjene vrijednosti tog dijela imovine, samo zbog promjene odnosa kursa izmedju pojedine valute u odnosu na EURO, tj. na obračunsku jedinicu u

10

kojoj se mjeri prinos fonda. U ovom slučaju društvo će, da bi zaštitilo investitore od ovog rizika, primjenjivati različite metode koje štite imovinu od valutnog rizika.

Kreditni rizik Kreditni rizik predstavlja mogućnost da izdavalac hartija od vrijednosti ili drugog finansijskog instrumenta, u koji je uložena imovina Fonda, na dan dospijeća tog vrijednosnog papira ili instrumenta neće moći da izvrši svoju obavezu. Takav razvoj događaja bi negativno uticao na vrijednost imovine Fonda, ali i na likvidnost imovine Fonda.Društvo će nastojati da smanji kreditni rizik kroz ulaganje u finansijske instrumente kod provjerenih i visoko kvalitetnih izdavaoca, te kroz diversifikaciju imovine fonda.

Rizik promjene poreskih propisa Rizik promjene poreskih stopa podrazumijeva mogućnost da zakonodavna vlast promijeni poreske propise na način koji bi negativno uticao na poslovanje fonda, odnosno, da porast vrijednosti imovine fonda postane oporeziv, kroz porez na dobit ili dohodak.Rizik promjene poreskih propisa potpuno je izvan uticaja društva za upravljanje fondovima. Rizik likvidnosti Rizik likvidnosti predstavlja vjerovatnoću nastanka negativnih efekata na sposobnost društva za upravljanje fondom da ispunjava svoje dospjele obaveze. Društvo svakodnevno mora raspolagati dovoljnim iznosom likvidnih sredstava i posebno voditi računa o ročnoj strukturi imovine i obaveza.

Operativni RizikOperativni rizik predstavlja vjerovatnoću nastanka negativnih efekata na poslovni i finansijski položaj društva za upravljanje fondom, i to u radu zaposlenih, neodgovarajućih unutrašnjih procedura i procesa, neadekvatnog upravljanja informacionim sistemom i drugim sistemima, kao i zbog nepredvidivih eksternih događaja . Sa dobro postavljenim procedurama i internim kontrolama, taj rizik se uspješno izbjegava.

4.0. Vrste investicionih fondova

Sa aspekta specifičnosti funkcionisanja razlikujemo:1.Otvorene investicione fondove2.Zatvorene investicione fondove3.Privatne investicione fondove

Otvoreni investicioni fond – funkcioniše po principu prikupljanja novčanih sredstava putem izdavanja investicionih jedinica i otkupa investicionih jedinica na zahtjev člana fonda. Nema svojstvo pravnog lica, a njime upravlja drustvo za upravljanje. Broj vlasnika investicionih jedinica u fondu i vrijednost imovine fonda se konstantno mijenjaju. Otvoreni fondovi ulažu u likvidne hartije od vrijednosti kojima je moguće svakodnevno odrediti tržišnu vrijednost, a investitori mogu svakodnevno ulagati sredstva ili ih povlačiti iz fonda.

Zatvoreni investicioni fond – je pravno lice organizovano kao otvoreno akcionarsko društvo, a novčana sredstva prikuplja prodajom akcija putem javne ponude. Zatvoreni fondovi emituju fiksan

11

broj akcija koje kotiraju na berzi i ne vrše otkup akcija od svojih članova, već ih oni moraju prodati na sekundarnom, berzanskom ili van-berzanskom tržištu.

Privatni investicioni fond – je namijenjen velikim i profesionalnim investitorima čiji se kapital prikuplja od unaprijed određenih investitora bez javnog poziva. Privatni fondovi moraju ugovorom povjeriti upravljanje društvu za upravljanje.Uobičajeno je da privatne fondove osniva grupa investitora koja ulaže značajan, unaprijed dogovoren, iznos sredstava, koja se zatim investiraju u skladu sa prethodno definisanom strategijom. Privatni fondovi se često koriste kao izvor finansiranja tek osnovanih kompanija koje imaju, po procjeni fonda, dobru poslovnu ideju i potencijal za rast.

Sa aspekta predmeta ulaganja investicioni fondovi mogu biti:1. novčani;2. obveznički;3. mješoviti;4. akcionarski.

Novčani fondovi ulažu u kratkoročne hartije od vrijednosti. Za njih su karakteristične vrlo niske oscilacije cijena, ali su i prinosi niski. Interesantni su investitorima koji ulažu na kratak rok.

Obveznički fondovi ostvaruju nešto veće prinose u odnosu na novčane uz relativno nizak rizik. S obzirom na veliki broj i raznolikost obveznica prisutna je i specijalizacija ovih fondova za ulaganje u pojedine obveznice.

Mješoviti fondovi kombinuju ulaganja u redovne akcije i hartije od vrijednosti sa fiksnim prihodom. Manje su rizični u odnosu na akcijske fondove ali imaju i niži prinos.

Akcionarski fondovi ulažu u akcije pojedinih preduzeća. Spadaju u najrizičnije među investicionim fondovima jer podliježu skokovitim promjenama cijena, mogu postići visoke prinose ali i ostvariti visoke gubitke.

Sa aspekta investicionog cilja ulaganja razlikujemo:1. Fond očuvanja vrijednosti;2. Fond prihoda;3. Fond rasta;4. Balansirani fond.

Fond očuvanja vrijednosti ulaže u kratkoročne dužničke hartije od vrijednosti i novčane depozite. Ovi fondovi teže očuvanju vrijednosti uloga, odnosno, zaštiti od inflacije. Ovo su fondovi sa najnižim rizikom. Ulaganjem u ove fondove neće se ostvariti visoki prinosi, ali se neće morati ni strijepiti za očuvanje vrijednosti uloga. Prinosi ovakvih fondova su obično nešto veći od inflacije i kamata na depozite kod banaka.

Fond prihoda ulaže najmanje 75% svoje imovine u dužničke hartije od vrijednosti. Iako vrijednost uloga može porasti, osnovni cilj ovih fondova je da obezbijede redovne prihode svojim članovima. Zbog toga, u ove fondove uglavnom ulažu konzervativni investitori, starije osobe

12

kojima ovi fondovi mogu obezbijediti dopunu prihoda od penzija i investitori koji žele da smanje rizik svog portfolia. Ovi fondovi ostvaruju prihod koji je veći od fondova očuvanja vrijednosti uz veći nivo rizika. Rizičnost ovih fondova može se drastično razlikovati u zavisnosti od izdavaoca hartija od vrijednosti u koje ulažu. Pored toga, ovi fondovi su izloženi riziku kretanja kamatnih stopa - kada kamatne stope rastu, vrijednost fondova prihoda se smanjuje.

Balansirani fond ulaže 85% imovine u vlasničke i dužničke hartije, sa tim što u dužničke hartije od vrijednosti ulaže najmanje 35%, a najviše 65%. Cilj ovih fondova je da obezbijede mješavinu sigurnosti, prihoda i rasta uloženih sredstava. Ovi fondovi su prikladni za investitore koji su zainteresovani za umjeren rast vrijednosti uloga uz umjeren rizik.

Fond rasta ulaže najmanje 75% vrijednosti svoje imovine u vlasničke hartije od vrijednosti. Cilj ovakvih fondova je da obezbijede visoke prinose na srednje ili duže staze. Takvi fondovi ulažu najveći dio svoje imovine u akcije čime su i rizičniji od prethodnih fondova. Međutim, rizičnost ovih fondova se može značajno razlikovati u zavisnosti od karakteristika preduzeća u koje ulažu i investicione strategije. U ove fondove prvenstveno ulažu mlađe osobe i investitori koji su spremni da prihvate visok investicioni rizik.

5. 0. Podjela prema ciljevima investiranja

Drugi k r i t e r i j um u pod je l i i nves t i c i on ih kompan i j a p reds tav l j a j u c i l j ev i i strategije investiranja na pojedinim segmentima finansijskih tržišta. U pogledu c i l j e v a i n v e s t i r a n j a p o s t o j e v e l i k e r a z l i k e i z m e đ u f o n d o v a . N a t a j na č i n s e potencijalnim investitorima nudi širok dijapazon investicionih alternativa i različitih kombinac i j a p r inosa i r i z ika . Po j ed in i f ondov i inves t i r a ju u obvezn i ce , d rugi u instrumente akcijskog kapitala, treći u kratkoročne instrumente tržišta novca, itd. U okviru svake od pomenutih grupa moguće je vršiti detaljnije podjele – na one koji investiraju u rast kapitalnih dobitaka; one koji očekuju rast dividendi; kombinacije, itd.Nekoliko karakterističnih vrsta investicionih fondova u zavisnosti od ciljeva investiranja su:

5.1. Investicioni fondovi koji investiraju u akcije

Postoji više različitih vrsta u zavisnosti od konkretnih ciljeva:

a.Fondovi rasta (growth funds) ili takozvani „go-go” fondovi – koji su orijentisani na velike stope rasta i ostvarivanje visokih kapitalnih dobitaka u dugom roku. Njima prioritet nije dividenda (obično se na takve akcije ostvaruje manje od 2% godišnje dividende), već rast cijena. Naravno, takvi ciljevi investiranja nose i visoke stope rizika, o čemu investitori posebno moraju da vode računa. b.Fondovi agresivnog rasta (aggressive growth funds) – čiji je cilj brz kapitalni rast. Pokušavaju da pronađu akcije malih brzo rastućih kompanija i da ostvare kapitalni dobitak u relativno kratkom periodu vremena. Nivo rizika je izuzetno visok.

13

c.Fondovi prihoda i rasta (income and growth funds) – predstavljaju neku v r s t u s r e d n j e v a r i j a n t e i z m e d j u v i s o k o g p r i n o s a i n i s k o g r i z i k a . Orijentacija ovih fondova je da maksimiraju stope prinosa, a da opet i zb j egnu suv i š e ve l i k i r i z ik . Zbog toga uglavnom inves t i r a ju u akc i j e velikih, poznatih i sigurnih firmi (blue chip corporation).

d . I n d e k s n i f o n d o v i ( i n d e x f u n d s ) k o j i s u o r i j e n t i s a n i k a t o m e d a v la sn ic ima ponude p r ihode ko j i ć e p r ib l i žno b i t i j ednak i p ros j eč nom prinosu na tržištu. Zbog toga, struktura portfolija ovih fondova je vrlo s l i č n a s a s t a v u v o d e ć i h t r ž i š n i h i n d e k s a . P o n e k a d j e m o g u ć e d a i nves t i c ion i fondov i u lažu i u f j učer se na t r ž i š ne i ndekse , kako b i ostvarili profit za svoje vlasnike. Kod ovih fondova postoje aktivne i pas ivne menadžerske s t r a t egi j e . Pas ivan menadžmen t zadržava s t r uk tu ru por t fo l i j a na n ivou t r ž i šn ih i ndeksa i obezb j eđu j e p r ihod p r ib l i žno j ednak p ros j eč nom. Akt ivan menadž men t j e usmjer en ka kreiranju takvih portfolija akcija koji će donositi superiorniji prinos u odnosu na tržišni prosjek.e. Specijalizovani fondovi (specialized funds) – koji su specijalizovani za investiranje samo u specifičan tip akcija kompanija određene privredne grane ili oblasti. Na primjer, mogu se sresti fondovi specijalizovani za i n v e s t i r a n j e u : a k c i j e z l a t n i h r u d n i k a , f a r m a c e u t s k u i n d u s t r i j u , kompju te r sku indus t r i j u i tome s l i čno . Smat ra se da na jveć e s tope prinosa ostvaruju investicioni fondovi koji su specijalizovani za akcije f i rmi i z s l i j edeć ih d j e la tn os t i : zd ravs tva , f inans i j sk ih us luga , v i soke t eh no logi j e , hemi j ske indus t r i j e , f a rmaceu t ike , hemi j ske indus t r i j e , rudnika zlata, male firme, itd.

f .Sektorsk i fondovi ( s ec to r f unds ) – ko j i su skoncen t r i s an i da i nves t i r a ju u određene segmente ili sektore tržišta.

g . I n t e r n a c i o n a l n i f o n d o v i ( i n t e r n a t i o n a l f u n d s ) č i j i j e o s n o v n i c i l j d a ulažu u akcije inostranih kompanija. Pri tome, mogu se fokusirati na tačno određenu zemlju, region (posebnu vrstu mogu da čine zemlje u tranziciji), privredne oblasti ili sektore.

h . G l o b a l n i f o n d o v i ( g l o b a l f u n d s ) k o j i s e r a z l i k u j u u od n o s u n a internacionalne fondove po tome sto se njihov portfolio može sastojati iz kombinacije i ino i domaćih hartija. Drugim riječima, ovi fondovi prave takvu kombinaciju akcija koja donosi najveći mogući prinos vlasnicima bez obzira odakle akcije potiču.

i . B a l a n s i r a n i f o n d o v i ( b a l a n c e d f u n d s ) k o j i i m a j u c i l j d a o s t v a r e osrednje stope prinosa uz vrlo prihvatljiv nivo rizika. Zato se portfolio balansira investiranjem u akcije ali i obveznice. Vrlo često proporcija može biti 60:40 u korist akcija.

j .Mul t i fond ovi (mul t i funds) ko j i p reds t av l j a ju korak ka d rugim vrs tama fondova. Riječ je o fondu u okviru koga investitor može da bira između većeg broja različitih

14

akcija. Oni pomalo liče na grupe fondova, što se označava pojmom – familija fondova, koje sa svoje strane predstavljaju j e d n o m j e s t o z a i z b o r p r a v e i n v e s t i c i o n e a l t e r n a t i v e ( o n e s t o p shopping).

5.2. Investicioni fondovi koji investiraju u instrumente duga

Riječ je o fondovima koji imaju vrlo oprezan pristup u investiranju. Njihov osnovni cilj je da se očuva vrijednost kapitala i da se ostvare određeni pozitivni realni prinosi u budućnosti. U okviru ove grupe moguće je razlikovati više vrsta fondova:

a) Fondovi koji ulažu u državne hartije od vrijednosti sa fiksnim prihodom –Cilj ovih fondova je da investitorima donose siguran (gotovo bez rizika),mada ne suviše visok prinos.

b) Fondovi koji investiraju u obveznice firmi – cilj je ostvarivanje takođe vrlo sigurnih prinosa, ali u nešto većem obimu nego kod prethodne grupe fondova.c) Fondovi koji investiraju u takozvane „junk” obveznice, to jest obvezniceniskog ranga. Strategijska orijentacija ovih fondova je da se postignu š to v i š e s tope p r inosa pu tem inves t i r an ja u obvezn i ce sa v i sok im kamatnim stopama. Međutim, takvi ciljevi su praćeni i sa mnogo višim nivoom rizika.

d ) F o n d o v i k o j i i n v e s t i r a j u u k o n v e r t i b i l n e o b v e z n i c e – k o j e d a j u mogućnost zamjene u preferencijalne ili obične akcije. Cilj ovih fondova je obezbjeđivanje relativno sigurnih prinosa, uz postojanje mogućnosti d a s e k r o z u s p j e š n o o b a v l j e n u k o n v e r z i j u i n v e s t i t o r i m a o m o g u ć i ostvarivanje što viših stopa prinosa.

e) Fondovi koji investiraju u obveznice lokalnih organa vlasti, tzv. municipalne obveznice-Orijentacija je da se ostvari niz poreskih olakšica i prednosti za vlasnike.

f)Međunarodni fondovi – slično kao i kod akcija, i kod obveznica postoje internacionalni fondovi koji su fokusirani na investiranje u obveznice na medjunarodnom finansijskom tržištu.

6.0. Oblici u kojima investicioni fond investira novac ulagača

Imovina fonda se može ulagati u dužničke hartije od vrijednosti, hartije od vrijednosti koje izdaju međunarodne finansijske institucije, hipotekarne obveznice, hartije od vrijednosti koje izdaju domaća i strana pravna lica, a kojima se trguje na teritoriji Republike Srbije, depozitne potvrde, novčane depozite, finansijske derivate, akcije zatvorenih fondova, akcije investicionih fondova, akcije akcionarskih društava, društava sa ograničenom odgovornošću, udjele ortačkih i komanditnih društava registrovanih u Republici Srbiji i nepokretnosti.

15

Investiranje u inostranstvo je dozvoljeno u akcionarska društva sa sjedištem u državama članicama EU, OECD, odnosno, susjednim državama, kojima se trguje na organizovanim tržištima u tim zemljama. U inostranstvu se može ulagati samo u likvidne hartije od vrijednosti kojima se redovno trguje na organizovanom tržištu državama članicama EU, OECD-a, odnosno, susjednim državama, s tim da najmanje 50% tako uloženog iznosa mora biti investirano u hartije od vrijednosti kojima se trguje na listingu u navedenim državama.

7.0. Finansiranje preduzeća sredstvima investicionog fonda

Jedan od načina finansiranja preduzeća je bankarski kredit. Međutim, ovaj vid finansiranja nije jedini i ne odgovara baš svakoj situaciji. Alternativa bankarskim kreditima je „equity" način finansiranja, odnosno, ulaganje u kapital, koji je u određenim situacijama podobniji nego bankarski kredit. Ovakav vid finansiranja obezbjeđuju takozvani „private equity" (PE), odnosno, „venture capital" (VC) fondovi koji ulažu u privatne firme sa jakim potencijalom za rast.

Finansiranje preko investicionih fondova nije isto što i bankarski kredit, zato što ova vrsta fondova ulaže u vlasničku strukturu firme (kapital), što znači da fond svojim novcem kupuje dio vlasništva nad kompanijom. Fondovi investiraju u kompaniju sa ciljem da joj pomognu da se brzo razvije i da nakon određenog vremena (obično 3-7 godina) proda svoj udio i ostvari profit. Oni svoj kapital investiraju bez stvarne garancije da li će i kada povratiti svoj novac. Za razliku od njih, banke pozajmljuju novac na određeni vremenski period sa tačno definisanom profitnom stopom (kamatom). Obaveze po osnovu te kamate, kao i po osnovu glavnice, firma mora da ispunjava bez obzira na to da li joj dobro ide ili ne.

Prednost kredita koji se uzima od banke je to što je cijena kapitala (profit) koju banke očekuju obično manja od onog koji očekuju fondovi, ali je i rizik koji banke preuzimaju manji. Obaveze po osnovu kredita opterećuju novčane tokove firme tokom cijelog vremenskog perioda trajanja kredita, dok se dividenda koja se isplaćuje vlasnicima isplaćuje samo ako je profit ostvaren.U slučaju da firma posluje uspješno, bankarski dug djeluje kao pogodan način finansiranja. Međutim, ako dođe do krize u poslovanju i firma ne može da isplaćuje rate vezane za kredit, banka obično traži naplatu svojih potraživanja kroz restrukturiranje ili čak kroz likvidaciju firme (pri čemu dolazi do prodaje obezbijeđenja). Fondovi, s druge strane, ostaju uz firmu i pomažu joj da se izvuče iz problema. Postoji i situacija gdje se jedna firma sa dobrim poslovanjem toliko prezaduži bankarskim kreditima da banka zbog svojih kreditnih kriterijuma ne može više da je finansira. U toj situaciji private equity je odlično rješenje. Finansijska injekcija od strane PE fonda povećava kapital kompanije i time utiče na poboljšanje njenog finansijskog stanja. Kapacitet te firme za novo zaduženje raste i banka je ponovo u situaciji da dodatno finansira njen rast.

8.0. Investicioni fondovi na osnovu načina kupovine i prodaje njihovih akcija

Kao sto smo već istakli, razlikujemo otvorene (open-end investment companies) i zatvorene fondove. Većina zajedničkih fondova je otvorena. To znači da fond prodaje onoliko udjela u fondu koliko investitori žele da kupe. U stvari, ovi fondovi su najčešća forma zajedničkih (investicionih) fondova na finansijskom tržištu, dominiraju i po brojnosti i po aktivi kojom raspolažu.

16

Osnovni zadatak otvorenih fondova jeste da stalno prodaju akcije zainteresovanim investitorima, ali i da ih i na njihov zahtjev otkupljuju. Da bi otvoreni fond u svakom trenutku mogao da okupi ponudjene hartije od vrijednosti investitora, mora posjedovati visok stepen likvidnosti, a to prije svega, postiže plasmanom u hartije od vrijednosti kojima se aktivno trguje na sekundarnom tržištu. Za razliku od zatvorenih investicionih fondova koji se ne reklamiraju, otvoreni fondovi imaju veoma velike troškove reklame, stalno nastojeći da privuku nove akcionare, povećaju prodaju akcija, kapital, ali i proviziju za upravljanje portfoliom.

Zatvoreni investicioni fondovi (closed-end investment companies) posluju sa fiksnim brojem emitovanih akcija i uglavnom ne emituju nove akcije. Po strukturi kapitala slični su sa bilo kojom drugom nefinansijskom korporacijom, s tim da zatvoreni fondovi investiraju u finansijsku, a pomenute korporacije u realnu aktivu. Akcijama zatvorenog fonda se aktivno trguje na sekundarnom tržištu, izmedju investitora, kao i sa svim drugim običnim akcijama. Kada se akcije jednom emituju, fond se više ne uključuje u transakcije. U tome se i sastoji osnovna razlika izmedju zatvorenog i otvorenog fonda.

S obzirom da zatvoreni fondovi posluju sa fiksnim kapitalom, ne moraju u svakom trenutku imati na raspolaganju likvidna sredstva kojima bi odgovorili na zahtjeve akcionara za povlačenjem sredstava. To je razlog što su portfolio menadžeri u zatvorenom fondu manje izloženi pritiscima i mogu da se opredijele za agresivnu tržišnu strategiju, investirajući u nepoznate atraktivne hartije od vrijednosti, kojima se možda ne trguje aktivno.

Prema tome, oni ne moraju stalno da razmišljaju o tokovima novca i kako pronaći nove investicije, već se više koncentrišu na sliku portfolia hartija od vrijednosti.Budući da se akcijama zatvorenog fonda trrguje na otvorenom tržištu, menadžeri su izloženi dodatnim pritiscima tržišta, koje posmatra i ocjenjuje uspješnost nekog fonda i njegov portfolio. Iz te tačke gledano, akcije zatvorenog fonda nisu determinisane isključivo vrijednošću neke aktive, već i odnosima ponude i tražnje na tržištu. U zavisnosti od investicionih očekivanja i tržišnih izgleda, cijene akcija zatvorenog fonda odstupaju za diskont ili premiju u odnosu na neto aktive.

Investiranje u zatvoreni investicioni fond može biti odličan način za ostvarivanje visoke stope prinosa. Na primjer, ako se akcije kupuju uz diskont od 20%, plaća se samo 80 centi za svaki EURO vrijednosti aktive. Investitor može sačekati da se nakon odredjenog vremena, cijene akcija tog istog zatvorenog fonda prodaju uz premiju u odnosu na NAV, i ostvari veću zaradu. Kupovinom akcija zatvorenog fonda uz diskont, može se ostvariti mnogo veći prinos nego što bi se ostvarilo ulaganjem u akcije ekvivalentnog otvorenog fonda. Prilikom inicijalne javne ponude akcije se prodaju uz premiju da bi fond pokrio iznos koji daje potpisniku emisije. Potpisnik otkupljuje cjelokupnu emisiju akcija od emitenta po nižoj cijeni, a zatim je prodaje investitorima po višoj, i zaradjuje na toj razlici u cijeni akcija.

Ključne razlike izmedju otvorenih i zatvorenih investicionih fondova:

Da bi se trgovalo akcijama zatvorenog fonda, mora se angažovati broker koji kupuje i prodaje akcije u ime i za račun investitora, i za te usluge naplaćuje brokersku proviziju. Za razliku od zatvorenih fondova, kod otvorenih, investitori kupuju i prodaju akcije u neposrednim relacijama sa fondom.

Slijedeća značajna razlika se ogleda u likvidnosti. Relativno veliki novčani iznosi koji ulaze

17

u otvoreni fond ili izlaze iz njega, prilikom kupovine i prodaje akcija po vrijednosti neto aktive, ne utiču bitnije na cijenu akcija. Dok bi relativno veća kupovina ili prodaja u zatvorenom fondu veoma brzo uslovila skok ili pad cijena akcija. Stoga, veća likvidnost otvorenih fondova daje im odredjenu prednost.

Kao i otvoreni, mnogi zatvoreni fondovi nude investitorima planove reinvestiranja dividendi, ali se u mnogim slučajevima na tome i završava ova mogućnost. Drugim riječima, zatvoreni fondovi ne mogu investitorima da pruže sve usluge na koje su navikli u otvorenim fondovima.

I konačno, vjerovatno najveća razlika je u načinu vrednovanja fondova na tržištu. Ovo je naročito važno jer direktno utiče na investicione troškove i prinose. Otvoreni fond može biti kupljen po vrijednosti neto aktive (plus ulazne provizije ili minus provizije za povlačenje). Zatvoreni fond ima 2 vrijednosti: tržišna vrijednost (cijena akcija) i vrijednost neto aktive. Rijetko se izjednačavaju, jer se akcijama zatvorenog fonda najčešće trguje uz premiju ili diskont u odnosu na NAV. Premija postoji ako je tržišna cijena akcija iznad NAV, a u suprotnom slučaju se pojavljuje diskont. Ostali faktori koji uslovljavaju pojavu diskonta ili premije su relativne performanse fonda, godišnji prinos, renome glavnog menadžera fonda, značajan iznos likvidnih pozicija u portfoliu fonda i veliki iznos nerealizovanih apresijacija u portfoliu fonda. Danas se zapaža sve manje razlika i granica izmedju otvorenih i zatvorenih investicionih fondova. Postoje zatvorene investicione kompanije koje imaju ugovorne mogućnosti da u slučaju drastičnog pada cijena njihovoh akcija ispod NAV, mogu pozajmiti sredstva i otkupiti dio svojih akcija, čime bi podstakli tražnju, i njihovu cijenu približili NAV. Ukoliko se cijena akcija zatvorenog fonda predugo zadrži ispod NAV, može se organizovati glasanje akcionara o transformaciji zatvorenog u otvoreni fond.

NAV: kupovne i prodajne transakcije u otvorenom fondu se vrše po vrijednosti baziranoj na prosječnoj, ponderisanoj tekućoj tržišnoj vrijednosti svih hartija od vrijednosti u portfoliu fonda, poznatoj kao vrijednost neto aktive( NAV-net asset value). NAV se izračunava jednom dnevno i predstavlja vrijednost akcija odredjenog investicionog fonda. NAV se formira kada se od ukupne tržišne vrijednosti aktive u posjedu fonda oduzmu obaveze, razlika podijeli brojem akcija fonda. Na primjer, vrijednost aktiva NN fonda odredjenog dana je 400 miliona dolara, a fond ima obaveze u iznosu od 40 miliona dolara i raspolaže sa 4 miliona akcija. Vrijednost neto aktive se računa:

4

NAV =(400.000.000 – 40.000.000):4.000.000 = 90Postoje i tzv. intervalni zatvoreni investicioni fondovi koji u odredjenim intervalima

(jednom mjesečno ili kvartalno) posluju kao otvoreni fondovi, tj. imaju mogućnost otkupa svojih akcija. Uvode se tzv. otvoreni investicioni fondovi sa dužim rokom naplate, sa obavezom da umjesto odmah, isplate akcionara koji povlači svoja sredstva iz fonda, u roku od 7 radnih dana od ispostavljanja zahtjeva. Suština ovih hibridnih formi investicionih fondova je da iskoriste karakteristične prednosti, a izbjegnu nedostatke ova 2 karakteristična tipa fondova. Teži se većoj fleksibilnosti fondova u izuzetno promjenljivim tržišnim uslovima, uz izraženu atraktivnost za potencijalne investitore.

4 Dr Zdravković Dušan, ,,Finansije i finansijska tržišta’’, Pobjeda a.d., Bar, 2011., str. 107.

18

8.1. Investicioni fondovi na osnovu ročnosti hartija od vrijednosti iz njihovog portfolia

Prema ovom kriterijumu, hartije od vrijednosti u portfoliu investicionih fondova, razlikujemo fondove koji investiraju na tržištu novca (money market funds) i fondove koji investiraju na tržištu kapitala (long-term funds).

Investicione kompanije na tržištu novca su poznate i kao likvidni investicioni fondovi. Prema karakteru prinosa, njihove dividende su slične kamatama, pa je ulaganje u ove fondove slično plasmanu sredstava kod banaka. Investira se u kratkoročne instrumente novca, koji nisu izloženi većem riziku. Veoma su atraktivni zbog sigurnosti i prinosa koji su veći od kamata koje nude banke.

Na tržištu novca razlikujemo slijedeće tipove investicionih fondova:1. Opšti (general purpose money funds)- investiraju u sve vrste instrumenata tržišta

novca, od kratkoročnih obveznica trezora i bankarskih depozita, do komercijalnih zapisa korporativnog sektora. U stvari, najveći broj ovih investicionih fondova na tržištu novca je ovog tipa.

2. Investitori koji investiraju u državne hartije od vrijednosti (goverment securities money funds)-nastali su kao odgovor na potrebe investitora za ulaganjima sa sigurnim prinosom. Investicijama u kratkoročne obveznice trezora i ostale kratkoročne hartije od vrijednosti vlade ili njenih agencija, eliminiše se svaki rizik pogreškog ulaganja.

3. Investicioni fondovi koji ulažu u municipalne vrijednosne papire, tj. HOV lokalnih državnih organa (tax exempt money funds)- ulaganja su na period od 30 do 90 dana i posebno su atraktivna za investitore koji se već nalaze u višim oporezivim klasama ili razredima, jer su prinosi od ulaganja u municipalne HOV oslobodjeni plaćanja federalnog poreza ( u SAD-u). Prinosi su u rasponu od 20 do 30%. Skoro svaka veća brokerska kuća ima najmanje 4 ili 5 sopstvenih fondova na tržištu novca, a stotine ostalih prodaju nezavisni distributeri fondova. Minimalno ulaganje je 1000 $ (ponekad se kreće od 2.500 $ do 5.000 $). Investicioni fondovi na tržištu novca su visoko likvidni jer je najduži rok dospeća vrijednosnih papira u njihovom portfoliu 90 dana. Takodje, radi se o niskorizičnim ulaganjima i gotovo da je isključena mogućnost gubitka kapitala, jer ovi fondovi moraju da investiraju u visoko kotirane kratkoročne vrijednosne papire.

S druge strane, prinosi ovih fondova osciliraju oko tržišne kamatne stope i prate povećanja (smanjenja iste).

U principu, prinosi fondova novca su visoko konkurentni prinosima ostalih kratkoročnih vrijednosnih papira, a takodje su podjednako likvidni kao i štedni računi. Ulaganje u fondove na tržištu novca su za investitora siguran, profitabilan i pogodan način uvećanja kapitala koji mogu, s vremena na vrijeme, da plasiraju i u druge investicione fondove.

19

8.2. Investicioni fondovi na osnovu strukture HOV u njihov portfolio

Ciljevi, uglavnom, uslovljavaju strukturu HOV u portfoliu fonda. Najčešća je podjela na fondove koji investiraju u akcije i fondove koji investiraju u obveznice. I jedni i drugi posluju na dugoročnom finansijskom tržištu, tj. tržištu kapitala. Fondovi obveznica investiraju u različite tipove obveznica (obveznice trezora, obveznice vladinih agencija, obveznice lokalnih državnih organa, obveznica preduzeća itd.). Prihod od investiranja je osnovni cilj i motiv, mada ni kapitalni dobici nisu zanemarljivi.

Danas se na tržištu može pronaći mnogo varijanti investiranja u obveznice – od onih visoko rangiranih (državnih obveznica) do fondova koji ulažu u obveznice vrlo lošeg kvaliteta (,,junk bonds’’) ili čak u veoma neizvjesne derivatne vrijednosne papire. Dakle, investitorima su na raspolaganju slijedeći fondovi obveznica:

1. Fondovi koji ulažu u obveznice države;2. Fondovi koji ulažu u hipotekarne založnice;3. Fondovi koji ulažu u visoko rangirane obveznice preduzeća;4. Fondovi koji ulažu u visoko prinosne (ali i visoko rizične) obveznice preduzeća-tzv. ,,junk

bonds’’ zbog njihovog potencijalno visokog prinosa;5. Fondovi koji ulažu u konvertibilne obveznice;6. Fondovi koji ulažu u obveznice lokalnih državnih organa;7. Fondovi koji ulažu u obveznice na srednji rok;8. Medjunarodni fondovi obveznica;9. Fondovi rasta (Growth Funds);10. Fondovi agresivnog rasta (Agressive Growth Funds);11. Fondovi vrijednosti (Value Funds);12. Fondovi prihoda (Equity –Income Funds);13. Balansirani fondovi (Balanced Funds);14. Fondovi rasta i prihoda ( Growth-and-Income Funds);15. Indeksni fondovi (Index funds);16. Sektorski fondovi (Sector Funds);17. Socijalno odgovorni fondovi (Socially Responsible funds);18. Alokativni fondovi (Asset Allocation funds);19. Venture fondovi (su relativno noviji tip investicionih fondova koji sredstva prikupljena od

investitora plasiraju u mlade-perspektivne firme, koje se prodaju nakon izlaska na berzu. Najviše do sada se ulaže u firme koje posjeduju visoku tehnologiju).

Početak rada domaćih investicionih fondova dugo je bio najavljivan. ,, Porodjajne muke’’ ovih institucija – veoma važnih za razvoj finansijskog tržišta u velikoj mjeri je bio determinisan voljom političke elite. ,,Više je nego jasno da su prvim i pravim dobitnicima tranzicije u procesu sticanja vlasništva nad kompanijama ove finansijske institucije bile nepotrebna konkurencija, dok je ono malo gradjana koje je vratilo povjerenje u domaće finansijske institucije moralo iznalaziti skromne, alternativne metode za plasman uštedjevine’’.

20

8.3. ETF – Exchange traded funds

ETF – predstavlja neku vrstu hibridne forme otvorenih i zatvorenih investicionih fondova. Većina ETF je struktuirana kao indeksni fondovi sa ciljem dostizanja performansi pojedinih tržišnih segmenata. ETF nudi profesionalno upravljanje novcem kao i u otvorenom fondu i istovremeno i likvidnost, jer se akcijama može trgovati u svakom momentu na berzi.

Bez obzira što se akcijama ETF kao i akcijama zatvorenih fondova trguje na berzi, ETF, su, u stvari, otvoreni fondovi, jer se broj njihovih akcija u opticaju može povećati i smanjivati u zavisnosti od tržišne tražnje. Akcije ETF mogu biti kupljene ili prodate kao i bilo koja druga akcija na berzi, ali isto tako mogu se kreirati i nove akcije, odnosno, povlačiti postojeće. Ovo je moguće zahvaljujući specijalnoj HOV, kreiranoj od strane berzanskih specijalista, tzv. ,,autorizovanih učesnika’’ koji čuvaju odredjene HOV (hartije od vrijednosti) koje se nalaze u portfoliu, indeksu ili korpi HOV. Individualni investitori nisu uključeni u stvaranje ovih akcija fonda, jer se time bave veliki institucionalni investitori. Umjesto toga, oni kupuju i prodaju akcije ETF na sekundarnom tržištu, ispostavljanjem naloga svojim brokerima, kao što bi to inače učinili sa bilo kojom drugom akcijom. Pojava ETF se vezuje za prvu polovinu 90-ih godina prošlog vijeka, a danas imamo više od 120 koje se kotiraju na američkoj berzi (AMEX), i većina se bazira na domaćim ili medjunarodnim indeksima akcija.

Najstariji i najveći ETF se bazira na indeksu S&P 500 Depository Receipts, a poznati su pod imenom ,,pauci’’ (spiders), jer je oznaka na berzanskoj tiker traci SPDRS. Imamo i one ETF koji su bazirani na Dow Jones indeksu (DJIA), poznati kao ,,dijamanti’’ (diamonds). Drugi ETF koji su bazirani na Nasdaq indeksu poznati su kao ,,kocke’’ (cubes), jer je na tiker traci na berzama oznaka ovog indeksa QQQ. Postoje i drugi ETF koji su bazirani na 39 različitih tržišta širom svijeta, a samo 8 su bazirani na obveznicama. Akcionari ETF ne podliježu oporezivanju, sve dok ne prodaju svoje akcije uz profit. Ipak ETF zasnovani na naprijed navedenim indeksima ostvaruju višu stopu prinosa nego ¾ fondova kojima se aktivno upravlja. Takodje, troškovi ETF su veoma niski jer nema provizija za istraživanje tržišta ili menadžerskih provizija, jer se poslovima kompjuterski upravlja.

Medjutim, bez obzira na gore pomenute prednosti, ETF imaju i izvjesne nedostatke. Bez obzira što su troškovi ETF niski, akcionari plaćaju brokersku proviziju prilikom svake trgovine akcijama ETF, što može umanjiti ostvareni profit. ETF nemaju mogućnost reinvestiranja dividendi ili mjesečni program reinvestiranja. I dok se kod tradicionalnih otvorenih fondova automatski mogu reinvestirati dividende i kapitalni dobici, kod ETF gotovina se može investirati samo mjesečno ili kvartalno. No, bez obzira na ove nedostatke ETF omogućuju investitorima veoma brz način pristupanja odredjenom tržišnom segmentu. ETF nude diversifikaciju i precizno tržišno pozicioniranje, podjednako su atraktivni i za aktivne trgovce i za dugoročne investitore.

21

8.4. Ostale finansijske institucije na tržištu kapitala

8.4.1. Finansijske kompanije

Finansijske kompanije su institucije koje se na finansijskom tržištu pojavljuju u dvojakoj ulozi:

a) kao investitori na tržištu kapitala, pri čemu najviše investiraju u obveznice i akcije.b) kao emitenti svojih HOV, najčešće kratkoročnih (komercijalnih zapisa ili drugih dugovnih

instrumenata ili kao korisnici kredita).

Razlikujemo 3 osnovne vrste finansijskih kompanija:

1. Prodajne, pomažu prodaju robe odredjenih firmi, tako što odobravaju povoljne potrošačke kredite za kupovinu njihove robe;

2. individualne, koje odobravaju manje kredite;3. komercijalne, koje odobravaju veće komercijalne kredite.

8.4.2. Venture preduzeća (fondovi)

Kada kažemo ,, rizičan kapital’’ onda pod tim terminom podrazumijevamo kapitalna ulaganja u nova, mala i srednja brzorastuća preduzeća za koja se procjenjuje da imaju budućnost, da su perspektivna, ali koja nisu kotirana na berzama i koja ne predstavljaju tradicionalno jake klijente za komercijalne banke. Drugim riječima, od ovih preduzeća se očekuje da ostvare u budućnosti visoke stope rasta, odnosno, da donesu investitorima visoke stope prinosa. U većini zemalja, mala i srednja preduzeća se suočavaju sa problemom obezbjedjenja sredstava i kapitala, fondovi rizičnog kapitala upravo nude način rješavanja tog problema.

Osnovna uloga venture kapitala je da poveže sve učesnike u lancu, odnosno, da procjene poslovne mogućnosti, preciziraju i zaključe dogovore sa preduzetnicima, analiziraju i nadgledaju realizaciju projekata, pruže pomoć pri upravljanju i, po potrebi, prikupe dodatni kapital. Ovi fondovi veoma aktivno, zajedno sa preduzetnicima, učestvuju u realizaciji poslovnih ciljeva. Preduzetnici na bazi dobrih projekata dobijaju kapital od investitora, koji, s druge strane, očekuju dobru zaradu. Treba istaći da poslovanje ovih fondova nosi veliki rizik i može donijeti prve profite tek na dugi rok. Investitori prvih godina, ostvaruju čak gubitke, medjutim, kako je riječ o propulzivnim granama privrede (energetika, informatika, telekomunikacije, mobilna telefonija i sl.), to obilato mogu nadoknaditi u narednim godinama investiranja. U principu, očekivanja u smislu stope prinosa se kreću od 25-35% godišnje.

Da bi na neki način zaštitili svoja ulaganja od velikog rizika, ovi fondovi ne investiraju samo u jedno preduzeće, već to čine zajedno sa drugim fondovima, gdje se jedan fond pojavljuje kao glavni investitor, a ostali ga samo prate. U slučaju uspjeha preduzeća, investitori, odnosno, fond venture kapitala zadržava pravo dodatnog investiranja po ranije utvrdjenim uslovima, tako da ovaj fond može povećati svoje učešće u kapitalu preduzeća po cijeni nižoj od tržišne.

22

8.4.3. Štedionice i štedno - kreditne asocijacije

Najveću popularnost štedionice i štedno – kreditne asocijacije su imale 60-ih i 70-ih godina prošlog vijeka. Osnovni izvori sredstava ovih institucija su bili štedni ulozi i oročeni depoziti stanovništva, koje je bilo inspirisano da štedi zbog privlačne visoke kamatne stope od one koje su u to vrijeme nudile poslovne banke. Već 80-ih godina XX vijeka, ove institucije su počele sa prikupljanjem sredstava prodajom i emisijom različitih hartija od vrijednosti. Prikupljena sredstva, najčešće su plasirana u nekretnine, hipotekarne založnice, državne hartije od vrijednosti, hartije od vrijednosti lokalnih organa vlasti, obveznice preduzeća i sl. Osim ovoga, ove institucije su počele da odobravaju razne vrste potrošačkih kredita (za automobile, obrazovanje, kupovinu kuća, stanova i sl.).

8.4.4. Fondacije i zadudžbine

Osnivači fondacija i zadudžbina su bogati pojedinci, kompanije, fakulteti, akademije, bolnice i sl. Do sredstava dolaze uplatama osnivača članova, donatora, raznih poklona, itd., ali i kroz sopstvene ponude koje realizuju na finansijskom tržištu.5 Treba istaći, da ove institucije najčešće ulažu u manje rizične finansijske instrumente, kao što su državne obveznice i sl.

Ciljevi i djelovanje zadužbine i fondacije ne smiju biti u suprotnosti sa pravnim poretkom, a naročito ne smiju biti usmjereni na nasilno rušenje ustavnog poretka i narušavanje teritorijalne cjelovitosti Republike, kršenje zajemčenih ljudskih ili manjinskih prava ili izazivanje i podsticanje neravnopravnosti, mržnje i netrpeljivosti zasnovanih na rasnoj, nacionalnoj, vjerskoj ili drugoj pripadnosti ili opredjeljenju, kao i polu, rodu, fizičkim, psihičkim ili drugim karakteristikama i sposobnostima.Ciljevi i djelovanje zadužbine i fondacije ne smiju biti usmjereni na ostvarivanje posebnih interesa političkih stranaka, kao što su: neposredno učešće u izbornoj kampanji ili prikupljanje sredstava za izbornu kampanju određene političke stranke, koalicije ili kandidata, kao i finansiranje političke stranke, koalicije ili kandidata.

5 Dr Zdravković Dušan, ,,Finansije i finansijska tržišta’’, Pobjeda a.d., Bar, 2011., str. 119.

23

ZAKLJUČAK

Prvi investicioni fondovi nastali su u SAD-u, krajem 20-ih godina prošlog vijeka (institucionalnu formu dao im je 1940 Investment Companies Act), nakon čega su poslovi sa fondovima doživjeli globalni uspjeh. Broj investitora u fondove samo u SAD-u obuhvata danas više od 80 miliona ljudi, odnosno svako drugo domaćinstvo investira u neki od fondova, pri cemu je ukupno investirano više od $ 6.000 milijardi. Pored gore navedenih prednosti ulaganja kroz investicione fondove (a koji se očekuju da budu ostvareni u Crnoj Gori primjenom odredbi novodonijetog Zakona o investicionim fondovima), globalnoj popularnosti ovog vida investiranja doprinio je još niz faktora, koje je kreirala praksa tokom vremena: - zahvaljujući nastanku različitih tipova fondova, moguće je izvršiti prilagodjavanje svojih investicionih planova svojim budućim potrebama: na primjer, moguće je investirati u tzv. fondove rasta (growth funds), radi finansiranja budućih troškova školarine, ili u tzv. prinosne fondove (income funds) radi obezbijedjenja sredstava za penziju, što je investiranje u fondove dodatno učinilo atraktivnim; - opšte je prihvaćena praksa da je minimalan ulog za ulazak u fondove prilično nizak, uslijed čega je investiranje u fondove dobilo dodatno na svom demokratskom karakteru i popularnosti, te je broj fondova, različitog tipa, u stalnom porastu;- porastu popularnosti fondova doprinio je naravno i razvoj Interneta, što je otvorilo mogućnost za otvaranje računa u fondovima, uplate na te račune i druge transakcije jednostavnim slanjem e-mail poruke.Na kraju možemo zaključiti da medju finansijskim posrednicima na primarnom tržištu kapitala posebno mjesto pripada investicionim fondovima. Investicioni fondovi na razvijenim tržištima kapitala imaju slijedeće osnovne funkcije: savjetodavnu funkciju, funkciju preuzimanja rizika i funkciju prodaje prve emisije hartija od vrijednosti. Angažovanje investicionih fondova kao posrednika od strane kompanije emitenta obavlja se po odredjenoj cijeni, koja ima karakter provizije, a u savremenoj ekonomskoj literaturi se zove dobit od potpisivanja emisije. Investicioni fondovi su nastali, razvijali se i danas imaju ulogu graditelja (market mejkera) primarnog tržišta kapitala u svijetu. Pored položaja graditelja primarnog tržišta kapitala na pojedinim nacionalnim tržištima kapitala investicioni fondovi postaju i kreatori medjunarodnog tržišta kapitala.

24

LITERATURA

1. www.investicioni-fondovi.com2. Đukić Đ., Bjelica V. i Ristić Ž. (2003), ,, Bankarstvo“, Beograd, Čigura – Print, str. 24.3. Đurković I. (2011), ,,Međunarodne finansije“, Bar, Pobjeda a.d., str. 70.4. Šoškić D. (2000), ,, Hartije od vrednosti: Upravljanje portfolijom i investicioni fondovi“,

Beograd, str. 235.5. Zdravković D. (2011), ,,Finansije i finansijska tržišta’’, Bar, Pobjeda a.d., str. 104-119.

25

26