[7]

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Εισαγωγικό σημείωμα 9

v

Τι συναντάμε συχνότερα σε μυθιστορήματα, νουβέλες

και τα λοιπά; 17

Ο αμαρτωλός του Τολέδο 19

Η ζωντανή πραμάτεια 27

Ο κλέφτης 70

Ο αδελφός 76

Η ιτιά 79

Η μόνη διέξοδος 84

Εξομολόγηση 88

Ο κυρτός καθρέφτης 93

Ο θάνατος ενός δημοσίου υπαλλήλου 97

Στη θάλασσα (Διήγηση ενός ναυτικού) 101

Στη σκοτεινιά της νύχτας 106

Στο νεκροταφείο 108

Νύχτα φρίκης 112

Perpetuum mobile 120

Το σουηδέζικο σπίρτο 130

Ένα ακριβό σκυλί 155

Ο ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟΣ ΚΥΡΙΟΣ ΤΣΕΧΟΦ

[8]

Το πτώμα 158

Το πορτοφόλι 164

Ο κυνηγός 168

Ο κακοποιός 174

Κουβέντα ενός μεθυσμένου με έναν νηφάλιο διάβολο 180

Στον δρόμο 183

75.000 204

Ο εκδικητής 211

Το γράμμα 217

Δράμα 232

Το πρόβλημα 239

Ο ανακριτής 248

Ο παπουτσής και ο Εξαποδώ 254

Γκούσεφ 263

Κλέφτες 280

Ψαρίσιος έρωτας 301

Η ξεμυαλισμένη 305

Το βιολί του Ρότσιλντ 337

Ο φοιτητής 350

Ο μαύρος μοναχός 356

Το σπίτι με το μεσοπάτωμα 396

Με το κάρο 420

Ένας άνθρωπος μέσα σε θήκη 431

Η φραγκοσταφυλιά 448

Για τον έρωτα 461

[9]

Εισαγωγικό σημείωμα

v

Υπήρξε εξέχων εκπρόσωπος της ρωσικής ρεαλιστικής σχολής του τέλους του 19ου αιώνα, ενώ θεωρείται ένας από τους σημα-

ντικότερους διηγηματογράφους της παγκόσμιας λογοτεχνίας και η συμβολή του στην εξέλιξη του θεάτρου κατά τον 20ο αιώνα είναι καθοριστική.

Ο λόγος για τον ρώσο συγγραφέα και δραματουργό Αντόν Πά-βλοβιτς Τσέχοφ.

Ο Τσέχοφ γεννήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 1860 στο Ταγκανρόγκ της νότιας Ρωσίας.

Ήταν το τρίτο παιδί μιας πολύτεκνης οικογένειας και μεγάλωσε σε περιβάλλον αυστηρό και καταθλιπτικό, πλάι σε έναν ιδιαίτερα αυταρχικό και θρησκόληπτο πατέρα. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στο ελληνικό ενοριακό σχολείο του Ταγκανρόγκ και μετά φοίτησε στο κλασικό γυμνάσιο της πόλης. Η οικονομική καταστροφή του πατέρα του αναγκάζει την οικογένεια να μετακομίσει στη Μόσχα.

Το 1879 ο Τσέχοφ εισάγεται στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστη-μίου της Μόσχας, απ’ όπου αποφοιτά το 1884. Από τα γυμνασιακά του χρόνια έχει ήδη αρχίσει να δημοσιεύει με διάφορα ψευδώνυμα (Αντόσα, Α. Τσεχοντέ, Ο αδελφός του αδελφού μου κ.ά.) σύντομα ευθυμογραφήματα σε χιουμοριστικά περιοδικά. Συνεργάζεται με τα περιοδικά Ξυπνητήρι, Θεατής, Μόσχα, Φως και Σκιά, Θραύσματα, και καταφέρνει να αναδείξει τα σύντομα κωμικά σκετς σε ελάσσονα καλλιτεχνική μορφή.

Ο ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟΣ ΚΥΡΙΟΣ ΤΣΕΧΟΦ

[10]

Παράλληλα με την έντονη λογοτεχνική δραστηριότητά του ασκεί και το επάγγελμα του γιατρού. «Η ιατρική είναι η νόμιμη σύζυγός μου και η λογοτεχνία η ερωμένη μου. Όταν με κουράζει η μία, περ-νάω τη νύχτα μου με την άλλη» συνήθιζε να λέει.

Το 1884 κυκλοφορεί το πρώτο του βιβλίο με διηγήματα, με τίτ-λο Τα παραμύθια της Μελπομένης, για να τα ακολουθήσουν το 1885 οι Φανταχτερές ιστορίες.

Από τη δεκαετία του 1880 ο Τσέχοφ αρχίζει ήδη να καθιερώνεται ως συγγραφέας. Το 1886 γράφει το πρώτο του μονόπρακτο, το οποίο τιτλοφορείται Κύκνειο άσμα, ενώ το 1887 παρουσιάζεται στη Μόσχα το θεατρικό του έργο Ιβάνοφ, εισπράττοντας εντελώς αντι-φατικές κριτικές.

Το 1890 ο Τσέχοφ διακόπτει για ένα διάστημα την επιτυχή ενα-σχόλησή του με τη λογοτεχνία και ξεκινά ένα μακρύ ταξίδι με σκοπό να φθάσει στη νήσο Σαχαλίνη, στις ακτές της Σιβηρίας, και να πραγ-ματοποιήσει εκεί μια κοινωνιολογική έρευνα. Η Σαχαλίνη ήταν τόπος εκτοπισμού καταδίκων και οι συνθήκες ζωής αυτών των ανθρώπων ήταν φρικτές. Καρπός αυτού του ταξιδιού, το οποίο, σύμφωνα με τα κριτήρια της εποχής, αποτέλεσε πραγματικό άθλο, υπήρξε η συγκλο-νιστική πραγματεία Η νήσος Σαχαλίνη, ένα κείμενο που ως σήμερα διατηρεί εξέχουσα θέση στα χρονικά της ρωσικής εγκληματολογίας.

Έπειτα, μαζί με τον εκδότη Αλεξέι Σουβόριν, ιδιοκτήτη του πε-ριοδικού Νέοι Καιροί, με το οποίο ο Τσέχοφ συνεργαζόταν στενά, ταξιδεύει πρώτη φορά στη δυτική Ευρώπη και, επιστρέφοντας στη Ρωσία, εργάζεται κατά το διάστημα 1891-1892 για την αντιμετώπι-ση της χολέρας.

Το τέλος της φιλίας του Τσέχοφ με τον –συντηρητικό ως προς τις πεποιθήσεις του– Σουβόριν έρχεται με το ξέσπασμα της περίφη-μης υπόθεσης Ντρέιφους το 1894, όταν ο Τσέχοφ έλαβε θέση υπέρ του Ντρέιφους.

Την ίδια εποχή αγοράζει ένα κτήμα στο χωριό Μελίχοβο, 60 χιλιόμετρα έξω από τη Μόσχα, και εγκαθίσταται εκεί με τους γονείς και την αδελφή του Μαρία, η οποία έμεινε ανύπαντρη για να τον

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

[11]

φροντίζει. Στο Μελίχοβο η οικογένεια θα μείνει έξι χρόνια. Το 1897 όμως το κτήμα θα πουληθεί, καθώς ο Τσέχοφ, αντιμετωπίζοντας τις πρώτες σοβαρές εκδηλώσεις της φυματίωσης, αποφασίζει να αγο-ράσει ένα κτήμα στη Γιάλτα της Κριμαίας και να εγκατασταθεί εκεί. Στο εξής θα περνά τους χειμώνες στη Γιάλτα ή θα φεύγει για τη γαλλική Ριβιέρα, παραμένοντας αποκομμένος από την πνευματική ζωή της Μόσχας και της Πετρούπολης.

Το 1901 ο Τσέχοφ παντρεύεται τη νεαρή ηθοποιό Όλγα Κνίπερ. Ο γάμος τους θα κρατήσει μόλις τρία χρόνια, καθώς το 1904 ο δημιουργός του Γλάρου, του Θείου Βάνια, του Βυσσινόκηπου, των Τριών αδελφών, πεθαίνει από φυματίωση στο Μπαντενβάιλερ της Γερμανίας. Η σορός του μεταφέρεται στη Ρωσία και αναπαύεται στο νεκροταφείο Νοβοντέβιτσι της Μόσχας.

Ο Τσέχοφ κέρδισε μεν μια περίοπτη θέση στην ιστορία του σύγχρο-νου θεάτρου, ταυτοχρόνως όμως θεωρείται ένας από τους σημαντι-κότερους διηγηματογράφους παγκοσμίως.

Δεν θα πρέπει να λησμονούμε ότι ο Τσέχοφ εμφανίζεται στα ρωσικά γράμματα σε πολύ νεαρή ηλικία, γύρω στο 1880. Είναι μια εποχή κατά την οποία ανακόπτεται η πορεία των μεγάλων μεταρρυθ-μίσεων που ξεκίνησαν το 1861 με την κατάργηση του θεσμού της δουλοπαροικίας από τον τσάρο Αλέξανδρο Β΄, τον επονομαζόμενο Ελευθερωτή. Με τη δολοφονία του Αλεξάνδρου Β΄ το 1881 και την ανάρρηση στον θρόνο του γιου του Αλεξάνδρου Γ΄ το καθεστώς σκληραίνει, και η λογοκρισία, οι απαγορεύσεις και τα «καρφώματα» γνωρίζουν μεγάλες δόξες.

Η εποχή αυτή σημαδεύεται επίσης και από τους θανάτους επι-φανών Ρώσων διεθνούς κύρους, όπως του μουσουργού Πιοτρ Τσαϊ-κόφσκι (1840-1893) ή των συγγραφέων Φιόντορ Ντοστογέφσκι (1821-1881) και Ιβάν Τουργκένιεφ (1818-1883).

Τα διηγήματα που περιλαμβάνονται στην παρούσα συλλογή κα-λύπτουν μία περίοδο 18 ετών, από το 1880 μέχρι το 1898. Ανάμεσά

Ο ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟΣ ΚΥΡΙΟΣ ΤΣΕΧΟΦ

[12]

τους περιλαμβάνονται διηγήματα που ο συγγραφέας δημοσίευσε σε πολύ νεαρή ηλικία, καθώς και διηγήματα γραμμένα από το 1888 και μετά, τα οποία, κατά την άποψη των κριτικών, συνιστούν τη σημα-ντικότατη συνεισφορά του στην παγκόσμια διηγηματογραφία.

Στα νεανικά του διηγήματα περιλαμβάνονται κομμάτια χιουμορι-στικά, ξεκινώντας από το πρώτο κομμάτι της συλλογής, για να περά-σουμε σε μια υποτιθέμενη μετάφραση από τα ισπανικά που μόνο μετάφραση δεν είναι, καθώς η αναφορά είναι τελείως παραπλανητι-κή («Ο αμαρτωλός του Τολέδο»), στην ιστορία ενός ερωτικού τριγώ-νου όπου η... «Ζωντανή Πραμάτεια» είναι η μοιραία γυναίκα που αναστατώνει τις ζωές δύο ανδρών, σε διηγήματα δημοσιευμένα τις μέρες των εορτών των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς λόγω της άμεσης σύνδεσης του περιεχομένου τους με τις συγκεκριμένες γιορτές (όπως «Ο κυρτός καθρέφτης», «Η νύχτα φρίκης», «O πα-πουτσής κι ο Εξαποδώ»), ή στο κομμάτι που σηματοδοτεί τη συνερ-γασία του Τσέχοφ με τον Σουβόριν στην εφημερίδα Νέοι Καιροί και, με τον τίτλο «Στον δρόμο», δημοσιεύεται τα Χριστούγεννα του 1886. Εδώ θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι αυτό το διήγημα προκάλεσε πολλές θετικές κριτικές, και το 1893 ενέπνευσε στον Σεργκέι Ραχμά-νινοφ μια ορχηστρική φαντασία με τίτλο Ο Βράχος.

Η επιμονή του Σουβόριν οδήγησε επίσης τον Τσέχοφ στην κα-τάργηση των ψευδωνύμων και στη χρήση του πραγματικού του ονό-ματος. Όσο κι αν ο Τσέχοφ ήθελε να κρατήσει το πραγματικό του όνομα μόνο για τη συγγραφή ιατρικών άρθρων, εντούτοις συγκατέ-νευσε στο αίτημα του Σουβόριν.

Έχοντας ζήσει τα παιδικά του χρόνια σε μια επαρχιακή πόλη, ο συγγραφέας είχε μια άμεση επαφή με τη ζωή στη ρωσική επαρχία και περιέγραψε με ειλικρίνεια τους ρώσους χωρικούς, χωρίς να τους ωραιοποιεί («Ο κακοποιός»), με στόχο να κάνει τους αναγνώστες να σκεφτούν, ανάμεσα στο γέλιο και στο δάκρυ, σε τι οφειλόταν η απά-θεια και η αδιαφορία των χωρικών.

Μεγαλωμένος σε μια θεοσεβούμενη οικογένεια –έστω κι αν στην πορεία της ζωής του έπαψε να πιστεύει– γνώριζε το τυπικό της

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

[13]

ρωσικής εκκλησίας της εποχής του και περιγράφει με συμπάθεια φιγούρες ιερωμένων στο «Γράμμα», μια ιστορία που εντυπωσίασε ιδιαίτερα τον Τσαϊκόφσκι και τον έκανε να επισκεφθεί τον Τσέχοφ για να του εκφράσει την εκτίμησή του.

Θρησκευτικές αναφορές στην πένθιμη ημέρα της Μεγάλης Πα-ρασκευής συναντάμε και στον μεταγενέστερο «Φοιτητή», που ο Τσέ-χοφ θεωρούσε ένα από τα πιο καλοδουλεμένα κείμενά του και το αγαπούσε ιδιαίτερα.

Tα χρόνια που έζησε στο κτήμα του Μελίχοβο, η ευφορία που του προκαλούσε η ζωή εκεί, αντανακλώνται στον παιχνιδιάρικο «Ψαρίσιο έρωτα» και στον «Μαύρο μοναχό». Έστω κι αν υπήρξε κι ο ίδιος ένας ικανός κηπουρός, δύσκολα θα ταύτιζε κανείς τον Πε-σότσκι, έναν από τους βασικούς ήρωες αυτού του γεμάτου ανατρο-πές διηγήματος, με τον συγγραφέα.

Μια ενδελεχής εξερεύνηση του αντισημιτισμού της ρωσικής κοι-νωνίας αποτυπώνεται στο μαύρο χιούμορ του Βιολιού του Ρότσιλντ, με τον φερετροποιό ήρωα να λογαριάζει ότι περισσότερο συμφέρει να πάει κανείς στον άλλο κόσμο παρά... να ζει.

Μια εικόνα της ζωής στην επαρχία περιλαμβάνεται και στο «Σπί-τι με το μεσοπάτωμα». Ο Τσέχοφ το εμπνεύσθηκε μετά τις επισκέ-ψεις του σε πολλά ερειπωμένα και εγκαταλελειμμένα εξοχικά. Πα-ράλληλα, μέσα από τους χαρακτήρες του άστατου ζωγράφου και της παθιασμένης νεαρής γυναίκας που αφιερώνει τη ζωή της στην εκ-παίδευση των αγροτών, ο συγγραφέας εκφράζει την εκτίμησή του τόσο στην τεμπελιά σαν βασικό στοιχείο της ευτυχίας του ανθρώπου όσο και στον ιδεαλισμό και στην αφοσίωση της νιότης στους στό-χους της. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ο ίδιος έχτισε τρία σχολεία στην επαρχία όπου έμενε.

Τα τρία τελευταία διηγήματα –«Ένας άνθρωπος μέσα σε θήκη», «Η φραγκοσταφυλιά», «Για τον έρωτα»– αποτελούν τη λεγόμενη Τριλογία του Τσέχοφ. Γραμμένα σε εποχή όπου το τσαρικό καθεστώς σκληραίνει, και τα τρία διηγήματα πραγματεύονται αυτούς ακριβώς τους περιορισμούς –εσωτερικούς και εξωτερικούς– και το θέμα της

Ο ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟΣ ΚΥΡΙΟΣ ΤΣΕΧΟΦ

[14]

ελευθερίας. Ιδιαίτερα Ο άνθρωπος μέσα σε θήκη αποτελεί μια ευ-θεία αναφορά στην καταπίεση της εποχής του Αλεξάνδρου Γ΄, στα «καρφώματα» και στη λογοκρισία που κυριάρχησαν σ’ εκείνη την περίοδο. Εκτός αυτού, ο δάσκαλος της ελληνικής γλώσσας μάς θυ-μίζει την αντιπάθεια για τα ελληνικά αλλά και τα λατινικά, την οποία ενστάλαξαν στον μικρό Αντόν το εκπαιδευτικό σύστημα της εποχής του και τα βιώματά του από το ελληνικό σχολείο του Ταγκανρόγκ.

Σταυρουλα αργυροπουλου