აკაკიწერეთელიკრებული

პოეზია

მომაკვდავისფიქრები

თუჩემსსამშობლოსგამოაღვიძებსჩემისიკვდილი,აჰა,მეცმზადვარ!..

მოდი,ჯალათო,შენიმახვილიშეუბრალებლადზედგულზედამჰკარ!

ყოველიწვეთიჩემისისხლისათუკიგამოზდისმამულიშვილსა,ცოდვაარარის,რომმოვერიდო

მაშინმეტანჯვასდათვითსიკვდილსა?არა!სიკვდილივერშემაშინებს,

მომზადებულსამამულისმსხვერპლსა!მზადვარშევსწიროსულიდახორცი

დასამშობლოზევჰყრიდეთვითფერფლსა!თუმცაპირადიჩემიცხოვრება

ყოველთვისიყოტანჯვა-ვაება,მაგრამსიკვდილშივჰპოვებსიცოცხლეს

დაისიქნებათვითუკვდავება,თუკიიმედიმესაიქაოს

გამყვაუკეთესმომავალისა,რომჩემსშემდეგიშთამომავლობაიქნებაშემგნეთვისისვალისა!დიახ!თუმოძმეთგამოადგება

ჩემისიკვდილი,მზადავარმეცა...გამოღვიძებულსსურვილსქვეყნისას

ხელსმოუმართავს,მრწამსმე,თვითზეცა!..1911წ.

მუხამბაზი

ნახევარიცხოვრებისგზაგავლიე,სიტკბოზედამწარემეტიდავლიე.არმშორდებამწუხარებადაჭირი,

მაგრამმაინცსულვიცინი,არვტირი.რასმიქვიანპირადიმწუხარება?

-მოკვდესკაცი,თუპირუტყვსედარება!ვიღასახსოვსთავისისატკივარი,

თუსატრფოცჰყავსიმდროსმასცოცხალ-მკვდარი?მაგრამიცით,ჩემისატრფოვინარი?

-ძველიტურფა,დღესმკვდარივითმძინარი!ფეხშიშველა,თავზელეჩაქმოხდილი,

უგრძნობლადჰხდისსაწყალსსაღათასძილი!თავსვადგივარმისიჭირისუფალი;

თუმცაგულსმწვავსმწუხარებისმეალი,მაგრამმაინცვიცინისხვანაირად,

დამჭვრეტელთაცესააქვთგასაკვირად:“ჭირისუფალსმხოლოდცრემლიშვენისო!

ესიცინის!..როგორარარცხვენისო?!”რაიციან,რომესგულიმკვდარია!...

რომსიცილიბევრჯელცრემლზემწარია!...1872წ

ჭაღარა

ისაღარავარ,რაცვიყავ,ძნელიყოფილაჭაღარა...ვეღარგაჰკივისთამამადჩემიდაფიდანაღარა.

გულიარიშლისგულობას,მაგრამვერმოსდევსძალ-ღონე!..

ვარბევრი“ვაის”მნახველიდაბევრი“უის”გამგონე.

ამევსოგულიწვეთ-წვეთადნაღველითადაშხამითა,ისე,ვითსაუკუნები-

სხვადასხვამრავალწამითა.მაშრაღადმინდასიცოცხლე

მე,აწმყო-გამწარებულსა,თუ,ვისაცვეტრფი,ვინცმიყვარს,

ვხედავმასაოხრებულსა?მაგრამიმედი,ცისნიჭი,

რომგამიელვებსგლახ-გულსა,თავიტარიელმგონია,

ოცნებითგარემოცულსა.ვუხმობფრიდონსდაავთანდილს,მხარიმხარსმივცეთ,ხელიხელს,ნესტან-დარეჯანქაჯებსჰყავს,მოელისტურფაგამომხსნელს!რავუყოთ,თეთრიმერიოს!?სისხლითშევღებავჭაღარას

დასულსხვახმაზედავუკრავამჩემსდაფსადანაღარას.მაგრამვაიმე,რომეჭვიმოუგზავნიაჯოჯოხეთს:

მაცდურსარკეშიმახედებს,ოცნებასმიკლავს...გულსმიხეთქს!..ამბობს:“ფრიდონდაავთანდილჯერვერგადიხდისომსაო!...დაშენცტარიელსმოჰგავხარ

ისე,ვითკატალომსაო”.მართალიარის,მაგრამრა?რისთვისდავკარგოიმედი?

გმირსწინა-უძღვისყოველთვისუძლურიწინამორბედი!..არა!აყვავდესიმედი!...

გულსვერგამიტეხსჭაღარა!..გმირებსუძახის...უყივისჩემიდაფიდანაღარა!..

1886წ.

ახალიგზა

ნუიფიქრებ,დაგაყვედრო,შემაცდუროჩემომუზა,

იმისთვის,რომშენისრჩევითეკლიანიშემხვდამეგზა!

გმადლობკიდეცმისთვის,რომშენამიხილებრმასათვალი,

თუმცკიჩვენშიცხოვრებისთვისმწარეარისეგწამალი:

სადვერციტყვი,ვერცაისმენ,ვერცრასნახავსაამურსა,

იქრადუნდაბაგეთსიტყვა,თვალთხილვადასმენაყურსა?!ჩემსსამშობლოსკარგადვიცნობ,

მომივლიაკიდით-კიდე;მართლისთქმითდაგულწრფელობით

ჭირიჭირზეგადვიკიდე!აქმონებაჭკუაარის,

ორპირობა-სიბრძნედიდი,დამასრჩებამოედანი,

ვინცკიარისმეტადფლიდი!ცოტამაღლაასასვლელადძმაძმასიხდისკიბე-ხიდად;

მშობელსშვილი,შვილსმშობელი,ქმარსცოლიჰსურსგასასყიდად.აქთვითსჯულიფარისევლებსხელთუპყრიათბადე-ქსელად,

ძლიერებისსაპირფეროდ,უძლურებისმოსაწველად!

.......

.......

მხოლოდსაწყალმიწისმუშასარავინჰყავსგამკითხავი,მისიოფლითთავსიკვებენ,ქურქადმიდისმისიტყავი!

მაგრამვინრასგვათქმევინებს?ჩემომუზავ,ტყვილაელი!..დროა,სიტყვაუკუვაგდოთ,

სხვებრმოვკიდოთსაქმესხელი.თორემისეჩვენიშრომა

ემსგავსებაბებრისბუქნას!რაცყოფილა,დღესარარის,

რაცდღესარის,ხვალისნუჰქნას!ყარიბოდაგანწირულო,ნუშეკრთები,ჩემომუზა!

სანამკიდევძალ-ღონესვგრძნობთ,ვერდაგვაფრთხობსახალიგზა!

1880წ.

საიდუმლობარათი

საიდუმლობარათო!გითხრეს:“ექმენმარადოსიხარულისმიმნიჭედდასევდისაფარადო”.მისთვისგიდებუბეში,

გალბობცრემლისგუბეში,ამისრულო,რაცგითხრეს,თუხარჩემინუგეში!

ვერამხედავმდუმარეს,ცრემლებსრომვღვრიმდუღარეს?

რადარმეტყვიმისამბავს,ნუგეშსარმცემმწუხარეს?

როცამისიმარჯვენა

გრძნობითგხატავდაშენა,თვალთცრემლივერშენიშნე,

ვერცსახეზედმოწყენა?როცაამსიტყვებსსწერდა,გულიხშირადუძგერდა?

დათანტკბილისგრძნობითასიყვარულსადაგმღერდა?ანროსფარულადმანა

შენჩემთანგამოგგზავნა,ანგელოსისუფევდა

მისგულში,თუსატანა?არა!ამგრძნობასგანამიჰბედავდასატანა?!მაშინუკუღმაბრუნვასიწყებდათვითქვეყანა!საიდუმლობარათო,

მექმენ…მექმენმარადო

სიხარულისმომნიჭედდასევდისაფარადო!

1859წ.

ქუთაისი

მშვენიეროქუთაისო,სავარდოდასამაისო!ვინყოფილაშენიმავნე,

გულსეკალირომდაგისო?შენიციხე-გალავანი,

ბევრჯერსისხლითგანაბანი,მიწასთანვინგაგისწორა,ერთხელმტკიცე,ახოვანი?

თავსდაგყურებაოხრებულს,ქვითდაეკლითრომივსებგულს!ვეღარვხედავოქროსჩარდახს,

ერთდროსგანთქმულსდადიდებულს!ეგფაზისითავმომწონი,

სახელცვლილიდღესრიონი,გულამღვრევითრასბუტბუტებს,

გადასულიდროსმომგონი?აგონდებაოქროსკრავი,ვითქონებარამუძრავი?

დამრისხანეზვირთებზედაცარგო,ფრთხილადმომცურავი?

შიგიაზონელინებით,ვერშემრთველისურვილ-ნებით,

მედეიასმომპარავიმედიასვემანქანებით?

სადღაარისოქროსსილა?შლამ-ტალახითამოვსილა!..მწუხრისზეწარსდაუფარავსმაგისმზედამაგისდილა!..გარბისშენგანმგლოვიარე!ცრემლითირწყვისარემარე

დაშავზღვასვეშეჰღრიალებს:“ჩემიტანჯვამიიბარე!”მაგრამ,ჩემოქუთაისო,

ძალითსხვასთანშენათვისო!მოთმინება!..მოთმინება!..სევდითგულიარაივსო!..

1893წ.

ქართველიქალი

მწუხარედასევდიანისერზედიდგაერთიქალი,

ფერმიხდილსამღელვარებითშორსეჭირაგზისკენთვალი.მასუნდოდა,რომშეეტყომისიქვეყნისბედისწერა;

შიკრიკსმოჰკრაშორითთვალიდადაუწყოგულმაძგერა.მიაძახაახლოსმოსულს:

“ნუდაჰფარავნურაფერსო,თორემბოლოსგაზღვევინებ,

გეფიცებიზეციერსო!”წინწამოდგამონამბიჯი,

ტირილითამოახსენა:“ვაიჩემსთავს!..სჯობსდამებას

ცოდვილიდამწარეენა!“ვხედავ,შენზედუჩხავლიაშავბედითსაყორანსშავსო!რაღაგითხრამესაბრალომ

შენ,შვილებისდამკარგავსო!”ქალმაუთხრა:“სუ!..არგკითხავ!

ჯერმითხარიშენესაო:თათრებსდარჩაგამარჯვება,თუჩვენსძლიერსმეფესაო?”

“ეგრაბრძანეთ?!.ქართველჯარსაგანასძლევდათათარიო?

თვითარმივა,დამოსულმტერსრომდაუხვდეს,მზადარიო!“ზარიდასცესსერასკირსა,არმოსულაჯერაცგონსა!

ქართველებიღმერთსმადლობენ,ადიდებენსოლომონსა!”

ქართვლისქალიპირჯვარსიწერს:“მადლიზენაქართველებსო!

აბაახლამომიყევი,რაცგადახდაჩემსშვილებსო”.“შენიპირმშოაღარაგყავს:ალექსანდრემოგიკლესო,უმცროსიძმამიეშველა,იმასაცდღეუმოკლესო.

“თათრისტყვიამგაუხვრიტათორთავგულისფიცარიო;

მოკვდენ,მაგრამსახელიკინახესდაუვიწყარიო!..”

დედასცრემლიუნებურადწამწამებზედშეუჩერდა;ნაცრისფერიგადაედვა,

გულიხშირადაუძგერდა.მაგრამესსთქვა:“გამიზრდია

ქართველქალსაქართვლისშვილი!ესნაღველიდედისათვის

მწარეარისდათანტკბილი!“მამულისთვისმიშობიამისიჭირისსანაცვლოდო;

ქართველდედებსვალადგვაძევს,ამჭირსუნდაგავუძლოთო”.ესასთქვადაისევჰკითხა:“საშუალომრაღაქნაო?ამოიგოძმებისსისხლი?

თათრისმძორისდასდგაძნაო?”“არა,ჩემოქალბატონო,

ვერგავბედავტყუილსაო;ეგსახელიარუნახავს

ქალაჩუნათქვენსშვილსაო!

“უფროსიდაუმცროსიძმამტრისრაზმშირომგაჰკიოდა,

საშუალოტყეშიიწვა:გულ-მუცელიასტკიოდა”.

ესრომესმა,ქართვლისქალიუცნაურადდაიღრიჯა,ამოჰყარაძუძუები,

მოთქმითთავიმოიგლიჯა:“ვაილეჩაქს,შერცხვენილსა,ვაჰძუძუებსგაკიცხულსო,

ვაიდედას,თითქმისპირშავს,რამახვილიმეცაგულსო!“არავსტირიიმორშვილსა,

ომშიმოკლულსგმირულადო,ვიგლოვცოცხლადდარჩენილსაუსახელოდ...ვირულადო!”

1881წ.

იუბილე

ესჩემსთავზერამოსულა?სადავარ?სიზმარია,თუსასიზმროზღაპარი?

ღარიბ-ღატაკსდაბნელშიმყოფსაქამდე,ვინამინთოამბოლოსდროსლამპარი?

ყეენივითშემასკუპესმაღლობზე,ჩემსწინდადგათითქმისმთელიქვეყანა;

მილოცვენდამადლსმიხდიან...დარისთვის?რამიმიძღვისსამსახურიმისთანა?ქალი,კაცი,ერი,ბერი,ბავშვები,

გაურჩევლადტომისადაწოდების,აქარიან,რომგამიქრონმიზეზი

ჩემიტანჯვისდაჩემიცეცხლმოდების!..მაგრამმეკი,რომვგონივართ,ისარვარ!..

სხვაიქნებამომავალიისგმირი!..მეუბრალომიზეზივარდღეის-დღის,იმმომავლისაჩრდილირამდაპირი!

ჩემსსუსტშრომასესაჭარბებსყოველი!..საამისო,აბა,რამომიცია?

ესეკუთვნისყოლიფერიმომავალსდაიმისიარისრეპეტიცია!

მაშ,ამნაირხალხისაღფრთოვანებასშევუერთებდღესჩემსსურვილს,გულისთქმას:

“ვაშა!ვაშა,სათაყვანომომავალს!”ამ-თავითვეწარვუგზავნიჩემსსუსტხმას!..

1908წ.

გაზაფხულისმაყრები

მიიპარებაზამთარი,ძალ-ღონეგამოელია,

დათვალსარიდებსგაზაფხულს!..რაცუდიმასპინძელია!

კარის-კაცებითანმიჰყავს:ანთება,სურდოდახველა:“წინწყალი,უკანმეწყერი!..წყალმაწაიღოსუყველა!”..

მისნაცვლადველითგაზაფხულს:ჟუჟუნა,მშვენიერია!..იმისიტანისამოსი

უცხოდამრავალფერია!წინმოუძღვიანჩიტები

მაყრულითსაამურითა,ბულბულიჩანგითდახვდება

დაშაშვისალამურითა.მერცხალიმახარობელიჭიკჭიკითმონავარდეა

დასუნნელებისმფრქვეველადმზადზამბახ,ია,ვარდია.ქვეყანამაჯასგაიხსნის,გულიდაუწყებსძგერასადასაიდუმლოსიმებითიწყებსბუნებაჟღერასა.

1893წ.

იმერულისიმღერა

პატარასაყვარელო,რისთვისმომიკალგული?

გალიაშიგაგზარდე,ვითმაისისბულბული.

შაქრითმყავდიგაზრდილი,შენთვისვლეკიდის-კიდე!

პატარასაყვარელო,ცეცხლირადმომიკიდე?გულიშენმოგიძღვენი,სულიცხომშემოგწირე!პატარასაყვარელო,

შენრაღადდამამცირე?რომდამგმეუმიზეზოდ

დაგამცვალესხვაშია;მიჯობსდამწვაცეცხლითა,

ანჩამაგდოზღვაშია!პატარასაყვარელო,

ჩემომკვლელო,უგულო,გალიაშიგაზრდილო,

გაზაფხულისბულბულო!1876წ.

ჩემისიმღერა

ტიალმაწუთისოფელმანაღველიდამალევია;

არცმომკლა,არცდამარჩინა,არცსულიდამალევია.

გაჩენისდღესავიწყევლი,სიცოცხლისწამსავაჩვენებ;მატყუარსოფელსვატყუებ:

რასაცვგრძნობ,მასარვაჩვენებ!ცრემლირომმაღრჩობს,ვიცინი...

ჩემიპირბადეისარი!სხვასხელთრადმივსცეჯირითად

მეჩემიგულისისარი?!ჩემიეკალისხვებისთვის

იაა,ზამბახ-ვარდები.თავო,ნუეძებთანამგრძნობს,-

სისულელეშივარდები!სჯობს,ისევმწარესოფელმა

ნაღველიდამალევიოს;არცმომკლას,არცდამარჩინოს,

არცსულიდამალევიოს!

***

ღმერთო,წვიმამოიყვანეწითელიდაშხაპუნაო,რომგავიდეთსამუშაოდ

დადავსძახოთ“ჰოპუნაო!”რომქალებიცგვერდშიგვედგენ

ნამგლითადაცელითაო;ჩვენგანმოჭრილთავთავსჰკრებდენ

მადლიანისხელითაო!შვილებიცთავსდაჰხაროდენმობრუნებულსალოსაო;“ოროველას”დასძახოდენმამა-პაპურკალოსაო!

ღმერთო,წვიმამოიყვანე,

მიწისგამალბობელიო,რომგასწყვიტოსჭია-ჭუა,ქვეყნისდამამხობელიო!

1882წ.

გოდება

გულო,გლახ-გულო,დაგულო!რადერთწერტილზეჩერდები?როგორცსხეული,შენცისეარსჭკნები?...არაჰბერდები?

რატომარჰკარგავშენცხორცთანგრძნობისძალსადაღონესა?დარათაცდუნებმოხუცსა,ჭაბუკადთავისმგონესა?წყეულიმციყოსაწჩემიც

უდროვოგრძნობა-გონება!...ადრესხვისდამმონებელსა,დღესსხვისიმინდამონება!

მაგრამმონადაც,გულგრილსა,

აღარუნდებვარ...აღარა!ზიზღსჰგვრის...აშინებსესჩემი

თვალშისაჩხიროჭაღარა!უთანაგრძნობოდვიდაგვი,

ცეცხლისოხვრითამკვნესარი!ვაი,რაცეცხლშიჩავვარდი!რაღადროსჩემიესარი?!გამწირა!...იმანგამწირა,ვისაცშევსწირეყოველი!

სიცოცხლემიჩანსსიკვდილად,სიკვდილსსიცოცხლედმოველი!ქვეყნისმკურნალნიცშემოკრბენ,

ვეღარმარგებენრამესა:დღესსისხლისცრემლითვაღამებ,

ოხვრითვათენებღამესა!ის,ჩემიტანჯვითდამტკბარი,

ეძლევანეტარებასა!

დასცინისგრძნობა-გონებასჩემსასდააღსარებასა!

დედისსიმღერა

ცხრათვესმუცლითგატარებდი,“ვაით”გშობე,“უით”გზარდე,

დარადგიკვირს,ყოველსქალზედუფროდედასრომუყვარდე?ქალიმამასქმარშიგასცვლის,ცოლიქვრივისხვასწაჰყვება;მაგრამდედასშვილისტრფობა

სამარეშითანჩაჰყვება!ახლოსგულიმისთვისუძგერს,

შორსმყოფსფიქრითთავსევლება:უფიქრელადთავსშესწირავს,-დედათვისშვილსენაცვლება!..მაგრამშვილიხშირადდედას

გასცვლისხოლმესაყვარელში!..არიცის,რომმოტყუებულს

სხვისისატრფორჩებახელში!..მაგრამნებაბუნებისაესარისდაასეიყოს:

დედამუნდაშვილისათვისთავის-თავიდაივიწყოს!..

რამოგშორდი,შვილო,შემდეგშავიფიქრიგულსმიბურავს...ვაჰ,თუგშია!ანგწყურია!ანგცივადაარაგხურავს!

ეგებგდიხარბრძოლისველზედ,გულსგასვიამტრისისარი

და,რომწყლულიშეგიხვიოს,დედა-შენიარსადარი!..

ვაი,თუშენსლამაზსთვალებსყვავიჰკორტნისდაყორანი,

დაუნაგრითუპატრონოდდაგხვიხვინებსთავსმერანი!..ვაჰ,თუშენსახუჭუჭთმასაჩიტიბუდესშიგუფენდეს?მაშინდედა-შენიცჩიტად

გადაიქცეს,შენსკენჰფრენდეს!..1875წ.

ჩემითხა(ხალხური)

ჩემოლამაზობეკეკა,შენჩემოთხაობელაო!ჩემიმტერიდაორგულიშენგენაცვალოსყველაო.წვერიგაქვსდეკანოზისადარქებიეშმაკისაო,

კბილები,ნამგლადნალესი,ნეკერსკვრეხს,ბალახსმკისაო.

მთაშირომწაკოკინდები,დააგდებმინდორ-ველსაო,ჯიხვებსეწვევიკლდეებში,

იქმოიღერებყელსაო!

გაძღები,გასისინდები,ჯიქანსგაივსებრძითაო,

რაგზითაცდილასწასულხარ,ბრუნდებიიმავგზითაო.

მოხვალდასაწველსამივსებ,არდამამადლიწველასო!..მეძღვნეოჩემიშვილების,შენმირჩევნიხარყველასო.თვალის-ჩინივითმოგივლი,

ნუგეშინიამტერისო!..მაგძუძუებისჭირიმე:საწველშიჩაიმღერისო!..ბეკეკავ!ჩემობეკეკავ!შენჩემოკარგობელაო!..ჩემიოჯახისურგები

შენგენაცვალოსყველაო!1894წ.

აღმართ-აღმართ

აღმართ-აღმართმივდიოდიმენელა,სერზედშევდექ,ჭმუნვისალიმენელა;

მზემანსხივიმომაფინამაშინა,სიცოცხლევგრძენ,სიკვდილმავერმაშინა.

შემიდუღდამაშინსულიდაგული;იმნადუღშითვითმევიყავდაგული.

გულმაძგერა,სულმაშფოთვადამიწყო,ჩანგმაცთვისიმესიმებიდამიწყო.ხმასიმართლისშეუპოვრადგაისმა,(აწიგიხმავერისმინოსგაისმა).

ცისმახლობლადფეხ-ქვეშვიგრძენმიწამე,ვსთქვი:“ცხოვრებავ,მეცერთკაცადმიწამე!”

დავიფიქრე“ჩემისატრფოსადარი?

ნისლიჰბურავს,თუდღეუდგასსადარი?”გადვიხედე,ვნახე,რომსხვასჰმონებდა!

გამიკვირდა!ვსთქვი:“მტერსროგორმონებდა?მოხიბლულა,შემცდარია,ისარი…

ალერსითმთვრალსვერუხილავსისარი!”მივაძახე:“ჭინჭარშინუვარდები!..

ნუგგონიაიქიადავარდები!შეიბრალეთავიშენი,იცოდე!

მაგშარბათშისაწამლავსსვამ,იცოდე!”არმისმინამწუხარებითდანაგულს,დადამასოსაუკუნოდდანაგულს!

აღმართ-აღმართმივდიოდინეტარად,თუამსერზედთავსვერვგრძნობდინეტარად?

ჩემოთავო!ვეღარგკურნვენწამალით!დაღმართ-დაღმართდაუყევი,წამალით!იქჩაბრძანდი,სადგელიანლოდებით,ბარით,ნიჩბით,კუბოთიდალოდებით!

დაივიწყე,ვინცგახსოვდა,მარადის!ხელ-დაკრებითგანისვენემარადის!

1876წ.

ხანჯალს

შენიჭირიმე,ხანჯალო,რკინაოხვარასნისაო,

შენერთად-ერთოიმედომტრისაგანგამოხსნისაო!..

გლესავდაგლესავ,ხანჯალო,ამოგიფერავგულსაო!შენუნდაეძმოდაეყმო

უმართლოდდაჩაგრულსაო!ნესტარიცახარ,ბასრიცხარ,ორივეგვერდითმჭრელიო;გპატრონობსგულიფოლადიდაგიპყრობსრკინისხელიო.

მისიგამჩენისჭირიმე,

ვინცრომშენგამოგჭედაო!ჭირიმე,შენიჭირიმე,

მტერსაუტირედედაო!ბევრინაღველიშეასვეს

მტრებმაამჩემსაგულსაო,შენმიმკურნალე,მახვილო,უმართლოდდაჩაგრულსაო!მიმოციქულემტრისგულთან,

მიმიძღვენჩემისალამი:ისვითომსაწერელია,

ჩაერჭვე,როგორცკალამი!მისიწითელიმელნითაშემაღებინეჭაღარა,იმისიკვნესაიქნება

ჩემთვისდაფიდანაღარა!გლესავდაგლესავ,მახვილო,

ფოლადო,ჩემორკინაო!

დროა,ამოდიქარქაშით,აღარგაქვსაწმანდბინაო.

1882წ.

გამზრდელი

ნამდვილიამბავი

ვუძღვნიჩემსპედაგოგებს

I

მთისმწვერვალზე,ცისმახლობლად,მერცხლისბუდედრაღაცმოჩანს;თვალთისარი,შენატყორცნი,

ვერარჩევსმისსიგრძესდაგანს.ისფაცხაა,მღვიმისპირადმიწნულიდამიგრეხილი,დროდაჟამისშესაფერად-

ზამთართბილი,ზაფხულგრილი.როდესაცმთაბარსდავაკესემუქრებაწარღვნა-ღელვას,-

ფაცხაცღრუბელსგარსიბურავს,ეკრძალებაჭექა-ელვას.

მაგრამ,როცადაჰქათქათებსთავზეიქვემზედამთვარედათვალისწინფიანდაზად

ეფინებაარემარე,მაშინფაცხაუბრალობითმომხიბლავადლამაზია

დაიმასთანყველატყუის,რაც-კიციხე-დარბაზია.

გზამიუძღვისსაცალფეხო,მიხვეული,მოხვეული;

მასზეგამვლელსუნდაჰქონდესმარჯვეთვალი,მტკიცეგული;

ანუჰყავდესრაშიცხენი,მთაშიგაზრდილ-გამოწვრთნილი:კლდიდანკლდეზეგადამფრენი,

უშიშარიდათანფრთხილი.ამშორეულფაცხა-მღვიმესვინჰპატრონობს,ვისიარის?

დასაამოკარ-მიდამოსვინშესტრფისდავინშეჰხარის?

ერთივინმეახალგაზრდააფხაზია,ამმთისშვილი,

რთულცხოვრებისუარმყოფი,მცირედითაცკმაყოფილი.კარგითოფი,კარგიხმალი,კარგიცხენიდანაბადი!…

რასინატრებსსხვას,ამისმეტს,კაცი,მისებრდანაბადი?

მხოლოდერთსკი…დაისერთიც

არისმარტოსიყვარული,რითაცმხოლოდქვეყნიურინეტარებაარისსრული.ბედმაესეცარდააკლო,

განასხვავა,ვითრჩეული…სიყვარულსა,მისმონაშუქს,

მიაშუქასიყვარული:ერთითვეა,რაცრომცოლადმიიყვანავინცუყვარდა,ვისაცგულშიცასქვეშეთიშეუწონა,შეუფარდა…ნაზიბროლა-სახელია,სამეგრელოსასულია,

მოწყვეტილიცითვარსკვლავიედემსალვადასულია!…ელფერობითვარდიარის,სინაზით-კი-მორცხვიია…

ტრფობისათვისჯერპირველადგულისკარიგაუღია.

ცადაქვეყნისშუამავლადმიაჩნიამასაფხაზი!…

გულშიგულსსდებს,სულშისულსცვლის,ხორცსეწმახვნისსურო-ვაზი!…ნეტავიმათ!…მათსიყვარულსდამათუხმოაღსარებას!…

ერთადგრძნობენამქვეყნადვესასუფევლისნეტარებას…

მაგრამხანგრძლივესსოფელიგაახარებსვისმეგანა?

თაფლშიურევსმწარენაღველს…მტრისასმისიგამოცანა!…

II

ბნელაისე,რომაღარჩანსთითი,თვალთანმიტანილი!…ცამრისხანებს,ელვა-ჭექამ

ნადირსაც-კიუფრთხოძილი!…ქარიზუისგულსაკლავად,ვიმაუშვებსკოკისპირად;ხანაქ,ხანიქმთა-ღრეებშიგავარდებამეხიხშირად.

თითქომართლათვითჯოჯოხეთსაუშვიაქვეყნადზარი!აიტანაშიშისქარმა

თანასწორადმთადაბარი!ამდროსხოლმეთვითეშმაკიცეძებსძრწოლითთავშესაფარს,მაგრამ,დახეთ,ვიღაცმგზავრი

სტუმრადმოსდგააფხაზისკარს!…დაურეკადახმამისცა:

“გამომხედეთ!…ვინხართშინა?სტუმარიღვთისკარზევდგავარ,ცხენსდაკაცსაგვინდაბინა!”გაუკვირდააფხაზსდასთქვა:“ამთავსხმაშიესვინარი?!”შეუკიდაცეცხლსდაუცბად

გამოაღოფაცხისკარი.გავიდადაშემოუძღვა

ფეხებამდედასველებულს,მიიყვანაცეცხლისპირად,

უდგამსსამფეხსსკამს-დაღალულს.ხმასარიღებსჯერსტუმარი,

ნაბდისთასმებსნელაიხსნის…თავ-პირიაქვსშებუდნულიყაბალახითდაიცინის!…ჯერნაბადიმიაყუდა,

ბნელკუთხისკენმიდგაწყნარა

და,ბაშლიყირომგადიძრო,მოტრიალდაუკანჩქარა:

“მასპინძელო!-სიცილითსთქვა-წახდაჩემიხუმრობაო!…ვერმიცანი,თუგეწყინა

ესუდროვოსტუმრობაო?”-საფარ,შენხარ?…ენაცვალოსძიძისშვილიმაგშენსთავსო…

ესთვალებირაღასნახვენშენსუკეთესსანახავსო?მოეხვია,გადაკოცნა,

როგორცძმადათვისიტოლი,დამერეკიგააღვიძა

შიგნითმწოლიმისიცოლი.შეეხვეწა:აბაჩქარამოამზადევახშამიო:

შორიგზააქვსგამოვლილი,

არექნებანაჭამიო.-არა,ბათუ,ვახშამსარვჭამ,

არმცალიაიმისთვისო!მესხვამადამაქვსაშლილი,სხვანაირიგულისთქმისო…

უპასუხადამოუყვა:“მინდაგითხრაჩემიჭირი:დღემდისმტკიცეპირიანსა,დღესმიტყდება,ძმაო,პირი!

“ალმასხიტსხომკარგადიცნობ,თავმომწონეინალიფას?მისცხენსადამისიარაღს

ვერვინდასდებსღირსეულფასს.“ვაჟკაციათვალ-ტანადი,ცხენოსანიუებარი!…მეტოქეაჩემიმხოლოდ,ერთადერთისაშიშარი.

“შორსგაისმისმისიქება,ჩვენიცხშირისტუმარია;ბიჭობითდასილამაზითქალებიცკიგადარია.

“ერთიმხოლოდზია-ხანუმარადაგდებს,არცუყურებს,რადგანიცის,რომსხვებსავით

იმასისვერიმსახურებს.“ზია-ხანუმ,შენცკიიცი,

რომმშვენებითგანთქმულია;ბევრიკარგიახალგაზრდამისიეშხითდაბმულია;

“მთვარესავითხელუხლები,-სხივებსჰფენსდაარვისათბობს;

მომხიბლავიშორეულადთანასწორადყველასატკბობს.“ჯერგაჰღალავს,მიიბირებს,

დაიმონებს,იგდებსხელში,მერეუნდაგამოსცადოს:

აგდებსმისმსხვერპლსგანსაცდელში!..“მეცმომხიბლაჯადოსანმა,დამამარცხა,დამიმონა!…და,თუქალიმაჯობებდა,

არვფიქრობდი,არმეგონა…“დამაჩემა:“თუგიყვარვარდახარჩემიმოგვარეო,ინალიფასლურჯიცხენიამსამდღეშიმომგვარეო!”“ინალიფამისბედაურს

არდაუთმობსნებითგამჩენსდა,თუვინმეძალასიხმარს,შეაკვდება,არშეარჩენს!

“სხვაგზაარმაქვს:მოპარვაამხოლოდერთადერთიღონე,

თუმც-კისხვადროსარიკადრებსამასკაცითავმომწონე.

“აი,რისთვისმოვსულვარაქ,ჩემოკარგომეგობარო!

მემინდა,რომალმასხიტისლურჯილაფშამოვიპარო”.მოუსმინაძიძიშვილმა,ყველაკარგადგაიგონა,

მაგრამსაქმემუკუღმართმაშეაწუხა,დააღონა.

უთხრა:“ვწუხვარ,რომეგსაქმეუკადრისიგიკისრია,

მაგრამ,რადგანსიყვარულისტკბილისენიშენცშეგყრია,

“გზააღარგაქვს!…უნდაგულიდაუდვადაემსახურო,

რომსატრფოსწინშენსირცხვილის

ოფლიაღარმოიწურო:“მისოცნებას,მისგულისთქმას

უნდამიჰყვე,დაემონო,გინდსიცოცხლეცშენიტკბილიმწარესიკვდილსშეუწონო.“ესშენციცი,-არხარქვეყნის

უცადიდაუმეცარი,-სავაჟკაცოდგამოსული,უდრეკიდაუშიშარი!

“მაგრამმარტოუშიშრობაძლევისათვისარაკმარა,

თუსიფრთხილეცგონივრულიდროზემასარდაეხმარა.

“ერთმანეთისმინამსგავსი,შიშისხვაა,სიფრთხილესხვა,ისე,როგორცსხვადასხვაა

ღვთისწყალობადაღვთისრისხვა.

“რომმიდიხარ,სადმიდიხარ?მართალია,გიჭრისთვალი,

მაგრამჩვენშიროგორცუცხოს,აგებნევაგზადაკვალი.“შენეგსაქმემემომანდე,მევიზამშენსმაგივრობას:

ანმოგიყვანიმცხენს,ანთავსშევწირავშენსმეგობრობას!“შენაქდარჩი,დაიძინე,

გამოშუშდიცეცხლისპირას!..და,თუდამრჩაგამარჯვება,მაშინმოგთხოვფეხისქირას”.

გაეხუმრა,გამოეწყოსამგზავროდდაგავლოკარი.მიდის,ელვაგზასუნათებსდადაჰზუისთავზექარი.

III

ირიჟრაჟა,ქარიჩადგა,გადიყარა,დადგადარი;

ლურჯბედაურსმოაგელვებსმეგობრისთვისმეგობარი.

მოიყვანა,დააბადაშინშევიდაწყნარად,ფრთხილად.გრძელნაბადშიგამოხვეულს

სტუმარსსძინავსიქვეთბილად.აუარაგვერდი,მიდისიქ,სადაცისეგულება,

ვინცსიცოცხლესურჩევნია,სულსსწირავსდათავსევლება.გულშიამბობს:“ერთსდავხედავტკბილადმძინარნაზიბროლას,თუგავუძელგულისძგერას,

სულისბრუნვას,ხორცისჟრჟოლას”…სასოებითშედისქვაბში

დარასჰხედავსიქსაკვირველს?!ნაზიბროლაჩუმადტირის,

პირსიხოკავს,იკაწრავსყელს!…თმაგაშლილი,ტინისკედელსთავსახლისდახმასარიღებს…მინგრეულსდამონგრეულსაჰხედავსიქვემისქვეშაგებს!..მიჰხვდაქმარი,რაცმომხდარა,ზარმადაჰკრა,ელდაეცა!…

და,რომკრინტიცარდაუძრავს,იქვეუხმოდჩაიკეცა.

დიდხანსიჯდარეტდასხმული,უყურებდაცოლისტანჯვას;ბოლოსღონემოიკრიფადამოეგოისევჭკუას.

მივიდადაუთხრამტირალს:“ჩუ,ნუტირი,გენაცვალე!რაცგინახავს-სიზმარია,დაივიწყეისევმალე!

“ყოველგვარიმოსავალიკაცისთავზეუნებური,

ღვთისრისხვაადატყვილადბედსრასუჩივი,რითემდური?“გადაიგდეგულიდანეგ

ცრუზღაპარიდასიზმარი!…მედაშენისიყვარული

წმინდაარის,ვითლამპარი”.ოეხვიადაცრემლები

ამოუშროთვალშიკოცნით,დააწყნარა,დაამშვიდა

ალერსითდაბევრიხვეწნით.მაშინმხოლოდგამობრუნდა

სტუმრისაკენდაუთხრაეს:“ადე,ძმაო,გაღვიძებას

არაპირებ,მგონია,დღეს!”წამოვარდაზეზესაფარ

შემკრთალიდადარცხვენილი!…მაგრამროცამშვიდსახეზე

შეამჩნიამასღიმილი,გაიფიქრა:“მადლობაღმერთს!

არაფერიშეუტყვია,თვარაგულ-მკერდსგამიხვრეტდა

ხანჯლისწვერიდაანტყვია!“არუთქვამსქალს,რაცშევცოდე,

ჩანს,ნამუსიშეუნახავს.ჩემსაქციელს,სამარცხვინოს,ვინგაიგებს,ვინდამძრახავს?”მერეუთხრამისძიძიშვილს:“გატყობ,რომხარკმაყოფილი,

შეასრულეგანაჩემიძნელინატვრადასურვილი?”-“შევასრულე:მოგიყვანე,

დროააწ-კიგაეშურე!ნუდამძრახავ,საკმარისადთურომვერაგემსახურე!”

ხანესასთქვეს,ხანისასთქვეს,ისაუბრესჯერერთხანად,მერეწყალიცმოუტანა

მისხელ-პირისდასაბანად.გამოაწყო,არდააკლო,რაცწესია,სამსახური,

რომსტუმარიარგაუშვასგულნაკლიდაუმადური.შეუკაზმაცხენი,შესვა,

თვითონშეჯდანაქურდალზედაორივემმათრახები

ატკაცუნესერთხანსძალზე.გაახურვესმათცხენები,ააღელვეს,ააჩქარეს

დავიწროგზითისდაღმართისულკუნტრუშითჩაატარეს.რომჩავიდენშორიახლოს

მინდვრისპირად,იქვედაბლა,მასპინძელმაშეაჩერაცხენიდახმააიმაღლა:

-”საფარ-ბეგო!პირშავობაშენივიცი,შემიტყვია!…

დადღეიდანჩვენორსშუამოციქულიარისტყვია!

“არასთქვარა!…არცმეგკითხავ:არისზოგიშეცოდება,

რომსათქმელადსაძნელოა…არცშენდობაუხერხდება!

“ახლაწადი!დამეკარგე!ფრთხილად!არსადშემეყარო,რომცუდგულზეუცაბედადშენისისხლიარდავღვარო!”ესრომუთხრა,შეკრთასაფარ,გაშრა,ფერიდაედვამკვდრის,

ჩაუვარდაენაპირში,გაქვავდადააღარიძვრის…

ძლივსწარმოსთქვა:“მართალიხარ!..აღარამაქვსმესათქმელი!…შემაცდინათვითეშმაკმა

დადამრიაცოდვილსხელი!..“შენიტყვევარ!..ჰა,ხომხედავ,

იარაღიდამიყრია…სასიკვდილოდჩემინებითშენწინთავიდამიხრია…

“ჩემსიცოცხლესსიკვდილისჯობს,

მომკალ…ტანჯულსრამმიშველე,მაზღვევინე,რაცშეგცოდე,სინიდისიგამიმრთელე!..”-“არა!შენვერშეგეხება

სასიკვდილოდჩემიტყვია:დედიჩემისგაზრდილიხარ,

მისიძუძუგიწოვია…“რაცქვეყანასმიაჩნია

რჯულზეუფროუმტკიცესად,რომგასტეხე,ისგეყოფა

სიკვდილამდეშენსაკვნესად.“წადიჩემგანშენდობილი,

მაგრამშორსკი…დამშვიდობით!…დღეიდანჩვენწმინდაგულითერთმანეთსვერმივენდობით!“მაგრამერთსკიდაგავალებ,

ამისრულეუეჭველად:

რომმიხვიდეყაბარდოში,იცოდე,რომსულპირველად,“წადი,ნახეისმოძღვარი,

ვინცშვილივითგამოგზარდა,დაუამბეშენიპირით,

რაცსირცხვილიდაგემართა!”გადმოხტადალურჯილაფშა

მისცახელში,ჩააბარა,მოტრიალდადააღმართიძლივსბარბაცითაიარა.

IV

არცგვარით,არცვაჟკაცობით,არცსიმდიდრით,არცქონებით,

ჰაჯი-უსუბცნობილიამხოლოდჭკუითდაგონებით.ჭირში,ლხინშისაზოგადოდ

უმისობაარიქნება;ხელისგულზეუწერია

თვითმაჰმადისწმინდამცნება.ზღვადახმელიმოვლილიაქვს,

მნახველიაცადაქვეყნის;ჯერისევეჭანმაკია,

თუმცარარისკიმცირეხნის.ხელ-ფეხსერჩის,თვალსაცუჭრის,-

არტყუილიქადილია;სადაცკიაგვარიშვილი,ყველამისიგაზრდილია.საფარ-ბეგიცმანგაზარდაისე,როგორცსხვებიყველა,

მაგრამმარტოწრთვნარასიზამს,თუბუნებამცარუშველა?აი,სწორედამუსუბთანმიდისახლასაფარ-ბეგი,

მორდუობისგამტეხიდაჩვეულებისგადამდეგი.ეუბნებაყოველისფერს,უნებურადრაცშეემთხვა;ცრემლებისდისდაეჩრება

ბურთადყელშიმწარესიტყვა.ყურსუგდებდაჰაჯი-უსუბ,

სახემოინაღვლიანა:სიდიადეამმუხთლობისთვალწინგაისიგრძეგანა.

ოხვრითჰკითხა:“მერე?მერე?რომგაიგო,რასთქვაქმარმა?”

-”მაპატივაშეცოდება,როგორცძმამდამეგობარმა!..“მხოლოდეს-კიდამავალა:ნახეშენიგამზრდელიოდამაგშენისაქციელის

პასუხსმისგანმოველიო!”-”მესმის,მესმისდაპასუხიც

ჩემიმხოლოდესარიო,რომნამუსისგასაწმენდად

ჩემიხელითსისხლსდავღვრიო!…”შეაყენაზედაფეხზე

მანდამბაჩაგატენილი;მორჩილებითგულ-მკერდსუშვერს

საფარ,მისიგამოზრდილი.მაგრამუსუბეუბნება:

“შენსიკვდილისრაღირსიხარ?!სასიკვდილომევარმხოლოდ,რომკაცადვერგამიზრდიხარ!”წარმოსთქვადასაფეთქელშიმიიჭედაცხელიტყვია!…ჩაიკეცასულთამბრძოლი,წამლისკვამლშიგაეხვია…

1898წ.

გორი(მესტვირული)

გორო,ქართლისშუაგულომეთაუროქართლისაო,

ადრეღირსადწამებულო,დღესაცმთქმელომართლისაო!ძირსგორის-ჯვარიდაგყურებს,მაღლითთვალიუფლისაო,ერთგულოდასაიმედო

წილხვედრისღვთისმშობლისაო!ძველადმისთვისსისხლისმღვრელო.

დღესცრემლისდაოფლისაო;ტყვისდამხსნელადმონამზადო,

საიმედოვობლისაო!

გამხნევდი,გაგვილომგულდი,მუხლიმოიბიმგლისაო,

გაჰკაფე,გადაიარეგრძელიგზამომავლისაო.დასთესეთესლიკეთილი,

შესარგომამულისაო,დანახავნამგლისტრიალსა“ჰოპუნით”მომკელისაო.

1884წ.

ღამურა(ზღაპარი)

ერთმაუგნურმათაგუნამიუკადრისათაგვობა,

დასწყევლათვისიგაჩენა,ბუნებისიწყომანგმობა:“იმუსამართლობუნებამთაგვადრადგამაჩინაო?

მესხვაგანყოფნამინდოდა,მანჭერ-ქვეშმომცაბინაო!“ვისეკადრებათაგვებთანკუდისბზეკადალხენაო?მეშემშვენოდაჩიტობა,რომმეწყოაღმაფრენაო.

“რომვინმეჩიტადმაქცევდეს,გამომაბამდესფრთებსაო,

გავფრინდებოდი,ერთსწამსაგადავივლიდიმთებსაო!”რომდაასრულაესნატვრა,ნახა,რომფრთებიესხმებადამეტისსიხარულითა

საბრალოსთავბრუესხმება...ზიზღითშეხედათვისტოლებს,

დაუყოვნებლივავარდა,ჩიტებშიგამოერია,იმანაცგაინავარდა...

ჩიტებმაახედ-დახედეს,სთქვეს:“ვინმოსულაესაო?რასჯულისცხოველიარის?ჩვენთანვინგააწესაო?

“თვალ-ტანადობათაგვსუგავს,

ფრთებიასხიაჩვენიო!როგორღაცკეთილსულსარჰგავს...

ჭირიარისდასენიო!“ეგებამტრებმამოგზავნეს,

შემოჩენილიიყოსო!არიქა,ფრთხილადიყავით,არავინგაგვაბრიყვოსო!...”

დაჰჟღივლეს,ჩაუნისკარტეს,გაჰკრეს-გამოჰკრესბრჭყალები,

სისხლიადინესღამურას,გამოუბნელესთვალები!დაღმადაეშვაღამურა,

მიმართაისევძველსადგურს...მაგრამიქუფროშავიდღედაუდგამაშინუბედურს:თაგვებმააითვალწუნეს,აღარმიიღეს,რომნახეს,

მივარდნენერთადსაკბენად,“ჰკამაგასაო!”დასძახეს...მაშინკიმიხვდაღამურა,რომანგარიშიწაუხდა

დამისინატვრაუგნურისაჭირბოროტოდაუხდა!გვიანღაიყო!გაფრინდა

გაკიცხულ,თავლაფდასხმული,ერთძველნანგრევშიშეფრინდა

დამოიბრუნაიქგული.მასშემდეგნანგრევშიბუდობს,

დღე-დღევერჩნდებასირცხვილითდამუდამამასწრიპინობს

კვნესითდაგულისტკივილით:“კრულიყოსმისისახელი,

ვინცმთაგასცვალოსბარზედა!თვისტომისდამწუნებელსა

ჭირიმიუვაკარზედა!“ნურავინისხამსსხვისქურქსადანუსცვლისთვისსაენასა,თორემბოლოდროსმოიმკისჩემსავითცრემლთადენასა!“გადაგვარებისმოსურნებუნებისაგანკრულია!მისიპირადიღირსება

ყოველგანდაჩაგრულია!“ძველტომშიგამოსხლეტილსა

არმოუშლიანკბენასადაახალტომშიცგაჰკიცხვენ:

დაუწუნებენფრენასა!“კრულიამისიხსენება,

ვინცდაჰგმობსდედა-ენასა,თვისტომსჰღალატობსდამითი

თვითჰფიქრობსმაღლაფრენასა!”...

1880წ.

გაუბედავისიყვარული

ათიწელი,მწარედმწველი,

გულსმიდაგავსტრფიალება!დაუბრალოდსავალალოდ

ჩემსგულშივეიმალება!მიძგერსგულიაგზნებული,

მაგრამგონიმიბამსენას.მისისხივითსანთელივით

ვდნებიდათანცვმადლობზენას!..თუისიცმცნობს

დაისიცგრძნობს,ჩემებრიწვისუხმოდერთი...

მაშ,ოხ,ღმერთო,რადწაგვერთო

ჩვენკავშირიშემაერთი?!ვიცი,გზნობის,

ნამდვილგრძნობისნიშანიამდუმარება,ცხადადტკბილირამღიმილი,

ჩუმადცრემლი,მდუღარება.მაგრამმაინც,

მეტრფისმევინც,მსურს,რომერთხელგამაგონოს:

“შენჩემიხარ!გულსმიზიხარ!”

მითხრასეშხით...დამაღონოს!

ორთავვიცით,ფიცითმტკიცით

გრძნობაჩვენიშეგვიტყვია!თუმც-კივხედავთ,თქმასვერვბედავთ,

გულზეგვაწევს,როგორცტყვია!ათიწელი,

მეტადმწველი,გულშიგვაქვსესნეტარება!

ვუგდებთრაყურს,ორივესგვსურს

დავერგვითქვამსაღსარება!1873წ.

მინდარამვთქვა

მინდარამვთქვა,მაგრამრავთქვა,უსამართლოდალაგმულმა?ჩემიგრძნობაუნდაუხმოდ

შიგჩაიკლასწყლულმაგულმა!მეამლაგამსწავიძრობდი,არმაქვსუცხოსმორიდება;

მაგრამრავქნა,რომხელმარჯვედჩემივეძმამეჭიდება!

იმისაზრისულსხვაარისდასულსხვასგრძნობსჩემიგული;

მესხვარამემენატრება,-მაგასჯილდო,ანუფული!ეჰ,რამეთქმის?მირჩევნია

უხმოდმოვკლაგრძნობაგულშიდაარვისკიარმივყიდო

არცჯილდოშიდაარცფულში!..1880წ.

გაზაფხული

დღესმერცხალიშემოფრინდა,-ჭიკჭიკითაგადმომძახა:

“გაზაფხული!გაზაფხული!”გულსიმედიდამესახა.

მივდექსარკმელს,გადვიხედე,არემარემესხვაფერა!-სასოებამფრთაგაშალა,გულსამკრადაამიძგერა!სუნიმეცაგაზაფხულის,უცნაურივიგრძენძალი...

ვსთქვი,თუ:“გულსარაღადვიტეხ?ახლოსარისმომავალი!

“მოვესწრები,რაცმინდოდა

ზამთრისაგანდაჩაგრულსა:ვნახავქორწილსბუნებისას,გავიგონებმისმაყრულსა.

“დავყნოსვარდსაგადაშლილსა,ვუჭვრეტნაზადდახრილიასდაბულბულიცგამაგონებსმისებურად“ტია,ტიას!”

1881წ.

სიყვარული

სიყვარულო,ნიჭოსრულო,წამტკბილოდახანგრძლივმწარე,

ჯერაკვანონეტარების,მერმეკუბოვდასამარე!

დღესჩემიხარ,ხვალსხვისიხარ,უგზო-უკვლოდმოარული!სადარსშენიდასაბამი?

ანსადაგაქვსდასასრული?ზოგიგყვედრის,ზოგიგვედრის,ყველასკიჰსურს,რომგემონოს!..ვინარის,რომშენსასიტკბოსსიცოცხლეარშეუწონოს?

დიდისხნობით…მაღალგრძნობით

თუმცარავისარახარებდაწამიერსიტკბოებასსაუკუნოდწაამწარებ,

მაგრამმაინცყველაგეძებს!..ცოცხალმავითდაგიწუნოს?ვინარის,რომიმერთსწამშიარგასწირავსსაუკუნოს?!

1886წ.

***

ჩემოთავო,ბედიარგიწერია!ჩემოჩანგო,ეშხითარგიჟღერია!

ჩემოგულო,ტკბილადარგიძგერია,რადგანცსატრფო,ვხედავ,ჩემიმტერია!..მითჯოჯოხეთსმარადგულითვატარებ!თუმარტოვარ,თავსმომაკვდავსვადარებ,თუხალხშივარ,ძალითღრუბელსვადარებდამოწყენითჩემზედმტერსარვახარებ,რომარასთქვანჩემზედ:“რაოხერია!”

ჩემოთავო,ბედიარგიწერია!ჩემოჩანგო,ეშხითარგიჟღერია!

ჩემოგულო,ტკბილადარგიძგერია,რადგანცსატრფო,ვხედავ,ჩემიმტერია!..

აღარააქვსბოლოამჩემსსატანჯველს,არვინმაძლევსსანუგეშოდძმურადხელს;

ჩემსშარბათშინაღველსვჭვრეტდავარდშიგველს,მისთვისვწყევლიდავემდურიამსოფელს,

რომლისგანაცმეგზებიამერია!..ჩემოთავო,ბედიარგიწერია!

ჩემოჩანგო,ეშხითარგიჟღერია!ჩემოგულო,ტკბილადარგიძგერია,

რადგანცსატრფო,ვხედავ,ჩემიმტერია!რაღასველი,დროარსგანქრესიმედი;გინდმეწვიოს,ვერასმარგებსაწბედი!დამწვარივარისე,როგორცაბედი!

ახა,ღმერთო,რაუდროოდდავბერდი:საფლავისკენფეხიგამიშვერია!…ჩემოთავო,ბედიარგიწერია!

ჩემოჩანგო,ეშხითარგიჟღერია!ჩემოგულო,ტკბილადარგიძგერია,

რადგანცსატრფო,ვხედავ,ჩემიმტერია!დავუძლურდი,განქრაგიჟიოცნება…ნაღვლიანადჩემსთავზედმეცინება

დაღმერთსვვედრებ:“ღმერთო,მომეცინება,რომმეღირსოსსაფლავშიდაძინება!..

სჯობს,სულგაქრესკაცი,რადგანცმტვერია!”ჩემოთავო,ბედიარგიწერია!

ჩემოჩანგო,ეშხითარგიჟღერია!ჩემოგულო,ტკბილადარგიძგერია,

რადგანცსატრფო,ვხედავ,ჩემიმტერია!1871წ.

ზღვაო,აღელდი,აღელდი!

ზღვაო,აღელდი,აღელდი,ქარტეხილსდაემორჩილე!აამთაგორეტალღები,კიდეებსგადააცილე!

მარგალიტებისსალაროშენიუფსკრულიგულია,

მყუდროებისდროსისგანძიქვეყნისთვისდაფარულია.

მხოლოდროდესაცმრისხანებ,გულსუხსნიმზესდამთვარესა,იმმარგალიტებსშესტყორცნიშენშემკვრელსარემარესა.პოეტო!ნურცშენეკრძალვი

მრისხანეგულისღელვასა!..ძილისდროსქუხილსნუმოშლიდასიბნელისდროსელვასა!

1894წ.

უკანასკნელილექსი

აღარგსურსჩემიანთება,მნათეხარსხვისილამპრისა!..დამწუნებელობულბულის,

გიყვარსჭიკჭიკისხვამხრისა!…უშენოდვეღარჭიკჭიკობს,ენაჩავარდაბულბულსა,მოუახლოვდასიკვდილი,შხამიაპკურამისგულსა.მაგრამესშენთვისერთია:

ცოცხალივიყო,გინდმკვდარი!აღარაენთვისაწსხვისგანჩემიდამქრალილამპარი!

სიზმარი

ერთხელმხოლოდ,-ისიცძილში,-ქართველქალთავნახეკრება;

გეფიცებით,მისინახვაახლაცისევმენატრება!

ტახტზეიჯდათამარმეფე,მომხიბლავი,ეშხიანი!..

მარცხნითუდგათინათინი,მარჯვნით-ნესტან-დარეჯანი.გარსეხვიენსხვაქალებიც,

როგორცმთვარესვარსკვლავთკრება,ცალ-ცალკედაყველაერთად,სიცოცხლედანეტარება!..შემოვიდარუსთაველი,

ისსულმნათიდამგოსანი,ხელშიეპყრამოწიწებითმისი“ვეფხის-ტყაოსანი”.თაყვანისცასწორუპოვარს,მისწინმუხლიმოიყარა…გაიღიმატახტზემჯდომმადაცრემლებიგადმოღვარა!..

მზისჭიატისდარიიყოუცნაურიისღიმილი

დათვითგრძნობისორჭოფობაცცრემლშიიყოჩალესილი:

მასაცმგოსნისთანაგრძნობაგულშიედვა,როგორცქალსა,

მაგრამუნდადაეჭირათავი,როგორცდედოფალსა!

ბრძანა:“გმადლობ,ვერგადვიხდი,როგორცმეფე,დღესშენსვალსა,-

უკვდავებისმოსახვეჭადმიგაპირებმომავალსა!..”

მიუბრუნდამერეიქმდგომნესტანსადათინათინსა:

“თქვენგილოცავთამქვეყნიურსიყვარულსდაშვება-ლხინსა:გიანდერძებთსაქმროდყველასტარიელსდაავთანდილსა,

რომქართველიქართველგმირადგამოზრდიდესშვილიშვილსა!”ესრომბრძანა,ნათელსვეტად

გადმოეშვაცისარტყელა:აიტაცაშუქმაშუქი

დამასგაჰყვათანვეყველა!მეკიდავრჩი…შემეშინდა!..მიმოვავლეგარსთვალები

დარავნახეიმათნაცვლად?!..

სხვახალხიდასხვაქალები!..არცთამარი,არცთინათინ,აღარცნესტან-დარეჯანი!…აღარცერთსარეტყობოდაქართველობისრამნიშანი!..გულიდამწყდა!…გამეღვიძა,

ნაღვლიანადგამეცინა!..ვთქვი:“ნეტავიარმენახა,საუკუნოდდამეძინა!..”

1898წ.

განთიადი

მთაწმინდაჩაფიქრებულა,შეჰყურებსცისკრისვარსკვლავსა;მნათობისხივებსმაღლითჰფენს

თავდადებულისსაფლავსა.დადუმებულამთაწმინდა,

ისმენსდუდუნსამტკვრისასა:მდინარენანასუმღერის

რაინდსა,ურჩსამტრისასა…მთაწმინდაგულშიიხუტებსსაშვილიშვილოსამარეს,მამადავითსაავედრებს,

აბარებსქვეყნისმოყვარეს...მგოსანიგრძნობამორევით

თვალსავლებსარემარესა.დაგულის-პასუხსნარნარადუმღერისტურფამხარესა:

“ცა-ფირუზ,ხმელეთ-ზურმუხტო,ჩემოსამშობლომხარეო,

სნეულიდავბრუნებულვარ,მკურნალადშემეყარეო!...“ვერავიტანეობლობა,

სისხლისცრემლებივღვარეო;წამძლიასულმადაგულმა,შენსნახვასდავეჩქარეო.“წინმომეგებენღიმილითშენიმზე,შენიმთვარეო,

გუნდიდაგუნდივარსკვლავი,მოკაშკაშ-მოელვარეო.“გულშიიფეთქასიამემ,სევდებიუკუვყარეო,-

იადავარდიდამჭკნარიხელახლადგამიხარეო!...

“ცა-ფირუზ,ხმელეთ-ზურმუხტო,სულისჩამდგმელომხარეო,

შენივარ,შენთვისმოვკვდები,შენზედვემგლოვიარეო!...

“ნურცმკვდარსგამწირავ,ნურცცოცხალს,ზეკალთადამაფარეო...

და,რომმოვკვდები,გახსოვდეს,ანდერძიდავიბარეო:

“დედა-შვილობამ,ბევრსარგთხოვ:შენსმიწასმიმაბარეო!...

ცა-ფირუზ,ხმელეთ-ზურმუხტო,ჩემოსამშობლომხარეო!”

1892წ.

ავადმყოფიმგოსანი

ბედოშავპირო,უპირო,ამრევოგზადაკვალისა!

სულსნუამომხდი,მაცალედახამხამებათვალისა!...

აჩრდილიღავარწარსულისდალანდიმომავალისა!...ვისშერჩენია,მეშემრჩესგადახდასოფლისვალისა?მაგრამსურვილმამომხიბლა

ცრუმოიმედეხვალისა;ჩამიხმატკბილაჩანგურმადაგულიგამიხალისა:

ჩონგურო!ჩემოჩონგურო!

ოცნებისზღვაშიმცურავო!შენიკრიმანჭიწკრიალიხელახლადმომეწყურაო;ჯორაგაქვსია-ვარდისა,სიმი-ბულბულისენაო;ფრთებიარწივისგასხია,შეგშვენისაღმაფრენაო;

მიმოფრენ,მეცთანდაგყავარ,წამის-წამ,კიდის-კიდესო!ვეღარმერევასიკვდილიმე,შენსაგადამკიდესო!...დიდებაშენსამოვლენას,ციურო,ტკბილოძალაო!...დაადნაგულიშენსსიმებს

დასულიდაიცალაო.1894წ.

ილიასმოკვლისგამოI

ნუმიწამლავთმოხუცსგრძნობასდანუამბობთ,რაცარმჯერა!..ნუთუმართლადღესგადაწყდა

საქართველოსბედისწერა?ესმშიშარატყუილია...

ისმშობელიარმოჰკვდება,წარმოშობავინცილია!

გრძნობაკვდება,გონებაკიეკუთვნისწინ,მომავალსა...გაჰყავსხიდიცხოვრებისთვისდაუკაფავსგზადაკვალსა.დამიტომაც,ვინცმოჰკვდება,განაყველაითქმებამკვდრად?

ზოგიჩადისბნელსაფლავში,ზოგიაქვერჩებალამპრად.დაილიაცარმომკვდარა...

მამულისთვისრჩებალამპრად,მაშინროცამისიგვამი

გადიქცევამიწადდამტვრად.რაცკიჰქონდამაღლითნიჭიბუნებისგანმოცემული,

მთლადმიუძღვნამისსსამშობლოს,ფიანდაზადდასდვაგული!..თავიდასდვაქვეყნისათვის,

მიჰბაძაძმებსთავდადებულთ:მეფესადაყიფიანსა...

იმორქართველს,განდიდებულთ!მაგრამამათსიკვდილშიაცგანსხვავებაარისდიდი:უფრომწარედამწვავია,

როცაშინგკლავსშენივფლიდი!..მეფემოჰკლესმონღოლებმა,

დიმიტრიცმტრისმოკლულია!..მაგრამნუთუშინჩვენმავეგამოგვტაცაჩვენილია?!

ნუმიწამლავთმოხუცსგრძნობას!..ისქართველადარამჯერა,ვინცგაბედადაილიასდაუმოკლაბედისწერა!..თვითიესომაცხოვარმა,

ვისხელთეპყრაქვეყნისგული,თანაშემწედაირჩია

ათორმეტიმოციქული.დამათშიაცგაერიაგამცემელიისიუდა,

შურმა,მტრობამ,ბოროტებამვისაცგულშიდაიბუდა!..

მაგრამრჯულირჯულადდარჩადაიუდამხოლოდკრულად.

ამასსაღმრთოისტორიასაუკუნოდამბობსსრულად!..

დამთელქართლშირომგამოჩნდესმოღალატეერთი-ორი,მსგავსიისკარიოტელისდაიუდასთანასწორი,

ამითჩირქიმთელქვეყანასგაურჩევლადარედება!

მხოლოდხალხსკი,ჭირისუფალს,გულშიცეცხლიეკიდება!..

IIახლაშენთანმაქვსსაქმე,იუდავ,

წინწამოდექი!ნუიმალები!დავერაგობითძლევამოსილი

გამოაჩინეშენითვალები!ღრმამოხუცებულსდანაამაგარს

რომჰკლავდი,მაშინარგითხრაგულმა,გარეშემტრებისსასიხარულოდისევმათგანვემოტყუებულმა,-

რომმაგსიკვდილითიმასთანერთადშენგულსუკლავდითვითქართველობას

და,შემბღალავიწმინდა-წმინდათა,იორკეცებდითვითსაძაგლობას?

მაგრამშენვინხარ?ვინმოგცაგრძნობა?ვითჰეროსტრატემ,დასწვიტაძარი

დაგეგონა,რომორივემხარესსაშვილიშვილოდაეცთავზარი?

რაშემცდარიხარ!..თვითილიასთვისმაგგვარსიკვდილშიარისსიცოცხლედასაქართველოსკიძველიაღთქმა

ისტორიულიმითგაუახლე.

დროებითდაღლილსდამიძინებულს,-ისგამოახელსმაგითითვალებსდაშეაჩვენებსსაშვილიშვილოდშენებრმეთაურსდანაძირალებს.

1907წ.

ავადმყოფი

არმომკვდარა!...მხოლოდსძინავსდაისევეგაიღვიძებს!..

ვინცშენატრისიმისსიკვდილს,უმალმასვედაამიწებს.

ბევრისბრძოლითდაღალულსაეჭირვებამოსვენება!

შემცდარია,ვინცგულსიტეხს:წესიარისდაბუნება!

ჩვენკიჩვენდათავადგეტყვით:გულსასწამსდაჭკუასსჯერა,რომჯერკიდევარგამქრალა

მომავალიბედისწერა!მისთვის,რომდღესვეღარგვარჩენს,

არგვიმართებსორგულობა!ჩვენსწინაპრებსთუჰქონიათ,ჩვენცაგვქონდესდიდსულობა!დეე,მისთვისგავღარიბდეთ,

ზურგსმოვიდვათსაწყლისგუდა:პატიოსანსღარიბსრითსჯობს

გამდიდრებულიიუდა?არმომკვდარა,მხოლოდსძინავს

დაროდესაცგაიღვიძებს,მოიგონებსიმათსახელს,

ვინცდღესიმასარივიწყებს!..1880წ.

პატარამურია

რასწუწკუნებსისპატარამურია?ხომარჰშიადაანხომარსწყურია?

ვისიარისდაანსადაურია?ქუცი,ქუცი!კუდქიცინამურია!

რომარმოდის?!.თითქოსუმადურია!რაყოფილა,ხედავთ,ბრიყვიმურია?!კიდეცრომჰყეფს?!.რაღაცუცნაურია!

თათი,თათი,სალახანავმურია!მისიყეფამხოლოდმარტოშურია...ვისაშინებსსასაცილომურია?!

მაგისხერხი-ერთილუკმაპურია:გადაუგდებ,გაჩუმდებამურია.ვინცგააძღებს,მისიშინაურია,

იმასჰმონებსდაკუდსუქნევსმურიაანკირაქნას?ბუნებითუძლურია!ქუცი,ქუცი!საცოდავომურია!..ლაქუცააკუდქიცინამურია,

თუარჰშიადაანარცასწყურია.1888წ.

ფუტკარი(ვუძღვნის.ამირეჯიბისას)

სხვებმაუმღერონვარდ-ბულბულს,ადიდონლომიძლიერი;

თვალ-მარგალიტითშეამკონშვენიერებაცბიერი.

სხვაარისჩემიგალობისდაჩემისჩანგისსაგანი:პატარაბუზი…ფუტკარი,

იობისჭიათაგანი.ფუტკარო,ჩემოფუტკარო,ბზუილავ,მოუსვენარო,

უსამართლობითდევნილო,სამართლიანადმკბენარო!..

სიტკბოსრომეძებსათაფლოს,მიტომხარმოუსვენარი…

დავინცხელსგიშლისშრომისდროს,-მხოლოდიმისიმკბენარი.მაგრამქვეყანაუძღები

განადაეძებსსიმართლეს?ბნელსშენისანთლითინათებს

დაბნელსჰფენსშენსასინათლეს.შენარგიკარებს,თაფლსკისჭამს,

მშრომელისუმადურია…ოღონდკიდასტკბეს,რასდასდევს,

თუსიტკბოსადაურია?!დაშენკი,ჩემოფუტკარო,არუსმენქვეყნისჭორებსა,ერთიუგნურირომშეთხზავს

დაასიიმეორებსა.მაინცდაბზუი,დაფრინავ,

არციშლიდროზეკბენასა,ქვეყანასთაფლუჭსუმზადებდასანთელსუნთებზენასა…სარკედასახემგოსნობის,ემბლემაცახარშრომისა,-შენათხზისიყვარულისა

დაწმინდაგულისწყრომისა.ფუტკარო,ჩემოფუტკარო,იობისმატლომცირეო!

ჩანგიგთხოვს,მგოსნისსიტყვებიმსხვერპლივითშეიწირეო!

1902წ.

იმერულინანინა

ვუძღვნისაბატონოყმებისახალშობილშვილებსგაპუტულოგლეხისშვილო,შენპაწაწინაო!აგრეტკბილად,უდარდელადრამდაგაძინაო?დედისმკერდშიმიგიგნიაშენტკბილიბინაო...

დაიძინევარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...დედაეტყვის:“გენაცვალოსშენიმშობელიო,

ძუძუებშიჩაგივლიაპაწაწახელიო!შენსვაჟკაცობასმომასწრებსმეღვთისმშობელიო,მამიშენისბედისარხარ,შენსხვაბედსელიო:შენივარსკვლავისხვაარის!-ბედმაგიცინაო!

იავ-ნანა,ვარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...ღმერთსშენიბედნიერებაწინეთუსახავსო,

შენცმისნაცვლადემსახურე,ნურასიზამავსო,

დედასთმასნუმაწეწინებ,ნუჩამაცმევშავსო!სხვებრაგიჭირს:ხომშეიტყვე,ბატონიარგყავსო!რისთვისშეკრთი?მართალია!...რამშეგაშინაო?

იავ-ნანა,ვარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...გაიზრდები,გენაცვალე,თავისუფალიო;

ბატონივერშეგაწუხებს,ვერცგაგტეხსვალიო;შენსმტერსადამოშურნესადაუდგესთვალიო;ჭირისადაავთვალისგანგიხსნისუფალიო!

ხომგიამა,გენაცვალე!მანგაგაცინაო?იავ-ნანა,ვარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...

დიდი-კაცისშვილსსკოლაშიგვერდთმოუჯდებიო;აბაშენიცი,ბიჭოჯან,როგორეცდებიო;

ძველბატონისშვილსსწავლაშინუჩამორჩებიო,გლეხსანიჭიარააქვსო,არაფიქრებიო!..შენიდაჩაგრულიძმებიშენუნდაიხსნაო,

იავ-ნანა,ვარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...ჩინოვნიკებიცარიანჩვენიგამწვალეო:

ჩვენსსაქმეზეროცამივალთ,გვეტყვიან:“ხვალეო”,და,ჩვენროცადაგვსაქმებენ,მაშინკი-“მალეო!”

ამასშენვეღარგეტყვიან,შენგენაცვალეო,ომვეღარდაგიბრიყვებენ,თურომთავისცნაო!

იავ-ნანა,ვარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...პაწაწინაიადონოდავარდისკონაო,

დღესხომკარგადგაიგონეჩემინანინაო?და,თუკარგადგაიგონე,ხომმოგეწონაო?მაშნუგძინავს!გაიღვიძე!იცანქვეყანაო!შენცშეიტყვეამასოფლისცრუგამოცანაო!

იავ-ნანა,ვარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...1864წ.

პოეტი

ხანუგნურივარ,ხანბრძენი,ხანარცისავარ,არცისა!გარემოებისსაყვირი,

არცმიწისავარ,არცცისა.ნუმკიცხავ,მნახოუგნურად,ნურცგაიკვირვებბრძნობასა;სულსხვაჰყავსხელისუფალიამჩემსგონება-გრძნობასა.ესგული,სარკედქცეული,ბუნებისნათავხედია:

მხოლოდმისსახესგიჩვენებთ,რასაცშიგჩაუხედია.

ენაცმასამბობს,რაცსმენას

სხვისაგანგაუგონია;ანთვალსუნახავსდაჭკუას

გაუზომ-აუწონია!თქვენრომგგონიათ,ისარვარ,სხვებსრომჰგონიათ,არცისა!

შუაკაცივარუბრალო,ხანმიწისავარ,ხანცისა.

1886წ.

ხარაბუზადაფუტკარი

ხარაბუზაფუტკარსშეხვდა,მიაძახა:“გზამომეო!

ვერმიცანი,განა,ვინცვარ?როგორგამეთამამეო?

“თუვერატყობთავს,ვინცახარ,გამიგონე,რომგითხრაო:

შენრომფრთებიგამოგბმია,ღმერთიცმაშინგაგიწყრაო!“ბზუილასა,ტყუილასა,შხამიანსა,მკბენარსაო,

ვინარგიცნობსუსაქმურსა,მფრინავსმოუსვენარსაო?!

“მეკიდარბაისლადმცნობენ,

შრომისავარმოყვარეო...ჩემთვისავარ,არვისავკბენ,

არვარშენიმოგვარეო!“ქვეყნისთვალშიმესულსხვავარ,შენსულსხვახარ...ხომხედავო?

ჩამოდექი,გზამომეცი!..ურჩობასნუმიბედავო!”ფუტკარმაესუპასუხა:“ნუმაცინებ,ხა-ხა-ხაო!

ვინცრომქვეყნადგაგაჩინა,ნეხვისჭიადდაგსახაო!

“ბევრსრომშრომობ,ნუთუჰფიქრობ,რომმთადაბარსასწორებო?..მხოლოდფუნესაგუნდავებ,

იქვეახლოაგორებო.“ისხომშენისაზრდოარის?შენსმეტსარვისარგიაო!

შენაკეთებ...შენვეჰზიდავ...საკუთარიბარგიაო!

“დარბაისლადიმუშავებ,რაღადირბენ,აბა,შორსო?ყოველფეხისგადადგმაზე

ნახავ,გინდამთელგოდორსო!“მეკისხვავარ...სულსხვამუშა

დასხვაგვარადმოღვაწეო:ზეცისმუშასმეძახიან,არვარმარტოსამიწეო!

“მისთვისდავფრენმოუსვენრად,რომმოვძებნოყვავილიო,გულისწვენიამოვწუწნო,სამკურნალორამტკბილიო.“შევუმზადომითქვეყანასთაფლი,ზეცას-სანთელიო,რომიქწმინდადშეიწიროს

დაანათოსაქბნელიო.“ვინცმეიმდროსხელსშემიშლის

ქვეყნისმტერიცისარიო,დამისთვისმაქვსმომართული

გესლიანიისარიო!”ესუთხრადაფრთაგაშალა,

მიაშურაყვავილებსა...დაჩვენცამგვარპასუხსვკადრებთ

ზოგიერთჩვენსყმაწვილებსა.1884წ.

მუშური

სიმინდსათოხნადავუწყოთ,ერთხმადდავსძახოთმუშური;ეგებმაშინდაგვავიწყდეს,

რომგლეხნივართუბედური!მარტოჩვენთვისარვმუშაობთ,სხვისაცგვმართებსსამსახური:ბატონიგვყავს,ვართსაწყალი,

უპატრონო,უბედური!ყველათავშიგვიჩაჩქუნებს,

გარეშედაშინაური;ცხელსამიწასუხვადალბობსოფლი,ჩვენგანმონაწური.ჩვენიჯაფითმონაყვანი

სხვასთანმიდისსაზრდოპური,შინცოლ-შვილსშიმშილიგვიკლავს,

მაგრამვინმიუგდოსყური?მათსასაზრდოსსხვაიტაცებს,სტირისცოლიმეძუძური,შიმშილისგანრძეუშრება,წივისშვილიუსუსური!ღმერთსბატონადმოუციაჩვენთვისერთიაზნაური,

მისთვისსუყველაჩვენავართ-მებეგრეცადამსახური.

მისგანტანჯვასრომმოვრჩებით,მაშინგვტანჯავსმისიფური!უპატრონოდცარვარგივართ,როგორცცხვარიუმწყემსური.

მაშინყველაბატონია!გამკითხავისადღაარი!...

მდივანბეგისბოქაულებსგაეღებათსახლისკარი.

სულმათმიაქვთ,რაცრომაგვაქვს:ქათამი,თხა,ძროხა,ცხვარი.

ჩვენყოველდღეტანჯვასველით!..გლეხებსრაგვაქვსგასახარი?სამართალსკოლოფშისძინავს,

ისარსფულისმეგობარი,არიღვიძებს,თუუფულოდმასთანმივიდასტუმარი!შინდისწკნელებზესწერიაჩვენისახელიდაგვარი...

განვაგრძოთ,ძმებო,მუშური,ჩვენისევდისგანმაქარი!

ბანსგვეტყვიანნაღვლიანადარე-მარე,მთადაბარი!

ნუთუგულგრილადუყურებს

ჩვენსტანჯვასამაცხოვარი!...1861წ.

ახალისიმღერა

პატარაბიჭივიყავი,პატარაბიჭუკელაო;

“დაურჩიდედას,კარგიხარ!”შემომნატროდაყველაო.პატარაგოგომიყვარდა,პატარაგოგუცანაო;

ცაშივარსკვლავიცარბრწყინავსლამაზიიმისთანაო.

თავიმოგვწონდაორივეს,გულსკარიჰქონდაღიაო;

შიგჭიკჭიკობდაბულბული,ვარდიჰყვაოდა,იაო.

გვეგონა,დაბლაქვეყანა

მაღლაცითდათაფლულაო,შიგსიყვარულინათესიჩვენსკარზეამოსულაო!

თავზედავიდგითგვირგვინი,მივდექითსაყდრისკარსაო;მამასახლისმადაგვჩხავლა:

-“მღვდელო,რადსწერდიჯვარსაო!ნეფესსალდათადიწვევენ,უნდამოხადონვალიო;

სამწლამდისქვრივადდარჩებახემწიფისპატარძალიო”.ავტირდიპატარაბიჭი,პატარაბიჭუკელაო;

“ვაიშენსდედას,საბრალოვ!”შემომტიროდაყველაო.პატარაგოგოცატირდა,პატარაგოგუცანაო,

მაგრამჩემდაბრუნებამდესხვანახაჩემისთანაო.

1889წ.

ნატვრა

ასრულდათითქმის,რასაცვნატრობდითჩვენამნახევარსაუკუნეში

და,როგორცსვიმონმოხუცებულსა,მეცმომეფინა,მოხუცს,ნუგეში.გამოიღვიძახალხმამძინარმა,რომმოიპოვოსთავისუფლება

სიტყვის,მწერლობის,კრება-ერთობისდააასრულოსსაერთონება!..გუშინარიყო,რომაკრძალული

ძალმომრეობითგვქონდაესყველა?ბიუროკრატი,როგორცრომჩრჩილი,კაცურღირსებასღრღნიდანელ-ნელა!მადლობაუფალს!მოვიდაწარღვნა,

რომწაილეკოსუსამართლობადადაემკვიდროსამიერიდან

“შვება”,“თანხმობა”,“ძმობა”,“ერთობა”!შრომახალხისა,შეერთებულიძალთა-ძალიასტიქიონური,ვერშეაჩერებსმასვერაფერი,

გინდაბრძანებაციყოსმეფური!…ახლაკისწორედშემიძლიავთქვა:თუმცაგავლიეცხოვრებისგზანი,მაგრამნუგეშადმიმყვებამეთანდიდიიმედი,კარგინიშანი!…

ესარისმხოლოდპირველიბიჯიდათანმოჰყვებამასსიარული!

შვილებისპირველფეხისადგმაზემისიმშობელიარსმხიარული.ესეცპირველინაბიჯიარის,

ჩვენისხალხისგანდღესგადადგმული.

ჯერიბარბაცოს!…რომგამაგრდება,მაშინწინწავაგამხნევებული.ადრეცმეჯერადაახლაცამწამს:სიტყვათესლია,საქმე-ნაყოფი!

თუარხანგრძლივისმოვლა-წამლობით,არიკურნებახომავადმყოფი?!

ბედმაგვარგუნაჩვენხვნადათესვა,რაცკიმოითხოვსხანდახანგასვრას!

თქვენმომკლებიხართ!ხელსთუგაიჭრით,ნუერიდებითცოტასისხლისღვრას!თუმცამოვხუცდი,არშემიძლიადავატრიალოთქვენებრნამგალი,მაგრამმაინცკიგადაბმულივარ

დათქვენშეგყურებთსიამითთვალი!აბა,“ჰოპუნა”დააგუგუნეთ

პურისსამკალად,ეკლისსაჭრელად,დამეცშორიდანბანსგეტყვითყველას

სიამოვნებით,უკანასკნელად!1905წ.

პატარა-კახიხუთმოქმედებიანიისტორიულიდრამა

მოქმედნიპირნი:კახეთისმეფეთეიმურაზII.დედოფალითამარ-მისიმეუღლე.პატარა-კახი-მისიძე,მემკვიდრე.გივიჩოლოყაშვილი-პატარა-კახისგამზრდელი.ლევანქვაბულიძე.რევაზბებურიშვილი.მწყემსი.მოხუციბრმა-გელადწოდებული.ტურფა-მისიქალი.თედორამაზიშვილი-რევაზისმსახური.ელენე-ლევანისდა.

ბაადურ-კუტი.მუშები.შიკრიკებიდაამალა.

მოქმედებაპირველი

დიდიტყე,წინვაკით.შორითუზარმაზარიმთებიმოსჩანან.ერთპატარაგორაზეზისმწყემსიდასალამურსუკრავს.

გამოსვლაპირველი

(ჩამოდისვაკეზედამარჯვნივტყისკენიყურება)დაიგვიანეს,ჯერარსადსჩანან!მაგრამსალამურსთუმოჰკრაყური,ანდამატურისძალითგამოსწევს

აქეთკენმისგულსხმაუცნაური.(დაფიქრდება.ნაღვლიანისღიმილით)ვინქვაბულიძედავინმეცხვარე?!იქ,ბარში,ყველაჩემიტოლებიმტრებშივეფხვივითდანავარდობენდამეკიცხვარშიაქვიმალები!..ისინიმტრისსისხლსჰღვრიანუწყალოდ,ზიზღითევსებათმრისხანეგული,მეკიქალივითაქცრემლებსვაფრქვევდასიყვარულითმიძგერსგლახ-გული!..მერეროგორდროს?მაშინ,როდესაცსხვაუდიდესიწინგვიძევსვალი!(დაფიქრდება)მაგრამესმოხდაჩემსუნებურად,გულთამხილავო,დაარმაქვსბრალი!..კიდევარსჩანან...ეგებწავიდენ,გაიარესდავერმოვკართვალი?აჰ,ღმერთოჩემო!ჯერუმისოდაც

დაბნეულიმაქვსმეგზადაკვალი!(მიბრუნდებადამაყვალსდაუწყებსკრეფას)

გამოსვლამეორე

ბრმამოხუციდაახალგაზრდაქალიმოხუციაქშევისვენოთ!ქალი(აქეთ-იქითიყურება)თქვენინებაა!სწორივაკეა...ჩრდილიცყოფილა...წამოწექ!..მუხლზედამადევთავიდადაიძინე!..აქკიდეცგრილა.მოხუციმუხლზე?კი,მაგრამრომგეტკინება!ქალიმაშქვასმოვიტან...სადმეიქნება...

მოხუციაჰ!არა,შვილო,რასაჭიროა?უსასთუმლოდაცდამეძინება.(ჯდება)საკვირველია,თითქოსგაგრძელდაესპატარაგზადღესერთიორად;ამასთანკიდევმხარიცმომექცადამომეჩვენაუსწორმასწოროდ.(ამთქნარებს)ასესცოდნიათურმესიბერეს:დააუძლურებსთვალებსადაყურს...ერთიხანიაყურიცმიწივის,თითქოსუკრავდენსადღაცსალამურს!ქალი(გაწითლდება)ეგ,მამავ,მართლაცსალამურია.მოხუცისალამურია?!მერევინუკრავსიმდროს,როდესაცურიცხვიმტერიამჩვენქვეყანასგარშემოაკრავს?!

მაშინ,როდესაცბარშიქვრივ-ობლებსმტრებიმუსრვენდასარზეაგებენ,აქედანჩვენიესმთიულებისალამურისკვრითუპასუხებენ?..ქალიმწყემსებიუკვრენდათავსიქცევენ;ხელშიკომბლებითაქუდგიანცხვრებს.მოხუციეგუკეთესი!..ვაჰ,ჩემსმოსწრებას!რაესმისამჩემსდასადგომყურებს?..ამისთანადროსიმშერცხვენილებსრაემწყემსებათდარაეცხვრებათ?!მაშინ,როდესაციმათმოძმეებსმძიმებორკილიფეხშიეყრებათ...(დაფიქრდება)ეჰ,თეიმურაზ!რამტყუანიხარ,რომმოაშურეამმთისსიმაგრესდაბარელებიოხრადდაჰყარე,

რომარუყუროიმათსიმწარეს.შენრომგულსიტეხ,მტერითამამობსდაშეუპოვრადქართველსაძრობსტყავს!..დამნაშავეხარ!..მაგრამმეფეხარდავინრასგეტყვის?ვინრასმოგკითხავს?..ქალიკარგია,მამავ!მაგდენსრომშფოთავ,კიდევაცმიტომარგეძინება.მოხუციმგზავრმარაგითხრა?ქოშისგორამდემისასვლელიგზაშორიიქნება?ქალიარა!..ასესთქვა:“აგერარისო”,თუმართალიადაარმოჭორა!..(სიჩუმე)მამილო!ვისიაგებულიადაანრათჰქვიანმასქოშისგორა?მოხუცი

ძველიდროებისამბავიარის,მეზღაპარივითგამიგონია,დაგეტყვი,შვილო,რადგანცსურვილიმაგისშეტყობისგულშიგქონია:ამბობენ,ვითომცრომთამარმეფემერთდროსარავინინახულაო;ორმოციდღედაორმოციღამეაქ,შუამთაში,იმარხულაო.რომგაიწმინდასულითდახორცით,ქოშიგაიძრომოჭედილიო,აავსომიწითდათანწაიღო,რომდაენიშნაისადგილიო,სადაცერთდროშიკახელყმაწვილებსთავიდაედვათწამებულადო,დაიქდაჰყარანაკურთხიმიწა,ძღვნადდასაკურთხადდიდებულადო.იმისმაგალითსსხვებმაცმიჰბაძეს:

ყოველიკუთხითიწყესდენაო;გაკეთდაგორადაზედთამარმაწმინდატაძარიააშენაო.როდესაცთურმეპირველადსწირეს,მაღალმამთებმაიწყესდრეკაოდათამარმეფეს,ნათლითშებურვილს,ზეცითმოესმაზარისრეკაო!ქალინეტავიიმდროსდამაშინდელხალხს,რომსასწაულითვალითუნახავს!..მამილო!ახლაქართველქალებშითამარისთანააღარავინგვყავს?მოხუცი(იცინის)რასამბობ,შვილო?იმისთანებიგანაყოველთვისიბადებიან?!ოცნებასავითსამაგალითოვარსკვლავებივითნათლადჰქრებიან!..

(სიჩუმეა.რაღაცასიგონებს)სიტყვაუდროოდგამაწყვეტინე!არმაგონდება...შვილო,დავბერდი...ჰო,ქოშისგორავისსახელზეა?ისუნდამეთქვა...მაზეგავჩერდი...ტაძარიყოვლადწმინდისსახელზესულჩუქურთმებითაგებულიადასასწაულისმოსაგონებლადხვალინდელიდღედადებულია.მივალთდავნახავთიმძლიერტაძარს!..გულსდავიმშვიდებთსიწმინდისნახვით!..ჩვენცგვმართებს,შვილო,რომსხვებთანერთადღამევათიოთლოცვითდამარხვით.ქალიმაგასრაღასჯობს?!მაგრამთუმართლაამაღამძილიარშეიძლება,აქვერომცოტაგამოიძინო

დაშეისვენო...რაგენაღვლება?მეცცოტახნობითტყისაკენწავალ,სოკოსმოვძებნი,ანმოვკრეფმაყვალს,მაგრამაქვეკიახლოსვიქნები,არმოგაშორებარცერთწუთასთვალს.მოხუციჰო,კარგი,შვილო!მაყვალსკინუსჭამ,რომდასუნთქულიარჩაატანო.მანამდემეცაქთვალსმოვატყუებ,მაგრამშენკიარდამაგვიანო.(მიწვება).ქალი(მიდისტყეშიდააქეთ-იქითიხედება)რაამბავია,რომაღარმოდის?ამდენხანსრისთვისდაიგვიანა?რომარმოვიდეს?როგორარმოვა?ჩემსუნახავადდღესგასძლებსგანა?არა!კიმოვა,მისიჭირიმე!

მაგრამ,ვაი,რომროდესაცვხედავ,გულშიბევრიმაქვსმასთანსათქმელიდაპირადადკივერასვუბედავ!..გულიმიტოკავსდარაღაცყელში,როგორცრომბურთი,ისემეჩრება...ენამებმევა...ხმასვეღარვიღებ,სიცხესმაძლევსდაპირიმიშრება!..ჩუ!..სალამური...სწორედისარის!..იშ!..შეხედვასაცრომვერავბედავ!..მაყვალსდავუწყებჩემთვისაქკრეფას,ვითომარმესმის!..ვითომვერცვხედავ...(ზურგსშეაქცევსდამაყვალსდაუწყებსკრეფას)

გამოსვლამესამე

იგინივედამწყემსი(გამოდისმარჯვნივ)მწყემსი(მიუახლოვდება)

ტურფავ!ქალი(შეკრთება)უიმე!მწყემსირამშეგაშინა?მევარ,ვერმხედავ,შენგეთაყვანე?ქალიუეცრადშევკრთი...აღარგელოდი...ამდენხანსრისთვისდაიგვიანე?მწყემსიმეკიარა,თქვენდაგიგვიანდათ.დიდიხანიარაცმეაქვიცდი.ქალივერმოვატანეთ...გზაგაგვიგრძელდა,რადგანაცგანგებბევრჯელგადავცდი.მწყემსიგადასცდი?რათა?

ქალიროგორთურათა?ბრმაარის,მაგრამარავიწყდება...სულიმერთიგზითრომმოვიყვანო,დაუკვირდებადამიგვიხვდება.რაცშემიძლია,ვუბნევგზადაკვალს!..კიდევკარგი,რომგზაგამშრალია!..ხანაღმამიმყავსდახანთავდაღმა,ვატყუებ,მაგრამშენიბრალია!..მწყემსიშენგენაცვალოსჩემისიცოცხლე,რომჭკვიანიხარ!..მოხერხებული!..მაგნაირცოდვასზეცაცარგიწყენს...თავდებიარისთვითსიყვარული.ქალიმეცმაგრევფიქრობ,რომბევრსშეუნდობსდააპატიებსკაცსსიყვარული...

მაგრამრავიცით,რომამჩვენორშიერთიარარისმოტყუებული?უფროსებისგანგამიგონია:კაცებიქალებსაბრიყვებენოდა,სიყვარულსრომგამოსტყუებენ,გალგრილადხელსაცაიღებენო.მწყემსიეგმართალია!..მოხდებახოლმე,მაგრამმესხვავარ!..ნუგამრევმათში!..მაშინშემირცხვესგვარისშვი...ჩემი...ჩემიბიჭობადაწვერ-ულვაში!..(გამოიგლეჯსულვაშისღერსდააძლევს)აი,წაიღე!ესსიყვარულისსაწინდარია!..შენშეინახე!..თუგიღალატო,“ფუ”უთხარ,დამგმე!შემარცხვინედაცუდადდამსახე!მამაპაპურიესჩვეულება

დღესრჯულადარისგადაქცეულიდა,ვისაცქუდიახურავსთავზე,ვერგასტეხს...თუარშეჩვენებული.ქალიარვიცი,რავქნა?ერთიხანიარაღაცაძალიგარსშემომედო...ჯერვინაობაცშენიარვიცი,მაგრამგულიკისრულადმოგენდო.შენგანმოხიბლულსდადამონებულსრასაცკიამბობ,უეჭვოდმჯერა,ამასგიმოწმებსდღესჩემისახე,ჩემითვალებიდაგულისძგერა.ახლაშენიციდაშენმაღმერთმა...შენმოგაბარებამჩემგულისთქმასდაჯერ,სანამდისჯვარსარდავიწერთ,ისეგენდობი,როგორცჩემღვიძლძმას!მაგრამმაინცმსურს,რომშემოგფიცო...

(გამოიძრობსთმას,გამოსკვნისდააძლევს)აჰა,წაიღეჩემგანსაწინდრად!თუდაგივიწყო,ჩააგდეცეცხლში,რომმეცდავიწვადავიქცენაცრად.მწყემსი(აღტაცებით)ოჰ,ნეტარებავ!სიტკბოებისზღვავ,გაუზომელო,სივრცითუძირო!თვითუკვდავებისკამკამოწყარო,ჩემთვისცისადაქვეყნისკავშირო!..შენშემოგევლოსგარსჩემითავი!უშენოდქვეყნადგანაკიგავძლებ?ასისიცოცხლეცრომმქონდეს,ერთადშენშემოგწირავ!..შენდაგანაცვლებ!(უპირებსმოხვევას)ქალი(ხელსაჰკრავს)უი!..რასშვრები?მწყემსი

მინდაგაკოცო.ქალიჯვარისწერამდის?ცოდვარომარი?ჰ!არა!არა!...წადი...გამშორდი!..ვერა!..ჯერ,სანამარახარქმარი...მწყემსი(დაღონებით)მოგშორდე?კარგი!შენინებაა...ქალი(აღშფოთებით)ჰო!წადი...წადი...მომშორდიმალე!(მწყემსიმიდის)მიდიხარ?კარგი,მაშიქამოდი...ქოშისგორაზე...შენგენაცვალე!..მიდის!..წავიდა...არა,ნუწახვალ!..(მივარდებადამიეკვრისგულზე,მერეისევმოშორდება)ოჰ,ღმერთოჩემო,რამემართება?!(ხელსჰკრავს)ახლაკიწადი!..ნუღარმოიცდი.ნუ!ნუ!ხომჰხედავ?!არშეიძლება!..

(თვალებზეხელსიფარებს.მერეისევმობრუნდება)წასულა!..აგერმთაზეგადადის...აი,მობრუნდადაიყურება...ნეტავრათარისერთსდაიმავდროსტკბილიცდამწარეცბედნიერება?..(ჩაჯდება,თავსჩაღუნავს,ხელებსმიიფარებსდატირილიაუვარდება)მოხუცი(წამოვარდებაზეზეშეშფოთებული)რაამბავია?..აქავარ,შვილო!..რადაგემართა?რამშეგაშინა?ძაღლმახომარსადშემოგიტია!წყეულმაგველმახომარგიკბინა?ქალიარა,მამილო,არაფერია!..მოხუციმაშ,შვილო,მაგრერამმოგაწყინა?ქალი

მარტოროდავრჩი,ჯავრმაწამიღოდაუნებურადგულიმატკინა.მწარენაღველიც,ცრემლშიჩართული,თვალთმომეჩქეფა,გადმომეწურა!..თვითონარვიცი,რაძალაიყო,რამამატირა...ცრემლადდამწურა!მოხუციჰმ!..სულეგიყო,სხვაარაფერი?მივხვდი!..ეგ,შვილო,არაფერია:სისხლითამაშობსმოჭარბებულიდაგულიცმისგანანაძგერია.მოგწყინდაგანა?რაღათქმაუნდა,სულმარტოობავისიამება?მეჩემსმომვლელადამიყვანიხარდაშენკიგულისხვასგეუბნება.შენიყვავილიახლაიშლება,ჩემი-ფესვებიცკიდამზრალია

დაერთუღელშირომგაბმულივართ-ეს,მერომბრმავარ,მისიბრალია!მაგრამ,ეჰ,შვილო,მოიცაცოტა:ჩემიცხოვრებისგზაგავლილია,აწ,სადაცარის,მომიკითხავენ,ჩემიდღეებიგამოთვლილია!..ქალიაბა,რასამბობ?!.კიდეცეგარის,რომმემატირებსდასულსმიხუთავს!შენგეჭირვებაყურისმგდებელიდამაგისთანაკიარვინაგვყავს.მწყემსირომჩვენარმოგვშველებოდაიმდღეს,ძაღლებისმოსაგერებლად,ხომდაგვწიწკნიდენსულლუკმა-ლუკმადდაგავხდებოდითყვავ-ყორნისმსხვერპლად?არა,მამილო,ქალისუსტია,კაცისოდნობასროგორშეიძლებს!

ნეტავიერთივაჟიგყოლოდა!მოხუციეჰ,რათმაგონებდაკარგულშვილებს?ვაიმათმომგონს!..განაარმყავდა,მაგრამარშემრჩა!გამიწყდაყველა!..სამიერთსომშიერთსდღესმომიკლესდაესთვალებიცმანდამიბნელა;ცოდვაარარის,მეკიდევვიყოდაისინიკი?!(სტირის.სიჩუმეა)ქალინეტავიერთიმაწვილივინმეგეშვილებოდეს,რომჩემთანერთადშენყურსგიგდებდეს,სულშენთანიყოს!თავსგევლებოდეს!..მაშინმეც...მოხუციშენრა?შენრასიზამდი?..

გამიზიარეშენიგულისთქმა!ქალიიმას,რომ...მაშინმეყვარებოდაშენიგულისთვის,როგორცღვიძლიძმა.მოხუციჰმ...მესმის!მესმის,თურაღვიძლიძმა!ქალიროგორთურაძმა?..ეგრასიტყვაა?მოხუცივიცი,რაცარის!განავერმივხვდი?შენრომძმასამბობ,ისძმასულსხვაა!(იცინის)ქალიიჰ,რაებსამბობ!(მორცხვობით)რადროსეგარის?მზემშუბისტარზეგადმოიხარა.მოხუციმართლა?მაშახლაკიდროყოფილა,აბა,ჰე,შვილო,წავიდეთჩქარა!(მიდიან)|

მოქმედებამეორე

გამოსვლაპირველი

(ტყიდანგამოდისპატარა-კახიდააღტაცებითიხედებააქეთ-იქით)პატარა-კახიძლივსმარტოდავრჩი!..ოჰრაკარგიასამოთხისნიჭი,თავისუფლობა!რადმინდა,რომვარბატონიშვილი?დარაღადმიღირსუფლისწულობა,თუჩემსნებაზედბიჯსაცვერგავდგამ?უნდამივდიოქვეყნისმაცდურხმას!..მძიმეუღელიდავდგაჩემსსიყრმესდაშევაკვეცოფრთებიგულისთქმას!(შორიდანსალამურისხმამოისმის)

ჩუ!..სალამური!..მწყემსიასწორედ.აი,სადარისბედნიერება:სცხოვრობსთავისთვისბუნებისშვილიდაგულსუსრულებს,რაცენატრება.(დაჯდებადაყურსუგდებსსალამურს)ვიშ!რაკარგიაესსალამური!..როგორიტაცებსგრძნობა-გონებას!..სიამითჰხიბლავსუსაზღვროსურვილსდააფერადებსმაცდუროცნებას!მიგვაფრენსსადღაცლაჟვარდუფსკრულში,ედემისკიდითშორეულმხარესდააქაერთებსნათლისკავშირითჩვენსსიტკბოებასდაჩვენსსიმწარეს.(დაფიქრდებადაყურსუგდებსსალამურს)გამიგონია,ვითომცლერწამიობლისსაფლავზეამოსულიყოსდათავისქნევით,დამუქრებული,

მაღლაზეცისკენისწასულიყოს,რომმიეტანოსიქჩვენისქვეყნისმწარეამბავიდასაჩივარი;მაგრამიმავდროს,ეშმაკისსული,დასტაკებოდესგრიგალიქარი,გადაეღუნოს,გადმოეღუნოსდამოეთხაროსსულძირიანა;მერეენახოსმწყემსსწაქცეული,ხელშიაეღოსპატარადანადაგამოეჭრასმასსალამური,რომმოწყენისდროსსულიჩაჰბეროს,დამთადაბარისდასატკბობელადააკვნესოსოდააატიროს...ესუნდაიყოსისმაცდურიხმა,პირველმწყემსისგანმოგონებული!აქისმისცისდაქვეყნისამბავი,ერთადშეთხზული,შეზავებული!..

ხმატყიდანბატონიშვილო!..უუუ!პატარ-კახი(შეკრთება)უჰ,ღვთისრისხვა!რომარმომნახო,არშეიძლება?!დარბაისლურიზრდილობითმოხვალ,რომმომიწამლოტკბილიოცნება!..უუუ!აქვარ!..აქეთწამოდი!..

გამოსვლამეორე

იგივედაგივიგივიბატონიშვილო,სადბრძანდებოდი?ერთხანსგეძებეამუტეხტყეშიდა,რომვერგნახე,შიშითვკვდებოდი!..კახი

რამშეგაშინა?მგელიშემჭამდა?რისთვისჩამომრჩი?ვისიბრალია?გივიწინშემხვდაერთიმოხუცებული,იმასთანშევდექ,შემიყოლია.კახიმართლა?!.მეცშემხვდა...ვგონებ,გიჟია!ანდღესუთუოდსადმედამთვრალა:ფულიმივეციმასსამოწყალო,იუკადრისადადამამწყრალა!გივირომსცოდნებოდა,თუვინბრძანდებით,კადნიერებასვერგაბედავდა.მაგრამბრმაარისის,უსინათლო,დაბატონიშვილსვერაჰხედავდა!..კახიგლახაკი,ბრმადაამპარტავანი?!

გივიგლახაარარის,თუმცკიგახლავსბრმა:სახელოვანიიყოისერთდროსდადღესაცსხვაამაგისგულისთქმა!..სხვასრამესითხოვსმაგისიგრძნობა,სხვაგანმიჰფრინავსმაგისგონება!მაგისიღვაწლიდასამსახურისამოწყალოთიარიწონება!..გიორგიარის...გვარადხმალაძე...ჰშვენოდასიმხნედამამაცობა...მტერთანსაომრადმაგასდაჰყავდადაბალიხალხიდაგლეხკაცობა...მთაშიდაბარშისწორადნაქებსადღესაციგონებსმაგასსუყველა;გასაოცარივაჟკაცობისთვისმეტისახელიდაარქვეს“გელა”.კახი

ეგარისგელა?გივიდიახ,ეგგახლავს.დაბრმავებულაერთიხანია...მიკვირს,აქამდისრომცოცხალია,რაცმაგასჭირიაუტანია.ამდგარა,დადისსოფლიდანსოფლად,წინდაუძღვებაპატარაქალი,დაგლეხკაცობასურჩევს,რომიმათგამოახილონამცუდდროსთვალიდამიეშველონძმურადბარელებს,მტრისგანდაჩაგრულსდადამონებულს!გულისგასახეთქსაყვედურებითმათაცაშფოთებსდაუღელვებსგულს.კახიხალხირასამბობს?გივი

სიტყვასუჯერებს:ემზადებიანმტერთანსაომრადდა,მეთაურითუგამოუჩნდათ,თანმიჰყვებიანყველაერთპირად.კახიმეთაურიო?..მერებატონითეიმურაზირაღასაბრძანებს?გივიერლოცვაშია!..ხალხსღმერთსავედრებს,დამტერთანბრძოლასკიაგვიანებს.კახიმერედაარსჯობს,რომუპატრონოსდაყურიუგდოსდაჩაგრულმოყმებს?ცრემლითვედრებადაწირვა-ლოცვამიანდოსმხოლოდმანწმინდამამებს?გივიეგმართალია!მაგრამბატონი

გულისფრიალმადაასნეულა...დღესქვეყნისთვალითქვენშემოგყურებსდამხოლოდთქვენზეიმედობსყველა.კახიმე?გივიდიახ!დათქვენცგმართებთსიფრთხილე!..დღესჩაგვაშხამეთკინაღამდილა:დაკოდილდათვზეხმალდახმალმისვლავისგანნახულა?სადგაგონილა?კახიმინდოდამკლავიგამომეცადა,ერთისმოქნევითგამეპო,მსურდა,დაისმაწუხებს,რომუღონობითჩემისურვილივერშემისრულდა.გივირასბრძანებთ?!მაგრემტერსროშემოჰკრათ,

თვითბუმბერაზსაცჩამოაგდებთძირს.კახინეტავპირველადჩემიმახვილიმტერსმოხვედროდადაარანადირს.გივიგანამაგასკივერმოესწრებით?!კახირაღადროს,ჩემომოჭირნახულე?მეჩვიდმეტეშიგადამდგარივარ!..თექვსმეტიწელიდღესშევისრულე.მაგრამმორჩილირომვარტანადად,მიტომგგონივართყველასპატარადანადირობითგინდათგამართოთ!..ტყვილანუჰფიქრობთ!..ახლაკიკმარა!საკუთარტანჯვადმემიმაჩნიაჩვენისამშობლოსუბედურებადავერვუყურებგულდამშვიდებით,

როცაამდენისისხლიიღვრება!..რადროსლხინიადანადირობა?!განაესარისდღესჩვენივალი?!წადი,მშობლებთანმიშუამდგომლე:გზადამილოცონ,მიკურთხონხმალი!გივი(აღტაცებით)გმადლობ,ღმერთო,რომამდღესმომასწარ!ამასელოდამოხუციგივი!..დაჭირნახულირომარწამიხდა,ბედსარვემდური!აღარასვჩივი!..ბატონიშვილო,ეგსიტყვებია,შენგანრომმსურდამეგამეგონა...მომეციხელი,რომგეამბორო!(იჩოქებს)შენწინმუხლსვიდრეკ,ერთგულიმონა.კახინუ!ნუ!ადექი!..ჩემოგამზრდელო!ეგშენსჭაღარასარეკადრება...(აყენებს)

მამაშვილურიშენიმოხვევაგულსასწყურია!..სულსენატრება!(გადაეხვევიანერთმანეთსდაჰკოცნიან)ახლაკიდროა,ჩემოგამზრდელო,საქმესშევუდგეთ...დროძვირადგვიღირს!..რევაზმარისთვისდაიგვიანა?საფათერაკოეგებრამესჭირს!..გივიარა,ბატონო,თქვენსდაკოდილდათვსისგამოუდგაწეღანკვალდაკვალ...შორსარიქნებადა,თუმიბრძანებ,მედავუძახებ,ახლავეწავალ!კახიკარგიიქნება!მანდ,ვგონებ,ახლოსმწყემსიავიღაც,სალამურსუკრავს,დაგადასძახე,რომჩამოვიდეს,მაგრამნუეტყვიჩემსვინაობას!

(გივიგადის.კახიდაფიქრდებადაცოტახნისშემდეგამბობს)რაებიმითხრაჩემმაგამზრდელმა?გულიდამწყვიტადაამიძგერა!..ღვთისმშობლისხვედრისაქრისტიანორომამოვარდეს-სწორედარმჯერა!..მაშინ,როდესაცბრმაცთურმესცდილობს,რომაუხილოსქვეყანასთვალი,მეთავხედობადრათჩამეთვლება,რომავასრულოსამეფოვალი?თუმამაჩემი,ნამდვილიგმირი,სახელგანთქმულიდათავმომწონე,დღესსნეულებამისედასძლია,რომმიხდილიაქვსძალიდაღონე...მეაქარავარ?..შვილიარავარ?!იმისივალიმეარამხდება?რამშობელიამამა,რომელიც

ნაშობისაგანარითავსება?კმარამონება!კმარამოთმენა!დროარისადგესერთპირადერი,ანბრძოლისველზესულიდალიოს,ანმოიგეროსმოსულიმტერი!..მონასრადუნდაკრულისიცოცხლე?ვისთვისაანთოსწმინდალამპარი?სჯობსმონებაშიგადიდკაცებულსთავისუფლებისძებნაშიმკვდარი!

გამოსვლამესამე

იგივედამწყემსი(მოუახლოვდება)მწყემსიბატონიშვილო!..(თავსუკრავსქუდმოხდით)კახითითქოსმეცნობა!..

გამარჯობა!შენმწყემსიხარ,ვგონებ?მწყემსიმწყემსიგახლავარ,შენიკვნესამე!რისათვისმიხმედარასმიბრძანებ?კახიმაგდენსარაფერს!-ისშენიყავი,რომაკვნესებდიწეღანსალამურს?მწყემსიმეგახლდი!კახიმარტოშენთვისუკრავდი,თუსხვაცგიგდებდააქვესადმეყურს?მწყემსიჩემთვისვუკრავდი,ჩემობატონო,მწარენაღველისგასაქარვებლად.კახიკიმაგრამ,შენთანრაუნდანაღველს?

მთებშიდადიხარაქთავისუფლად!მწყემსიეჰ,დალოცვილო,რაგამოვიდა,რომვიყომარტოდთავისუფალი...მაშინ,როდესაცმთელსჩვენსქვეყანასრისხვითდაჰყურებსმაღლითუფალი?..კახისჩანს,ბარელიხარ?მწყემსიარა,ბატონო!კახიმაშაქაურითუხარ,მთიული,რაღაგაწუხებსამსიმაგრეში?მწყემსიიქაურებზეშემტკივაგული!..განამარტომე?მთლადმთიულებიიმათიცოდვითიდაგებიან!

მაგრამვერჰხედვენვერსადმეთაურსდათავისთავადრასგახდებიან?..კახიბატონიმეფე?მწყემსიაქამობრძანდა...თავიაქმოსცა,ამსიმაგრეში,დაბარელებიოხრადდაჰყარა,სულუპატრონოდ,თათრებისხელში.კიდევკარგი,რომამისმნახველიჯერარიტეხენმთიულებიგულსდაიმედირამპატარა-კახის,როგორცმომაკვდავს,მათუბრუნებსსულს.კახიპატარა-კახის?მწყემსიდიახ,ირაკლის.

ძალიანრამესმოგახსენებენ.ჯერმისისაქმეარვისუნახავს,მაგრამისეკიმეტადაქებენ!განაგონობით...ასეამბობენ:გივისგაზრდილისხვაიქნებაოდაარშეარჩენსთათრებსჩვენსსირცხვილს,ღმერთმაცწყალობათუინებაო.კახიმართლა?მაშრომსთქვასბატონიშვილმა:“მტერზედმივალო”,ხალხიგაჰყვება?მწყემსიგანაკაცებიმარტო?ქალებიცთანგაჰყვებიან...არვინდარჩება!..კახიშენცთანგაჰყვები?..მწყემსიმერადამიშლის?

კახიცხვრებსრაღასუზამ,ჩემოძამია?მწყემსიცხვრებსრაღასდავდევ?..ამისთანადროს!..სუყველამგლებსაცდაუჭამია.ნეტავკიმართლამოვესწროთიმდროს,რომწინგვიძღოდესბატონიშვილიდაქართველებიცთანმოსძახოდენ:“ანგამარჯვებადაანსიკვდილი!”კახიამინ!გისმინოსღმერთმა...ინებოს!ეგრეცრომმოხდეს,კიშეიძლება...(დაფიქრდება)მწყემსი(თავისთვის)მოედვა!..(სიჩუმე)კახიდაცხა!..წყალიმომწყურდა!..(მწყემსს)ახლოსხომწყალიარგეგულება?

მწყემსიცოტაშორსგახლავს...კარგიწყაროა,მაგრამროგორვქნათ?არგვაქვსჭურჭელი.კახიაი,თანამაქვსაგერმათარა,დაესწაიღე!მოჰკიდეხელი!..(გადაუგდებს;მწყემსიაიღებსდაგაუდგებაგზას)(ფიქრისშემდეგ)ჰე!ვერაჰხედავთ,რასამბობსმწყემსი?თურმეიმასაცკისტკივაგული,რომუცხოხალხიშემოგვესიადაჩვენცთავსვუხრითსულგანაბული!..მაგრამჯერკიდევ,მადლობაუფალს,არშესჩვევიახალხიმონებასდასაქვემძრომოდარავარჯიშებსმონურისხერხითჭკუა-გონებას!..დიახ,მონობასმიუჩვეველი

ჯერკიდევგულისხვასგვეუბნებადასავაჟკაცოპირდაპირობასმოითხოვსმუდამმტკიცებუნება!ჩვენცთუახლავეარმივაწოდეთსამართლიანიმასსულისსაზრდოდახანგრძლივობამთავისიკვალინელ-ნელშეპარვით,ერთხელვედასდო,მორჩა,გათავდა...ამოიფხვრება...ტყუილიღაამერეიმედი...დაისსჯობს,ბარემახლავევნახოთ,რასაცგვექადისმერმისთვისბედი.(დაფიქრდება)

გამოსვლამეოთხე

იგივე,რევაზდაგივიკახი

რევაზ?სადიყავ?რევაზთქვენდაკოდილდათვსგამოვუდექი,კვალშიმივყევი,თუმცსასიკვდილოდარისდაჭრილი,მაგრამგადავლოისდიდიხევიდაჩაიმალაისეთნაპრალში,რომადამიანსარმიესვლება.კახიყორნებიხომკიჩაფრინდებიან?დეე,ილხინონ,ჰქონდესთუფლება!(იცინის)რევაზყორნებს,ბატონო,რომარსცალიათ?ჯერკაცისხორცსაცვერერევიან!..გადაფრენილანაქედანბარშიდაჩვენსმოძმეებსთავსდასჩხავიან!..კახი

რევაზ!რათაგაქვსეგმწარეენა?სიტყვასარიტყვი,თუარდაშხამულს!..არიცი,რომეგშენიპასუხიეკლადესობაჩემნაღვლიანგულს?რევაზრავქნა,ბატონო,რომმეცამგულშიჩამგუბებიამწარენაღველიდატკბილადვეღარმისველებსენას,რომტკბილრამესივიყომეცმთქმელი!ღმერთმახომიცის...(დაინახავსმწყემსს,წყალირომმოაქვსდაუცბადშეკრთება)ჰა!ესვინარის?!ამასრასხედვენჩემითვალები?ახლაკიგიცან,ვინცხარ,შემხდალო!..გაჩერდი!ვეღარდამემალები!(ხმალსამოიღებსდამიაშურებს)

მწყემსირევაზ!მიცანი?კეთილი!მაგრამხომარგაშინებსჩემიკომბალი?აჰა,ესეცკიგადამიგდია,რომარწაგიხდესშენშიშითთვალი!გინდახელებიცმქონდესშეკრული,მაშინაცმაგხმლითვერშემაშინებ!დროგაქვსმოხვიდეხელცარიელზე,ძლევადაგრჩებადაგაიცინებ!..რევაზ(ხმალსჩაიგებს)ჰა,დედაბერო!შენმაგსიტყვებით,იცოდე,დღესთავსვერშემაბრალებ!..ხანჯალიხომგაქვს?მოჰკიდეხელი!მეცმარტოხანჯალსდავატრიალებ.(იღებენხანჯლებსდაიწევენერთმანეთზე)კახიეი!..შეჩერდით!..არიცით,სადხართ?

მაგთავხედობასაქვისთანჰბედავთ?დაგვიწყებიათ,ანთქვენვინახართ,დაანმევინვარ?ვეღარამხედავთ?ვფიცავთავსდამზესდედიჩემისას,თუწინწაგიდგამსთაწკიდევფეხი,მაშინთქვენჩემიძლიერირისხვათავზედაგატყდესთ,როგორცრომმეხი!..გივო!რასნიშნავსესმოქმედება?გივიმტრებიგახლავანერთიმეორის!კახიბებურიშვილი?!მტერიამწყემსის?!ვიღაცმეცხვარის,ვიღაცმეღორის?!გივიეგმწყემსილევანქვაბულიძეა...რევაზჩემიძმისმკვლელი,ჩემიმოსისხლე!

კახიმართლა?!ლევანმემოვკალსწორედმაგისძმა,მაგრამარავარმაგისმოვალე.დასასახლიდანგამოგდებული...გივი(სიტყვასაწყვეტინებს)აღარშეეძლომეფესჰხლებოდა.რევაზამდენიხანითურმემწყემსებში,სჩანს,უსირცხვილოდიმალებოდა!..ლევანსცდები!..არეთქმისუსირცხვილობაიმას,ვინცჩვენშიამისთანადროსტყეშიგაჭრილაყაჩაღადმისთვის,რომქვეყნისმტრებზემანინადიროს.ურცხვიისარის,ვინცდღეობებში

ლხინებსუნდებადააშიყობას!..გლახაკადდავრჩე,ისმირჩევნია,თუმცკიდიდკაცობ,შენსავითყოფას.რევაზთუკაციიყავდაწვერიგესხა,უმალმეუნდაგამსწორებოდი.ლევანპირადიმტერიარავყოფილვარდაუბრალოსისხლსვერიდებოდი.რევაზროგორ?ნოდარიშენარმოჰკალი?დაისჩემიძმაგანაარიყო?ლევანესმხარეცჩემისამშობლოარისდავალადმედვასისხლიამეღო.კახირაებიმესმის?

ლევანდიახ,ბატონო!ისიყოჩემიგულისტკივილი,რომთავსდაგვესხენმტერნითუარა,მათმიეკედლაბებურიშვილი...ქართველობაზეუშვერდამათთითსდა,თავმომწონედ,ქიზიყისმხარესურცხვადაძლევდაბოროტმაგალითს!რევაზსტყუი!..ისმხოლოდმტერსიტყუებდა,თვალებსუბამდა...დადროსეძებდა...ლევანგულშირაჰქონდა,ეგვინრაიცის,დასაქმითკისულსხვასგვიჩვენებდა.რევაზაგრეცრომიყოს,შენარშეგეძლომაინცჩემიძმისგასამართლება!

ლევანქვეყნისორგულირომარდაზოგოს,ყოველკაცსააქვსსრულიუფლება.გივიეჰ,ყმაწვილებო,ყურიდამიგდეთ!უადგილოასიტყვებიმწარე!..გეტყვითუბრალოჭეშმარიტებას...მასდამიმოწმებსყველამეცხვარე:როცამეცხვარისძაღლებსმოუვათჩხუბიდამწარედერთმანეთსჰკბენენ,მაშინპატრონსაცაღარჰზოგავენ,თუმიეშველა...მასაცუღრენენ...მაგრამიმავდროს,თუგაჩნდამგელიიმარემარეს,სადმემახლობლად,|შესწყვეტენბრძოლასდაყველაერთადიმმტერსმისდევენმოსაგერებლადთუკიოთხფეხსაცჰქონია,ვხედავთ,

ამდენიგრძნობადამოსაზრება,მაშადამიანს...მაღალქმნილებას,განაშეჰშვენისდაეკადრება,რომმთლადგადაჰყვესმისპირადობას,შინაურებზეარისხებდესგულსდავერჰხედავდეს,მეტისსიფიცხით,მისდასაღუპვადმტერს,მასზემოსულს?ნუთუვერჰხედავთრადღეგვადგია?რამდაგავიწყათთქვენთქვენივალი?გინდათდაჩლუნგოთთქვენერთმანეთზემტრისსასიკვდილოდნალესიხმალი?!ეგღალატიადადროკისხვასგთხოვსთ...მიეცითხელიერთმანეთსძმურად,დაწმინდასისხლიერთადდასთხიეთმამულისათვისმამაპაპურად!ლევანთუარმაგმიზეზს,სხვასრასშეეძლო,

რომქვაბულიძეგამოეცვალა.(ტანზეიხედება)რევაზაღარასვიტყვი!დრომდიმოვიცდი!..რაგაეწყობა:“აღმართსხნავსძალა!”კახიბებურიშვილო!ვერვინდაგძრახავს,რომგულსგიკლავდესდამკლისუფლობადამიტომუფროგეკუთვნისდღესშენმოთმინებისთვისჩვენიმადლობა!..შენ,ქვაბულიძევ!კარგადვერგიცნობ,მაგრამისეკიბევრჯელმსმენია,რაცშეგმთხვევიაქვეყნისგულისთვისდაანსიმდაბლითმოგითმენია...ხომგაიგონეთგივისსიტყვები?იმასთანერთადმეცპასუხსველი!დაწინდაწინვევიცი,ამრჩევასრომვერუარჰყოფსვერაქართველი!

დიახ,თქვენგმართებსთ,რომერთად,ძმურადმტრისშესარცხვენადმისცეთხელიხელსდავაჟკაცობათქვენიმიუძღვნათამჩვენსქვეყანას,როგორცტკბილმშობელს.მინდა,რომთქვენთანერთადმეცვიყო,საასპარეზოდმოგცეთმხარიმხარსდაჩვენსმაგალითსყველამიჰბაძავს,ვისაცსამშობლოკისწამსდაუყვარს!მტერიდაგვცინის!..ჩვენხმასარვიღებთ!რადროსშიშიადარადროსძილი?წავიდეთ!საქმესშევუდგეთერთად!ანგამარჯვებადაანსიკვდილი!..(მიდისდაისინიცთანმიჰყვებიან)გივი(მარტო)გმადლობ,უფალო,ახლაკივხედავ,არწამხდენიამეჭირნახული!ატარა-კახისგმირულმასიტყვამ

რაღაციმედითამივსოგული!..თუმცაუდროოდდაგვისნეულდაძველიარწივი,თეიმურაზი,დამისშემყურემამულისშვილებსგულსსასალბუნოდააჩნდათხაზი,მაგრამმისნაცვლადმაღლითბუდიდანგადმოფრენილადღესშევარდენი!..ახლაკიდროასვიმონივითვთქვა:“აწგანმიტევემე,მონაშენი!”ფარდა

მოქმედებამესამე

სცენაპირველი(მაღლობზეშორითქოშისგორამოჩანს,ზედეკლესიით.თემობაა.დაბლავაკეზე,გზისპირად,მუშებისიმინდსსთოხნიანდამღერიან)

გამოსვლაპირველი

მუშებიყანაო,მუშისსამოთხე,გლეხისდიდებავ,ყანაო!ცისკრისსხივებმაშეგმოსესდანამმაგადაგბანაო,დაგქროლადილისნიავმა,ალერსითგითხრანანაო,ჟუჟუნაწვიმამზედდაგკრა,ზურმუხტადაგამწვანაო!მეთაურიაბა,ბიჭებო,თქვენიჭირიმე!ნუშეჩერდებითჯერ!..ნუდაღალდით!ესერთიცკიდევჩამოვუაროთ!სულჯარასავითდაუტრიალდით!..

მუშებინუგეშინია!წაგვიძეხ!გასწი!..არჩამოგრჩებითჩვენც,მეთაურო!..1-ლიგლეხიხომხედავ,ისეცალმურიაგვდის?..რათგინდა,უფრორომგაგვახურო?მეთაურიჰო!მაგრე!მაგრე!თქვენდაგენაცვლეთ!დაჰკარით,სანამმიწაცსველია!..მოხუციესყველაკარგი,მაგრამუქმსრომვტეხთ,ესგანაკარგისაქციელია?ახალგაზრდავითომრაიცის?მოხუციროგორრაიცის?მაშაღარარისმადლიდაცოდვა?

მღვდელმარაგვითხრა?..ახალგაზრდამღვდელსრასუყურებ?!ასეიციანსულიმათროტვა.მე-2გლეხიიმანთუარსთქვა,ჩვენკიარვიცით,რომუქმისტეხა,მართლა,ძნელია?!მე-3გლეხინეტავრასამბობ?რადროსეგარის?გეტყობა,საქმეშემოგელია!ვერჰხედავ,ბარშირაამბავია?თესლადმარცვალიცარსადვარდება!ჩვენრომაქახლაუქმესმივდიოთ,ბარიშიმშილითამოვარდება!..მე-4გლეხიახლასხვადროა!ღმერთიცარგვიწყენს:შრომამისივენაბრძანებია!

ახალგაზრდაკარგიაერთი!რაებსაჰბოდავ?ვგონებ,სიზმარიდაგზმანებია!..მეთაურიგაუსვითჩქარა!..ტყვილანუსცდებით!ცოდვაჩემთავზემემიმიღია!ახალგაზრდააბა,დავიწყოთისევმუშურიდაბანიგვითხარშენ,პირაღია!..მუშებიყანაო,გულ-ხელგაშლილო,ქვეყნისმოკეთევ,ყანაო!მოყვრულადშემოგსევივართ,მტრულადგიმეტებთგანაო?გავმარგლავთბალახ-ბულახსა,გაგთოხნითყოველგანაო...(ბუკსაყვირებენ)ახალგაზრდა

რაამბავია?მე-2გლეხირაუნდაიყოს?ხატობაადაბუკსაყვირებენ.ახალგაზრდავითომრათაო?მე-3გლეხიაყვირონ,თვარამაგითიყეენსგააკვირებენ...მოხუციგელაიქნება!უთუოდუნდაშეჰყაროსხალხიდაუთხრასრამე...მეთაურიაბა,ბიჭებო...გაუსვითჩქარა!..მომყევითწყობით(ახალგაზრდას),შენცმხარიმამე!მუშებიზედუფლისთვალიდაგყურებს,

შენიბარაქაბრძანაო!აგშორდესგვალვადასეტყვა,მოსავლისგამოცანაო!..ყანაო,ოქრო-ზურმუხტო,ყანაო,ჩემოყანაო!მაღალმაღმერთმააკურთხოსსხვაცბევრიშენისთანაო.(შეჩერდებიან)მეთაურიბიჭოს!..სამხრობაწამოგვპარვია!..ახლაკიდროა,რომშევისვენოთ!..წავიდეთჩრდილში!სამხარიგველის,მოეწყინებამარტო,უჩვენოდ!..ახალგაზრდააბა,ჰე!..მოდი,წავიდეთერთად!თუმაგრეარის,უნდავუშველოთ!მოხუცისწორედარგვაწყენს,რომცოტაყელი

ჩვენცჩავიწმინდოთდაჩავისველოთ.(მიდიან)

გამოსვლამეორე

მოხუციდაყმაწვილიქალიმოხუცისადჩამოვედით?ქალიყანაში!მოხუციმერე?რატომმუშებიაღარმღერიან?ქალიწასულანიქით,სამხრადდამსხდარან,აგერმუხისქვეშ,ჩრდილშიარიან!..მივიდეთ?მოხუცი

არა,სჯობსმოვუცადოთ,აქავემოვლენ,რომისამხრებენ.(სხდებიან,სიჩუმეა)ქალიამდენხანსთემირომარიშლება,რაამბავია?რასუყურებენ?მოხუციაწ,სადაცარის,დაიძვრისხალხი;ქვეითადამგზითჩამოივლიან.ქალიცხენდაცხენრატომარავინმოდის?მოხუციჩვეულებაადავერშესცვლიან!ქვევითბარშიჰყავთდაყენებულიდიდკაცებსმათიბედაურები...წესისგატეხაძნელია,შვილო!სასწაულსაგრენუეხუმრები!იჰ,ვენაცვალეიმისძალსდამადლს,

რომარსჩვევიაკაცისგარჩევა:გინდდიდიიყოს,გინდაპატარა,ერთიამისირისხვა-კურთხევა!..ქალირახალხიიყო!მოხუცისულდიდკაცობა!..ბატონიშვილიციქბრძანდებოდა?ქალიასეამბობენ...იმდენისულისუყველაიმასშესჩერებოდა!მოხუციშენრომელსუფროშესჩერებოდი:იმასთუიმისვიღაცშინაყმას?ჰა?..რათგაჩუმდი?რაღათმიმალავგულისპასუხებსშენსმშობელმამას?ქალი

აკიგითხარი!მოხუციჰმ...სულისიყო?სწორედმაკვირვებს,სადმიგიგნია?დადიდიკაცისშვილიროიყო,ვითომაქამდისარაგცოდნია?ქალირასმივხვდებოდიდარავიცოდი?უბრალომწყემსადთავსმაჩვენებდა,უკანდაგვდევდაყველგანლანდივით,გზაშიგვხვდებოდა,არმასვენებდა.მოხუციპირველად,შვილო,სადგაიცანი?ქალიარგახსოვს,ძაღლირომმოგვიგერა?!მოხუციმაშიმტყეშიაცხომისარიყო,

უეცრადგულირომაგიძგერა?..ახლაკიმესმის!..ესეცმითხარი:მწყემსურადრაღათიმოსებოდა?ქალიაკიგაიგეწუხელი?!თურმებატონისრისხვასემალებოდა.მაგრამ,რაღაიბატონიშვილმაიცნო,ვინციყო,დათანიახლა,ტანისამოსიგამოიცვალადათავსაცაღარიმალავსახლა.მოხუციშენრაღაგითხრა?ქალირაუნდაეთქვა?ფიციხელახლადგამიმეორა.მოხუციეგებიუნდაგაცდინოს,შვილო,

დაყმაწვილურადრამემოჭორა?..თორემსადჩვენდასადდიდიკაცი?შორი-შორსგვიძევს,შვილო,საზღვარი!შენარშეგირთოს,განაცოტაათავადისქალიგასათხოვარი?ქალიისასეამბობს,რომსიკვდილამდეარგაგეყრები...ჯვარსდავიწერო.მოხუციაჰ,არა,შვილო,გულშინუიდებმაგსიტყვებს!..სჯობს,როარდაიჯერო!ქალიიცი,რამითხრა:“გელასქალიხარ,მერედედოფლისმონათლულიოდა,რომშეგირთო,ვერვინდამძრახავს,ვერცმცირედავერცდიდებულიო!”მოხუცი

ეგმართალია!..ღმერთმაქნას,შვილო!მაგაზეკარგირაღაიქნება?ქალიარა,მამილო,რომარმატყუებს,გულიმარწმუნებსდამეუბნება.მოხუცირატომაქამდისარმითხარირა?ქალიმეუბნებოდა:“ჯერდავფაროთო,მერეუეცრად,ჯვარისწერისდროს,მოხუციმამაცგავახაროთო!”მოხუციქრისტემახაროსდააძლიეროს,თუცბიერობითარამბობსტყუილს!..ქვაბულიძეა...სიტყვა,ვგონებ,რომდაეჯერებამამამისისშვილს!მამამისსზაალსკარგადვიცნობდი,

ერთხელსიკვდილსაცგადავარჩინე,როდესაცტურარამაზიშვილიმისწინსატევრითძირსდავაწვინე.თუარმომეკლა,ჰე,ის-ისიყოზაალსმოჰკლავდაისმოღალატე,მაგრამმივასწარ,დღედავუმოკლედაიმისიდღეზაალსშევმატე.ისრომმოვკალი,მისიწუნკლები,ლეკებიც,შეკრთენ...გაიქცაყველა!..დამეტსახელადმაშინდამერქვავაჟკაცობისთვისგულადი“გელა”.

გამოსვლამესამე

(რევაზბებურიშვილიდათედორამაზიშვილიჩამოივლიანდაშორიახლოსდგებიან:ათვალიერებენქალს)

რევაზესარის?მართლაკარგიყოფილა!..თედომეგანატყუილსმოგახსენებდით?..კარგია,მაგრამრაგამოვიდა?ამდაწყევლილთანრომვერასგავხდით!რევაზეგები,ბიჭო,თავპატიჟსიდებს:მაგითიუნდამეტიდაგვცინცლოს!..თედორაბრძანებაა!ცოტავაძლიეთ?არმიიკარა,არიქნა,ახლოს!იმდენიფულიდასამკაულიგადმომიყარა,თავშიმახალა!“მეშენიგულისარგავხდებიო!..დამეთხოვეო!”შემოგითვალა.რევაზ

ნეტავრასნიშნავსეგგულმაგრობა?თედოლევანზეარისგადარეული:იმასიგონებს,იმაზეჰფიქრობსდამისთვისუძგერსუტყუვრადგული.რევაზმეკილევანზერაღანაკლევარ?თედომეცეგარმიკვირს!მაგრამთვალია:ჯერერთსშეჰხედავს,მოეწონება,მერემეორეს...ეგეცქალია!..მეკიდევისევიმაზრზედავარ:რომმოვიტაცოთ,კარგიიქნება!მაგრამლევანიგადაირევა,რომგაიგონებსდაეწყინება!..რევაზლევანვინგდია?იმასრასდავდევ?

ნეტავშემეძლოსგულზეცგავხეთქო!ერთხელაცარის,ხომუნდაშევხვდეთ...დასასიკვდილოდუნდავაფეთქო.მეიმასვფიქრობ,რომსასახლეშიეუცხოებათ,გაჯავრდებიან!..თედოთათრობაარის...მათდაჰბრალდება...ეჭვსვინაიღებს?რასმიჰხვდებიან?სულმარტოდმარტო,შორსმთაშიცხოვრობსმოხუცებულიჩემიმამიდა...რომმოვიტაცოთ,იქმივიყვანოთდაიქდავმალოთ!მეტირაგვინდა?მაშინსულსხვაა...მამიდაჩემიდაგვეხმარება,რაცშეიძლება...დადაგნებდება,როცაიქნება:ქალია,გულიგამოეცვლება.რევაზ

კარგი,მაგრევქნათ!რაგაეწყობა?უნდავუცადოთუნებურადდროს!ახლაკიუნდაისევწავიდეთ:ბატონიშვილმაარჩამოგვასწროს!(მიდის)თედოჰმ,გელავ!გელავ!მეშენისისხლი,დიდიხანია,უნდაამეღო,მაგრამ,ბრმარომხარ,დრომდისვიცდიდი,-დამოთმინებაახლაკიმეყო!რომმომეკალი,რაიქნებოდა?რაღასჰგრძნობსკაცი,როცაგაქრება?არა,ამგვარადვალისგადახდაარიქნებოდაშურისძიება!..ქალისდაკარგვით,ამსიბერისდროს,უნდადაგტანჯოდაგაგამწაროდამამიჩემისმკვლელის,ამგვარად,გულიდანჯავრიამოვიყარო!..

გამოსვლამეოთხე

ჩამოდიანგივიდაბაადური(აყვანილიმოჰყავთ)ბაადურსადახარ,ჩემოყმაწვილკაცობავ?..როგორდავკუტდი!..როგორდავბერდი!..სადღააისდრო,ჯეირანივითაქრომავირბენ-ჩამოვირბენდი?!გივიმეცმაგასვჩივი,ჩემობაადურ!ვინდაგვიბრუნებსისევგაზაფხულს?!მხოლოდსხეულიძალასვერატანს,თორემსურვილიშერჩენიაგულს?ბაადურშენკირაგიჭირსჯერ,ჩემოგივო?მაინცვერდაგრევსჯერხელსჭაღარა...

მეთუასევარ...განასიბერით?უფროჭრილობამდამასაპყარა.რაღავარახლა?აღარვეკუთვნიაღარცაქცოცხლებსდააღარციქმკვდრებს?..გივიცოტამიგიძღვისგანააქღვაწლი?უმსახურობასვინდაგაყვედრებს?!.რასაცგვინიშნავსბედისვარსკვლავი,გადუვალიაჩვენთავზეყველა...(სიჩუმეა)ჩვენრომვეძებდით,ა,სადყოფილა!აქჩამოსულა,ეგერზისგელა.ბაადურაქარის?მართლა?მაშმიმიყვანეთ!აღარმინახავსდიდიხანია...ბრძოლისველიდანბევრიდაჭრილიორივესერთადგაგვიტანია.(ქალიგანზემიდგება.მიიყვანენ)

ვისვხედავკიდევ?გმადლობ,უფალო!ჰა!გამარჯობა!რასაიქ,გელა?გელაღმერთმაგაცოცხლოს,მაგრამვეღარგცნობთ:უსინათლოვარ...ჩემთვისდღეცბნელა.ხმასაცრომვეღარვარჩევ,ბატონო?!ელახულიმაქვსსიბერითყური...ცოტათი,ვგონებ,კიმენიშნება:ხომარბრძანდებითთქვენბაადური?ბაადურგამოიცანი!სწორედისავარ!შენბრმახარდამედაკუტებული!..სხვებხომკარგადხარ?რასაიქ,გელა?არგაგტეხიაგანაჯერგული?გელაგულირომმერჩის,იმისნახევრად,ნეტავ,მიჭრიდესძალიდაღონე.

ბაადურგულიმეცმერჩის,მაგრამსიბერესთავიმივეციდადავემონე...წავიდა,გელავ,ჩვენიდრო,გაქრა,სულსხვადროარისდასხვაკაცები!..გივიმეცეგმაწუხებს,ჩემობაადურ,დაგულსმიწყლულებს,ღმერთსგეფიცები!..დროსაცსცოდნიადაჩიავება:აღარავინჰგავსთავისწინაპარს...დაამმიზეზითწაქეზებულიშემოგვეხვიამტერიმედგრადგარს!გელაარა,უფალისულარგასწირავსღვთისმშობლისწილ-ხვედრსაქრისტიანოს!მხოლოდგამოსცდის,რომშეცოდებამანიგულისხმოსდაშეინანოს!..

(ქუდსიხდიანდაპირჯვარსიწერენ)

გამოსვლამეხუთე

პატარა-კახი,რევაზ,ლევან,თედოდასხვამხლებლებიკახიხედავთ,ბებრებისადაყოფილან?ეგერთავისთვისლაპარაკობენ!..რევაზუთუოდახლაჩვენსდროსჰკიცხავენდათავისასკიდიდადამკობენ!კახიგანაარააქვთ,რომვთქვათ,სიმართლე?რევაზკიმაგრამ,მაგითრაგაკეთდება?ლევან

ძველიამბავიმოხუცებულებსსულსადაგულზემალამოდხვდება.კახიეგმართალია!(გაჰხედავს)ე,დაგვინახეს...გივიწამოდგა...მოხუციცდგება.მივიდეთ,ვუთხრათთქვენიამბავი,რომგაიგონებს,გივსიამება!(მიდიან)გივო,ერთრამესგიმახარობლებ,რაღათქმაუნდა,რომგიამება!ლევანდარევაზდღესშევარიგედამათიშუღლიაწგათავდება.ერთიმეორისდაშორებული,აქამდისმეტისშურითდამტრობით,დღეიდანუნდაშევაკავშიროსაშვილიშვილოდტკბილისმოყვრობით:ჩვენგადავწყვიტეთ,რომქვაბულიძემცოლადშეირთოსამრევაზისდა...

ქალიუი!(ხელებსმიიფარებსპირზე)ყველანირაიყო,ნატევ,რაამბავია?(მისცვივდებიან)კახირამშეგაშინა,ქალო,რამოხდა?მოხუცი(თავისთვის)ვიცი,რაცარის!(ქალს)რასშვრები,შვილო?ქალიბუზი!..კინაღამბუზმამიკბინა!..ლევანბუზიკიარა,ფუტკარიიყო,მეცდავინახე!რამშეგაშინა?მაგისნაკბენიდიდხანსარგასტანს,წყლულიადვილადმოგიშუშდება!ახლარომგულშიჩაითქვარამე,გამიგონია,აგისრულდება.

კახიიცივინარისეგქალი,ლევან?ქალი(თავისთვის)რამომივიდა,ვაისირცხვილო!..რევაზგელასქალია.(ხელსადებსგელას)კახიგელაეგარის?გელაგახლავარ,ჩემობატონიშვილო!..გივიდიახ,ესგახლავსთდამისიქალიცბატონდედოფლისმონათლულია!გელასწორედ!..დაესეც,დიდიხანია,მათიდანახვისმონატრულია.კახი

მართლა?მაშრატომთავისნათლიასარამოუყვანდაარაჩვენებ?იცოდე,ხვალვეამოიყვანედადღესკიდედასმემოვახსენებ.(ქისასიღებსდაუჭირავსხელში)შენ,ჩემოგელავ,გუშინაცშევცდი,რომმოგაწოდეესსამოწყალო...მაგრამნათლულსკინებამაქვსმივცე;ჰა,გამომართვიესქისა,ქალო!გელაბატონიშვილო,ნუგამიწყრებით!ვინბრძანდებოდით,არგამიგია,თორემ,ვიცი,რომთქვენიწყალობატალახიანიჯოხიცკარგია.სადახარ,შვილო?მოდი!იახელ!დამოეხვიემუხლებზებატონს!ღმერთიმოხედავსმაგშენსობლობას

დაგამოგვიჩენსმფარველსდაპატრონს!(ქალიუპირებსმოხვევას,ირაკლიარაძლევსნებას)კახიმაგასნუიზამ,სულიეროდავ!მოდი,როგორცძმას,მომხვიეხელი!(თვითონმოჰხვევსხელსქალსდაჰკოცნის)აბა,მოხუცო,არდაგავიწყდეს!ხვალსასახლეშიუთუოდგელი!..(მხლებლებს)დროაწავიდეთაწ,ყმაწვილებო!რევაზთქვენინებაა!როგორცგვიბრძანებთ!..გივიჩვენცგამოგყვებით,ჩემოხელმწიფევ!ბაადურვიახლოთ,ნურცჩვენდავიგვიანებთ!(მიდიან,რევაზდათედოჩამოსხდებიან)რევაზ

რაუთხრაგელასბატონიშვილმა,ხომგაიგონე,ახლაშენიცი!სულორიბიჭიდაერთიცხენი...ჩამოართვიკიორივესფიცი!(მიდის)თედომესმის,ბატონო!განაარვიცი?ეგსულადვილისამსახურია...(თავისთვის)მეცგადაგიხდისამაგიეროს,გელავ!მეშენისისხლიმწყურია!..

გამოსვლამეექვსე

მოხუციდაქალიმოხუციშვილო,რაიყო,რომშემარცხვინე?ქალირავქნა,მამილო,უეცრადშევკრთი!

მოხუციაკივამბობდი:ტყუილია-თქო!გენიშნა,განა?ახლახომმიხვდი?რაღარევაზისდასდანიშნავდა,თუნდომებოდაჯვარისდაწერა?..ქალიარა!..მგონია,აქსხვასაქმეა,რომმიღალატოს,მაინცარმჯერა.ფუტკრისარაკირომმოაყოლა,ჩემგასაგონადსთქვადაარასხვის!ა,აგერმოდის,დაბრუნებულა,დავნახოთ,თვითონ,აბა,რასიტყვის?

გამოსვლამეშვიდე

იგინივედალევან(მობრუნებული)ლევან

დავბრუნდი,რომშენგისაყვედურო:ისეშეკრთომაგანაიქნება?ქალიგულიბუდიდანამომივარდა!ახლაცკიმიძგერს!..შენგეცინება?..ლევანსჩანს,არყოფილხარჩემსიყვარულზეჯერკიდევკარგადდარწმუნებული,თორემრასდასდევ,ვინცრაუნდასთქვას?ნუთუსაგულესარაგაქვსგული?გელაგაფიცებ,ლევან,მამიშენისსულს,ამსაცოდავქალსნუეხუმრები!მართალიარის,ბრმაკივარ,მაგრამგონებისთვალითჯერვიყურები:თქვენმხოლოდხუმრობთ...ლევან

(სიტყვასაწყვეტინებს)როგორთუვხუმრობ?ვგონებთვითონშენმწუნობსასიძოდ!გელამეთქვენსსიძობასვერდავიჯერებ,რავქნა?ხატზედაცრომშემომფიცოთ!..ლევანშენ,ჩემოგელავ,კაგრადვერმიცნობ:სიტყვისგატეხასარვარჩვეულიდასათამაშო,საბავშვობურთადარმიმაჩნიაესჩემიგული!უცნაურძალითდაუნებურადშემყვარებიაეგშენიშვილი,დარაღაგაგვყრისამიერიდანუკუნისამდე,თუარსიკვდილი?გელაკარგი!..იმაზემაშრაღასიტყვით,ბატონიშვილმარომაქგიბრძანა?

ლევანიმანრობრძანა,მერერააო?ვალდებულივარდავთანხმდეგანა?თუსაჭიროამედარევაზისშეკავშირებადადამოყვრება,მეცმყავსერთიდა:განაელენერევაზსსაცოლოდარეკადრება?იმათსაცოლქმროდდაახლოვებას,რაღათქმაუნდა,რომმეცვეცდები!და,თავისდროზე,ჩემსაიდუმლოსბატონიშვილსაცგამოვუტყდები!ქალიმაშარშეირთავიმრევაზისდას?ლევანრომმკითხავ,თვითონვერაგრძნობგანა?ქალივიცი!..ვიცი,რომარმომატყუებ,

გინდაგაცრუვდესცადაქვეყანა!მაგრამმამაკივერდავაჯერე,გულგატეხილისხვასმეუბნება!ლევანნუგაუგონებ,ჩემოსიცოცხლევ,ჩემოიმედო,ჩემოოცნებავ!მოხუციყველაეჭვიანიადაარიჯერებს,რაცმართალია...მაგრამხომნახავს?..ახლამშვიდობით!მათუნდადავწვდე,არამცალია!(მიდის)ქალიაბა,რასიტყვი,ხომგაიგონე?მაგისსიტყვებიარცახლაგჯერა?გელარავიცი,შვილო...ვეღარასვიტყვი!შემთხვევაარისდაბედისწერა...

გამოსვლამერვე

იგინივედამუშებიმოვლენ.მუშებიჰაა...გამარჯობა!რასაიქ,გელა?არაფერსგვეტყვიდღესახალამბავს?გელაცოტარომადრემოსულიყავით,თვითონნახავდითკაისანახავს:აქბრძანდებოდაპატარა-კახიდარბაისლებით...დიდისამალით!მოხუციგლეხიმართლა?ნეტავიერთიმენახამობრძანებულიაქ,ჩემისთვალით!ახალგაზრდამართლარომკარგისანახავია!..მეთაური

რაო?რაბრძანა?რასაჰფიქრობენ?გელაგაუკრავსთპირითავადიშვილებს!..რაღაცაამბავსკიაპირობენ...ამბობენ:“კმარა,რაცუსჯულოებსვემონებოდითამდენხანსაო!ახლაკიდროა,რომმათისისხლითწითლადვღებავდეთალაზანსაო!”1-ლიგლეხიეტყობა,ახლააღარხუმრობენ.მე-2გლეხიემზადებიან!..მე-3გლეხიჩვენრაღასვშვრებით?მოხუციგლეხირაღაუნდავქნათ?ჩვენცკაცებივართდაქუდიგვხურავს,რათჩამოვრჩებით?

მე-4გლეხიგანაროდესმეჩამოვრჩენილვართ?მე-3გლეხიანუკანროდისდაგვიხევია?..მეთაურიმათხმალთანერთადუჭრიაჩვენსასდაფარიცერთადდაგვიხვევია.მოხუციკი,მაგრამყველასრომაღარაგვაქვსთოფ-იარაღი?ახალგაზრდარათგვინდამეტი?ჩარეულომშირაღანაკლეაშენსხმალ-ხანჯალზექვებიდაკეტი?1-ლიგლეხიცულიდაწალდიხომყველასაგვაქვს?მე-2გლეხი

დაესკიგანაარგამოდგება?..(უჩვენებსთოხს)პირიცკარგიაქვს,ყუაცკარგიაქვს,გამომდგარია...რათუნდაქება?..ვითომგიმტყუნოსთ?!.თქვენარმომიკვდეთ!ნუგეშინიათ,დაატრიალეთ!გელათქვენიჭირიმე,ბიჭებო,თქვენი,რომმაგასამბობთ!..თქვენგენაცვალეთ!1-ლიგლეხიჩვენიმამებითუკიომობდენ,იმათზენაკლეჩვენრიღათივართ?თუწინწამძღოლივინმეგვეყოლა,გულდაგულმივალთ!..ყველამზადავართ!გელაწინამძღოლსეძებთ?მეაქარავარ?..რათგავიწყდებათნაცადიგელა?

მეთაურიკი,მაგრამ,დღესრომვეღარახედავს,საუბედუროდმისათვისბნელა?!.გელაეგარაფერი!..მართალიარის,ვეღარასვხედავ,დამიდგათვალი,მაგრამ,სანამდისგვერდშიმიდგიადახელსაცმკიდებსესჩემიქალი,არამიჭირსრა,ისევგულადადმივეგებებიჩვენიქვეყნისმტერს.გელასდანახვაჩვეულებრივადმათშეაშინებსდაშეუცვლისფერს.თქვენკიმომყევით!..მაგრამჯერუნდაჩვენსმეზობლებსაცშევატყობინოთდასავაჟკაცოჩვენიგანზრახვა,წასაქეზებლად,ყველგანმოვფინოთ.არაგვიშავსრა,ჩვენიქვეყანა

ისემაგრადსდგას,როგორცრომმუხა:მტერიმუმლივითეხვევა,მაგრამჯერვერგაახმო,თუმცშეაწუხა...“მუმლიმუხასა”მუშურსრომვამბობთ,არვმღერთუაზროდდაუადგილოდ:არა,იმაშისიბრძნეახალხის,გადმონაცემისაშვილიშვილოდ.მუშებიშენიგამჩენისჭირიმე,შენი,რომმაგრეგიჭრისჭკუა-გონება!ეგშენიკარგისიტყვა-პასუხი,გულსრომგვიმთელებს,სულსეფონება!წავიდეთ,აბა,რაღასვგვიანობთ?მეთაურიმართლა,აწდროაწავიდეთყველა!ესგზასიმღერითგადავიაროთ!აბა,წაგვიძეხისევშენ,გელა!..

(თოხებსგაიდებენმხარზე.გელაქალსმიჰყავსწინდასიმღერითმიდიან)მუმლიმუხასაოგარსეხვეოდაო!გარსეხვეოდაო,ვერასაკლებდაო!მუმლიწყდებოდაო,მუმლიქრებოდაო,ხეარხმებოდაო,ხედვერჩებოდაო!მუმლიმუხასაო,გარსეხვეოდაო!

მოქმედებამეოთხე

სურათიპირველისასახლისწინ

გამოსვლაპირველი

რევაზდასასახლისკაცირევაზჯერგამობრძანდამეფე,თუარა?კაციიქაბრძანდებადარბაისლებით,გივითანახლავსდაბაადურიცახლაშევიდა.რევაზჩვენცვეახლებით.კაცივერა,ბატონო!არშეიძლება!..ნაბრძანებიმაქვს,სხვაარმივიღო.რევაზბატონიშვილისმოციქულივარ

დაროგორმიშლი?რასამბობ,ბრიყვო?!კაციმაინცვერშეხვალთ,ჯერმოიცადეთ!

გამოსვლამეორე

იგინივედათედოშემოიჭრება.თედობატონო!გეძებთთავქუდმოხდილი...სასახლეშიაცგახლდით,ვერგნახეთ!ლამისგავგიჟდემეცოდვისშვილი.რევაზრაამბავია?თედორაღარაარის?ვერავარკარგიმახარობელი!..რევაზ

მოკვდა?თედოავადაცარაყოფილა,იმასწაუწყმდესშემქმნელ-მშობელი!რევაზდაეგარასჯობს?თედოიჰ,როგორთუსჯობს?ამდგარაჩუმადდაგაპარულა!რევაზსადგაპარულა?თედოღმერთმანუიცის...რევაზმერემამიდა?..თედომოტყუებულა!..

ახლაკიტირისდათავშიიცემს,მაგრამტირილითრაღასგააწყობს?დილასმდევრებიგამოვუყენე...რევაზეტყობა,კარგადიცნობსავადმყოფს!შენრაღასუცდი!წადი,მონახე!უმისოდნუღარდამენახვები,თორემურმითგდევ!..თედოწავალ,ბატონო,თუვერვიპოვნე,თანგადავყვები!(მიდის)

გამოსვლამესამე

რევაზ,ლევან(შემოდის)ლევან

რასშვრები,რევაზ?ბატონიშვილიმოულოდნელადმიელისპასუხს!რევაზრომარშემიშვეს?!.დარბაისლებიშეუყვანიადაგულიუწუხს.შეყრილანერთადნათუსალებიდამეფეიმათეთათბირება!..ლევანრადროსეგარის!იმდალოცვილმაარიცისახლარაგვეჭირვება?რევაზკიდეცეგარის,რომკარგადიცის,გულსაცეგუტეხსდაეგაღონებს;სიფრთხილეჰმართებსამისთანადროსდაპატარა-კახსრასდაუჯერებს?მართლაცთათრებთანპირდაპირობა,უნდაგამოვტყდეთ,საეჭველია!..

ლევანმეალისკანტიუფრომაფიქრებს:ლეკებთანბრძოლაუფროძნელია!..რევაზმეცმაგასვამბობ...ამდენიჯარიერთადჯერკახეთსარმოსდგომია.ლევანმეტირაგზაა?უნდაგავბედოთ!..ერთიწამალიმხოლოდომია!ანგავიმარჯვებთანსულგავწყდებით,მოვიდეს,რაცრომმოსასვლელია!..თორემამდენიტანჯვისატანა,სწორედსიგლახე-სისულელეა!..(ცოტასიჩუმისშემდეგხელსდაადებსრევაზს)რევაზ,მეერთისათხოვარიმაქვს,ისუნდაგთხოვოდაამისრულე!თუგამაწბილოდადაივიწყო,

ღვთისდაკაცისწინიყომოვალე!რევაზრა?ლევანალისკანტისჯინიმიჭირებს,იმანმომტაცასწორედისქალი...და,თუსანაცვლოარგადვუხადე,მერაღადმინდათავიცოცხალი?დავლურშიმინდაგამოვითხოვო,ანუნდამოვჰკლაანშევაკვდები!თუ,ვინცობაა,მედამამარცხოს,შენმოერიდე,ნუღარგაჰყვები!რევაზრასამბობ,ლევან?შენჩემწინმოგკლანდაავიტანოისმეგულგრილად?ლევანსწორედ!..ორგვარიგაწევსშენვალი,

რომარაჩქარდედაიყოფრთხილად:პირველიის,რომთავისგაწირვითვეღარასმარგებ,კარგადიცი,მკვდარს!..დამეორეცის,რომშენმაგიერვინღამოუვლისჩვენცხენოსანჯარს?ერთსაცამასგთხოვ,თუ,ვინცობაა,ისქალიკიდევსადმეგამოჩნდეს,შენუპატრონე,ჩემმაგიერად,როგორცღვიძლიდა,გებრალებოდეს!რევაზნეტავრასამბობ?რადროსეგარის?მერთმაგაშოროს,ძმაო,სიკვდილი!

გამოსვლამეოთხე

იგინივედაშიკრიკიშემოდისშიკრიკი

გიცდიან!..გთხოვენ,მალემობრძანდეთ!რევაზვინგვიცდის?შიკრიკივინდაბატონიშვილი!..(მიდიან)

სურათიმეორე

დარბაზი

გამოსვლაპირველი

მეფე,დედოფალი,გივი,ბაადურდასხვანიბაადურსაპყარიმოველ,ვერგადავუდეგ

ბატონიშვილისმოციქულობას...დათქვენისრისხვით,ჩემოხელმწიფევ,ნუშეურაცხყოფთშუამდგომლობას!მეფეჩემობაადურ!რაუნდაგითხრა?მაგისპასუხიახლაძნელია!..სიჩქარით“ჰო”და“არა”არითქმის,როდესაცსაქმესაეჭველია.უანგარიშოდდაუფიქრელადსაშიშიარისბედისმინდობა!ვაი,თუუფროგავაზვიადოთახალგაზრდებისჩვენთავხედობა!გივიგვიანღაგახლავსთახლასიფრთხილე!ამდენმუქარასდაამდენსირცხვილსარგვირჩევნია,ღმერთივახსენოთდადავეთანხმოთდღესბატონიშვილს?

მეფეთქვენ,დედოფალო,რაღასგვიბრძანებთ?დედოფალიგივსვეთანხმები,რადგანფრთხილიადა,ძნელსაქმეშიწინდახედული,ყველაზეუფროგამოცდილია.მეფეაქამდისსწორედმაგრემეგონა,მაგრამდღესეგეცკიშემცდარია:ჯერუმისოდაცწამხდარისაქმემაგანსულუფროარივ-დარია!ვერახედავდა,რომჯერირაკლიამოდენჯარსვერმოგვიგერებდა?რათარურჩია?როგორცმისგამზრდელს,მაგასხომსიტყვასდაუჯერებდა?გივიჩემოხელმწიფევ,ეგებისსჯობდეს,

ბატონიშვილირასაცაპირებს!მეფეროგორთუსჯობდეს?!შენიპასუხივერგამიგია,სწორედმაკვირვებს:ავადთუკარგად,დღემდისვუძლებდითშინშემოსეულმტრებისმონებას,დადღეიდანკიგარისხებულნიგამოგვაცლიანყოველქონებას.ვერგაიგონე,რაშემოთვალეს?..როგორისიტყვადარამუქარა?დღეიდანმაგათდასამშვიდებლად,ხარკირომმივცეთ,ისაღარკმარა...უღელზეკიდევუღელსდაგვადგმენ,აუტანელიგახდებატვირთი!..თუგავუძალდით,სრულადწაგვლეკავსმაგათიღელვა,მაგათიზვირთი.დედოფალი

ჩემოხელმწიფევ,არცმაგრევარგაგულისგატეხადაშეშინება!ბაადურბარემსულგავწყდეთ,ისგვირჩევნია!..გივიჩვენგავცემთპასუხს,გვიბოძეთნება!..საშვილიშვილოდრომამოვვარდეთ,აგრეღმერთსროგორდავავიწყდებით?უთქვამთ:“ცდაბედისმონახევრეა!”ანგავიმარჯვებთ,ანსულგავწყდებით!მეფეკერძოდთუმკითხავთ,მეცთანახმავარ,როგორცმეფესკი-არმაქვსუფლება:ჩემხელშიარისმთელისამეფო,-ბედისგამოცდაარშეიძლება!..როგორგავწირომთელიქვეყანა,ღმერთთანდაკაცთანდავრჩემოვალე?!.

ესდროდაჟამიცვალებადია!..დღესვინრაიცის,რასგვეტყვის“ხვალე”.თუყმაწვილობითბატონიშვილმამოულოდნელადცეცხლშიჩაგვყარა,რომგაასწოროსაწისშეცდომა,მოვალეარისჩვენიჭაღარა.დედოფალირასიტყვი,გივო,ხომგაიგონებატონიმეფისბრძნულიბრძანება?გივითანახმაარვარ,ჩემოხელმწიფე,დაპასუხსვკადრებ,თუმომცანება...მეფესთქვიდამოვისმენთ!გივიგმადლობთ,ბატონო!ღმერთმაგიკურთხოსთდიდსულოვნება!

ყველავხედავდით,რაცჩვენსქვეყანასმოადგამტრისგანტანჯვადავნება...ყოველსოფელში,ყოველციხეშიჩამდგარიიყოიმათიჯარი;აღარრჩებოდათშეუბღალავადარასიწმინდე,ხატიდაჯვარი.სიამტკბილობადამოთმინებაჩვენიიმათთთანარგადიოდა,ქვეყნისორგულებსპატივსასცემდენდაერთგულსყველასცრემლისდიოდა;ამითუნდოდათ,რომსაქართველოზნეობითსრულადდაცემულიყოდასაუკუნოდ,მონებისჯაჭვით,მომხიბლველმტერთანგადაბმულიყო!..დღესდახვალობითცოტ-ცოტადსენიგაუჯდამხარესრბილშიდაძვალში!რომცოტახანიკიდევდასცლოდა,

სიკვდილსუქადდამასმომავალში.მაგრამგამოჩნდამკურნალადგმირი,რომზნეობითიშეევსონაკლიდაუწინამძღვრა...დედოფალი(სიტყვასაწყვეტინებს)ესგმირიიყოპატარა-კახი!ჩემიირაკლი?გივიდიახ,ირაკლი!ანდამატივითგარსშემოისხაყმაწვილკაცობადამათუჩვენასამაგალითოდპირადიღვაწლიდამამაცობა:აჰყოცალ-ცალკეგუნდებადჯარი,ყველაკიმასვეეთანხმებოდადამტერს,თუსადმეშეიგულებდა,მოულოდნელადთავსესხმებოდა.ციხე-კოშკებშიჩაემწყვდამტერი,

გარეთგამოსვლასვეღარჰბედავდა...მეფე(სიტყვასაწყვეტინებს)ყმაწვილკაცობაცწაქეზებულიმწარემომავალსვეღარჰხედავდა!დააგდომტერმასიმაგრეებიდააქმოგვადგაშეერთებულად,რომსრულისძალით,ბარემერთთავად,საშვილიშვილოდგაგვსრისონსრულად!გივიეგმართალია!მაგასჰფიქრობენდაალისკანტიციმათვეჰშველის,მაგრამარსძინავსარცპატარა-კახს!..მომსვლელს,იცოდეს,დამხვედრიცელის!..ბაადურჩემოხელმწიფევ,იყოდრო,როცადიდსულოვნებითმეცმიგდებდითყურს:დღესსნეულ-საპყარსრაღამეკითხვის?

მაგრამარიშლისგულისამსახურს!..მეცუნდაგკადროთუგნურისიტყვა,რომარჩავიკლაგულშიუთქმელად;ამდროშიყველაარგამოდგება,რაცსასარგებლოყოფილაძველად.ცვალებადიაწუთისსამყარო...რაცკიარსებობს,ყველაიცვლება!წარსულიარჰგავსაწმყოს,მომავალს,სხვადასხვაარისმოთხოვნილება.ჩვენიდროებასულსხვადროიყო,ახლაკისულსხვადროდაჟამია!მადლობაუფალს,ავადთუკარგად,ჩვენჩვენიპურიმოგვიჭამია!ესდრომივანდოთახალთაობას,იმისრიგია,იმანგანაგოს!წაახდენსრამესთუგააკეთებს,ღვთისდაკაცისწინპასუხიცაგოს...

წინდახედულიპატარა-კახიარასჩაიდენსსასინანულოს!არიკისრებდაპირდაპირობას,თუარხედავდესსასურველბოლოს.მეფე(დედოფალს)თქვენრაღასბრძანებთ?დედოფალითქვენსდიდგონებასრაღასშემატებსსიტყვადარჩევა,მაგრამსიბრძნესაცკიეჭირვებაზეცისთანხმობადაღვთისკურთხევა.თვითმამაჩემი,მეფევახტანგი,ამისმაგალითსგვიჩვენებსნათლად:სიმხნითდასიბრძნითთანსწორგანთქმულმათავიშესწირამისსამშობლოსმტლად.მისისულისდგმა,მისიგულისთქმაქვეყნისთვისჰქონდამასშეწირული...

ყოველიმისიბიჯისგადადგმათვითსიბრძნეიყო,წინდახედული!..მაგრამშავბედისუკუღმართობამასხელსუშლიდაყველგან,უეცრად,დამისყოველიმეფურიღვაწლი,ბოლოსრჩებოდამტვრადადანაცრად.დაუცხომხარეს,იმნათლითმოსილს,სიკვდილისწინეთესწარმოეთქვა:“აქვედამმარხეთდასაქართველოგულზემედება,ვითსამარისქვა!ზედეწერება:“სადაცვეღარსჭრისსიფრთხილედაშორსგამჭვრეტელობა,იქსჯობნებიაგამბედაობადაღვთისნანდობისაეჭველობა”...დღესამდღეშიასწორედსამეფო!..მეფეთქვენცმაგასბრძანებთ?

დედოფალიდიახ,ბატონო!მეფემაშგაგიწირავს,რაღა,ქვეყანა?მაგრამმსურსერთიცრამმოგაგონო:ჩვენქვეყანასთანხომუნდაიქნესპატარა-კახიცთანგანწირულიდა,როგორცდედასერთიშვილისას,რასგეუბნება,რასგირჩევსგული?დედოფალიროგორცქართველქალს,ჩემიირაკლიქვეყნისსამსხვერპლადგამომიზრდიადასხვადედებთანმეცერთადჩემიმოვალეობაგადამიხდია!გადახდესმასაცგადასახადი,ქვეყნისსამსხვერპლოსესხიდავალი!..დაჩვენცღმერთსვთხოვოთ:აუმჯობესოს

მისივარსკვლავიდამომავალი.მეფე(დიდისფიქრისშემდეგ)მაშკარგი!ახლამეცგეთანხმები!უკუმიგდიაჩემისურვილი!..ნებაგაქვს,გივო,ახლავწახვიდედაშემომგვაროთავხედიშვილი.

გამოსვლამეორე

იგინივედაპატარა-კახიამალითმეფედარბაისლებისმოციქულობამდადედაშენისსურვილმაგასჭრა!..მაგრამხომჰხედავ,რომსნეულობამასეუეცრადგულსისარიმკრა?არშემიძლიაჩვეულებრივადრაზმისდაწყობა...ომშიტრიალი...

დამოახერხებშენ,რომიკისროწინდახედულადდღესჩვენივალი?კახივეცდებითქვენისხელმძღვანელობით.მეფეკეთილი!მაგრამრისიიმედით?იმათიჯარიუთვალავია!კახიარაგვიჭირსრა,ჩვენცმზადავართღვთით...მართალიარის,იმათიჯარიჩვენსაზეცხადადუფრობევრია,მაგრამგავუძლებთმათვაჟკაცობას!..რიცხვითმეტობაარაფერია!..გივიიმათზეუფრომეალისკანტიმეჩოთირებადაისმაფიქრებს:სამიათასილეკითმოსულა

დამისასვლელზემტერსზურგსუმაგრებს.ბადურდალახვროსღმერთმა!რამედროვეა!რომვეღარგაძღაისჩვენისისხლით?!.ნეტავშემეძლოს,ახლაცდავლურშირომგამოვიხმო,თქვენისსიცოცხლით!ჩემდროშიმაგასბევრისხვასჯობდა,მაგრამსუყველასდედავუტირე!..კახინუგეშინია...იმასამდროშიცმეფეთუშიბევრიგვყავს?!კახისამასიკაცი!მეფეფშავ-ხევსურები?კახი

ცხრაასიოდე!მეფესარდლადმიეციმათჭავჭავაძე!..ლეკებსეომონმხოლოდ,იცოდე!კახიჩვენცეგდავსკვენით...მეფემემარჯვნესარდლადვინაგყავს,შვილო,გამორჩეული?კახიქვაბულიძეა,ლევან...მეფემემარცხნედ?კახიმემარცხნედრევაზბებურიშვილი.მეფემიმშველიჯარის?

კახიჯანდიერია!მეფემოწინავესი?კახიმევარ,ბატონო!მეფეშენახარ?ეგკიუხერხულია!არშემიძლია,რომმოგიწონო!შენუნდადარჩემთავარსარდალთან,რომყოველისმხრითგეჭიროსთვალი!სარდალსარჰფერობსმოწინაობა,როდესაცსულსხვაიწოდებსვალი...კახითქვენინებაა!მეფემაშკარგი,შვილო!

ახლაკიდროაგზადაგილოცო!..ესმინდა,გულზერომგადაგკიდო...ჯერკიმუხლმოყრითუნდააკოცოამძელჭეშმარიტსდაამსასწაულს!ესიყოს,შვილო,შენიმფარველი!ახლაკიადექ,მომიახლოვდი,გადაგეხვევი,მომხვიეხელი!(ჰკოცნის)მშვიდობით,შვილო!მაღალმაღმერთმაგიწინამძღვროსდამოგმადლოსძლევა!ახლადედასთანმიდი...იახელდაგამოსთხოველოცვა-კურთხევა!(ცრემლებიერევა)დედოფალიდედაშვილობისგამჩენმაღმერთმაგაკურთხოს,შვილო,გზაწარგიმართოს!(ჰკოცნის)გივო,გაბარებუკანასკნელადდანუგაუშვებსაომრადმარტოს!

(ეთხოვებიან. ირაკლი გადის ამალით. გივი გაჰყვება.სიჩუმეა;მეფეაღელვებულიადაორივე ხელები გულზე აქვს მიდებული;დედოფალიცრემლებსიწმენდს;ქალებიჩუმადქვითინებენ).

ბაადურროგორბრძანდები,ჩემოხელმწიფევ?გულისფრიალმაგიკლოთთუარა?მეფელამისმამიდნოს,ჩემობაადურ!ახლაკიცოტაგადამიარა.(სიჩუმე)(დედოფალს)მტერიმიიღებსპასუხსთუარა,უეჭველია,ბრძოლაცასტყდებადადედა-წულისაქდატოვებასაშიშიარის...არევარგება!..

ჩვენც,დედოფალო,უნდაწავიდეთ,აქაღარავისმოგვასვენებენ.სუყოველიფერაქაურამბავსიქშიკრიკებიმოგვახსენებენ.დედოფალიჩემოხელმწიფევ,მესუყოველთვისვყოფილვართქვენისურვილისმონა,მაგრამდღესუნდასიტყვაშეგკადროდაშემისრულეთესერთითხოვნა:მინდა,რომშვილისმახლობლადდავრჩე...მისმოქმედებასთვალითვუყუროდათანდასწრებით,ანმწუხარების,ანსიხარულისცრემლებივღვარო!ელენედიდოხელმწიფევ,ჩვენცგადავწყვიტეთ,რომაქვედავრჩეთყველამახლობლად,ჩვენისქმრებისდაჩვენისშვილების

სანუგეშოდდაგასამხნევებლად.ბაადურბატონომეფევ!მეცმინდადავრჩე,ამათიხვედრიგავიზიარო;რომფეხალაგობ,შემომსევმტერზე,ესძველიხმალიკიდევვიხმარო!(სიჩუმეა)დედოფალიპასუხსმოველითდარასგვიბრძანებ?მეფერაღაუნდავთქვა?(აღელვებით)მეცთქვენთანავარ!(დედოფალს)ერთადსიცოცხლე,ერთადსიკვდილი,ჩემისგვირგვინისგვირგვინო,თამარ!..ფარდადაეშვება

მოქმედებამეხუთე

სცენა:მაღლობიადგილი

გამოსვლაპირველი

მეფე,დედოფალი,ბაადურ,ელენედაამალამეფე(დურბინდითგადაჰყურებს)საკვირველია,ამსიშორიდანისესჩანსყველა,თითქოსსარკეში:ალაზნისპირადდამდგარაჯარი,მხოლოდლეკებიჩამსხდარანტყეში.დედოფალიომიდაიწყო?მეფედიდიხანია...შემოკრულიჰყავსმტერიქართველჯარსდაიერიშითპატარაგუნდიტყისკენაწვებალეკებისსაფარს...მაგრამესმცირეცშუაგაიყო!..

ნეტავრასნიშნავს,ვერშემიტყვია?!თუშისჯარსაჰგავს,ჩამოშორდასხვებსდამარჯვნითგანზეგადაუხვია!ბაადურეგნოშრევანისხერხიიქნება:გამოსძებნიდასადმესუსტმხარესდა,ორთაშუათუმოიმწყვდია,მტერსდააყენებსსიცხე-სიმწარეს!დედოფალიღმერთო,მოგვხედეწყალობისთვალით!ქალებინუმოგვაკლებდღესშენსმოწყალებას!ბაადურამინ!..უფალო!გადაგვარჩინემათმწარეუღელსდაამწვალებას!მეფედაიძრალეკი...მინდვრადგამოდის!..

მიკვირს,საფარშირომვეღარდგება?!ბაადურარმოგახსენეთ?!უთუოდსხვამხრითთუშიმოექცადაისაწვება.გაიქცენ?მეფეარა,წინარუშვებენ,ყოველიკუთხითშეუკრესგზები.დედოფალიოჰ,ღმერთო,შენსმადლს!ღმერთო,მოგვხედე!მეფეროგორმისცვივდენფშავ-ხევსურები!ბაადურჰიი,თქვენსგამჩენსკივენაცვალედათქვენსმარჯვენას,თუშ-ფშავ-ხევსურო!მეფელეკისსაფრიდანგამოდისჯარი,

თუშიყოფილა,თუშმაცმოასწრო!ჰა,ჩაერიენ...გუნდიგუნდსებრძვის...გაერთდენ!ომიხელდახელია!ორივემხარესაოცრადიბრძვის,ჯერგამარჯვებასაეჭველია.აგერვიღაცალეკისრაზმიდანგამოდის...ცხენიგამოახტუნა...ბაადურდავლურშიიწვევსუთუოდჩვენსას,მაგრამთუერთიბედმაუმტყუნა...მეფეგაჰყვავიღაცა...მაგრამ,ჰო!ჰო!ჰო!მისვლისუმალვეძირსჩამოვარდა.მეორეგადის...ესეცდამარცხდა!რავქნა?ჩვენებსდღესრადაემართა!ბაადურვაითუთვითონალისკანტია?

ბევრსგააფუჭებსშეჩვენებული!..მოდიდაახლა,ამისგამგონეს,ნუმოგიკვდება,ბაადურ,გული!(თავსიქნევს)მეფეორიგავიდაერთად…პირველმამოატრიალაუკანვეცხენი...ძირსჩამოვარდა...მეორემმოჰკლა!..ეჰე!ჩვენსასვეჰკლავსისევჩვენი?ბაადურმტერიიქნება!ალბათვერჰხედავთ...მეფეკიდევაპირებსვიღაცგამოსვლასდაარუშვებენ,გარსეხვევიან…ბაადურშეჩვენებულმაეგეცარმოჰკლას!მეფე

ვერშეიკავეს...გამოდის...ღმერთო!ამასრასვხედავ?..ვგონებ,ირაკლი!..დედოფალიირაკლი?!მეფედიახ,ირაკლისმოჰგავს!ბაადურღმერთო,შენმიეცძლევადამადლი!მეფემოჰკლეს!დედოფალი(იკივლებს)ირაკლი?!.მეფემოპირდაპირე,-ნუღარასწუხარაწ,დედოფალო!დედოფალისჩანს,ბედიისევჩვენსკენყოფილა,

დიდებაშენდა,ღმერთო-უფალო!..ბაადურ(აღტაცებით)არგაჰყვებოდაპატარა-კახი,თუარჰქონოდაგულისაგულეს.მეფეგატყდენლეკები!აღარიბრძვიან...ახლაკისწორედჩვენებმასძლიეს!ლეკებთანერთადსხვებიცშეჩერდენ,პირიიბრუნა,გაიქცამტერი!ჰა!დაედევნაცხენოსანთჯარი,რასაოცარიავარდამტვერი!..თვალითაღარაიხედებარა!..მაგრამცხადია,რომდაგვრჩაძლევა!..ქალებიწმინდაგიორგიალავერდისა,მოგვმადლეშენილოცვა-კურთხევა!..

გამოსვლამეორე

იგინივედაშიკრიკიშემოდისშიკრიკიბატონომეფევ!ნუმოგიშალოსღმერთმადიდებადაგამარჯვება!დამარცხდამტერი...გაიქცაკიდეც|დაშიშითუკანვერიხედება!..თულეკებსარა,ჩვენაქამდისაცდავამარცხებდითყოველგანთათარს,მაგრამლეკებმანამეტანიჰქნეს:სამაგალითოდუმაგრებდენმხარს!საოცრადჰბრძოდენ,სანამალისკანტარმოჰკლეს,მათიბელადი-ლომი;მაშინკისწორედშეშინდალეკი,ზარიდაეცათდაშესწყდაომი.მეფე

საპირდაპიროდრომგამოვიდა,ისალისკანტიხომარყოფილა?შიკრიკისწორედისგახლდათ,ჩემოხელმწიფევ,დაჩვენისმხრითაცბევრიიმსხვერპლა,ვინცკიგავიდა,ზედიზედმოჰკლა!გაძნელდამისიპირდაპირობა!..ბოლოსგავიდალევანიც,მაგრამაღარდასცალდამისიგმირობა:თანგაჰყვალევანსბებურიშვილი,რომგასაჭირშიმოხმარებოდა,მაგრამ,როდესაცლევანბელადისშუაგაპობასეპირებოდა,გავარდათოფიიმდროსრევაზისდაუცაბედადლევანდაიჭრა.ელენეუი!ჩემსთვალებს!

(გულსეყრება.ქალებიმისცვივდებიან).დედოფალიმხოლოდდაჭრილა...შიკრიკინუგეშინიათ,არაუჭირსრა!..შეშინებულმალეკმარომნახამოულოდნელადსხვისგანდაჭრილი,გულიმოეცადაიქვემოკლახმალდახმალრევაზბებურიშვილი...მეფემერეგავიდაბატონიშვილი?..შიკრიკიბევრიუშალეს,არდაიშალა...მასაცმოასწროწყეულმათოფიდამოსულსუმალგულზეახალა.დედოფალი(იკივლებს)ირაკლიდასჭრეს?..

შიკრიკიარა,ბატონო!მისძელჭეშმარიტსმოხვდაისტყვია,ხატიგაჭეჭყადაბატონიშვილსარცკიუგრძვნია,არშეუტყვია.მიაგდოცხენიხმალდახმალმტერზე,შუაგაჰკვეთაერთისშემოკვრითდამაშინმტერმაცომიშესწყვიტაყოველისკუთხითდაყოველისმხრით.ბაადურგაიქცენ?შიკრიკიდიახ,დაჩვენიჯარიცუკანმოექცა,აღარასვენებს.დედოფალიგივისადარის?შიკრიკი

ბატონიშვილთან!ორივეერთადწინუძღვისჩვენებს.

გამოსვლამესამე

იგინივედამეორეშიკრიკიშემოიჭრებამეორეშიკრიკიბატონომეფევ!მეფერაამბავია?მეორეშიკრიკიცუდიამბავი!დამარცხდაჯარი!..მეფეკი,მაგრამვისი?მეორეშიკრიკიჩვენი,ბატონო!გამარჯვებულიდარჩათათარი!

მეფეთათარი?!(1-ლშიკრიკს)აკიჩვენგავიმარჯვეთ?პირველიშიკრიკიმერომიქგახლდით,მტერიგაიქცა!მეორეშიკრიკიგადატრიალდახელახლაბედიდარისხვითთავზედაგვატყდაზეცა:ალაზნისპირად,ერთხეობაში,მტერიყოფილაჩასაფრებული,ჩვენარვიცოდით...იქშეგვიტყუესდაასტყდაბრძოლაგამწარებული.დიდძალიჯარიამოგვიწყვიტეს,გივიმოგვიკლესდაჯანდიერი.ბატონიშვილიდარჩაშუაშიდაგარსეხვევაურიცხვიმტერი...მეფევაიმე,შვილო!

დედოფალიუიშენსდედას!ქალებივაიდაუი!ამდღისმოსწრებას!ბაადურ(მსახურებს)წამიღეთჩქარა,იქმიმიტანეთ,რომმივეგებოუბედურებას!..დედოფალიმეცწამიყვანეთ!ჩემირაკლისთან,რომმისიბედიგავიზიარო!მეფემეკივიღასთვისდარაღათდავრჩე?წავალ,რომმათთანსისხლიდავღვარო!ელენეჩვენრაღასვუცდით?ქალებიწავიდეთყველა

ჩვენძმებთან,ქმრებთანდაჩვენშვილებთან!ელენედამათთანერთადპირნათლადწარვდგეთშეურცხვენელადიმჩვენძველებთან!(ლეჩაქებსმოიხდიანდამიდიან)

გამოსვლამეოთხე

იგინივედაპატარაკახიყველაამასრასვხედავთ?კახიგამარჯვებულითვითონმოვდივარმემახარობლად!ისეგავწყვიტეთმთელილაშქარი,რომაღარდარჩაარცერთიმთხრობლად.დედოფალი

რასამბობ,შვილო?კახიძლევასგილოცავთ!მეფემაშესშიკრიკი?კახიმეგაახელითმაშინ,როდესაციმედმიხდილისიკვდილსვფიქრობდიჩემივეხელით:მოულოდნელადშემოგვკრამტერმა,გზააღარგვქონდაჩვენწასასვლელი,ვეღარვითვლიდითმკვდრებსდადაჭრილებს,ისეაივსოიქტყედაველი!..მაგრამმოგვესმაშორითგუგუნი,ხმა“ჰკამაგასა”დაზედკიჟინა;მოზღვავდაუცბადსულგლეხკაცობა,მტერსმიესიადადაუშინა!

შეიქნაქვებისზუზუნ-ზუზუნი,თოხისდაკეტისგაჩნდატრიალი;ამუცნაურმასანახაობამმტერსწაუხდინაგულიდათვალი:დაჰყარესშიშითმათიფარ-ხმალი,მხოლოდსიცოცხლესგვევედრებოდენდა,გასაქცევიგზარომარჰქონდათ,ალაზანშიაცკივარდებოდენ!გადაწყდაომი!მტერიმოისრა,ნუმოგეშალოსთშვებადალხენა!მეფე(აღტაცებით)აკურთხოსღმერთმაშენიგმირობადასასიკეთოდგიძღოდესზენა!(ეხვევა)დედოფალიაქმოდი,შვილო,ჩამეკარგულში!შენგენაცვალოსესძუძუები!შენგანგამოხსნილჩვენსამშობლოსთან

მეცერთად,შვილო,დღესვიბადები!(ეხვევა)ბაადურგვიბოძეთხელი,რომგეამბოროთდასიხარულისცრემლიდავღვაროთ!კახიმაგრამსიხარულსნაღველიცთანსდევს,საუბედუროდდასამწუხაროდ!..ნათლისგვირგვინიცუფერულია,თუგარეშემოაღარაქვსსხივი!რაღააჩვენიდღესგამარჯვება,როცააღარგვყავსმოხუციგივი?არდაუგდიამასბრძოლისველი,თუმცსასიკვდილოგულსაჯდატყვია;და,გაქცეულირომნახამტერი,უკანასკნელადგადამეხვია!..მითხრა:“მშვიდობით,ჩემოგაზრდილო,გახსოვდესღმერთიდასაქართველო”.

ესსთქვადამეტიაღარდასცალდა,წითლადშეღებამანმწვანემდელო.მეფეღმერთმააცხონოს!..დედოფალიაცხონოსღმერთმა!ჩვენისქვეყნისთვისუძგერდაგული.ბაადურდაღირსეულიღირსადმომკვდარასამაგალითომამულისშვილი!..კახიბედმაესტანჯვარომარმაკმარა?!გამიორკეცაგულისტკივილი:ლევანი,ჩემიმარჯვენახელი,მეტადსაეჭვოდარისდაჭრილი!..ნაბრძანებიმაქვს,აქმოიყვანონ...რომმოვუაროთ,ჩვენივალია!..(მოჰყავთ)

ა,კიდეცმოჰყავთ!ხომცოცხალია?მსახურებითქვენსსასახლესთანსულიდალია!ელენეუი,მიშველეთ!(ქალებიმისცვივდებიან)ქალებისსსუ!დაგავიწყდა,სადახარ,ქალო?ვისეკადრება?კახივაიმე,ძმაო!..შენიდაკარგვითგამიორკეცდადღესმწუხარება!..მსახურებიბატონო,ვიღაცუცხოყმაწვილივნახეთდაჭრილი,ტყისპირადეგდოდაშეგვეხვეწა:“ნუდამაშორებთ,ლევანთანერთადმეცწამიღეთო”.მეფე

ვინყმაწვილია?კახიერთივიღაცა,უცხოჩვენჯარშიგამოერია;იმისმშვენიერ,ბავშვურსახეზეჯერარცულვაშიდაარცწვერია;ლევანსდასდევდა,არშორდებოდა,ნაცნობსვერავისვერმივამგვანეთ!..მეფევინცუნდაიყოს,ჩვენიყოფილა!..მიდითდაახლავშემოიყვანეთ...

გამოსვლამეხუთე

იგინივედაშემოაქვთდაჭრილიდაჭრილისადარისლევან?აბამიჩვენეთ!

ესარის,აგერრომასვენია?რისთვისმიშორებ,შენგენაცვალე?რომმიმატოვე,არაგრცხვენია?!.“ერთადსიცოცხლე,ერთადსიკვდილი”,ასეარიყოჩვენიპირობა?დაშენკიგინდასიტყვაგასტეხო?ამასიფერებსშენიგმირობა?აჰა,გიბრუნებშენსვესაწინდარს,(იხსნისგულს,აიგლეჯსრაღასაცდაგულზეადებს)თვითღმერთიიყოჩვენითავმდები!..შენკიაქავემიშორიებდი,მაგრამმეიქაცარმოგშორდები!..წავიდეთერთად...(ჩაეკვრებადაკვდება)მსახურიქალიყოფილა!ყველაქალიყოფილა?!!

მეფევინარის,ნეტავ?

გამოსვლამეექვსე

იგინივედამოხუციშემოდისმედიდურადმოხუცივიცი,ვინცარის,ჩემოხელმწიფევ!უსინათლოვარდამაინცვხედავ!..მაგრამმაგისთვისჯერარმცალია...ბატონომეფევ,ძლევამოსილო,ადიდოსღმერთმაშენიმეფობა!დაშენცგმირთგმირო,ბატონიშვილო,ამიერიდანსაშვილიშვილოდკურთხეულიყოსშენისახელი,რომშენთანერთადიდიდებოდესშენიმშობელი,შენიგამზრდელი!..

დღემდისტანჯულიჩვენიქვეყანაშენითსულსითქვამსაწთავისუფლად,დაშენც,უფალო,ამდენიტანჯვასამარადისოდიკმარემსხვერპლად!..ახლაკი,შვილო,შენთანმოვდივარ!..აბა,მიჩვენეთ,მივიდე,ვნახო,რომხმალაძიანთუკანასკნელსმსხვერპლსუკანასკნელადხელიშევახო.(დაუჩოქებს)აქახარ,შვილო?ესვინღაარის?შენილევანიცაქაგყოლია?მადლობაუფალს,რომმაგისჯავრისამარეშითანარჩაგყოლია!ერთადწასულხართ...აქარგეღირსათბედნიერება,შვებადალხინი,მაგრამიმსოფელს,სამაგიეროდ,დაგედგასთთავზენათლისგვირგვინი!(მოეხვევა.ზარებისრეკამოისმის)

მეფეჩუ!დედოფალინიკოლოზიალავერდელიპარაკლისსიხდის,სჩანს,სამადლობელს!..ჩვენცღმერთსმადლობითავუპყრათხელი,რომთაყვანივცეთმისდიდგანგებასდამოვიყაროთმუხლებიმისწინ.(იჩოქებს)მეფე“აღდეგინღმერთიდაგანიბნინენყოველნიმტერნიიმისნი!”ყველაამინ!(ისმისრეკა.ფარდანელ-ნელაეშვება)1890წ.

ძმობა,ერთობადასიყვარული

მთელქვეყანაზედაკაცთაშორისიყოსწყეული...ისიყოსკრული,

ვისაცარსწამდესდაარუნდოდეს:“ძმობა,ერთობადასიყვარული”.საერთშორისომტკიცეკავშირი,

ესარისქრისტესსწავლადამცნება,საყოველთაო,სამარადისო,-

დაარსაწუთოსიზმარ-ოცნება.ვისაცესასწამსწრფელისგანზრახვითდაჭეშმარიტადარსგამსჭვალული,

მასშეერგებაციურმანანად

“ძმობა,ერთობადასიყვარული”.ვინცგაიძახისცარიელსიტყვებს

დაგულშისულსხვააქვსდამარხული,ამაოარისმისინათქვამი:

“ძმობა,ერთობადასიყვარული”.მთელქვეყანაზედაკაცთაშორისიყოსწყეული...ისიყოსკრული,

ვინცმხოლოდსიტყვითგაიძახოდეს:“ძმობა,ერთობადასიყვარული”.

1911წ.

ობოლი(ხალხური)

დედისტკბილირძისჭირიმე!ძუძუებსვენაცვალები!!ვინცმათიგემოარიცის,ახვეულიაქვსთვალები.ხელშიჩამიგდოობოლი

კუდურმადედინაცვალმა.დამწყევლაენაბოროტმა,

გამღალამისმამეთვალმა…აღარცვიზრდები,არცვკვდები,

შევკვნესისხვისაკერასა,დედისსახელსაცვერვამხელ,

ვაიჩემსბედისწერასა!..

დედასვეძახი-“მამასა”,ვეძახიმამას-“პაპასა”;

არცერთიპასუხსარმაძლევსდაიმანგამაკაპასა.

ოჰ,რაძნელიაობლობადაუძნელესი-გერობა!დედინაცვალისდედობა,

მისიმოყვრულიმტერობა!!.დედისრძეთაფლიყოფილადადედინაცვლის-ნაღველა:დავლიე-ყელზედამადგა,ძირმწარედწამომახველა!..ისევდედისრძისჭირიმე,ძუძუებსვენაცვალები!

ოცნებითმაინცშევეტკბო,სიცხადითგანაწყალები!

1895წ.

ხალხური

მინდვრადეგდოთეთრიქვა,დავკარხელი,თანამყვა...ქალო,შენისიყვარული,სადაცწაველ,თანწამყვა.

ქვაუბეშიჩავიდევი,დამამძიმა,დამძალა!..ქალო,შენისიყვარულიგამწარდა,ვითსამსალა.ქვაავიღე,გადავაგდე,მივუმატეძველყორეს...ქალო,შენისიყვარულიცგადვულოცემეორეს!

იმქვასწვიმადაასველებს,-

ცრემლები-შენსსიყვარულს...მაგრამწვიმაქვასვერალბობსდაცრემლებიკაცისგულს.

1892წ.

თქვენიჭირიმე

ამდღესველოდი,მოვესწარ!…ვიცინი,აღარვტირიმე.

ახალგაზრდებო,აწკითქვენგამოდით,თქვენიჭირიმე!…

ბევრირამმითქვამს…რომმეთქვა,დავიმახინჯეპირიმე!..

ახლაარგვგლეჯენენასა,-სთქვითრამე,თქვენიჭირიმე!“ასჯერგაზომეთდაერთჯერგამოსჭერთ,”ახლაცვყვირიმე.ნუაჩქარდებით!ნურცშიშობთ,გამტკიცდით,თქვენიჭირიმე!ბევრივეცადე,ძირმწარეს

ვერგავუთხარეძირიმე.ახლაკითქვენიჯერია,

დაჰბარეთ,თქვენიჭირიმე!კუბოსკარამდემისულირაღავარ,განაწირიმე?

მაგრამთანთქვენიიმედიმიმყვება,თქვენიჭირიმე!ნუგამიმტყუნებთიმედსა,ხომხედავთ,აღარვტირიმე!

დრომოდის-ერთადვიცინოთ!ვიცინოთ,თქვენიჭირიმე!

1905წ.

ქებათა-ქება

სხვებმასვანღვინო,მეუღვინოდაცმთვრალივარპირადბედნიერებითდანეტარებასმიმრავალკეცებსმიდამომისისმშვენიერებით.

ვიშამსაღამოს,მშვიდსა,საამოს,

ტკბილნეტარებითშეზავებულსა!..რაუცნაურად,

მაღლითციურადსამოთხისაკენიტაცებსგულსა,

რომსაიდუმლო,სასიქადულო,

კაცსაცბუნებისშეატყობინოს

და,სადაცჭკუასცდებადასტყუა,

იქმარტომხოლოდგულსაგრძნობინოს!აჰა,ვგრძნობმეცა,რომარისზეცა,

აღვსილირაღაცძალითსაგზნობით,დაესქვეყანა,

ყოვლგნითყველგანა,თავსუხრისშემქმნელსმადლითსაგრძნობით!

დახეთამმთვარეს,სხივმომფინარეს,

თითქოსტკბილსევდითივსებსოგულსა!..მოკაშკაშენი,მოთამაშენი,

ვარსკვლავნიირგვლივაბმენფერხულსა.ძალთადიდება,შექმნათაქება,

არსსაიდუმლომათივედრება.ქვეყნითბუნებაბანსეუბნება

დაესბანია“ქებათა-ქება”.ყვავილთაენა-

არსსუნნელთფშვენა,საგალობელადაღმაკმეული,

წყალთაჩქრიალი,ფოთოლთშრიალი,

ბალახთბიბინირაღაცგრძნეული,ბუნებისმაყრულს,

საქორწილოდსრულს,ეკავშირება,ზეემატება,-დაახლამეცვგრძნობ,საიდუმლოდვცნობ,

რომარისკაცშიღვთისახატება!..რამამამაღლა?ვინმაგრძნობინა

ესსაიდუმლო,ღვთიურიძალა?..ადამისცოდვითმკრთალიბუნებაძლევამოსილადგარდამიცვალა?!-შენ,სიყვარულო,ცისადაქვეყნისკავშიროდათანშუამავალო!

შენ,რომლისერთწამს,იმსანეტაროს,მზავარ,სიცოცხლემთლადვანაცვალო!..

შენ,ვისაცუგნურთუმეტესობავერგიგრძნობს,ვერცგცნობს,მხოლოდცილსგწამებს,

დაშენმაგიერშენისსახელითისაღიარებსპირუტყვულწამებს!შენდამხოლოდშენ,ციურონიჭო,გამოუთქმელოკაცთაენითა...

შენგანმგოსანიფრთებშესხმულივარდამონავარდეაღმაფრენითა,

რომმეც,გედივით,სიკვდილისწინეთუცნაურჰანგზეჩავიხმატკბილო...

გცხოწმინდასიმებსციურმალამოდდავსთქვაგალობასაშვილიშვილო.მემასვუგალობ,ვისაცგანგებამმშვენიერებაუსხივცისკარა!...

ვინცვარდსელფერი,იასსინაზედაბულბულსენაერთადმოჰპარა!..

ისარისჩემიტკბილისიზმარიდამომხიბლავიმძლავრიოცნება...სიყვარულირომტახტადუდგია,

ეგვირგვინებაპატიოსნება!..როცაჭაბუკიგამოუცდელი

მასთაყვანსვცემდითავდადებულად,ვხედავდინინოს,თამარს,ქეთევანს,

იმაშიშენათხზ-შეერთებულად;და,საამქვეყნოდგულგრილმოხუცი,

დღესაცთაყვანს-ვცემ,როგორცპირველად,თითქოჭაბუკივიყომეახლა

დავყოფილიყომოხუციძველად!..სხვებმასვანღვინო!..მეუღვინოდაცმთვრალივარმეტისსიხარულითა!..

ემატასოფელსმშვენიერებაჩემსთვალშიმისისსიყვარულითა!..

1882-1900წწ.

ვაჟა-ფშაველას

ენასგიწუნებ,ფშაველო,მგოსანომაღალმთისაო,

თუმცკიგვითესავმარგალიტს!..მკითხველიციმასმკისაო!

ჯერარვყოფილვარფშავეთში,მაგრამკივიცნობცნობითა;შენდამიხატეისმხარე

ფშაურისჭკუა-გრძნობითა.დარაცარგადმოგიციამისშვენებაზეენითა,

მეთვითონმივხვდიყოლიფერს,შენთანვეაღმაფრენითა.

ვიცი,რომფშავლისსოფელი

წმინდაა,მაღალმთისაო,ენა-მეტყველისიმართლის,გულ-მკერდი-ფოლადისაო.წინეთრომხმალიუჭრიდათ,სადღეისოდსჭრისკალამი…გადაეცბარისმგოსნისგანმთიულებსძმურისალამი.

1913წ

***

სანამვიყავახალგაზრდადასიამითძგერდაგული,ვნატრობდიდაარმეღირსაბედუკუღმართსსიყვარული.როსდავბერდი,დავუძლურდი,

სახედაჭკნა,დამეღარა,სიყვარულირაღადმინდა,გინდიყოსდაგინდაარა!სიღარიბეკვალშიმდევდა,კარის-კარზედდამატარა,

აწსიმდიდრერაღადმინდა,გინდიყოსდაგინდაარა!

ვინცმინდოდასამეგობროდ,

ყველამგვერდიამიარა,დღეისიქითმეგობარი

გინდმყავდესდაგინდაარა!უსამართლოდაცინებამ

ჩვენშიბევრჯერგამამწარა.ცხრამთასიქით,რაღადმინდა,გინდმაქონდაგინდაარა!ვისაცვთხოვდიშემწეობას,ჩემთვისწყალიცარდაღვარა,რომმოვკვდები,რაღადმინდა,გინდმიტირონ,გინდაარა!

სულიკრული,გულიწყლული,სახემჭკნარი,თმაჭაღარა,ამისთანასიცოცხლეცკიგინდიყოსდაგინდაარა!

1893წ.

ციცინათელა

ჩემოციცინათელა!რადმიჰფრენნელა-ნელა?შენმაშორითნათებამდამწვადადამანელა!ანათებდაკარგიხარ,

მეთუმცარასმარგიხარ!ჩემიიყო,ისმინდა,

შენკისხვისიბარგიხარ!აბრეშუმისპეპელა,

ფუტკარიდაწურბელა,შენზედსარგებლიანიშენგენაცვალოსყველა!წურბელამკურნალია,

მაგრამცოტამყრალია…მშიერი-სისხლისმტერი,რომგაძღება-მთვრალია!მაშრადმინდაწურბელა?მანგულიდამიბნელა!ისევშენდაისევშენ,ჩემოციცინათელა!

მეორეთაფლსდასანთელსგვიკეთებსდასარგებელს

მითგვაძლევს,მაგრამკბენითგვისივებსცხვირ-პირსდახელს!

მაშრადმინდაფუტკარი,მკბენარი,მოისარი?ისევციცინათელა,უწყინარიისარი!

მესამეტანსგვიმოსავს,წყნარიადაარიქმსავს,

მაგრამუგნურებითაპარკშიიღრჩობსთავისთავს!

მაშრადმინდაპეპელი,უგნურადთავისმკვლელი,

დაროგორარმერჩიოსმასაცციცინათელი?ჩემოციცინათელა,

საითჰფრენნელა-ნელა?მევარშენიერთგული,სხვამოგატყუებსყველა.მებრალები,-კარგიხარ!დავაი,სხვისბარგიხარ!სხვებსბნელშიაცუნათებ,მეკიდღეცარმარგიხარ.ნეტავრისაგაქვსრიდი?ჩემსკენაცგამოფრინდი,

ნათელიმომაფინე,

მეცგამინათებინდი!კმა,რაცდღემდისვიწამე;აწსაყვარლადმიწამე

დამაშინშენსსიყვარულსდამავიწყებსმიწამე!..ჩემოციცინათელა,

სადღაჰფრენნელა-ნელა?შენმაშორ-შორნათებამუდროოდდამანელა!..

ნათელა

ძველებურიამბავი

შესავალი

ამაღლდით,გრძნობავ,გონებავ!..ასცილდითმზედამთვარესა!..შეუკავშირდითვარსკვლავებს,

მოციმციმ-მოელვარესა!შეიტყვეთსაიდუმლობაზეციურტკბილიხმებისადაშეისწავლეთკანონიიმათიშეთანხმებისა!

მემაშინმხოლოდგავბედავ,

ხელიშევახოჩანგურსადამწარეზარიამქვეყნის

შევრთოიმქვეყნისზევსურსა,რომმეცგალობით,გედივით,დავაგდოქვეყნისსაზღვარი,ჩავდნეჩემსავეჰანგებში

დაგავქრე,როგორცლამპარი…დიახ,მსურსდავდნედაგავქრე,რომმასმოვფინონათელი!…

ნათელაარისიმისი,ვისაცმევამბობ,სახელი.

ნაწილიპირველი

თავიI

ერთხელთურმემზედამთვარეს

მოუვიდათჩხუბიდიდი:გაშორდენდაშემაერთიჩაინგრიესგზადახიდი.შუაჩადგაგველეშაპი,დროიხელთა,ჩაეპარა…

აღარცმზესჩანს,აღარცმთვარე…ორივერთადმიეფარა.დადგაბნელისაზარელი

დრო,მხეცებისსანავარდი!…მზისსხივებისვეღარმჭვრეტი,გახმაია,დასჭკნავარდი!…

სწორედამდროს,სიბნელისდროს,მოევლინაქართველსჭირი!…აღარცძმობა,აღარცყმობა,აღარცსიტყვა,აღარცპირი!..ერთიძუძუთგამოზრდილი,ერთიდედისორიშვილი,

ერთსჭირსადაერთსველხინშიშეთანხმებულ-გამოცდილი,

ამერიდაიმერეთიაირია,აიშალა!…

დაორივესჩამოაკლდასიმტკიცედაძველიძალა.

ესუნდოდათმონგოლებსაც!გაიხარესგულითდიდად,შუაჩადგენდაძმებშუა

შურიგასდვესგზადახიდად.გაეგონათ,ქართველები

პირდაპირადვერვინსძლია,დაიმათიდამჩაგვრელი

მხოლოდსულისსიმდაბლეა!…გზასდაადგენცბიერების,

ხალხსაჰრყვნიდენმრავალგვარად,სიცრუედაორპირობა

ხელთეჭირათხმლადდაფარად.სიმართლესდაკარგკაცობას

აღარჰქონდაგასავალიდასდევნიდენკაცურკაცებს,არჰქონოდათ,გინდა,ბრალი.

ჩამოაგდესქვეყანაშისიღარიბე,სიღატაკე;

მთადაბარიგაასწორეს,შეაერთესზღვადავაკე.

დღეს-ხვალობითშელახული,დაიჩაგრა,გატყდაერი:შიგადაშიგგამოუჩნდა

ძმასმისივემოძმემტერი!…მამა-პაპისწაღმახნული

შვილიშვილთადაღმაფარცხეს.დაამერეთ-იმერეთმაცერთმანეთიდაამარცხეს.

ძველიქებადადიდებადაჭკნაუცბად,როგორცმდელო:

ადრინდელისჩრდილიიყოდაჩაგრულისაქართველო!…ყოველიმხრითგაისმოდა

სულთაბრძოლის“ვაი”-“ვიში”!..დადაცემულქართველობის

აღარჰქონდათმისმტრებსშიში!..ეგონათთუქართლისბედი

საუკუნოდმიეფარადამომავალსიცოცხლესაც

შავიმიწამიეყარა!…რაიცოდენ,რომმისწილხვედრს

დედაღვთისაარსწირავდადატანჯვაშიგამობრძმედილსმომავლისთვისიფარავდა!ზოგჯერკერაჩამქრალია,

ცივინაცრისგარეპირი…დაუსითბო,უსიცოცხლოზედაყრიამასნახშირი!

მაგრამ,თურმე,შუა-გულშისძინავსობოლნაკვერცხალსადაინახავსმერმისისთვისჩვეულებრივნათელძალსა!

ქვეყნისკერაცასეთია:გინდდახუჭოსმტრულადთვალი,

იმისგულშიმაინცღვივისდაფარულინაპერწკალი!…

თავიII

ცაშივარსკვლავივარსკვლავზეღვთისაგანდანათესია,მაგრამიმათშიყველაზე

შუქურაუკეთესია!…ბევრიასაქართველოში

პირთამზე,მზეთუნახავი;მაგრამ,“ნათელას”რომსჯობდეს,

არავინარისმნახავი.ტანადობააქვსალვისხისდათვალადობამთვარისა,

ღიმილი-ცისკრისვარსკვლავისსხივოსან-მოელვარისა.

ვარდსმიუძღვნიაელფერი,სინაზე-ტურფაიასა;ზედშუქიმოუფენიასამოთხისკარსაღიასა.ცისფერიმისითვალებისამოთხისჩამსახველია!

კოჭებამდესცემსხუჭუჭი,შავი,უკუნი,ბნელია!…

ქალიაქველიწერეთლის,პატრონი“მოდინახისა”,უნებლიეთადდამგებისასიყვარულომახისა!

აღარცდედაჰყავს,არცმამა,ობლობითგანაზარდია…

ცითმოწყვეტილივარსკვლავი,ედემშირგულივარდია!სადაცკისაქართველოშიგანთქმულიმეომარია,-თვალიიმისკენუჭირავს,

ნათელასმაძებარია.მაგრამნათელასპასუხისაერთოდგადაჭრილია:

“ჯერჩემიგულიყველასთვის,როგორცსამარე,გრილია!“დავერაფერიგაათბობს,

თუარსხვაგვარიგმირობა!საცოლოდიმანმიგულოს,ვინცშეასრულოსპირობა:“მეერთიჩოხაშევკერე,

თეთრირამ…მშვენიერია!წელშივიწროა,წერწეტი,

ბეჭებშიგანიერია.“არსადეტყობანაკერი,ძაფებიდაკარგულია.

დაოქრო-მკედითნაჭედი,სახეებ-მოქარგულია.

“შვიდიმტკაველისიგრძეაქვს,დაშესაფერიგანია!…

ოქროსღილებიშემიბამს,ცრემლებითგამიბანია.“ვისაცისტანზემოუვა,იმანჩაიცვას,სხვამარა!…

მაგრამსხვაცარისპირობა,ესერთიმარტოარკმარა:“წავიდეს,მტრებშიიომოს,გვიჩვენოსძალამკლავისა,წითლადშეჰღებოსსაპირეამჩემინახელავისა!…“ნახოსსახელიმისთანა,

რომარენახოთარცძველად:ასოცითავიმომართვასჩემისარებისსარქველად;რომშემოევლოსმესერად

ამჩემდიდციხე-დარბაზსა…დამაშინმხოლოდესგული

გათბება…დასდებსმასფასსა!”ყოველიკუთხითგაისმაესუცნაურიპირობა!

ყველასუნდოდაესინჯა…

გამოეცადაგმირობა.მთლადმოეხიბლაქვეყანანათელასციურსახესა:

გუნდადდაგუნდადმოატყდენგმირებიმოდინახესა!…

სინჯვენ…არერგოისჩოხაარავისტანადობასა!…ეთხოვებიანნათელას

დასჯერდებიანდობასა.დღედღეზემიდის,თვე-თვეზე,

გარბიანწელიწადები!დაფრთებსიკვეცავსსურვილი,

ნათელასგულშინადები:“ვაი,თუცუდადვკარგავდეჭაბუკდროს,სანეტაროსა,დაჩემმაგიჟმაოცნებამამაოდჩამიაროსა?”

თავიIII

მაღლიდანგადმომდგარიყომზეთუნახავინათელა;სარკმელშიიყურებოდა,გულიუცემდანელ-ნელა.სევდარამშემოსწოლოდაშავიფიქრებითმღელვარეს;შეეკრატევრიწარბები,

სახესჩრდილავდაელვარეს.ხანფიქრითგატაცებული

შორსაშტერებდათვალებსა.ხანისევგონზემოსულიგადაჰყურებდაჭალებსა.ყვირილაადიდებული

მოიკლაკვნოდაღრიალით,რეტიესხმოდაჭალებში

აქეთდაიქითტრიალით!ხიდიწახვეტა,რაციყო,

შეჰკრაგზაგაღმა-გამოღმის!…დიდზეუწევდამუქარამისიმყვირალაცივიხმის.ანაზდადშორითგამოჩნდამხედარითეთრიცხენითა,მოაგელვებდამერანსა,

თითქოსმოჰყავდაფრენითა.მოადგა.ხიდიარდახვდა,ცხენიმოაგდოკიდესა!

დეზიჰკრა,წყალშიგადუშვა,ისველებსჩაფხუტ-რიდესა.გამოეხვიენტალღებშიცხენიდაკაცი,ორივე!…

ღმერთზეჰკიდიამათიხსნა,საეჭვოარისმათისვე!

თვალიმოავლონათელამ,იკივლა:“იღუპებაო!…

დაშველაცხორცშესხმულისგანიმათიარეგებაო!”…

დაღუპვასრომარუყუროს,თვალთმიიფარახელები!…მაგრამგასცურამხედარმა,

გადააჭენაველები;შეუდგააღმართს!..გულდაგულ

მიადგამოდინახესა!…სარკმელსშეჰყურებსმღელვარე,

ეძებსსასურველსახესა.არავინასჩანს…ხორციელს

ვერავისჰხედავსისთვალით!…მხოლოდმაღლიდანდაეშვაიმისწინჩოხაფრიალით.აიღოხელში,გასინჯა,

ჩაიცვა,-ერგოკიდეცა!…გაიორკეცასურვილი,

მისთვისგაიხსნაკიდე-ცა!..კოცნაშესტყორცნასარკმლისკენ,

მოახტამარდადთეთრასა!..და,რომელგზითაცმოვიდა,

დაადგაისევიმგზასა!არსთქვა:ვინიყო?რაგვარი?

საიდანიყომოსული?…წავიდადათანწაიღო

ნათელასგულიდასული.

თავიIV

ერთიხანია-ნათელასძღვნადმოსდისოქროსკავებიდაზედაცჩამოხირხლული

სამშობლოსმტრებისთავები.არავინიცის,ვინგზავნის?ვისმოაქვსციხისკარზედა?დღითიდღეთავებსაგებენ

სარქველადგამხმარსარზედა.ერთიაკლიაასოცსა!

იმასაცელისნათელა…მაგრამდროგადის,არმოაქვთ,

არიქნა…არაეშველა.ფიქრშიჩავარდალამაზი:

“ვაითუმოჰკლესგმირიო?!მაშინდაბნელდესჩემთვისცა,ჩაინგრესქვეყნისპირიო!…

წარმოიდგინაავირამ,ოცნებითდართოჭირიჭირს;თმაგაიშალა,ძირსდაჯდა

დააღარციკრავსგულისპირს.

არიხედებასარკმელში,აღარადევნებსმგზავრსთვალსა!

ისეიქცევა,როგორც-კიშეჰფერისჭირისუფალსა.თმაგაშლილსშავისამოსიუმატებსელვარებასა.

რაშეედრებაქვეყნადმისგულ-მკერდისმღელვარებასა?!

შევიდამასთანგამდელი,მისისაყვარელ-რჩეული;მიუალერსაგაზრდილსა

დასიტყვაჰკადრაჩვეული:“ბატონიშვილო,ვისაჰგლოვ?

რათემონებიოცნებას?!ლოცვა-ვედრებაშეჰფერის

დაარყვედრებაღვთისნებას!“ეგებარიყოსისმკვდარი…

შენკიიგლოვდეცოცხალსა,ცეცხლსიკიდებდეუჯეროდ

დაზედასხამდეცხელწყალსა!…“ადე,ნუზიხარ!ჩაიცვი,მოირთესამკაულითა…

და,ვინცგსურს,იმისსიცოცხლეღმერთსშეავედრეგულითა”.დასთანხმდაქალი,წამოდგა,მიჰმართადედაღვთისასა:

სთხოვდამასშუამდგომლობასდაშემწეობასძისასა!გათენდადილასაამო,ქვეყანამგამოიღვიძა:

ცადედამიწასდაჰხარისდაცასშეჰნატრისძირსმიწა.კაცი,პირუტყვი,მცენარემზესმოელიანსაამურს,

ბულბულიჩანგურსუმზადებსდაშაშვიუკრავსსალამურს.ტოროლამაღლაჰაერში

ზარსაწკარუნებსრიკრიკით,ჩაუქროლ-ჩამოუქროლებს

მერცხალიტკბილიჭიკჭიკით!ქვეყანააღტაცებულიუგალობსქებათ-ქებასა

დაყვავილებისამსხვერპლოდუკმევენსურნელებასა!…არსძინავსარცანათელას:ხატისწინმუხლმოყრილია,

ცრემლსაღვრისსავედრებელსა,მითსასოებატკბილია!…უცბადგაიღოკარები,

მსახურმაფეხიშემოდგა;არმოელოდამლოცველი,

შეკრთადაზეზეწამოდგა.უბრძანა:“კადნიერებაეგშენიმეუცხოება;

მაგრამშლეგიხარ,უზრდელი,ბევრირამმოგეთხოვება?!“უდროვოდ,განაარიცი,ჩემთანარავისუვლია?!…

ნებააქვსმხოლოდერთსგამდელსდაისიცმოკრძალულია”.

-ჩემოხელმწიფევ,ნუმრისხავ!არაგხლებივარნებითა:

შეგვემთხვაუჩვეულორამ,გიახელიძულებითა.

კარზემოგვადგამხედარი,არამბობს,თუვინგვაწვია;წითელცხენზეზისდატანზე

ჩოხაცწითელიაცვია.

პირდაპირმოდისუშიშრად,არცარავისიჰრცხვენია!…კალთაშიგამოხვეული

მოაქვსრაღაცა!…ძღვენია!ნახვასურს,სულიმიუდის!ამბობს:“მაჩვენეთჩქარაო!ვარკარგიმახარობელიდაარამეტიჩარაო”.

გულმაუმთხრობლანათელას,ვინციყომისისტუმარი!ბრძანადაგააღებინამაგარიციხისმანკარი.შინშემოვიდასტუმარი,მისნახვასარრასჯობია!ედემშიზრდილიალვისხესამოთხისშენამკობია!

ჯერთაყვანისცამასპინძელს,

მუხლებიმოიყარამან…ვერგამოჩნდებაიმასთან

ზღაპრულიგმირიყარამან!…ჰკადრა:“მოვსულვართქვენიტყვე,

პირობისშემსრულებელი!თქვენისსხივისდაჯავარისშეფრქვევითმადიდებელი.“უბრძანეთ,ცხენიგაბანონ,

ჩოხაცგარეცხონთბილწყლითა.ცხენიცთეთრია,ჩოხაცა,შეღებილიასისხლითა!

“დააწ,მიიღეთჩემგანძღვნადვითპირისსანახავიო,

ქვეყნისმტრისადაორგულისესმეასოცეთავიო!”

გაჰმსჭვალავაჟისსიკეთემ,შეკრთაწერეთლისასული!

მადლობისგადასახდელადძლივსმოიბრუნამანსული!

“კურთხეულიყოს”-წყნარადსთქვა-“შენიაქმობრძანებაო!

თვალითგიყურებ,არმჯერა…მგონიხარმოჩვენებაო.

“თუღვთითხარმოვლინებულიცხადირამ,ხორციელიო,

ვინხარდასიდანმოსულხარ?მითხარი!პასუხსველიო!”…ყრმამანმიუგო:“მაგისიძნელიარარისცოდნაო:

მთავრისშვილივარ,მთავარი,დადიანივარცოტნაო!”…

ქალმასთქვა:“ცოტნესსახელიგამიგონიამეცაო.

კურთხეულიყოსმარადის

ჩვენიშემყრელიზეცაო!”ხელიხელსმისცეს,გულიგულს,

თვალითვალსგაუყარესა,დაგაიმართანადიმი

ყველგანსაჩხერისმხარესა.

ნაწილიმეორე

თავიI

იქ,სადაცხოპისნაპირზედღესძველიმონასტერია,მთავრისსასახლეყოფილა,მიდამოცდიდისჭერია.იმისიკოშკიმაღალი

უჭვრეტდაოთხსავმხარესა;მახლობლადთავზეივლებდა

დღისითმზეს,ღამითმთვარესა.მისჩერებოდაიალბუზს,

გადაჰყურებდაშავზღვასა,შეფერადებულჭალებსა,სანახავსსხვასადასხვასა!

არცერთიკუთხითმომსვლელიმტერიარგაუცდებოდა:

მისიპატრონისმხარ-მკლავიშორითშორამდესწვდებოდა!ისიყოცოტნესსადგური,იქმიიყვანანათელა!დამიიწვიაქორწილში

მანქვეშევრდომისუყველა.შემოკრბენაფხაზ-მეგრელნი,სვანებთანერთადჭანები;

ქართლ-კახეთ-სამესხეთოდანმეგობართვისიანები.

ააგესფანჩატურები,საჯდომიბევრათასისა;ქვეშორხოებიდაფინეს,დაუდებელიფასისა.

თავშიდაბრძანდამთავარიდაგვერდითდედოფალია;

სხვებიჩამწკრივდენრიგ-რიგად,როგორცწესიდავალია.

გახურდალხინიჩვეულებრ,შეიქნაყანწისტრიალი!..ხელიდანხელშიგადადისთას-აზარფეშა-ფიალი!…

დავინცბევრსარჰსვამს,შიგდაშიგარაკრაკებენ“კულითა!”…გაჩნდაღიღინი,გალობა,სიმღერაკრიმანჭულითა.იქისმის“დილა-ოდილა”,

“კაბდური”,“თინა-თინაო!”-აქ“შადი”,“მრავალჟამიერ”,“მზემსხივიმოგვაფინაო!”გამხიარულდაერთგვარადსუყველა,დიდი,პატარა,

მაგრამდედოფლისსახეს-კიღრუბელიგადაეფარა!

შეწუხდაცოტნედაუთხრა:“აგრერათმოიწყინეო?

მასპინძელიხარ,ხომიცი,რიგია,მოილხინეო!

“თუსაწერეთლოსდათმობამშენმაგრეშეგაწუხაო,

სჩანს,ზეცაგამრისხებიადარისხვითგადმომქუხაო!”…მზერომჭიატობსწვიმისდროს,ამბობენ:“მზეპირსიბანსო,

დაცისარტყელაშვიდფერიმასმხარსუმშვენებსდაგანსო”.

იმასმოჰგავდანათელასთვალცრემლიანიღიმილიდაანგელოზისგალობას-მისიპასუხიხმატკბილი:

“ჩემოხელმწიფევ!შენთანმყოფს,მომაგონდებამევინა?

მაგრამსხვარამემშორიდანსაგრძნობლადგულზემიკბინა!“ვეღარმოვისმენგულგრილად“შადსა”და“მრავალჟამიერს”,

სანამდესაქართველოშიბატონადვხედავქვეყნისმტერს.“თვალწინმეხატვისერთირამ,ისამკლავსდაისმაღონებს:ლიხსიქითმოძმექართველი

ყმადგაუხდიათმანგოლებს!“დღესაქლხინიგვაქვსსაერთო

ყანწ-აზარფეშისტრიალი;იქკვნესაისმისდაჭრილთადაქვრივ-ობლებისღრიალი!“ხომხედავამდენვაჟკაცებს,

გმირთაგმირს,ლომთალომებსა?ცოდვაარარისესენი

ერიდებოდენომებსა!?…“აქრასუსხედან?წავიდენ!…შენუწინამძღვრე,მთავარო!დამეცათქვენთან,იცოდეთ,

მამულისმსხვერპლადმზავარო!”სთქვადაგაჩუმდა,მისსახესდაადგათითქოსნათელი;თავიმოხარასიმდაბლით,გულზედაიდვარახელი.

ზეზეწამოდგამთავარი,შემკრთალიგაოცებითა!…

ხალხიცშეჰყურებსდედოფალსუბიწოაღტაცებითა!…მოულოდნელმაპასუხმაგრძნობა-გონებაარია!…

თითქოგაქვავდაესხალხი,უხმოდ,უძრავადმდგარია.პასუხისვეღარმიმღებმა,

ნათელამგაიმეორა:“ქალივარჩემოხელმწიფევ!…ნუმრისხავ,თურამგეჭორა!”…

გამოარკვიაამსიტყვამმთავარიგაბრუებული

დაათქმევინა,რაცჰქონდაგულშიიდუმალდებული:“სწორუპოვარომშვენებით,

სიბრძნითაცამაღლებულო!ოჯახისშვილო,ნაზარდო,ქართველადაყვავებულო!“დიდიხანია,ჩემგულსაც

ეგევსურვილიჰმსჭვალავდა,მაგრამსიფრთხილესაჭირო,ვითსაიდუმლოს,ჰმალავდა.“გონზემოსულან,შეთქმულან

ამერთადიდებულები,მათშიჯაბანსა,საეჭვოს,არავისარვეგულები!

“მოუწერიათჩემთვისაც,ითხოვენშემწეობასა…

დღეისწორსმივალჯავახეთს,მითდავუმტკიცებძმობასა.“ჭირიდალხინისაერთომოძმეთაშუავალია…

ამისთავდები,ვფიცავღმერთს,ბრწყინვალემომავალია!

“ესხალხიცმიტომშევყარე,რომგამემჟღავნაყველაეს,

მოსამზადებლადმესხვადროსხელთვერვიგდებდიუკეთესს!”

ესრომსთქვა,მოუბრუნდასხვებს:“ხომგაიგონეთთქმულიო?

ჩვენშეთანხმებულსურვილზერასამბობსთქვენიგულიო?”ერთხმადდასძახეს:“იცოცხლე,

მრავალჟამიერ!..ჟამიერ!..ჭირიცდალხინიცსაერთო-კავშირიიმერ-ამიერ!”…

ღიმილითბრძანამთავარმა:“მეცმაგასმოველოდიო:

თქვენითდათქვენგანმომეხსნა,

გულზერომმაწვა,ლოდიო!კმარა!მაგაზესაუბარს

ჩვენხვალაცმოვესწრებითო,დღესსათხოვარიმაქვსერთი

დაიმასგევედრებითო:“დაჯექით!..გამხიარულდით,

ნუმოჰშლითლხინსდამღერასო!ვინგაჰქცევიაუდროოდ

ვარსკვლავსდაბედისწერასო?!”გამხიარულდენსტუმრები,გამრავალკეცდალხინიცა…მოლხენითარისმთავარიდამისითვალისჩინიცა!ღიმილითამბობსნათელა:“ჩანგურიმომაწოდეთო!

ვეღარასფარავსდღესგული,რაცვიცი,თქვენციცოდეთო!”

სიმებზებროლისთითებიდააწყონაზად…რბილადა!ყელმოღერებითდაჰმღერის,

ჩანგურიცმოსთქვამსტკბილადა:“ჩანგურსსიმებიგავუბი,მოვმართენელა-ნელაო;

შევუხმატკბილეერთმანეთს:“ოდელა-დელა-დელაო!”

“თავისჰანგებზე,თავისხმითწკრიალებსერთადყველაო,ერთი-მეორისთანხმობით:“ოდელა-დელა-დელაო!”

“ერთიმათგანიცრომგაწყდეს,მაშინვეუნდაშველაო,

რომარგაფუჭდესჩანგური:“ოდელა-დელა-დელაო!”“ჩანგურისაქართველოა,

სიმებიჩვენვართყველაო,სხვადასხვაკუთხისმცხოვრები:

“ოდელა-დელა-დელაო!”“ჩვენცხომსიმებისსისუსტემსინათლედაგვიბნელაო!…ბნელშირასასიმღეროა:“ოდელა-დელა-დელაო!”“შორიდანშემოგვეპარამტერი,ვითტურა-მელაო

დასულსხვახმებზეგვამღერებს,არმოსწონს“დელა-დელაო!”

“მწერიცკიცხოვრობსთანხმობით,ფუტკარი…ჭიანჭველაო!…

დაჩვენრათვმღერითცალ-ცალკე:“ოდელა-დელა-დელაო”?!“ერთობაჩვენთვისტახტია,

მტრებისთვის-სახრჩობელაო!..

მტრებს“ვაი-დედა”ვაძახოთდაჩვენვთქვათ:“დელა-დელაო!”

“კმარა!ამდენმაცრემლებმასიმებიდამისველაო!…

ვერცვუკრავ,ვეღარცავმღერი:“ოდელა-დელა-დელაო!”

სთქვადაგადასდგაჩანგური,შეხედაღიმითმთავარსა:ნათელანათელსადიდებს,ამკობსჯავარიჯავარსა!

თავიII

ხმალსილესავსიმერეთი,აწყობს,ჰმართავსმშვილდ-ისარსა!

ლიხსგადივლის“ორირაშით”,იქაურებსმისცემსმხარსა.

საიდუმლოდემზადება,მიჰყავსცოტნედადიანსა!…წინწაიძღვანსჭყონდიდელსა,კურთხეულსდამადლიანსა.გაიხსენებსბაგრატისდროს,დავითისდათამარისას!…

სამშობლოსთვისცხელსოფლსდაჰღვრისდასისხლსშეჰსვამსმისისმტრისას.

ისეგასწყვეტსძირიანად,არგაუშვებსარცერთსმთხრობლად!..

მაშინმხოლოდდაბრუნდებაიმერეთშიმახარობლად!…

ასეფიქრობსგმირიცოტნე!…ამასავეჰფიქრობსერი…

ბატონიყმით,ყმაბატონით,ორივერთადბედნიერი!მაგრამ,ვაი!გაუცუდდათ

იმედიდაგულისძგერა…ბედუკუღმაგადუბრუნდათსაწაღმართობედისწერა!წიგნიმოსდისდადიანსა,მეგობრობისმონაწერი!წაიკითხა…შეიცხადა:

დაიგლიჯათმადაწვერი!…მოეწერათ:“ნუღამოხვალ!თავსუშველე,ნუაჩენო!..

შეთქმულებაგაგვიმჟღავნდა,დაგვიჭირესყველაჩვენო.“ნუმოსცდები,ნუიფიქრებ,გზაარააქვსჩვენსაშველსო!..ანისქალაქსგვაგზავნიან,

გვიმზადებენგანსაცდელსო.“რადგანღმერთმააგვაშორაჩვენიბედი,ჩვენისვეო,

იცოცხლედამაგიერიმტერსროგორმემიუზღეო!”

წაიკითხა,დაიყვირა:“რაშეგცოდეთ,ღმერთო,შენო,-

შენსმორწმუნეს,ღვთისმშობლისხვედრს,ამსატანჯველსრომუჩენო?

“ნუთუყველაიღუპებასაქართველოსღირსიძეო,ბურჯიმისისეროვნებისმომავალისსიმტკიცეო?!…

“მაშპირშავადრაღათდავრჩე,მათიტანჯვისმოწამეო?

მათთანჭირი,მათთანლხინი…უიმათოდრავარმეო?!”

სთქვადაგულშიგადიწყვიტა:“მათთანწავალმეცმალეო,

ტოლებშირომარგამოვსხლტე,

ვარამისიმოვალეო”.

თავიIII

ვინმოსთვლის,ჭირირამდენიუნახავსანისქალაქსა!..

სისხლითმორწყულიარიყოს,ვერნახავმტკაველალაგსა!ყოველიმტერიძველთაგანამკუთხესმოაწყდებოდა;

მკვიდრი,დამხვდურიმამაცად,თავგამეტებითწყდებოდა.

დღესერთიიყო,ხვალსულსხვა:მტერიმტერსენაცვლებოდა!…

ურდოურდოზემოსული,არვისგანდაითვლებოდა.მაგრამქალაქიტანჯული,

განსაცდელსუმაგრდებოდა,და,ვითამირანსგულ-მკერდი,

წყლული-წყლულუმთელდებოდა!…ძლივსღასულმობრუნებული,

ხელახლააოხრებულა:შესულაურდომონგოლთა,ნოინიგამთავრებულა!..

სამეფოტახტზედამჯდარა,ის…სისხლითუმაძღარია!…

აქედანმიდისსაომრადოთხკუთხივ!..მიუხარია!..

სხვაქვეყნისტანჯვა,აკლებამათიწესიდარჯულია!

დღესგამარჯვებისლხინიაქვსთ,უზომოსიხარულია.

ზურნისჭიჭყინშიგაისმისკიჟინაგამარჯვებისა

დაჭიანურში-ქვითინისხვადასხვამხარეებისა.

ფიალადხელშიუჭირავსთკაცისგამხმარითავები!…ზიზღისბუდეაიმათიყოველგვარსანახავები.

სწორედამავდროსგარეთ-კისულსხვაამბავირამეა:

დამდგარატანჯვა-კრულვისდღედამწუხარებისწამია!…

ალყადშეუკრავსდარაჯებსდიდიმოედნისპირები,შუაშიხელფეხშეკრული

ჰყრიანქართველიგმირები.ტიტველზეთაფლიწაუსვამთმზესუფიცხებენმხურვალსა!

წყალსნატრულობენ,არააქვსთ…

ყელიუშრებათმწყურვალსა.გარსეხვევიანბუზები…სადარისმომგერებელი?!

შორსაჰყავთჭირისუფლებიდამათიდამტირებელი!..

ჰკითხავსმტარვალი:“ვინაგყავთმომხრედამოზიარეო?”

-ამქვეყნადზღვადახმელეთი,მაღლაცა,მზედამთვარეო!

დაცინვითეუბნებიან,შიშიარააქვსთრისხვისა…რაიცისგულშინადები

დასაიდუმლოსხვამსხვისა!გამოჩნდაშორითმხედარი;ცხენიმოჰყავდაოთხითა,მოედნისპირზეშეჩერდა,

თვალსავლებსყველაკუთხითა.

უბრძანადარაჯთუხუცესს:“ვინავარ,ვერმიცანიო?ნოინისუცხოსტუმარი,ცოტნევარდადიანიო.

“ქართველერისთვებს,დიდკაცებს,სადააქვსთმათიბინაო?მეცუნდამათთანმივიდე,წამყევ,წამიძეღწინაო!”

დაცინვითუთხრადარაჯმა:“არბრძანდებიანშორსაო!…

დაჩვენცშინაყმადვახლავართ,როგორცნოინისსწორსაო!”შევიდაწრეშიქვეითად,პირდაპირმიეშურება,

გულ-ღვიძლსუსივებსნაღველიდასიმწრითპირიუშრება!…

მივიდა,ნახატყვეები…

შეჰყვირა:“ვაშა!ვაშაო!დღესუფრობრწყინავსთქვენიმზე,

ვარსკვლავმაიკაშკაშაო!“გმირნიხართ,კვდებითგმირულად,

საქრისტიანოსმსხვერპლადო,ამიერსაშვილიშვილოდ,

სამშობლოსსადიდებლადო!“მაგრამრასმერჩითმეგობარს,ყველგანთქვენსმოზიარესო,რომგამომწირეთთქვენშიდადამაგდეთიქითმხარესო?!”ესსთქვადაგაიძარცვატანს,

დაჯდატყვეებთანტიტველა!…თავიგასწირანებითა

დაგააკვირვასუყველა!..

თავიIV

ლხინგადახდილინოინიტახტზეზისდაფიქრებული:თვალწინეხატვისქვეყნებიგადამწვარ-აოხრებული!…ბევრისხვადასხვარჯულისადატომისარისმნახველი,

მაგრამსულსხვაამისთვალშიუცნაურობითქართველი:“არავისებრძვის,პირიქით,დამხდურადმეომარია!..

ვინცმისქვეყანასარერჩის,მოძმედამეგობარია.

“არსადგაუდისმოყვრობა,დაარცმტერებიაკლია;

მაგრამხომმაინცპირწმინდადჯერეცვერავინდასძლია?!

“რაგამოვიდა,რომვძლიეთ?განაძლევააესძლევა?!…რაცუფროჭირშივარდება,მითსიმხნეცმეტიეძლევა.“გაგვინახევრდალაშქარი.

ერთშიათსავცვლითმონგოლსა,დარაღაძალიშერჩება

მომსვლელსადამისმომყოლსა?!“ნუთუჩვენცმართლასხვებსავით

დიდხნობაარგვიწერიადადროებითიაქყოფნა,

ვითსაქარ-ბუქომტვერია?!“რაშიარაჰგავს?შეთქმულნი

ასამდედაგვიჭერია…რომასჯერმეტიცარიყოს,

აბა,რადასაჯერია?!“მაგრამარიქნა,არგატყდენ:

არუდრკებიანგანსაცდელს!…ვინიყომათთანღალატში,

არცგვარსამხელენ,არცსახელს.“არასითხოვენ!..ზვიადად,ამაყადიტანჯებიან!…

რაღაცმომავლისიმედითდასასოებითკვდებიან.“ძნელიამათზეუფლება

დამათგანსხვისიმონება!…სულსხვაგზაუნდა…სხვახერხი…

დაგამჭრიახეგონება!..“ვერგასჭრისმათზე,ვითსხვაზე,

ესსასტიკობა-ავობა!..სადაცლომობაარგადის,იქუნდამელიაობა”.

ამასჰფიქრობდანოინი,უსივდებოდანაღველი,

რომმოახსენეს:“ქალიავიღაცო,თქვენიმნახველი”.შავითმოსილი,პირბადითშინშემოვიდასტუმარი…ანიშნამარტოდარჩენა

დაგადუკეტასხვებსკარი.წადგაწინშორიახლოსა,პირბადეგადაიხადა:მისიციურიმშვენება

ნოინისგულმაიხატა!…ჯერმისიმსგავსიამქვეყნადარსადენახასულდგმული;სულმაწასძლიაბინძურსადააუძგერდაგლახგული.ზეზეწამოდგა…იმავდროსწინბიჯიწადგათვითქალმადაიმისბროლისთითებში

უცბადიელვახანჯალმა.უთხრა:“შეჩერდი!..ნუმოხვალ!რომდაიმშვიდო,სჯობს,გული;

შენსატრფიალოდარავარამსიშორსშორითმოსული!…

“სათხოვარიმაქვსწმინდარამ…მოგენდვეწმინდისგულითა!…

ნუშეურაცხჰყოფკაცობას,ნუდამდაბლდებისულითა!…“ნუშფოთავ!დაჯექ,დაწყნარდი

დამოისმინევედრება!სულგრძელობასთანზრდილობას

ანრასჯობს,ანრაედრება?!”ვითგაღალულითვალისკვრით,

ჩაჯდაუსიტყვოდნოინი;დაუცხრავნებაჩვეული,გაქრასურვილიდაჟინი!

ჯერარცჰსმენიაამგვარიდაარცრამგაუგონია!

ჰფიქრობს,თუმოჩვენებაა,დაანსიზმარიჰგონია!…

უყურებსთვალით,არსჯერა!ისმენსდამაინციჭვშია:

უმტყუნაძალამსულ-ხორცისდაუჩვეულოშიშშია!…

ქალიშეჰყურებსპირდაპირ,ლამისგახვრიტოსმანთვალით!კაცი,ძლივსგონზემოსული,ოდნადხმასიღებსკანკალით:

“მაშმითხარ,რისთვისმოსულხარ?რაარისშენისურვილი?

მისთანასრასმთხოვ,ვერმოგცე,ვერმოვკლანდომისწყურვილი!?

“გინდა,ტახტსმოგცემ,დედოფლად

დაგსვამდაგეთაყვანები!მონადგაახლებმეფეებს…ჩიტისრძითგაიბანები!”ქალიმიუგებსღიმილით:-“დედოფალივარისეცა!მაგგვარდიდებასარვეძებ,

არდამიგმიაისეცა!”-“მაშსულსშეგწირავ,თავსმოგცემ,

გულსდავდგამსაფეხურადა!დაშენსსურვილშიდავდნები,დავიწვიუცეცხლურადა!”…-“არა,ნოინო!ნუჰფიქრობ!..ვერდავთმობჩემსაკერასა!

გულისხვასმივეცდაშენთვისვეღარდაიწყებსძგერასა!”-“ეგებორჯულიგიშლიდეს,მეაღვიარებშენსრჯულსა!…

ზეცაშიახვალ-აგყვები,ჩახვალ-ჩაგყვებიუფსკრულსა!”…-“ეგარასუშლის!ღმერთიხომ

ყველასთვისიგივერთია!რჯულიგზაარისსხვადასხვა,იმქვეყნადშენაერთია!…

სხვამიზეზია:სხვამიყვარს,ისარისჩემიქმარიცა!

მისივარ,იმასვეკუთვნიმეცოცხალიცდამკვდარიცა!…

აქგადმოვარდა,როდესაცგაიგოსხვებისტყვეობა!

ობლადდაგვყარასუყველა,დასთმოლხინიდადღეობა!აღარგამიძლოგულმადა

შევუდექმეცმისკვალობას:ვეთხოვებოდისამშობლოს,

ვიგლოვდიყმაწვილქალობას!…მსურდა,მომესწრო,მენახა,მომეკრასადმემეთვალი!დაანმისუცხოსაფლავზეგულშიჩამერჭოხანჯალი!…მოველ,ვიკითხეყოველგან…ცოცხალიარის,შევიტყვე…

ტიტვლებთანტიტვლადდამჯდარა,ნებითგამხდარაშენიტყვე.იმასგთხოვ,იმასგავედრებ!მისთვისმოვსულვარ,ნოინო;

სულიარგამაწირვინო…სიცოცხლემომაპოვინო!”გაოცდამშვენიერებით…სიტყვა-პასუხიცუკვირდა!

ისერთიწამინოინსამთელსაუკუნედუღირდა!…

დღემდისეგონა,თუქალიმარტოვნებისთვისშექმნილა!…

ახლა-კიხორციდადუნდადასულისულსაეტკბილა!იგრძნორაღაცაციური,

მიუწვდომელიმანძალა!..გარდიქმნამისიარსება,ბუნებაგამოეცვალა.

დაუმაღლესისსურვილითშეჰყურებს,როგორცღვთაებას!…რასჯობს,რომგულიუბიწოციურიჯაჭვითდაებას!…

სთქვა:“საქართველოსმფარველიდიდიყოფილა…ძლიერი!

სადაცშობილხარ,გაზრდილხარ,რათუნდაგაქრესისერი?!

“რაცმოხდაჩვენში,დავიწყდეს!…

მოვითხოვმეშენდობასა!..აწ-კიმსურს“მამა-შვილობა”

დავნატრობმეშენ“დობასა!”…“ახლამოვიყვანშენსქმარსაც…

ვნახავ,თუშენიღირსიადათანაცჩემისიძობისშესაფერ-საკადრისია?

“კუთხეშიდაჯექპირბადით!მოისმენჩვენსასაუბარს!

იმანაცგვითხრას:ვისეტრფის?თავსვისშესწირავს,ვინუყვარს?

თავიV

ოქროდავერცხლშიჩამჯდარი,მარტოშემოდისმთავარი.არახლავსმისიმოყმები

დაარცმოჰყვებამტრისჯარი.თავიდაუკრაზრდილობით

დაჰკითხა:“რაგსურს,მიბრძანეთ!”ნოინმაშეკრაწარბები,

სცდილობსეჩვენოსმრისხანედ.-“ვინხარ?დასადაურიხარ?

ვერვხედავშენსაქმომყვანსა!…თუსაქართველოსშვილიხარ,

დღემდისვერმცემდითაყვანსა?”-“მესათაყვანოდმოსული

არცდღესგახლავარ,ნოინო!…ნუჰფიქრობ,ცოტნედადიანსტყუილიშენათქმევინო!”

-“ა!შენხარცოტნე?ისცოტნე,რომარადაგდებსმანგოლსა?!

სცდილობსსამშობლოსგამოხსნასდასხვებსაცეძებსამყოლსა?”

-“დიახ,ისავარ,ნოინო!მართალიგაგიგონია”.

-“მაშჩემთანროგორმობედე?..მადლობასგეტყვი,გგონია?!”-“არმიფიქრიამაგაზე!…სხვაიყოჩემიგანზრახვა:

აქმოყვრებსვეგულებოდი…მომინდამათიდანახვა!”-“ხომნახეისეთპატივში,როგორცმათშეეფერება?!”-“ვნახედაგავიზიარემეცმათიბედნიერება.

“ჭირშიდალხინში,ყოველგანვყოფილვართგაუყრელადა…დღესაცმოვსულვარმათთანვე

სისხლისდაცრემლისმღვრელადა”.-“შენმარტო?სხვებისადარის?

რათგაიფანტენბზესავით?”-“თუყოფილყვნენ,ისინიცაქმოვიდოდენჩემსავით”.

-“აფერუმთქვენსმეგობრობას!…აფერუმვაჟკაცობასა!

მაგრამვერგიქებთბატონისმოღალატობა-მტრობასა!…-“როდისგიწამეთბატონად,

დაჰკითხებიხართჩვენსგულსა?თუტვირთიმძიმემონების

ძალითდაგვადგითჩაგრულსა?!“ძალმომრეობისკანონი

დღესერთისარის,ხვალსხვისა…ბედიამომნიჭებელი

წყალობის,გინარისხვისა!“დღესმოხარკევართჩვენთქვენი

დაკიდეცვიხდითნებითა…

დროსვუცდით…ჩვენსღმერთსშევყურებთიობისმოთმინებითა.

“უმიზეზოდარათგვდევნით?რისთვისგვეპყრობითმტრულადა?რასგარგებსთრჯულისმოსპობადაანერობის,სრულადა?!…“სანამდისხელსარაიღებთამუნაყოფოცდაზედა,

ყოველთვისმტრულადდაგხვდებითყოველსარბიელგზაზედა!”…

-“დაგვხვდებით?!…დარასგაიტანთ?ესდღემოგელისთყველასა!…თქვენთავადძალიაღარგაქვსთ

დავისგანელითშველასა?”-“ღვთისგან!…რომჩვენმაშვილებმაცქვეყნისთვისსისხლიღვაროსა!”…

“ჩვენწავალთ,ისინიმოვლენ

ტურფასასაბაღნაროსა!”…-“აფერუმ,ქვეყნისერთგულო!

კაციხარ,კაცურადასჯი!მომწონსეგსიტყვა-პასუხი:არგირისხდები,არაგსჯი!

“გაძლევთსრულთავისუფლებას,როგორცშენ,ისეტყვეებსა!..დათქვენმხარესაცავაცდენსამგლოვიაროდღეებსა.

“იყავითმარტომოხარკედ…შევეტკბოთწლიდან-წლობითა:თქვენჩვენიკარგისტუმრობით,ჩვენთქვენიმასპინძლობითა!…“მხოლოდმეცაგთხოვ,იცოდე,

სამაგიეროდერთსრამეს:შენსცოლსაქებენყოველგანდაისმომგვარეერთღამეს!”…

როგორცრომვეფხიდაჭრილი,ისეათრთოლდაცოტნეცა,

ააკრაჭუნაკბილებიდა,ცოტასგაწყდა,რომეცა:

-“ბედსუმადლოდე,ხალვათადრომხარმასპინძლადმჯდომარე,დამეკისტუმრადმოსული,

ხმალ-ხანჯლითშენწინმდგომარე!“ეგერთიგითქვამს!…მეორედ

ენასარწააცდენინო!გონებამიხდილსსასირცხვოდსისხლიარდამადენინო!”ნოინმაწარბიგაიხსნა,ღიმილიცმოერიამას!

დასიტყვითცივწყალსასხამდამისაღელვებულგულისთქმას!

-“ნუსჯავრობ!…განგებგითხარი…

მინდოდაშენიგამოცდა…რაცსთქვი,ტყუილიყოფილა,აგერთვითონვეწამოგცდა!

“სამშობლო”,“მოძმე”,“მოყვარე”სიტყვაყოფილაუბრალო!ნუთუარაღირსიმდენად,

რომშენერთქალშიგასცვალო?!”არმოელოდაამსიტყვას!

შერცხვადაშეკრთამთავარი…ცოტაშეჩერდადაშემდეგპასუხიმისცაამგვარი:

-“მერანებამაქვსმაგისი?მონაარარის,-ცოლია!ჩვენიკანონისულსხვაა:

ცოლიქმრისუღელტოლია!”“მაშ,კარგი!რადგანცმემინდა

დღეიდანშენიმოყვრობა,

ნუვაწყენინებთერთმანეთს,განზეგადავდვათაწმტრობა!..“ხომჰხედავ,აქრომქალიზის?

ისჩემიშვილობილია.ვატყობ,რომშენიჭვრეტითა

ისიც-კიკმაყოფილია!“მაგაზეუფრომშვენიერს

ქვეყნადვერჰნახავვერცერთსა!..რომშენიცოლივერასჯობს,

თავდებადგაძლევმეცღმერთსა.“სასიძოდამირჩევიხარ:მინდაისმოგცეცოლადა;დაგიახლოვოდამყავდეჩემითავისვეტოლადა!”…

-“ვინღირსამაგთქვენწყალობასდაამუდიდესოცნებას?!მაგრამორცოლიანობის

რჯულიარგვაძლევსჩვენნებას”.-“ეგეცარგინდა?მაშკარგი!პირობასგიდებკიდევსხვას:იზამ-არგავტეხჩემსიტყვას,არადა-ნახავთჩემსრისხვას!…

“მოდი,ახადეპირბადე,აკოცე,როგორცსაყვარელს!დააგისრულებმაშინმეც

მაგშენიგულისსაწადელს!”ებილწაცოტნესპირობა,

მაგრამარიცის,რაღაჰქნას?სხვაგზაარააქვსმოყვრების

დამისსამშობლოსგამოხსნას!…წარმოსთქვა:“გულთამხილავო!შენჰხედავ,მატანსძალასო…

მივალდაისევაკოცებ,როგორცხესადაჩალასო.

“რაარისკოცნაუნდომი!უგულოდ…უსიყვარულოდ,თუარსიცოცხლებედკრულიუსიტკბოდ…უსიხარულოდ?!”დასთანხმდა!ქალთანმივიდა,საკოცნადთავიდახარა!…ქალმაგადიძროპირბადე…ნოინმაცგადიხარხარა!…

როგორცშვიდძალიფერადიამშვენებსცისარტყელასა,

ისედაეტყოსახეზესიამოვნებაყველასა!…

1897წ.

***თვალსმიხვევენ,ენასმგლეჯენ,

დამაგდებენსაკირეში!ურცხვადშვიდ-შვიდპარასკევსა

მითვლიანმეერთკვირეში!მამა-პაპისსწორგზაზედასიარულსაცკიმიშლიან,

მაგიერადმათმრუდგზაზედფიანდაზებსფეხთმიშლიან!ვერდავაგდებძველსაგზასა,

გინდაიყოსეკლიანი:ვიცი,სხვებიცმომყვებიანჩემებრშავბედ-ეტლიანი!დათუვინმემგადუხვია

დაგადასდგამრუდედფეხი,

გაუსკდესმასდედამიწადადაეცესთავზედმეხი!

1880წ.

მუშისნატვრა

ვისაცრაუნდაუყვარდეს,სულსხვააჩემიტრფიალი:

მიყვარსპირწმინდანამგალი,მისიყანაშიტრიალი!..

თავიმოუკვდესზოგიერთს,რომიტაცებენსხვისასა…საწყალკაცსჯიბესაჭრიან,ურცხვადივსებენქისასა.

ქორივარ,სხვასრომმოვტაცო?რადგავიშავოპირიმე?

გარსშემოვევლეჩემსგუთანს!ჩემისახნისისჭირიმე!

რადდავიბნელოსიხარბით

სამიწეწუთისთვალები?ხერხსა,ხელეჩოს,სატეხსა,ნაჯახ-ცულსვენაცვალები!..რაცჩემიურმისარარის,სახლშიარშემიტანია!

ღმერთმამაშოროს,რაცჩემისოფლითარგამიბანია!

ბედსარვემდური,ღმერთსვმადლობ!თავიარმომაქვსსაკვეხნად,თავდებადმაღლაზეცამყავსდადედამიწაამქვეყნად.ვისაცვინუნდაუყვარდესსულსხვააჩემიტრფიალი,

სანამდიმადლითდამყურებსსაშვილიშვილოდღვთისთვალი.

1890წ.

მუშური

ყანაო,მუშისსამოთხევ,გლეხისდიდებავ,ყანაო!

ცისკრისსხივებმაშეგმოსესდანამმაგადაგბანაო;

დილისნიავმადაგქროლა,ალერსითგითხრანანაო;

ჟუჟუნაწვიმამზედდაგკრა,ალერსითაგამწვანაო.

ყანაო,გულ-ხელგაშლილო,ქვეყნისმოკეთევ,ყანაო!

მოყვრულადშემოგსევივართ,მტრულადგიმეტებთგანაო.

გავმარგლავთბალახ-ბულახსა,

გაგთოხნითყოველგანაო!..ყანაო,დაუზარებო,

უხვადმომცემო,ყანაო!ზედუფლისთვალიდაგყურებს,

შენიბარაქაბრძანაო;აგშორდესგვალვადასეტყვა,

მოსავლისგამოცანაო...ყანაო,ოქრო-ზურმუხტო,

ყანაო,ჩემოყანაო!მაღალმაღმერთმააკურთხოსსხვაცბევრიშენისთანაო!

1886წ.

ხატისწინ

მიყვარს,როდესაცხატისწინანთიაწმინდასანთელიდასაიდუმლოპარპალით

ბნელსფანტავსმისინათელი.მყუდროდ,უხმოდდაუძრავადდნება,ვითმსხვერპლიდიადი,რომმადლითგაასპეტაკოს,

თვალუწვდომელიწყვდიადი!მივჩერებივარამდიდძალს

მწარ-ტკბილადჩაფიქრებული;მეცაუსიტყვოდ,უძრავად,ცისსვეტადგაქვავებული.რაღაცუცნაურერთობას

ვხედავსანთელსდაჩემშუა!მხოლოდვგრძნობ...თვარავერსწვდება

ჩემიგონებადაჭკუა.სანთელიჩემიხორცია,

სიცოცხლე-მოკლეპატრუქი,ნათელი-ჭკუა-გონება,იმათგანგამონაშუქი.ჩემიხატიასამშობლო,სახატე-მთელიქვეყანა,

დარომვიწვოდე,ვდნებოდე,არშემიძლიამეცგანა?

კი...მაგრამმნათეარსადჩანს,ჩემთანმომტანიცეცხლისა,ისმოციქულიმომავლის,

მსგავსიჭიკჭიკამერცხლისა!1894წ.

ძირს

(სიმღერა)

ძირს,მთავრობავ,უსამართლო!ვეღარვიტანთგასაჭირსო,-ყოველიმხრივგეძახიან:

“ძირს,მთავრობავ!აწკიძირსო!”კმარაისიც,რაცვითმინეთ,გვიმატებდიჭირზეჭირსო!ისაღარვართ,რაცვიყავით,გავიღვიძეთდააწ-“ძირსო!”

ჩვენისსისხლით,ჩვენისოფლითუხვადრწყავდიქვეყნისპირსო,-

დღესესაღარმოხერხდება,

გეუბნებითმიტომ:“ძირსო!”ბნელსნათელმამოაშუქადაერთრამედესეცღირსო!ძველიწესი-წყობილებაც

ბნელსგაჰყვებადაშენ-“ძირსო!”შენგან,ძალაუნებურად,არმოველითდანაპირსო.

ჩვენმოვუვლითისევჩვენსთავს,არგვინდებხარ,-“ძირსდაძირსო!”

ძალასჰკარგავ,ისგაწუხებს,აღარგიხსნისდანაპირსო,

მაგრამრავქნათ?ქვეყნისტანჯვასსჯობსიტანჯოერთმა-“ძირსო!”ხალხიიბრძვის!ხალხიჰღელავს!

ვეღარასდებაწაღვირსო!ყოველისმხრივშეგძახიან:

“ძირს,მთავრობავ,ძირსდაძირსო!”

1905წ.

შიქასტა

ვითსნეულსათანაუგრძნობსმისივემსგავსისნეული,

ისემკვნესარშიქასტისხმასძგერითუგრძნობსჩემიგული.ახ,მეზურნევ,დაჰკა!დაჰკა!გამაგონეეგსევდისხმა!მაგაშიაჩემთაძველთა

მამაცურიოხვრა,მოთქმა.გამიხურეჰანგითგული,ეგებდასდნესმწუხარება

დაჩემთთვალთაგადმოსთხიონნაღვლიანიმდუღარება!ვიცი,ცრემლიმამაკაცსა

შეარცხვენსდაარშეშვენის,მაგრამმიჯობს,ჩუმადტანჯვასცრემლივღვარო,არამრცხვენის.

ნურვინსცდილობს,იმცრემლებშინახოსკერძოსიყვარული!იქიქნებასაიდუმლო,

გულგამხეთქი,დაფარული!ყოველსწვეთშიტანჯვასნახავს,საქართველოსგამომხატველს

დამწარესანაკადულშიგრძელმოთხრობას,გულისდამწველს.

ახ,მეზურნევ,დაჰკა,დაჰკა!ეგებდადნესმწუხარება

დაჩემთთვალთაგადმოსწურონნაღვლიანიმდუღარება!

1862წ.

გულისპასუხი

ცრემლშიმილესავსნაღველიდამელნადისმიხმარია!...შიგთაფლიარისნარევიდაზოგანცხარიძმარია!..

ზოგსეტკბილება,ზოგსარა,მაგრამრაჩემიბრალია?

ბულბულივარდსდაეკალზეთანსწორადმომღერალია!

1892წ.

თორნიკეერისთავი

ისტორიულიპოემა

ვინდასთვალოსზღვაშიქვიშადაანცაზევარსკვლავები?ვინშეამკოსღირსეულად

ქართველგმირთამხარ-მკლავები?ვინმოგვითხრასმათისაქმე,

უთვალავი,საგმირონი,დაანმათზეგადმოსულიმადლიღვთისადამირონი?ნაშთიძველისდიდებისა

არგამქრალაჯერაცყველა…დღესაცმისისშარავანდით

ნიშანსგვაძლევსცისარტყელა!…შვიდსამთავროსმოგვაგონებს

მოელვარეისშვიდფერიდაგვამღერებს:“არმომკვდარა,

გაიღვიძებსისევერი!”ამიმედითფრთაშესხმულიჩვენიგულისიამითსძგერსდაოცნებაცლაჟვარდფერად

წარმოგვიდგენსქართლისაერს,წარსულ-ნერგზედახალ-ნამყნის

ველოდებითშეხორცებას!მითვიქარვებთაწმყონაღველს

დავეძლევითაღტაცებას.

კარიპირველი

მეფედავითს,კურაპალატს,

ჰქონდაერთხელწვეულება:მშვიდობისდროსჩვენსმეფეებს

ჰქონიათესჩვეულება.საქართველოსყოველკუთხით

მოეყარათავიერსა;ილხენდენდაგაჰკიოდენ

ერთხმად“მრავალჟამიერსა”.დამართლადაცრომჰშვენოდათ

მაშინიმათესმოლხენა,რადგანიმდროსგადმოსულიიყოქართლზემადლიზენა:გარემტერიდათრგუნვილიშუღლსმათვეღარუბედავდადაშინაგანმშვიდობასაც,

ვინიყო,რომვერჰხედავდა?…ამითგულიუხაროდათ

ბატონსდაყმას,ყველასერთად,

კაცსაკაცადაფასებდენ,ადიდებდენღმერთსაღმერთად;

საქმისდროზემუშაობდენ,უქმე-დღეზემოილხენდენ,მეფეხალხსდახალხიმეფესსიამესაგულსმოჰფენდენ.

მთვრალობადა“სადღეგრძელო”სათვითოოარიცოდენ;

ჩვენილხინირომენახათ,სირცხვილითაცდაიწვოდენ.პირველსმაზეახსენებდენსაქართველოსდაუფალსა,

დღეგრძელობითთაყვანსსცემდენმეფესადადედოფალსა;

ბოლოსგმირებსიგონებდენ,მამულისთვისომებშიმკვდარს,

დამღვდელმთავრისკურთხევითა

ჰსვამდენიმათშესანდობარს…სულამითითავდებოდა

მაშინდელისადღეგრძელო,თუმცამათშიმეტიიყოსაქებიდასასახელო.ამგვარივეიყოიმდღესზომიერიჭამადასმა…მოილხინეს,გაშაირდენ

დაერთმანეთსსტყორცნესმათზმა.ორაზროვანსიტყვებისაგაიმართაგამოცანა…

ყველასმეფისხუმარასჯობს,არვინარისიმისთანა.

მაგრამბოლოსორბელიძემოსწრებულად,გალექსულადცალფეხზმებისსაპასუხოდეუბნებაორლესულად:

“მაღლითწვიმამოდიოდა,ნაბადმავერდამფარაო,დამასველამან,თავიდანფეხებამდემასხარაო!”

ხუმარამსთქვა:“გიჯობნია,თითსმოვკაკვავმორჩილადო,მაგრამერთს-კიმოგახსენებმოწიწებითდაფრთხილადო:ხუმარადაცვარგებულხარ,ვაჟკაცობითპირველიო,

მაგრამვერიქმთორნიკობას,თუმცმისადგილსსულელიო!”

აქთორნიკესხსენებაზემეფეშეკრთადაესბრძანა:

“სთქვი,ხუმარავ,თურასნიშნავსეგეშენიგამოცანა?

რაარის,რომდღესჩემგვერდით

დიდთორნიკესვერვხედავო?მომიკვდა,თუდასნეულდა?…სთქვი!ტყუილსნუმიბედავო!”

მოახსენა:“არმომკვდარა,არცსენირამაწუხებსო,

მაგრამქვეყნისსამსახურზედღეიდან-კიხელსიღებსო.

თვითვერბედავსმოხსენებას,მოციქულობსვერცასხვაო,რადგანცუნდათაიცილონთქვენიწყრომადარისხვაო.

აწგავბედემოხსენებაზმებითადაგადაკვრითოდანუმრისხავკადნიერსა,

გევედრებიცრემლისღვრითო!”…მეფემბრძანა:“არგიწყრები,

გმადლობ,ვფიცავჩემსამზესო,

მაგრამვნახავერისთავსა,გამოვკითხავმასმიზეზსო!”სახლთუხუცესსდაუძახა:

“ხვალთორნიკემომგვარეთო,მომინახეთ,სადაციყოს,

შინდაგიხვდესთ,თუგარეთო!”ესბრძანადაზეწამოდგა,ნადიმიცამითგათავდადახვალისთვისდაიბარა

სადარბაზოდ,ვინციქჰყავდა.

II

გამართულიადარბაზი,ერიცსამსჯავროდშეყრილი…

წინსდგასთორნიკეპირნათლად,წარბიცარააქვსშეხრილი.

თავიჩაიგდოსამსჯავროდ,მიჰყვასაერონებასა,

ჯერელისმისგანბრალდებასდამერეგანჩინებასა.

აბრძანდამეფებრალმდებლად,ამასკანონიითხოვდა,

დათაყვანისცაკრებულსაც,სანამდისიტყვასიტყოდა.თვალამღვრეულადშეხედათორნიკესმრავალწლიანსა;სიტყვებიყელშიეჩრება,უმისოდსიტყვაწყლიანსა.ბრძანებსდამისსასიტყვასა

ყურსუგდებსმთელიკრებული;კრძალვითმოისმენსთორნიკეც,

სხვაგვარადჩაფიქრებული.ამბობს:“მბრუნავიქვეყანა,

ვიცით,რომცვალებადია;ვისაცმიინდობს,გასწირავს,მისთვისმახედაბადეა.მოყვარესგადაამტერებს,

მტერსაგაუხდისმოყვრადა,დღევანდელსლხენა-სიცილსახვალგადაუქცევსოხვრადა.

კაცობრიობისდიდებამასმიაჩნიაჩალადა

დაშევუქმნივართჩვენმხოლოდამსოფლისმაჩანჩალადა!…

შემცდარიარის,ვინცჰფიქრობსმედიდურუეჭველობით!

ანერთირავართამსოფლადუსუსურჭიანჭველობით?თუმცაესესჭრისგონება,რომელიცუტყუარია,

მაგრამადამისსისხლმაკიჩვენიცხოვრებაარია.გული,მეურჩეთავისა,

ცხოვრებისწინამძღვარიადაამისგამოჩვენსაქმესდასიტყვასშუაზღვარია!

ხშირადმონურადვასრულებთდღეს,რაცრიგიდაწესია,დაიმასვიმკითკანონად,

რაცძველდროსდაუთესია!…მეცაადამისშვილივარ,

თქვენსავითშვილიქართლისა,თავდადებულიქვეყნისთვის,

მაძიებელიმართლისა.მაგრამმეფევარდღესთქვენი:

ხელთამაქვსმეთაურობა!საქმისდროსსაქმეშემშვენის

დახუმრობისდროს-ხუმრობა.გუშინრომგულიმილხენდა,

თქვენცლხინადმყავდითწვეული;დადღესკიგიწვევთსამსჯავროდ,

გულზედასისხლმოთხეული.ერთკაცისნდობაძნელია,გინდაგადიქცესგონებად,დაშეუმცდარიამქვეყნადმეფეცანუგეგონებათ!

ჩვენისწინაპრისგონებასადრევეგადუწყვეტია,

რომსამსჯავროშიისასჯობს,მსაჯულირაცრომმეტია!და,აჰა,მეცაშეგყარეთ

სამსჯავროდ,როგორცწესია…თქვენჰსაჯეთდამეავირჩევ,

რომელიცუკეთესია:

თორნიკემხედართმთავარი,თითქოსხახვსგვაჭრისყურზედა,მოულოდნელადხელსიღებს

საეროსამსახურზედა.გვიწუნებსგმირისარდლობას,

აპირებსმოსვენებასა;არცდასდევსმეფისსურვილსა,არცითხოვსხალხისნებასა…დიდმამულიშვილსურჩობა

ქვეყნისარშეეფერება!ვერმივხვდი…მეტადმაკვირვებს

ამგვარიკადნიერება!სწორედაქვსრამემიზეზი,შესაწყნარ-პატივსადები,თქვენგანარდასაფარავი,საერთოდგასაცხადები.

დაუნდაგვითხრასსახალხოდ,

მისთვისმყავსმოწოდებული,რომარვინდარჩესჩვენგანიხალხისგანბრალდადებული.თორემ,ხომიცით,ქვეყანაუბრალოდდამძრახველია:განაგონებითგადასწყვეტს,რისიცაარმნახველია!”…

ესსთქვადატახტზედაბრძანდამეფურადმეფესვიანი,

გვერდითმოუსხდენმსაჯულადმოხუც-ჭაღარათმიანნი.მერესხვებიცაჩამოჰყვენ,

დასხდენრიგრიგადყველანი…მდივანსმზადააქვსქაღალდი,

საწერ-კალამი,მელანი.აქჩამოვარდასიჩუმე,

პასუხსელიანსარდლისას,

წრფელსინიდისისმექონისდამასთანსიტყვამართლისას.

III

ახოვანი,მშვენიერი,თეთრწვერადათეთრთმიანი,წინწამოდგასასაუბროდმოწიწებითტკბილხმიანი.თაყვანისცაპირველმეფეს,მერეკრებულსორიმხრითა,

გულზეჯვარადხელებსიჭდობს,თავდახრილი,ცრემლისღვრითა.წვერ-ულვაშზემარგალიტებრცრემლიცრემლზეეკიდება,

მწარისოხვრითვერიქარვებს,გულსრომცეცხლიეკიდება…

უკვირს,რომამსამსჯავროშიუმიზეზოდისჩავარდა

დარომმასზეგულსიყრიანისინი,ვინცმასუყვარდა.

გულნატკენადრომუყურებსსხვებს,თვითონაცგულისწყდება,

მაგრამთავისპირადობააღარახსოვს,ავიწყდება.დასაერთონება-სურვილს

მორჩილებითაძლევსპასუხსდათანდათანმისისიტყვა

შეუპოვრადსჭექავსდაჰქუხს:“ვფიცავიმპირველმიზეზსა,ყოველმიზეზისმიზეზსო,ვიფიცავსაქართველოსა

დამერე,მეფევ,თქვენსმზესო.რომმართალივარიმაში,

რაზედაცბრალსმდებთთქვენაო!დაბლაესგულიმიმოწმებსდამაღლა-ღმერთიზენაო!მართალიარის,დღეიდანრომვტოვებსამსახურსაო,თუმცგულიჩემიერთგულიძველებურადვეხურსაო.

თქვენრომგშორდებით,მითვკარგავხორციელნეტარებასო…

ვერჰხედავთგულდაწყვეტილისმოხუცისმდუღარებასო?მაგრამმივყვებისაგანსააწუფროუდიდესსაო;

ისმარღვევინებსგაბედვითჩვენსჩვეულებრივწესსაო.დრომმოითხოვააწჩემგანსხვაგვარისამსახურიო

და,რომუარვყო,დავრჩებიძველზედაცუმადურიო…

ეჰ,მეფევ!ბრალსრათმადებდიშენსერთგულს,ფეხთამტვერსაო,

რომსამსჯავროშიმაგდებდივითორგულს…ქვეყნისმტერსაო?

იძულებითვარაწმთქმელიყოვლისფრისუნაკლულოდო,რაცგულმაგადამიწყვიტამხოლოდმესაიდუმლოდო!თქვენინებაა!…მონავარმეთქვენისსურვილისაო!სიტყვაამხოლოდწამალი

გულისთქმის,ურვილისაო!”მოხუცმაამსიტყვებისდროსცრემლებიღვარამრავალიდაუნებურადდაიწყო

თვისითავგადასავალი:

IV

“მწარწარსულისმოგონებითთქვენწინმთქმელივარამისა,რომმომსწრევარსაქართველოს

შავიდღისდავარამისა…ბევრსთქვენგანსისარც-კიახსოვს,

იქნებოდითმაშინბალღი,მაგრამმე-კიდღესაცგულზემაშინდელიმაზისდაღი!ცამანრისხვითმოგვიქუხა,საქართველოსადგაბუნდი,მონავრულადგვესეოდა

ყოველისმხრითმტრისაგუნდი.მოგვაწვენდამოგვაზვირთდენ

ერთიანადჩასანთქმელად…რაცრომმაშინჭირივნახეთ,ძნელიარისაწსათქმელად.ესპატარასაქართველოჯარასავითდატრიალდა,გადიწერარაპირჯვარი,

გაფოლადდადაგასალდა…მოხუცითუახალგაზრდა,ერისკაცითუსამღვდელო,ყველაერთმხრივმიიწევდა,ერთიჰქონდაყველასლელო!

სადღაიყოგანსხვავება?რისბატონი?ანვისიყმა?ყველაერთადშეკავშირდა,

ერთიჰქონდათმათგულისთქმა:რომგულწრფელადმოეხადათქართლისშვილებსმათივალი

დასიკვდილითგამოეხსნათჩვენიქვეყნისმომავალი!

მამა-პაპისგანთქმულფარ-ხმალსუმატებდაშვილიფასსაიმითი,რომლომკაცურადშეებმოდაერთიასსა.

“ჰკამაგის”ხმაყოველისმხრივმოისმოდამტრისსაზარი

დაიმგრგვინვასბანსაძლევდასაორკეცოდმთადაბარი.

სისხლითმორწყესტყედაველი,შეიღებაწითლადმდელო;

აღდგომისკვერცხსდაემსგავსაჭირნახულისაქართველო!განახევრდაქართველობა…

მაგრამმტერსკისძლიესმათღვთითდათამამადდაიძახეს:

“საქართველოაღსდგამკვდრეთით!”დამართლაცრომგამოიხსნესგანწირული,სულთამბრძოლიდაგადმოსცესშვილიშვილთა,

მარგალიტივითობოლი!მხედართმთავარ-უხუცესად

იყომაშინიოვანე,შემდეგშირომბერადშედგა,დღესულუმბოსაქვსსავანე.სანამმტერიგარსგვეხვია,მძვინვარებდა,ვითალომი,გოლიათისშებმასჰგავდამისიბრძოლა,მისიომი.

მტრისაისრითგამხვრეტელიხმალსულეწდა,ფარსუხევდა;ხშირადმამა-პაპისსისხლზეთავისასაცზედანთხევდა…

ჯოჯოხეთისრისხვაიყომისირისხვა,მისივნება;

სანამდისკიმტერსჰხედავდა,არიცოდამოსვენება.

მაგრამ,როცასაქართველონახაგმირმადამშვიდებით,სხვამაღალმთასმიაშურა

გალობითდაღვთისდიდებით.მანფარ-ხმალიაიყარა,

მოურიდლადთვისისნებითდათავსაცვერიმართლებდაისჩემსავითმხცოვანებით.

მხოლოდუთხრადარაზმულჯარს:“უქმიააწფარ-ხმალიო!

აწსხვამმართებსსამსახურიდამიმიწევსსხვავალიო!”დაგვლოცადამისიხმალი

გადამკიდა,მისგანრჩეულს;თაყვანივეცმორჩილებით,

როგორცმამას,მეცკურთხეულს.მითხრა:“თორნიკ!ჰა,შენგქონდეს

სარდლობადაჩემიხმალი;ვინძლოღირსადაასრულომომავალშიშენივალი!”…ამსიტყვებმამომიმატესმესიმხნედაერთგულება,გულმაიგრძნოფოლადობადასულმაცაამაღლება!თუმცაამგვარდიდებისა

უღირსადთავსვიგულებდი,მაგრამმაინცუნებურად

დღემდეჩემსვალსვასრულებდი.ავადიყოის,თუკარგად,

თქვენსხელთარისდაფასება:

მეარმფერობსჩემითავისარცგინებადაარცქება!

ვიტყვიმხოლოდ:ხმაისმოდათქვენგანჩემისპირველობისდამემხოლოდვთავკაცობდი,შემწირველიდიდმადლობის.მეფისადასამშობლოსწინ,მართალია,მიძღვისღვაწლი,

მაგრამ,მეფევ,სხვასდავუთმობაწსამსახურს…სხვასდავაცლი!

იმიტომრომაღარავარ,რაცვიყავიადრე…ძველად:

ჩემსსისუსტესგულიჰგრძნობსდაგონებასწყვეტსუეჭველად!

მართალია,ესჭაღარასიყვარულსდასურვილსვერჰკლავს,

მაგრამღონისწახმარება

აღარძალუძსმუხლსადამკლავს!ადრინდულადმუხლსარმერჩის,

აღარმიჭრისარცათვალი…დავითშევძლო,მაშ,სარდლობა,როცაასტყდესბრძოლისალი?ვისაცჰხედავაქ,სუყველაარისჩემგანგამოზრდილი,ათასჯერდაათასგვარად

ბრძოლისველზეგამოცდილი.რაცმევიცირაზმთაწყობადასამხედროწესისრული,მაგათაცაქვსთჩემგანავე

ახსნილიდაგანსწავლული,ჩემზემეტიცშეუძლიათ,

უკეთგაჰკვეთსმათიხმალი,დაჩემსავითსიბერითა

არუმტყუნებთომშითვალი.

ბევრია,რომჩემზეუფროდღესშეშვენისმასსარდლობა,დარათდახვდესღობე-ყორედ

იმათჩემიპირველობა?…რომამხადოპირველობა,

მეფევ,შენესარშეგშვენის:უმადურადჩაითვლები…

გქონდესრიდიქვეყნისენის!და,რომჩემიწარსულითა

დღესაცკიდევვისარგებლო,მოღალატეშევიქნები…

მეძულებამესამშობლო!…აი,მეფევ,თურათვბედავ

თქვენსწინაშედღესურჩობას,დასულსხვაგზითმიმავალიგილოცავთქვენგამარჯობას!…

იოანესმივაშურებ…

შევუდგებიმეცმისკვალსადა,თქვენისვენებადართვით,

სხვასგადავცემამჩემსხმალსა!”ესასთქვადამისიხმალიორბელიძესგაუშვირა

დაამგვარმამისმასიტყვამგულშიბევრიაატირა…

Vხმალზეუფროძლიერადსჭრის

პატარადარბილიენა,გაჰკვეთსხვანჯსაუგნურების…

მისიტყვეახშირადსმენა.ხანგონებაგამოცდილი

მასმოიქნევსმრავალგვარად,ხან,მფარავიხვაშიადის,

გულიაგებსგრძნობისფარად.

დროზეუნდამოხმარება,მხმარებელიცგონიერი,

რომხანნაღვლითგაილესოს,ხანძირტკბილითენისწვერი…თორნიკემაცნაღველ-თაფლად

გრძნობაგულშიჩაიყენადასიმართლისხელითმასში

ამოუწომისიენა.მითმოხიბლა,როგორცმეფე,

ისეყველამსაჯულიცადაიმათისთანხმობითა

სურვილიმანგაიმტკიცა…ჩამობრძანდამეფეტახტით,ვეღარაფრისვერამთქმელი,მივიდადამოხუცებულსგადახვიაძმურადხელი.

უთხრა:“თორნიკ!როგორცმეფემ,

მოგისმინესაუბარი.თანახმავარ,დააწგეტყვი,როგორცძმადამეგობარი,

რომჯერკიდევქვეყნისათვისსაჭიროხარ…დიდიმარგი,-

დაუდროვოდაგიღიასაიმქვეყნოსაგზალ-ბარგი.უცხომხარესგადაკარგვა,ვფიცავ,შენიმიმძიმდება!

ნუთუჩვენიქვეყნისტაძრებსარაქვთიგიძალ-დიდება?”მოახსენა:“ვიცი,მაგრამ

ქართლშივერომმიგულებენჩემიგაზრდილ-ერთგულები,რომარმნახონვერგასძლებენ.

მეცაგულიარგამიძლებს,ვერცმედავთმობიმათნახვას,

დაცოდვილსულსბევრსდავაკლებ:გადავყვებისოფლისზრახვას…

იქკიარვინმეყოლებაშემაცდენი,უცხომხარეს,

დღეყოველდაყოველწამსაცრემლებსდავღვრიმემდუღარეს.დავითხოვ,რომღმერთმა,მეფევ,გადიდოსდაგადღეგრძელოსდაწყალობაარმოაკლოს

ჩვენსპატარასაქართველოს!”

VIთონისმაღალმთაზედა,

მთაწმინდადსახელდებულსა,სადაცაუდაბნოებსა

დატაძრებსწმინდადგებულსარიცხვიარააქვსთ,იქლავრა,

დაუდებელიფასისა,ყველაზეპირველიარისდიდისაათანასისა.

გინდდარიიყოსსაამო,გინდაავდარისაზარი,

სამოთხისსადგურსგვაგონებსმაღლობზემდგომიტაძარი.

ხან,ღრუბლითშემობურვილი,გარშემოირტყამსელვასა

დაგადაჰყურებსშორისზღვისტალღებისგროვა-ღელვასა;

ხანისარივითსხივებიდილისმზისეტყორცებიან,

თითქოსიმსაღმრთონათელსანათლითაეხორცებიან.

ხანღამითმთვარეგავსილი,თითქოსმიმსვლელიიქბინად,

თავზეედგმებაწმინდასაწმინდადიდებულგვირგვინად.დავარსკვლავებიციმავდროსდაჰფეთქენ,დასჭიკჭიკობენდაამგალობითძალთაძალსამაღლებულადამკობენ.წინუძევსბაღიხეხილის,ხელოვნადშენაკაზმისა,დაიქვეწყაროჩუხჩუხებს

წმინდისააიაზმისა.მთამწვანეზეთისხილისადაყვავილებიველისა,

საკურთხადაღმომფშვენელნიბუნებითსაკმეველისა,ჰაერსაშეაზავებენ

სამკურნალოდდამარგადადასასულდგმულოდცხოველთა

მიანიჭებენხარკადა!…მეუდაბნოედმიდიან

საქრისტიანოსყოველმხრითდაიქიჩენენსავანეს

სასოებითდაცრემლისღვრით.წიაღგახსნილიუდაბნოუჩენს,ვინცმივა,ბინასადამორწმუნეთაიზიდავს,ვითანდამატირკინასა.აქვემოსულაულუმბოთიოვანეცაქართველი

დამორჩილობისდროსავეგასთქმიადიდისახელი.დღესმოძღვარიანეტარიბერისამრავალასისა

დამეგობარიიმავდროსწინამძღვრისათანასისა.

დიდიხანია,სამშობლომანდაუტევანებითა,მაგრამგული-კიისევე

უღელავსხოლმევნებითა,როდესაცმოაგონდებამისისამშობლომამული

და,გატაცებულსოცნებით,არევითუცემსმასგული!…დამაშინსცდილობსმიეცესმარტოობასაშორსსადმე,

ბუნებისჭვრეტითგაერთოსდაგულსმიჰფინოსსიამე.

VII

ერთხელდილასიოვანეშემდგარიყომაღალსერზე

დაცრემლებინეტარებისეცემოდასპეტაკწვერზე.

ზღვადახმელიიმისთვალწინიშლებოდაედემურადდასამოთხისსიამესა

გაემსჭვალაუნებურად…დიდხანს,გრძნობამორეული,ვეღარაფრისიყომთქმელი,მხოლოდნიშნადნეტარებისმასაეპყრამაღლახელი.

თითქოსმაშინმასუნდოდაცადაქვეყნისშემყარება,რომამითიწუთიერი

გაგრძობოდანეტარება!…ამდროსმისწინ,ვითჩვენება,გამოცხადდამგზავრი-მწირი;

დაემხოდათაყვანისცა,

მოარიდაგანზრახპირი.შეკრთაუცებიოვანე

დაუთხრამასბერძნულენით:“ვინხარ,შვილო?ანრასამთხოვ?

მიპასუხეგამოჩენით!”-“შენსალოცვა-კურთხევასა!”მამაშვილურ-მეგობრულად

უპასუხაიოვანესმაშინმწირმატკბილ-ქართულად.

ქართულლექსისგაგონებამიოვანეააჩქარა,

ტანშირაღაცუნებურმაჟრუანტელმადაუარა.

მივარდადახელისტაცა,ააყენადაჩქარებით;

რომშეხედა,უფროშეკრთა,მიაჩერდაგაშტერებით…

აკვირვებდაულოდნელიჩვენებადასანახავი:

იმგლახაკისსამოსელშიიცნოთორნიკერისთავი.

კარიმეორე

I

ვინსვაბოლომდეამსოფლისსიტკბოებისაფიალი?

ვისარუნახავსმისბედისწაღმა-უკუღმატრიალი?…

ბერძნებსაცჰქონდათერთიდრო…საქვეყნოდიყვენქებული,სწავლითდამეცნიერებითბევრგვარადაყვავებული.

ცხოვრებისკანონსუდებდენსხვადასხვაქვეყნისერებსა,საუპატიოსართმევდენ

მათზეცუდმზრახველმტერებსა.ვინიფიქრებდაიმდროშიამხალხისდამცირებასაისე,რომმითმოღებოდაბოლომათნეტარებასა?

ერთჭირსა,კარზემიმდგარსა,სხვაცბევრიწაეკიდება!…

სხვადასხვაჭირმაბერძნებისდაცარაძველიდიდება,დაართუგარეშემტერი,შინაურებიცჰბრიყვობენ:

ჰგლეჯენმასნაწილ-ნაწილადდაერთმანეთშიიყოფენ!ბოლოს-კიერთმამათგანმა

სულერთადმოჰხვიახელი:ისიყოსპარსთამმართველი,სკლიაროსერქვასახელი.

თითქმისბრუსამდემოადგა,ხმელეთითგზებისშემკვრელი,დაკონსტანტინესქალაქისარისაღებისმსურველი.წინვეღარავინუდგებამოჯანყისძლიერებასა;დაელისდედაქალაქიციმისგანაოხრებასა.

იჩაგვრისმცირეწლოვანიკონსტანტინედაბასილი,დედამათსთეოფანიას

ჭმუნვითაქვსგულიავსილი.დაღონდაპარაკიმემონ,კარისკაცებშიპირველი

და,ერთადდედოფალთანა,ბიზანტიისამმართველი.დარბაისლებიცშეყრილან,გადუწყვეტიაყველასა,

რომთვითონთავსვერიხსნიან,დაარცელიანშველასა;დაუპირებენისევე

სკლიაროსსშევედრებასა,რომნუინებებსამქვეყნისუწყალოდაოხრებასა!…მაგრამწამოდგაამადროსმოხუცისევისტოფორი,

რომელსაცდარბაისლებშიარჰყავდაჭკუითთანსწორი;მითყურადღებაკრებულისმიიპყროანაზდეულად

დამოჰყვა,რასაცჰფიქრობდა,

მჭევრმეტყველებითჩვეულად:

II

“ზეცადაჰყურებსქვეყანასთვალითალმობიერითა;

გამოსცდის,გამოაბრძმედებსჭირითამრავალფერითა.

დაამისათვისარგვმართებსწარკვეთასასოებისა;

კუბოსკარამდემძებნელიჩვენუნდავიყოთშვებისა.გულგატეხილიყოველიმოღალატეათავისა,

უარმყოფელისჯულისამისივესაესავისა.

მაკვირვებს,დარბაისლებო,

დაცემაჩვენისულისა!აბა,რავნახეთნიშანი

სამეფოსდასასრულისა?როგორდაანგრევსაწღმერთი

ქრისტიანობისბუდესაისე,რომსაბოლოოდაც

აღარაძლევდესზღუდესა?თუბიზანტიააქამდე

სხვაქვეყნებსსცემდანათელსა,არდავიჯერებ,რომახლა

თვითონჩავარდესისბნელსა!…ბევრიშესწირამანმსხვერპლი

ქრისტიანობისსახელსადავერგასწირავსმასღმერთი:გამოუგზავნისდამხსნელსა!

მეტყვით:“სადარის?ვინარის?რომელიკუთხექვეყნისა,

რომგვქონდესმისგანიმედიდახმარებისდადახსნისა?”თქვენციცით,არისქვეყანა,

მპყრობელიქრისტესსჯულისა,საქვეყნოდდამნახვებელიქვეყნიურსასწაულისა,

მოყვრულადმოყვრისმიმღები,მტრისადამცემიზარისა,

პირველმეომრადცნობილიდღესქრისტესწმინდაჯვარისა.

საქართველოაესმხარე,წილხვედრიღვთისადედისა!…

ჭირშიმაგარსაარუყვარსსუსტადმოდრეკაქედისა!…ამქვეყნისმეფესმივმართოთ,დიდდავითსკუროპალატსა,დაისგადუხდისსკლიაროსს

ამაჯანყება-ღალატსა!”როგორცრომბნელსაღამესამთვარეგამოჩნდესუეცრად

დაგაანათოსმიდამოსხივებისფენითვერცხლისფრად,

ისექართლისახსენებამგამოაფხიზლაკრებულიდააღუბეჭდაიმედით

მათსახეშეწუხებული…დამოახსენესდედოფალს:

-“ერთხმადთანახმავხდებითო:მიჰმართეთქართველმეფესადანუღაშესწუხდებითო!..ისეთიწიგნიმისწერეთ,

რომმითმოულბოთგულიო,დასაკადრისიცგაგზავნეთ

იმასთანმოციქულიო,

რომჩვენისქვეყნისცოდნაშიისიყოსუკეთესიო

დათანაცკარგადესმოდესმასსაქართველოსწესიო!”ასეარჩიესდაერთხმად

მიჰმართესსევისტოფორსა,მაგრამისამგვარარჩევანს

გულწრფელადიჭერდაშორსა,რადგანმასეგულებოდასხვავინმესაუკეთესო,დაშეევედრაკრებულსა:

-“გთხოვთმომისმინოთაწესო:ათონისმთაზეააგეს

ტაძარინათლისმცემლისა;იქორიწმინდაბერია,

მთხეველიწმინდაცრემლისა.ულუმბოსავეგაითქვა

მათისიწმინდისსახელი;არასვენებდენ:დღითიდღეემატებოდათმნახველი;

მაშინმიჰმართესმთაწმინდას,დააგდესძველისავანე;

ერთიათორნიკ-ქართველი,მეორე-დიდ-იოვანე.ერისკაცობისდროსავე

ყოფილანსახელგანთქმულნიდაჯერაცარიქნებიან

მათმხარესდავიწყებულნი.მოვიხმოთერთიმათგანი,ვაკისროთმოციქულობა,

რომმეფესსრულადგადასცესესჩვენიჭირნახულობა;

რომთქვენსაბრძნულსაწერილსასიტყვითაცბევრიდაურთოს

დაქრისტესერისგამოხსნისსურვილიგულშიაუნთოს!…მალეგავგზავნოთ,სიჩქარით,

რომდღედაღამეიაროს,დამანამ,როგორციქნება,

ჩვენგავუმკლავდეთსკლიაროსს!”ესრჩევაერთხმადმიიღეს.მთქმელსასწირავდენქებასა

დამაშინათვეშეუდგენამსაქმისასრულებასა.

III

ხმაგავარდნილამთელქართლში:ჯარებსაგროვებსმეფეო

ბერძნებისმისაშველებლად,სიკეთე-მოიეფეო.

ათონითდაბრუნებული,თორნიკემოციქულობსოდა“ორივხელითიჭმება

ქადა,თუგულიგულობსო”…დღესგამოჩნდება,ვინცარის

ვაჟკაციჩვენთაგანიო!ამაზეკარგირადგინდაბურთიდამოედანიო?…ისარ-კაპარჭიმომართეს,

ხმალსჰლესენ,ფარსაჰფერავენ;მათთვისსამგზავროდქალებიტანისამოსებსჰკერავენ…

ჯოჯიკ-მთავარისთანხმობითესუთქვამსგამრეკელსაო:

“თორნიკეთუარგვესარდლა,ხმალსარმოვკიდებთხელსაო!წაგვიძღვესძველიარწივი,

ჩვენმივყვეთშევარდნულადო,ფიცხელიომიავტეხოთ,საქებიადრინდულადო!”

ხალხიცამაზრზედამდგარა,მასვესთხოვსკუროპალატსა,და,ვინციურჩებს,იცოდეს,მასშესწამებენღალატსა.

მაგრამთვითონვეთორნიკეგაკერპდა…რადგანბერია,ესარჩევანიროგორღაცმეტადშორსდაუჭერია.

თვითონსარდლებიცმისულანიმასთანმეფისთანხმობითდაუთხოვნიათსარდლობაამხანაგობითდაძმობით.მოხუციცამისმნახველითუმცა-კიაღელვებულა,

მაგრამშეუკრავსგრძნობებიდაისევგასალებულა.ორბელიძედაჯოჯიკიორივეგააწბილაო

დაგამრეკელსაცესუთხრა:“ძმაო,ნუმირჩევტყვილაო:

ვერავასრულებთქვენსთხოვნას,გულმკვდარივამბობვარსაო!აწვეღარგავცვლიფარ-ხმალზექრისტესხატსადაჯვარსაო!აღთქმასნუგამატეხინებთ,ნუმაქნევინებთავსაო!..ეკლესიისგანშეკრული,

თვითვერავიხსნითავსაო…დამღვდელმთავარითუამხსნის,

იქნებამისინებაო,მაშინეგთქვენისურვილი

ჩემსგულშიცაიგზნებაო!”…არსენიიყოიმადროს

ქართველთაკათალიკოსი,პატივცემულიყველასგან,ბრძენიდაპიიტიკოსი.

გაბრძნილისაღმრთომადლითა,საეროდგაბრწყინვებული,მწიგნობართუხუცესობა

მასჰქონდამინიჭებული…ოქროპირობდამჭევრობითძლიერიმქადაგებელი

დამწვალებელთამრავალთამზამეტყველ-პასუხმგებელი.ამასმიჰმართესსაერთოდ,ამისიჰქონდათიმედი,

რადგანთორნიკესვერავინშეაგონებდამისმეტი.

IV

-“შედი,მარტოაკათალიკოსი,ნუეგულებიიქდიდკრებასა,

ჩვეულებრივადცრემლითმლოცველი,ეძლევასაღმრთონეტარებასა.

ნაბრძანებიმაქვს,სხვაარმივიღო:მარტოშენთანჰსურსდღესსაუბარი!”ესუთხრაერთბერსსახლთუხუცესმა

დაშესავალიუჩვენაკარი.შევიდაბერიფეხაკრეფილი,

მორჩილებითადადიდისკრძალვით;იქდახვდაარსენტახტზემჯდომარე,გატაცებულიფიქრითდახალვით.პირველშესვლაზევერდაინახა

კრძალვითმისულიმასთანსტუმარი.

ბოლოსშენიშნა…აკურთხამაღლითდაგადასახახელგაშლითჯვარი…წინწადგაბერი.ჯერუამბორა.

ფერდაკარგულსაგულიუძგერდა,მერეჩამოდგადაშორიახლოს

ისთავდახრილიკრძალვითგაჩერდა.კათალიკოსმაშეჰხედამაშინლმობიერებითდაგაიცინა.

-“დიდაარსმხოლოდღმერთი-უფალიაქ,ქვეყანაზე,დაცათაშინა!…

რისთვისმეკრძალვი?მომიახლოვდი,დამიჯექგვერდით,ვითმეგობარი.

დღესისევემსურსშენთანგანვაგრძო,ადრერომგვქონდა,ისსაუბარი.

შენზეარასჭრისსხვისისურვილი,არცავედრებადაარცმუქარა,

მაგრამშენთავადრაგადასწყვიტე?

ასრულებქვეყნისწადილსთუარა?”-“არშემიძლია,ყოვლადსამღვდელოვ!დაკანონებულსსურვილს,ნებასა!..

რაკიერთხელვეესესოფელიდავივიწყედაუარივყავი,

ვერგავტეხაღთქმას!…ზეცასეკუთვნისცოდვილისულიდაჩემითავი.მღვდელმონაზონსასაიქიოსკენ

უნდაეჭიროსყოველთვისთვალი!…აღარშემშვენის,რომხელმეორედ

სისხლითშევღებოჩემიფარ-ხმალი!…ღმერთმახომიცის,რომმთაწმინდიდან

არმდომებიაფეხისგადმოდგმა!შვიდდღესმირჩევდენწმინდამამებიდავერშესცვალესჩემიგულისთქმა.

თვითწინამძღვარიდაიოვანეცამაოდდაშვრენ:ვიდეგუარზე,

სანამბრძანებით,როგორცმორჩილი,არგამაგზავნესსასახლისკარზე.იქდედოფალიდარბაისლებითვნახესულერთადშეწუხებული:საქრისტიანოსკლიაროსისგანწაბილწულიდააოხრებული.

მხოლოდ-ღაქართლზემათდარჩენიათერთინუგეში…ერთიიმედი!…

დღესჩვენსხელშიაიმათიშველა,რომდავუბრუნოთწაღმავებედი!მიბრძანესმეფისმოციქულობა,არგამივიდამათთანუარი!…

ტახტსასველებდადედოფლისაგანჩამონათხევიცრემლისაღვარი.

სამაგიეროდქართლსჰპირდებიანზემოქვეყნებისდამონებასა;

მხოლოდამისთვისმედავეთანხმე

იმათსურვილსდაიმათნებასა.ეხლაკიისევუნდაგავბრუნდე,ამასმოითხოვსჩემიღირსება,

თუმცვერდავფარავ,რომსოფლისზრახვითესჩემიგულიისევივსება.

და,რასაცერთხმადჩემგანმოითხოვსდღესსამსახურსაქართველთაერი,იმასხომსხვებიცაასრულებენ?რასაჭიროაიმისთვისბერი?

განაცოტაჰყავსმეფესსარდლები?ერთსიმათთაგანსმიანდოსჯარიდამეც,თუჰნებავს,თანვიახლები,მაგრამმექნებამეხელშიჯვარიდახატიყოვლადწმინდადედისა,

როგორცმოძღვარსადაარასარდალს;სხვებმაიბრძოლონდაგამარჯვებას

მეშევთხოვცრემლითმხოლოდძალთაძალს

-“კეთილი!”ბრძანაკათალიკოსმა:“რაცადრევესთქვი,იმაზრზევეხარ!მაშ,ვითუმცროსმა,უფროსისნებარომშეასრულო,ამაზეცმზახარ?ვითკათალიკოსს,შენიბრძანების,შენცკარგადიცი,ხელთამაქვსნება;მაგრამმემაინცმსურსშეგაგონო,

რომშემცდარიაშენიგონება:ნუთუშენ,მართლა,რამეგგონიაცარიელსიტყვითღვთისადიდება?

განაღვაწლიახორციელისგანამასოფლისაკრძალვა-რიდება?დაესქვეყანაშვენებითსავსე,შემოქმედებისგამომხატველი,

ნუთუმიტომგაქვსმონიჭებული,რომჩვენისნებითავიღოთხელი?ვინცაიწუნებსთავმოყვარებით

ამმიუწვდომელდიდსაქმნილებასდაუარსაჰყოფსკანონიერსა

ბუნებისყოვლგვარმოთხოვნილებას,ისუარსაჰყოფსთვითშემოქმედსა!საბრალოარისისდაშემცდარი,რადგანარიცის,თუქვეყნიერადრადმოგვევლინაჩვენმაცხოვარი!”-“ვითარეგვენი,ღირსიარავარ,ბატონო,თქვენთანგაბაასების,

მაგრამრავქნა,რომმეცსაპასუხოდცოდვილიგულიურჩადმევსების?დაკიდევგკადრებთ:ლოცვაკარიაცოდვილისათვისსინანულისადამარტოობასადმეუდაბნოდ-გასპეტაკებამადლითსულისა!

ამასიმართლესუარსვერაჰყოფს,ვინცქრისტიანადნათელღებულა;

ამისმაგალითსქრისტემითგვაძლევს,რომორმოციდღემანიმარხულა”.

-“არა,მამაო!მაგგვარიახსნასაცალმოგვოადაშემაცდენი;მაგითიშუქიდაიჩრდილება,ჭეშმარიტებისგადმონაფენი,

ვიცით,რომქრისტემუდაბნოდდაჰყოისორმოციდღელოცვა-მარხვითა,მაგრამისიმდროსიმალოცვითაქვეყნადსაეროსაქმესჰზრახვიდა.დაროდისდარჩამეუდაბნოედ,განაამსოფელსისუარჰყოფდა?თუდადიოდადაბადდასოფლად,

ხალხისჭირსდალხინსშუაიყოფდა?..თვითონარდაჰგმოფარისევლებისგზაჯვარედინზელოცვასაქვეყნო

დანაცვლადმოგვცამოკლედსათქმელი

საყოველდღეო“მამაოჩვენო?”ასეარბრძანა:“თვინიერსაქმის,

სიტყვითილოცვა,უწყით,მკვდარარსო?დამრავალისამეტყველებითა

ვერვინგაიღებსსამოთხისკარსო?”საქმეა,მხოლოდსაქმესაჭირო,გულიცაწმინდადდაბადებული

დაქვეყნიურისკეთილზრახვებითსულისიწრფელითგაახლებული!…

ესარისმხოლოდქრისტესმოძღვრება,საქრისტიანოესარისვალი!

დავინცამატებსამაზესხვებსაცდაბნეულიაქვსმასგზადაკვალი!”-“ეგყველაკარგი,მაგრამამსოფლად

შესრულებულივისაცაქვსვალიდა,რომგააგრძოსკიდევრამ,მისთვის

არდარჩენიაღონედაძალი?!

ნუთუარასჯობსუქმადმყოფობას,გადგესუდაბნოდმმარხველ-მლოცველად

დაარგაუხდესსხვებსამასოფლადურგებტვირთადდახელისშემშლელად?

განაესჩემიუარისყოფაკერპობაარისდაუმეცრება?

მეცკარგადმესმის,რომქვეყნიურისშრომითეძლევასულსნეტარება!

ადრევაცმითქვამსდაეხლაცვამბობ,რომმეთვითონვგრძნობჩემსუძლურებას!…

დღეს,შედარებით,ბევრიმჯობია!სახალხოდვამბობამაღსარებას”.-“არა!“ხმაღვთისა-ხმაერისაო”.ხომკარგადიციესშენც,მამაო,

დღესერიგირჩევსერთხმადწინამძღვრადდაუარისთქმაარისამაო!

როდესაცასედარწმუნებული

არისრამეზეერთპირადერი,მაშინისარისგულითდასულითამაღლებულიგმირი-ძლიერი.

დღესქართველებიშენისსარდლობითჰფიქრობენმტერზეგამარჯვებასა

დაუნდამივყვეთჩვენციმათსურვილსდამოხიბლულსამათსანებასა!ჩემისიტყვებირომიგულისხმო,

ხალხისღაღადსაცდაუგდეყური!…ნუთუგამოხსნაქრისტიანობისარიყოსისევღვთისსამსახური?გასავრცელებლადქრისტიანობის

საკმაოარის,დიახაც,ჯვარი,მაგრამმისმტრებისმოსაგერებლადხშირადგვჭირდებახმალიდაფარი!…როგორცგვირგვინსამისიქმნილებისმისთვისგვნიშნავდაგანგებაქვეყნად,

რომმივემსხვერპლოთ,თავიშევსწიროთმისსადიდებასსაკურთხადდაძღვნად.

დაესძღვენიაკეთილისაქმე,ქრისტიანობისსვეტიცხოველი,დაშენც,თორნიკე,ამისსახელითისევეფარ-ხმალსმოჰკიდეხელი!..შეიბმახვილიდაგარეგნობით,დროსშესაწონად,იცვალეფერიდაგამოიხსენგანსაცდელისგანქრისტესმმოსავიბერძენთაერი!”

სთქვამღვდელთმთავარმადაგადასახამადლმინიჭებითმოხუცსაჯვარი…დამეორედღესთორნიკ-სარდალმა

კიდეცშეჰყარასაომრადჯარი.

კარიმესამე

I

“თავგასულიასკლიაროსმთავარიბარდაველიო:

ბერძნებისსისხლითშეჰღებაურჯულომმთადაველიო!

ორადგააპოსამეფო,აოხრებსნახევარსაო;

სპარსელებიდასომხებიშემოჰხვევიანგარსაო!

გრიგოლდავახტანგთანაჰყავს,ორიძმათარონელიო,

მათმიუციათმომხრებადმოჯანყისათვისხელიო.მოქისთავადიცაქარის,აფრანიკ,სომეხთგმირიო,დასაღალატოდშეუკრავთ

სუყველასერთადპირიო.გაულეწიათბერძნები,იჩაგვრისძველილომიო,

მაგრამჩვენუნდავუჩვენოთაწ-ღასხვაგვარიომიო!

შორისქვეყნითვართმოსულირჯულისთვისმეომარიო;

ხელშიგვიჭირავსფარ-ხმალი,წინგვიძღვისქრისტესჯვარიო.ჩვენვართთორმეტი-ათასი,თითოსშეგვხვდებაათიო,მაგრამრაგვიჭირს?ადრევაცგვინახავსშებმამათიო!ჰაბურთი,ჰამოედანი!..მობრძანდესბარდაველიოდაამოიგოსმანჩვენგანიმისისისხლიძველიო!

სიკვდილიანგამარჯვება!..ვინცთავიდაიშუროსო;

დედაშეირთოსმანცოლად,ლეჩაქიდაიხუროსო!..”

II

მცირეაზიას,ჰალისისპირად,ერთიხანიაბანაკადმდგარი,

ასეიმღერისგუნდადდაგუნდადშეუპოვარიქართველთაჯარი.მათიგუგუნი,მათიკიჟინი

ზეეფინებაირგვლივმთადაბარს,დაესეყველაეკლადდაისრადგულშიესობასკლიაროსისჯარს.კბილებსილესავსბრაზმორეული,არცდღე,არცღამეაღარაქვსძილი,

მაგრამრასიზამს?მარჯვედროსეძებსმათშესაბმელადსკლიაროსფრთხილი.ქართველიჯარისვაგლახადშებმასგამოცდილებასარდალსაფიქრებსდავეღარჰბედავსთვითონიერიშს,დახვდომაუნდა…ამაგრებსსაფრებს.

უნდა,რომჯარიმანმიიტყუოსიმსიმაგრეშიდაიქებრძოლოს:

თუარამხერხით,ისესხვაგვარად,ისარმოელისკეთილსაბოლოს;

დასაკენწლავადგუნდადდაგუნდადწასატყუებლადაგზავნისჯარებს,დაგანზრახულადთვითონვეაღებსმტრისშესასვლელადბანაკისკარებს.

მაგრამთორნიკეგამოცდილია:არმოტყუვდებაამგვარიმახით,მათვეუპირობსგამოტყუებას

სხვაგვარიხერხითდასულსხვასახით.იქქართველებთანლაშქრადვეიყოდასავლეთელიბერძნებისჯარიდა,რომთორნიკესემონებოდენ,მათმოსდიოდათამაზეჯავრი…ასეამბობდენმათისარდლები:

“მართლაცრომღმერთიჩვენგვიწყრებაო:მთავარსარდლობაქართველსუჭირავს,

ესარისბერძნისდამცირებაო!”ესსცნოთორნიკემ,ჯერგაიღიმა,რაღაცსხვაფიქრმამასგაუელვა,მერეშეჭმუხნარისხვითწარბები,აინთოსახე,მთლადაიღელვა

დასთქვა:“მოვსულვართშორისქვეყნიდანმოსახმარებლადკეთილად,ძმურად

დაესენიკიპასუხსგვაძლევენბატონობითადამედიდურად?!

დიდიხანია,რაცჩემბრძანებასაღარუგდებენბერძნებიყურსა

დაარადჰხდიან,თქვენცჰხედავთ,ძმებო,ჩვენსერთგულებასდასამსახურსა!მაშ,თუასეა,აღარგვაქვსბრალი,

გულთამხილავო,შენჰხედავ,ღმერთო,რომუმიზეზოდშემომწყრალხალხთან

აღარაგვაქვსრააწჩვენსაერთო!”სთქვადაუბრძანაჯარსამხედრება,საქართველოსკენუკანგაბრუნდა;ამითბერძნებიმარტოდაჰყარადამიაყარამათქვადაგუნდა…ესამბავირომშეიტყვესმტრებმა,დააგდესმყისვემათისიმაგრე,გამოვიდენდაყოველისმხრითაბერძნებისჯარიშემოჰკრესგარე;მისვლისუმალვეასტეხესბრძოლა,

რადგანსაგულესჰქონდათმათგულიმით,რომბერძნებიქართველებისგანდარჩენილიყვნენმიტოვებული.

რაღაგზაჰქონდათ?მაშინბერძნებმაცფარ-ხმალსმოჰკიდესსაომრადხელი,თუმცა-კიგრძნობდენ,რომგამარჯვება

იმათთვისიყომეტადრამძნელი;აღარუნდოდათშერცხვენილიყვნენ:

თავიშესწირეს,ჰბრძოდენგმირულად,სანამურიცხვმადაუთვალავმამტერმაარსძლიაისინისრულად.

დამარცხდენ,თუმცკიხელცარიელიარდარჩენიანარცისინიმტრებს:რიცხვიარააქვსსპარსელებისა

დათანსომხებისდაჭრილებსდამკვდრებს!…მაგრამსკლიაროსამგამარჯვებასრადგანაცასთვლისუკანასკნელად

დავერვისჰხედავსაწმისსურვილისმოწინააღმდეგ-ხელისშემშლელად,დღესასწაულობს:გრძნობამორეულს

უდროოდათრობსმეტისიამედალხინსეძლევაგულდამშვიდებითგაუსხლეტელადისმთელიღამე.ის-კიარიცის,რომიქვე,სერზე,

სდგასთორნიკმისგანდავიწყებული;დაჰმზერსმტრისბანაკსდასარდლებიცა

იქვეჰყავსგარეშემოხვეული.სხვადასხვარჩევასაძლევსსარდლებსა,მათ-მათშესაფერსთვითოეულად,დასახვალიოდჯარებსამზადებს

მტრისშესაბმელად,ჯერ-კიფარულად.-“ახლახომჰხედავთ,თურასნიშნავდა

ბერძნებთანშუღლიდამოშორება?თუარამხერხით,სხვებრარშეგვეძლო

სომხისსარდლებისჩვენმოღორება.არდააგდებდენსაფრებსდაბრძოლასარდაგვიწყებდენველზეგაშლილად;და,თუპირიქითმივვარდებოდით,დაგვამარცხებდენმაშინადვილად.

მაგრამ,მადლობაყოვლისშემძლებელს!ასრულდაჩემიგანზრახულები:

ვგონებ,რომვეღარგაგვიმაგრდენხვალამგაშლილველზედაღალულები!”…თუმცშეგვიძლიანთავზედავესხათახლაც;ესჩვენთვისსულადვილია,

მაგრამრადგანაცარმოელიან,ესღალატსაჰგავსდასირცხვილია.გვიჯობსმივადგეთგამოცხადებითისე,როგორცრომვაჟკაცთწესია,

დაუკუღმართადნუმოვმკითიმას,რაცძველებსწაღმადაუთესია!”

ასეამბობდამოხუცებული,აწყობდარაზმებს,ჯარსაფრთხილებდა;სარდლებსსხვადასხვამხრითაგზავნიდა

დაჯარსაცთვითონუნაწილებდა.-“შენგანდავიწყებჯერ,ჯავშანიძე:ომისველზეხარდაბერებული,

გამოცდილიხარდა,რათქმაუნდა,ზომასდაიჭერსეგშენიგული.შენებრჭაღარაათასიკაციამოირჩიე,შეკრიბეჯარი,

მათწინწაუძეღდასაიდუმლოდმიდი,აიღემტრებისსაფარი!და,როდესაცაქომიატყდება,

თქვენარგექნებათმონაწილობა:უჩინრადუნდაიმალებოდეთ…არვინგაბედოსმასზეცილობა!

რაცუნდამოხდესაქ,თქვენმაინციქ

ჩუმადიყავით…არვინაჩქარდეს,რომსურვილისგანგატაცებულისერთიისარიცარგადმოვარდეს.მხოლოდ,როდესაცუკუქცეული

ისევმოსძებნისსაფარსმტრისჯარი,მოულოდნელადმაშინიქდახვდითდაგრგვინვითმეხადდაეცითზარი!

შენვეგაგზავნეჩუმადკაცებიჰალისისპირად;თუმოახერხონ,რაცხიდებია,სუყველაერთად

ქვეშიდანისეთგვარადდახერხონ,რომზედშემდგარილაშქრისსიმძიმე

მომეტებულივერაიტანონ,ჩასტყდენჰალისისმდინარეწყალშიდამტრისაჯარიცთანჩაიტანონ!…-აწ,ორბელიძევ,შენუნდაგითხრა,მოწინავეხარრადგანსარდალი

დასუყოველთვისშენგანატყდებაომისაცეცხლიდაბრძოლისალი…

ოთხიათასკაცს,სულახალგაზრდებს,თავგამეტებულს,წინწაუძეხი;გრიგალ-ქარივითჩამოუქროლედაშენებურადდაეციმეხი!…

მემარჯვნესარდლადგამრეკელია,მემარცხნედ-ლომკაცსავარსამიძე,

თითოსსამ-სამიათასიკაციახლავთ,არიანომისსიმტკიცე.

დადანარჩენიათასიკაციაქვედარჩებაჩემთანამხლებლად;

ჯოჯიკიარისმათიუფროსი,გაჭირვებისდროსმისაშველებლად.როდესაცატყდესპირველადომიდაგაიმართოსისრითაბრძოლა,გაიფანტენით,თორემძნელია

შეჯგუფებულადმტრებზედმიწოლა.დაშემდეგშიკი,ხელჩართულომში,შეერთებულადუნდაიბრძოლოთ.

მხოლოდგუნდ-გუნდადდაჰყავითჯარი,რომერთმანეთსაგამოუნაცვლოთ.ძველისაფრისადამდინარისკენნუდაუდგებით,გზებიდაუგდეთდასხვაგანკიმათყოველიკუთხითუნდადაუხვდეთდაგაუმაგრდეთ!მეტსარასგეტყვით!..რასაჭიროამომეტებულისიტყვადარჩევა?აქშეგეწიოსთწმინდაგიორგი

დამაღლითღმერთმამოგცეთკურთხევა!”ესსთქვათორნიკემდაგაისტუმრასარდლებიჯარისმოსამზადებლად

დათვითონ-კიიქდარჩასულმარტოდმლოცველადღვთისადამადიდებლად.

III

ვითაეთერიმზეთუნახავი,საყვარლისმლოდე,თრთისდაკანკალებს,სახესვარდისფრადიღებავსგრძნობითდაიელვარებსსურვილითთვალებს,ისეგანთიადსცისკრისვარსკვლავილაჟვარდცაზედაკაშკაშითთრთოდადაფერმიხდილადნათელძლიერი

მზისაამოსვლასეშხითშესტრფოდა.თითქოსქვეყანაც,მითმოხიბლული,გამსჭვალულიყომისისთანგრძნობით

დაუგალობდაციურნანინასსაიდუმლოდაუცნაურგზნობით.სუნნელთამფენიდილისნიავი,

ბალახთბიბინი,ფოთოლთშრიალი

ბანსააძლევდენღვთიურსნანინასდაათანხმებდამათძალთაძალი.

ციურინიჭისმისაღებელადვარდმაკოკობმათავიახარა;

ცრემლადდაეცაგულზემანანა,ააელფერადაგაახარა!…

თურმებულბულიცამასუცდიდა:თავისებურადიწყომანსტვენა,თითქოსუნდოდამითმოეტანა

ცოდვილქვეყნისთვისკურთხევაზენა.მაგრამამადროსსაზარელისხმით

უცბადრაღაცამდაიგრიალადამითსიხარბემჯოჯოხეთისამ

გამოაჩინაბოროტიძალა:შეიქმნაბუკის,საყვირისცემა,

ატყდაჭიჭყინიზურნისსაზარი…აჰა,გათენდადაემზადება

სისხლისსათხევლადორივეჯარი!

IV

მაღლითბრძოლისველს,როგორცხელისგულს,ისედაჰყურებსმთავარსარდალი;

წაღმა,უკუღმა,მარჯვნივთუმარცხნივ,ყოველიმხრისკენსჭრისმისითვალი.მოწინავეჯარს,ტურფადდარაზმულს,

ოთხიათასსადაჰყურებსჭაბუკს,მხოლოდიმწამისმომლოდინესა,

როდესაცდაჰკვრენნაღარასდაბუკს.ფარ-ხმალითხელში,გახურვებულებსძლივს-ღაუჭერენთავსბედაურებს:ჭიხვინ-ხვიხვინით,ტორებისცემით,ძუა-ფაფარშლითაცქვეტენყურებს.თითქოსიმათაცსულიმიუდისთ,

რომმიიტანონთანიერიში,

და,როგორციმათმხედრებისგულში,ისეარციმათგულშიაშიში.

თავშიუდგიარაზმსორბელიძე,ჯერახალგაზრდაგმირისარდალი,დაიმანიცის,თუროდისატყდესბრძოლისაცეცხლიდაომისალი.

შორსმათგან,მარჯვნივ,ქვეითიჯარითმოფენილიამთლადტყედაველი;

საფარშიაჯენსშორ-შორგაფანტვით,მტრისასამიზნოდ,მათგამრეკელი.

დამარცხნივ,სადაცშფოთვით,ღრიალითმიექანებაჰალის-მდინარე,

სავარსამიძისდამდგარაჯარი,ფარ-ხმალ,ჯაჭვ-ჯავშან,შუბ-მოელვარე.

ჯავშანიძე-კიმხოლოდ-ღაერთიაღარსადასჩანს,აქარსადარი:წინაღამითვემანსაიდუმლოდ

აიღოჩუმადმტრისასაფარი.სკლიაროსიცაამხედრებულა,

მტრისდასახვედრადამხედრებსდიდჯარს,ცხენსმიაჭენებსხანაქ,თუხანიქდაჯარასავითდატრიალებსგარს.

მარჯვნივაყენებსბაგრატთარონელს,მარცხენამხარესმისვეძმასგრიგოლს,

დაარჰგონიათ,თუშეხვდებიანისინითავისთანასწორსდატოლს.დაორბელიძისსაპირდაპიროდთვითაფრანიკეგამოსულია…

წვერ-ულვაშსიგლეჯს,მეტისსიფიცხითალმურიასდის…გულმოსულია:

“როგორთუასემცირემხედრობით,ასეთავხედადჩემზემოდისო?სიკვდილისაგანატროებული,

მძებნელიარის,სწორედ,ლოდისო!”

წინაომებშიგათამამებულსმარჯვეცხენოსანსპარსელებისჯარსსიტყვითამხნევებსმოქისთავადი

დათანუქადისმდიდრულსაჩუქარს.იმათაცნიშნადშეუპოვრობისგანთიადისადაჰკრესსაჰარი,

მაგრამქართველთამისსაპასუხოდგადუშხუილესმაღლითისარი.

ისიყომარჯვნითგამრეკელისგანსამოციქულოდგამონატყორცი;

მასთანვემოჰყვენსხვებისისრებიც,გულისგამპობიდაგასაოცი.

ააგესფარი,მომართესმშვილდი,პასუხსაძლევენსომხებიცისრითდაგაიმართაძლიერიბრძოლა

ყოველისკუთხითდაორივესმხრით.უანგარიშოდაუთვალავი

მოდისისარი,ვითსეტყვაცისა…ჯერსიჩუმეა…მხოლოდხანდახანკვნესამოისმისდაჭრილკაცისა.

გახურდაბრძოლა…გრძელდებაომი,ხანაქდახანიქსისხლიიღვრება…აჰა,ამოდისმხიარულადმზეც!მომაკვდავთკვნესაარეყურება.თითქოსესიყოდანიშნულიდრო:აქორბელიძემიშიშვლახმალი,

ჯარსმიუბრუნდადამხიარულადმათგადაავლონუგეშისთვალი.

მიუხვდენსარდალსგულისპასუხსამხედრები,სიტყვააღარაცალეს:იშიშვლესმათაცბასრიმახვილიდამზისსხივებზეააპრიალეს.

დასძახესყველამერთხმად:“ჰკამაგას!”დეზიჰკრესცხენებსდაგააქანეს

პირდაპირ,ჯიქურსპარსელებისკენდაიერიშიზედმიიტანეს.

მაგრადდაუხვდამათაფრანიკე,ლომი,სასისხლოდგააფთრებული,

დაშეაგებაცხენოსანთჯარი,ფარმომართებითმომზადებული.

დასცესკიჟინიდაგაიშალენსახელდახელოდტრიალმინდორზე:

ზოგანიბრძვიანერთად,ჯგუფ-ჯგუფადდაზოგანერთიმიდისმისსწორზე.

კიჟინა,კვნესა,წყევა,მუქარადაჩახაჩუხისხმაგულსაზარიარეულიადაფეხითგააქვთ

ცხენებსდაჭრილიდაცოცხალმკვდარი.აგერმხედარმა,შავითმოსილმა,გამოახტუნამერანიმინდვრად;

შეათამაშაჰაერშიხმალი

დადაიძახათანმედიდურად:-“სადხარ?გამოდი,ნუიმალები,

თურომგულსგერჩის,ორბელიძეო!აფრანიკმქვიან!შენისთანები,იცოდე,ბევრიდავამიწეო!..გამიგონიამეცშენიქება,

განთქმულიარისშენიხმალიო,მაგრამაწუნდაგასინჯოჩემიცსიკისკასედამკლავისძალიო!ჩვენორშიუნდაერთიდაერთიმოკვდეს,გათავდესმითიომიო!ნუღარგვიანობ!გელი,გამოდი,

თუამპირობისშენცხარმდომიო!”ხმალსისხლიანი,თავზეჩაფხუტითთეთრცხენზეიჯდაერთიმხედარი,რომელგუნდშიაცშევარდებოდა,მასთანმიჰქონდამეხიდაზარი.

თვითორბელიძეიყოესგმირი…ახალგუნდსმკაცრადრომშეუძახა,

მაშინმოესმააფრანიკისხმადასიხარულმაააცახცახა.

მისისურვილიცთურმეისიყო,რომაფრანიკესსადმეშეჰყროდა:

იმასეძებდადააქეთ-იქითსხვადასხვარაზმშიმიჰქრი-მოჰქროდა.

თავიმოსწიაგაქანებულცხენს,ყალყზეშემდგარიმოატრიალა,

ასკუპა,ჯიქურგამოაქანა,მივარდა,ბევრიაღარაცალა

დაუპასუხა:-“გმირსარშეჰშვენისდაჩემებადათავისქებაო!აჰაბურთიდაჰამოედანი,

მზადავარ,გახლდესთქვენინებაო!”მოღუნესმშვილდი,მოსდვესსაცერე

დაერთმანეთსასტყორცნესისარი,მაგრამორივემსწორისსიმარდით

მასმიაგებესმათ-მათიფარი,დააიცილესმითიფინთიხი,

გულისგამპობი,ხორცისმომწყვლელი,მერეგადიგდესმშვილდებიმხარზედახმლებსმოავლესსაომრადხელი.

მათიფარგებადაკენწლაობა,სიჩქარითელვაგასაკვირვალი,

მოჩხუბართმხოლოდბრაზსუმატებდადაედებოდათთანდათანალი.

მოსწყინდათფარიდაუკუაგდეს,დაადგენორივმარტოშიშველხმალს;თავიგადასდვესმათსასიკვდილოდ,

აღარიზოგვენღონესადაძალს.მიაგდოცხენიჯერორბელიძემ,

ხმალიპირდაპირშუბლშიუსწორა,

მაგრამდეზიჰკრამხედარმაშავცხენს,განზეგაუხტადააიშორა.ხმალმაჰაერშიგაიშხუილა:

წახდამოქნევადამკლავისძალა…დახელმეორედხმლისმომარჯვება

მოპირდაპირემაღარაცალა:თვითონმოაგდოზედაფრანიკმამისიმერანი,მკვირცხლი,ფეხმალი,მაგრამმოქნეულხმალსორბელიძემ

ქვემოდანაჰკრათავისიხმალიდამარილივითგადაუმტვრია.შეკრთააფრანიკ!…დაეცაზარიდაარიცოდა,თურაღაექნა:

იდგაუძრავად,ვითცოცხალ-მკვდარი.გმირთაწესიალმობიერება:

წყრომაგულისაქართველსდაუცხრა,ხმალიჩააგოისევქარქაშში,

ჩამოეცალადაასეუთხრა:-“ნუგეშინია!ხმლიანიუხმლოსრომშეგეჭიდო,არმეკადრება,მხოლოდთანასწორიარაღითაშენიდაჩაგვრამემენატრება!და,აბაეხლანუღავუდგებით

ჩვენერთმანეთსაასეშორი-შორს.აწსასიკვდილოდუნდაშევებათ,ხელიმოვკიდოთორივემორორს!”მაგრამაფრანიკყურსაღარუგდებს,მარდად,უეცრადზურგიუჩვენა:დეზიჰკრამერანს,მიატრიალა,ერთიშეჰკივლადაგააჭენა.რანახაჯარმამათისარდალიგაქცეულიდაშეშინებული,

თვალიწაუხდადაზაფრანაცემსუნებლიეთადგაუტყდაგული;

შესწყვიტაომიდაგაექანა,გონსვერმოსული,უცბადდამფრთხალი

იქითკენ,სითაცშავსაბედაურსმიაქანებდამათისარდალი.

“ჰკამაგას,აბა,არგაუშვათო!”შეჰკივლაგმირმამაშინქართველებს,

დაიგრიალაცხენოსანჯარმადაგამოუდგასომეხ-სპარსელებს.მირბისაფრანიკთავისიჯარით,მირბისდაუკანარიხედება;

მასორბელიძემისდევსჯარითვე,მისდევს,თანდათანცეცხლიედება.

დაუახლოვდაუკანაჯარი,უნდადაეცესთავზე,ვითზვავი,

მაგრამაქწინამგადაუხვიადახეობაშიამოჰყოთავი.

მდევრებიმაინცარეშვებიან,

ქვესკნელშიაც-კიჩაჰყვებიანთან:თანშეჰყვენერთადიმხეობაშიდამიიმალენ…აღარასჩანან…

თურმეიქვერაგსკლიაროს-სარდალსსხვაჯარიჰყავდაჩასაფრებულიდაქართველებიშეტყუებული

დაემწყვდენ,დარჩენგარშემორტყმული.რაღაგზაჰქონდათ?…დაიქვეითეს.ამოესაფრენთავ-თავისცხენებს;იბრძვიან,მაგრამიციან,რომმათმტერიკაიდღესარგაუთენებს.

Vროგორცისარი,იმხეობიდან

გამოხტაცხენიამდროსუეცრად…ხტისდაჭიხვინებს,ძუა-ფაფარსშლის,გარბის,გამორბისმარტოკამინდვრად.

ხანყურებსაცქვეტს,ხანმიწასსუნავს,თითქოსდაეძებსმისპატრონმხედარს,

დაიმისგამოასეხვიხვინებს,რომვერსადჰხედავსვერცცოცხალს,ვერცმკვდარს.

ამუპატრონოცხენისდანახვათორნიკესდარჩამეტადსაწყენად,რადგანაციცნომანმაშინათვეისორბელიძისბედაურცხენად.

“ვეჰ!-დაიყვირა-ცუდნიშანსვხედავ,ამასარუნდაბევრიფიციო:

საფრთხეშიარისდაგანსაცდელშიცხენოსანთჯარი,სწორედვიციო!”დაუთხრაჯოჯიკს:-ახლაშენიცი,შავიდღეებისშენხარგმირიო:

“ძმაძმისათვისო,ამდღისათვისო”,გაგვიადვილეგასაჭირიო!”

მოახტაჯოჯიკმაშინბედაურს,

მასთანაცმთელიიმისიჯარი,დადაექანენდაღმამინდვრისკენგრიალით,როგორცგრიგალიქარი.დასცესკიჟინასაოცარისხმით,მიწასგააკრესბედაურებიდამიეშურენხეობისაკენ

მტრისსისხლისმნდომნი,გაუმაძღრები.შორითმოესმათქართველთკიჟინა:

იცნესჯოჯიკისხმადაიამათ,იმედმასიმხნეგაუორკეცათ

დაბრძოლაიწყესუფროთამამად.გაახლდაომი.შეკრთასკლიაროს,

უგზავნისშიკრიკსმაშინთარონლებს,რომმოახმარონქვეითიჯარი,ჯოჯიკისაგანშეშინებულებს.

დააგდესორთავბრძოლისადგილიდამოაშურესანაზდეულად,

ალყადშემოკრესქართველიჯარი,ჩაიმწყვდიესრაიწროშისრულად;დაარეჭვობდენაწგამარჯვებას:

ხერხისდარიცხვისჰქონდათიმედი,მაგრამუკუღმაგადუტრიალდათმოულოდნელადიმათაცბედი:

კვალშიმისდიაგაბრუნებულჯარსდათანვემიჰყვამათგამრეკელი,-ტყვილაარერქვამასმეტსახელად

“შავიკლდისმელადამიწისმგელი”.შეატყობინასავარსამიძეს,

სადაციბრძოდამტერი,უჩვენადა,რაცდღემაშინქართველებსადგათ,

მტრისჯარსიგივედღედააყენა:შემოჰკრესირგვლივდაორცეცხლშუაგამომწყვდეულიდარჩამტრისჯარი…

გზაარეულებსყოველიკუთხით

თავზეატყდებათმეხიდაზარი.აივსოხევიმკვდრებით…დაგუბდაბლომადაქდაიქსისხლისაღვარი

და,თავისშველარომვისმეჰსურდეს,გასაქცევიგზაცაღარსადარი!

მაშინგაჰხედაშორითთორნიკემდასთქვა:-“გაერთდა,ვხედავ,ბრძოლაო!

სწორედახლაამათთვისსაჭიროგამოცდილსარდლისთანმიყოლაო!”

მოაყვანინაბერკვიცი,შეჯდა,მიეშურებასადაცომია;

სიბერეახლავს,მაგრამჯერკიდევგულითჭაბუკი,სიმხნითლომია.ომირომნახა,გულსგადეყარა,არდარჩაბედისუმადურადა

დაგაიელვაზედიზედმტრებზემისმამახვილმაძველებურადა.

შემოურბინაჯარსირგვლივგმირმა,სარდლებსგადასცამისიბრძანება:

“გზასნუშეუკრავთგაჭირვებულებს,დეე,გაიქცენ,მიეცითნება!”

დაგზაგაუხსნესდასავლეთისკენ,გაუკეთესრაგანზრახვითკარი;

დამხოლოდსამისკუთხიდანმკაცრადმტერსაწვებოდაქართველიჯარი.იბრუნესპირიდასავლეთისკენ

მტრებმა,გაქცევაერთადიკადრესდამიაშურესისევძველსაფარს,

ძველსასიმტკიცესდაძველსიმაგრეს.მაგრამროდესაცმიუახლოვდენ,“ვაი”-ზე,“უი”მეტიდაერთოთ.იქჯავშანიძედაუხვდათჯარით

დაესნუგეშიცსრულადწაერთოთ.დაჰყარესიქვემათიფარ-ხმალი,

ვეღარგაუძლესამდენსიმწარეს,ერთიცდასძახეს:“თავსვუშველოთო!”

დამიაშურესჰალის-მდინარეს.შეცვივდენხიდზე-ჩაუტყდათხიდი:ჩაცვივდენწყალშიკისრა-კისრითა,ზოგიდაიხრჩოდაზოგსნაპირზე

უწყალოდჰხოცდენხმლითდაისრითა.მოისრაჯარი…გადარჩამხოლოდ

თვითსკლიაროსიმცირემხედრობითდაგაეშურაბაღდადისაკენ,სასომიხდილიუბედურობით.

VI

გათავდაომი…კიდეცდაღამდა,ბნელმამოჰფინაისარემარე;

შესწყდაკიჟინადაიმისნაცვლად

კვნესამოისმისაქა-იქმწარე.ზოგიწყალსჰნატრობსსიკვდილისწინეთ,

ზოგიშველასდაშემწეობასა,ზოგიბედსჰყვედრისდატანჯვითამბობს,

რომსიკვდილისჯობსიმისყოფასა.-ისინი,ვინცრომერთწუთისწინეთმხეცივითსისხლითვერასძღებოდენ,ახლა,იმკვნესასრომყურსუგდებდენ,

იმათიცოდვითიდაგებოდენ.უნდოდათშველა,მაგრამ,სიბნელითრომვერჰხედავდენაქვეღარაფერს,

ერთადარეულ-დარეულებშივეღარარჩევდენმოყვარესდამტერს!ბრძანათორნიკემ:-“გაურჩეველად,ქართველიიყოს,გინდასპარსელი,გინდაბერძენი,გინდასომეხი,

სულერთნაირადმოჰკიდეთხელი!

სიკვდილიყველასათანასწორებს:თვისიანს,უცხოს,მტერსდამოყვარეს!…

ვეცადოთყველადანუდავაკლებთდაჭრილებსმოვლასდამკვდრებსსამარეს.

ნურვინგაჰბედავს,დატყვევებულებსრომმიაყენონშეურაცხყოფა!

ვაჟკაცსრომბედისხვასდაამონებს,დასატანჯავადისიცეყოფა!”ასეისურვადაიმსურვილზეუარსეტყოდამხედრობაგანა?

მხოლოდუცდიდენმთვარისამოსვლას,და,ჰა,მთვარემაცამოატანა!

ამოჰყოთავიმაღალმთისწვერითდაგადმოჰხედანაზადბრძოლისველს;

კაცისქვეყნიურსბნელსასაქმესამაღლითციურიაფენდანათელს.

გაანათადაგამოაჩინა

დასანახავიგულშესაზარი,თითქოსუნდოდაეჩვენებია

კაცისთვისბოროტნამოქმედარი.სულდაჭრილ-მკვდრებითმოფენილია

ხეობა,ღელე,ტყედამინდორი!ვისიცსიცოცხლედილასჰყვაოდა,ახლაშეიქმნალეშიდამძორი.

აგერდაჭრილი!…აგერძევსმკვდარი!…გაკვეთილიასაბრალოორად!აგერაცერთგანათასზემეტი

ზედაჰჩეხიანერთმანეთსხორად!…ამერთადგილასრასმიუზიდავსამდენისული?რაანდამატით?მხოლოდიმითი,რომორბელიძე

აქაძევსმკვდარი,ცუდად…ღალატით.მისისიკვდილითცეცხლმოდებულიმტერსქართველებიეჯახებოდენ,

ბევრსმიიძღვანდენსაიქიოსკენდათვითონაცაზეაკვდებოდენ.არვინელოდააქგადარჩენას:ერთიათსდაოცსეჩხუბებოდა

დათუჯოჯიკიარმოსწრებოდათ,მაინცვერავინგადარჩებოდა.მაგრამჯოჯიკმაიმათისისხლი

ამოიგოდაჯავრიიყარადადაამწარასკლიაროსსის,რაცერთხანღალატითმანგაიხარა!

გადაჰკრალახტიაფრანიკსთავზედ,დასცასიმწარითგარეტებული,შესდგაფეხებით,უგმირაშუბიდასასიკვდილოდგაუპოგული.

როგორცდაჭრილივეფხვი,ბაგრატიცისემიჰვარდამასბარდაველი,

მაგრამჯოჯიკმამოასწროთვალი

დაწაუჭირამასყელშიხელი.ამდროსგულდაგულწამოეპარამასუკანიდანვიღაცსპარსელი,მაგრამხელიდანგავარდახმალი,

რომდაინახაიქგამრეკელი.ამისმამოსვლამსრულადმიხადასკლიაროსისჯარსჯანიდაღონე,რადგანცთანმოჰყვასამიათასიმასმეომარისულთავმომწონე.მაშინჯოჯიკმადაგამრეკელმა

გასამაგრებლადმისცესმხარიმხარს…მაგრამამითიკიორბელიძეს

ვეღარუშველეს,მიტყუებითმკვდარს…და,აჰა,ახლაამოდენმკვდრებში

სულყველაზეძირსისგდიამკვდარი!ზურგშიარჭვიამასმტრისმახვილიდაგულზეადევსმისივეფარი…

ცოტაშორს,განზე,შავიკლდისძირშიუწვერულვაშოესვინღაარი?

თავსდაჰხვიხვინებს,ტორსსცემსმერანი,რომგააღვიძოსმისიმხედარი…მაგრამამნეტარ,საუკუნოძილს

აწვერდაუფრთხობსქვეყნადვერღარა!დედისცრემლებისმანსაპასუხოდაქბრძოლისველზესისხლიდაღვარა

დაშეასრულამითღირსეულადმამულისშვილისუკვდავივალი:

თავისსამშობლოქვეყნისხსოვნაშისამარადისოდდახუჭათვალი…ეგებსხვარამეგულდასაწვავისიკვდილისწინეთაგონდებოდა

დასასიკვდილოშხამიგულისწყლულსუფროსახმილადეკიდებოდა?ვინიცის,რადარასაიდუმლო

მანსაიქიოსთანწაიტანა?შორსსადმექართლშიდედამგამოსცნოს,

ანგულისსატრფომესგამოცანა…აგერისრისგანმთლადდაცხრილულიგდიამოხუციპირნათლადმკვდარი,

თითქოსსძინავსოდაეზმანებამასშორეულიტკბილისიზმარი…აჰა,დაჭრილიმიფორთხებულა

ბევრისწვალებითდიდხისაძირში,ჰსურსდაიყვიროს,მაგრამსაძრავიენააღარაქვსმომაკვდავსპირში.აგერსიდანღაცუცნაურისხმითგამოიძახისკვნესითდაჭრილი:

თავზეაწევანსაბრალოსმკვდრებიდაემატებამითიტკივილი.

ამდენდაჭრილისკვნესითდაოხვრითაღარსადარისაქყურთასმენა:

სომხურ,ქართული,ბერძნულ,სპარსული,არეულიასხვადასხვაენა.

გამწარებულიგამოთქმისკილოდადედააზრიერთიაქვსყველას;სწყევლიანთავისბედსდაგაჩენასდაგასაჭირშიითხოვენშველას;

მაგრამბევრსმათგანსვეღარუშველისსიკვდილისმეტივეღარაფერი,

თუმც-კიმოყვრულადეშველებიანდააღარავისაღარჰყავსმტერი.ასეგათავდაესდიდიბრძოლა…აჯანყებულთაამოწყდაჯარი,

მაგრამმათრიცხვშიხუთიათასიგამოერიაქართველიცმკვდარი…

კარიმეოთხე

Iგამობრძანდაქალაქსგარეთმეფედავითბედნიერი,

თანვეახლავსყოველისმხრითწამოსულიქართლისერი.

რიცხვიარაქვსდარაზმულსა,ქვეითსადაცხენოსანჯარს…

შეჰხარიანბატონმეფეს,მორჩილებითუვლიანგარს.

გარეშემომთადაბარიწვრილფეხობითმოფენილა,

თითქოსრაღაცდიდწყალობასექადოდესმათესდილა.ცალკესერზეუთვალავი

გადმომდგარადედა-წული,სხვებზემეტადდასტყობიათ

საზოგადოსიხარული.

წინდგასმეფედაგვერდშიჰყავსბაგრატ,მისიშვილობილი,

კათალიკოს-მღვდელმთავრებიიქვედგანანკმაყოფილი.

სათვალმაქცოდარაბრწყინავსერისადაღვთისრჩეული:თანარააქვსმასგვირგვინი

დასამეფოსამკაული!მაგრამისეცვინარიცნობს,რომისდიდიცხებულია,

ვინცერისგანგულისწმინდითნაკურთხიდაქებულია?

ყველაიცნობსმამაშვილურ,არცრიდიაქვსდაარცშიში;მიდიანდარჩევასჰკითხვენ,როგორცლხინში,ისეჭირში.

აი,ახლაცუთვალავი

ესერისულმასშეჰყურებსდამოელისგულისძგერითნახოს,მეფერასაპირებს.

გაიხედესშორსმინდვრისკენდარაღაცასმოჰკრესთვალი:

ძირსშავადდამაღლაღრუბლადმათკენიყომომავალი.

ესიყო,რომბრუნდებოდასაბერძნეთითქართლისჯარი,დაცხენებისფეხთამტვერსააღმაჰყრიდაღრუბლადქარი.თავისქვეყნისკიდევნახვამმხედრებსგულიაუძგერადასაგმირო,ჩვეულებრივ,შემოსძახესმათსიმღერა:“კავკასიისქედზეიყოამირანიმიჯაჭვული,

ყვავ-ყორანიეხვევოდა,დაფლეთილიჰქონდაგული.

ქვეყნადცეცხლისმოტანისთვისგულსცეცხლიარჰნელდებოდა

დარაღაცამანქანებითგულიისევმთელდებოდა.ჰქონდაჭირშიმოთმინება,

არცჰკვნესოდა,არცოხვრიდა;უსამართლოძლიერებას

მონურადქედსარუხრიდა.ბოლოსმაინცგამარჯვებადარჩა!…ყველაგააოცა!…დაისღვაწლიმაგალითად

მიწისშვილთამანგადმოსცა…კავკასიისმაღალქედზემიჯაჭვულიამირანი

არისმთელისაქართველო

დამტრებიკი-ყვავ-ყორანი.მოვადროდათავსაიშვებს,

იმჯაჭვსგასწყვეტსგმირთაგმირი!…სიხარულადშეეცვლებაიმდენიხნისგასაჭირი!”

მოახლოვდენამსიმღერით,დადგენცოტამოშორებით;დაქვეითდენ,წინწამოდგენდადარაზმდენაჩქარებით.თაყვანისცესერთადმეფეს,ცალიმუხლიმოიყარეს.

სიმდაბლისდამორჩილებისნიშნად,თავიმოიხარეს.წადგამეფედაშესძახა:

-“გამარჯვებამძლეველჯარსო!ვაშა!ვაშა!იმათღვაწლსდასაუკუნოსახსოვარსო!

გამარჯვებაქართველდედებს,ჩვენსგამზრდელსადამშობლებსო:

მათიძუძუგვავაჟკაცებსდაზრდასულითგვამაღლებსო!”..

ამსიტყვებმააიტაცა,ააღელვამთელიჯარი,

შესძახესდამათიგრგვინვითირყეოდამთადაბარი:

-“გაუმარჯოსქართველდედებს!ვაშა!ვაშა!მძლეველჯარსო!დღეგრძელობაბატონმეფეს,ქვეყნისთვალსადაჯავარსო!”

II

მაშინწარსდგაბატონისწინდიდითორნიკერისთავი,

წინდაუდვაფეხთითდროშადამიართვარაღაცტყავი.მოახსენა:-“აჰა,მეფევ!

“გრამატაა”დედოფლისო,მაგიერისასყიდელი

ჩვენისისხლისდაოფლისო.ბასილიდაკონსტანტინეცამოწმებენამწერილსო

დაუთმობენზემოქვეყნებსთქვენშვილსადაშვილისშვილსო.

მეცმიბოძესმათსაკუთრადსაჩუქარიდიდძალიო:

სამკაული,ოქრო,ვერცხლი,მარგალიტიდათვალიო.

მაგრამ,მეფევ,მერათმინდაესსიმდიდრესაწყალბერსო,თქვენსდიდებულბატონობას

შემოვწირავყოვლიფერსო:ნახევარითქვენიიყოს,

ნახევარიცქვრივ-ოხრებსო!ამდენიჯორკიდებულიორივესთვისიკმარებსო!”

მეფემუთხრა:-“გმადლობ!ვიცი,ქვრივ-ობლებირომგიყვარსო…მათჰქონდესდამე-კიჩემთვის

არვიღებარცნახევარსო!შენიადაშენვეგქონდეს,

მოიხმარე,როგორცგსურსო;რაღაძღვენიეჭირვება

შენსღვაწლსადასამსახურსო?”მაგრამთორნიკუპასუხებს:

-“ნუმამგუნებ,მეფევძღვენსო:ვერმივიღებმესიმდიდრეს,

ვერვიქმსაქმესღვთისსაწყენსო!

ჯვარიადასახარებამხოლოდბერისსიმდიდრეო;ესსიმდიდრექვეყნისარის

დათქვენცმისიმემკვიდრეო!”ვერშეთანხმდენ,თუმცსარდალი

ცრემლითსთხოვდამუხლმოყრილი,დალაშქარიცსარდლისთანხმად

მისწინიდგათავდახრილი.

III

ღრუბელზემაღლა,ორბისსაბუდარს,არჩვებ-ჯიხვებისმაღალსამთავროს,წმინდამამებსაგამოუქვაბავსთ

კლდეშისახლებიოდესმე,ერთდროს.აღარასჩანანდღესისმამები,აწაიაზმასვერგვასხურებენ,

დამაღლობიდანისსადგურებიც

ჩვენშავბედსშავადგადმოჰყურებენ…ვერაოთხფეხი,ვერაფრინველი,ვერშედის,თუმცკიღიააკარი;

ვერცუწმინდურირამექვემძრომი:იქბუდობსმხოლოდწმინდაფუტკარი;

დაისიცმისთვის,რომზეცისმუშახატებსუმზადებსაქწმინდასანთლებს,თორემსხვა…გინდაკაციცშევიდეს,

რაღაცაშიშიააკანკალებს.ამგვარადჰფიქრობსდაბალიხალხი,ცრუ-მორწმუნობითარისშემცდარი,მაგრამამგულწრფელმათშეცდომაში

მაინცსიწმინდედამადლიარი.თორნიკესდროსაცამგვარმღვიმეშიცხოვრობდაერთიმოხუციბერი,ძაძითმოსილსადაფეხშიშველსა,წელზეეყარათმებიდაწვერი.

ხშირადსოფელშიჩამოდიოდა,არასვენებდაკაცთმოყვარება:

მუნჯადვიდოდა,ხმასარვისსცემდა,აღთქმულიჰქონდამასმდუმარება.

მაგრამშრომასადაშემწეობასგაჭირვებულებსარამადლიდა:უყვარდაგლეხი,ქვრივი,ობოლი,მამაშვილურადყველასუვლიდა.თოხნაში,მკაში,სხვლაშიდახვნაში

ისმუშაიყოყველაშისრული,მისისმარჯვენისმადლსჰფიცულობდა

ყოველიგლეხიგაჭირვებული.როცასახადიგადამდებირამ,სადმესოფელშიმოედებოდა,

იმათმომვლელადდასაპატრონოდწმინდამოხუციიქგაჩნდებოდა.

დასასყიდელიიმისიიყო

ხმელიპურიდაზედწმინდაწყალი;არვისუნახავსისმოწყენილი.

არცმხიარულიდაარცგამწყრალი.ერთგუნებაზეიდგადაიდგა…

ყველასუყვარდა,ყველაიცნობდა,მაგრამისმაინცარვინიცოდა,

თურასჰფიქრობდადაანრასჰგრძნობდა.იცოდენმხოლოდ,რომბერიიყო,

ცხოვრობდაკლდეში,სოფლიდანახლოს.დადიდიხნიდანმათიმამებიც

მასეძახოდენ“გაბრიელ-სალოსს”.როდესაცმეფემარშეიწყნარა

თორნიკესძღვენი,თხოვნა,ვედრებადაგაკვირვებულამოდენჯარში

სიჩუმეიყოდამდუმარება,ესგაბრიელიწარსდგაიმათწინ,

ამოიდგარაპირველადენა,

დაგააკვირვაყოველისული,როდესაცბატონსესმოახსენა:

-“მეფევ!სიმდიდრედაესსაუნჯეარცშენგეკუთვნისდაარცთორნიკეს!

ესნახევარისხვებისაარის…სისხლისსანაცვლოდიმათმოიმკეს!რისთვისივიწყებთიმათ,რომელთაცმამულისსახელსთავიშესწირეს,

დაგაითხარესსამარეისე,რომშორსმშობლებმაცვერდაიტირეს?რათარიგონებთიმწმინდაადგილს,

სადაცთორნიკეიმყოფებოდა?თუარაიმისსასწაულსდამადლს,

ქრისტიანობაიღუპებოდა!…მთაწმინდისიყოსესთქვენიძღვენი,

იქააშენეთმითმონასტრები,რომსუყოველდღე,წირვა-ლოცვისდროს,

იხსენებოდესქართველიმკვდრები.აუგეთერთიცახალილავრა

ყოვლადწმინდისადედისსახელსა,რომმისწილხვედრიმცირეივერი

მსხვერპლსსწირავდესმისმფარველსდამხსნელსა.მეცნიერებისდამწიგნობრობისიქაენთებაერთდროსლამპარი

დაშვილიშვილთასხივებსმიაფენსიმათიმამადაწინაპარი!”

სთქვადაისევედადუმდაბერი.გაოცებულიუმზერდენმაშინ…

დასთანხმდამეფედაერმაცმასთანერთხმადშესძახახმამაღლა:“ამინ!”…

აღარვინიყოსაქართველოშიიმდღიდანიმაბერისმნახველი;

მხოლოდერთხელ-კი,როცაქვეყანასჩამოსწოლოდაუკუნიბნელი,

ორიმოხუციენახათგზაზეხელყავარჯნებითშორსმიმავალი,

ათონისაკენმიემართათმათპირდაპირიგზადასწორიკვალი.ისევიდოდენ,ვითბნელღამეში

თითქოუძღოდათრაღაცნათელი…ერთიმათგანიიყოთორნიკედამეორეკიისგაბრიელი.

IV

ერთხელათონშიასტეხესრეკადაუჩვეულოიწყესღაღადი.ასეამბობდენ,რომსასწაული

სუყველამერთადვნახეთოცხადი:მოსცურაახლოსღვთისმშობლისხატმა

დადაიყენათავსნათელიო.გამოსვენებაგვინდოდა,მაგრამ

არმოიკიდაჩვენიხელიო.ყველავერჰხედავს:ღამითნათელიდადღისითრაღაცნისლიჰბურავსო;ჩვენროცანავითვუახლოვდებით,ისარგვიკარებს,შორსმისცურავსო.მისისიწმინდისშეხებისღირსიაღარაღმოჩნდაარცაერთიო.

სჩანს,ჩვენიცოდვადიდიყოფილადაგვირისხდებამაღლითღმერთიო!

ასესტირიანწმინდამამები,მარხვასდალოცვასიორკეცებენ;აღთქმებსაცსდებენსაკანონოდადაღირსსმათსავეგუნდშიეძებენ.მაგრამარიქნა,სანამდისძილშიარნახაერთმაბერმაჩვენება:გამოეცხადამასდედაღვთისადაგანუცხადამაღალინება:

-“ამაოდშფოთავთ,წმინდამამებო,არაფერიგაქვთღმერთთანბრალიო.არცჩვენთანახართთქვენდამნაშავე,არავართქვენზემეგამწყრალიო.

მაგრამმეთქვენთვისაქარმოვსულვარ,სხვაარისჩემიწმინდანებაო,დათქვენგანარვისარშეუძლია

ჩემიაქედანწასვენებაო.ჩემსადიდებლადრომაუგიათ

ივერიელთააქტაძარიოდაყველასათვისშიგშესასვლელად

მათგაუღიათმისიკარიო,იქსცხოვრობსერთიმოხუციბერი,

ივერიელიგაბრიელიო,დანათლითმოსილსიმჩემძლიერხატს

იმანშეახოსმხოლოდხელიო,რომმიიტანოსდადაასვენოს

შესავალკართანსაკვირველიო,დაიმდღიდანვესასწაულმომქმედსდაერქვას:“კარისღვთისმშობელიო!”

გამხიარულდენწმინდამამები,იწყესშესხმითიწმინდაგალობა;

უვლიდენტაძრებსკელაპტრებითა,გახშირდასაღმრთოლიტანიობა;წინმიუძღვოდაიმათთორნიკე

დაიოვანემცირეკრებითა,დაივსებოდაიმათიგულიმომეტებულისნეტარებითა.მიიღესხატიდადაასვენეს

დანიშნულსადგილსსიხარულითადაივსებოდაწმინდატაძარიიმავედღიდანსასწაულითა.მაგრამყველაზეშესანიშნავიიხილესმაშინერთიჩვენება,

რომლისაცმსგავსიჯერარენახათდაარცყოფილასადმეხსენება:გამოიხატაცაზეგვირგვინი,

ვარსკვლავებისგანგამოჭედილი,დაადგათავზეივერთმონასტერს

დაგაანათაწმინდაადგილი,დანათლისსხივებსაელვარებდა

დიდხანს,სანამდისარდადგადილა!…შემდეგაცთურმეარაერთგზისაიმავეადგილსგამოჭედილა.

დღესისნიშანიკიაღარასჩანს:დიდიხანია,რაცრომგამქრალა…უეჭველია,ჩვენსგულგრილობას

გაჰრისხებია!…ჩვენზეგამწყრალა!…მაგრამსულმნათსასაქართველოსას,ღვთისმშობლობადღეს,ერთისიზმარი

ენახა:ქვეყნადჩამოსულიყვნენ

ნინო,ქეთევანდათვითთამარი.თამარსთავსედგაძლევისგვირგვინიდაქეთევანსა-წმინდამოწმობის,ნინოსხელთეპყრაჯვარივაზისა,ნიშანიდიდიქრისტიანობის.

ზეცადაეპყრათსამთავესთვალნი,საქართველოსკენაშვერდენხელსადაშეერთებით,ხმაშეწყობილად,

ჰგალობდენტკბილსასაგალობელსა:-“დედაოღვთისავ!შენიხვედრიაესსაქართველოდიდჭირნახული,შეუნდევცოდვა!..ნუააღებხელს,ლმობიერებითიბრუნეგული!…მოეცკურთხევაზეცით,მაღალო,დაგადმოსახეძლიერადჯვარი,რომაღადგინოქართველთაერი,

დღესდაცემულიდაცოცხალ-მკვდარი!

მისსამხნეობას,მისსაზნეობასგანუმტკიცებდეაღმაფრენასა

დაშენსსაქებრად,სადიდებელადნუდაავიწყებამტკბილენასა,

რომლითაცთამარბრძანებასსცემდაქეთევანმარადშენგადიდებდადანინოძისაშენისამცნებას

შენგანრჩეულერსუქადაგებდა!…”რომგაათავესთურმეესლოცვა,ზეცასშეჰხედესსამთავემნელადადაინახეს,რომძველადგილზეგამოესახათმათცისარტყელა…

1884წ.

ინტერნაციონალი

აღსდეგ,ყოველიმხრისმუშავ!გაიღვიძეპროლეტარო!

ჩვენვეუნდამოვუპოვოთჩვენსთავსაწდროსანეტარო!უნდამტერიდავამარცხოთ,ძალმომრევი,უსამართლო!

რაგვაქვსმასთანჩვენსაერთო,საპირფეროანსამადლო?

ესიქნებასაბოლოოშეტაკება...მწარეომი!..

და,თუვსძლიეთ,ჩვენთანერთადგაიხარებსყველატომი.

ეს-ღამხოლოდდაგვრჩენია!

ამითვფიქრობთთავისდახსნას!გაუმარჯოსმშიერმუშას,

მისმკლავსადამისმარჯვენას!სხვასუყველატყუილია:

ღმერთი,მეფე,ვინმეგმირი!..ძალაარისშეერთება-

ერთილხინი!..ერთიჭირი!..მსხვერპლიუნდადიადსაქმეს,

კავშირიდაშეერთება.საბერველსრომდაუბერვენ,რკინამაშინფოლადდება.

ჩვენცდავჰბეროთ,თავსნუვზოგავთ!საბოლოომწარეომი!...

მხოლოდჩვენისგამარჯვებითგაიხარებსყველატომი.

მოცლილხალხისმუქთახორას,ამქვეყნადრომდაწანწალებს,

ნამუშევარსსტაცებსღარიბსდაუკიდებსგულშიალებს,უნდადავსცეთთავზემეხი,გაურჯელადვინცნეტარებს!...გაუმარჯოსმხოლოდშრომას,მუშებსადაპროლეტარებს!...ყოველიმხრისმუშახალხი,

დროაშევკრბეთ,ნუგვაქვსშიში!უნდამედგრადმივიტანოთიმჩვენსმტრებზეიერიში!

ესიქნებასაბოლოომშრომელხალხისმწარეომი!...ესდაგვიხსნისმხოლოდდამით

გაიხარებსყველატომი!1905წ.

რუსთველისსურათზე

სულმნათო!მადლიშენსგამჩენს!დიდებაერსაშენსმშობელს!დაძეგლადსამარადისოდნეტარხსენებაამსოფელს!..შენნიშნადუკვდავებისაერსმოვლენიხარგანგებით,ვითცისარტყელაწარღვნისა-

უცნაურისაჰანგებით.სულმნათო!ჩვენცაგვასწავე

ესსაიდუმლოჟღერისა,რომაგვისრულდესწადილი,

მგოსანივიქმნეერისა;რომჩემისმღერითაგზნილი

რაყიფიტარიელობდეს:ქაჯთაებრძოდესლომ-კაცი,ნესტანისათვისხელობდეს!..მაშინ,ვითჩვენსამნათობელს,

სახელიაღგემატება,დაშენისახეივერთა

გულსძეგლადდაეხატება!..1882წ.

სურვილი

მინდა,რომჩემსასატრფოსავხედავდეთავისუფალსა,რომძალითვერაშინებდენ,

ვერცნებითუხვევდენთვალსა!..მინდა,რომმისისახელიგაითქვასძველებურადადამისიანიყველანი

ერთადსცხოვრობდენძმურადა!მინდა,რომმისსადიდებას

დამღერდესრუსთველისქნარიდაიღვიძებდესიმხმაზე

ტაშის-კვრითხალხიმძინარი!..მინდა,რომ…მაგრამ,ეჰ,კმარა!

ფრთაშევაკვეცოთსურვილსა,თორემრამოჰკლავსუფსკრულსამამულისშვილისწყურვილსა!

1880წ.

თამარცბიერი

ისტორიულიხუთმოქმედებიანიდრამატიულიპოემა

მოქმედნიპირნი:

გიორგიგურიელი—იმერეთისმეფე.თამარდედოფალი—მისიმეუღლე.ქუთათელი—მსაჯულთუხუცესი.ნაკაშიძე—სახლთუხუცესი.გოჩა—მგოსანი.შიკრიკი.მასხარა

ცირა—მოახლე.ნიკო—გურიელი.1)მობურთალნი2)მობურთალნი

მობურთალებიდაკარისკაცები.

მოქმედებაპირველი

საბურთაომოედანი.წინდიდიჭადრისხექვისტახტით.იქვემახლობლად,რიონისპირად,ოქროსჩარდახისცალიგვერდიმოჩანს.ხმაურობაა.

ხმასცენისგარედან

გავარდაბურთი!..მარჯვედ,ბიჭებო!..აღარგაუშვათმეორედიქით!

ჰო,ჰო,ჰო,ჰო,ჰო!ცხენოსანსერგო!

ვისაცმუხლსგერჩისთ,გამოუდექით!შენიჭირიმე,შენი,გურულო!

ვეფხვია!..დასწვდა...ცხენზეშეუხტა!ოჰ,გამოაგდო...ბრაწიცხენოსანს!ეყოსსირცხვილად!ხერხიწაუხდა!..გავარდესბურთი!..ნუგააჩერებთ!

არვარგაჯგლითი!რისთვისდამალეთ?სუყველაერთადნუმოაწყდებით!..ნიკომიუშვით!მაგასაცალეთ!

გამოსვლაპირველი

(ორიმობურთალი,დაქანცულ-დაკარწახებულები)

პირველიმობურთალიუჰ,დედაჩემო!თავსრისთვისვიკლავთ?

რომაღარარისძალიდაღონე!..

მეორემობურთალირაგაეწყობა,მეფე-დედოფალსნაძლევიაქვსთო,ხომგაიგონე?

პირველიმობურთალიმეფემხარსიჭერსგურულებისას!

მეორემობურთალიდედოფალიკიჩვენსკენარიო...მიტომგახურდაესბურთაობა,თითქოსირყევამთადაბარიო.

პირველიმობურთალიუნდავთქვათ,რომჩვენმეტნიარვიყოთ,დაგვამარცხებდენდღესგურულები:

ხელ-ფეხსაცერჩისთ,თვალ-ყურიცუჭრისთ

დაისეხტიან,როგორცრომშვლები.

გამოსვლამეორე

იგინივედამასხარა

მასხარაეჰე!ბიჭებო,აქრასუზიხართ?

პირველიდაღალულივართ!მოსვენებაგვსურს!

მასხარაკურდღელსრომძაღლიჩამოურჩება,

აღარვინაჭმევსმაშინიმძაღლსპურს!..ბურთისძაღლებო!თქვენიკურდღელიც

ისბურთიარის,იქმიაშურეთ!..

თუმოედანიგურულებსდარჩათ,რამოგივიდესთ,აბაუყურეთ:

ვერგადურჩებითმაშინდედოფალსვეღარცცოცხალიდავეღარცმკვდარი!

მეორეჩვენგურულებივერგვაჯობებენ,ადიდოსღმერთმაისევთამარი!

(ადგებიანდამიდიან)

ხმა

წავიდაბურთი!გაშპაგურული!ნუგაუშვებთ,ნუ!დაუხვდითვინმე!

პირველი(დაუხვდებაწინ)

დააგდებურთი!ვეღარწამიხვალ!დამრჩი,გურულო,აქგახლავარმე!..

(გურულიფეხსგამოჰკრავს,დასცემს,თავზეგადაახტებადაგააქვსბურთი,

სხვებიუკანმისდევენ).

მასხარა

(თვალსგააყოლებსმოთამაშეებს,მერემობრუნდება,დაცინვით)

მიმინოსამწყერიუყვარს,შევარდენსანადირობა!ბურთაობადედოფალსა

დამეფესკისხვაგმირობა.

დედოფალიცბურთიარის:ყველასხელშიუვარდება;

ხანგააქვსთდახანგამოაქვსთ,მაგრამარვისუჩერდება.ერთიმხოლოდგოჩაარის,

როგორცვატყობ,მისილელო;მისთვისდასცლისტრფობისფიალს,

მისთვისუნდასადღეგრძელო;მაგრამთურმესხვაყოფილა

ხასიათიმგოსნებისა:ყურმოჭრილიყმაყოფილან

უნაყოფოოცნებისა.

გამოსვლამესამე

იგივედასახლთუხუცესი

სახლთუხუცესიოჰ,შენაქახარ?

მასხარაარა,ბატონო!

აქარგახლავართ!მიგულებდეთშორს!..

სახლთუხუცესივიცი,რომსულიჯოჯოხეთშია,

მაგრამაქვხედავშენსმასხარამძორს.

მასხარაჯოჯოხეთისკენისიყურება,

ვისაცრომუჭრისეშმაკზეთვალიდაშეუძლია,რომგაარჩიოს:

“ეშმაკისაათუჯორისკვალი?”

სახლთუხუცესიისეახსენებმაგეშმაკისკვალს,

თითქოსგინდოდეს,რომშეუდგემას!

მასხარადიახ,ამქვეყნისქუდირომმხურავს,

მეცუნდაავყვესაზოგადოხმას;თორემ,თქვენციცით,მგოსნისარიყოს,

ვინცქვეყანაშიგამოერჩევა,აითვალწუნებსუმრავლესობა

დაკურთხევისწილეძლევაწყევა.სახლთუხუცესი(ამოოხვრით).ეჰ,ჩემოძმაო!გვიანღაარის

ჩვენთვისმაგჭკუისგამოკიდება!მოხუციაქრომჩანგურსისწავლის,

ისსაიქიოსგამოადგება.ჩვენჩვენიპურიმოგვიჭამია!

როგორცგვიწირავს,ისევევწიროთ:პირზეღიმილინუმოგვშორდება,

მაგრამიმავდროსგულშივიტიროთ,რომმოვიოხოთგულისტკივილი,ქვეყნისდაცემითგამოწვეული,დათანვიგლოვოთმეფეგიორგი

სულსხვაქცევისდასაქმისჩვეული.

(სიჩუმეა)

ნეტავიშენ,რომ,როგორცმასხარას,რაცრომგულშიგაქვს,გათქმევინებენ!

მასხარადანაცვლადყველამედიდგულება:ხანდამცინიან,ხანმაგინებენ!..მწარელუკმაახუმარასლუკმა!

სანაღველ-ცრემლოჩვენიხელობაყველასჰგონიადაეგონება

ჭკუისსიმცირედასულელობა.

სახლთუხუცესიკი,მაგრამროცათქვენიხუმრობა

იქგასჭრის,სადაცსხვავერასჰბედავს,თავმოყვარებარასგეუბნებათ

დათქვენიჭკუამაშინრასხედავს?

მასხარაოჰ,ვერდავფიცავ!ეგწამიარის

გვირგვინიჩვენისთავმოყვარების,დამავიწყარიგადასულტანჯვის,

ქვაოთხკუთხედიტკბილნეტარების.

სახლთუხუცესი

მაშ,ნეტავითქვენ!დაჩვენრაღავქნათსასახლისკარზე,დარბაისლებმა?ერთიმეორისწახედვითუნდა

ისევიზმუვლოთ,ვითმგლებშიმგლებმა.გრძნობადაზრახვაუსიტყვოდგულში

უნდაჩავიკლათდაჩავიმარხოთ,უმანკოებასცილიშევწამოთ

დასაქებირამურცხვადდავძრახოთ!ესმხდალიკრძალვადამორიდება

სასახლეებისყველგანწესიადასათვალთმაქცოესცრუკანონიდროთმტარვალობასდაუთესია!მეგამიზრდიამეფეგიორგი,

მევიყავმისიერთგულილალა,მაგრამ,პირდაპირრომვამხილორამ,არმაქვსუფლება!..არამაქვსძალა!მაშინ,როდესაციქქართლ-კახეთი

ბურთივითგააქვსსასტიკშაჰ-აბაზს,ბატონიმეფე,ცოლისამყოლი,

თვალ-გულსაყოლებსაქბურთაობას.დაიმერეთი,ესქაჯთამხარე,

როსგარყვნილებისმორევშისცურავს,მეფეგიორგიკილხინსეძლევა

დათავიმოსწონს!..ზედქუდიცხურავს!რადაემართა,ნეტავვიცოდე?რამშეუცვალამამაციგული?

მასხარამეამასვფიქრობ,რომჯადომისცეს...დედოფლისაგანარსმოხიბლული!მაგრამგოჩაკიასეამტკიცებს:სულტყუილიაჯადო-ქარიო!ცოლსშეუძლია,თულამაზია,ისეცმოხიბლოსსუსტიქმარიო!

სახლთუხუცესიმაგასმეცვფიქრობდა,სანამთამარსდარეჯანისდღესარდავაყენებთ,არდაბრუნდებაწაღმაბორბალი,

ვერცგავიხარებთ,ვერცმოვისვენებთ.

მასხარასუ!ვიღაცმოდის!

შიკრიკი(სახლთუხუცესს).მეფეგიბრძანებსთ!

სახლთუხუცესიგანაგათავდათამაშიბურთის?

შიკრიკი

დიახ,ბატონო,დაგამარჯვებაციმერლებსდარჩათ,როგორცყოველთვის.

სახლთუხუცესიასზეათასირომმიიყვანოთ,

გაიმარჯვებენ,რაღათქმაუნდა!თუგურულებიცთქვენდენიიყონ,

დაგეყრებოდათთავსქვადაგუნდა!..(მასხარას)შენაქდარჩები?

მასხარამაშსადწავიდე?

ბარემდაღამდესდამერეწავალ.

სახლთუხუცესიგოჩათუნახო,ასეუთხარი,

რომშემოვიდესჩემთანჩუმადხვალ.(გადის)

მასხარამიკვირს,რომმეფემესნაკაშიძეცცოლისბრძანებითარმოიშორა!..

ნუთუთამარმა,შორსგამჭვრეტელმა,ჯერორგულობავერშეატყორა?მაგრამჯერანკირასაჩქაროა,ხომშეიტყობენ,როცაიქნება...

მაგრამ,თუდაგვრჩაჩვენგამარჯვება,და,რასაცვფიქრობთ,ღმერთმაინება...

ჰმ,მარა,არა!გულითუგატყდა,შესაძლებელიცაღარასჯერა!..ეჰ,ცდახომბედისმონახევრეა?

ერთიცვცადოთჩვენბედისაწერა!(გადის)

გამოსვლამეოთხე

მგოსანი

(გამოდისფიქრითმოცულიდარაღაცასკითხულობს)

“მევარდივარ,ვარდი,გულსხივოსანი,მსურსბულბულიმოჭიკჭიკე,მგოსანი,გრძნობით,ჭკუით,სულითპატიოსანი,მეტსრასეტყვისიმასმანდილოსანი?

მეიავარ,იანაზადდახრილი,მენატრებაიადონიხმატკბილი,

ყოვლადსრული,ბუნებითშემკობილი!მეტსრასჰკადრებსხორციელადშობილი?

ზამბახივარ,საწალკოტო,სუნნელი!ის-მებაღეუცხოცეცხლისამგზნელი;

მე-სნეული,ის-მკურნალიდამხსნელი!მეტსრასიგრძნობსმოტრფიალემზებნელი?

ტრფობისწიგნშივინცჩამწერა...მისია,

ვინცსევდებისგულშიჯარიმისია,მისივარდი,თაიგული,მისია

არერგებასხვას...მისიდამისია!”კიდევლექსები!რასამტეხია?

მიკვირს,ჩემთვისაცრომმოუცლია...მაგრამ,ეტყობა,ტრფობისფიალაჯერკიდევსრულადარდაუცლია.ქალივერიტანსკაცისგანუარს,მითუფრო,როცათავმომწონეა;თავმოყვარებითგატაცებულსაუბრალოჟინიტრფობაჰგონია!

ხუთჯერგათხოვილსქმრისსიცოცხლეშისაყვარლადსხვებიცვინარჰყოლია?

წმინდამოძღვარიცმისუწმინდურგვამსსაჯოჯოხეთოდგადაჰყოლია.

ხანიცვერუკლავსბიწიერსურვილს:რაცდროგამოდის,უფრომხურვალებს!

მაგდალინელურსიამოვნებასდღესმთელიქვეყნისბედსანაცვალებს!

(დაფიქრდება)

ეჰ!დარეჯანისგაზრდილ-გაწვრთნილიუნდამისკვალსვეგამოვუყენოთ,რომდაცემულიჩვენიქვეყანაეგებმითმაინცწამოვაყენოთ.

მაგრამსიფრთხილეგვმართებსსხვაგვარი.სახლთუხუცესისარმაქვსიმედი:

იქშეთქმულებანაყოფსვერმისცემს,სადაცარიანორ-სამზემეტი.

არა!დღესსწორედუნდაგადაწყდეს(გაიხედავს)ჩვენიიმედიდაბედისწერა!

ჩემინათლულიცაგერამოდის,მიმახარობლებსკარგრასმეს,მჯერა.

გამოსვლამეხუთე

იგივედაცირა

მგოსანიჩემონათლულოდაშვილობილო,სანდოვგულისა,ჭკვიანოცირა!ჩვენიუმანკობატონიშვილისვერგაიგერა?არაიცირა?

ცირა(თვალცრემლიანი)ოჰ,როგორარა:ჩემიდობილი

დადედაჩემისძუძუთგაზრდილიუდაბნოშიაგამომწყვდეული,

ვითცისდაქვეყნისშემცოდეშვილი.იქიტანჯებადაგულისპასუხს

ვერმიზიარებსმემეგობარიმაშინ,როდესაცდედამისსაჰქმრობს

რჯულისგამტეხიიმისიქმარი.რისთვისგასწირეს?რათგაიმეტეს?ვისთანრაჰქონდადანაშაული?

ოჰ,გამწირველოშენისისხლ-ხორცის,თამარო!იყავღვთისგანწყეული!..

მგოსანიჩემონათლულო!უნაყოფოაშენიტირილიდაეგგოდება!..

იმასრასარგებსაქროვიგლოვოთ?დღესთუხვალ,ვიცი,ისიქმოკვდება.

ცირა(შეჰკივლებს)როგორ,მოკვდება?მაგასრასამბობ?გაგიხმესენა,ღვთისგანწყეულო!..

მგოსანიმოჰკვლენდამოკვლაცისეჩაივლის,როგორცსიზმარირამუჩვეულო.ეჰ,ჩემოშვილო!ჯერშენრაიციამჩვენიქვეყნისგამოცანები!

უსამართლობასრამდენიშერჩა,ვინმოსთვლის,მსხვერპლიმაგისთანები!

ცირაშეიტყვერამე?

მგოსანიარა!..ესვიცი,

რომდედოფალივერგაიხარებს,სანამარმოჰკლავსდაგენათელიც,ვითმეგობარი,ხელსდააფარებს.

ცირანუთუგამოხსნაარშეიძლება?

არაარისრასაშუალობა?უნდადამიწდესასეუდროოდჩემითალიკოსყმაწვილქალობა?არა,მგოსანო,არა,არმჯერა!..მაშინქვეყანაცრაიქნებოდა?

დათვითსამოთხენათელმიხდილიჯოჯოხეთივითაეგზნებოდა!..ექნებარამემაგასსახსარი,

უნდამოვძებნოთ!..უნდავიპოვოთ!ზეცასშევტიროთ,ქვესკნელსჩავკვნესოთ,ვუთხრათქვეყანასდაღმერთსავთხოვოთ!..

მგოსანიერთადერთიღასაშუალება

ჩვენდაგვრჩენია...მაგრამჯერმითხარ:იმასრომშენითავიშესწირო,არდაინანებ?ამაზემზადხარ?

ცირამაგასრასამბობ?თვითონარიციგანა,რაარისმეგრელიქალი?

რაღაგააქრობს,თურომმისგულშიერთხელვეგაჩნდანამდვილიალი.გულსშენახორცი,სულზეტკბილიაისდედიჩემისძუძუთგაზრდილი;იმისთვისტანჯვა—სიხარულია!..

მკვდრეთითაღდგომა—მისთვისსიკვდილი!

მგოსანირასაჭიროაშენისიკვდილი?

კმარა,თუმოვკლავთთამარდედოფალს!

მითგამოვიხსნითმაშინთალიკოსდათანცმოვისხამთმთელისქვეყნისმადლს.

ცირაქვეყნისმადლს?

მგოსანიდიახ!შენაგგონია,

რომმანგასწირამარტოთამარი?თუარიმისგან,მაშვისგანარის

ჩვენიქვეყანადღესცოცხალ-მკვდარი?დიდიხანია,ლეჩაქისნაცვლად,ეშმაკისქსელიმასთავზეხურავსდაიმერეთი,მისგანგარყვნილი,

დღესბოროტებისმორევშისცურავს!მეფე,მთავრებიდაერისთვებიმანშეახეთქაერთმანეთსყველა,

რჯულსგადუყენასამღვდელოებადაარსადარისიმისგანშველა.

ცირა(შემკრთალი)ეგგანამარტოქალისბრალია?

რადაბედვინებსმაგოდენსქმარი?

მგოსანირადაბედვინებს?ჰმ,რომიცოდე,

რაკაციიყოადრემთავარი!შენნუგგონია,რომმასთალიკოარჰყვარებოდეს,მისთვისგაეშვას,ანსიყვარულითშეერთოსთამარ!მისიგონებამისდევდასულსხვას!მაგრამწაუხდამისიგანზრახვადაისეარისდღესმოხიბლული,რომაერიაწრფელიზრახვები

დაგადუბრუნდაუეცრადგული.დათუთამარიაღარეყოლა,

ისისევძველგზასდაუბრუნდება!გამობრუნდებათალიკოსბედი

დაჩვენცაღდგომაგაგვითენდება.

ცირანუტავთუმართლა?

მგოსანიგანაეჭვიგაქვს?

მისისიკვდილიჩვენგამოგვიხსნის.

ცირა(თავისთვის)თალიკოსვნახავისევბედნიერს,

ამისრულდებანატვრადიდიხნის(მგოსანს),მაშ,გზამიჩვენედამიმასწავლე!(დაფიქრდება)

ეჰ,ვიცი!..ვიცი!ახლამეცმივხვდი:მივეპარებიამაღამმძინარს

დაჩემიხელითმასსულსამოვხდი...(აღტაცებით)ღმერთმამაგონა!აბა,ნათლიავ!უნდამიშოვნოერთიხანჯალი!

მგოსანიდაწყნარდი,შვილო!სუსტსაქმნილებას

შენსავაჟკაცოვინმოგცაძალი?

ცირამაშსაწამლავი?

მგოსანიშენრომარახარ

არცმერიქიფე,არცმზარეული?რაშიჩაუყრი?არა,სხვაგვარად

უნდაესსაქმემოხერხებული.იცი,რასგეტყვი:-შენხომგინახავსბურთშიგანთქმულინიკოგურული?

ვინდასთვლის,მისთვისრამდენლამაზქალსასძგერებიაუზომოდგული?!

მაგრამის,თურმე,მხოლოდერთსეტრფის,ისერთიარისმისისურვილი,

დამისგანსულდგმულსიმისთვისუნდამისისიცოცხლე,მისისიკვდილი.

შენრათსწითლდები?ვიცი,ისერთიშენახარ!-ჩემთანრისაგრცხვენია?

ლამაზისაგანლამაზისადმინამდვილიგრძნობაკარგიძღვენია!თუმართალია,რომსიყვარული

შენიედებადაგულსუმსჭვალავს,შენშეგიძლიაიმასმიანდო

საიდუმლორამ,დაისდამალავს.

შენისურვილისამსრულებელი,ისმიიყვანეშენსმაგიერად

დათამარსგულშიჩაურჭობსმახვილსუფროგაბედვით,უფროძლიერად!

ცირა(შემკრთალი)კი,მაგრამისხომდაიღუპებადამევიქნებიმასთანუპირო!არა,ისევმე...მედავიღუპო!მეუნდაჩემითავიგავწირო!

მგოსანიშენვერშეიძლებ,საქმესწაახდენ!

ისმოახერხებს...იმასაცალე.ჩუმადმოჰკალითდა,თუგაიგონ,მაშინშენსთავზეგადაიბრალე.

ცირამაგასკივიზამ.

მგოსანისუ,არაჩქარდე!

სიფრთხილეგმართებსმოაზრებული.უცებიარისდაგონმიხდილიკაციუზომოდაღელვებული.ჯერდაიმშვიდეგულიდამერეისეგაენდეიმშენსსასურველს!

ცირანუღარასეჭვობ!თალიკოსცრემლი

დამისიმადლიმომიმართავსხელს.(გარბის)

მგოსანი(მარტო)ნუთუმას,ვინცესჩვენიქვეყანა

საოცრადგარყვნადადაამცირა,პასუხსმიაგებსსამაგიეროდერთიუბრალომოახლე,ცირა?!

ღმერთოძლიერო,კურთხეულიყოსშენიძალადაშენიგანგება!

შენახარჩვენიგულთამხილავი,შენგშვენისქვეყნისქებათაქება!

ფარდა

მოქმედებამეორე

(მდიდრულადმორთულიდედოფლისსაკუჭნაო)

გამოსვლაპირველი

სამკაულებითაჭურვილიდედოფალიდაცირა

თამარიცირა!

ცირაბატონო?

თამარინახე?

ცირამივეცი!

თამარირომწაიკითხა,არაგითხრარა?

ცირა

მერასმეტყოდა,მხოლოდუბეშიჩაიდვა,ჩუმადგულთანმიიკრა.

თამარივინიყვნენმასთან?

ცირამარტოდამიხვდა;

რაღაცალექსებსიზეპირებდადააღტაცებულსსახესშევნიშნე,რომუჩვეულორამაკვირვებდა.

თამარირალექსიიყო,ყურივერმოჰკარ?

ცირამხოლოდორსიტყვას“ვარდსადაიას”.

თამარი(სიამოვნებით)კარგი!რომმოვა,შემატყობინე

დანუდასტოვებგანისკარსღიას.

თამარი(ცირამიდის)(დიდხანს დადის აღელვებული, სარკეს იღებს ხელში,თავისსახესეკეკლუცება.მერესიამოვნებისღიმილითდათავმოწონებითამბობს)

როგორცრომმთვარეთხუთმეტისდღისა,ვეღარშემძენისინათლისკიდე,მისცურავსცაზესხივმომფინარეამპარტავნებითკიდითი-კიდე,ისეშვენებაცჩემისრულქმნილიერთსაწერტილზეშეჩერებულა,მაგრამჯერკიდევმისიდიდება

დასხივოსნობაარდაკლებულა!ხანიცვერშესცვლის...არგამრუდდება

ჩემისშვენებისხაზი,ესმჯერა,დასიკვდილამდეხარკადმექნება

თვითცისდაქვეყნისგულისაძგერა!..ტრფობისსურვილითგარშემობურვილს,

თაყვანისცემითმმონებსმთავარი!..მსოფლიოკრებისდაკანონებულს

აღთქმასჩემთვისსტეხსთვითმღვდელმთავარი!მხიბლავიჩემიორკეციძალა

ხილულთაბრმავებს,ბრმასუხელსთვალებს;წაღმასუკუღმა,უკუღმასწაღმათითისტარივითშეატრიალებს.

შორსგამჭვრეტელსაბრძენსაგენათელსჩემზეზრახვებმააუბესთვალი...დააგმობინესწმინდაწარსულიდადაავიწყესტკბილმომავალი.

მჭერმეტყველებითსახელგანთქმულსალევანდადიანს,ტკბილმოუბარსა,ენაებმოდა,რომშემომჭვრეტდავითსაოცნებორამზენაარსსა.

თვითბაგრატმეფე,ისუსინათლო,ისეჰხედავდაჩემსაშვენებას,

ვითთვალხილულიძილშიჰხედავდესდილისრიჟრაჟსადაგათენებას.ესგურიელიც,მოუსვენარი,

სახელგანთქმული,ვეფხვი,ლომგული,დღესმოკამათედჩემისსურვილის,ლეჩაქისყურზემყავსგამობმული...მაგრამმგოსანი,ისუგვარტომო,ისუხარისხოვიღაცასშვილი,

ვითუკვდავებისწყარო,მიზიდავსდავერმომიკლავსმწყურვალსწყურვილი!

ისერთიმხოლოდ...მხოლოდისერთი

ჩემსასურვილებსუკუუდგება...სულსხვაჰანგზეჟღერსიმისიჩანგი,

სხვაარისმისიქებათაქება!ცოცხალთამარის,იმისწინმდგარის,

თანაგრძნობითაარიმსჭვალებადაიმთამარსა,გამქრალსა,მკვდარსა,

წარმოდგენილსაეტრფიალება!ჰმ!..არამჯერა!ეგებცბიერობს:

ყველასთვალსუხვევს...თავსისულელებსდაიმთამარშიმხოლოდამთამარს

აღმაფრენითაიხორციელებს?ნეტავთუმართლა?!მაგრამრასვამბობ?განავერვხედავმისგულგრილობას?გადუცდენელადგულისსამზღვრისა,გონებაუჭრისმხოლოდზრდილობას.

დაყურსარუგდებსისარცჩემთრთოლვას,არცამთვალებისელვარებასა

დაარცმისგანვეცეცხლშეკიდებულბროლისგულ-მკერდისმღელვარებასა!

ნაცვლადპასუხის,იმისსახეზემეშემინიშნავსრაღაცღიმილი,

თითქოსჯოჯოხეთსესწავლებიოსგულისისარი,სულისსახმილი!..ოჰ,თუშემეძლოსმაშინმემისიქვეყნადგაქრობა,გაცამტვერება,

არცსულსდაარცგულს,არცაქდაარციქაღარადუნდასხვანეტარება!!მაგრამზოგჯერაციმავსახეზესხვაცეხატებარაღაცღიმილი,

დაგულსმიბრუნებსშეურაცხყოფილს,ვითსამკურნალო,ციური,ტკბილი.დავკარგეძალა!..დღესმონაღავარორღიმილშუაგამომწყვდეული:

ორადიყოფამთელიარსება,

ორადმეპობასულიდაგული!..მიყვარსადამძულს,მძულსადამიყვარს,მსურსდავიმონო!..მსურსდავემონო!სულიგადმომცეს,სულიგადავცე...

რომშევიწონოდაშევეწონო!

გამოსვლამეორე

იგივედაცირა

ცირაგოჩაგიახლათ!

თამარიშეატყობინე,

რომმასნებააქვსჩემთანშემოსვლის.(ცირაგადის)ვნახოთ,ამთამარსთუიმთამარში

ჩემგვერდითმყოფიცგულგრილადგასცვლის.ჩუ!გულმაიგრძნო...ახლოა...მოდის,მისიფეხისხმაყურსტკბილადესმის!გაქვავდი,გულო!არწაგცდეს,ენავ,ნაწარმოებისუსტიგულისთქმის!

(დაავლებსწიგნსხელსდავითომგატაცებითჰკითხულობს)

გამოსვლამესამე

(მგოსანიშემოდისწყნარადდაშორიახლოსდგებამოწიწებით.

თამარიდიდხანსყურადღებასარაქცევს)

მგოსანიდათამარი

თამარიაქაყოფილხარ?..თუვერშეგნიშნე,

მიზეზიშენხარ!მენუდამდებბრალს:ამუკანასკნელსშენსლექსთაკონას

ვეღარვაშორებვერცგულსდავერცთვალს.დიდიხანია,—რუსთველისშემდეგაღარგვინახავსმსგავსილექსები:მკითხველსაცისეააფრთოვანებს,

როგორცწერისდროსთვითშენეგზნები...სიტყვააზრსთანხმობს,აზრილექსთწყობას,

ყველაკიერთად—სულსადაგულსა,დაწამკითხველიდამწერსუჯერებს,ვითწინამორბედსდამოციქულსა!

მგოსანიგმადლობთ,ბატონო!..ღირსიარავარ!

მეარშემფერისეგზომიქება,

დამაგასჩემზეგათქმევინებსთთქვენჭკუისდაგრძნობისმხოლოდუხვება!

თუარვიცოდე,რომდაცინებასჩემებრდაბალზეთქვენარიკადრებთ,

სხვასვიფიქრებდი,რადგანაცთვითლომსშეუხამებლადკატასადარებთ:

მგოსანსაშობილსდიდებულდროშიდასანეტაროდმაღლითგამსჭვალულს,როგორადარებთსაბრალომღერალს,საეროკვნესითმარადგულმოკლულს?

სამხიარულო,სალხინოხმებითსამოთხითიყორუსთველისქნარი,დაჩემიმხოლოდსამარისკარზე

ჟღერს...ისჟღერაამოთქმადაზარი...და,თუხანდახან,ათასშიერთხელ,

სამხიარულოცწამცდებარამე,ესჭირისუფლისღიმილიარის,

მხოლოდწამითი...მოკლესიამე!

თამარიკი,მაგრამაქხომტკბილიოცნება

შენციქმიგაფრენს;გადაგაქვსქნარიდარუსთველივითშენცტრფობისსაგნად

გამოგისახავსდიდითამარი?სხვადასხვადროისდიდიმგოსნები

ეკამათებითერთსავეორი,თუმცსარბიელიშენიდამისი

სხვადასხვაარის—ვერთანასწორი!მისშთამგონებელს,ზეაღმტაცებელს

თვალითუჭვრეტდარუსთველითამარს,დაშენკიმხოლოდოცნებისძალით

ახორციელებმას,გამქრალსდამკვდარს.

მგოსანი

მაგასრათბრძანებთ,აბა,ბატონო?განათამარნიქვეყნადკვდებიან?

საუკუნიდანსაუკუნეშიისე,ვითმთვარე,გაახლდებიან.

მხოლოდსიკვდილისშემდეგიწყებამათისიცოცხლედაუვიწყარიდასათაყვანოდსამარადისოდსაეროგულისეღებათკარი.

მეცაყოველწამსთამარისათნოთვალწინმეხატვისგაბრწყინვებული,

იმისგამომაქვსსულისკვეთებადამისთვისმიძგერსსიწმინდითგული.

ისარისჩემიწმინდაწმინდათა,ჩემისულისდგმა,ჩემიგულისთქმა,

ჩემიარსებისგამასპეტაკი...წმინდამირონიდააიაზმა.

თამარი(წყენით)ნეტავმგოსნებირაქმნილებახართ!რისგანხართმაგრეახირებული?

თვალსაარიდებთამოსულმთვარესდაჩასულმზისთვისგიღელავსთგული!უკუუდგებითდღევანდელნათელს,ოცნებითანთებთგამქრალსალამპარს,ნამდვილსასტოვებთუყურადღებოდდაგულსაყოლებთგადასულზღაპარს.საკვირველია!ბრმას,უგზო-უკვლოს,გარდაქცეულსასმენად,ქვეყნისხმასმგოსანიცჰმონებსდამისცრუჰანგზეაყოლებსაზრსდამაღალგულისთქმას.

მგოსანიაგრერომგახლდეს,ჩემოხელმწიფევ,ქვეყნისწინსრბოლაშეჩერდებოდა,

დაუგნურებადღევანდელიდღისხვალისკანონადდაიდებოდა!მაგრამღაღადიდაამბოხება

გაურჩეველადქვეყნადარრჩება:მართალიმხოლოდფეხსაიკიდებსდასიზმარივითტყუილიქრება...ვითარცაპეტრე,ღვთისუარმყოფი,ერთმამამლისხმამგამოაფხიზლა,ისეაფხიზლებსხალხსაცმცირერამდაისმცირეამგოსნობისძალა.დანუიფიქრებთ,რომემგოსანმასხვისიაყოლითჩანგიაჟღეროსდამისიგულიძალდატანებით

შეათამაშოსდაააძგეროს!თამარი(ნაღვლიანისღიმილით)მაგასმეცვხედავდაეგსიტყვები

გულსახვდებიანმწარემახვილად!..

ეჰ,თავმოყვარევადამიშვილო!სხვისისაძნელორადგიჩნსადვილად?

(ხანგრძლივისიჩუმისადამღელვარებისშემდეგ,თავისთვის)

მეტსვეღარვიტან!..ესყურსარუგდებსკრძალვითწარმოთქმულსიტყვებსგადაკრულს!

ვეტყვიპირდაპირ!..ხვალისიმედითთავმოტყუებარასარგებსბედკრულს!(მგოსანს)

მკურნალო!გრძნობითგონებამიხდილს,ბუნებააღძრულსმხედავ,ვარავად

დასჯობსერთმანეთსგულიგავუხსნათ,ვუთხრათ,რასაცვგრძნობთდაუფარავად.

კმარაამდენიმალულობია...გეყოფათავისმოკატუნება!..

გონებაშენიკერპადრომურჩობს,

მაღალიგრძნობარასგეუბნება?

მგოსანი(გაკვირვებით)მე,დედოფალო...

თამარისსუ!იქარარის

არცდედოფალიდაარცმსახური,სადაცსხვაძალაგახელმწიფებდა,უფროძლიერი,ვიდრემეფური.პასუხსმოითხოვსშენდამიჩემის

ბუნებისთრთოლვადამღელვარებადაშენგანმხოლოდეძლევაოდენმწარეღიმილიდამდუმარება.

მგოსანიბატონო...

თამარიბანზენუაგდებსიტყვებს:

შემამკობელოქვეყნისდაცისა,ნუთუარიცი,თურააგული

ტრფობითგამსჭვალულდედაკაცისა?

მგოსანი(დაფიქრდება,თავისთვის)მართალიმითხრა:კმარაამდენიჩემგანაცთავისმოკატუნება,

ვეტყვიპირდაპირ,დაუფარავად,რასაცკიგულიმემეუბნება.

არშემარჩენენ,ვიცი,სიმართლეს:ძნელიაქალისშურისძიება,

მაგრამოდესმემოსალოდნელირაცარის,სჯობს,თუდღესგათავდება!

(თამარსგამბედავად).

ვწუხვარ,რომჩემგანთქვენვერმოისმენთმისთანაპასუხს,როგორსაცელით,

მაგრამ,რასაცვგრძნობ,სჯობს,აღვიაროაწთქვენწინაშეგულისსიწრფელით:გნებავსთშეიტყოთჩემგან,რაარის

შეყვარებულიდიაცისგული?სასუფეველიდაჯოჯოხეთი,

გრძნებისკავშირითშეერთებული;საუნჯერამეავისდაკარგისუმეტნაკლებო,ამოკრებული;

თვითუკვდავებისწყარო-ნექტარი,ნაღველ-სამსალითგამწარებული;მხიბლავიძალა,ანდამატური,თავშისაამო,ბოლოშიმწარე;

წამ-ერთ—აკვანისიხარულისა,

ხანგრძლივ—კუბოდაცივისამარე.

თამარი(გაოცებით)თუმართლაამბობთმაგას,მგოსნებო,

სხვაგვარადრათჟღერს,მაშ,თქვენიქნარი?სჩანს,სიცრუეათქვენისალმუნი

დათქვენყოფილხართკაცთმატყუარი!თქვენარუგალობთქვეყნადსიყვარულს,

ვითსასუფევლისძალასრამზენას,დამიწისშვილთა,თქვენგანვეცდენილთ,

უცნაურძალითუხიბლავთსმენას?!

მგოსანივენროვუგალობთ,ისსხვაგრძნობაა:

რუსთველებრივი,ტარიელური!ისნუგგონიათთქვენგულისფხანასაყოველთაო...ყოველდღიური.

მხოლოდრჩეულიცისადაქვეყნისაღმაფრენითაიმასმისწვდება,დადანარჩენიუმეტესობა

იმძალსვერიგრძნობს,ისემიწდება.

თამარი(გატაცებით)მაშთუმაგრეა,იმაციურნიჭსროდაეძებდესაქმიწიერი,

რაღადამტყუნებსგაუკითხავადუსამართლოდაუგნურიერი?

რომსიყვარულსაცდავუხშოთგული,სხვარაღაგვრჩებააქნეტარება?

კაციმაშინგრძნობსმხოლოდსიცოცხლეს,როცაისრულებს,რაცენატრება.

მგოსანიჰმ...დედოფალო!მესმისმაგსიტყვის

ჭახრაკულირამმშვენიერება,მაგრამ,პასუხირომოგახსენოთ,

იქნებამეტიკადნიერებადავეღარვბედავ...

თამარისთქვი!ნუდაჰფარავ,

გინდიყოსჩემიგმობა...ყვედრება!აქდედოფალიდღესაღარარისდამხოლოდქალიგესაუბრება...

მგოსანითქვენინებაა!..ვინჰგმობსსიყვარულს,

მოპოებულსააღმაფრენითა?..ჰკიცხავენმხოლოდცუდადმოხვეჭილს:ქვეყნისცრემლითდასისხლთადენითა.

(გაჩუმდებადათავსჩაღუნავს).

თამარი(ნაღვლიანისღიმილით)ჰმ...მიკვირს:კაციშორსგამჭვრეტელიახლომახლოზერისთვისიხვევსთვალს?

ამიმერეთისამბოხებაზენუთუ,მგოსანო,შენცმემადებბრალს?როცაზღვაჰღელავს,ნავ-ჭურჭლებიცა

მათუნებურადექანებიან...ხალხიცისეა:თურომმღელვარებს,

კერძოპირებიცაეგზნებიან.იმავთავიდგანიმერთამხარებუდეყოფილაარეულობის,სარბიელირამგაუტანლობის,მოღალატობისდაორგულობის.არავისასწამსაქსისხლ-ხორცობა,

ღვთისაცარააქვთგულმართლადშიში!..

გონება—მეტად,გრძნობა—ნაკლებ,ერსახელმძღვანელებსსულანგარიში!..

მეიმერელიქალიარავარ,რომეუარვყოჩემიბუნება,დაცხოვრებაშიისევიქცევი,როგორცესგულიმემეუბნება

შენრომწეღანსთქვი,მეციმსიყვარულსვეძებდავეძებთავდადებულად...მხოლოდისამრწამსჩემისარსების

სახელმძღვანელოუმაღლესრჯულად;დათუაქამდევერმიპოვია,

დამნაშაობადრისთვისმეთვლება?..პეპელასანამყვავილსნახავდეს,მყრალბალახებსაცთავსაევლება!არცერისთავი,არცგენათელი,არცგურიელი,არცდადიანი,არცბაგრატ,მეფეიმერეთისა,

ისუსინათლოდაშავდღიანი,დაარცსხვავინმეჯერმამაკაცი

არშემხვედრია,რომმსურს,მისთანა!..დათავისთავზემდარემამაკაცსქალისაყვარლადიწამებსგანა?!

მაგრამმისშემდეგ,რაკი,მგოსანო,მეშენშეგნიშნედაგაგიცანი,

გრძნობა-გონებამ,ორივემმითხრა,რომშენხარჩემიტრფობისსაგანი.

აწშენხელთაა,არათუჩემი,მთელისამეფოსბედისაწერა!..მასშეუძლიაერიცგანკურნოს,ვინცრომთამარისგულიაძგერა.თუმცარიქნებინაკურთხიმეფე,მაგრამძალაკიმისიგექნება,

რადგანცკანონიიქნებაჩემთვისშენისურვილიდაშენინება.

მეტსაღარვიტყვი!..აწშენგანველისიტყვებსგულწრფელსა,პასუხსუტყუარსდანუდაჰფარავშენსგულისპასუხს...ვითასიწმინდეს,გაფიცებშენსქნარს!..

მგოსანიღირსიარავარმემაგდიდების!..

ვერცშევიფერებმაგგვარწყალობას!..სხვარამესეძებსესჩემიქნარი,სხვაბანიუნდაჩემსაგალობას.გამოუხატავსშენშიბუნებასშემოქმედებისძალაძლიერი,

თვალ-ტანადობა,გრძნობა-გონება,ნიჭიბევრგვარი,გულსახმიერი.

მოუვლენიხარკაცთამხიბლავად!..კურთხეულიყოსმისიგანგება!..ენამუძლურმამომაკვდავისამ

ღირსშესაფერივითშეგძღვნასქება?როდესაცგიჭვრეტ,ცასვხედავგახსნილს

დასასუფევლისმშვენიერებას!..შენაჰგრეხსიმებსჩემისჩანგისას

დამეუცნაურსვგრძნობნეტარებას!მაშინვემხობიშენწინსიმდაბლით

დაგრძნობითგიხრითავს,დედოფალო,მაგრამმეიმდროსთვალწინმეხატვის

შენინაღვაწისისხლისაკალო:მომაკვდავთკვნესა,ქვრივ-ობლისწყევა,

ქვეყნისღაღადი,ერთაყვედრება,—მესმისდაწინატკბილიოცნება,

ვითასიზმარიისემიქრება.სასიყვარულოდაღელვებულიმაშინმეგულიშურითმევსებადაგასაკიცხავლექსადიცვლებამომზადებულიქებათაქება.

ჰა,დედოფალო,ესარისჩემისრულისიმართლე,ვითაღსარება!რომმოგატყუო,არცჩემკაცობას,არცთქვენმზეობასარეკადრება.

თამარი(ხელებიაქვსპირზემიფარებულიდაჰღელავსწყნარად)

წარსულიჩემითუბოროტია,თუმცმეარამაქვსგანზრახვითბრალი,

ამიერიდანშენხელთიქნებადააცისკროვნემაშმომავალი!

მხოლოდგიყვარდე!..

მგოსანიარმოხერხდება!

გულსვერვაძგერებძალდატანებით,

გულსაგამსჭვალულსუკვეტრფობისგანდააყვავებულსტკბილისოცნებით.

თამარი(უცბათ,მივარდნით)მაშგიყვარსვინმე?

მგოსანიდიახ!თამარი!

თამარიჩემიასული?

მგოსანიარა!ისარა!

თამარიმაშაბაშიძის?

მგოსანიმაგასრასბრძანებთ?

თამარი(ხელსჩაჰკიდებს)მაშ,შენვემითხარ:ვინთამარია?ჩქარა!ნუმტანჯავ!..ნუაგვიანებ!

მგოსანიისთამარია,ჩვენიქვეყანარომგაადიდა,გააძლიერა!..

ისთამარია,ვისთვისაცშოთამსაშვილიშვილოდჩანგიაჟღერა!

თამარიჰა!ჰა!ჰა!მკვდრისაარამაქვსშური,რადგანცცოცხლებშიარავინგიყვარს!

ამიერიდანაქესთამარიშემოგევლებასაჭირნაცვლოდგარს.(მოეხვევა)

მგოსანი(აშფოთებული,თავისთვის)რამემართება?!ლამისწამერთვასმეუნებურადგრძნობა-გონება!..არა,არჰშვენისგრძნობისმეუფეს,

მგოსანს,დიაცისცუდადმონება!(გამოუსხლტება)მომშორდი!..ჩემგანშორს!შორს,მაცდურო!

ჩემზევერგასჭრისეგცბიერება!..სხვებიმოსძებნედამათდაუგემახედეგშენიმშვენიერება!

ვისიცწარსულიშებღალულია,ვისგამოციდგასისხლისაღვარი,მასჩემიგულივერმიენდობადაშეაჩვენებსესჩემიქნარი!

თამარი(გაშმაგებით,თავისთვის)წახდაყოველი!..დაესსირცხვილიყველაჩემტანჯვებსაღემატება!..ოჰ,ისღიმილიცჯოჯოხეთური,

მისგველურსახესზეეხატება!..(მრისხანედ,მგოსანს)მემხოლოდგცდიდი,შეუბედურო!კმარა!რაცსცოდე,ისიცგეყოფა!..

ჰეი!

(შემოცვივდებიანკარისკაცები)

შეჰკარით!მანმოინდომაძალითდედოფლისშეურაცხყოფა!

(დედოფალილეჩაქმოხდილი,თმაგაწეწილი,თითსმიაშვერსმგოსანზე,

რომელსაცკარისკაცებიიჭერენ.მგოსანიგაოცებულია)

ფარდა.

მოქმედებამესამე

გამოსვლაპირველი

მასხარა(შემოდისხელშიხანჯლით)ესსოფელისწორედსაგიჟეთია:

ყველასჩემობსჭკუას,გრძნობას,გონებას!..ვეღარვარჩევთმართალსდამოჩვენებულს!

ვინგადურჩესუგნურებისმონებას?!გარეგნობა,ჭრელისანახაობა,

თვალსაჩინოსათვალთმაქცოთვისება,აი,ქვეყნადრაამაღლებსკაცადკაცს!..ვისრადუნდაჭეშმარიტიღირსება?უსამართლოდციხეშიზისმგოსანი,

მხოლოდმისთვის,რომქვეყნისთვისცრემლსაჰღვრის!მეაქჩემსთავსვიმცირებდავიმდაბლებ:თავზემხურავსჩაჩისულელმასხარის!დარადვიტანთამდენშეურაცხყოფას,თუსიტყვებსაცარექნებააწძალი?

არა,არა,დროა,რომშევუდგეთსხვასაქმეს:სამკურნალოდხელთავიღოთხანჯალი!ამითმოჰკლალასხიშვილმადარეჯან;

ისამბავიამმახვილზესწერია,მეორედაცესგაუპობსგულ-მკერდსმას,ვინცრომქვეყნისმავნებელი,მტერია!..

გამოსვლამეორე

იგივედაცირა

(შემოდისნელა;რომდაინახავსმასხარას,შეკრთება)

ცირამევისველოდიდავინმოსულა?!ნუთუმასხარაგაკადნიერდადასატრფიალოსაამოწერილს

ნიკოსსახელითმხოლოდესმწერდა?

მასხარაცირავ!ნუშფოთავ!ნუგეშინია:

მტერიარავარ,მოველმოყვრულად.სხვისისახელითწიგნსმიტომგწერდი,რომშეგხვედროდიმარტოსფარულად.

ცირარაამბავია?შენათმოსულხარ,

თუსხვისგანახარგამოგზავნილი!

მასხარაამნიშანსჰხედავ?(უჩვენებსხანჯალს)

ცირამგოსანმამოგცა?

მასხარასხვავინმომცემდა?!

ცირადავინგიჩვენა

ციხეშიმარტოდგამომწყვდეული?

მასხარაროგორცმასხარას,მეხომნებამაქვს

ყველგანშევიდედაგამოვიდე?ვნახემგოსანიდაეგწერილიც

მისი,უბეშიჩუმადჩავიდე...

ცირა(ართმევსბარათსდასიჩქარითჰკითხულობს)“რაცამბავია,რაცგვემართება,

ამასგადმოგცემსყველასხუმარა!ამისრჩევაზეუნდაიაროთ,

დროსნუდაჰკარგავთ!ჩქარადაჩქარა!”ნეტავრამოხდა?

მასხარაშეთქმულთასია

ხელთჩავარდნიათამარდედოფალს,—დაამითუფროგააფთრებული

აღარცმკვდრებსზოგავს,აღარცაცოცხალს.მიზეზადახდისთურმეთავისქალს,ამშეთქმულობასიმასაბრალებს

და,რათქმაუნდა,რომხვალვემოჰკვლენ

დაანდასთხრიანთალიკოსთვალებს.

ცირაუი!შენსცირას!

მასხარარადროსეგარი?

სჯობსჩვენდავასწროთ,დღედავუმოკლოთ!

ცირაკი,მაგრამ,აბა,ასეუეცრად

რამოვახერხოთდარაშევიძლოთ?

მასხარარაცგოჩამგითხრა,მეციმასგირჩევ,(ხანჯალსაძლევს)

ესგადაეციშენნიკოგურულს;ამაღამმძინარსმიეპარება

დაისგაუპობსგესლითსავსეგულს.

ცირაკი,მაგრამისიცდაიღუპება,

ვითლასხიშვილი,დედოფლისმკვლელი;დასატრფოგულისროგორგავწირო,სიცოცხლითუნდაავიღოხელი?

მასხარასიცოცხლითმაშინაიღებშენხელს,თუგამარჯვებადარჩადედოფალს!განავერატყობ,ქვეყნისმომხიბლავს,თუროგორიჭერსნიკოსკენისთვალს?

ცირაეგტყუილია!..

მასხარატყუილსდამართალს

გაარჩევსქალიშეყვარებული?ეშხითდამთვრალისგონებასსძინავსდაუკუღმართობსმარტოკაგული.

ცირამემიღალატებსდასხვაზეგამცვლის?

მაშარყოფილაშეყვარებული!

მასხარაცვალებადიაკაცისბუნება:

გადუბრუნდებაერთწამსმასგული...განაარიცნობთამარდედოფალს?

თვითჯოჯოხეთიცხელსუწყობსცბიერს,დაერთნაირადჯადოქრობითა

მისკენიზიდავსჭაბუკსდახნიერს.

სიკვდილისმეტისხვავერაფერიმასვერშეუშლისტრფობისრიგსდაწესს.წაგართმევსნიკოსდაშენთვალდათვალ

გაყურებინებსიმასთანალერსს.

ცირა(აშფოთებით)დამედავუთმობ?ისძლიერია,

ქვეყნისმპყრობელიდედოფალია,მაგრამ,ტრფობაზეთუმივარდება,

მეცქალივარდაისიცქალია!არვისდავუთმობმასუსიკვდილოდ!ჩალადგავწირავმაშინმეჩემსთავს!

მასხარახა!ხა!ხა!ხა!ხა!ეგებგგონია,

რომმაგითნიკოსჩააცმევშენშავს?თავსთუმოიკლავ,რაენაღვლებათ!

ცოცხლებიმკვდრებზეაღარფიქრობენ:ხანმოკლეჭმუნვას,დროსშემწეობით,გულშითანდათანნელაიქრობენ.შენრომიდებიცივსამარეში,

გარშემომატლიშემოგეხვევა,—იმდროსთამარი,ეშხითაღვსილი,შენსნიკოსტკბილადგადაეხვევა.დამაშინნიკოცგადაივიწყებს,

ვისაცდღესეტრფის,ვინცადღესუყვარს!..დაშემდეგშიაც,ათასშიერთხელ,

მასმოიგონებს,ვითწარსულსიზმარს.

ცირა(თვალებზეხელიაიფარადაჰღელავს)კმარა,ნუმტანჯავ!გულსისრადხვდება

დათვალებსმიხელსეგმწარეენა!..

(გულზეიკრავსხანჯალს).

ოხ,საჩუქაროჩემისნათლიის,არგიღალატებსჩემიმარჯვენა!..

მასხარანეტავრასამბობ?არათუქალი,

მეცვერშევიძლებმაგგვარხელობას!..სხვაგულიუნდა,სულსხვასიმარჯვედასხვაგაბედვაკაცისმკვლელობას.

მენიკოსმეტიარმეგულებაჩვენშიმაგსაქმისამსრულებელი.

ცირაკი,მაგრამსაქმერომგამოცხადდეს,ვინღაიქნებანიკოსმშველელი?

მასხარა

ვერგაიგებენდა,თუგაიგონ,მედამდვანბრალი!სთქვან,მევიყავი!დამეცვიკისრებ,არგავცემნამდვილს,

მოწმეაღმერთიგულთამხილავი.

ცირამაშ,კარგი,მაგრამნიკოსვინნახავს?

მასხარაჭადარქვეშიცდისმომზადებულიდასაჭიროაშენიდასტურიც,

რომაუღელვოუფრომასგული.ახლაკიწავალდაგამოვგზავნი...მეტსარასგეტყვი,ყველაშენიცი.მეც,რაცგითხარი,იმასვიკისრებ,

მოცემულიმაქვსაღთქმადაფიცი!(გადის)

ცირა(დიდიხნისმღელვარებისშემდეგ)ოხ,ღმერთოჩემო,ადამიანის

არშეიძლებაშვებასულსხვამხრით,თუარასხვებისღალატ-განწირვით,

ნაღველ-ცრემლებითდასისხლისაღვრით?სისხლშიგასვრილიხელებითუნდა

გადამეხვიოსმესაყვარელი?!მაგრამ,რავქნათ,რომსხვაგზაარარის

უფროადვილადგამოსახსნელი?ჩუ!ვგონებმოდის!

გამოსვლამესამე

იგივედანიკო(შემოდის)

ნიკოაქამშვიდობა!

ცირადროზედმოხვედიდახსენებაზე.

ნიკოგეხმედამოველ!რასაკვირველია,რომგავჩნდებოდიაქშენსნებაზე.

ცირააგრეგიყვარვარ?

ნიკოსაკითხავია?

მაშრაკაცივარდარადვიცოცხლო,თუვისაცვეტრფიდავინცკიმიყვარს,არვემსხვერპლოდაარვენაცვალო!მითხარ,რაგინდა,რომშევასრულო?

ცირამართლაგიყვარვარ?..ჯერსთქვიწინდაწინ.

ნიკოროგორცტარიელსნესტან-დარეჯან,როგორცავთანდილსმისითინათინ!

ცირანესტან-დარეჯანმსხვერპლსათხოულობს,ხატავეთსჰგზავნისსატრფოსსაომრადდათინათინიმისგმირსავთანდილს

ისტუმრებსხანგრძლივმოყმისსაძებრად.მეშენარგიდებამგვარპირობას!..ვითხოვადვილადშესასრულებელს

და,თუგინდივარსულითდაგულით,აი,ამმახვილსმოჰკიდებშენცხელს!

ნიკოამხანჯალს?

ცირადიახ...დაამმახვილით

შენუნდამოჰკლაქვეყნისორგული!

ნიკო(შეკრთება)დედოფლისმოკვლა!..მაგასრასამბობ?

შენცთანახმახარ?აღელვებული...

ცირახომარშეშინდი?შენიგმირობადათავგანწირვაეგარისგანა?..

აკიმზადიყავჩემისგულისთვის,რომგაგეწირამთელიქვეყანა?

ახლაერთქალსაცვეღარიმეტებ?

ნიკოქალიქალსჰქვიან,მაგრამდედოფალს?

ცირავგონებ,დედოფალსმოუხიბლიხარ

დაშენცსხვებსავითგდებსტრფობისაალს.ხა!ხა!ხა!ხა!ხა!ახლაკიმჯერა!..

ნიკომაგასრასამბობ?..ხომარგიჟდები?

ქუდსროგორამხდიდამირცხვენულვაშს?არიცი,ვინცმკლავს,ვისთვისაცვკვდები?

მემხოლოდშენთვის,შენთვისვსულდგმულვარ!კაცისკვლასშენთვისმოვერიდები?

და,თუშენმეტყვი,წინვინდამიდგეს?

ცადაქვეყანასშევეჭიდები.ეგრამითხარი,გაუტანელო,

მაგეჭვითგულირათმომიკალი?მაგრამსიმტკიცესტრფიალებაშივითგამოიჩენსუძლურიქალი?

სჩანს,რომჩემსგულშივერიხედებიდავერგიცვნივარსაშენოდ,ცირავ!—

ასიათასითამარიციყოს,შენსთავსიმათშიმევერგავწირავ!

ცირა(აღტაცებით)ოხ,მჯერა,მჯერა!მაგრამმაშფოთებსდაჭკუასმირევსმეცტრფობისალი.მეცშენივარდაშენთვისმოვკვდები,გზადახიდიადღესესხანჯალი!ჰა,გამომართვიდამასთანერთად

აწჩაიბარეჩემიარსება!

თანდათანგულისიყვარულითა,ვითსაწყაული,ისეივსება!

მიყვარხარ,ნიკო,შენივარ,შენი!ვერმოგიშორებვერცცოცხალს,ვერცმკვდარს!

(მიუახლოვდება)

ნიკოოხ,ნეტარებავ!ამდღესველოდი!..

სიცოცხლეცირას!სიკვდილითამარს!

(ხელებსუკოცნის)

ფარდა.

მოქმედებამეოთხე

სცენაპირველი

(მდიდრულადმორთულისაწოლიოთახი)

გამოსვლაპირველი

(დედოფალსსძინავსმოფარდაგებულში.ცირა“ნანინას”ამბობს)

ცირა(ჩანგურზე)

ნანინა,იავ,ნანინა,ნანაო,ვარდო,ნანაო!

იმქვეყნისნორჩოყვავილო,ამქვეყნისგამოცანაო!

ვარდიგთხოვსფეროვნებასადაიასინაზესაო;

მოთინათინემნათობო,

სჩაგრავმთვარესდამზესაო!ნანინა,იავ,ნანინა,

ნანაო,ვარდო,ნანაო!(გადადებსჩანგურს)უყვარსდედოფალსჩემინანინა,ჩემიჩანგურიდაჩემიმღერა!

ღმერთმაშეარგოს!..იძინეტკბილად!დღესსულსხვაგვარიმაქვსგულისძგერა!

(დედოფალიახველებს,ცირაშეშინებულიგანაგრძობსჩანგურს)

ნანინა,იავ,ნანინა,ნანაო,ვარდო,ნანაო!

შეშურდაცისკრისვარსკვლავსათვალებისელვარებაო!

დაგანთიადიშემკრთალიშენგანბნელსეფარებაო.

სხვადედასვისგაუზრდიაოცნებაშენისთანაო?

ხმელეთისაბურთალოდგაქვსდაზღვააშენისანავო!

მშვენიერებისგვირგვინოდასიბრძნისგამოცანაო!

ნანინა,იავ,ნანინა,ნანაო,ვარდო,ნანაო!

(მამლისყივილიმოისმის)

ცირა(შეჩერდება)მამალიყივისდაჯერამასკიარეძინება!..ძილიუტყდება.

ტანმაუაზრა!რაღვთისრისხვაა?მეაგერჩემიგადამიწყდება...

დედოფლისხმაცირა!

ცირაბატონო!

დედოფლისხმავისთანსაუბრობ?

ცირამარტოგახლავარ!ვამბობდილოცვას.

დედოფლისხმაერთიდამღერედამერეწადი,შენსმაგიერადდაუძახესხვას!

ცირა(ჩანგურსუკრავს)

ნანინა,იავნანინა,ნანაო,ვარდო,ნანაო!

ჩამოდი,ძილო,მკურნალად,წამწამზედაეკიდეო!

უკეთესბინასვერნახავ,გინდმოვლოკიდით-კიდეო.გულსზეწრადგადაეფარედასულიდაუმშვიდეო!

ნეტარადდარჩინეტართან,რადგინდა,რომწახვიდეო?

ნანინა,იავ,ნანინა,ნანაო,ვარდო,ნანაო!

ნარგიზოგაახლებულო,უჭკნობოთანისთანაო!ნანი...(სიმებიუწყდება)

სიმებიდასწყდა!კარგნიშანსვხედავ!მისისიცოცხლისძაფიცგასწყდება.(ყურსუგდებს)

ჩუ!ხვრინავსმაგრად...ახლაკიდროაგადასწყდესბარემ,რაცგადასწყდება!

(მიდისფეხაკრეფით.კარებსაღებსდაშემოჰყავსნიკო,რომელსაცხელშიხანჯალიუჭირავს).

გამოსვლამეორე

ცირადანიკო

ცირასუ!ფრთხილად!ხვრინავს!გულისძილშია!დროხელსგვიმართავს,დაჰკეტეკარი!..

არაგითრთოლდესხელი!გაზომედაეგმახვილიისეჩაჰკარი!გაუპეგულიდაიქიპოვნი

ჩემსსიყვარულსა,ჩემსერთგულებას!

დაიმწამიდანმონადთაყვანსვცემშენსბატონობასდაშენსუფლებას!..

ნიკოსაკვირველია!ქალიმასწავლის,

თუროგორუნდახანჯლისხმარება!მხდალიცრომვიყო,გამაგმირებდა,

ნაცვლადრომმელის,ისნეტარება!(მიდისსაწოლისკენ)

ცირა(აშფოთებული)ოჰ,ღმერთოჩემო,ძნელიყოფილა

ადამიანისგამომეტება!შურისძიებითაგზნებულივარ

დასიბრალულისცეცხლიმედება!..ვეღარვუყურებ...(თვალსარიდებს,კუთხისკენმიდის)

ნიკო(ახდისფარდასდაგაოცებით)

ამასრასვხედავ?!თვითციურმნათობს,ქვეყნადჩამოსულს!

როგორგაბედავს,რომმიეკაროსცივიმახვილიამისმკერდსდაგულს?!(გავარდება

ხანჯალი)

დედოფალი(გამოიღვიძებს)ჰა,ვინხარშენაქ?ვინშემოგიშვა?როგორგაბედე...შეუბედურო?!

(ნიკოდიდხანსმიაჩერდებადაღელავს...დედოფალიაღტაცებითუცქერის)

შვენისმამაკაცსგამბედაობა!აგირჩევიაშესაფერიდრო!

ნიკო

დამნაშავევარ!უბრძანეთმომკლან,მე,ცხენისკუდზეგამოსაბმელი!

დედოფალიტრფობისწყურვილითაღტაცებულო,

შენიკუბოაესსარეცელი.(ააყენებსდამოხვევნასუპირებს)

ცირარაამბავია?ამასრასვხედავ?

კიდეცეხვევა...მევეგამწირა...(დაავლებსხანჯალსხელს)შერცხვეს,ვაჟკაცო,შენიღალატი,

აწპასუხსმოგთხოვსთორივესცირა!

(მიაშურებსხანჯლით.დედოფალიდაიკივლებს.ნიკოცირას

ხელშიეცემა.ხმაურობაა.მეფეშემოვარდებაამალით).

გამოსვლამესამე

მეფე,დედოფალი,ცირა,ნიკო,სახლთუხუცესიდაორითავადი

მეფერაამბავია?ღალატირამე?

სადარისმტერი?ვინარის,ვინა?

დედოფალიცირასუნდოდაძილშიმოვეკალდაამჭაბუკმაგადამარჩინა!

ცირასტყუის,მეფეო!სასიყვარულოდისდედოფალთანშემოიპარა!

მევერშემნიშნა,სურვილმაფარდაცოდვილთვალებზეგადააფარა.

მემატყუებდადადედოფლისთვისუცემდათურმებოროტიგული!..მიტომმინდოდამაგისსიკვდილიდამიველხანჯალამოღებული.

მაგრამუმტყუნასხეულმაჩემსგულს:ვერმივატანეძალიდაღონე!მოღალატეაშენიეგცოლი,მეფეო,ვამბობდაგაიგონე!

მეფევაისირცხვილო!(ზარდაცემულია)

ხალხიშეურაცხყოფა!(ხანგრძლივისიჩუმეა)

დედოფალი(მეფეს)დროარის,ვგონებ,რომდააჩუმოთ!..(კარისკაცებს)

შეთქმულთაგანითუაქვინმეხართ,დროხელსგიმართავსთ,რომთქვენცუმოწმოთ!

ჰა,ჰა,ჰა,ჰა,ჰა!ესმომიგზავნეს!..შეთქმულისხვებიცბევრიიქნება

დაგამოჰკითხეთ!..

მეფეშეჰკარითცირა!

უნდაასრულდესდედოფლისნება!

ფარდა.

მოქმედებამეხუთე

გამოსვლაპირველი

მსაჯულთუხუცესი,სახლთუხუცესიდამასხარა

მსაჯულთუხუცესიდღესრაღასატყობ?

სახლთუხუცესიმისთანაშენსმტერს!..

სევდათანდათანუფროაწვება!თვალშისიყვითლეცშემოჰპარვია!..უნდაგამოვტყდე,რომმეეჭვება!

მსაჯულთუხუცესიმოწყალეარისღმერთიმაღალი!

ყოფილაკვლავაცმაგგვარადავად!ნაღვლიანებმაეგრეიციან...

გულსგადაიყრისთავისვეთავად.

სახლთუხუცესისულკარგადიყო,როცამდივანმა

შემოუტანამასგანჩინება...მაშინდიდებულსახეზემხოლოდ

გამოეხატამასმრისხანება...დამოინდომა,როგორცშევატყვეთ,იმგანჩინებისსრულადდახევა,მაგრამიმავწამსგაჩნდათამარი,

როგორცადამისწინაშეევა;მეფეცშეჩერდა...აღარასთქვარა,

განჩინებაზედასვაბეჭედიდამგოსნისბედთანშეერთებულადგარდაიწყვიტამანთვისიცბედი.მასზედდაერთოიმღამინდელიმოულოდნელიცუდიშემთხვევა

დაიმისგამოჭმუნვისძაფებადიჭვები,შემკრთალს,გულზეეხვევა.

არიცისრაჰქნას!არეულიამისიორგვარიგულისაძგერა:

ხანდარწმუნდებაყოველიფერზედახანსრულიადაღარასჯერა.

დაკეტილშიზის,არცსვამს,აღარცსჭამს,ჯერრიგიანადარცსძინებია!

დამიკვირს,რომდღესჩვენიმოყვანაყველასიერთადუბრძანებია.

მსაჯულთუხუცესივნახოთრასგვეტყვის!(მასხარას)შენრაღაგინდა?

შენცდაგიბარამეფემ,ეგება!

მასხარადიახ!დათუთქვენვერაარგეთრა,

მაშინკირიგიჩემზემოდგება!..(ხელსაშვერსმსაჯულთუხუცესს)

სულისმკურნალი,(სახლთუხუცესს)გულისვეზირიდასათვალყუროცეტი,მასხარა,სამნივეერთადრომგანაგებდენ

საქვეყნოსაქმეს...ვგონებ,რომკმარა!თორემ,ხომიცით,კარისკაცებირაცრომმეტია,უფროცუდია:თავიარცერთისარიხედება,ერთიმეორისმხოლოდკუდია!დაერთიკუდითუგაქიცინდა,

სხვებიცმასჰბაძვენ,იმერთსსთანხმობენ,დასასწაულიცმათიისარის,

რომხმელსასწვავენდანედლსახმობენ.აი,გუშინაცმართლმსაჯულებმაკუდისქიცინითთავიმოღალეს,დამათგაუწყრესწმინდაგიორგი,

რომმითგიორგიმეფეგაღალეს!თვალნაკრავია,მაგრამმოიხდის,

გამობრუნდება,მაქვსღვთისიმედი!თურომმიბრძანებთ,გამოვულოცავ!სხვასაქმეარმაქვს,მისთვისმოვედი.

მსაჯულთუხუცესი(წყენით)თავთავისდროაქვსსუყოველისფერს!ნეტავიშენ,რომარაფერსჰფიქრობ!

მასხარაფიქრირადმინდა?დარბაისელიარცავყოფილვარდაარცვაპირობ!ბრძენირომვიყო,ადრედავჭკნები,მასხარარომვარ,გვიანვბერდები!

სახლთუხუცესიკმარა!გეყოფა!თავსნუაიშვებ,

თორემუდროვოდკადნიერდები!

მასხარაუკაცრავადვარ!სულმავიწყდება,რომმასხარავარდარბაისლებთან,

ისეუძლურიდასაცოდავი,როგორცრომკრავიდიდებულმგლებთან.

ჩემისიტყვებირასიტყვებია?ანჩემირჩევავისეკადრება?

მაგრამ...სუ!აგერფეხისხმაისმის...ბატონიმეფეთუმობრძანდება?(ადგებიანდაკუთხისკენმივლენ)

გამოსვლამეორე

იგინივედამეფე(დაღონებული)მეფე(თავისთვის)

ქალისდაკირვა!მგოსნისსიკვდილი!ვგონებ,ავჩქარდიჩემისდასტურით!

განაყოველთვისმართალიარისთვალითნანახი,ნასმენიყურით?!

გურულიიმდროსდედოფლისსახლშიროგორღაგაჩნდა!ვინშეიყვანა?

თურომღალატისგამხელასურდა,მევერმეტყოდაწინდაწინ,განა?ეგებმგოსანიც...ჰმ!მაგრამარა!

ცხადადდაედვაპირდაპირბრალი,მაგრამმემაინცავჩქარდიმაზე

განრისხებული,უზუმოდმწყრალი...როგორგავწირედაგავიმეტემესაიდუმლედამეგობარი?..

ავჩქარდი...შევცდი...მაგრამრაღადროს?..გვიანღაარი!..გვიანღაარი!..(დაინახავსსხვებს)

აქაყოფილხართ?დილამშვიდობის!გამარჯვებაკიარავისეთქმის

ახლანდელდროში,როცაყოველკაცსსისხლისწყურიამისივემოძმის.

მსაჯულთუხუცესიბატონომეფევ!

მეფესადარისმეფე?

მევიყავმხოლოდერთდროსმთავარი;ვკახაბერობდიმორჭმითმჯდომარე,რკინისპალოზემედვასაზღვარი;მაგრამ,როდესაცესიმერეთი

ხელშიჩავიგდედამითგავმეფდი,მაშინუკუღმაგადავიბრუნეჩემიდიდებადაჩემიბედი.

დიდმოურავისკვალშიმიმყოლი,ქართლსდავიხსნიდიმტრისგან,მეგონა;

სჯულიუარვყავ,გავტეხეაღთქმა,დათვითმეგავხდიდიაცისმონა.ფუიჩემსულვაშს!(ჩაფიქრდება)

სახლთუხუცესიბატონომეფე!

მეფეგანამეფობაეთქმისცოცხლადმკვდარს?

მეფერომვიყო,სხვისიბრძანებითგავიმეტებდიგანამეგობარს?!

მაგრამძნელიამრუდეგვირგვინი!ბოძადდასვეტადიდგამსქვეყნისხმას

დამსხვერპლადსწირავსსაკუთარსურვილს,კერძოგანზრახვებსდატკბილგულისთქმას.

(ჩაფიქრდება)

მსაჯულთუხუცესინეტავ,თქვენრაგაქვსთსასინანულო,

რომაჰყოლიხართშემცდარგულისთქმას?“გულიმეფეთახელთაუფლისა!”

თქვენდაეთანხმეთმხოლოდქვეყნისხმას.

მეფედადავიბანეპილატებრხელი,რომავიცილოთავიდანბრალი?ჰა,ჰა,ჰა,ჰა,ჰა!მაშშინაგანიაღარჰქონიასინიდისსვალი?

ეჰ,სახლთხუცესო!სადარისჩვენიისადრინდელისულ-ხორცისძალა?

დრომუკუღმართმაგადაცდუნებულსყველახელიდანგამოგვაცალა!

სახლთუხუცესიბატონოჩემო,თქვენსმოხუცგამზრდელს,

შემყურესთქვენისბედნიერების,ნებაჰქონიაყოველთვისთქვენთანსიმართლისდროზეკადნიერების.

ახლაცგავბედავ:უმჯობესია,რომჯერდააცხროთგულისავნება,ცოტაგაერთოთდამერეუფრო

სხვარამესგირჩევსთქვენიგონება.არაარისრახომუსაშველო?

დღეისშეცდომახვალგასწორდება,თუსაცადისიჭკუა-გონების

კაცსისევშერჩადაარშორდება.

მასხარაზოგიმეცმკითხეთრამე,ბატონო,

დარბაისლებმარაცბრძანეს,კმარა...ჩანგურსჩამოჰკრავსჩვეულებრივადდამოგახსენებსთრამესმასხარა.

მეფეშენცნახირ-ნახირ,ჩემომასხარა?

სახლთუხუცესისთქვირამე,მეფერომგააცინო!

მსაჯულთუხუცესიისასჯობია,სიმებსჩამოჰკრადადაამღერორამესალხინო.

მეფერაჩურჩულია?

მსაჯულთუხუცესიამთქვენსმასხარას

უნდაჩანგურზედააღიღინოს!

მეფეკარგიიქნება,უძილარივარ

დაცოტა,ეგებ,მეცწამეძინოს.(თავსმისდებსმუთაქაზე)მასხარა(ჩანგურზეამღერებს“ოდელას”ხმაზე)

“მაღლითცეცხლისწვიმამოდის,დაბლადგებასისხლისღვარი.

ცადამიწაგადაბრუნდა,გაგვისწორდამთადაბარი!მწყერსმიმინოშეუშინდა,

კურდღელს—მწევარ-მეძებარი;შევარდენიშეაშინა

მტრედმა,დასცაშიშისზარი!

ძმაძმასსწირავს,მამა—შვილსა,მეგობარსა—მეგობარი”.

სახლთუხუცესი(ხელიდანჰგლეჯსჩანგურს)დღესშენ,მგონია,გადარეულხარ!რაებსიმღერიმაგას,მასხარა?!

მეფეარა...ამჩემსგულსეგუკეთხვდება...

ნუაწყვეტინებ!განაგრძეჩქარა!

მასხარა“ცაო!ცაო!მოიწმინდე,დაგვიყენეისევდარი!

შევარდენო,ფრთაგაშალე,ცისკამარასთავიჰკარი!..

მეგობარო,მოიგონე

გულითადიმეგობარი!უსამართლოდსაკანშიზისგაწირულიცოცხალ-მკვდარი,მოსთქვამსქვეყნისურიგობას,კვნესის,სტირისმისიქნარი!

ამასასემოგახსენებსთდღესმასხარაენამწარი,

ნუშერისხავთმართლისათვის!გესმისთმისინაუბარი?”

(მეფეწამოვარდება,მსაჯულთუხუცესიდასახლთუხუცესიშეშინდებიან)

მსაჯულთუხუცესისახლთუხუცესი

ბატონო!

მეფეგესმისთთქვენესსიმღერა?..მადლობელივარ,ჩემომასხარა!

შენმასიტყვებმაჭმუნვისღრუბელიგამიქარწყლადაგულსგადმიყარა.ახლაკივხედავ,სასახლისსენი

ცუდისახადიშესაყარია!თურმეესჩემიჭკუა-გონებაციმანმოხიბლა,არივ-დარია,

მაგრამაწკმარა!ისევმეფევარ,მეფევარ,მეფე,გვირგვინოსანი!დათანაშემწედორიკაციმყავს:ერთიმასხარა,ერთიცმგოსანი.

სახისსიცილით,გულისტირილით,პირველიურევსმარილსადაძმარს,დამეორეკითვისვეცრემლებში

ილესავსნაღველსდააწოვებსქნარს!

სამკურნალოასნეულქვეყნისთვისმხოლოდიმათისიტყვა,სიმღერა!დანარჩენებისსიტყვა-პასუხისაცბიეროადაარამჯერა!

მსაჯულთუხუცესიმაღალომეფე!ნუდაივიწყებთ,რომერთგულებისხვებიცარიან!

მეფემაგრამსიმართლესვერაჰბედავენდაცბიერებასთავებსუხრიან!

მითხარ,სადიყვნენესერთგულები,როცამგოსანიერთხმადგასწირეს?

სახლთუხუცესიზოგიგამოჩნდაწინააღმდეგიც,

მაგრამრაექნანაწილსამცირეს?სამღვდელოებისუმეტესობა

ბატონგენათელსურცხვადმიემხროდაწულუკიძემშორსმყოფწერეთელს

საუკუღმართოდშეურჩიადრო.მხოლოდშემთხვევითიმსამსჯავროშიმოგროვდაორგულთუმრავლესობა.დანუმრისხანებთსაყოველთაოდ!ისარიყველასგულსრადესობა?!

მსაჯულთუხუცესიგლოვისზარივითგაისმახალხში:

“მგოსანსსიკვდილიგადუწყვიტესო!”

მეფედაარამბობენ:იმგანჩინებითმეფესაცგულიგაუხვრიტესო!

მასხარავინგაბედავდა!უცაბედადკიამასმოვკარიაქა-იქყური:

“დარბაისლებისუწმინდურსურვილსროგორმისცაომეფემდასტური?”

მეფეგვიანღაარის!რაცმოხდა—მოხდა!

სიტყვამეფისაარშეიშლება!წყეულიიყოსამგვარიძალა

დაშეუცვლელიჩვენიუფლება.(ჩაფიქრდება).

მსაჯულთუხუცესიბატონომეფევ!ერთსრამესგირჩევთ,დანუშემრისხავთ,მომეცითნება!

თქვენშეგიძლიათსიტყვაგასტეხოთ

დასიტყვისშეცვლაროდიიქნება.

მეფეგამოცანაა!რაღასუყურებ?

რატომარგვეტყვი,თუიცირამე?გოჩასგამოხსნარომგულითმინდა,

ღმერთია,იცი,ამისმოწამე.

მსაჯულთუხუცესიმოგეხსენებათ,მეფევ,თქვენც,ვგონებ,

მეფედარეჯნისყოფადაქცევა;მისდროსაგვაღოუფალმახელი,

მოგვაკლომაღლითმისიკურთხევა.ისდროსაზარიმოღალატობის

დღესაცკიუღლადაწევსჩვენსმხარეს;საქრისტიანოსტკბილისავანემანდაამსგავსაოხერსამარეს:

ასტეხახალხშიშურიდამტრობა,უკუღმასცარაჩვენიქვეყანა;

გასწყდაკავშირისისხლ-ხორცობისა,ძმასაღარჰქონდაძმისაგატანა!

ქვეყნისგაწირვითდაორგულობითიხვეჭდენკერძობედნიერებას.

სხვადასხვამუხლებსბოროტებისასსწავლობდენთითქოსმეცნიერებას.

ტახტზეასულიფარისევლობასისხლითდაცრემლითშავპირსიბანდა;

დადღევანდელმადღემარიცოდა,თუხვალინდელირასმოიტანდა.მაშინგავიდახალხშიმგოსანი,

საეროცრემლითჩანგზედამღერადახალხისგულიმიძინებულიგამოაფხიზლადაააძგერა.მათშიერიალასხიშვილიცა,

ჭაბუკივინმე,მოსამსახურე,პირისფარეშითვითდარეჯანის,

დარბაზისმცველიდამეთვალყურე.ვითამირონიწმინდატრაპეზზე,გულზეეწვეთასიტყვებიმგოსნის

დაჩაუსახამტკიცესურვილითავისგაწირვითქვეყნისგამოხსნის.ყურშიჩაედგამგოსნისყვედრება,

ელანდებოდასაეროსაბჭო,სანამხანჯალიდროსშემრჩეველმადარეჯანსგულშიმარჯვედარარჭო.აღელდახალხი,მაგრამდედოფალსარვინიგლოვდა,არვინსტიროდა.“ადიდოსღმერთმამეფებაგრატი!”ერთპირადყველაამასჰყვიროდა.დედინაცვლისგანდაბრმავებული,უსამართლოდტახტ-ჩამორთმეული,

გამეფდაბაგრატდასიმართლისთვისხალხსმოუბრუნაისევეგული.მაშინმოიხმომეფემმგოსანი

დასთქვა:“მგოსნობისვცანითძალიო!რაცგინდა,გვთხოვედააგისრულებთ,

რომგადვიხადოთშენივალიო!”გოჩამესჰკადრა:“ქვეყნისდიდებამგოსნისთვისარისმეტიტვირთიო!რასაჭიროამღელვარეზღვისთვის,რომმიემატოსზვირთზეზვირთიო?”

მაგრამბაგრატმაგაიმეორა:“ჩვენმოვალევართმაინცშენიო.

და,თურამესგთხოვ,ჩვენცაგისრულებთ,ესიყოსჩვენიგანაჩენიო”.(გაჩუმდება)

სახლთუხუცესიმერე,სხვარაღა?

მსაჯულთუხუცესისხვაარაფერი,

ამითგათავდამათიმოყვრობა.რომმიიცვალამეფებაგრატი,პირობადდარჩაისევპირობა!..

მეფეკეთილი,მაგრამმკვდარიმოვალე,

კუბოშიმწოლი,რასარგებსცოცხალს?საიქიოდანგვირგვინოსნები

რომვეღარსჭრიანქვეყნადსამართალს?

მსაჯულთუხუცესიმაგრამისინი,ვინცმათსუფლებასხელშიიგდებენდამეფდებიან,თუპირობასაცარიკისრებენ,

ქვეყნისშეხედვითყოვლადსცდებიან.მეფე(აღტაცებითწამოდგება)ჩემოერთგულოდაგონიერო,გალაპარაკებსმაგასგანგება!

მაშშევასრულოთ,გონზემოსულმა,ჩვენისურვილიდაჩვენინება.

სახლთუხუცესო!ბოქაულთხუცესსშენგადაეციჩვენისურვილი:საპყრობილედანგამოიყვანოს

დააქმომგვაროსშემცოდეშვილი!(სახლთუხუცესიმიდის)

ჩვენუნდათვითონგავასამართლოთროგორცრიგიდაროგოცწესია!

ყველამასმომკისსაშვილიშვილოდ,რაცრომთვითონვედაუთესია.(მასხარას)

ჩემომასხარა!განაშევარდენსარჰშვენის,ხოხობსრომშეუშინდეს?

მასხარაუმჯობესიაფრთებიგაშალოს

დაცხრამთასიქითმისთვისგაფრინდეს.

მეფემიინავარდოს,მოინავარდოს,

ფრთაფრთასშემოჰკრას,ცასჰკრასკამარა!..ეჰ,თავმანჩემმან,შევარდნობასჯობს!..

ძერა-კუდობაამდენიკმარა!შენრაღასიტყვი,ჩემომსაჯულო?

მსაჯულთუხუცესი“გულიმეფეთახელთაუფლისა!”

იყავკურთხეულამიერიდანმფარველიქვეყნისდაქვრივ-ობლისა!

გამოსვლამესამე

იგინივედამგოსანი

(შემოდის.მეფეთავჩაღუნულია.საზოგადოსიჩუმეა)

მგოსანიაქამშვიდობა!

მეფეწინწამოდექი!

იცი,რადგიხმეთ?

მგოსანირამოგახსენოთ!

მსაჯულთუხუცესი

რაცრომსამსჯავრომგადაუწყვიტა,რიგითქვენია,უნდაუბრძანოთ!

მგოსანიშეტყობილიმაქვს,საპყრობილეში

მეცირასსიტყვებსმოვკარიყური.(მწარეღიმილით)მსაჯულთსიკვდილიგადამიწყვიტეს

დამეფემაცადართოდასტური.

მსაჯულთუხუცესიდიახ,რადგანაცუმეტესობამ

გიცნოქვეყნისდამეფისორგულად.მგოსანი(გაანჩხლებით)

ვინცეგიფიქრაჩემზე,ეტყობა,რომისჭკუაზეშემცდარასრულად.

მსაჯულთუხუცესი

როგორ?არაგაქვსდანაშაულიდახმაერისაცრუდღაღადებდა.

როდესაცისშენ,შეურაცხყოფილს,სასიკვდილობრალსთავზეგადებდა?

მგოსანითუისემკითხავთ,ვითსასიკვდილოდ

გამზადებულებსმათიმოძღვარი,მარტოობაამაშინსაჭირო

დამოწმედმხოლოდთვითმაცხოვარი.დათუპასუხსმთხოვთ,როგორცმსაჯული,

გვიანღაარისგასამართლება,რაკიერთხელვედამნაშავედმცნესდამათმეფემაცზედდართონება.სიკვდილიმელის,გაწყვეტილია

კავშირიჩემისაქვეყნიერო;არვისთანრამაქვსთავშესაწყენი,

სასაყვედურო,ანსაპირფერო.

მეფეკარგი,არგკითხავ,რაციყო,იყო!სულსხვარამეზეაქმოგიწოდეთ:უკანასკნელიშენისურვილი

შეგვატყობინე,გვინდავიცოდეთ.

მგოსანიბრძანეთ!

მეფეროდესაცბაგრატისტახტი

ჩვენდავიმკვიდრეთდაჩვენვიტვირთეთ,მეფურსაჩვენსამოვალეობას

მისივალიცაზედვედავურთეთ.როგორცგვიამბოდღესქუთათელმა

დაჩვენთავადაცგაგვიგონია,ბაგრატისაგანსავალდებულოაღთქმულირამეთურმეგქონია.ისდაპირებაჩვენზეგადმოდის,

დღესჩვენხელთარისიგიუფლებადაგვთხოვე,რაცგსურს,მეფურისიტყვა,

ერთხელნათქვამი,არშეიშლება.

(სიჩუმეა,მგოსანიხმასარიღებს)

მსაჯულთუხუცესი(მგოსანს)რაცმოგანიჭეს,ვერგაიგონე?

ხომგესმის,მეფერასაცგიბრძანებს?

(მგოსანიხმასარიღებს)

მასხარა

რატომარითხოვსთავისუფლებას?ნეტავვიცოდე,რასაგვიანებს?

მეფეითხოვე,რაცგსურს!ჩვენმოვალევართ,

რომშევასრულოთისშენინება.მგოსანი(ხანგრძლივიაღელვებისშემდეგ)

მაშვითხოვ:მეფევ,ცირასნუდასჯი!იმასარააქვსდანაშაული;

მემოვამზადეისსაღალატოდ,მეავუღელვეუმანკოგული.(ყველაშეკრთება)

მსაჯულთუხუცესი(თავისთვის)რასთქვა?

სახლთუხუცესირასამბობს?

მასხარაგაგიჟდასწორედ!

მეფეღალატი?

მგოსანიდიახ,მეციქვერიე,

გამოვტეხილვარ,ვამბობმეორედ!

მეფენუთუშენც?..

მგოსანიდიახ,მაგითგვინდოდა

წამებულქვეყნისწამოყენება,მაგრამარმოხდა...დაჩემზეაწ-კი

ასრულდესშენიძალიდანება!

მეფე(დიდიხნისსიჩუმისშემდეგ)მაინცვერგავტეხთჩვენსმეფურსიტყვას!

თუითხოვ,ეგეცგეპატიება.

მგოსანიმემხოლოდვითხოვუფლებისძალით:

უბრალოდცირანუდაისჯება.

მეფეშენმხოლოდშენთვისუნდაითხოვო,

სხვისშესახებკიარშეიძლება.

მგოსანიარა,მეფეო,უარსვერმეტყვით,მონიჭებულიმაქვსეგუფლება.

სახლთუხუცესიკი,მაგრამშენთვისვეღარასითხოვ.

მგოსანიმეჩემთვისრამაქვსაქსათხოვარი?უმჯობესია,რომმოკვდესკაცი,

ვიდრეცოცხლობდესვითცოცხალ-მკვდარი!ჭკუითურწმუნოდაგრძნობითუნდო,

გულგატეხილირაღაკაცია?კაცსმაშინჰშვენისქვეყნადარსება,

თუცხოვრებაშიისმამაცია!

მეფეგვითხარი,მაინც,შენშირამაღძრამაგგვარისასოწარკვეთილება?

მგოსანიიმანვე,რამაცსხვებსგაუღვიძასხვისსაბოროტოკმაყოფილება.ჭაბუკობიდანმეგულშიმედვაერთიანდერძი,ერთიიმედი...ისიყოჩემიწმიდა-წმიდათა,

ჩემისულისდგმადაჩემიბედი...ჩვენისამშობლოსსხვადასხვაკუთხეს,ვფიქრობდი,ვნახავშეერთებულად,დავით,გიორგისდათამარისდროსერთსაქართველოდაყვავებულად.

(მეფესსახეეშლება,მგოსანიშესჩერებიამეფეს)ამტკბილოცნებისდაწრფელზრახვების

ორისხვაცმყავდათანამოაზრე:თვითგურიელი,დიდიმთავარი,

დაჯუმათელი,სჯულისსიმდიდრე.

თვალწინმეხატვისმაღალიგორა,ზედაგებულიწმინდატაძარი

დაიმისგვერდით,თავმომწონებითშტოებგაშლილიდიდიჭადარი.

იქ,იმჭადრისქვეშ,სამივესერთადსაქვეყნობევრირამგვირჩევია

დასამშობლოზეგულაჩვილებულსცრემლებიცერთადდაგვიფრქვევია.ასევფიქრობდით:ჩვენერთსამეფოდგავხდითიმერეთსშეერთებულსო,

დახელსმივაწვდენთძმურადქართლ-კახეთსშაჰ-აბაზისგანაოხრებულსო.

მხოლოდიმისთვისგმირმამთავარმასჯულიგასტეხადაიქორწილადაცოდვამისისაშვილიშვილოთანამზრახველებსგაუნაწილა.

მეფე(წყენით)ნამეტანსამბობ,ნუდაივიწყებ,

მოთმინებასაცრომაქვსსაზღვარი!მსაჯულთუხუცესი(მგოსანს)უადგილოადაუსარგებლოეგმოგონებადასაუბარი.

მგოსანირაღადდავფარო,ვისმოვერიდო,მესასიკვდილოდგამზადებული?საიდუმლოხმამალაპარაკებს

დაესხმაარისჯუმათლისსული.ისმოკვდა,თუმცკისულიაქბრუნავს,

საქართველოსთვისთავგანაწირი.მეფეაღარჰგავსპირვანდელმთავარსდამერაღავარამქვეყნადმწირი?

რომოვკვდე,მიჯობს,სასოწარკვეთილს

თავიარმიღირსარცაერთჩალად!ნეტავისხვებსაცარვუყურებდე

სხვისყურმოჭრილყმადდამაჩანჩალად!

(მეფეშეიჭმუხვნება)წავალ,მივმართავიმწინაპართგუნდს,

სამშობლოსმსხვერპლადრომშეწირულან,და,თუმცსაფლავიცარჰღირსებიათ,მაგრამჩვენსგულშიკიდამარხულან.მეცერთადმათთან,თუღირსიგავხდი,

ცრემლებსგადმოვყრისაამქვეყნოძღვნად,რომისცრემლებიაქდანთხეულსსისხლს

წმინდადდაერთოსციურმანანადდააღმოცენდესმითსაარსებო,

საზრდორამჩვენისშვილისშვილების,რომისინიცკი,წმინდადმიმღები,

ვითზიარებისიმნაწილების,

იმსჭვალებოდენწინაპრებსავითმათისამშობლოსსადიდებელად,დაღვაწლიმათისაშვილიშვილოდ

გადასცემოდეთსაგალობელად...(სიჩუმეა)მშვიდობით,მეფევ!შენაქდარჩებისამეფოტახტზემონადმჯდომარე!

მეკიმეფურადშევხვდებისიკვდილს!დარბაზისნაცვლადმელისსამარე.

გამოსვლამეოთხე

(შუაკარებიდანშემოვადედოფალი,გვირგვინითადასადედოფლოსამკაულებითაღჭურვილი.ცირა

თანშემოჰყვება)

დედოფალიარშეიძლება!შეაჩერეთეგ!

მგოსანსარააქვს,იცოდეთ,ბრალი!ვითდედოფალი,ახლავამტკიცებ,რომმტყუანიამაგასთანქალი!..

(ყველანიზეზეწამოცვივდებიანშეშფოთებით).

ყველადედოფალია!

მსაჯულთუხუცესიდამასთანისიც.

დედოფალივინცგამიმეტადავინცგამწირა!დიახ,ვბრძანედაგამომიყვანესსაპყრობილედანშემცოდეცირა!

მეფეამასრასვხედავ?!

დედოფალიკარებზემომდგარს

მესმოდათქვენიწრფელიმსჯელობა.პირველადმხიბლავსჭეშმარიტება...ვიგრძნესიმართლისუეჭველობა!..წარსულიჩემიბნელშიმავალი

გადავაყოლეშემცდარგულისთქმას,მაგრამუეცრადბუნებაცვლილიაწვემონებიუმაღლესაღთქმას.

მეფეთამარ!

დედოფალი

მეფეო!გცოდე,როგორცქმარს,და,როგორცმეფეს,მოგფინებნელი!..

შემცოდეცისდაქვეყნისწინაშეშენდობასვითხოვმაგდალინელი...

(დედოფალიხელიდანბეჭედსიძრობს.საზოგადოაღშფოთებაა)

მსაჯულთუხუცესიღმერთოძლიერო!..

მგოსანი(აღტაცებით)აი,სადვხედავ

მესათაყვანომშვენიერებას!

დედოფალიის,ვინცსიცოცხლითვერგამაძღარა,

სიკვდილითიგრძნობსსრულნეატრებას!

(ახდისბეჭედსთავსდაშესწოვს)ცირა(შეჰკივლებსდამივარდება)

საწამლავია!

ყველასაწამლავიო?!

მეფეჩქარამკურნალი!..

დედოფალი(ღიმილით)ვეღარმიშველის!

ამაღლდი,მეფევ!ჩემისსიკვდილითჩვენიქვეყანაშენგანხსნასელის!..(სუსტდება)

მეფე(მივარდებააჩქარებით)თამარ!

დედოფალიმშვიდობით!..ესსაწამლავი

ელვასავითსჭრის...ცეცხლიმედება!ვიწვი!ოჰ,წყალი!..მეფეო,მგოსანსნუმოიშორებ...ქვეყნის...დი...დება.

ოჰ,ოჰ,მშვიდობით!.

მგოსანირადროსაკვდება!

ფარდა.

1885წ.

სალამური

გამიგონია,ვითომცლერწამიობლისსაფლავზეამოსულიყოსდათავისქნევით,დამუქრებული,მაღლაზეცისკენისწასულიყოს,რომმიეტანოსიქჩვენისქვეყნის

მწარეამბავიდასაჩივარი,მაგრამიმავდროსეშმაკისსულიდასტაკებოდესგრიგალიქარი,გადაეღუნოს,გადმოეღუნოსდამოეთხაროსსულძირიანა;

მერეენახოსმწყემსსწაქცეული,ხელშიაეღოსპატარდანა

დაგამოეჭრასმასსალამური,

რომმოწყენისდროსსულიჩაჰბეროს,დამთადაბარისდასატკბობელად

ააკვნესოსოდააატიროს.ესუნდაიყოსისმაცდურიხმა,

პირველმწყემსისგანმოგონებული;აქისმისცისდაქვეყნისამბავი

ერთადშეთხზული…შეზავებული!1889წ.

სალამური

სადხარ,ჩემოსალამურო,ხმატკბილოდასაამურო,

რომშენისხმითჩრდილოეთშიქართველსგულიგამიხურო!როცამწყემსიგიპყრობსხელში

აგაჰკივისმთადაველში,ტკბილსახმასაცაშიჰკარგავს

დასევდისას-შავსქვესკნელში,მაშინფიქრიჩემიშენსხმასგარსეხვევა,ვითაძმაძმასდაშენიკვნესითმაგონებს

საქართველოსმწარემოთქმას:ხანსპარსელნიაკვნესებენ,

ხანთურქებიაოხრებენ,ხანსკვითები,დროსშერჩევით,მყუდროებასუშფოთებენ!მაშ,უწყალოსალამურო,მტირალო,არსაამურო,

რადმსურსშენიხმავისმინოდაქართვლისბედსმოვემდურო?!მაგრამზოგჯერრომტკბილიხმა

სანუგეშოდმიჰფრენსაღმადაჩემთგიჟთაოცნებათა

ხარბადინთქავსუფსკრულიღრმა,თავგანწირულსმამულისმცველსწარმოვიდგენმაშინქართველს:მტერსშეჰყვირის:“ჰკამაგასა!”გამოსულიბრძოლისაველს.

აბაესხმა,სალამურო,ტკბილხმოვანო,საამურო,

აროდესარმომყირჭდება,ძალგიძსმუდამმომაწყურო!

ქართულადჰკვნეს,ქართულადსტვენ,ქართველისგულსამითალხენ,

ხასიათსდაჩვეულებასწინაპართაგვაგონებჩვენ.მაგრამ,ჩემოსალამურო,

გრძნობითმსტვენო,საამურო.აღარავინგიგდებსდღესყურს,სჯობს,ისევმწყემსსემსახურო!..

1861წ.

ჩანგური

ვუძღვნიან.მუსხელიშვილისასმეჩანგურიმისთვისმინდა,

რომსიმართლესმსახურებდეს,განამტკიცოსაზრიწმინდა,

გულსსიწმინდითახურებდეს!ერთიჰქონდესმასსაგანი:ჰარმონიამისიხმებისცხოვრებაშიიყოსბანი

ხანლხენის,ხანმწუხარების!აღტაცებითსიმთაჟღერა

გამოსცემდესმაგნიტისხმასდამაზედაცჩემიმღერაორხმოვანადგამოისმის,

რომდაჩაგრულსიმსიმღერითთვალთცრემლებიეშრობოდესდამჩაგვრელსკიგულშიძგერით

ისარივითესობოდეს!მაშინმხოლოდამჩემჩანგურს

აშორდებაუქმადგდებადა,ვინცგრძნობითდაუგდებსყურს,

ვფიცავ,არცისმოსტყუვდება!გამიქვავდესმაშინენა,

თურომვისმემივეფერო,დაგამიხმესესმარჯვენა,

თუსიმრუდითსიმთვაჟღერო!...რაგინდბედითვიყოკრული,საშინელიცმექნესბოლო,-არშედრკებაჩემიგული,გინდაქვითაცჩავიქოლო!

სხვისილხინითხომვიხარებ,

თურომჩემთავსდავრჩიავად,დამაინცარაღვიარებ

შავსთეთრადდათეთრსაშავად!მეჩანგურიმისთვისმინდა,

რომსიმართლესმსახურებდეს,განამტკიცოსაზრიწმინდა

დაგულსწრფელადახურებდეს!1871წ

გულისპასუხი

მეშენმიყვარდიციურისგრძნობით,ვითპოეზია,როგორცღვთაებადაშენსთვალებშიმეხატებოდასასუფეველიდაუკვდავება!

ჭირშითულხინში,ფხიზლადთუძილშიმცველ-ანგელოზადმელანდებოდი,და,ვითხატისწინწმინდასანთელი,

უბიწომსხვერპლადშენ-წინვდნებოდი.უხმო-უსიტყვოგრძნობათალოცვა,საანგელოზოდრომენთებოდა,

ციურმანანად,ნუგეშისცრემლად,უჩინრადგულსვეეწვეთებოდა.

მაგრამჯოჯოხეთსდაბოროტსულებს

არასვენებდაციურიძალადაუკვდავებისწმინდაწყაროშიჩააწვეთწვეთესშხამი...სამსალა!შენცშეგარყიეს...უსამართლობამ

უღმრთოდგააქროტრფობისლამპარიდამაშინბნელშიდავრჩიმეობლად,უსულ-უგულოდაცოცხალ-მკვდარი.მაგრამმიყვარხარ!მაინცმიყვარხარ,

ვითპოეზია,როგორცღვთაება,თუმცმაგთვალებშიაწსხვისთვისბრწყინავს

სასუფეველიდაუკვდავება.1902წ.

სულიკო

საყვარლისსაფლავსვეძებდი,ვერვნახე…დაკარგულიყო!…გულამოსკვნილივჩიოდი:“სადახარ,ჩემოსულიკო?!”ეკალშივარდიშევნიშნე,ობლადრომამოსულიყო;

გულისფანცქალითვკითხავდი:“შენხომარახარსულიკო?!”ნიშნადთანხმობისკოკობიშეირხა…თავიდახარა,ცვარ-მარგალიტიციური

დაბლაცრემლებადდაჰყარა.სულგანაბულიბულბული

ფოთლებშიმიმალულიყო;მივეხმატკბილეჩიტუნას:

“შენხომარახარსულიკო?!”შეიფრთქიალამგოსანმა,ყვავილსნისკარტიშეახო,ჩაიკვნეს-ჩაიჭიკჭიკა,

თითქოსსთქვა:“დიახ,დიახო!”დაგვქათქათებდავარსკვლავი,

სხივებიგადმოსულიყო;მასშევეკითხეშეფრქვევით:“შენხომარახარსულიკო?!”დასტურიმომცაციმციმით,

სხივებიგადმომაყარადაიმდროსყურშიჩურჩულით

ნიავმაცასემახარა:“ეგარის,რასაცეძებდი,მორჩიდამოისვენეო!

დღედაიღამეაწტკბილადდაღამეგაითენეო!

სამადგაშლილაისერთი:ვარსკვლავად,ბულბულ-ვარდადო,

თქვენერთმანეთირადგანაცამქვეყნადშეგიყვარდათო”.მენიშნა…აღარდავეძებსაყვარლისკუბო-სამარეს,აღარცშევჩივიქვეყანას,

აღარვღვრიცრემლებსმდუღარეს!ბულბულსყურსვუგდებ,ვარდსვყნოსავ,

ვარსკვლავსშევყურებლხენითა,დარასაცავგრძნობმეიმდროს,

ვერგამომითქვამსენითა!ისევგამეხსნასიცოცხლე,

დღემდირომმწარედკრულიყო,ახლაკივიცი,სადაცხარ,

სამგანგაქვსბინა,სულიკო!..1895წ.

ალექსანდრეჭავჭავაძისსაფლავზედ

შენსწმინდასაფლავს,გულისმოსაკლავს,

დავყურებ,გმირო,სულგანაბული;შენგანქებული,დავიწყებული

დღესმაგონდებაჩვენიწარსული!თვალცრემლიანსა,გულსევდიანსა

ენამებმება,ვერრისვარმთქმელი,დაან-კირავსთქვა?გულზედმადევსქვა

მეცაშენსავით,გულისდამწველი.

ესარ-სანატრო,უკუღმართიდრო

სიცოცხლითვეგვკლავს,გვედებაბნელი,არცაგვაქვსძალიდაარცწამალი...

სადარისმხსნელი,რომმოგვცესხელი?!ტკბილოპოეტო,ნათლისასვეტო!

შენარდაგწვიაჩვენსავითგული,რომჩვენიერი,

დღესსხვისფეხთმტვერი,შენარგინახავსასეჩაგრული!

თორემსხვაგვარადმწარედდამარად

ეგშენიგულიციწყებდაძგერას...დაშენცჩვენსავითსიტყვებითავით

გესლითდანაღვლითიწყებდიმღერას.დამაშინშენსგულს,

ჩვენთვისაღგზნებულს,სხვაფასსდასდებდაუმეტესობა,

დაისისარი,სასტიკადმწარი,

შენცმოგხვდებოდა,ჩვენრომგვესობა...დამადლობაღმერთს,რომგერგოშენერთს

სიცოცხლითავესაფასოსრული:ძალი,დიდება,პატივი,ქება

დაქართველთაგანმზასიყვარული!..მმღერალოტკბილო,მამულისშვილო,

ამაღლებულოსულითზეცამდე!იყავკურთხეულ,

არ-დავიწყებულამიერიდანუკუნისამდე!..

1882წ.

მუხამბაზი

რომიცოდეჩემიგულისდარდები,გეფიცები,ტურფავ,შეგიყვარდები!ცაზედმზეა,ქვეყანაზედშენახარ!

შეცდომითძირსჩამოსულიზენახარ!შაქრისგულო,ბულბულისაენახარ!სიხარულო,ჩემისცრემლისდენახარ!

ეკლითნუმჩხვლეტ...დამიბრუნევარდები!რომიცოდეჩემიგულისდარდები!გეფიცები,ისევშეგიყვარდები!

სიყვარულიისასჯობს,რაცძველია:საუკუნომეგობრობისმცველია!ახალიკიდროებითადმწველია

დაყმაწვილთამხოლოდსანატრელია.

შენერიდე!..მოიფარეფარდები!რომიცოდეჩემიგულისდარდები,გეფიცები,ქალო,შეგიყვარდები!

ჩემსავითრომშეგიყვაროს,ვინარი?ვინგაღმერთოსციურადმომცინარი,თუარმევე?..გინდავიყომძინარი,შენისახემაინცჩემთვალთწინარი;

თუგამიქრა,კლდეზედგადავვარდები!რომიცოდეჩემიგულისდარდები,გეფიცები,ისევშეგიყვარდები!

აწრაღავარ,შენგანტრფობასჩვეული?ვეხეტებიგზა-და-კვალდაბნეული!

ლხინსვშორდები,ჭირისაგანწვეული!გაყრისწამიჩვენიიყოსწყეული!..

სჯობს,შევრიგდეთ!..ფეხ-ქვეშდაგივარდები!რომიცოდეჩემიგულისდარდები,გეფიცები,ისევშეგიყვარდები!

1876წ.

გლეხისსაჩივარი

დიდებაშენდა,უფალო!რასაგვთხოვს?რამოუცია,რომჩამოგვიდგაჭირივითსოფელშიეგზეკუცია?სადღაცვიღაცასრაღაცავითომდაჩაუდენია,

ახლაჩვენგვახდევინებენ,მოგვდვესცეცხლიდაგენია!კომლზესამ-სამითუმანი

ადვილადგაუწერია!თითქოსესგადასახადიგლეხისთვისარაფერია!სადშეგვიძლიაამდენი,

რომმოვაგროვოთხელადა?უნდაშორსსადმეწავიდეთფულებისსაძებნელადა.

რომდავბრუნდებით,დაგვხვდებასოფელიაოხრებული,

ცოლ-შვილინამუსახდილი,ოჯახიატირებული.

რომელერთსუნდაგავუძლოთ,სირცხვილს,თუაოხრებასა?რადარმოხედავ,უფალო,გლეხკაცისგაჭირვებასა?

1906წ.

***

რაცარიწვის,არანათებს,-უჩინარადლპებანელა.

მოდი,დამწვი,სიყვარულო,მიაშუქე,სადაცბნელა!

ერთიწამიცკისიცოცხლის,თუსხივებისმომფენია,

უსინათლოსდაუგრძნობელსსაუკუნესმირჩევნია.

მართალია,მთასრომდასთოვს,თანსიგრილეცბარშიდაჰკრავს!

თავზეთეთრი,თმაჭაღარაგულსაგრილებს,გრძნობასსჩაგრავს;მაგრამადგილს,ცეცხლისმფშვენელს,

სადაცსდაგავსგეენია,ესკანონისაზოგადოთავიდანვეასცდენია.

პოეტისგულს,გახურვებულს,სადაცელავს,ღელავსგრძნობა,რასმოუშლისთმაჭაღარა?რასდააკლებსხნოვანობა?

მრწამსსიწმინდესიყვარულისისევისე,როგორცძველად,

დაგულსვუგებსაკურთხევლად,ზედსიცოცხლისდასაწველად!თუმცესმსხვერპლისაიდუმლო

საიდუმლოდიწვის,ქრება,მაგრამზოგჯერჩუმტანჯვაშიც

არისდიდინეტარება…1898წ.

სატრფოს

მშვენიერო,შენგეტრფი,შენიმონაერთგული,

შენთვისსულდგმულს,შენგანვე,შენთვისმიძგერსესგული!

მეგულებიციხეში,ცხრაკლიტულშიმჯდომარე…

შეთვისებასგიპირებსგაიძვერამოყვარე!

ტკბილადგაჭმევს,ტკბილსგასმევს,შეზავებულსბანგითა;

დედისხმაზედგიმღერისდედინაცვლისჩანგითა.

გაუფრთხილდი!ნუგჯერა

მაგისტკბილინანინა,შენზეწინათსხვაცბევრი

მოხიბლა,შეაცდინა.გაუმაგრდიგანსაცდელს,

აიტანეტყვეობა!გშვენისნესტან-დარეჯნის

მაგალითი…მზეობა.ტარიელიდაგეძებს

გავარდნილიდღესველად,ავთანდილიფრიდონითმოდისგამოსახსნელად,რომსისხლიდაცრემლები

მსხვერპლადშენწინდაღვაროს!..აქცოცხლებსსცესნუგეშიდაიქმკვდრებიახაროს!

1892წ.