Šesta vežba

Folia - Listovi

Sennae folium, Sennae pulvisDigitalis folium, Digitalis pulvis

Althaeae folium, Althaeae pulvis Uvae ursi folium

Makroskopsko ispitivanje lista

• Oblik i veličina malih i kožastih listova se određuje bez prethodnog kvašenja, dok se veliki, tanki i meki listovi prethodno drže nekoliko minuta u ključaloj vodi, a zatim se pomoću pincete i igle rašire, pa se određuje dužina, širina i dr.

• Oblik lista: igličast (konifere), linearan (ruzmarin), lancetast (Plantago lanceolata), lopatičast (Uvae ursi f.), eliptičan (Coca), jajast (Origanum vulgare), bubrežast... Lisna drška je duža ili kraća; listovi bez drške su sedeći. Drška može biti obla, pljosnata, uglasta, naborana...

• Vrh lista može biti šiljat (Mentha piperita), bodljikavo šiljat (Senna), tup (Menyanthes trifoliata), zaobljen (Digitalis purpurea)...

• Asimetričnost (Senna – asimetrična baza)

Na suvom listu lupom se odredi sa obe strane dlakavost, nervatura, oblik ruba

Obod ili rub lista može biti ceo (Senna) ili izdeljen: testerast (Mentha piperita), zupčast, vijugav, grubo testerast, perasto isečen, perasto prstast...

Nervatura lista potiče od provodnih snopića. Više se ističe na naličju nego na licu. Paralelna (monokotile), u luk savijena (Plantago major), mrežasta koja može biti perasta (Digitalis purpurea) i prstasta (divlji kesten).

Boja lista je uvek zelena, ali je svetlija, sivozelena ili beličasta ukoliko je list više obrastao dlakama, kao i usled lošijeg i dužeg čuvanja.

Određuje se ukus i miris suve droge i infuza.

Anatomija lista• Epidermis lica • Epidermis naličja

• Epidermis je građen od kvadratnih ili pravougaonih ćelija, čiji su gornji zidovi prevučeni kutikulom.

• Neki listovi imaju hipodermis (kolenhimske ćelije, vlakna).

• Mezofil = tkivo sa hlorofilom između epidermisa lica i naličja lista, sastoji se od jednog ili više redova pravilno i gusto poređanih ćelija (palisad), ispod kojih je nepravilno, manje-više šupljikavo, rastresito tkivo (sunđerasti parehnim).

• Dorziventralni (bifacijalni) listovi: palisad + sunđerasto tkivo

• Izolateralni listovi – palisad + sunđerasti parenhim + palisad (leguminoze, Senna).

• U mezofilu nekih listova ima ćelija ili šupljina sa etarskim uljem, ćelija sa sluzi, ćelija sa kristalima kalcijum-oksalata.

Dlake (trihomi)

• važan anatomski element za identifikovanje listova, herbe, cvetova i mnogih plodova (oblik, veličina i raspored dlaka)

• jednoćelijske, višećelijske

• prazne (nežlezdane)

• ili sa sadržajem (sekrecione, žlezdane)

• Generalno na mladim listovima ima više dlaka nego na starijim, na naličju više nego na licu, a najviše na nervima.

• Nežlezdane dlake mogu biti proste i složene, zvezdaste (Althaea) ili grmolike (Verbascum), glatke ili bradavičaste (Senna, Stramonium), člankovite, jednoredne ili dvoredne, debelih ili tankih zidiova, šiljate ili zatupaste, prave ili savijene...

• Papile su sitna ispupčenja epidermisa.

Žlezdane dlake:

kapitatne dlake – sekretorna glavica se sastoji od jedne ćelije,

peltatne dlake - sekretorna glavica se sastoji od više ćelija,

(drška žlezdane dlake može biti jednoćelijska ili višećelijska).

Peltatne dlake, u kojima je smešteno etarsko ulje, karakteristične za familije:

Asteraceae (jedna bazalna ćelija i dva do tri para sekretornih ćelija, raspoređenih u dva odn. tri nivoa) i

Lamiaceae (jedna bazalna ćelija, 1 ili više ćelija drške i 8 sekretornih ćelija raspoređenih u jednom nivou).

STOME

Veličina, građa, oblik, broj i raspored stoma i ćelija oko njih je karakterističan za izvesne droge i čitave familije.

• Anomocitne (stoma je okružena različitim brojem ćelija, koje se ne razlikuju od ostalih ćelija epidermisa)

• Anizocitne (stoma je okruzena sa tri ćelije, od kojh je jedna značajno manja)

• Diacitne (stoma je okružena sa dve susedne ćelije, čiji je zajednički zid pod pravim uglom u odnosu na ćelije zatvaračice)

• Paracitne (susedne ćelije su paralene sa porom stome i dužom osom ćelija zatvaračica)

• Provodni snopići su opkoljeni mehaničkim tkivom bez hlorofila.

• Prema licu se nalazi ksilemski deo (traheje, vlakna i drveni parenhim), a prema naličju floem (sitaste cevi, likina vlakna i parenhim floema).

• Snopići si kolateralni, ređe bikolateralni (Solanaceae).

• Traheje su uske, spiralne, ređe prstenaste, vrlo retko mrežaste.

• Vlakna oko snopića su ponekad obložena kristalima kalcijum-oksalata (Senna).

• Na naličju lista nervi (provodni snopići) manje ili više ispupčeni.

Sennae folium

Biološki izvor: Cassia angustifolia Vahl. (tinevelijska ili indijska sena) i Cassia senna L. (Cassia acutifolia Delile) aleksandrijska sena, Fabaceae

Niske žbunaste biljke sa parno perasto složenim listovima; plod je mahuna.

Droga: Osušene liske obe vrste sene, sakupljene za vreme dozrevanja plodova.

Upotreba: antrahinonski laksans. Blaže delovanje ima plod (Sennae fructus).

Makroskopija:List sene je tanak, lancetastog oblika, celog oboda, kožast, krt, žutozelene boje, gotovo bez dlaka.Liske indijske sene su na vrlo kratkoj peteljci, duge do 4 cm, široke do 2 cm, najšire po sredini, zašiljene, na bazi asimetrične.Liske aleksandrijske sene su sitnije, ovalne, duge do 3 cm, široke do 1 cm, najšire na bazalnom delu.Miris je slab, svojstven, a ukus najpre sladunjav, zatim opor i gorak.

• Izolateralna građa

• Epiderm sa debelom kutikulom, (ćelije epiderma sadrže sluz)

• Stome paracitnog tipa ima sa obe strane lista.

• Dlake jednoćelijske, zašiljene, debelih ćelijskih zidova, grubo bradavičaste, sa koničnom bazom, usađene između ćelija epiderma, dugačke i do 250 µm.

• U mezofilu sa lica je jedan red dugačkih, uskih i zbijenih, a sa naličja nepravilan red kraćih palisadnih ćelija.

• U sunđerastom parenhimu ima druza kalcijum-oksalata, a oko provodnih snopića su mehanička vlakna, opkoljena ćelijama sa kristalima kalcijum-oksalata.

Mikroskopija:

Sennae pulvisPrašak žutozelenkaste boje. 1) jednoćelijske, bradavičaste dlake, 2) delovi likinih vlakana opkoljenih ćelijama sa kristalima kalcijum-oksalata, 3) druze 4) delovi provodnih snopića – račvanje traheja, 5) delovi epidermisa sa paracitnim stomama, delovi mezofila

Digitalis purpureae folium

Biološki izvor: Digitalis purpurea L., Scrophulariaceae

Pustikara, crveni naprstak ili purpurni digitalis je dvogodišnja zeljasta biljka, koja raste divlje u zemljama duž Atlantika.

Droga: prizemni listovi, sabrani u jesen prve godine ili listovi dvogodišnje biljke, sabrani za vreme cvetanja, po suvom sunčanom vremenu i osušeni na 50-60 oC.

Upotreba: kardiotonik.

Makroskopija:

• Listovi dvogodišnje biljke su dugi do 30 cm, široki do 15 cm, sužavaju se u dužu ili kraću peteljku;

• gornji listovi su manji i bez peteljke;

• po obodu su nejednako nazubljeni; prizemni listovi iz rozete su veći,

• gornja strana lista je tamnozelena, manje dlakava,

• a donja svetlije zelena, gusto dlakava i isprepletena jako istaknutom mrežom sekundarnih, tercijarnih i kvaternernih nerava.

• Mirisa svojstvenog, a ukusa jako gorkog i neprijatnog.

Mikroskopija: Stome anomocitnog tipa, uglavnom na naličju (hipoamfistomatičan list).

Sa obe strane lista, a naročito na naličju, višećelijske člankovite dlake tankih ćelijskih zidova, fino bradavičaste površine, tupog vrha, često sa kolabiranim pojedinim ćelijama.

Retke, male žlezdane dlake sa jednoćelijskom drškom i dvoćelijskom glavicom.

Mezofil = jedan red palisadnih ćelija i gusto sunđerasto tkivo.

Provodni snopić = zatvorenog kolateralnog tipa, okružen kolenhimom.

Digitalis pulvis

Prašak zelene boje. Delovi epidermisa sa stomama anomocitnog tipa,

Delovi provodnih snopića,

mezofila,

Višećelijske člankovite dlake tankih ćelijskih zidova, često sa kolabiranim pojedinim ćelijama

Male žlezdane dlake sa jednoćelijskom drškom i dvoćelijskom glavicom.

Althaeae folium

Biološki izvor: Althaea officinalis L., Malvaceae

Droga: osušen list sabran za vreme cvetanja biljke.

Upotreba: sluzna droga; isto kao i koren Althaeae radix.

Makroskopija:

• List je okrugao, srcolik ili jajolik,

• na dužoj ili kraćoj peteljci,

• čitav ili zacepljen na 3-5 mesta,

• nejednako zupčast po obodu;

• ima 3-5 prstasto raspoređenih, istaknutih nerava;

• list je deblji, kadifasto mekan od mnogobrojnih dlaka sa lica i naličja;

• boje svetlozelene; • mirisa nema, • ukusa sluzastog.

• Mnogobrojne višećelijske dlake zvezdastog oblika, čuperci od 2-8 dugačkih šiljatih jednoćelijskih dlaka, sa sklerenhimatizovanom bazom koja je duboko usađena u epidermu.

• Žlezdane dlake (kratka pločasta drška i višećelijska glavica).

• Stome mnogobrojne, anomocitne ili paracitne, sa obe strane lista;

• Mezofil čini 1-2 reda palisada i sunđerasti parenhim, u kome su prisutne druze i ćelije sa sluzi (ćelije sa sluzi se nalaze i u epidermu);

• Provodni snopić kolateralnog tipa, okružen kolenhimom.

Mikroskopija:

Althaeae pulvis

Prašak zelenkaste boje.

Delovi zvezdastih dlaka,

Druze kalcijum-oksalata;

Ćelije sa sluzi;

Delovi provodnog snopića;

Delovi epiderma sa stomama paracitnog tipa;

Delovi mezofila.

Uvae ursi foliumBiološki izvor: Arctostaphyllos uva ursi (L.) Spreng., EricaceaePlanika, medveđe uvo, medveđe grožđe je nizak, po zemlji polegao, razgranat planinski žbun sa zimzelenim, kožastim lišćem.

Droga: Osušeno mlado lišće, ubrano u doba cvetanja biljke.Upotreba: uroantiseptik.

Makroskopija: • List je lopatičast, tamnozelen, sa naličja svetliji,

• kožast, sjajan, go, krt i tvrd;

• ravnog, malo savijenog, oboda. Sužava se postepeno u kratku peteljku.

• Dužine do 3 cm, širine do 1 cm.

• Na naličju se ističe fina mreža nerava, koji su na licu slabo utisnuti.

• Na mladim listovima ima pojedinačnih dlaka. • Mirisa nema, a ukusa je nagorkog i oporog.

Mikroskopija: • Debela kutikula prisutna je i na licu i na naličju lista. • Na naličju lista nalaze se velike okrugle stome. • Palisadni sloj se sastoji od 3-5 redova kratkih ćelija i postepeno prelazi u sunđerasti parenhim.

• Provodni snopići su zatvoreni koleteralni i okruženi kolenhimskim ćelijama odebljalih zidova, u kojima se kristali kalcijum-oksalata.

• Između traheja u drvenom delu provodnog snopića su jednoredni ”sržni zraci“ koje čine ćelije sa crvenosmeđim pigmentom.