ประวั�ติ�ห้องสมุ�ดในไทย

  สมั�ยส�โขทั�ย (พ.ศ. 1800 - 1920) พ�อขุ�นรามุคำ�าแห้งมุห้าราชไดทรงประด�ษฐ์ อ�กษร ไทยขุ"#นในป$ พ.ศ. 1826 ไดจาร"กเร'(องราวัติ�างๆ ลงบนแผ่�นห้�นห้ร'อเสาห้�น คำลายก�บห้ล�ก

ศ�ลาจาร"กขุองพ�อขุ�นรามุคำ�าแห้งมุห้าราช ท-(จาร"กเมุ'(อประมุาณ 700 ป$มุาแลวั ซึ่"(งห้ล�กศ�ลา จาร"กขุองพ�อขุ�นรามุคำ�าแห้งมุห้าราชถื'อเป1นห้น�งส'อเล�มุแรกขุองไทย เมุ'(อพ�อขุ�นรามุคำ�าแห้ง

มุห้าราชส�งสมุณฑู3ติไปส'บศาสนาท-(ล�งกา ก4ร�บพ�ทธศาสนาล�ทธ�ล�งกาวังศ เขุาส3�กร�งส�โขุท�ย พรอมุท�#งคำ�มุภี-ร พระไติรป8ฎก โดยส�นน�ษฐ์านวั�าจาร"กลงในใบลาน ด�งน�#นพระในเมุ'องไทยจ"ง

มุ-การคำ�ดลอกพระไติรป8ฎกท-(เร-ยกวั�า การสร�างหนั�งส�อ ท�าให้มุ-ห้น�งส'อทางพ�ทธศาสนาเก�ด ขุ"#นจ�านวันมุากท-(เร-ยกวั�า หนั�งส�อผู�กใบลานั จ"งสรางเร'อนเอกเทศส�าห้ร�บเก4บห้น�งส'อทาง

พ�ทธศาสนา เร-ยกวั�า หอไตร และในปลายสมุ�ยกร�งส�โขุท�ยไดมุ-วัรรณกรรมุทางศาสนาท-( ส�าคำ�ญคำ'อ ไตรภู�มั�พระร�วง ซึ่"(งเป1นพระน�พนธ ในสมุเด4จพระมุห้าธรรมุราชาท-( 1 พญาล�

ไทยสมั�ยกร�งศร อย�ธยา (พ.ศ. 1893 - 2310) ไดมุ-การสรางห้อห้ลวังไวัในพระบรมุ

มุห้าราชวั�งเป1นท-(ส�าห้ร�บเก4บห้น�งส'อขุองทางราชการ ติ�อมุาในป$ พ.ศ. 2310 ท�#งห้อไติรและห้อห้ลวังไดถื3กพมุ�าท�าลายไดร�บคำวัามุเส-ยห้ายสมั�ยกร�งธนับ�ร (พ.ศ. 2310 - 2325) พระเจาติากส�นไดโปรดให้ขุอย'มุพระไติรป8ฎกจาก

เมุ'องนคำรศร-ธรรมุราชมุาคำ�ดลอกและโปรดเกลาฯ ให้สรางห้อพระไติรป8ฎกห้ลวัง ห้ร'อเร-ยก วั�า หอหลวง

ประวั�ติ�ห้องสมุ�ดในไทย

สมั�ยกร�งร�ตนัโกส�นัทัร" (พ.ศ. 2325 - ป<จจ�บ�น)1. หอพระมัณเฑี ยรธรรมั พระบาทสมุเด4จพระพ�ทธยอดฟ้>าจ�ฬาโลก ไดโปรดเกลาฯ ให้สรางห้อพระมุณเฑู-ยรธรรมุ

ขุ"#นเมุ'(อ พ. ศ 2326 ในพระบรมุมุห้าราชวั�งบร�เวัณวั�ดพระศร-ร�ตินศาสดารามุ เพ'(อเก4บพระไติรป8ฎกห้ลวัง แติ�ถื3กไฟ้ ไห้มุ จ"งโปรดให้สรางขุ"#นให้มุ�และใชนามุเด�มุ

2. จาร'กว�ดพระเชต�พนัว�มัลมั�งคลารามั (วั�ดโพธ�@) พระบาทสมุเด4จพระน�(งเกลาเจาอย3�ห้�วั ไดโปรดเกลาฯ ให้ ปฏิ�ส�งขุรณ วั�ดพระเชติ�พนฯ ซึ่"(งสรางขุ"#นในสมุ�ยกร�งศร-อย�ธยา และให้รวับรวัมุเล'อกสรรติ�าราติ�างๆ มุาติรวัจติราแกไขุ

แลวัจาร"กลงบนแผ่�นศ�ลาประด�บไวัในบร�เวัณติ�างๆ ขุองวั�ด มุ-ร3ปเขุ-ยนและร3ปป<# นประกอบติ�าราน�#นๆ แติ�ท-(ร3 จ�กก�นแพร� ห้ลายคำ'อ ร3ปป<# นฤาษ-ด�ดตินในท�าติ�างๆ ท-(ถื'อเป1นตินติ�าร�บการนวัดและติ�ารายาไทย ซึ่"(งเป1นตินติ�าร�บการแพทย แผ่นไทย

มุาจนกระท�(งท�กวั�นน-# นอกจากน�#นย�งมุ-คำวัามุร3 อ-กมุากมุายมุท-(จาร"กไวั จนท�าให้จาร"กวั�ดพระเชติ�พนวั�มุลมุ�งคำลารามุ ได ช'(อวั�าเป1นมุห้าวั�ทยาล�ยแห้�งแรกขุองไทย และไดร�บการยกย�องให้เป1นห้องสมุ�ดประชาชนแห้�งแรกขุองไทย

3. หอพระสมั�ดวช�รญาณ พระบาทสมุเด4จพระจ�ลจอมุเกลาเจาอย3�ห้�วั โปรดให้สรางขุ"#นในป$ พ.ศ. 2424 เพ'(อเฉล�มุพระเก-ยรติ�ขุองพระบาทสมุเด4จพระจอมุเกลาเจาอย3�ห้�วั4. หอพ�ทัธศาสนัส�งคหะ พระบาทสมุเด4จพระจ�ลจอมุเกลาเจาอย3�ห้�วั ทรงสรางขุ"#นท-(วั�ดเบญจมุบพ�ติร เมุ'(อ พ.ศ. 2443 เพ'(อเก4บห้น�งส'อติ�างๆ เก-(ยวัก�บพระพ�ทธศาสนา5. หอสมั�ดส,าหร�บพระนัคร พระบาทสมุเด4จพระจ�ลจอมุเกลาเจาอย3�ห้�วัทรงสรางขุ"#นเมุ'(อ พ.ศ. 2448 โดยโปรด

เกลาฯ ให้รวัมุห้อพระมุณเฑู-ยรธรรมุ ห้อพระสมุ�ดวัช�รญาณ และห้อพ�ทธศาสนาส�งคำห้ะเขุาเป1นห้อเด-ยวัก�น และ พระราชทานนามุวั�า หอพระสมั�ดวช�รญาณส,าหร�บพระนัคร

6. หอสมั�ดแห�งชาต� พระบาทสมุเด4จพระปกเกลาเจาอย3�ห้�วั ไดสรางขุ"#นเมุ'(อ พ.ศ. 2468 โดยให้แยกห้องสมุ�ด ออกเป1น 2 ห้อ คำ'อ แยกห้น�งส'อติ�วัเขุ-ยน ไดแก� สมุ�ดไทย ห้น�งส'อจาร"กลงในใบลาน สมุ�ดขุ�อย ศ�ลาจาร"ก และติ3

ลายรดน�#าไปเก4บไวัท-(พระท-(น� (ง ศ�วัโมุกขุพ�มุาน ซึ่"(งอย3�ในบร�เวัณพ�พ�ธภี�ณฑูสถืานแห้�งชาติ� ใชส�าห้ร�บเก4บห้น�งส'อติ�วั เขุ-ยน และเร-ยกวั�า หอพระวช�รญาณ ส�วันห้อสมุ�ดท-(ติ� #งขุ"#นท-(ติ"กถืาวัรวั�ติถื�ใชเก4บห้น�งส'อติ�วัพ�มุพ เร-ยกวั�า หอพระ

สมั�ดวช�ราว�ธ7. หอจดหมัายเหต� พระบาทสมุเด4จพระมุงก�ฏิเกลาเจาอย3�ห้�วั โปรดเกลาฯ ให้สรางขุ"#นเมุ'(อ พ.ศ. 2459 มุ-งานด�งน-#

- งานจ�ดห้าเอกสารและบ�นท"กเห้ติ�การณ - งานจ�ดเก4บเอกสาร- งานบร�การเอกสาร- งานซึ่�อมุแซึ่มุและบ3รณะเอกสาร- งานไมุโคำรฟ้8ล มุ และถื�ายส�าเนาเอกสาร

9. ห้อไติร : ห้องสมุ�ดแรกเร�(มุขุองไทย .... รองศาสติราจารย ดร. ช�ติ�มุา ส�จจาน�นท            ห้อไติรมุ-คำวัามุเจร�ญร� �งเร'องส'บทอดมุาเป1นระยะเวัลานาน แมุในป<จจ�บ�น

ห้อไติรจะไมุ�ไดมุ-บทบาท คำวัามุส�าคำ�ญ เช�นด�งในอด-ติเน'(องจากพระไติรป8ฎกมุ�ไดจาร"ก   ลงบนใบลาน ห้ร'อจาร"กลงในสมุ�ดขุ�อย แติ�มุ-การพ�มุพ เป1นห้น�งส'อเล�มุ ซึ่"(งสามุารถื

เก4บร�กษาไวัในติ3ห้น�งส'อธรรมุดา ห้ร'อห้องสมุ�ดไดอย�างสะดวัก นอกจากน-#มุ-การ ขุยายการศ"กษาจากการศ"กษาขุองสงฆ์ การศ"กษาเร'(องทางพระพ�ทธศาสนา มุาส3�

การศ"กษาขุองประชาชนในสรรพวั�ทยาการคำวัามุร3 ท�กสาขุาวั�ชา ท�าให้เก�ดการพ�ฒนา แห้ล�งคำวัามุร3 ขุองประชาชนจากวั�ดพระเชติ�พนวั�มุลมุ�งคำลารามุ ซึ่"(งถื'อเป1นห้องสมุ�ด

ประชาชนแห้�งแรกขุองไทย มุาส3�ห้องสมุ�ดย�คำให้มุ� คำ'อ ห้อพระสมุ�ดวัช�รญาณส�าห้ร�บ พระนคำร ซึ่"(งถื'อเป1นการเร�(มุตินก�จการห้อสมุ�ดแห้�งชาติ�ขุองไทยขุ"#นในสมุ�ยร�ชกาลท-(

๕ และเป1นรากฐ์านคำวัามุเจร�ญกาวัห้นา การพ�ฒนาก�จการห้องสมุ�ดประเภีทติ�าง ๆ ในสมุ�ยติ�อ ๆ มุา ท�กวั�นน-#ห้อไติรส�วันให้ญ�ช�าร�ดเส'(อมุโทรมุไปติามุกาลเวัลา ท-(ย�งคำง

อย3�บางแห้�งใชเก4บ พระคำ�มุภี-ร อ�นศ�กด�@ส�ทธ�@ เพ'(อส�กการบ3ชาเท�าน�#น มุ�ไดใชให้ถื3กติองติามุวั�ติถื�ประสงคำ

เด�มุ แติ�คำวัามุส�าคำ�ญและคำ�ณคำ�าขุองห้อไติรย�งคำงอย3� ท� #งในดานศ�ลปะและการเป1นห้องสมุ�ดแรกเร�(มุห้ร'อตินก�าเน�ดขุองห้องสมุ�ดไทย

เคยสงส�ยก�นับ�างหร�อเปล�าว�าทั,าไมัห�องสมั�ดถึ'งเร ยกว�าห�องสมั�ด ทั,าไมัถึ'งเร ยกว�าห�องสมั�ดทั�0งทั 1มั แต�หนั�งส�อ??? ก4เพราะห้องสมุ�ดเคำยเก4บสมุ�ดมุาก�อนจร�งๆ

คำนในสมุ�ยโบราณจดบ�นท"กเร'(องราวัและคำวัามุร3 ติ�างๆ ดวัยมุ'อลงในสมุ�ดไทยแลวัน�ามุาเก4บรวับรวัมุไวัเป1นห้องๆจ"งเร-ยกวั�าห�องสมั�ด

เมุ'(อเวัลาผ่�านไปเทคำโนโลย-ก�บคำวัามุท�นสมุ�ยเขุามุา วั�ธ-การท�าบ�นท"กก4เปล-(ยนไป มุ-การน�าการพ�มุพ เขุามุา คำวัามุร3 ท� #ง ห้ลายไดจ�ดพ�มุพ เป1นห้น�งส'อแทนการเขุ-ยนลงสมุ�ดไทย และเก4บไวัในห้องสมุ�ดเช�นก�น ห้น�งส'อจ"งเขุามุาแทนท-(สมุ�ด

และย�งคำง เร-ยกวั�า " ห้องสมุ�ด " เห้มุ'อน เด�มุ สมุ�ดไทยเป1นสมุ�ดโบราณเล�มุส-(เห้ล-(ยมุผ่'นผ่ายาวัๆ ท�าดวัยกระดาษขุ�อยพ�บทางขุวัางกล�บไปกล�บมุา สมุ�ดไทยมุ- ๒ ชน�ด

๑. กระดาษขุาวั เร-ยก สมุ�ดขุาวั๒. กระดาษด�า เร-ยก สมุ�ดด�า

ห้องสมุ�ดแห้�งแรกขุองโลกน�#น ติ�#งอย3�ท-( เมุ'องอเล4กซึ่านเดร-ย ในประเทศอ-ย�ปติ ก�อติ�#งมุาแลวักวั�า 2,000 กวั�าป$เลยท- เด-ยวั นานมุากๆห้องสมุ�ดแห้�งน-#มุ-กฎวั�าท�กคำน ท-(เขุามุาใชบร�การติองบร�จาคำห้น�งส'อให้ห้องสมุ�ดดวัย 1 เล�มุ ท-(น-#จ"งมุ-

ห้น�งส'อมุากถื"ง 7 แสนเล�มุ ก�อนจะ “ ” ล�มุสลายไป ส�วันห้องสมุ�ดแห้�งแรกขุองไทยในสมุ�ยกร�งร�ตินโดส�นทร คำ'อ ห้อพระมุณเท-ยรธรรมุ ติ�งอย3�ท-(วั�ดพระ

ศร-ร�ตินศาสดารามุห้ร'อ วั�ดพระแกวั

    ส�วันห้น�งส'อเล�มุแรกขุองไทยคำ'อ จ�นดามุณ- ขุองศร-ปราชญ ก�บพระโห้ราธ�บด- อย3�ในสมุ�ยสมุเด4จพระนารายณ มุห้าราช

  แห้�งกร�งศร-อย�ธยา จ�นดามุณ- ( มุ-คำวัามุห้มุายวั�า แกวัสารพ�ดน"ก)เป1นแบบเร-ยน ภีาษาไทย เน'#อห้าคำรอบคำล�มุเร'(องการใชสระ พย�ญชนะ วัรรณย�กติ การผ่�นอ�กษร อ�กษรศ�พท อ�กษรเลขุ การสะกดการ�นติ การแติ�งคำ�า ประพ�นธ และกลบท มุ-อย3� 60 ชน�ด จ�นดามุณ- แติ�งขุ"#นในสมุ�ยอย�ธยาติอน

กลาง โดยพระโห้ราธ�บด- ในร�ชสมุ�ยขุองสมุเด4จพระนารายณ มุห้าราช เป1นแบบเร-ยนเล�มุแรกขุอง

ไทยดวัย จนท�าให้ห้น�งส'อแบบเร-ยนไทยในย�คำติ�อมุาห้ลายเล�มุใชช'(อติามุวั�า จ�นดามุณ- เช�น จ�นดามุณ-คำร�#งแผ่�นด�นพระเจาบรมุโกศ

เป1นติน