๑ จะขอกลาวขานตานานชาดก ๆ ผมขอหยบยกขนมาบรรยาย กลาวถอยถงกอนเปนกลอนไทยๆ ขอยกขยายเรองเวสสนดร เปนแหลพเศษเครองเทศนมหาชาต จะขอรวบรดกลาวเปนตอนๆ ถงนางผสดแมมงสมร ทไดรบพรทงสบประการ กจตมาเกดเมองมนษย ไดเกดเปนบตรมทราชยราชนย พออายพรรษาใหญกลาตามกาล ผสดจอมขวญกเขากาลววาหไดทรงภเษกเปนเอกองค อยในเวยงวงศกษตรยตรา เปนมเหสของกรงสญชย พรทนางไดสมปรารถนา มบตรหนงองคทรงพระนามวา เวสสนตราชาบตรกรงสญชยครนอยตอมาชนษาพรอมองคเวสสนดรผทรงคณวสย กโตใหญกลาเมอเวลาตอไป พระองคกไดเขากาลววาห ไดรวมภรมยสมฤด อยกบมทรยอดเสนหหา มบตรตรและบตรตรา สองกมารากคอกญหาชาล เมอคราวครงนนเกดโศกนาฏ เมองกลงคราชนครศร ฝนฟาแหงแลงมานานหลายป คนในเมองนอดยากซมซาน เจาเมองนครคราชบร ตรองเหนเหตนชางนาสงสาร จงสงประชมเหลาบรพาร วาจะคดอานประการใด ในขณะนนเทวญชนฟา เสดจลงมาดลใจให อามาตยอกองคทรงคดได วาทกรงไกลนครสพ วามชางตนมงคลชย ผานไปทางไหนฝนตกทกท ฝายเจาเมองคราชบร ตรสสงทนทไปขอชางมา ไปขอชางตนมงคลชย เอามาไวทเมองเราหนา ฝนจะไดตกตรงตามเวลา ปวงประชาจะไดรมเยน อามาตยทงแปดมไดรอชา ปลอมเปนพราหมณมาตามความคดเหน พอถงสพเปนเวลาเยนพราหมณจาเปนตองนอนคางคน แตพอถงตอนเวสสนดรใหทาน พราหมณทงแปดนนพากนลกขน วานหรอหนอโอพอขวญยน เวสสนดรผชนในทางทาน จงทลขอชางทตงใจมายกมอวนทาสรรเสรญประสาน เวสสนดรใหชางไปเปนทาน จงไดเกดการโกลาหลวนวาย ใหทาเปนทานนเหนอการให แตนไมใชเปนทานอยางนน ใหชางเปนทานเกดมโทษทนชาวเมองเหลานนไมสบอารมณ จงเดนขบวน ชกชวนกนไป ฟองกรงสญชยวาไมเหมาะสม เวสสนดรใหทานเกนการนยม พวกกระผมไมพงพอใจ เพราะวาชางตนมงคลตวน เปนชางทดนาสขมาให เวสสนดรทาผดจะคดอยางไร จะฆาใหตาย จะขบไลกเชญ ในเมอชาวเมองนาเรองมาทล องคเนรศทร ใจหายเสถน เกดเรองวนวายไมไดเหมอเมนเสดจดาเนนออกจากปรางปรา บอกกบชาวเมองวาเรองทเกด หยดยงกนเถด ฟงเรากลาววา จะใหประหารผลาญชวา เราเปนบดาจะทาไดอยางไร เพราะเราเปนพอตองขอผอนผน จะใหฆานนเราทาไมได แตจะเนรเทศออกจากเขตกรงไกลจะขบออกไปเสยจากพาราฯ

จงไดตรสสงไปยงวงใน ใหอามาตยนนไปทลความวา กรงสญชยองคราชา ใหถอสารมาขบไลพระองค ใหออกจากแดนแควนสพ ไปตามคดพทธประสงค เวสสนดรทราบเรองมไดเคองพระองค เปนเหตเจาะจงเราตองจากจร เมอชาวเมองไลตองไปจากท จงบอกมทรแมศรสมร พถกเนรเทศออกจากเขตนคร ขอลานองกอนตองไกลจากกน พถกขบไลตองไปจากเมอง นองอยาไดเคองหรอคดโศกสนต ถาเราไมตายคงจะไดเจอะกน ลากอนจอมขวญอยาหวนอาวรณ นองจงเลยงลกรกษาตว ลากอนทนหวแมมงสมร เมอพจากไกลอยาไดอาวรณ พขอแรมรอนบวชในอารญ โถมทรแมศรสมร ไดฟงสนทรของผวขวญ วาเวสสนดรจะจรจากกน นางตนตนตองนองนาตา จะอยอยางไรเมอผวไปจากวง มทรคงนงเหมอนคนสนทา ขาดผวเปนหมายตายเสยดกวา ผวถกปรบพาเมยจะอยอยางไร ผวไปอยไหนเมยขอไปดวย ถงยามเจบโอยจะชวยรบใช หาหยวกหายารกษายามไข มทรจะไดปรนนบตพระองค ใหนองอยจะดหนาใคร นองตองเปนหมายไมหมายประสงค กญหาชาลลกรกสององค ถงไปอยแดนดงกพากนไป ฝายผสดศรสวรรณ ไดทราบขาวสารถงการขบไล จงไปทลขอกบหนอ

๒ทาวไท เจากรงสญชยผเปนราชา นางวอนขอโทษไดโปรดอภย วาอยาขบไลลกเราเลยหนา ขอใหพระองคไดทรงเมตตา โปรดกรณาจงยกโทษทณฑ พระนางผสดทรงกลาวเวาวอนโปรดจงผนผอนใหลกเรานน แคชางตวเดยว ถงกบลงโทษทณฑ ขบไลลกฉนออกจากพารา เมอยามเราดกมญาตมอง ยามเรามวหมองมองไมเหนหนา ญาตเลยงหนาหลบไมยอมคบคา ยามเรามคากกรกนเกยว ถงแมพระองค นกเหมอนกน ถงคราวคบขน จะมใครเหลยว ชาวเมองนนหรอ จะลมเขญเคยว จะปลอยใหเปลยวเอกาจาบรรณ อภยใหลกอยาผกจองเวร นกวาเหนกบเกลาหมอมฉน ผสดฟมฟายรองไหราพน จงยกโทษทณฑใหลกสกท เจากรงสญชยองคราชญ ใหนกสงสารพระมเหส กษตรยตรสแลวคนคาไมม โถผสดพนจนใจ เราเปนกษตรยเมอตรสไปแลว มนตองแนแนวจะทาไฉน นกวาเปนกรรมเราเคยทาไว ปลอยใหลกไปเถดผสด พอรงอรณอนแสงแดด อาทตยกแผดสองแสงส วสสนดรพระนางมทธกณหาชาลทงสพระองค ออกจากปรางปราเตรยมคลาไคลไปอยพงไพรตามทประสงค เมอออกจากวงกหวงอยดง ออกจากเวยงวงคสอรญญวา ทงสพระองคไดทรงดาเนน พากนเดนตรงไปหา ลากรงสญชยองคราชา ทงสยาตรามาถงวงใน ครนถงกกมประนมหตถ สกษตรย นาตารนไหล กลาวคาอาลา บดาทาวไท เจากรงสญชย กนองนาตาวานอะไร ขบไลคนเดยว มทธไมเกยว นะลกหนากณหาชาล ทงสองหลานยา จะตองมาลากบเขาทาไม เจากรงสญชยนกอาลยหลาน โอพอจอมขวญสองหลานของขา พรอมทงมทรแมศรกลยา แลวเจาจะพากนไปทาไหม ปมไดเรองชาวเมองเขาโกรธ หลานปตองโทษกบเขาทไหน มทรเลาจะไปทาไหม พอเองไมไดขบไลลกยา เวสสนดรตองโทษจะโกรธใครเขา สาหรบตวเจาไมผดนหนา จงอยกบลกเสยยงพารา เวสสนดรนนหนามผดคนเดยว เมอผวเจาผดกปลอยเขาไป สวนสะใภกบหลานไมเกยว เวสสนดรตองโทษมผดคนเดยว เรองนไมเกยวกบเจามทร โฉมมทรศรสมรจงกลาวสนทรโตวาท จะอยใยเลาเมอผวถกไล หมอมฉนสะใภอยไดหรอน ลกตวแทๆไลจากบร สะใภหรอจะมซงความสาคญ เมอผวตกยากลาบากอยางน จะใหมทรอยในวงนน คงอยไมไดตองขอไปดวยกน ลกสองคนนนกตองเอาไป พอกลาวจบเรองกเยองยาตรา สกษตรยไคลคาตามความมงหมาย ทรงราชรถบทจรไป ออกจากวงในไมมวรอรา แตในระหวางหนทางทจร มพราหมณมาวอนขอรถและมา พระองคกใหดวยใจศรทธา ทงรถและมาใหเปนทานไป ทงสพระองคทรงดาเนน พากนเดนโถนาใจหาย บกแฝกบกคาพากนไป สยงปาใหญดงหมพานต ถงเขาวงกตทงหมด รมเยน วษณคลาเหนชางนาสงสาร จงเนรมตกฎเครองบวชครบครน สาหรบททานจะบรรพชา

มาฟงกนตอผมขอหยบยก กลาวถงชชกเฒาอนาถา ขอทานเขากนอยางนเรอยมา จนแกชราลกเมย ไมม อยมาวนหนงราพงในใจ ทขอทานไดแกกลวโดนจ เอาตดตวไป ปะโจรไพร ถาโดนมนจจะหมดเนอหมดตว พอเฒาคดไดเอาไปฝากเพอน ฝากแลวลงเรอนขอทานไปทว หายไปเปนปไมปรากฏตว ทงสองเมยผวนกวาแกตาย จงไดเอาเงนทชชกฝาก ดวยความจนยากเอาไปใชจาย พอใชเงนหมดไมนานเทาไหร ชชกยอดชายกปรากฏตว ขนไปบนบานไมทนนงฟาก ชชกอาปากถามสองเมยผว ขอเงนทฝากเอามาอยามว ทงสองเมยผวตงตวไมทน แกนกไมถงวาเฒาจะมา ทางผวมองหนาเมยนงตวสน ชชกกโวยเอดไปทงบาน นเงนของฉนเอาแกจะโกงหรอไร ฝายขางเมยวาชชกจา เงนทองนนหนาฉนเอาไปใช หมดไปนานแลวทานจงอภย นกวาเหนใจเพราะความยากจน ตองขออภยอยาไดเคองแคน ฉนมของแทนทานคงจะสน ยกลกสาวใหทานเพอเปนการผอนปรน

๓ลกสาวทงคนคงคมคาเงน ชชกไดฟงลงนงนงเงยบ ทาเปนระเบยบทาทางขวนเขน ลกสาวอยไหนจะใหกเชญ ถาไมมเงนกไมเปนไร พอเขายกใหไมไดรอร ชชกถชไมมวเชไช แกพามาบานสาราญฤทย ชชกคลงไคเฝาคลอเฝาเคลย ครนอยตอมาไมชาไมนาน พวกเพอนบานมาทาใหเสย รมกนดาวาอมตามายเดย วามาปนเมยชชกทาไม

อมตดาถกรมกลดกลมในอก นาคลองไมตกจะทาไฉน พอดเทวาไดมาดลใจ ใหนางคดไดถงเวสสนดร วาทานใหทานเปนการกศล มลกสองคนนางรมากอน ถาหากไปขอคงไดแนนอน นางจงออดออนกบเฒาชรา ใหไปทลขอสองหนอทาวไท มาเปนทาสใชทบานเราหนา ถาไมมทาสนองขอยาตรา เหนทตองลากลบบานตน ชชกไดฟงนงอนาถจต ในใจครนคดวนวายสบสน ดวยความรกเมยระเหยกมล เพราะเดกสองคนเปนลกราชา ถาเราไปขอไหนหนอจะได ใครเขาจะใหลกเขาเหลาหนา วาดไมดจะไปถกฆา เขาจะหาวาเราหมนพระองค ในเมอเมยรกเขาอยากจะได ตายเปนตายยอมเปนผยผง จงปลอมเปนพราหมฌตดตามพระองค จงมงสดงปาหมพานต ดวยความรกเมยระเหยรนทด มงไปวงกตแดนไพรสนต แตทประตปาหมพานต เจตบตรเฝาดานประตดง ชชกเดนไปหวใจหนวงหนก เจอฝงสนขรองเหาเสยงหลง นหมาของใครอยทในแดนดง เดยวตไลสงวาเองออกไป สนขนนเลาไลเหาจะกด ชชกตวาดยกมอแกวงไม วาถอยเองถอยเดยวขาตตาย เจาของอยไหนไลออกไปท ฝายพรานเจตบตรวงรดเขามา จงรองถามวาเปนใครกนน แกมาทาไมทในปาน หรอจะราวองคเวสสนดร เดยวขายงดบลงไปแดดน ชชกไดยนวาหลานฟงกอน ขาเปนทตหลวงมาจากนคร ถาขามวยมรแกจะผดมากมาย เราผอาสานาราชสานส ไปใหองคพระ หนอทาวไท พระเวสสนดรราชาผมาอยไพร ทางไปทางไหนชวยบอกขาท ชชกจงควกเอา กลกพรกออกมา รองบอกไปวาสานสอยในน จงสงใหกราบกลกพรกสามท เจตบตรยนดชวนตาไป ตาจงพกนอนกบหลานสกคน พอวนรงขนจงเดนทางใหม ชชกไดทาจงวาขอบใจ วาไมเปนไรพอพรานคนด พอถงรงเชาพอเฒาชรา กรบยาตราออกจากท ลากอนแลวนาหลานตาคนด เจตบตรกชหนทางใหไป ออเฒาใจเปลวแกยงแคลวคลอง รบเดนยองลดแนบปาไม แกเดนลดดงชมพงษปาไพร มงเขาปาใหญดงหมพานต เดนชมหมไมทในพนา วหคนกกาสงเสยงประสาน โนนนกนางนวลชวนนางนอน กาเหวาบนวอนสงเสยงหวาน นกการเวกรองกองกงวาน สงเสยงหวานระงมไพร เฒาใจเตนเมอมองเหนนก โถเอยชชกชางนาสงสาร เฒาคดถงเมยยอดเยาวมาลย แมยอดสงสารอามตดา เดนทางคนเดยวใหแสนเปลยวใจ เดนขามเขาใหญชะงอนผา เดนเดยวเปลยวใจมาในพนา ขนลกซานาสะพงกลว มาพบฝงชางและเหลากวางทราย กระทงตวใหญสองเมยผว ฝงแรดมาลายมหลายตว กนหญากนนวอยในแดนดง เฒาเดนดมๆกลมในจต กลวชวตจะเปนผยผง หวนคดถงเมยแมมงอนงค เฒานงลงรองไหโห เฒาลกขนยนมองไป ใหนกใจหายวาอภโถ นมาถงไหนเมอไหรจะโผล ชนเซโซเดนซมซาน มาพบฤาษ นงทอาศรมสงเสยงสมทกทายทานวาพระมนคงอยนมานานสวสดครบทานผทรงธรรม ทานอยทนหลายปหรอยง ชชกนงฟงพดไถถาม วาเขาวงกตทเขาลอนาม กระผมขอถามวาอยทศใด ฝายมนฤาษชรา ตวาดไปวา เฒานไฉน จะไปวงกต แกจะไปทาไม หรอมสงไรทแกตองการ ทเขาวงกตทรงยศเขาอย หรอวาแกรแลวแกลงถามฉน จะไปทาไมหรอจะไปขอทาน ชากอนเถดทานอยาไปรบกวน ทานมาอยไพรอะไรจะตด เงนทองสกนดไมมสกพวน อยาไปเลยทานเปนการรบกวน สมบตสกสวนไมมตดมา ชชกชชาตฉลาดเชงลวง เรองนอยาหวงเลยนะทานหนา กระผม

๔นใครจะไปสนทนา กบองคราชาถงเรองทางธรรม เรองขอทานผมนนไมม ไมรแหงทจงไดมาถาม ไมไดไปกวนหรอไปกอกรรม ทานผทรงธรรมผมหวงทาวไท ฝายมนฤาษชรา ไดฟงวาจาชชกปราศรย หลงในเหลยมเลหเพทบาย ฤาษจงใครชวนใหคางคน ชากอนเถดเฒารงเชาจงไป จะชทางใหในวนรงขน ชชกจงคางทนนหนงคน พอรงเชาตนเดนทางตอไป ฤาษชราพามาตนทาง ชชกตามหลงคยเสยงใส วาทานถอศลทานกนอะไร กนผลไมหรอเผอกมน นานนเหลาเจาพระคณ ชอบนาขนหรอใสกนนน ทานชอบของปาหรออะไรกน หรอกนเผอกมนแตอยางเดยว มนไมตอบวาชอบอะไร นาขนนาใสฉนนไมเกยว กนผลผลาของปาอยางเดยว อยางอนไมเกยวอยามาพดกวน อยาพดกวนกน เลยทานผเฒา วาแลวสาวเทากาวเดนดวน ใหชมหมไมมากมายทงมวล มนกชวนใหชชกชม พอยางเขาเขตนเวศนเขาวง ฤาษพาสงเขาเขตอาศรม มเสยงนกรองกองระงม ขอเชญทานชมกนเถดทช ขอเกนกลอนกลาวถงเฒาธช เมอจรลมาใกลอาศรม เวลาใกลคานาคางเรมพรหม ถงเขตอาศรมตะวนกเยนเยนๆๆระเยยบทกหยอมหญานาคางกพรากตกกระเซน ชชกกจองมองเขมน เหลยวไปเหนชะงอนผา นกกลวสตวรายทในพนา ตาเฒาชรากปนขนไป เฒาใจกลาไมชารอร ขนไปทหนาผาใหญ เสยงนกรองวงเวงไพร ชชกหลบใหลบนนนหนงคน ในราตรธชนอนนน มทรจอมขวญหลบๆตนๆ กวาจะผลอยหลบกใกลคอนคน นางตกใจตนฝนรายเปนลาง ฝนวามชายรางกายพกล เขามาหาตนเมอใกลรงสาง ถอมดวงโลถบประตพง เอามดฟนนางแขนขาดกระเดน แลวฉดกระชากลากนางไป ขวกดวงตาดวงใจนางมองไมเหน นางตกใจตนขมขนราเคญ หวใจนางเตนดงตปลา นางนกประหลาดอนาถในใจ นเปนลางรายหรอไรกนหนา นางโอบประคองลกทงสองอรา นางขวญผวาความคดวกวน จะทาอยางไรทราบในความฝน เนอตวนางสนจาบรรณหมองหมน ลกจากทนอนรบจรดล ไปถามผวตนในยามคาคน ความฝนครงนจะดหรอราย ในดวงหทยของนางขมขน พระเวสทานายฝนใหขวญยน ยอดชคชนวาไมเปนไร ครนจะทานายฝนไปตามจรง สงสารยอดหญงผพศมย พรงนแลวหนาพราหมณจะพาลกไป ทานแกลงทานายฝนรายกลบด จงบอกนางไปไมเปนไรหรอกนอง มทรไมตองโศกเศราหมองศร ขอใหนองนางกลบยงกฎ เดยวกญหาชาลจะตนขนมา โถมทรศรสมรฟงสนทรสามวา ยงคลาแคลงใจหวนไหวอรา ความฝนนหนาจะเปนอยางไร กลบมาหาลกปลกสองรา วาชาลกญหาอยานอนตนสาย ตนเถดลกยาแมจะพาเจาไป ฝากพอเจาไวกอนแมเขาดง พระหตถเบองซายอมแกวกญหา พระหตถเบองขวาของนวลระหงส กจงชาลเรวรเดนตรง หมายเอาฝากองคพระเวสสนดร ฝากลกเสรจสรรพนางยอนกลบมา เตรยมขอเตรยมพราในใจสงหรณ จากลกวนนมทรอาวรณ ในทรวงสะทอนเสยวซาจรงซ หนมาสงลกนางทกขอรา ชาลกญหาสองลกแมน หนหนาหนหลงพลางโศกโสก กญหาชาลแมตองขอลา มทรจากไปเขาในแดนดง ชชกกลงจากชะงอนผา เดนตรงเขาไปมไดรอลา ตรงเขาไปหาองคเวสสนดร เฒาชราพดจาวานลอม พดออมคอมชมทานกอน ยกแมนาทงหามาวาเปนกลอน แตเวสสนดรทานกรทน วาชชกมาหาเราครงน คอกญหาชาลทเขาหมายมน พระองคทาทาเหมอนรไมทน แตในใจทานนนแสนจะยนด ชชกพดจบตลบเขามา วาเฒานหนามาหาครงน หวงมาทลขอกญหาชาล เวสสนดรยนดยกใหเปนทาน ฯ

๕ ฝายชาลกบแกวกญหา ฟงพระบดาพดอยางนน วายกสองเรานใหเปนทาน จงไดพากนหนลงสระบว เอาบศบงมาบงเกศ เอาวารมาบงตว หนพอกบพราหมณดวยความกลว หนลงสระบวเงยบหายไป ฝายชชกแกเหลยวแลมา เหนสองนดดานนหลบหนหาย แกจงตดพอเปนขอภปราย เปนเหตไฉนไมสมเขาลอ ชาวโลกเขาลอกนมาแตกอน วาเวสสนดรนเปนคนซอ ใหทานชางตนฝงชนเลองลอ พระองคนหรอหมายโพธญาณ เหนจะไมจรงซะแลวนะเจา ไมเหมอนทเขาไดพดกลาวขาน แคสองลกนอยไมปลอยเปนทาน เมอกพดกนจะวาอยางไร ฝายพระเวสจงไดกลาว วาพราหมฌเฒาไมเปนไร อนสองโฉมงามฉนจะไปตามเอามาให แลวเสดจไปมนงมนา จงเหนรอยเทาของลกรก ลกนฉลาดหลกแหลมนกหนา ถอยหลงลงสระหวงพงคงคา ชาลกญหาจงขนมาเปนทาน จะขอรวบรดตดเรองราว เมอพอเฒาขอทานได พาสองกมารดนดนไป พนปาใหญหมพานต ประจวบเหตการณพรอมกนพอด ตอนทมทรอยในไพรสนต หาผลไมในไพรวน พระนางดนดนใกลกลบพอด ตะวนกรอนออนแสงลง อสดงเรมออนส พอถงชองแคบระหวางเขาพอด มงมทรสะทอนทรวง เจอสองเสอและสามสตว มานอนสกดระหวางเขาหลวง ตะวนกลบจะจมดวง ใหนกเปนหวงกญหาชาล จงวางหาบคอนลงวอนไหว ขอทางใหนองหนอยพ ไดโปรดเมตตาและปราณ มงมทรกกราบไหววอน ทงสามเสอเมอไดฟง คาของนางเหมอนถกศร จงไดแยกยายใหทางจร มงสมรพระมทร พอเสอหลกนางไมรอลา ยกหาบใสบาเดนเรวร วงบางเดนบางถงยงกฎ มงมทรประหลาดใจ วาลกจาแมมาแลว สองลกแกวไปอยทไหน อนงคนาถประหลาดใจ จงตรงเขาไปถามเวสสนดร พระเวสสนดรไมตอบความ พระองคแกลงทาพดยอกยอน นหรอคนดเมยเวสสนดร ผดกวาเมอกอนไปเปนกอง เมอเจาเขาไพรคงไปมสข จงไดลมลกของเราทงสองทาบบนาตาใหมาไหลนอง มทรใจสองมารองคราครวญ คราครวญหาใครละแมมทร ทาตวใหดคดดใหถวน กอนคดนอกใจนองไมทบทวน คดดใหถวนแลวเธอคอยทา ทกวนผานมาหาผลไม เคยไดมากมายไมเคยกลบคา ดหรอมทรโอแมงามขา ลมคประจาแลวหรอมทร ลมผวคนเกาทเคยพราพรอด ผวเกาเคยกอดแมมารศร ลมเสยแลวหรอแมคนด โอโอมทรเธอมาเปลยนใจ พระเวสสนดรไมมองหนา พระองคแกลงดาแลววาให ใหเธอลมลกสงผกใจ จะบอกนางไปกกลวเปนลม จะบอกเรองลกทเราใหทาน มทรจอมขวญเธอคงจะลม มทรตาหวานจะพาลเปนลม นองจะระทมในทางทาน จงแกลงวาไปอยางไมแยแส ใจนองทวแนแลวแมจอมขวญ พดถงหญงชวไมมใครปราน จตใจเจานนทาดวยอะไร จงไดทาชวกนถงเพยงน โถนองมทรไมนาเหลวไหลไปทาซกซอนนอนคลางไคล จนชนชาใจจงไดกลบมา ฝายอนงคองคมทร ไดฟงสามมาตรสวา ทงแดกทงตาแสนชาอรา พระองคตรสมาอยางไมเยอใย ครนมทรจะนานงอย ผฟงไมรจะเขาใจผดได หาวามทรเปนคนเหลวใหล มหลายหวใจรกแลวจดจาง ถงแมจะถกพเวสเขาวา ทงแดกทงดาตงหลายสบอยาง ผฟงทงหลายกคงไดฟง ถาไมพดเสยบางอกคงแตกตาย โศกคดถงลกกเสอมลราง นางนอมเศรยพลางยกมอขนไหว แลวทลสนองกบพระภวนย วาความเปนไปขอมทร คาทฉนกลาวมไดกลนแกลง หรอมาเสแสรงเยองหญงทาส ขอถวายความสตวพระมทร จงฟงใหดนะพเวสสนดร พระองคทรงพรตในเพศฤษ จะกลาวพาทตงสตเสยกอน ฟงหไวหแลวตดโมหา นาไปพจารณานะพเวสสนดร ไมคดไมฝนวาเหตการณวนน มนแปลเหลอดไมเหมอนแตกอน ทวดนดงดอนเคยดารดา มผลไมหาไดไมยาก เคยเกบมาฝากชาลกณหา มะปราง ลนจ ละมด สดา มตามในปา ในดงดอน แตวนนมดนองหาไมพบ เวยนหลายตะหลบมไดหยด

๖หยอน พยบมดครมปกคลมดงดอน มไดพกนอนรบมาตามทาง พอเดนมาหนอยกเกดวบต สองเสอสามสตวสกดกลนขวาง แยกเคยวขวางหนาอยทกลางทาง มทรตองนงลงไหววอน ขอขมากวาเสอจะกลบจนตะวนลบเหลยมสงขร อากาสกหนาวอนาถร เสอจงไดจรหลกทางไป ความหวงลกผวไมมวรอรง ยกหาบคานวางบนบาฉนได ทงวงทงเดน ตามเนนแนวไพร เหนอยแทบขาดใจอตสาหทนมา มาถงอาศรมแทนทจะสข กลบระทมทนทกขซาถกดาวา เปนหญงหลายใจเพราะโพทนา ไปทาชวชากบพวกชไพร นกสทธวทยาเทพาคนธรรณ พเวสวานนเหนมาใชไหม หรอนางกนรมาสอนเขาไว ทมาราถวายพเวสทกวน ถานองมทรจะมผวใหม จะมาทาไมทในไพรสณฑ อยในวงลอยหนาไมชาไดการ พอชางดดนมไดปราณ ยกเอาภาษตขนมาวากลาว ชางสารงเหาขาเกาเมยพ โมราฆาผวนงตวกาก เอานมทรนะไมใชโมรา วาไดวาดมทรไมชว ไมมสองผวนะพเวสจา นฉนมทรนะไมใชโมรา พเวสจงดาใหเจบซาใจ นองจากกฏทเราเคยอย พเวสกรอยใชไหม มวนงหลบตาไมชาอดตาย พอกนลมไดกหรอพเวสสนดร ความหวงลกผวไมกลวความทกข ถงจะขาดความสขไมเหมอนแตกอน อตสาหทนไปทในดงดอน เพอลกผวหลอนมสขดวยกน นแหละเพอนหญงอยานงดดาย มทรจาไดคาของโบราณ เมอแรกจะรกชายมกเอาใจ ตองการสงใดเปนไดทงนน อางเอาฟาดนมาเปนพยาน สาบดสาบานตอสานเทวา พอไดสมรกชายมกมพษ แมเมยไมผดพาลหาเรองดา พเวสคนแก ถงจะเปนคนเกา แกจนเลาเลามทรไมวาถงแมเนอหนงจะถกหนามปา เปนรวรอยมาเพราะรกพระองค ในชาตนไมมผวสอง มาเปนคครองตามใจประสงค ไดโปรดเมตตาขาเถดพระองค มจตจานงคแตกญหาชาล นางเทยวเรยกรองกกองไพรวน ตามแนวเขตขนฑสระไพรส ไมมวแววตามแนวกฎ กญหาชาลไปอยแหงใด มาหาแมหนอยซลกนอยของแม แมเทยวเดนแลจนเดนไมไหว นกดกสองยามผานพนไป แมกคงจะตายไมทนขามคน นางเซซงๆกลบยงอาศรม ถวายบงคมดวยใจขมขน สองลกแมนคงจะไมไดคน นางออนสะอนเจบชาอรา พอไกแกวขนตะวนจวนโผล พระสรโยเรมจบขอบฟา พอนางจะกราบบงคมลา มทรกมาสลบลงเลย

พระเวสสนดรสะทอนในใจ มองเหนทรามวยนอนนงเฉย จะเขาประคองนวลนองทรามเชย วามทรเอยมาตายจากกน พไมเคยคดวาชวตนองน จะสนชวอยในไพรสนต ผวถกปรบพาเรากมาดวยกน ชวตชางสนเสยจรงทรามเชย นองตายแนๆหรอแมมทร ๆ ไมอไมอเลยนะนางเอย ไมสงเสยงสงพไวบางเลย เจดเดอนไมเคยจะเกยวของแมคณ ถานองตายลงพนคงปลงไมตก มาตดรกหกโศกใครจะตดไดสญ เสยดายเนอหนงเจายงละมล ควคางแมคณงามหมดราค แลดขนควของนองกดก เวลาฝนตกนองไมตองวง ไมเหมอนผหญงสมยเดยวน ฝนตกเขาหนอยกคอยจะหน เพราะควทมมนไมใชของเดม แตนองมทรไมเหนจะมของใหม ไมมตรงไหนทจะตองใสตองเสรม ยงใชของเกาของเจาเหมอนเดม แตทรวงอกนองเสรมมาบางหรอเปลาคนด จงยกเศยรนางขนวางบนตก พระพณพระพกตรยลสข สงสารนวลนองโอแมมทร โอโอคนดๆไมหนามามรณา พระวาพรางตางประคอง รวานวลนองยงไมมวยชวา จงไดทรงหยบพระเตาคนท เปยมดวยวารชโลมกายา มทรกฟนคนกลบมา ถามถงลกยากญหาชาล พระองคตอบคอยนองอยานอยใจ วาลกหญงชายทงสองศร พใหเปนทานไปเมอวานน ขอนองมทรชวยโมทนา ในคราครงนนสวรรคเบองบน ไดทรงทราบผลเรองทานนหนา วาเวสสนดรองคราชา ใหชาลกญหานไปเปนทาน ถาขนนงไวทานคงใหหมด เวสสนดรดาบสจะอดอาหาร ถาใหมทรอกทเปนทาน จะมใครกนปฏบต

๗พระองค ถาหากขนนงทกสงจะสาย พระอนทรจงไดปลอมแปลงพระองค มาขอมทรแมศรสมร แลวฝากทาวกอนตามทประสงค ใหอยในวดปฏบตพระองค อยในแดนดงปาหมพานต ถาหากใครพบหามยอยกให แตกอนจะไปกลบสวงสวรรค กลายรางใหเหนวาเปนเทวญ จงบอกใหทานขอพรมา พรแปดประการนนเราจะให ตองการสงใดขอไดเลยหนา ใหพรเสรจแลวพระอนทรกไคลคลาจะขอกลาวถงตาเฒาชชก เดนลยปารกในไพรสนฑ จงกญหาชาลทงสองคน เดนดมดนดนไปในแดนดง ตะวนรอนรอนออนแสงส เฒาธชกลวจะหลง จงหยดพกนอนในดอนแดนดง กษตรยสององคทรงออนระอา ชชกกลวภยไมไวใจสตว ตาเฒากปราศขนตนพฤกษา ผกเปนอนพกผอนกายา สวนเดกสองรามดไวใตโคลน ในราตรนนเทวญชนฟา สอดสองลงมาทปาไพรสณ สงสารเดกนอยเศราสรอยกมล จงจรดลเหาะลงมา องคหนงจาแลงแปลงเปนมทร พอมาถงทอมแกวกณหา องคหนงนนเลาเปนเจาพารา จงแปลงกายาเปนเวสสนดร เขาอมชาลดวยความเมตตา กาลบนทราอยในสงขร พอไกลรงสางสวางกจร ปลอยเดกนอยนอนอยในพนา

พอชชกตนกขนวนใหม เฒาใจรายลงตนพฤกษา แกเดกทงสองฉดกระชากมา พอพนเขตปาเกดความคราแคง จะไปทางไหนแยกไดสามทาง ถงในระหวางหนทางสามแพรง เทวดาดลใจใหหายครางแคลงแยกทางสาม แพรงเขากรงสพ ประจวบครานนองคทานราชาสญชยเสดจมา นงหนาปรางส ชชกจงหลานผานไปพอด ผานหนาปรางสเจากรงสญชย จงสงทหารชวยกนจบมา ใครมนชางกลาลกหลานเราได พอถงแลวหนอองคหนอทาวไท กทกถามไถเรองความเปนมา ชชกกเลามลเคาคด วาพอชาลกบแกวกญหา ถาทานอยากไดตองเอาเงนมา ไถหลานสองราไมเปนไร แมกญหาชนนาถเงนทองขาทาสนามาถวาย อยางละรอย ๆ ทงววทงควาย สวน ชาลนนไถทองพนตาลง พอไถหลานยาราชาจดงาน ฉลองรบขวญสองหลานใหซง ชชกชชาตกคาดไมถง กนอาหารจนตงทองแตกตาย เมอชชกตายไมมใครรบทรพย จงนาเอากลบเขาคลงอกใหม ฝายราชาเจากรงสญชย ยกขบวนไปรบเวสสนดร แตพอถงทครวงกต กโศกกาสรดเศราทรวงสะทอน อกกษตรยพบกนไหวหวนอาวรณ ระทมสะทอนสลบหมดเลย ในขณะนนเทวญชนฟา นกเวทนาหกกษตรยเอย มาโศกสรดกนไปหมดเลย ถาเรานงเฉยคงไมไดการ จงบรรดาลลมโยกฝนโบกขรพรรษ ตกลงกลางวดกนในครงนน ฝนตกประพรหมทงหกราชญ เสนาทหารกพนคนมา จงยกพหลไพรพลกลบเมอง ประชาชนไมเคองเวสสนดรแลวหนา ใหกลบครองวงเสยยงพารา เวสสนดรกมาครองเมองอกท

๘