7/31/2019 53 Hazmi Tura

1/147

T.C.

MARMARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTSLAHYAT ANABLM DALI

TASAVVUF BLM DALI

MEHMET HAZM TURA

Yksek Lisans Tezi

FATMA SENA YNLER

stanbul 2010

7/31/2019 53 Hazmi Tura

2/147

T.C.

MARMARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

LAHYAT ANABLM DALI

TASAVVUF BLM DALI

MEHMET HAZM TURA

Yksek Lisans Tezi

FATMA SENA YNLER

DANIMAN: DO. DR. NECDET TOSUN

stanbul 2010

7/31/2019 53 Hazmi Tura

3/147

i

ZET

Bu almada, tekkeler kapatlmadan nceki son dnem Uk meyhndan ve

ayn zamanda ulemdan olan Mehmet Hazmi Tura (1881-1960)nn biyografisi

sunulmutur. Mehmet Hazmi Tura, Arapgirde domu, tahsil iin stanbula gelmi,

Arapgirli Hseyin Avni Karamehmetolundan iczet alarak Byezd Dersimlar

arasna katlmtr. Pdih huzurunda yaplan Huzur Derslerinde muhtablkta

bulunmu, 20 sene Murad Molla Ktphanesinde grev yapm, 10 sene Sleymaniye

Ktphanesi mdrln yrtmtr. eitli ehirlerde ve veftna kadar stanbulda

Ftih CmindeMesnevokutmutur.

Genlik yllarnda Kdiriyyeye intisb eden Mehmet Hazmi Efendi, 1918

ylnda Kasmpaa Uk sitnesi eyhlerinden Mustafa Hilmi-i Sf Efendiye

balanm, ayn zamanda da dmd olmutur. Mustafa Sf Efendiden hlifelik alarak

stanbul Ftih Keecilerde bir Uk tekkesi olan eyh Mahmud Bedreddin

Derghnn son postnini olmutur. Bu dergh Cemleddin-i Uk (.

1164/1751)nin halfelerinden Mahmud Bedreddn Efendi (. 1197/ 1783) tarafndan1179/1765 ylnda kurulmutur. Bugn tekkeden geriye, eyh Mahmud Bedreddin

Efendinin trbesi ile yanndaki kk hazre dnda bir ey kalmamtr.

Ukyye tarkatnn son asrdaki temsilcilerinden olan Mehmet Hazmi Tura,

1960 ylnda veft etmi, Kasmpaa Feriky Mezarlna defnedilmitir. Mehmet

Nusret Tura, Mehmet Hazmi Efendinin halfelerindendir. Mehmet Hazmi Turann

yaymlanm ve yaymlanmam iirleri, makaleleri ve tercmeleri bulunmaktadr.

Anahtar Kelimeler: Mehmet Hazmi Tura, Ukiyye, Keeciler eyh Mahmud

Bedreddin Dergh, Mustafa Hilmi-i Sf Efendi, Mehmet Nusret Tura.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

4/147

ii

ABSTRACT

In this work, the biography of Mehmet Hazmi Tura (1881-1960), who was one

of the Ottoman scholars and of the Uaki Sheikhs of the last era before the dervish

lodges were shut down, is presented. He was born in Arapgir, and moved to Istanbul in

order to study. He got his degree as a professor of his time from Hseyin Av ni

Karamehmetolu from Arapgirand joined "Bayezid Dersiamlar".He was a narratee of

"Huzur Dersleri", which was held in the presence of the Sultan. He served 20 years in

the library of Murad Molla, and served another 10 years as the director of Suleymaniye

Library. He taught "Mesnevi" in various cities and in Fatih mosque until his demise.

Mehmet Hazmi, who joined Kadiriyye in his youth, became the son in law and a

disciple of Mustafa Hilmi-i Safi, who was one of the sheikhs of Kasmpaa sitne-i

Uakiyye, in 1918. Mehmet Hazmi got his caliphate from Mustafa Safi Efendi, and

became the last sheikh of eyh Mahmud Bedreddin Dergh,which was a Uaki lodge

in Kececiler in Fatih, stanbul. This lodge was founded by one of the caliphs of

Cemaleddin-i Uaki (...-1751), Mahmud Bedreddin Efendi (...-1783) in 1765. Today,

apart from Shiekh Bedreddin Efendi's tomb and the small cemetery next to it, nothing is

left of that Lodge.

One of the last sheikhs of Uakis, Mehmet Hazmi Tura, passed away in 1960

and he was burried in Kasmpaa Feriky Cemetery. Mehmet Nusret Tura is one of

Mehmet Hazmi's caliphs. Mehmet Hazmi Tura has many translations, poems and

articles that are published, and yet to be published.

Keywords: Mehmet Hazmi Tura, Ukiyye, Keeciler Sheikh Mahmud

Bedreddin Lodge, Mustafa Hilmi-i Sf Efendi, Mehmet Nusret Tura.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

5/147

iii

NSZ

Ukliin son dnem temsilcilerinden olan Mehmet Hazmi Tura 1960 ylndastanbulda veft etmitir. Bu alma srecinde, yakn dnemde yaam olmasna

karn, kendisi hakknda bilgiye ulaabileceimiz kaynaklarn snrl olduu

grlmtr.Mdrln yapt Sleymaniye Ktphanesinde kendisine ait dosyaya

ulalamad ve eri Siciller Arivinde de dosyasnn bulunmad, yalnz sicil

defterinde bir sayfalk kayd olduu tesbit edilmitir. Ankaradaki Emekli Sand

dosyasndan grev yapt dnemle ilgili baz bilgilere ulalmtr. Babakanlk

Osmanl Arivinde ve Meclis-i Meyh Defterlerinde kendisi ve postnin olduu

dergh hakknda aratrma yaplm, ulalan birka ariv evrak Ekler blmne

alnmtr. Dostu ve birlikte almalar yaptklar Sheyl nverin Sleymaniye

Ktphanesinde bulunan defterleri ve dosyalarndan ilgili olabilecekler incelenmi,

yine ayn ktphanedebulunan Revnakolu Arivinden de ilgili olabilecei tahmin

edilen dosyalara baklm ve kendisini tanm, derslerine katlm kimseler ile

mlakatlar yaplmtr. Prda Hseyin VassfEfendinin eserleri incelenmi ve Hazmi

Efendinin tasavvuf hayatkonusunda en ok bu ismin kaytlarndan faydalanlmtr.

eitli yerlerde yaymlanm makaleleri tesbit edilerek, Osmanlca olanlar yeni harflare

aktarlm, gnmz harfleriyle yaymlanm makaleleri yaymland ekline sdk

kalnarak, sadece baz eser isimleri ve makale iinde alntlanan iirlerdeki yazm

hatalar dzeltilmeye allarak aktarlmtr. eitli kaynaklardan, yeni harflerle

kaydedilmi ekillerine ulalan iirleri de, Osmanlca asllar bulunamadndan,baz

vezin ve mana dklkleriyle birlikte aldmz kaynaklardaki ekliyle, ancak tamlama

ve uzatma iaretlerine dikkat edilmeye allarak dizilmitir. almada kiilerin

hayatlar, grevleri hakknda bilgi verilirken, veft tarihleri dnda -bunlar hicr seneyi

gstermektedir-, rum sene ve parantez ilerinde mild sene belirtilmitir. lgili

fotoraflar, ariv belgeleri, Hazmi Turann yapm olduu tercmeler Ekler blmnde

yer almtr.

Bu alma, tek kiinin emeinin rn olmayp, kaynaklarn toplanmas, ilgili

ahslara ulalmas ve grsel malzemelerin derlenmesi aamalarnda en ok emei

geen Sayn M. Fazl Buluttur. Bu alma vesilesi ile tanma bahtiyarlna eritiimiz

7/31/2019 53 Hazmi Tura

6/147

iv

deerli Necdet Ard Beyefendi ve Nket Ard Hanmefendiye de kranlarmz arz

ederiz. Bizimle grmeyi kabul edip bildiklerini, hatrladklarn paylaan deerli

byklerimize, bizi Mehmed Hazm Efendi ile tantran ve almamz srecinde tmyounluuna ramen tarafndan hibir zaman geri evrilmediimiz kymetli hocamz

Prof. Dr. Mahmud Erol Kla, almann uzun bir dneminde danmanlmz

yapm, destek vermi olan deerli hocamz Do. Dr. Sf Arpagua, danmanmz

Do. Dr. Necdet Tosuna ve tm hocalaramza teekkr ederiz.

Bu nizalmann faydal olabilmesi temennisiyle

Fatma Sena Ynler,

2010

7/31/2019 53 Hazmi Tura

7/147

v

NDEKLER

ZET ................................................................................................................................

ABSTRACT ....................................................................................................................

NSZ .........................................................................................................................

NDEKLER.............................................................................................................. V

KISALTMALAR ........................................................................................................V

GR ............................................................................................................................... 1

BRNC BLM .......................................................................................................... 4

MEHMET HAZM TURA (1881-1960) VE TASAVVUF HAYATI........................ 4

I-MEHMETHAZMTURA ........................................................................................ 5

A. ALES, DOUM YER-TARH, SM, EVLL....................................................... 5B. TAHSL HAYATI..................................................................................................................... 5C. MESLEK HAYATI................................................................................................................. 7

1. Dersiml- Mderrislii............................................................................................................ 7

2. Huzur Dersleri Muhatapl .................................................................................................... 10

3. Ktphanecilii............................................................................................................................. 12

4. Mesnevhanl .............................................................................................................................. 13

D. CTM HAYATI................................................................................................................. 17II-TASAVVUF HAYATI ........................................................................................ 22

A. TARKATA NTSBI........................................................................................................... 22B. EYH MUSTAFA HLM- SF EFEND.................................................................27C. EYH MAHMUD BEDREDDN DERGHI POSTNNL...............................39

D. HALFELER......................................................................................................................... 441. Mehmet Nusret Tura: ................................................................................................................. 44

III-VEFTI ................................................................................................................ 49

KNC BLM......................................................................................................... 472

MEHMET HAZMTURANIN ESERLER.............................................................52

7/31/2019 53 Hazmi Tura

8/147

vi

I-KTAPLARI............................................................................................................53

II-MAKALELER...................................................................................................... 55

A. HSMEDDN el-UK................................................................................................ 55B. CEMLEDDN el-UK ............................................................................................... 62C. SALHADDN el-UK ................................................................................................ 64

D. CHD VE FEZL- CHD ......................................................................................... 67E. HSEYN VASSFA MEKTUBU...................................................................................73F. SEFNE- EVLYYA TAKRZ....................................................................................... 83G. TTHAD VE TTFKIN FEVD, TEFRKA VE NFKIN MAZARRATI.....85

H. ARAPGRN TARHMZE VERD BYKLERDEN: STANBULDERSM MDERRSLERNDEN MERHM HSEYN AVN

KARAMEHMETOLU............................................................................................................. 97I. ARAPGRN TARHMZE VERD BYKLERDEN:KARABA-I VEL

HAZRETLER........................................................................................................................... 102J. MEVLN............................................................................................................................ 104

III.RLER ............................................................................................................107

IV.TERCMELER ................................................................................................ 143

SONU ........................................................................................................................ 148

EKLER ........................................................................................................................ 150

EK 1: K FOTORAFLARI

EK 2: MEKN FOTORAFLARI

EK 3: ARV BELGELER

EK 4: ESERLERNN MELLF HATLI NSHALARI

EK 5: TERCMELER

KAYNAKA............................................................................................................... 250

7/31/2019 53 Hazmi Tura

9/147

vii

KISALTMALAR

age : ad geen eser

bkz : baknz

c. : cilt

ev. : eviren

DBA : Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi

DA : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi

DB : Diyanet leri Bakanl

haz. : hazrlayan

FAV : lhiyat Fakltesi Vakf

md. : madde

MEB : Milli Eitim Bakanl

. : lm

s. : sayfa

sad. : sadeletiren

S. : say

TDV : Trkiye Diyanet Vakf

ts. : tarihsiz

vb. : ve benzeri

vd. : ve devam

y.y. : yayn yeri yok

7/31/2019 53 Hazmi Tura

10/147

1

GR

7/31/2019 53 Hazmi Tura

11/147

2

Toplumlarn davranlarn doru tahlil edebilmek iin inan dnyalarn tanmak

gerekir. Rhuna nfz edilmek istenilen bir toplumun, tarihinden ziyde, dinini incelemek

nemlidir. Osmanl toplumuna bakldnda tasavvuf slmn, her kesimden, her meslekten

insannn hayatnda etkili olduu ve dnya grn belirledii grlr. Osmanllar dnemi

tasavvuf ve tarikatlerle ilgili mhim gelimelerin yaand hareketli bir dnem olmu,

tasavvuf ve tarikatler, renkli ve derin bir kltr zemini hazrlayarak tarihimizin ve

medeniyetimizin ayrlmaz bir parasn oluturmutur.

Arapada yol anlamna gelen tarkat, tasavvufta; Kmil bir insan olabilmek ve

msivnn, Allah dndaki her eyin hkimiyetinden kurtulabilmek iin, yetkili bir mridin

denetiminde yaplan eitim sonucunda kalp ile kat edilen yol olarak tarif edilmitir. Tarkatkurucusuna pr; kurucu olmasa da tarikatn bandaki kiiye, tekke yneticisine eyh;

vekillerine halfe; tarkat mensuplarna mrid, dervi, fakir, slik denilmitir. nsanlarn

yaratl modelleri, miza ve tabiatlar muhtelif olduundan, herkesin kendi zellikleriyle

Hakka ulaabilmesi iin Ona giden yollar deiik ve eit eittir. Bu yollardan bir tanesi de

16. yzyldan beri varln korumu olan Ukyyedir.1

Ukiyye, Anadolu ve Rumelideki en etkili tarkatlerden olan ve yllar ierisinde

kendisinden doan kol ve ubelerin okluu ile dikkat eken Halvetiyyenin kollarndan

biridir. Halvetiyyenin pri Trkistanl mer Halvet (. 1349), ikinci pri Seyyid Yahya

irvn (. 1453)dir. Halvetiyye tarikatnda orta kol diye bilinen, Yiitba eyh Ahmed

Marmarav (.1504) tarafndan kurulanAhmediyye ubesi drt kola ayrlmtr: Sinniyye,

Ukiyye, Ramazniyye, Msriyye. Bunlardan Ukiyye kolunun pri Buharadoumlu olan

Hasan Hsmeddin Uk(. 1592)dir. Uak ve son olarak stanbulda uzun yllar hizmette

bulunmutur. Ukiyyeyi yeniden canlandran ve ikinci pri kabul edilen zt Cemleddin-i

Uk ve nc pri kabul edilen zt Selhaddin-i Uk (. 1783)dir.2

Tasavvufun sosyal messeseleri tekkeler ve eitim kurumu diyebileceimiz tarkatlar,

getiimiz yzyln banda, 30 Kasm 1925 tarihli kanun gereince kapatlm ve

yasaklanmtr. Tekkelerin kapatld bu yllarda, stanbulda en fazla sayda, Halvet tekkesi

1 Mustafa Kara,Metinlerle Osmanllarda Tasavvuf ve Tarikatler, stanbul: Sr Yay., 2008, s. 26; Mustafa Kara,Metinlerle Gnmz Tasavvuf Hareketleri, stanbul: Dergah yay., 2003, s. 16; Seluk Eraydn, Tasavvuf veTarikatlar, stanbul: FAV, s. 29.2Reat ngren, Osmanllarda Tasavvuf, stanbul: z Yay., 2003, s. 89-90.

Uklik hakknda daha ayrntl bilgi iin almamzdaMakaleler bal ierisinde yer alan, Mehmet HazmiTurannUk prlerini anlatt yazlar incelenebilir.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

12/147

3

olduu bilinmektedir.3 Bir biyografisini sunmaya altmz Mehmet Hazmi Tura (1881-

1960) da, tekke ve zviyelerin kapatld bu dnemde, stanbulda bir Halvet Uk tekkesi

olan Mahmud Bedreddin Derghnda eyhlik makamnda bulunmaktadr.

Bu alma ile, nemli bir gei dneminde yaam, Saltanat, Mertiyet ve

Cumhriyet dnemlerini idrak etmi, her dnemdeki deiiklikleri bizzat yaam, uzun yllar

tekke-medrese tartmalarnn yaplm olduu bir zeminde eyhlik ve mderrislik vazfelerini

ayn anda srdrm bir ahsiyet olan Mehmet Hazmi Turann her yn ile tannmas,

zellikle tasavvuf yaantsnn incelenmesi ve veftndan sonra dalm olan nemli

tasavvuf eserlerinden, yaz ve iirlerinden ulalabilenlerin derlenerek gnmz insannn

istifdesinesunulmas amalanmtr.

Mehmet Hazmi Turabalkl, giri, iki ana blm ve Ekler ksmndan oluan

almamzn ilk blmnde eitli yazl ve ifh kaynaklardan edinilen bilgiler nda,

Mehmet Hazmi Turann ailesi, tahsil hayat, meslek hayat, yapt grevler, sosyal ve siys

yaants ve veft hakknda bilgiler verilmitir. Tarkata intisb, Halvetiyye-i Ukiyyeden

hilfet al, eyhi, postniin olduu dergh ve halifeleri de, daha ziyde HazmiEfendinin

prda olan Hseyin Vassfn Sefne-i Evliysndan istifde edilerek, yine birinci blmde

incelenmitir. kinci blmde ise Hazm Turann eserleri; kitaplar, makaleleri, iirleri ve

tercmeleri balklar ile tantlm ve ulalabilenlere blm ierisinde ve Eklerde yer

verilmitir.

3Hasan Kamil Ylmaz,Anahatlaryla Tasavvuf ve Tarkatlar, Ensar Yay., stanbul 2004, s. 265.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

13/147

4

BRNC BLM

MEHMET HAZM TURA (1881-1960) ve TASAVVUF HAYATI

7/31/2019 53 Hazmi Tura

14/147

5

I- MEHMET HAZM TURAA. ALES, DOUM YER ve TARH, SM, EVLL

Hazm Efendi, Malatyann bir ilesi olan Arapgirin Yukar eyhler4 mahallesinde

1298/1881 ylnda dnyaya gelmitir.5 Babas Yukar eyhler mahallesindeki Belizde

Cmii imam ve hatbi Abdullah Hamdi Efendidir. Abdullah Hamdi Efendinin babas ve

dedesi de mezkr camide imam-hatiblik yapm olduundan hocazde lakabyla mehur

olmutur. 6 Hazm Efendinin nfus kaydndaki bilgilere gre Abdullah Hamdi Efendi,

Hatice Zeliha hanm ile evlenmitir.7 Bu evlilikten Mehmet Hazm ve Fehm isminde iki

ocuklar olmutur. Fehm Efendi Arapgirde hocalk yapmtr. Hazm Efendinin, Mehmet

isimli, ileriki yllarda Iklar soyadn alm olan bir de stkardei vardr.8

Hazm Efendi 1934 ylnda Soyad Kanunu ile Tura soyadn alm ve Mehmet Hazm i

Tura olarak kaytlara gemitir.9

1336/(1918) senesinde Fatma Mrde Hanm (v.1962) ile evlenerek Hsmeddn-i

Uk sitnesi eyhi Mustafa Hilm-i Sf Efendinin damad olmutur. Bu evlilikten

ocuklar olmamtr. 10

B. TAHSL HAYATIMehmet Hazmi Efendi, memleketi Arapgirde ilk mektebi okuduktan sonra Arapgir

Rtiyesine girerek 1308 (1892) senesinde rtiyeyi pekiyi derece ile bitirmitir.11Ord. Prof.

Ebl-ul Mardin, Huzur Dersleri adl eserini hazrlama aamasndayken, huzur dersleri

muhataplarndan olan Hazm Efendiden de bir hl tercmesini yazarak kendisine yollamasn

ric etmitir. Hazm Efendinin bu taleb zerine yazd hl tercmesinden rendiimize

gre; kendileri ibtid ve drt senelik rd tahsilini ikml ettikten sonra yine Arapgirde

4Sefine-i Evliyda Hazm Efendinin dnyaya geldii mahallenin ad eyh Uly olarak zikredilir. Bkz.Osmanzde Hseyin Vassf, Sefne-i Evliy, 1348/1929, haz. Mehmet Akku-Ali Ylmaz, stanbul: KitabeviYaynlar, 2006, IV, 362.5Ebul-ul Mardin,Huzur Dersleri, 1376/1957, haz. smet Sungurbey, stanbul: stanbul niversitesi Hukuk

Fakltesi Yaynlar, 1966, II-III, 215.6Hseyin Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 362.7Nfs kayt rnei iin bkz. Ekler Blm EK 3: Ariv Belgeleri.

8Mehmed Iklarn olu Abdullah Iklar ile Temmuz 2010 tarihinde Beiktata yaptmz mlakat.

9Ankara Emekli Sand Ariv blmnden edindiimiz nfs czdan rnei iin bkz. EK 3: Ariv Belgeleri.Hazmi Turann halifelerinden Nusret Efendide kendisinden sonra ayn soyadn alm ve bunun bel evlatldeil, yol evlatlna dayandn belirtmitir. Nusret Tura, Tura ismi konusunda unlar syler: Efendi

babamzn soyad Turadr. Tura derler eski Trkede. Mnda sultanlar sultnnn turasyz.( M. NusretTura,Mektuplar, nsan Yay., stanbul 1995, s. 11-12.)10Hseyin Vassf, age, IV, 363.11

Diyanet leri Bakanl eriyye Sicilleri Arivi, Sicil Defterleri, c. 7, s. 128; Sadk Albayrak, Son DevirOsmanl Ulemas, stanbul: stanbul Byk ehir Belediyesi Kltr leri Daire Bakanl Yaynlar No: 40,1996, III, 183-184.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

15/147

6

Ispanakzde Medresesi mderrislerinden Hocazde Ahmet Hilmi Efendinin derslerine

devm ederek mukaddimt- ulmu ve yksek ilimlerden bir ksmn okumutur.12

Hazm Efendinin prda Hseyin Vassf Efendinin kaydettii bilgilere gre;

Arapgirde ilkrenimini grdkten sonra, ilm-i kraat renmek zere Malatya ve Harputa

giden Hazm Efendi, 18 Temmuz 1318 (30 Temmuz 1902) tarihinde maksd- ulm tahsili

amacyla stanbula gitmeye niyet etmitir. Ancak o dnemde Sultan kinci Abdlhamit

tarafndan talebe-i ulmun stanbula gelmesi yasaklannca Karahisardan dnmek zorunda

kalarak Kemh ve Erzincan zerinden Erzuruma ulamtr.13Hazm Efendi burada, mer

Nashi Bilmenin de ilk tahsilini kendisinden grm olduu14, dnemin Erzurum mfts

Narmanlzde Hseyin Hki Efendiden bir sene ders grmtr.15

Erzurumda geen bir senenin sonunda, 1319/(1903) trhinde, stanbula gelmi ve

Byezd Cm-i erfinde ikinci defa erh-i akidden derse km olan Arapgirli Hseyin

Avni Efendi16nin dersine devm ederek, iczetnme almaya muvaffak olmutur.17

czetnmesini Huzur Derslerinde yer alan hl tercmesine gre rum 1322/(1906)

trhinde18, hicr olarak da Sefnede belirtildii zere 1323/(1906) senesinde almtr19,

Ulem Sicil Defterindeki kaydnda iczetnme ald tarihe yer verilmemitir. Hazm Efendi,

1324/(1908) senesinde yaplan rs imtihnna katlarak baarl olmu ve Byezd Cmi -i

erfi dersimlar arasna katlmtr.20

Bir mddet stanbul Drl-Fnnu Edebiyyat ve Felsefe ubelerine devam etmitir.

Medresetl-Kudta da devm ederek mezun olmu ancak kadlk mesleine girmemitir.21

Memleketinde, hocas Ahmed Efendiden ve Erzurumda dier hocas Hasan Efendiden

Fris tahsili de grm, bu lisan az vakitte renmitir.22Vassfn aktardna gre; bn

Arab hazretlerine muhabbeti ile bilinen, 35 yln onun eserlerini okumak ve okutmakla

12Ebl-ul Mardin,Huzur Dersleri, II-III, 215.

13Hseyin Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 362.14

Rahmi Yaran, Bilmen, mer Nasuhi,DA, VI, s. 162-163.15

Ebl-ul Mardin,Huzur Dersleri, II-III, 215.16Hseyin Avni Karamehmetolu (1864-1954). Ktphanesi vrisleri tarafndan stanbul Yksek slamEnstits (Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi)ne balanmtr. Bu ktphanede eserlerinden bir blmoluturulmutur.17Ebl-ul Mardin,Huzur Dersleri, II-III, 215.18Ebl-ul Mardin,Huzur Dersleri, II-III, 215.19Hseyin Vassf, age, IV, 363.20

Sicil Defteri, c. 7, s. 128; Ebl-ul Mardin,Huzur Dersleri, II-III, 215.21Ebl-ul Mardin,Huzur Dersleri, II-III, 215.22Hseyin Vassf, age, IV, 363.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

16/147

7

geirmi olan Halidiyyeden Erzurumlu Muhammed Nureddin Efendinin23en son ders

verdii rencisi de Hazm Efendidir,Ftht- Mekkiyyeokumulardr.24

Kaynaklarn verdii bilgilerden; Hazm Efendinin Trke,Arapa ve Farsaya vkf

olduu, bu dilleri konuma ve yazmada baarl25ve zhir ilimler alannda olduka iyi bir alt

yapya sahip olduu anlalmaktadr.

C. MESLEK HAYATI

1. Dersiml26- Mderrislii

Hazm Efendi, Knunievvel 1324/(1908) trhinde27Byezd Cmi-i erfinde tedrse

balar ve 95 kuruluk dersim maana nil olur.

28

Burada dokuz sene ierisinde, o zaman kimrettep usle gre mantk ilminin Tasavvurtksmn sonuna kadar okutmutur. 29Hseyin

Vassf, Hazm Efendinin Byezd Cmiinde bulunduu srede talebeye Farsa dersi de

vermi olduunu belirtmektedir.30

eyhlislm Hayri Efendi zamannda 10 Zilkade 1332 (29 Eyll 1914) tarihli Islh-

Medris Nizamnmesi ile tedrs uslnn deitirilmesi ve Drl-Hilafetil-Aliyye

medreselerinin tekil edilmesi zerine, Hazm Efendi mezkr medresede Trke, Arapa ve

Farsa nahiv dersleri mderrisliine tyin edilmitir.31 Yeni kurulan bu medreselerde tahsil

sresi on iki sene olup her ksm drder sene olmak zere, Tl ksm - evvel, Tl ksm- san

ve l isimleriyle ksma ayrlmt.32eyhlislm Musa Kazm Efendi zamannda 2 Nisan

1917 tarihinde karlan yeni bir kanun ile Tl Ksm- Evvel; btida Hri, Tl Ksm- Sn;

23 Hakknda bilgi iin bkz. Hseyin Vassf, age, II, 153-159.24Hseyin Vassf,age, II, 156; Hr Mahmut Ycer, Osmanl Toplumunda Tasavvuf,nsan Yay., stanbul 2003,

s. 93.25

Sicil Defteri, c. 7, s. 12826Dersiam: Medreselerde rencilere, camilerde halka ak ders verme yetkisine sahip mderris iin kullanlannvan. Dersiam olmak iin okumas mert ilimleri okuyup medrese stlahnca mcaz olmak ve ondan sonra da

bil-imtihan ehliyetini ispat eylemek lazmd. Dersiamla her sene on be kii ayrlrd. Dersiamlk iin ehliyetgsteren bu on be kiiye drt sene sonra ruusla beraber iki yz kuru maa balanr ve ondan sonra sralargeldike maaler arttrlrd. kinci Abdlhamit maasz ders okuttuklar drt sene zarfnda dersiamlara Hazine-iHassadan drder lira maa tahsisi usuln getirmiti. Ruus verilmesi ve maa tahsisi zerine Hazine-i Hassadan

balanan maalar kesilirdi. (Mehmet pirli, Dersiam,DA, IX, 185-186; Mehmet Zeki Pakaln, OsmanlTarih Deyimleri ve Terimleri Szl, Ankara: Milli Eitim Bakanl, 1993, I, 427-428.)27

Vassf, hicr 1326 (1908) yln zikretmitir.28Sicil Defteri, c. 7, s. 128; Sadk Albayrak, III, 183.29Ebl-ul Mardin,Huzur Dersleri, II-III, 215, 216.30Hseyin Vassf, age, IV, 363.31

Ebl-ul Mardin,Huzur Dersleri, II-III, 215, 216.32smail Hakk Uzunarl, Osmanl Devletinin lmiye Tekilt, Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1965, s.267.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

17/147

8

btida Dhil ve l ksm da Sahn adn almtr.33 Drl-Hilfenin tl snflarnda din

ilimlerin yannda kavaid, mantk, belgat, vaz, db, mkleme ve tatbikat, kitbet -i

Arabiyye, Fris, kelam, felsefe, riyaziye, fizik, kimya, madin, ilm-i iktisat, siyer-i Neb,

slm ve Osmanl tarihi, corafya ve dinler tarihi dersleri de konulmutu.34

Hazm Efendinin eri Siciller Arivinden ulatmz kaydnda yer alan bilgileri

incelediimizde yapm olduu grevleri daha ayrntl olarak grmekteyiz. Kaytlara gre; 1

Knunievvel 1324 trihinde Byezd Cmi-i erfinde tedris ile megul olmasndan dolay

tahss olunan 95 kuru dersim maa, 1325, 1328, 1330 ve 1332 yllarndaki zamlar ile 800

kurua ykseltilmitir. Hazm Efendi ayrca Knunisni 1325/(1909) tarihinde Matbaa-i

mirede Arapa, Farsa kitaplarn ikinci musahhihliine tyin edilmi ve bir sene sonra

Knunievvel 1326/(1910)da35

istif ederek ayrlmtr. Terinisni 1330/(1914)te dersimmaa ile Medris-i Tliye birinci ve ikinci snflar Farsa mderrisiliine tyin olunmu,

Eyll 1333 (1917) trhinde, dersimlk maa yannda 200 kuru mderrislik maa ile btid-

i Hri medresesi nc snf Farsa mderrisliine tyin olunmutur. Knunievvel 1336da

(1920) dersim maa 800 ve mderrislik maa 700 kuru olmak zere toplam 1500 kurua

terfi ile btid-i Dhil medresesi nc snf Trke mderrisliine tyin olunmutur. Eyll

1337 (1921)de kendi kadrosuyla mezkr medresenin Mantk ve db- Mnzara

mderrisliine tyin olunmutur. Mays 1338 (1922)de 1600 kuru maala Mekteb-i Bahriye-i ahanede Ulm- Dniye muallimliine tyin olunmu, Haziran 1338de ise dersim ve

mderrislik maalar crete inklb ederek mderrislik maa 200 kurua indirilmi ve

Austos 1338 (1922) trhinde de Hazm Efendi mecbr mezuniyete sevk olunmutur. 36

stanbulda Ankara hkmetinin kurulmasyla akta kalmsa da akabinde ubat

1339 (1923) tarihinde Sahn Medresesinde lm-i Kelam mderrisliine tayin olunmutur. Bu

ilm messeseler, tedristn birletirilmesi ile 3 Mart 1924 tarihinde kaldrlm ve Hazm

Efendi de mderrislikten ayrlmtr. 1926 senesinde dersimlk maa 200 kuru zam ile 1000

kurua ykseltilmitir.37Tevhid-i Tedrisat Kanunundan sonra, Heybeli Ada Deniz Harp

33Sadk Albayrak, age, I, 55.

34smail Hakk Uzunarl, age, s. 267.

351326 tarihinde Hazm Efendinin Maarif Nezaretine yazd, arab muallimliinebavuru dilekesi:Marif Nezreti Cellesine,Marz Dilerine,Bu sene usl cedde vech ile alacak on iki idad mektebinin arab muallimliklerine tlib olanlarn Marif

Nezret-i Cellesine mrcaat eylemeleri lzmunun iln olunduunu gazetelerde grm olduumdan alacak

msabaka imtihanna dilerininde kayd ve kablme msade buyurulmas bbnda ve herhlde emr irde Bkz. Ekler, Ek 3: Ariv Belgeleri36 Sicil Defteri, c. 7, s. 12837 Sicil Defteri, c. 7, s. 128;

7/31/2019 53 Hazmi Tura

18/147

9

Okulunda sekiz sene din dersi muallimlii yapmtr. Din derslerinin mektep

programlarndan kaldrlmas zerine bir sene kadar ayn mektepte felsefe ve ictimiyyat

dersleri okutmu, sonrasnda istif etmitir.38

Hazm Efendi ayn zamanda Kasmpaada Cezayirli Hasan Paann Kla Cmi-i

erfinde mderrislik ve yine Kasmpaada Bahriyye Divanhanesi Cmi-i erfinde

Buhrhanlk ve aramba gnleri39 Nuruosmaniyye Cmi-i erfinde muhaddislik

vazifelerini bu grevler lav edilinceye kadar if etmitir.40 Ayrca Aksaray Pertevniyal

Valide Cmi-i erfindeki Buhrhanlk vazfesine ve Fatih Cmi-i erfindeki Mesnev takrri

vazfesine veftna kadar devm etmitir.41

2. Huzur Dersleri Muhatapl

Osmanllar'da, 1759da Sultan III. Mustafa dneminde balayan, Ramazan aylarnda

padiahn huzurunda yaplan tefsir derslerine Huzur Dersleri denilmitir.42Bu derslerin Kad

Beyzv tefsirinden yaplmas det olmutur.43 Huzur derslerinde dersi takrr eden lime

"mukarrir", mzakereci durumunda olan limlere nceleri "talip", daha sonra "muhatap" ad

verilmitir.44 Bu kiilerin seimleri eyhlislma aittir.45Bir mukarrir ve be muhatapla

balayan derslerde muhataplarn says zaman iinde artm, eksilmi, ders adediyle gnleri,

saatleri ve dersin sresi deiiklie uramtr.46

Derslerin sonuncusu 1341 Ramazannda (Mays 1923) yaplm, 26 Receb 1342 (4

Mart 1924) tarihinde halifeliin kaldrlmas ile birlikte huzur dersleri de son bulmutur.

Bylece bu dersler 1759dan 1924 tarihine kadar 165 yl boyunca kesintisiz devam etmitir.47

Hazm Efendi, 1334te huzr- hmayun ders muhataplna tayin olunmu, 1337

senesine kadar bu vazifeye devam etmitir. Ramazan 1334 ve 1335te mukarrir Batumlu

Abdllatif Efendi48

nin Yusuf Sresinden takrr ettii derslerde ve Ramazan 1336da

38Sadk Albayrak, age, III, 184.

39Hseyin Vassf, age, IV, 363.40

Ebul-ul Mardin, Huzur Dersleri, II-III, 216.41

Ebul-ul Mardin, Huzur Dersleri, II-III, s. 217.42Mehmet pirli, Huzur Dersleri,DA,XVIII, 441, 443; Ebul-ul Mardin,Huzur Dersleri, stanbul: smailAkgn Matbaas, 1956, s. 5.43

smail Hakk Uzunarl, age, s. 217.44Mehmet pirli, Huzur Dersleri, 442.45smail Hakk Uzunarl, age, s. 217.46Mehmet pirli, Huzur Dersleri, 442.47

Mehmet pirli, Huzur Dersleri, 443.48Bilgi iin bkz. Ebul-ul Mardin,Huzur Dersleri, 1376/1957, haz. smet Sungurbey, stanbul: stanbulniversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar, 1966, II-III, 132-133.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

19/147

10

mukarrir Rizeli Osman Nuri Efendi49nin Rd Sresinden takrr ettii derslerde muhatap

olarak bulunmutur.50 1334 ve 1335te mukarrir Batumlu Abdllatif Efendinin

mukarrirliindeki derslere Elmall Muhammed Hamdi Efendi (Yazr)da Hazm Efendi ile

birlikte muhatap olarak itirak edenler arasndadr.51 Ramazan 1334te ayn mecliste

Karahisarsahipli Kmil Efendi (Miras)da muhataplar arasnda bulunmutur.52 stanbullu

smail Saib Efendi (Sencer)de Hazm Efendi gibi 1334-1337 yllar arasnda huzur dersi

muhatab olmu ve Ramazan 1336da mukarrir Rizeli Osman Nuri Efendinin dersinde

birlikte bulunmulardr.53 Sultan Mehmet Readn tahtta olduu bu dnemde dersler

Dolmabahe Saraynn Zlvecheyn sofasnda Ramazan aynn ilk on gnnde sekiz oturum

halinde yaplmtr.54

Huzur Dersleri eserinin mellifli Ebul-ul Mardin kitabn hazrlanmasnda HazmEfendinin yardmlarndan sz etmi, zellikle mukarrir Gmlcineli Ahmet Asm Efendi ve

onun ders takrrleriyle ilgili nemli katklar yaptn belirtmitir.55Hazm Efendi, Ebul-ul

Mardinin notlar arasnda bulunan Huzur Dersleri muhataplarndan Arapgirli Muhammed

Hazm Efendinin ahit olduu menkbe balkl yazda, muhatap olarak bulunduu bir

dersten unlar nakletmektmitir:

1334 senesi Ramazan aynda Sultan Reatn huzurunda yaplan bir ders esnasnda,

Sekizinci ders mukarriri Batumlu Abdllatif Efendi, Yusuf Sresinin doksan dokuzuncu

ayetinden ( )[Yusufun yanna

girdikleri zaman, ana babasn kucaklad, Gven iinde Allahn irdesiyle Msra

girindedi.]56dersi takrr ediyordu. ok gzel selis bir ifade ile ayetin tefsirini yaparken Bu

ayet-i celleden orduyu ahanenizin Msra girmesini tefel ederiz demilerdi.

Sultan Reat bu szlerden pek mahzuz olmu ve mecliste hazr bulunan Enver Paaya

glerekiaret ile sevicini izhr etmiti.

57

Hazm Efendinin, ByezdCamiinde derslerine devam etmi olduu hocas Arapgirli

Hseyin Avni Efendi de 1330 ylnda huzur dersi muhatab olmu, sonrasnda terf etmi ve

49Bilgi iin bkz. Ebul-ul Mardin, age, II-III, 176-177.50Ebul-ul Mardin, Huzur Dersleri, II-III, 216; I, 579, 583, 587.51

Ebul-ul Mardin, Huzur Dersleri, I, 162, 579, 583; II-III, 241-248.52Ebul-ul Mardin, Huzur Dersleri, I, 161, 579; II-III, 302-305.53Ebul-ul Mardin, Huzur Dersleri, I, 161, 579.54 Mehmet pirli, Huzur Dersleri, 443.55

Ebul-ul Mardin, Huzur Dersleri, II-III, 149, 217.56Kuran- Kerim ve Aklamal Meli, Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, 2010, s. 246.57Ebul-ul Mardin, age, II-III, 767, 768.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

20/147

11

1334-1341 tarihleri arasnda bu derslerde mukarirlik yapmtr.58 Hazm Efendinin

kendisinden seyr u slk grd eyhi Mustafa Hilmi-i Sfi Efendi de 1330-1339 yllar

arasnda muhataplkta bulunmutur.59

3. Ktphanecilii:

Hazm Efendi, dersiml ve dier grevlerinin yannda, yaklak 40 sene mddetince

de ktphanecilikle megul olmu, eitli kademelerde nemli grevler f etmitir.

stanbulda deiik zamanlarda vazfe yapt ktphaneler unlardr:

Murad Molla Ktphanesi:

Mehmet Hazmi Efendi, mderrislii srasnda, alan hfz- ktplk

60

imtihannkazanarak stanbul arambada bulunan Murad Molla Ktphanesinin altnc hfz-

ktplne tyin olunmu, daha sonra ktphanenin birinci hfz- ktb olmutur.61

Emekli Sand dosyasndan ulatmz bilgilere gre buradaki grevine 17 Kasm 1329

(1913) tarihinde balam, 1 Mart 1937de ba memurlua terf etmi ve 27 Kasm 1937de

buradan ayrlmtr. Hazm Efendi, Murad Molla Ktphanesinde yaklak yirmi be sene

grev yapmtr.62Murad Molla Ktphanesi bugn restorasyon almalar sebebiyle kapal

bulunmaktadr.63

Sleymaniye Ktphanesi:

Hazm Efendi, 28 Kasm 1937 tarihinde Sleymaniye Ktphanesi Mdrlne

nakledilmitir.64 On sene bu ktphanenin mdrln if ettikten sonra 1947 senesinde

58Ebul-ul Mardin, age, II-III, 128.59

Ulem Sicill-i Ahvl Dosyas no: 3440, Sicil Defteri c. 7, s. 193.60Hfz- ktp: Ktphane memuru yerinde kullanlr bir tabirdir. Hfz saklayc, ktp de kitabn cemidir. Bu

sebeple hfz- ktp kitaplar salkyan demek olur. (M. Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve TerimleriSzl, I, 704.)61Ebul-ul Mardin, age, II-III, 216.62Emekli sand dosya no: MT 108238 Mehmet Hazmi Tura, grev izelgesi bkz. EK 3: Ariv Belgeleri.

63Tevki Cafer Mahallesi 1910 da 54 parselde yer alan Murat Molla Ktphanesi, Kltrel amal hizmetlerde

kullanlmak zere Vakflar Genel Mdrlnden tahsis edilmitir.20/06/2006 tarihinde proje ihalesi yaplarak rlve, restitsyon ve restorasyon projeleri hazrlatlmtr. Projeler,stanbul IV Nolu Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulunca onaylanmtr. Yapnnrestorasyonunun yaplabilmesi iin 2010 Avrupa Kltr Bakenti Ajansna bavurulmu ve 2009 ylndarestorasyon almalar balatlmtr.Ktphane, Rumeli Kazaskeri Damadzade Murad Molla Efendi tarafndan1183/1769da ina ettirilen, tekke-mescidin ardndan 1189/1775de ina olunmutur. Biri kk, iki binadanoluan ktphane binalar kare planldr.(Fatih Belediyesi Resm Web sitesi:

http://www.fatih.bel.tr/kate_detay.asp?id=95&tur=409)

64Hazmi Tura Sleymaniye Ktphanesinin beinci mdrdr.Ktphanenin ilk mdr Krmmuhacirlerinden Musa Akyiitzade, ikinci mdr ksa sre grev yapm olan Cevdet Bey, nc mdr

7/31/2019 53 Hazmi Tura

21/147

12

kann hizmet mddetinin dolmasyla emekliye sevkedilmitir.65 Emekliliinden sonra, be

sene daha ayn ktphnenin tasnif komisyonunda almtr. 66 Hazm Efendi, buradaki

yllarnda eitli tercmeler yapm, Halit Denerin 1957 ylnda baslan Sleymaniye Umum

Ktphanesi adl nemli eserinin almalarna da HazmiTura ile balanmtr.67

4. Mesnevhanl:

Hseyin Vassf; Hazm Efendinin Mesnev-i erften hisse-yb- feyz olduunu

aktarr. Sefnesinde 1343 (1924) senesinde, Hazm Efendinin birka senedir Ramazan-

erfte Kasmpaada Cmi-i Kebrde Mesnev-i erf takrr ettiini, Edirne, Bursa ve

Selnikte bulunduklar mddete de Mesnev-i erf tedrsine gayretkr olduklarn

belirtilmitir.68 Muhtelif ehirlerde Mesnev okuttuunu rendiimiz bir baka kaynak da,

Hazm EfendininMesnevderslerine itirk eden Ahmed Mhir Gedikolunun, bir gn Fatih

Camiindeki Mesnev dersinden sonra yal bir ztn Hazm Efendinin ellerini perek:

Bendeniz tam krk sene evvel Bursada Ulu Camii minare dibinde de zt- lnizin Mesnev

derslerinizi dinlemitim, Cenb- Hakk himmetinizi dim eylesin dediine hit olduunu

kaydetmi olmasdr.69

12 Kasm 1958 trhli Fetih gazetesinde yaymlanan ilndan rendiimize gre,

Hazm Efendi nceleri Sleymaniye Cmiinde Mesnev okutmakta iken mezkr cminintmiri mnasebetiyle ve gelen talepler dorultusunda dersler Ftih Cmi ine nakledilmitir.

lnda; Mesnev takrrine, cumartesi gnleri ikindi namazndan sonra Ftih hnkr mahfeli

altnda devm edilecei duyurulmutur.70 Hazm Efendi, Fatih Cmi-i erfinde Mesnev

takrri vazfesine veftna kadar devm etmitir.71

Mesnevderslerine katlm isimlerden biri olan, 1957 ylnda Hrka-i erf Cmiinde

mezzin iken, yakndaki Akemsettin Camii imam Hendekli Mustafa Efendi vastasyla

Hazm Efendi ile tanan Prof. Dr. Yusuf Ziy Kavak da, derslerin cumartesi gnleri evvel

1927 senesine kadar grev yapan Sadullah Bey, drdnc mdr ise Zahir Hasrcoludur. (Halit Dener,Sleymaniye Umumi Ktphanesi, stanbul: Maarif Basmevi, 1957, s. 7.)65

Emekli Sand dosyasndan alnan ilgili evrak iin bkz. EK 3: Ariv Belgeleri.66Ebul-ul Mardin, age, II-III, 216.67

Hazmi Turaile balanan, Dr. Mustafa Kymen ile yrtlen ve her safhasnda Halit Denerle tahakkukettirilen bu eser, Trk ktphanecilii iin bir iftihar mevzuudur. Aziz Berker, Birka Sz, Halit Dener,Sleymaniye Umumi Ktphanesi, stanbul: Maarif Basmevi, 1957, s. 1.68H. Vassf, age, IV, 363.69

Ahmet Mahir Gedikolu, Bir le Snd,Arapgir Postas Gazetesi, Say: 321, 12. 08. 1960, s. 2.70Sleymaniye Ktphanesinden emekli Bayezd dersimlarndan Muhammed Hazmi Tura, Sleymaniye Cm-i erfinde okutmakta olduu (Mesnev-i erf) derslerini cmi-i mezkrenin tmiri mnsebetiyle ve gsterilenarzu-y umm zerine Fatih Cmi-i erfine nakletmitir. stad her cumartesi ikindi namazndan sonra Fatihhnkr mahfeli altnda bu Mesnev takrrine devm edecektir. Fetih; Haftalk Siys, Edeb Gazete, Yl: 2, Say:49, 12 Kasm 1958, s. 1.(Bkz. EK 3: Ariv Belgeleri)71Ebul-ul Mardin, age, II-III, 216.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

22/147

13

Sleymniyede yapldn, burada cemaatin on kii kadar olduunu ve caminin souk

olduunu, sonrasnda derslerin Fatih Cami hnkr mahfili altna intikal ettiini, burada

cemaatin 30-40 kii kadar olduunu aktarmtr. Dersleri dinleyenler arasnda Mahmud Esad

Coann babas Hafz Halil Necati Coann da bulunduunu, Hazm Efendinin hemen

solunda oturduunu ve aladn hatrladn anlatmtr. Mahir zin de dersleri dinlemeye

gelenlerden olduunu belirtmitir. Mahir zin bu derslerle ilgili, Ziya Kavakya anlatt bir

htrasna gre; derslerden birinde Hazm Efendi evliynn tasarrufu diye bir sz kullanm,

ders bitip cemaat dalnca Mahir z hoca yaklap efendim, evliynn tasarrufu dediniz

deyince, Hazm Efendi tasavvuf dedim eklinde tevl etmitir.72

Yine Yusuf Ziya Kavaknn aktardna gre, bir Mesnev dersinde Hazm Efendi,

her ki nks med nc, od tamam diyeceine, dili srerek od imam demi, namazvakti gelip namaza kalklnca imam gelmedii iin Hazm Efendi imam olmu ve sr-i lisn

hakkat olmutur.73

Hemehrisi Ahmet Mahir Gedikolu, Fatih Camiindeki Mesnev derslerine katlarak

feyz aldn, deiik hikmetler rendiini anlatm ve derslerin ileniiyle alakal unlar

kaydetmitir:

Bir Ramazan akam, cemaatle beraber iftar unutarak yatsya kadar dersyaptklarn sylemilerdi. Bu kadar dikkatli dinlenir, en mhim mevzular tel tel zerlerdi.

Ayet-i kerime, Hadis-i erif, Tarih, Edebiyat, menkbe ve hatta mahalli tabir ve mesellerle

tafsilatl ve mkemmel Mesnev okutuyorlard. Byk k Hazret-i Mevlanaya hayranlard

ve hi phesiz onu en iyi anlayanlardan biriydi. Bu sene, grmeyi ok arzu ettikleri

Konyadayaplan Mevlana ihtifaline de gitmilerdi. Derslerde ehemmiyetli noktalar izah

ederlerken ok nazikne Sizlerden rica ediyorum, istirham ediyorum, bu ince hikmetleri

anlatabilmem iin bendenize yardmc olun, dikkatli dinleyin. Dilim aciz irfannzabrakyorum derlerdi. Derslerine sohbetlerine ne zaman bedbin ve hznl girsem, her

defasnda ufkum aydnlanarak kardm. Ekseriya dersler Hfz Kninin mstesn

haneresinden dklen Kuan- Kerimle mhrlenir ve Efendi Baba bu Kuran hu iinde

dinlerdi. Cemaatin de byk haz ve hayranlkla dinledii bu sesler, mbarek caminin

72 Prof. Dr. Yusuf Ziya Kavaknn Mays 2008de internet zerinden ulatrd bilgiler.73 Prof. Dr. Yusuf Ziya Kavaknn Mays 2008de internet zerinden ulatrd bilgiler.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

23/147

14

talarna, duvarlarna, direklerine siniyor sanrdnz. Az dili olsa da sylese tabiri

buradan gelse gerek.74

Dersleri takip etmiisimlerden Hrka-i erif Camii eski ba mezzini Mehmet Remzi

Noyan, ayakl ktphane lakabyla mehur olan Gmlcineli Mustafa Efendinin, Hazm

EfendininMesnevderslerini takip edenler arasnda olduunu, kendisine ve evresindekilere

de muhakkak takib etmelerini tavsiye ettiini anlatmtr. Derslere halktan insanlardan ziyade

ilim ehlinin, civar camilerin yetimi ba mezzin ve imamlarnn katldn, bir gn Hazm

Efendinin Muhammed kelimesinin arapa yazl eklindeki manalar, hikmetleri mthi

bir incelik ve derinlikle anlattn, kendisinin hayranlk iinde kaldn ve dersleri bugn

hatrladnda keke daha dikkatli takib edip daha ok istifade edebilseydik dediini

belirtmitir.75

Lise rencisi iken, Hazm EfendininMesnevderslerine katlma imkan bulmu olan

Mehmet Emin ahin, derslere katlanlarn en genci olduunu, o yanda kendisinden yaa ve

bilgi birikimi bakmndan olduka byk olan o insanlarla ayn meclisi paylam olmann

kendisi iin bir ltuf olduunu, derslere katlmaya herkesin kolayca cesaret edemediini, daha

az bilgili olanlarn arka taraflarda ekinerek oturduklarn anlatmtr. Hazm Efendinin

Mesnevyi en bandan itibaren erh ettiini ancak kendisinin en bana yetiemediini,

beyitlerin nce Farsalarn syleyip ardndan onlar incelikleriyle akladn, derslerin bir

iki saat srdn ve bazen bir beyit erhinin haftalarca devam ettiini belirtmitir. Mehmet

Emin Bey, derslerde anlatlanlar not alp kaydettiini, ancak bugn bu notlarn elinde

bulunmadn da teessfle belirtmitir. Alakgnlllk ile Hazm Efendinin nce kulak

mesafesi, sonra dil mesafesi eklinde bir sz olduunu ve kendilerinin kulak mesafesinde

kaldklarn syler. Baz zamanlar ders klarnda Hazm Efendinin antasn tayarak

evine kadar kendisine refakat etme bahtiyarlna eritiini, ardan geerlerken herkesin

ayaa kalkarak Hazm Efendiyi selamladn, Hazm Efendinin de hepsine tebessmle latif

bir ekilde mukabelede bulunduunu, ok nazik ve latifeli de bir insan olduunu anlatr.

Hazm Efendinin bir dnem Hrka-i erf Caminde de ders verdiini hatrladn

belirtmitir. Hazm Efendinin bilgi birikimi, danmanl sayesinde profesr nvan

kazanm insanlar tandn da aktarmtr.76

74A. Mahir Gedikolu, Bir le Snd, s. 2.

75Fatih Hrka- erifte Temmuz 2010da kendisiyle yaptmz mlakat.76Osmanl Aratrmalar Vakfnda, Mays 2009 ve Temmuz 2010 tarihlerinde kendisiyle yaptmz mlakatlar.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

24/147

15

Mesnev derslerine rencilik yllarnda katlm olan Prof. Dr. Ali Osman Kokuzu

derslere dair hatrasn yle anlatr:

1959-1960 yllarnda bir mddet Fatihte kaldk. nk Yksek slam Enstits

Fethiye/Dramanda idi. Genelde Fatihte namaz klnca aramba yolunu izleyerek

smailaaya oradan da okulumuza gelirdik. Cuma namazlarmz da Sultan Selim Cami-i

erifinde icra edilirdi. O tarihlerde haftada bir gn namaz sonu bir bey Mesnev okuturdu.

Azmi Bey olduunu rendiimiz bu zatn adn yllar sonra Hazm olarak hafzamzda

dzelttik. Bu zat hakknda baz bilgiler, edebiyat ve tasavvuf tarihi kitabnda bulunmaktadr.

Pek ok dersi dinlediimi hatrlamaktaym. Ama zaman oldu bizim okulumuz oradan, ta

Kabataa nakledildi. Biz de bu dersleri izleyemedik. Hazm Tura adl bymzn dersleri

ne kadardevam etti bunlar bilmemekteyiz.77

Prof. Dr. Ahmet Suphi Frat da niversite rencilii yllarnda Hazm Efendinin

Mesnevderslerine katlm olduunu, Hazm Efendinin konuya son derece hkim olduunu,

derslerin dikkatle dinlendiini, yine derslere devam etmi olan isimlerden Kan Karacann,

her derste ar- erf okuduunu hatrladn anlatmaktadr.78 Hazm Efendinin Mesnev

derslerini takib eden muhibleri arasnda Kn Karacann yan sra, slup ve tavr ynnden

Kan Karacay ok etkilemi olanYeralt Camii imam ve hatibi mehr Hfz Ali skdarl

Beyde bulunmutur.79

Son devir limleri zerine kendisiyle yaplan roprtajlarda Emin Sara Hocaefendi;

kendi dneminde Ftih Cmiinde mesnevhanln icr edilmekte olduunu, haftada bir gn,

Cumartesi gnleri, Fatih Cmii hnkr mahfelinin altnda Hazm Efendinin Mesnev

okuttuunu kaydetmi ve bugn bu dersleri okutacak hocaefendiler olmad gibi bunlara

heves eden ilim tlibinin de kalmam olmasndan znt duyduunu belirtmitir.80

Hazm Efendi Fatih Camiinde Mesnevokuturken, post-nin olduu Keecilerdeki

Mahmud Bedreddin Derghnda da az saydaki kiiyeFssl-Hikemokutmutur.81

77A. Osman Kokuzu, Cami Dersleri ve Mesnevi, Seluk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, S: 17, Bahar2004.78

Sleymaniye Ktphanesinde Mart 2010da kendisiyle yaptmz mlkat.79Hazm Efendinin st kardeinin olu Abdullah Iklar ile Temmuz 2010da yaptmz mlakat.80Emin Sara Hoca ile Gemie Dair, (mlakat: Muhammed Read, mer Faruk Tokat, Yusuf Hanif,

Abdullah Kargl, Mehmet Erel),nkiaf: aylk ilim ve fikir dergisi, Eyll-Kasm 2005, say: 4, s. 106-111;Emin Sara HocaEfendi ile Son Devir Alimlerimiz zerine, (mlahat: Salih Okur),http://www.cevaplar.org/index.php?khide=visible&sec=16&sec1=59&yazi_id=5433&menu=1.81Mahmud Erol Kl, Fssul-Hikem,DA, XIII, 236.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

25/147

16

D. CTM HAYATI

Mehmet Hazmi Efendinin nevi ahsna mnhasr bir eyh efendi olduu

grlmektedir. Bir yandan devlet hizmetine devam ederken, dier taraftan tarikat- aliyye

iinde bulunmutur. Cemaleddin Server Revnakolu, Hazm Efendiden bahsederken; son

zamanlara kadar hocalkla eyhlii, muhterem ahsnda pek kamilne bir tarz- srette

imtiza ve izdiva ettirmi olmak gibi dikkat ve hayrete ayan bir muvaffakiyet gsteren

Uakiyyeden ktphaneci Arapkirli Mehmet Hazm Efendi hocamz tabirini

kullanmaktadr.82 Tahsili srasnda tarkata intisb etmi olan Hazm Efendinin, yaad

dnemde yaygnlk kazanmaya balayan, tasavvufa, tarkata scak bakmayan ilmiye snfndan

olmayp, gen yalarndan itibren bu alana meyl ve muhabbeti olan bir lim olduu

grlmektedir.

Hazm Efendi dneminin siys ve ictim meselelerine ilgili bir ahsiyettir. Ceride-i

Sfiyyede, dnemin gncel ve tartmal mevzusu cihad hakknda, Cihad ve Fezil-i Cihad

balkl bir yaz83 kaleme alm olmas bunun bir gstergesidir. Genlik dnemine tekabl

eden zamanlarda ttihad ve Terakk Cemiyeti ehzadeba Kulb lmiye Heyetinin

yaymlad vaaz kitaplarnn ilkinde, dnemin nemli bilginlerinden Musa Kazm Efendi,

mer dil Efendi, Mehmet kif (Ersoy) Bey, Aksekili Ahmed Hamdi Efendi, smail Hakk

Bey, Osman Rid Efendi, Fehmi Efendi, Manastrl smail Hakk, Bahri Efendi, Abdrreid

brahim Efendi ve Ali Nazmi Efendinin makaleleriyle birlikte kendisinin de ttihad ve

ttifakn Fevidi, Tefrika ve Nifakn Mazarrt balkl bir makalesinin yaymlanm olmas

da84bunu gstermektedir. Medreselerin slahna dair konularda aktif rol alarak 1331 (1913)

ylnda Byezd Dersiam Mderrislerinin Seblrreadda yaymlanan Medreselerin slah

82Cemaleddin Server Revnakolu, Eski Muharremlerde Mersiye ve Aura, Trk Edebiyat Dergisi, S: 411,

Ocak 2008, s. 29.83

M. Hazmi Tura, Cihad ve Fezil-i Cihad, Ceride-i Sofiye, S: 12-24/14-24. almamzn III.BlmndeMakaleleri bal altnda bu yazsna yer verilmitir.84Yaznn tamamna almamzn III. Blmnde Makaleleri bal altnda yer verilmitir. Prof. Dr. smail Kara, Hazm Efendinin bu yazsnda ittihad kavramn aklay tarzyla alakal u yorumlaryapmaktadr: Vatandalk grevlerinin nemli bir ksm ittihad kavram erevesinde din bir vazfe/ibdetgibi ele alnmaktadr. Bayezt Medresesi mderrisi ve eyh Hazm Efendinin byle bir yol tutturmas, bize greok uurlu bir tercihtir. nk gerekten de II. Mertiyet sonrasnn hrriyet ortamnda bu tabii vatandalk

grevlerinden herhangi birinde ortaya kacak bir problem, bir tartma ittihad bozucu ve ortadan kaldrc,siyas merkeze ball gevetici, sistemi tehdit edici hale dnebilirdi. Nitekim bu trden olaylarda olmutur.(smail Kara,Osmanl Devletinde Din ve Vicdan Hrriyeti, Tartmal lm Toplantlar Dizisi: 33, stanbul,2000.)

7/31/2019 53 Hazmi Tura

26/147

17

mesil-i ummiyedendir85 balkl beyantnda imzasnn bulunmas da dneminin

sorunlarna bigne kalmadnn iretlerindendir.

50li yllarn stanbuluundaki hatr saylr kimselerle irtibat halinde olduu gze

arpmaktadr. Grt kimselerin tamamyla eyh-mrid ilikisi iinde olmayp, evresinde

ilmiye mensubu olmas vesilesiyle dostluk kurduu pek ok insan da olmutur. Bu tarz

ilikilerine, belirgin bir rnek olarak Ord. Prof. Dr. Sheyl nver ile olan irtibatn

gsterebiliriz. Sheyl nverin Hazm Efendinin Arapa ve Farsa bilgisinden pek ok yerde

istifde ettii grlmektedir.86Ayrca Prof. Dr.Yusuf Ziya Kavak, Hazm Efendinin ngiliz

msterik Nicholson ile arkada olduunu, oka mektuplatklarn bildirmitir.87

Hazm Efendi, cmideMesnevtakrri iin izin almak zere dnemin stanbul Mfts

mer Nasuhi Bilmene resm bavuruda bulunduunda, mer Nashi Bilmen tzim ile ayaa

kalkm ve izin ne demek, buyrunuz, keke bende gelebilsem, dinleyebilsem diyerek

hrmet ve muhabbetini izhr etmitir.88Fatih Cmiinde ki Mesnevderslerini takib edenler

de yukarda Mesnevhanlbal altnda yer verildii gibi, Gmlcineli Mustafa Efendi,

Hfz Ali skdarl, Kan Karaca, Hafz Halil Necati Coan, Mahir z gibi tannm

isimlerden olumutur. Hazm Efendinin stkardeinin olu gazeteci-yazar Abdullah

Iklarn aktardna gre; Cumartesi gnleri Mesnevderslerinden sonra Hazm Efendinin

dervilerinden brahim Bykopurun89 evine gidilip orada sohbete devam edilirdi.

CmidekiMesnevderslerini takib edemeyip evde yaplan bu sohbetlere katlanlar arasnda,

bir dnem Dou Trkistan Cumhuriyeti genel sekreterlii yapm olan sa Yusuf Alptekin90,

i adam mer Derin, Eskiehirli siyseti Ahmet Ouz91 ve birka isim daha bulunur,

toplam 5-6 kiiyi gemezlerdi.92Hazm Efendinin evinde de sohbetler yaplr, ev toplantlar

iin davet edenler de olurdu. Byle bir sohbette anlatmaya balad, Sleyman elebinin

85Bayezd Dersimlar, Medreselerin slah mesail-i umumiyedendir, Sebilrread,10/17-18, 12 Rebilahir

1331 (Mart 1913). Bkz. EK 3: Ariv Belgeleri.86Glbn Mesara, Aykut Kazancgil, Ahmet Gner Sayar,A. Sheyl nver Bibliyografyas, stanbul 1998, aretYaynlar, s. 80, 83, 92, 96, 155, 275, 276, 335.87

Prof.Dr. Yusuf Ziya Kavaknn Mays 2008de internet zerinden ulatrd bilgiler.88Hazm Efendinin stkardeinin olu gazeteci-yazar Abdullah Iklar ile Temmuz 2010da yaptmz mlakat.89Kayserili olan brahim Bykopur kereste fabrikas sahibi, dnemin varlkl kimselerinden olupAtmeydanndaki byk apartmannn bir dairesinde kira almadan sa Yusuf Alptekini oturtmu, bir dairesinde

de Kan Karaca oturmutur. (Abdullah Iklar ile Temmuz 2010da gerekletirilen mlakattan.)90Hazm Efendi ile ekilmi bir fotoraflar iin bkz. EK 1: ahs Fotoraflar.91Hazm Efendinin Ahmet Ouzaimzalayarak hediye ettiikitap sayfas iin bkz. EK 3: Ariv Belgeleri.

92Hazm Efendinin stkardeinin olu Abdullah Iklar ile Temmuz 2010da yaptmz mlakat.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

27/147

7/31/2019 53 Hazmi Tura

28/147

19

tasavvufta ak bahsini yazmalarn rica ettii zaman, byle byk bir mevzuyu mahdut

sayfalara sdramayacan beyanla huzuru kalple yazamadn duymutuk. Hazm Efendi

zamanmzn emslini kolay kolay yetitiremeyecei bir zt- likadr idi. Uflleri ile Fatih

Camisindeki krsleri, feyiz ve irat yuvas olan evleri, etrafndaki cemaati mell, mahzun ve

kimsesiz kald.99

Hemehrisi Mahir Gedikolu, Hazm Efendinin memleketi Arapgiri hi

unutmadn ve Arapgirliler hakknda oka malumat sahibi olduunu yle aktarmaktadr:

Baz hemehrilerimizin, kendilerini fazla dervi bulmalarna ramen, Efendi

Babann, her zaman hemehrilerine hususi bir ihtimam gsterdiine ahit olmuuzdur.

Memleketini hi unutmamt. Ayrldktan sonra birka kere ziyaret iin Arapgire gitmitir.

Meclislerinde daima hemehrilerimiz de bulunur, onlarla ayr ayr ilgilenir, hatr sorar gnlalrlard. Ellerini her pmzde Feyz-yb olunuz efendim diye pek zarif dua ederlerdi.

Yalnz Arapgirlileri tanmakla kalmaz kylerinden ve Arapgir civarnda yetien limleri,

eserlerini, nerelerde hizmet ettiklerini, nerelerde medfn bulunduklarn da tafsilatyla

bilirlerdi. Bir defa bu mevzuda ayan- dikkat malumat vermilerdi. Bunlar yazlsa da

kaybolmasa diye dnmtm.100

Abdullah Iklar da Hazm Efendinin kendisine Arapgirdeki hatralarn anlattn ve

derslerinde de Arapgirden bahsettii zamanlarn olduunu kaydetmitir.101Aktardna gre,

Hazm Efendi bir dersinde anlatmak istedii konuyu bir misal ile Arapgirden bahsederek

yle anlatmtr:

Arapgirde keklik avna kan avclar yanlarnda tadklar kafesin iine dii keklik

saklarlar. Bu kafesi bir tan zerine brakp kendileri de tan arkasnda gizlenerek erkek

kekliin gelmesini beklerler. Dii keklik tmeye balaynca bu sese koan erkeini, avc

silahn ateleyerek vurur ve yakalar. Bu hadiseyi dnerek ibret almalarn, gzel szlekendilerine pusu kurulmasna izin vermemelerini, Allah sevgisinde samimi olanlar, z ve

sz bir olanlar arayp bulmalarn tlemitir.102

Prof. Dr. Sleyman Ate, genlik yllarnda Msrda eitim almak istediini, ancak

pasaport verilmedii iin kaak olarak gitmeyi dndn, stanbula geldiini ve burada

Hazm Efendi ile grtn, Hazm Efendinin, kendisine, kaak olarak Msra gitmesinin

99A. Mahir Gedikolu, Bir le Snd, s. 2.100

A. Mahir Gedikolu, Bir le Snd, s. 2.101Abdullah Iklar, Arapgirli Alimlerden Hazmi Hoca Efendi, s. 3.102Abdullah Iklar, Hak dostlarmzdan dinlediklerimizSevgi,Arapgir Postas, 2004, s. 3.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

29/147

20

mmkn olmadn ve kendisinin de zel ders veremeyeceini ancak stanbul azn

renmek iin bir Kuran kursuna devam etmesini sylediini anlatmtr.103

II- TASAVVUF HAYATI

A. TARKATA NTSBI

Vassf, Hazm Efendiyi takdim ederken uref-y Kdiriyye ve Ukiyyeden

demektedir.104

Hazm Efendinin tarikata ilk intisab, genliinde 1318/(1902) ylnda tahsil

iin gittii Erzurumda olmutur. Burada meyh- kirm- Kdiriyyeden Ali Rza Efendiye

intisb ederek hizmetinde bulunmutur.

105

Daha sonra, stanbulda bulunduu dnemde 1336(1918) senesinde, ikml-i slk maksadyla Kasmpaada Hsmeddin-i Uk sitnesi

eyhi Mustafa Sf Efendiye intisb etmitir.106

Hazm Efendinin kendisinden hilfet ald eyhi Mustafa Sf Efendi hakknda

ileride daha geni bilgiye yer verilecektir. lk eyhi Ali Rza Efendiye dair bilgilerimiz ise

kstldr. Hseyin Vassfn kaydettiine gre, Ali Rza Efendinin sohbet ve irad eyhi Hac

Osman Efendi, evrd eyhi Sivs Nur Ali Babadr. Sivs Nur Ali Baba, Kdir tarkatnn

Hlisiyye kolunun kurucusu eyh Abdurrahman Hlis et-Tlebn el- Kerkk (1212/1797-

1275/1859) hazretlerinin halfesidir.107 Ali Rza Efendinin evrd eyhi Sivs Nur Ali

Babann, Gavs- Azam Abdlkdir Geyln hazretlerine ulaan silsilesi u ekildedir:

Hz.Pr Seyyid Abdlkdir-i Geyln

E-eyh Seyyid Abdrrezzk

E-eyh Osman el-Geylan

E-eyh Yahy el-Basr

E-eyh Nreddn m

E-eyh Abdurrahman el-Hseyn

103Sleyman Ate,Bir mr Byle Geti, Yeni Ufuklar Neriyat, 2007, s. 85.104H. Vassf, Sefne-i Evliy, I, 38.105

H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 363.106H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 363.107H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 363.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

30/147

21

E-eyh Burhneddn ez-Zencir

E-eyh Seyyid Muhammed-i Masm el-Meden

E-eyh Seyyid Abdlrezzk el-Hamav

E-eyh Seyyid Muhammed Hseyin el-zmirn

E-eyh Ahmed el-Hind el-Lahor

E-eyh Mahmud ez-Zengen et-Tlebn

E-eyh Ahmed et-Tlebn el-Kerkk

E-eyh Shibt-tarka Ziyeddn Abdurrahman et-Tlebn 108

Kaynaklarda Ali Rza Efendi hakknda daha fazla bilgiye rastlayamadk, bu sebeple

veft trihini de bilemiyoruz. Ancak Ali Rza Efendinin, elimizde bulunan, 26 Knnisn

1334/(26 Ocak 1918) trihinde Hazm Efendiye yazm olduu mektubundan, bu tarihe kadar

hayatta olduu ve HazmEfendinin Ali Rza Efendi ile irtibatnn bu trihte hl devam ettii

anlalmaktadr. Hazm Efendi, Kasmpaada Hsmeddin-i Uk sitnesi eyhi Mustafa

Sf Efendiye hicr 1336 (1918) trihinde intisb ettiine gre, Ali Rza Efendi bu tarihlerd e,mektubundan ksa zaman sonra veft etmi ve Hazm Efendi de eyhinin veft ile yarm

kalan slkunu tamamlayabilmek iin yeni bir eyhe intisab etmi olmaldr.

Ali Rza Efendinin Hazm Efendiye yazd, Hazm Efendinin mnev mertebesinin

anlatld, kendisinden vgyle bahsedilen, yukarda zikri geen mektubu:109

rif-i Mevlsn Muhammed Hazm

Ztn vasf olunmaz demek mmkn mHakk seni Kuranda vm yaratm

smini cismini nra gark etmi

Bir gonce yetitin ermez bir beer

Kurn- Kermi eyledin ezber

lim esmsna mazharsn ey cn

Srr- Hak ztna yn u beyn

Hazne-i Haksn mjdeler olsun

108H. Vassf, Sefne-i Evliy, I, 139.109Mektubun orjinali iin bkz. EK 3: Ariv Belgeleri.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

31/147

22

Allahn indinde bir gzel kulsun

Kurn Furkn sana bildirdi

Zhir btn srrn hep sana verdi

Kefolundu sana cmle mezy

Btn gzn atn grnd her-c

Hakkati ey sana kefolundu

Btn kulana neler denildi

Esrr- telknin srr- nmyn

Halloldu mkiln hem srr- nihn

Hakyk dakyk grnd her-br

Her bir esm srr olundu ezhr

Srr- Muhammede oldun in

Mimlerden grnd nice binman

Mimin biri Muhammed birisi mirat

Mimin biri srdr grnmez heyht

O mimde gizlidir nice bin man

O mimi bulandr dem-i man

Hakyk- Mevl ondan bilinir

Bu srra erene ekmel denilir

O mimin biridir

ef olur ef lemler fahri

efaat odurki Hakka eresin

Hakkn ddrn yn gresin

Hlka erendir vel-yi mutlak

Cn gzn a da o nra bir bak

Varl mahvolur eriir Hakka

ltift eylemez lemde halka

Hicplar ref olur kalmaz bir hicb

Bu srr bilendir hem ebl-bb

dem murdna o mimden erdi

O mirte bakanlar Hakk Hak grd

Bu srdr ztna oldu hveyd

phem yoktur sensin rif-i dnyle bir dil ile kreyle dim

7/31/2019 53 Hazmi Tura

32/147

23

Srr- mirc- namz namaz-i dim

ki kanat ile Hakka uulur

Vhhitten o ravza cmle alr

O ravzada vardr drttrl rmak

Gnl ulesini o ravzada yak

Hubb- cvidn bulursa bir cn

Cn odur ki bula lemde bir cnn

Cnn bulann cn gz bn

Grnr gznde ddr- Mevl

Her neye bakarsa grnr ddr

Ddr gren grmez lemde ayr

Fn olur lem kalmaz birdiyr

Leyse f dr-i gayrihi diyr

Byle bir lemde mesrr idi dil

Gelmezdi gnlne h kl ile kyl

Sahve gelip grdm sr hme

Elime sunuldu bir gzel nme

Muhammed Hazmnin kokusu geldi

Dery-y muhabbet hem dalgaland

Okudum okudum lezzetim artt

Gnl sefnesi girdba batt

Her harfinde vardr nice bin man

Ne gzel mektptur mektb- zb

Tekrren okudum eyledim dikkat

Seni zebn etmi bir mthi illet

Teessf ederek eyledim du

iflar bahetsin hazret-i Mevl

Vcdun grmesin lm u ekdr

ef-i mun olsun Ahmed-i Muhtr

Enbiy evliy reh-nm olsun

Sznde znde cn bulsun

Meclisine dim ehl-i dil gelsin

O mecliste mey-i vahdet iilsinEhl-i dertler gelsin sohbete dim

7/31/2019 53 Hazmi Tura

33/147

7/31/2019 53 Hazmi Tura

34/147

25

verilen malmattan da istifde edildii kaydedilmitir. Bu eserde yer verilen fotorafnn da

damad HazmiTuradan alnd belirtilmektedir.111

Mustafa Sf Efendi, hl tercmesini doldururken kendisini yle tantmtr: smim

Mustaf, mahlasm Hilm tarkaten Sfdir. Hanefiyyl-mezheb olup, pederimin ismi Ali,

meslei mnd, hreti Derviaazdedir.112Vassf, eyhinin mahlasnn Hilm olduunu

aktarrken, kendilerinin bu mahlasn hakkaten mmessili olup, hilmlerinin keml derecesinde

olduunu, onun kadar halm bir zta rastlamadn ifde eder.113

Mustafa Hilm-i Sf Efendi hicr 1274/(1858) senesinde, Burdurda domutur.

Babasnn ad Ali Efendi, hretleri yukarda kaydedildii gibi Derviaazdedir. 114 Mustafa

Hilm-i Sf Efendi, Uk tarkatndan mehr mersiyehn Sebilci Hseyin Efendi

(Okurlar)nin amcasdr. lk tahslini Burdurda naralt mektebinde, Eski Yeni Medresede

grmtr.115 Hseyin Vassf, Sefnede eyhi Mustafa Hilm Efendinin hayatn anlatt

blmde, Mustafa Hilm Efendinin kendi arzusu ile Kuran hfz etmeye muvaffak

olduunun, bu sre ierisinde ailesinin mni olmasndan endie ettii iin onlara

hissettirmediinin, ailenin ancak hfzln tamamladnda haberdr olduunun kendisine

nakledildiini syler.116

1296/(30 Eyll 1879) tarhinde tahsl iin, memleketi Burdurdan stanbula gelir.Fatihte Tetimme-i Rabia Medresesinde Rehv Muhammed ve stanbullu Hfz kir

Efendilerin derslerine devam etmi, tahslini tamamlayarak 1300/(1883) senesinde Hoca

Ahmed kir Efendiden iczetnme almtr.1171304 senesinde alan rs imtihannda

baarl olarak mderris olmu ve Fatih Cmi-i erfinde tedrse balamtr. 1317 senesinde

Fatih Cmiinde talebelerine iczet vermitir. 118

1314/(1898)de imtihan ile asker mekteplerden Eyp Sultan Asker Baytar

Rtiyesinde Kavid-i Osmniye muallimliine tayin olunmu ve Terinisni 1316da bu

mektebin Arapa muallimi olmutur. Nisan 1320de Topta Rtiyesi Kavid-i Osmn,

Temmuz 1325te Kuleli ddisi Ulm- Diniye ve Arabiye muallimliine tayin olunmutur.

111Ebul-ul Mardin,Huzur Dersleri, II-III, 229. [Mezkr fotorafa EK 1: ahs Fotoraflarnda yerverilmitir.]112

Ulem Sicill-i Ahvl Dosyas no: 3440 Mustafa Hilm Efendi.113 H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 336.114 H. Vassf, Sefine-i Evliya,IV, 335; Ebul-ul Mardin,Huzur Dersleri, II-III, 228; Sicil Defteri, c. 7, s. 193.115 Sicil Defteri, c. 7, s. 193116

H.Vassf, Sefine-i Evliya, IV, 335.117H.Vassf, Sefine-i Evliya, IV, 336; Ebul-ul Mardin,Huzur Dersleri, II-III, 228.118 Sicil Defteri, c. 7, s. 193.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

35/147

26

Ayn sene Terinisnide ise Eyp Asker Rtiyesi Lisan- Osmn muallimliine

nakledilmitir. Eyll 1326 (1910)da Beikta Asker Rtiyesi Ulm- Diniye muallimliine

ve Knunievvel 1328de Koca Mustafa Paa Asker Rtiyesi Ulm- Diniye ve Arabiye

muallimliine nakledilmitir. Asker mekteplerin Maarife gemesiyle kadro dnda

kalmtr.119Ramazan 1330da Huzur Derslerimuhatablna tayin edilmi ve 1339 senesine

kadar muhataplkta kalmtr.120

O dnemde lmiye Tekltnda bulunan kimseler, vazfesini laykyla yerine getirip

baar salar, halkn ilerini en iyi ekilde yrtr ve ayn zamanda Mehat Makam

tarafndan da gayretleri uygun grlrse, beinci derecesinden aaya doru Osmanl ve

Mecid nianlar ile mkfatlandrlrd.121Mustafa Sf Efendi de, Fatih Cmiinde

talebelerine iczet verdii sradabir altun madalya, Topta Asker Rtiyesinde iken ikincirtbeden bir Mecid nian ve vatan evlatlarna gzel hizmetinden dolay beinci rtbeden bir

Mecid nian ile mkfatlandrlmtr.122

Vassfn aktardna gre Mustafa Hilm Efendi ilk evliliini Burdurda days

Ahmed Aann kz Hatice Hanm ile gerekletirmitir. Hatice Hanm 1320/(1904) tarihinde

stanbulda veft etmi ve Eyp Sultanda defn edilmitir. Mustafa Hilm Efendinin bu

evliliinden Ceml Efendi isminde bir erkek ve Mride Hanm123 isminde bir kz evld

dnyaya gelmitir. Daha sonra burada baka bir hanmla evlenmi ve bir olu olmu, ancakadem-i mueret sebebi ile bu evlilik sona ermitir. Bu evlilikle dnyaya gelen olu da,

Vassfn aktard ekliyle tark-i n-hemvra slik olmak hasebiyle dire-i muhabbeti

pederden hrite kalmtr.Mustafa HilmEfendinin son evlilii Hatice Hanm ile olmutur.

Vassf, eyhinin ei Hatice Hanm iin fahrun-nis tlkna yndr ve azzimin sadet-i

hline hizmerkrdr demektedir. Bu hanmn nceki einden olan Ahmed Cevad isminde

yirmi drt yandaki olu verem hastalndan veft etmi ve Hz. Pr derghna

defnedilmitir.124

Mustafa HilmEfendi tasavvufa meyli ve muhabbeti sebebiyle Anadolu ve Rumelide

pek ok yeri gezmi, ehl-i hl ve shib-i keml ztlar ile grerek onlardan istifde etmitir.

eyh Hsam Efendinin rencisi Hac Muhammed Thir EfendidenMesnev-i erfdersleri

ile feyz alr. 1300/(1883) senesinde Nazilliye giderek eyh-zde eyh Muhammed

119 Sicil Defteri, c. 7, s. 193.120

Sicil Defteri, c. 7, s. 193.121

Sdk Albayrak, age, I, 53.122 Ebul-ul Mardin,Huzur Dersleri, II-III, 229.123

leride Mehmet Hazmi Turann ei olmutur.124H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 335-336.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

36/147

27

Efendinin delleti ile eyh ihbeddin Efendi125ye intisb etmi, o da eyh Fahreddn

Efendiye emnet buyurmutur. Muhtelif zamanlarda zmir, skp, Selanik, Kosova, Edirne,

Manastr, Konya, mkerreren Nazilli ve Bursaya seyhat ederek tarkat ve erat nurlarn

yaymtr. Vassf, Mustafa HilmEfendinin skpte Mevlev eyhi Niyz Efendi ile hem-

sohbet olup, onu sohbet eyhi edindiini Mustafa Hilm Efendiden dinlediini

sylemektedir.126

Senelerce eyh Muhammed Emn-i Tevfk127 hazretlerinin feyz-i nazarlarna mazhar

olmu ve 1324 senesi Ramazannn Kadir gecesinde (15 Kasm 1906), Fahreddin-i

Himmet128 tarafndan kendisine hilfet verilmitir. 1325-1327/(1909) senesinde Takasap

civrndaki Fndkzde Tekkesi129 mehatinin eyh rif Efendinin veftndan sonra bo

kalmas zerine, Mustafa Hilm Efendi buraya tayin olunmutur. Bu tekke essen Nakzviyesi olduundan Nak usl ile yin icr edilmesi gerekmekteydi. Mustafa Hilm

Efendide eyh Arab Said Efendiden tark-i Nakibend iczeti ald ve tekkede hem hatm-i

hcegn hem de Uk yini icrsnda bulunmaktayd. 130

Byk bir yangn sonucu tekkenin yklmas ile Mustafa Sf Efendi akta kalmtr.

Bu yangnda kymetli birok kitab da zyi olmutur. Yangndan iki- gn sonra Mustafa

Hilm-i Sf Efendi, eyhlislam Musa Kazm Efendi delleti ile 10 Haziran 1334/(1918)de,

Kasmpaada eyh Muhammed zzet Efendinin131veftndan sonra bo kalan Hankh- Hz.

Hsmeddin Uak mehatine nakledilmitir.132 Vassf, Mustafa Sf Efendinin Hz. Pr

Derghnda postniin bulunduu dnemi yle anlatr: Gnden gne hretleri artmaya ve

birok tene-gn- marifet, b- zll- irfnlarndan sr-b olmaya balad. Mridnn adedi

gnden gne tezyd eyledi. Hnkh- erf, tavf-gh- ehl-i ak u muhabbet oldu.133

Burada zikr-i erif Perembe gnleri icr edilir ve Mustafa Hilm-i Sf Efendi, zikr-i

erften nce Mesnev-i erf takrr ederdi. Ancak rahatszlanmas ve doktorlarn kendini

125eyh ihb Efendi 1316/(1898) ylnda Nazillide veft etmitir. Vassf, age, IV, 337. 126

H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 336-337.127

Veft 1297. Hakknda bilgi iin bkz. H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 467-469.128Veft 1333/(1915). Nan Mustafa Hilm-i SfEfendi gasl etmitir. Halifeleri; mehr Tesbihi Ali Dede,Ahmed Efendi, Mesi Slih Dede, Mustafa Sf Efendi, Hac Mustafa Efendilerdir. Bkz. H. Vassf, Sefne-i

Evliy, IV, 484 - 489. Hseyin Vassf,Dvnnda Azzimin Azzi eyh Fahreddin Hemta Hazretlerinediyerek ona yazd bir iire yer vermitir.129Fndkzde shk Bey tarafndan 1217/(1802)de in edilmitir. (H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 338.)130H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 338.131

Veft 1329/(1913).Bkz. H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 335.132H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 338133H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 338.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

37/147

28

yormamas ynndeki iddetli tavsiyeleri zerine Mesnev-i erf tedrsine devm

edememitir.134

Mustafa Sf Efendi eser telf etmemitir, onun eserleri yetitirdii kymetli

insanlardr. Kendisi kmil ve mkemmil bir mrittir. Sefne-i Evliyda d grn yle

tavsf edilir: Beyaz sakal, arkiyye zerine sardklar yeil sarklar sm-y dil-firbine bir

kat daha revnak-fez idi.Vassf, hfzalarnn ok gl olduunu anlatrken, bahsi geen

herhangi bir konu zerine Mesnev-i erften ilgili beyitleri derhal okuyuverdiklerini, Hz.

Salahaddin-i Uak, Hz. Msr-i Niyz, Hz. Sez-i Glen dvnlarnn hfzasnda

olduunu, binlerce mrdnnn isimlerini ve her birinin seyr slktaki mertebesini de

bildiklerini kaydetmektedir. Taassup sahibi olmayp herkesin hline gre tenezzlleri

olduunu, sohbetinin pek latf olduunu, hiddetlendiinin grlmediini ve merebinincellden ziyde cemle nzr olduunu da Vassftan renmekteyiz. Sefinede eyhi Mustafa

Sf Efendi iin syledii u drtle yer vermitir:

Bb- irfn u fyzunda bu ciz Vassf

Hki zer eyleyecek nazra-i Hak-bn ister

eyhimin kadrini takdr edemem aczim var

An hakkyla gren dde-i Hak-bn ister135

Vassf, Dvnnda da Azzime balyla eyhi Mustafa Sf Efendi iin birok iir

yazmtr. Bunlardan bir tanesi yledir:

Brekallah azzim Sf

Seni mesd buyursun kf

yle bir mrid-i lemsin ki

Brakrsn perde eslf

Kadrini bilmiyoruz hakkyla

Gpta eyler sana Birl-Hfi

Yr- cnm o kadar rn ki

Vasfa smaz o gzel evsf

134H. Vassf, Sefne-iEvliy, IV, 339.135H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 339, 343.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

38/147

29

136

Mustafa Hilm-i Sf Efendinin, tarkat ehlinden olduklarn syleyip eriata aykr

tutumlar sergileyen kimselerden hayli rahatszlk duyduu, Hseyin Vassf Efendinin

Dvnn da Uklerin Lisnndan bal ile yer alan iirlerinin ardndan yapt u

aklamadan anlalmaktadr:

Bu fahriyeleri azz-i merhm ok beenmi ve nee-i fakrnemin tezydine dua

buyurmulard. eriatsz tarkat ehli geinen baz chillere kar (Farz u snnet yoludur

meslekimiz billhi) diye balayan ksm her zaman okurlar bunu ihvnn evrd gibi

ezberlemesini isterlerdi. Hatta bestelenmesi, dim okunmas temennisini izhr ederlerdi.137

Hseyin VassfEfendi, eyhinin irad ve kermetlerinden hit olduklarna rnekler

verir; bir gn eyhinin huzruna girip elini ptkten sonra kenara oturduunda, Mustafa Sf

Efendi, bugn Behcet Dedenin de kendisini ziyrete geldiini, tam elini pecekken geri

ekildiini sonra tekrar yaklap ptn, sebebini sorunca; elini abdestsiz pmedii gibi

besmelesiz de pmediini ve geri ekilmesinin sebebinin besmele ekmeyi unutmas

olduunu, besmeleyi zikrettikten sonra elini ptn anlattn nakleder ve unlar syler:

Vka ahsmda hibir kymet ehemmiyet yoktur. Lkin eyhine insan byle nazar etmeli,

byle rbta-bend olmaldr. Bir Kurn- smt vardr. Bildiimiz meshif-i erfedir. Bir deKurn- ntk vardr, mridlerdir.Onlar hakyk ve serir-i Kurniyyeyi mrdlere tefhm

ederler. Meshif-i erfe krk yl rafta dursa skittir. Onun mevzunu bildirenler mridlerdir.

Demek ki mridler hmil-i esrr- Kurndr. O sebeple onlara Kurn ntk demiler.

Mushaf- erf hakknda, estez billah (lemmeArapa)buyurulmasna baklrsa, Kurn-

ntka dahi abdestsiz, Besmelesiz messetmek ciz olmaz. Bizim Behcet Dedede bu esrr

tecell etmi, takdr ettim. Bu szlerin zere Vassf Efendi, abdestsiz olduunu ve tam

almaya niyet etmiken eyhini grnce heyecanlanp bunu unuttuunu hatrlayarakutancndan ter iinde kalr. Mustafa Sf Efendi, Behcet Dedede zerinden, Vassf daha

dikkatli olmaya davet etmitir.138

136smail Kasap, Hseyin Vassaf ve Divn, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek

Lisans Tezi, 1996, s. 247.Dvnnda bir de Merhm Azzimin lisnndan balyla Mustafa Sf EfendininHseyinVassfa hitb ettii u beyit yer alr:

Akn artra Mevl-y Kerml-MtelEy Hseynim olasn garka-i dery-y keml ( s. 334).

137smail Kasap, Hseyin Vassaf ve Divn, s. 107.138 Vassaf,Sefne-i Evliy, IV, 340-341.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

39/147

7/31/2019 53 Hazmi Tura

40/147

31

16 Safer 1344/ 15 Eyll 1925 trhli knun gereince tekke ve zviyelerin kapatlmas,

eyhlik ve derviliin kaldrlmas ile sitne-i Ukiyye de mhrlenmitir. Mustafa Sf

Efendi, harem dairesinde odasnda uzlete ekilmi, ziyrete gelen mensplarna burada feyz

datmtr.140 Sekiz ay kadar bu ekilde devm ettikten sonra 22 evval 1344 trhinde (5

Mays 1926) aramba gn, damad Hazm Efendiye gitmeye niyet etmiken

rahatszlanmtr. gn hasta yatm, 25 evvl Cumartesi gecesi veft etmitir. lk halfesi

eyh zzet, dmd eyh Hazm, prda eyh Mustafa Efendi, eyh Osman Efendi ve

Hseyin VassfEfendi tarafndan byk bir ihtiramla gasl edilmi, Pazar gecesi hnkh- Hz.

Prde bulundurulmu ve Pazartesi gn Kasmpaa Cmi-i Kebrinde le namazn

mtekip cenze namaz klnmtr.141Namazn Ruf eyhlerinden eyh Hfz Fik Efendi

kldrmtr. Hkmet tarafndan izin verilmemesi sebebiyle Hz. Pr hnkhna

defnolunamamtr. Vassf, cenzenin tehll ile gtrlmesine dahi mni olunduunu

aktarr.142 Hz. Pre yakn Kasmpaa Feriky Mezarlna defnedilmitir. Hseyin Vassf,

Mustafa Sf Efendi iin bir mezr yaptrdndan, mezar tana skdar Mevlev eyhi

Remzi Dede Efendinin syledii trhin yazldndan bahseder.143 Ancak bugn mezar

tann yenilenerek deitirildii anlalmaktadr.144 Sefnede; Bursa Msr sitnesi eyhi

emseddin Efendinin, Bursada Sad Dergh eyhi smail Hakk Efendinin, Bilecik Maarif

mfettii Hfz Nuri Efendinin, Glen eyhi ehr Efendinin, Mustafa Sf Efendi

tarafndan Kutbul-edeb denilen bnl-Emn Mahmud Kemal Beyefendinin, Mevlev

Thir Beyefendinin ve muharrir Hseyin Vassf Efendinin, Mustafa Sf Efendinin veft

iin syledikleri trhlere yer verilmitir. 145

eyh Mustafa Hilmi-i Sf Efendinin halifeleri u isimlerdir:

140H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 372.

141Hseyin Vassaf, Mustafa Sf Efendinin vefat zerine bir gazete de kan haber kprn kesip Sefine-iEvliyaeserinde ilgili blme yaptrmtr. Haber yledir:

rtihal:Ftih mcz dersimlarndan Burdurlu Hoca Mustafa Efendi irtihl-i dr- bek eylemitir. Na- mafiret-nak bugn Kasmpaada sbk Uk Derghndan kaldrlacak Ksmpaa Cmi-i Kebrinde namzbadel-ed medfen-i mahssuna defn edilecektir.142

H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 349.143H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 349.Pr Hsameddn-i Uk mahbbul-kulbKabe-i kyun gnller dim eyler tavf

sitn- hizmetinde sbkan eyh-i cellMustafa Sf Efendi-i kemlt-ittisfBade-ez-in trhini Remzi oku ihls ileNezd-i Hakka Mustafa Sf Efendi gitti sf= 1344/(1926)

144 Mezar tann bugnk grnts iin bkz. EK 2: Mekn Fotoraflar.145H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 349-356.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

41/147

32

eyh Muhammed erfeddn Sdk Efendi:

eyh Fahreddin Himmet Efendinin irtihlinden sonra kalan slkunu tamamlamak

zere Mustafa Sf Efendiye intisb etmi ve az zaman sonra 1341/(1923) trhinde hilfete

nil olmutur. 1343te veft etmi ve Kasmpaa sitne-i Prde defn olunmutur.146

eyh Huls-zde Osman Nrullah Efendi:

1284/(1867)de umnuda domutur. Babas Diyarbakrl Ahmed Hulsi Efendidir.

Bursada Testereci Hamd Babann halifesi Havlucu Hac Muhammed Dede Efendiye

intisb edip yedinci esmya kadar slk grm ardndan Mustafa Sf Efendiye intisb

ederek slkunu tamamlamtr. 1341/(1923) trhinde hilfete nil olmutur. 147

eyh smail Ceml Efendi:

Mustafa Sf Efendinin tek oludur. Gen yanda ikml-i sulka muvaffak olup,

1341/(1923) trhinde hilfete nil olmutur. 148

eyh Tevfk Refik Efendi:

mmdir, 1341/(1923) trhinde iczet almtr. 149

Kmrc Muhammed Efendi:

Mustafa Sf Efendiden iczet alm, Hersekli Muhammed Fevz Safvetyi

yetitirmi ve hilfet vermitir. 150

eyh Emn Efendi:

Mustafa Sf Efendinin eyhi olan Fahreddin-i Himmetnin oludur. Mustafa Sf

Efendi, seyr slka almas art ile tc ve hrka giydirerek Aksarayda ekeri Sokanda

ki Krkaac Emin Efendi Dergh151na, pederinin makamna oturtmutur. leride bahsi

geecek olan Keeciler Derghna eyh tayini olaylarnda Mustafa Sf Efendi aleyhinde bz

146H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 356.147H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 357.148H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 357.149

H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 357.150H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 357.151Sadk Albayrak, age, V, 63-64.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

42/147

33

hareketlerde bulunmu, buna ramen azz-zdemdir denilerek Mustafa Sf Efendi

tarafndan ho grlm, iltifatta bulunulmutur. 152

eyh Ahmed Rt Efendi:

Musatafa Sf Efendiden zikre mezn olarak iczet almtr. Dastn eyh

erfeddin Efendi ve Celvetiyyeden eyh Glen Efendinin halifelerindendir. Bursada

smail Hakk el-Celvet sitnesi eyhlii yapmtr.Ulemdandr.153

Terliki Osman Efendi154(Osman Zeki Ycebilgi):

Galata Perembe pazarnda ayakkab imlathnesinde ticaretle megl olmutur.

Kadir ve Rf tarklerinden de iczet almtr.

155

Yirmi-otuz derviiyle birlikte Mustafa SfEfendiye gelerek seyr slk grm ve Uk tarkinden de hilfete nil olmutur.

Manisada Ali Nal Dergh mehati kendisine verilmitir. 156Osman Efendi iirlerinde

Hd mahlasn kullanmtr. 1963 ylnda veft etmi ve veftndan sonra iirleri avukat

Avni Onat tarafndan derlenerek yaymlanmtr.157

eyh Ceml Efendi:

Pr-i sn Cemleddn-i Uk sitnesi eyhlii yapmtr. Babasnn irtihlindepostuna shib olabilmek iin Mustafa Sf Efendiden bir iczet alm, slkunu tamamlamak

artyla tc ve hrka giydirilmitir. 158

eyh Ali Dede:

Mersinlidir. 1342/(1923) senesinde hilfete nil olmutur. Mustafa Sf Efendiye

muhabbet ve ball iddetli olanlardandr. 159

eyh Molla Ahmed Efendi:

152H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 358.153

H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 358.154

H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 358.155Avni Onat, Balang,Osman Zeki Ycebilgi,Hdi Divn, (Derleyen: Avni Onat), Toker Matbaas, 1964,s. 4.156

H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 358.157Osman Zeki Ycebilgi,Hdi Divn, (Derleyen: Avni Onat), Toker Matbaas, 1964.Osman EfendiDvnndaki bir beytinde Hazm Efendiden yle bahseder:

Dmd- mrd Hazm Efendilm irfnda yoktur menendi

158H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 358.159H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 358.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

43/147

34

eyh Fahreddin-i Himmetden intikl eden dervilerdendir. Mustafa Sf Efendi

Fndkzde Dergh eyhi iken kendisine hilfet vermitir. Keeciler Dergh mehati bo

kalnca burann mehatna tlip olmutur. Ancak bu dergha tayin olunacak eyhin, sitne-i

Ukde post-nin olan zttan hilfet alm olmas art olduundan ve Ahmed Efendi de bu

arta uymadndan talebi gereklememitir. Bunun zerine yukarda ismi geen eyh Emin

Efendi ve Sf Efendinin prda eyh Mustafa Efendi ile birlikte Mustafa Sf Efendi

hakknda, yallktan ne yaptn bilmiyor, vesyete muhtatr diyerek tu tanak

oluturmulardr.160 Bu srada Molla Ahmed veft eder, Vassf, eyhinin nazarna

uradndan ldn sylemektedir. Mustafa Sf Efendi yine de ona acm ve rhunun

d edilmesi iin Ftihlar okunmasn emretmitir. 161

El- Hc eyh Muhammed zzeddn Safiyyullah Efendi:

Mustafa Sf Efendinin ilk mrdi ve ilk halfesidir. 1324/(1906) trhinde Mustafa

Sf Efendiye intisb etmi ve 1334/(1916) senesinde hilfete nil olmutur. neglde

Hamdiyye Medresesi mderrislii yaparken, hilfet alnca burada ner-i tarkate balamtr.

Halkn tevecchne mazhar olarak birka yz ihvan toplamtr. Fakat stanbulda Keeciler

eyh Bedreddin Dergh mehati boalnca, buraya sitne-i Ukiyyeden halifelik alm

birinin tayin edilmesi gerektiinden zzetEfendi mnsib grlerek tayin edilmitir. Birka

sene burada eyhlik yaptktan sonra zarrete binen mridinin izni ile dergh mehatinden

fergat ederek neglde ikmet etmeyi semi, burada hem mderrislik hem de Bursa Vilyet

Genel Meclisinde azlk yapmtr. 162 Arapa, Farsa, Trke ve Grc dilleri ile

okuryazard.163

eyh Osmanzde Hseyin Vassf Efendi:

Sefnede, Vkatadl eserinde de nasl hilfete nil olduunu anlattn syler 164ve

Mustafa Sf Efendi hazretlerinin irtihlinden sonra, yukarda zikredilmi olan hulefsndan

negl mfts eyh Muhammed zzeddn Safiyyullah Efendinin stanbula gelerek seyr

slkunu tamamlatp, 18 Zilhicce1344/(30 Haziran 1926) trhine kendisine iczetnme

verdiini ve be sene nce grd ryasna msteniden, iret-i manevyye ile eyhinin tc,

kemer ve fercesinin kendisine tekbrlendiini aktarr. Mustafa Sf Efendiye mntesib olup

160almamzn eyh Mahmud Bedreddin Dergh Postniinlii bal altnda bu hdise tafsilatl olarakanlatlmtr.161Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 359.162

H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 359-360.163Sadk Albayrak, age, V, 126-127.164H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV,361.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

44/147

7/31/2019 53 Hazmi Tura

45/147

7/31/2019 53 Hazmi Tura

46/147

37

Asitnesi postniilerinden eyh Ceml Efendi178den halifelik alm olan Filibeli Hfz eyh

Ahmed Efendizde eyh smail Efendi posta oturmu179, 1316/(1898) ylnda veft ederek

dergh bahesine defnolunmutur.180Ardndan, yine Ceml Efendinin halfelerinden kinci

eyh smail Efendi mehate gemitir.181

Bu zttan sonra dergh mehati bo kalnca, Mustafa Hilmi-i Sf Efendi ile pirda

olup ayn anda hilfet alan, Mustafa Sf Efendinin Fndkzde Dergh ve sonrasnda Hz. Pr

Dergh mehatinde bulunmas ile rekabet hisleri uyanan Hac Mustafa Efendi bo kalan bu

dergha tyin olunabilmek iin Mustafa Sf Efendinin arac olmasn istemi ve ondan;

art- vkf cbnca sitne-i Ukiyyeden mstahlef olmak arttr. artul-vkf ke-

nass-ri nazariyesine gre sizi oraya inh etmek vakfa kar hynettir cevbn alnca,

yleyse kendisine ayrca hilfet vermesini talep etmi, Mustafa Sf Efendi de bunun zerine;Azzimin masbata-i irfnnda yan yana bulunduk, rahle-i tedrsinde berber bulunduk. O

size hilfet vermi. Ben onu ibtl ile yeniden size hilfet verebilir miyim? Rh- azz titrer,

halk gler. Ehlullh lanet eder diyerek zr dilemitir.182Mezkr arta mnsib olarak

Mustafa Sf Efendinin halfelerinden Muhammed zzeddin Safiyullah Efendi derghn

eyliine getirilmitir.183

eyh Mahmud Bedreddn Derghnn zzeddn Efendiden sonra boalmasyla, Hac

Mustafa Efendi,bu kez de Molla Ahmed Efendi ismindeki halfenin buraya gemesi iin srar

etmitir. stekleri yerine gelmeyince Mustafa Sf Efendinin ateh getirdiine dair bir

tutanak oluturmularsa da, yetkililer bunun kt niyetlilerce hazrlanm olduunu anlayp

geersiz bulmutur. Bylece, dergh mehatinin belirlenmesi srecinde Mustafa Sf

Efendiyi oka zmler, o ise bu iler hi olmam gibi kendilerine mumelede

bulunmutur.184

Btn bu olaylarn arkasndan, zzeddn Safiyyullah Efendiden sonra mnhal bulunaneyh Mahmud Bedreddin Derghna postniin olan kii Mehmed Hazm Efendi olmutur.

Hazm Efendi imtihanda ehliyetini gstermi ve eyhi Mustafa Hilm-i Sf Efendinin

178eyh Seyyid Muhammed Cemleddn (v. 1331/1912).Bkz. Vassf, age, IV, 330-335.

179Osmanl Arivi Daire Bakanlndan temin edilen, Hrka-i erf eyhi Tevfik Efendinin Fatihteki UkDergh Mehatinin zmirli Osman Efendiye tevchi talebi zerine Meclis-i Meyhtan bu eyhliinKasmpaada bulunan Hafz smail Efendiye tevch edilmesi gerektiinin bildirildii 1306 tarihli belge. Bkz.EK 3: Ariv Belgeleri.180H. Vassf, age, IV, 418.181H. Vassf, age, IV, 333, 419.182

H. Vassf, age, IV, 489.183 H. Vassf, age, IV, 359.184H. Vassf, age, IV, 490.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

47/147

38

delleti ile derghn mehat kendisine verilmitir. Pird Hseyin Vassf Efendi: ahran

azzimin damad- muhteremi uref v fuzaldan eyh Muhammed Hazm Efendi bil-istihkak

burann mehatine revnak-fez olmu. ve bu vesle-i hasene ile silsile-i zerrn-i

Ukiyyeye dhil olmutur demektedir.185Tc ve hrka giydirme mersimi 17 Rebulevvel

1343/(1924) trhinde Perembe gn, Kasmpaada sitne-i Ukiyyede, bir mevlid-i

erf cemiyeti ve dnemin meyh huzrunda, Mustafa Sf Efendi tarafndan icr

edilmitir.186

Hazm Efendinin postniin oluu hususunda, Hseyin Vassf Efendi Dvnnda:

Mderrisn-i fuzaldan, Azzim Mustafa Sf hazretlerinin damad eyh Muhammed Hazm

Efendi Keecilerde Bedreddn Dergh Mehatine tayin olunmutu. stirkb yznden baz

bed-hahlar bu tyine aleyhdr oldular. Hakkn galebesi cmlesi vdi-i hsrnda kaldlar.Bunun zerine muhabbeten sunh etmiti diyerek u beyitlere yer vermektedir:

Dergeh-i Hazret-i Bedreddne

Post-nin oldu Muhammed Hazm

Btn erbb- hased cebhesine

Sedd-i in oldu Muhammed Hazm

Gl-en-i aka dnce rh

Km-bn oldu Muhammed Hazm

Pte-i akda olunca sf

El-emn oldu Muhammed Hazm

lm irfnn teslm ederim

Pek metn oldu Muhammed Hazm

Nee-yb etsin onu Hazret-i Hak

Ak-mekn oldu Muhammed Hazm

rip Hazret-i Prden ona feyz

185H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 416, 368.186H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 368.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

48/147

39

Dne-n oldu Muhammed Hazm

Oldu disi onun Vassf

Zl-yakn oldu Muhammed Hazm 187

Hseyin Vassf, Sefne-i Evliysnda da, Uk urasndan Behet Dede ile birlikte,

Hazret-i Pr Derghnda, Hazm Efendinin Keecilerdeki dergha tyini mnasebetiyle bir

manzme-i tarihiyye tanzm ettiklerini anlatmakta ve aadaki beyitlere yer vermektedir:

Vassf: Muhammed Hazm-i Uk eyh oldu bu dergha

Behet: Makmnda olup dim irisn pek byk ch

Vassf: Kulb- kn nr- ird ile klsn d

Behet: Ceml-i pertev-i ikbli dnsn bedr olan mha

Vassf: Harm-i bezm-i irfna girp cnn bulsunlar

Behet: Dutanlar destini vkf olup srr- yedullha

Vassf: Gep dervleri tevhd ile sr- kesrettenBehet: Olup zde-i elvn boyansn sbatullha

Vassf: risn himmet-i Prim btn ihvn u yrna

Behet: Hussan Hazm k ola makbl- feyiz-gha

Vassf: Yazup bu nazm- trhi muhibbiBehet Vassf

Behet: Temenn kldlar cndan irisn cmle dil-hha

Vassf:Fyz- tmmetrh-i gd bb- irfnn -1342

Behet: Buyursunlar saldr cmleten uk- gha188

Derghda Sal gnleri yin icr edilmakteydi.189 Tekke ve zviyelerin kapatlmasndan

sonra ilevsiz kalan tevhidhnesi 1932 ylnda bakmszlktan kmtr. 190Hazm Efendi,

187smail Kasap, Hseyin Vassaf ve Divn, s. 262.

188H. Vassf, Sefne-i Evliy, IV, 368.189H. Vassf, Sefne-i Evliy, V, 310.

7/31/2019 53 Hazmi Tura

49/147

40

veftna kadar derghn ahap mertasnda ikmet etmitir. Veftndan sonra 1977 ylnda

buras da yklm ve arsa haline gelmitir. Bugn tekkeden geriye, eyh Mahmud Bedreddn

Efendinin yenilenen trbesi ile yanndaki kk hazre dnda bir ey kalmamtr. 191

D. HALFELER

Mehmed Hazm Efendi halfe brakmtr.192 Silsilesi halifelerinden merhm

MehmetNusret Turadan devam etmektedir.

1. Mehmet Nusret Tura:

Babas kolaas smail Efendi, annesi ahinde hanmdr. Babasnn ailesi

Bulgaristann Kzanlk blgesinden, buradaki dzenlerinin bozulmas sebebiyle ayrlarakyola km, bu g esnsnda smail kaybolmu ve Trkiyeye doru gitmekten olan baka

bir kafile yanlarna almtr. Kendi ailesini bir daha bulamayan smail, yeni ailesi ile bir

mddet Tekirdada ikmet etmi, daha sonra stanbul Kasmpaaya yerlemilerdir.

Kasmpaada ahinde Hanm ile evlenen smail Efendinin, 1903 senesinde Nusret isminde

bir olu ve 1917 senesinde Fatma Nafize isminde bir kz ocuu dnyaya gelmitir.193

Nusret Efendi 18 yalarnda iken annesi onun hakknda gzel bir rya grr. Bunun

zerine babas Nusreti yanna alarak Kasmpaadaki Uk sitnesine gider ve derghn

eyhi Mustafa Sf Efendiye size bir Uk gl getirdim diyerek Nusreti teslm eder.

Nusret Efendinin tarkata intisb bu ekilde gerekleir.1941926 ylnda eyhi Mustafa Sf

Efendi veft edince, zaten kendisinin terbiyesiyle ilgilenmekte olan Mustafa Sf Efendinin

halfesi Mehmed Hazm Efendi ile seyr slkuna devam etmitir. Nusret Efendinin bunu

ifde eden bir beyti yledir:

Hazreti Hazmye bktk boynumuz misli ged,

Pr Hsmeddn-i Ukye ettik iltic.195

190Esin Demirel li, stanbul Tekkeleri Mimarisi Eklentileri ve Restorasyonu, Baslmam Doktora tezi,Yldz Teknik niversitesi, stanbul 1998, s. 92.191

M. Baha Tanman, Uklik,DBA, VII, 330.192 M. Nusret Tura,Ak Yolu, (haz. Mahmut Erol Kl), nsan Yay., stanbul 2006, i kapak arkas.193Necdet Ard, Gnlden Esintiler: Divan 3, s. 34.194

Necdet Ard, Gnl