Gezondvan kop tot teenDe PoepdokterNienke Gottenbos

De HormoonfactorRalph Moorman

Pure PascalePascale Naessens

aHealthylifeJuglen Zwaan

4 experts + 11 specialisten slaan de handen ineen

Gezond

4 < gezond van kop tot teen gezond van kop tot teen > 5

Inhoud De invloed van voeding en supplementen op je spijsverteringsstelsel 94Etenvoorjedarm(flora) 96Leefstijl 98

Probiotica 100GerechtvanPascale:Gefermenteerdewortelen 105GerechtvanPascale:Gefermenteerdetomatensaus 107

Overditstelsel 63Mond 63Maag 65Dunnedarm 67Enzymtekort 68Lever&gal 70Barrièrefunctieenhyperpermeabeledarm 71Darmslijmvlies 73Dikkedarm 74Jedarmflora 77Takenvandedarmflora 78Navertering 78Immuunsysteem 79

Hersen-darm-as 79Laaggradigeontstekingen 80Gewicht 81Aandoeningen:oorzakenenoplossingen 83Darmziektes 84Opgeblazengevoel&winderigheid 84Verstopping 86Dunneontlasting 87Buikpijn 88PrikkelbareDarmSyndroom(PDS) 89Ontstekingsziektesvandedarmen:ziektevanCrohn&colitisulcerosa 90Fabels&feitenrondomdedarmen 91

HOOFDSTUK 2 – HET BEWEGINGSAPPARAAT 41

HOOFDSTUK 3 – HET SPIJSVERTERINGSSTELSEL 63

HOOFDSTUK 5 – HET IMMUUNSYSTEEM 137

HOOFDSTUK 4 – DETOXIFICATIE 109

HOOFDSTUK 6 – HET HORMOONSTELSEL 159

VOORWOORD 8

OVER DE AUTEURS 10

HOOFDSTUK 1 – HET HART- EN VAATSTELSEL 13Overhetbloedvatenstelsel 13Hethart 14Deaders,Lichaamsaders 16Kransslagaders 17Hetbloed 17Bloedplaatjes 19Bloeddruk 20Aandoeningen 20Hogebloeddruk,lagebloeddruk 21Hoogcholesterol 22Slagaderverkalking 23Beroerte 24Hartfalen 25

Hartinfarctofhartaanval 25Hartritmestoornis,Aneurysma 26Spataders 27Erfelijkefactoren 27Hetvrouwenhart 27SyndroomX 28Richtlijnen 29Atypisch 30Leefstijltipsvooreengezondhart-envaatstelsel 30Risicofactoren 32GerechtvanPascale:Zalmmetkruidigetomatensaus 39

Hetskelet 41Gewrichten 42Dewervelkolom,Deschedel 45Ledematen (armenenhanden,benenenvoeten) 46Spieren,Spierweefselenpezen 47Aandoeningen aanhetbewegingsapparaat 48Reumatischeaandoeningen 48Inspanningsgerelateerdeaandoeningen 49

Zweepslag,Botbreuk 49Spiervermoeidheid 50Kramp 50RSI 50KANS 51Leefstijltipsvooreengezondbewegingsapparaat 52Basisadviessportschema 57GerechtvanPascale:Omeletvansnijbietmetfetaenwalnoten 61

Zowerkthet 109Lever 110Glutathiontegengifstoffen 114Lekkerdetoxen? 116Helpjeleverechteenhandje 118Nieren 120Aandoeningen&klachten 124Leverproblemen 124

Galstenenenverwijderdegalblaas 126Blaasgezondheid 127Andereurinewegklachten 129Nierstenenenniergruis 130Aambeienenanuskloofjes 132GerechtvanPascale:Lauwwarmezuurkoolmetmakreel 135

Werkingvanhetimmuunsysteem 138Hetaangeborensysteem 140Ontstekingsreactie 141Adaptiefafweersysteem 141Lymfeklieren 142Vaccinaties 143Allergie,Celniveau,Oorzaak 144Aandoeningen aanhetimmuunsysteem 146ZiektevanGraves 146

Diabetesmellitus,Coeliaki 147Reuma 148Leefstijladviezenvoorhetimmuunsysteem 149Voeding 151Nietbevorderlijkvoorhetimmuunsysteem 1534Tipsvooreenbetereweerstand 153GerechtvanPascale:Kabeljauwhaasjemetshiitakeenzoetepuntpaprika 157

Functiehormoonstelselbijmanenvrouw 161Hormoonstelseluitbalansdoorhuidigemaatschappij 161Overhetslot(receptoren)endesleutel(hormonen) 161Dewerkingvanhormonen 162Hormoonklieren 162Welkehormoonklierenzijner? 162Dehypothalamus 165Dehypofyse 166Deschildklier 167Debijnieren 168Deteelballen 170Deeierstokken 171Dealvleesklier 172Depijnappelklier 174Aandoeningenaanhethormoonstelsel 175Aandoeningenaandehypothalamus 175Aandoeningenaandehypofyse 175ZiektevanCushing 176

Prolactinoom 176Acromegalie 176Nietfunctionerendhypofyse-adenoom 177Hypopitütarisme 177Aandoeningenaandeschildkier 177Trageschildklier 178ZiektevanHashimoto 179Tesnelwerkendeschildklier 181Vergroteschildklier 182Aandoeningenaandebijnieren 183Bijnieruitputting 183ZiektevanAddison 185ZiektevanCushing 185Bloedtest/urinemeten 186Aandoeningenaandeteelballen 187Varicocéle(spatader) 187Penopauzeofweefselafbraaktestes 187Aandoeningenaandeeierstokken 188PCOS 190Menstruatieklachten 191Overigebekendevrouwenklachten 191

6 < gezond van kop tot teen gezond van kop tot teen > 7

Aandoeningenaandealvleesklier 192Insulineresistentie 192Diabetestype2 196Diabetestype1 196Aandoeningenaandepijnappelklier 198

Slaapproblemen 198Leefstijladviezenvoorhethormoonstelstel 201GerechtvanPascale:Zeespaghettimetbroccolienkruidentapenade 209

Mannelijkegeslachtsorganen 212Vrouwelijkegeslachtsorganen 215Aandoeningen 224Aandoeningenbijvrouwen 225Extreembloedverlies,Myomen 225Fistels 226Lichensclerosus 226Eierstokcystes 226Baarmoederpoliepen 227Endometriose 227Baarmoederhalskanker 228Vaginaledroogheid 229Aandoeningenbijmannen 229Erectiestoornis,Priapisme 229Penisbreuk 230

Vroegtijdigeejaculatie 230Vergroteprostaat 230Prostaatkanker,SOA’s 231Chlamydia,Genitalewratten 231Gonorroe,HepatitisB 232Herpesgenitalis 232HIV 233Schaamluis,Schurft 234Syfilis,Trichomoniasis 234Verstoordeflora 235Leefstijladviezenvoorhetvoortplantingsstelsel 236GerechtvanPascale:Zeebaarsmetbloemkoolpureeengepoftepompoenpitten 243

HOOFDSTUK 7 – HET VOORTPLANTINGSSTELSEL 211

HOOFDSTUK 8 – HET ADEMHALINGSSTELSEL 245Overditstelsel 245Deneus 245Mondholte 248Strottenhoofd 248Luchtpijp 248Bronchiën 248Longen 249Longblaasjes 249Ademhalingsspieren 250Onbewusteademhaling 250Zuurstof 250Geenzuurstof 251Zuurstofarmelucht 251Aandoeningen 252

Astma 253COPD 254Longembolie,Longontsteking 256Slaapapneu 257Verkoudheid 258Leefstijladviezenvooreengezondademhalingsstelsel 258Voeding 258Eindelijkechtstoppenmetroken 259Voeding en supplementen die je longen beschermentegenluchtvervuiling 264GerechtvanPascale:Spaghettivanspitskoolmetzalmeneennotensausje 267

HOOFDSTUK 9 – DE HUID 269Deopbouwvandehuid 270Deepidermis 270Dedermis 271Debindweefsellaag 272Lichaamswarmte 272Pigment 273Collageen 274Dezon 274Infrarood 274Ultraviolettestraling 275

DehuidenvitamineD 276PH-waarden 276Eennieuwehuid 277Zweet 278Lichaamshaar 278Huidproblemen 279Huidveroudering 279Eczeem 280Psoriasis 281Vitiligo 282

HOOFDSTUK 10 – DE PSYCHE 297

HOOFDSTUK 11 – STRESS, VERMOEIDHEID EN SLAAP 347

Acne 283Cellulite 284Lupus 285Huidkanker 286Pigmentvlekken 288Drogehuid 288Leefstijladviezen 289Voeding 290

Stress 290Slaapenrustgoed 290Zonverstandigenrookniet 290Huidverzorgingsproducten 290Zonverstandigenrookniet 290Huidverzorgingsproducten 290GerechtvanPascale:Kruidigkipgehaktmetwortelenentomaat 295

Dehersenen 297Grotehersenen 297Hersenschors(cortex) 298Kleinehersenen(cerebellum) 298Hersenstamenzenuwstelsel 298Hetlimbischsysteem 298Cognitievefuncties 299Geheugen 300Aandacht,Informatieverwerking 301Executievefuncties 303Debloed-hersenbarrière 304Neurotransmitters 306Aandoeningen 308Dementie 308Parkinson 310Alsjebreinanderswerkt:autismespectrum&AD(H)D 311AD(H)D 314Dyslexieendyscalculie 316

Psychisch-emotioneleaandoeningen 318PTSS&angststoornissen 319Depressie 320Epilepsie 324MS 326Migraineenclusterhoofdpijn 328Verslaving 330Leefstijladviezenvoorgezondehersenen 332Training,Ontspanning 332Beweging 334Voeding 334Slaap 335Socialecontacten 335DevisievanYvonnevanStigt 336Vroegkinderlijkeontwikkeling 339Complexsysteem 341GerechtvanPascale:Blauwebessenmetkefir,granaatappelencacaonibs 345

Slapen 352Slaapcycli 352Dromen 354Aandoeningendoorstress 356Slapeloosheid 356Hypersomnie 356Circadianeslaapstoornissen 356REM-slaapgedragsstoornissen 357Leefstijladviezen 358Leefstijladviezenvooreengoedenachtrust 359

Snoozen,Werk 359Socialjetlag,Slaapschuld 359Cafeïne 360Anderetips 360Voedingvooreenbeterenachtrust 361Supplementenvooreenbeterenachtrust 361GerechtvanPascale:Anti-stresspraline 365GerechtvanPascale:Smoothievanbanaanenkefirmetkersenenpistachenoten 367

Recepten infoDereceptenzijnopgesteldvoor2personen.Jemagdehoeveelhedenvandereceptenaltijdaanpassennaareigenbehoefte.Benjeeenkleineeter,neemdanminder.Eettotjeaangenaamvoldaanbent.Benjeeengroteeter,actiefofhebjeeenzwaarberoep,maakdangrotereportiesklaar.Omdeingrediëntenlijstnietonnodiglangtemakenzijnpeper,zout,olijfolieenboternietmeeopgenomen,ikgaervanuitdatjeditaltijdinhuishebt.

het hart- en vaatstelsel > 13

engezondhart-envaatstelselisvoorhetlichaamcruciaalomgoedtekunnenfunctioneren.Methet

ouderwordenkrijgenveelmensentema-kenmetklachtenaanditstelsel.Datisookterugtezienindecijfers,wantcardiovas-culaireproblemenbehorentotdemeestvoorkomendedoodsoorzakenvanonsland.Indithoofdstukleggenweuithoehethart-envaatstelselwerktenwatjekuntdoenomhetgezondtehouden.Eenleidraadhiervoorvormtonsinterviewmetdr.JannekeWittekoek.

Janneke is cardioloog, gezondheidsweten-schapper en oprichter van de HeartLife Klinieken in Utrecht. In 2017 verscheen haar eerste boek Het Vrouwenhart en in het voorjaar van 2019 publiceerde zij haar tweede boek: Het Vrouwenhart: werk-boek en in het najaar 2019 publiceerde zij Healthy Heart. In dit boek legt zij onder andere uit hoe het hart- en vaatstelsel werkt en wat het verschil is tussen het hart- en vaatstelsel van man en vrouw. Het is Janneke’s missie om vrouwen te motiveren op een gezonde manier te werken aan hun hartgezondheid.

Hoofdstuk 1HET HART- EN VAATSTELSEL

Door onze aderen stroomt het bloed. Het bloed is een transportsysteem, waarmee in het lichaam zuurstof, voedingsstoffen, hormonen en afweerstoffen worden vervoerd. Ook heeft het lichaam ons bloed nodig om afvalstoffen via de lever, nieren en ademhaling kwijt te kunnen raken.

E

OVER HET BLOEDVATENSTELSEL

Onslichaambevateenwirwarvanontelbareadersenbloedvatenvanonzekruintotinonzekleineteen.HetbloedinonslichaamstroomtnormaalgesprokenalleendoorhetdoorMoederNatuuraangelegdewegennet.Hethartishetstralendmiddelpuntvanonzebloedsomloop.Ditorgaanstuwthetbloeddoordevatenenzetdaarmeedecirculatiealseenkatalysatoringang.Maarditdoetzijnietalleen.Ookvoordelongeniseenglansrolweggelegd.Zijvoorziendevatenvanzuurstof.Vanafonzegeboorte,ophetmomentdatdeverloskundigeofeenkersversepapaglimmendvantrots,denavelstreng

het immuunsysteem > 137

Hoofdstuk 5HET IMMUUNSYSTEEM

Zoals uit de eerdere hoofdstukken al blijkt werken alle onderdelen en systemen in ons lichaam nauw met elkaar samen, zodat wij - in principe - optimaal kunnen functioneren. Dat superlijf van ons is helaas wel vatbaar voor indringers van buitenaf. Zo kunnen we door een virus of een bacterie goed ziek worden. In het dagelijks leven worden we continu blootgesteld aan allerlei virussen, schimmels en bacteriën.

L ikjejevingersafnahetoppeuze-lenvaneenlekkersinaasappeltje,schrokjeperabuiseenhelesloot

bacteriënopdieaanjevingerskleeft.Endatbroodjemetromigefiletamericaindataleenhalvedagligttebroeienophetaan-recht,datkannogweltoch?Blootstellingaankwadebacteriën,schimmels,para-sietenenvirussenhebbenwelangnietaltijdindehand.Immers,dezeduivelsemicro-organismenzijnmethetbloteoogvaaknietwaartenemen.

In dit hoofdstuk legt Harry Wichers uit hoe we het immuunsysteem gezond kunnen houden. Harry Wichers is biochemicus en schrijver van het boek De Achilleshiel van Allergie, en onderzoeker bij de Universiteit Wageningen, naar de invloed van voeding op ons immuunsysteem.

(Omjeoverigenstebehoedenvooreenmi-cro-organismen-fobie:diekleinerakkerszijnnietallemaalduivels,hoor.Erzijnerheelveeldieonze‘vriend’zijn,mitszijzichopdegoedeplekinonslichaambevinden.Endatisdusnietinhetbloed.Neemdemicrobiota;wekunnennietzonderhen.HierovermeerinhethoofdstukoverdeSpijsvertering.Indithoofdstukhebbenwehetvooraloverdebacteriëndieperonge-lukopdeverkeerdeplekterechtkomen,enovervirussen.)

Jekuntnietaltijdwetenofiemandeengriepjeonderdeledenheeft,wanthetduurtsomsevenvoordateenvirusgretiginhetrondgrijpt.Weesnietbevreesd,wantonslichaamisuitgerustmeteenimmuunsysteemdathardaandeslaggaatomongenodegastenuitteroeienmetbe-hulpvaneengrootaantalcellenenmole-

het hormoonstelsel > 209

Zeespaghetti is rijk aan jodium en paranoten aan selenium. Beide mineralen zijn heel belangrijk voor de aanmaak van schildklierhormonen 144, 145.

Ingrediënten (2 pers):• 120gzeespaghetti• 15paranoten• 1broccoli• 1knoflookteentje• 40ggemengdeversekruiden(peterselie,bieslook,basilicum…)• 1scheutjeappelciderazijn• broccolikiemen

1. Snijddebroccoliinkleineroosjes.Kookdebroccoli1minuutinwatermeteenflinkescheutolijfolie,peperenzout,engietaf.

2. Spoeldezeespaghetti,gieterlauwwaterbijenlaatviertotvijfminutenweken. (Jekuntzeespaghettiookwekeninkoudwater,maaropdezemanierwordtdezeespaghetti

lauwwarmenzosmaaktditgerechthetbest.)3. Mixdeknoflook,paranotenenversekruidenmeteenscheutjeappelciderazijnenflinkwat

olijfolietoteendikketapenade.Kruidmetpeperenzout.Voegereventueelnogeenscheutolijfolieaantoe,alsdetapenadetedroogblijft.

4. Mengdetapenadedoordezeespaghetti,voegdebroccoliroosjestoeenmaakafmetwat broccolikiemen.

Gerecht van Pascale Zeespaghetti met broccoli en kruidentapenade

EEN GOED GERECHT VOOR DE JUISTE HORMOONHUISHOUDING

het voortplantingsstelsel > 211

ndeembryonalefaselijkenmeis-jesenjongensnogsprekendopel-kaar.Aanheteindevanheteerste

trimesterkrijgen(afhankelijkvandehoe-veelheidtestosteron)jongetjeseenpenisenmeisjeseenclitoris).Dezwellichamenvandeclitoriszittendaarbijvooralaandebinnenkant,inbuitensteschaamlip-penennaastdevaginawand.Watbijeenjongendezaadballenworden,wordenbijhetmeisjedeeierstokken.Eierstokkenblijvenindebuikhollte,zaadballendalenindeloopvandezwangerschapafnaardebalzak.Eenmeisjeontwikkelteileiderseneenbaarmoeder,eenjongenzaadleiderseneenprostaat.Hierdoorkunnenzijzich-zelfuiteindelijkweervoortplanten.Datisnatuurlijkdeprimairefunctievanhetvoortplantingsstelsel.

In dit hoofdstuk geeft gynaecologe Barbara Havenith haar tips voor een gezond voortplantingsstelsel. Barbara is mede-auteur van het boek ‘Hormoonbalans voor Vrouwen’

Demensisechtereenvandeweinigele-vendewezensopdewerelddatseksheeftvoorhetplezier.Dolfijnenenbonobo-aap-jeshorenmetonsindatschaarserijtjethuis.Vannaaktzijnwenietviesmeer.Washethelelandin1967noginrepenroertoenkunstenaresPhilBloomvoorheteerstvolledignaaktineenligstoeloptvtebewonderenwas,tegenwoordigzijnerreality-serieswaarindedeelnemerseropuitzijnommetzoveelmogelijkmensenhetbedtedelen(endatdanookinvollegloriedoenoptv).Bovendien,ofjehetnuleukvindtofniet:seksverkooptalseentiet.Hetzienvan(half)naaktedamesofherendieinverleidelijkeposesdenieuw-stetelefoonsofparfumsaanprijzen,geeftdeverkoopeenenormeboost.

Betekentdatnoudatwenueenstukcoulanterstaantegenoverseksualiteitdaneenhalveeeuwgeleden?Gender-neutraliteiten-verandering,homosek-sualiteitofaseksualiteitwordenvakerbespreekbaargemaakt.Zozijnersteeds

Hoofdstuk 7HET VOORTPLANTINGSSTELSEL

Hoewel het overgrote deel van het mannelijk en vrouwelijk lichaam anatomisch redelijk met elkaar overeenkomt, lijkt hun voortplantingsstelsel van de man en vrouw van elkaar op het eerste oog van elkaar te verschillen. Maar is dat wel zo, of lijken ze meer op elkaar dan je denkt? In elk geval vullen ze elkaar aan, waardoor voortplanting mogelijk is.

I

256 < het ademhalingsstelsel het ademhalingsstelsel > 257

Symptomen• Hoesten• Kortademigheid• Vermoeidheid• Verminderdespierkracht• Gewichtsveranderingen

Zelf doenCOPDisvaakhetgevolgvanschadeaandelongen.Dezeschadekanbijvoorbeeldontstaandoorlangdurigroken.Veelmen-senbijwieCOPDzichopenbaart(meestalnahunveertigste)hebbengerookt.Erzijnechterookandereoorzaken,zoalsastma,longontstekingenofhetwerkenmetscha-delijkestoffenzoalshoutstof,asbest,lijmenverfdampen.

COPDisuiteraardniettevoorkomen.Somsisersprakevandommepech.WiljehetrisicoopdeontwikkelingvanCOPDreduceren,laatdaniniedergevaldepeu-kenlinksliggen.Werkjeineenomgevingwaarveelmetschadelijkestoffenwordtgewerkt,weesdanookaltijdzorgvuldigendraageenmondkapje.

LONGEMBOLIEDelongslagaderisdeaderdielooptvanhethartnaardelongenenzorgtvoordeafvoervanzuurstofarmbloed.Indelon-genwordendeafvalstoffenuitgeblazenenademenweversezuurstofin.Dezezuur-stofwordtdanviadelongadernaarhet

hartenderestvanonslichaamgepompt.Bijeenembolieraaktereenader,slagaderofvertakkingvandezeadersverstoptdoorbijvoorbeeldeenbloedpropjeofeenluchtbel.Dehoeveelheidzuurstofinhetbloedneemtaf.Netalsbijeenhartinfarct,krijgendelichaamsdelenachterdeonge-wensteblokkadetijdelijkgeenofminderbloed.Hetweefselkandanafsterven.Ditwordteenlonginfarctgenoemd.Vaakheeftdeblokkadeookeffectophethart,datminderbloedkanrondpompen.

Symptomen • Benauwdheid• Pijnopdeborst• Hoesten(metbloed)• Versneldeademhaling• Zweten• Lichtgevoelinhethoofd• Eenverhoogdeofjuistzwakkehartslag

Zelf doenMensenopeenwathogereleeftijddieovergewichthebbenenweinigtotnietbewegen,hebbeneenverhoogdekansophetontwikkelenvaneenlongembolie.Ookrokenverhoogtdekans.Eengezondeleefstijl,goedevoedingenvoldoendebe-wegingkunnenhetrisicodusaanzienlijkverminderen.Nietalleoorzakenvaneenlongembolieontstaanonderinvloedvanmenselijkhandelen.Erfelijkheid,eenhogebloeddrukofeengebrokenbeen,bekkenofheupkunneneenlongembolieindehandwerken.

LONGONTSTEKINGEenlongontstekingisgeensinecure.Erzijndanvertakkingen,bronchiënenlong-blaasjesontstoken.Meestalisdeboos-doenereenbacterie,somseenvirus.Indestrijdtegendeziekteverwekkermakendeslijmvliezenextraslijmaan.Ditslijmisdikenmoeilijkoptehoesten,waardoorereenbenauwdgevoelkanontstaan.Delong-blaasjeshebbenbovendienmoeitemet

hetopnemenvanzuurstof.Wanneerbeidelongenontstokenzijn,wordtergesprokenvaneendubbelelongontsteking.Eenlong-ontstekingheeftlangdurigeimpactopdegesteldheidenconditie.

Symptomen• Pijnbijhetademhalen• Ophoestenvanslijmmetsomsbloed• Vermoeidheid• Koorts• Rillingen• Spierpijnenpijnbijdelongen

Zelf doenEen longontsteking ontstaat meestal niet onderinvloedvanmenselijkhandelen.Mensendierokenhebbenoverigensweleenvierkeerzogrotekansophetoplopenvandezeaandoening.Eenlongontstekingkan,afhankelijkvandeoorzaak(bacterieofvirus)ookbesmettelijkzijn.Weesdusalertwanneererindeomgevingiemandmeteenlongontstekingisenzorgvoorwatextrahygiënemaatregelen.

SLAAPAPNEU Mensendienetpapaofmamazijngewor-den,kunnenindenachtsomsangstvalligdeademhalingvanhunpasgeborenspruit

indegatenhouden.Zijslaandirectalarmalsdeademstokt.Oplatereleeftijdliggenwemeestalnietmeerzoaandachtignaardeademhalingvanonzebedpartnerteluisteren.Maarookdankandeademplot-selingstokken.Datheetslaapapneu.Bijdezeaandoeningstoktdeademhalingindeslaap,somstotwelvijftigkeerperuur.Erkomtdangeenluchtinofuitdelongen,waardoorereentekortaanzuurstofinhetbloedontstaat.Hoeweldepersoondietemakenheeftmetslaapapneuhierzelfvaaknietwakkervanwordt,raakthetslaappa-troonwelverstoord.Indeslaapherstelthetlichaamnamelijkvanalleindrukkendieoverdagzijnopgedaan,maarwan-neerhetlijfconstantnaarzuurstofsnaktkanhetherstelprocesnietgoedwordenvoltooid.Slaapapneuisvoorartsensomsmoeilijkteontwaren,omdatdeklachtenzichstapjevoorstapjeopenbaren.Ookishetlastigomzelftediagnosticerendatjeslaapapneuhebt.

LONGONTSTEKING GEZOND

de wanden van de longblaasjes zijn verdikt door oedeem (vochtophoping)

vloeistof en bloedcellen inde longblaasjes

normale ademhaling

apneu complete obstructie van de luchtweg

huig

tong

zacht gehemelte

snurkengedeeltelijke obstructie van de luchtweg

longembolie

332 < de psyche de psyche > 333

LEEFSTIJLADVIEZEN VOOR GEZONDE HERSENEN

Watkunjedoenomjehersenenzogezondmogelijktemakenentehouden?Inprincipenietheelveelandersdanjezoudoenvoorderestvanjelijf!Tochiserweleenaantaldingendiespecifiekvoordehersenenbelangrijkzijn.Hetdoenvanhersengymnastiekisbijvoorbeeldgeenoverbodigeluxe.Hoeweldehersenengeenspierzijnenalszodanignietgetraindkunnenworden,ishetweldegelijkbelangrijkomdegrijzemassafittehouden.Erzijnveletrucjesdiedekansopeenhersenaandoeninglaterinjelevenkunnendoenverminderen.

indeweekvoorjezelfin,waarinjedoetwatjouontspanninggeeft.Ookontspannings-oefeningenzoalsyogaenmindfulnesskunnenhelpen.Dusroldieyogamatuitenhoppa,indedownfacingdog!Wistjetrouwensdatjenazo’npauzemomentweerveeleffectie-verwerkt?Zohebjedie‘verloren’tijdgelijkweerterugverdiend!Enofjenuinlotushoudingopeenyogamatjewiltzitten,oflieverineengebedeenconnectiemaaktmetdegodvanjouwgeloof:onderzoektoontaandathetnietuitmaaktonderwelketraditieofgeloofjeontspant-alsjehetmaardóet.Zelfsmensendienietgelovenineengodofhogeremacht,hebbenbaatbijontspanningsoefeningen,ademha-lingsoefeningenofmindfulness.

! TIP1-minuut-meditatiesGeentijdomteontspannen?Dezemini-meditatieskunjedoentijdensjedrukkewerk-dag,opdewc,tijdenshetschoonmakenofindebus.Doeerminstens5perdag!1.Houjeorenenogendichtenadem3-5xdiepinenuitviajebuik.Ademindoorjeneusenuitdoorjemond.

2.‘Borstel’jeenergieveldaandachtigmetjeeigenhanden,beginbijjehoofdeneindigbijjevoeten.

3.Luister1minuutnaarontspannendemuziekofnaarbinaural beats(ditwerkthetbestemeteenkoptelefoon).

4.‘Scan’jelichaamvantoptotteenenontspanjespierendaarwaarjeaandachtlangs-komt.

5.Worteljevoetenindeaarde.Ademlichtenliefdein,ademstressenverdrietuitengeefhetaandeaarde.

TRAININGMetdejarengaatonsvermogenombe-langrijkezakeninonzeherinneringopteslaannamelijkachteruit.Hetwordtdaar-meelastigeromsnelteschakelen,meer-deredingentegelijktedoenofbijvoor-beeldtelerenhoejenieuwesmartphoneinhemelsnaamwerkt.Maarhetafnemenvanjegeheugenisgeenonomkeerbaarproces!Doorhettrainenvanjehersenenkunjedeveranderingenookjuistpositiefbeïnvloeden.

Jetraintjehersenenvooraldoorjezelfietsnieuwsaanteleren.Denkaaneeninstru-mentbespelen,eentaallerenofkookles.Ooklezen,bridgen,schaken

eneenpotjeMemorykunnenbijregelma-tigeherhalingaleengrootverschilmaken.Geenstrafomdaarmeeaandegangtegaan!Endoejelieverietseh,moderners,danzijnflinkpuzzelenopeensudoku,eenescaperoomof-waaromniet-weten-schappelijkethesesnatuurlijkookprimamanierenomjeherseneninconditietehouden.

! TIPEénvandebestetrainingendiejejeher-senenkuntgeven,ishetgebruikenvanje‘anderehand’.Vaakverzinkenweinhet

gemakvanhetgebruikenvanonzedomi-nantehandomdingenmeetedoen.Keerdateensomengebruikjeanderehandeensomjetandentepoetsen,dopjesopflessentedraaien,tetekenenofdeplantenwatertegeven!

ONTSPANNINGJemerkthetzelfalweleens.Alsdeagendaoverlooptenjeteveeltakenopjebordhebt,wordjeminderalertenfunctioneerjemindergoed.Eenfoutjesluipterdanzoin.Vooraldehippocampusenhetvoorstegebiedvandehersenen(datbijvoorbeeldverantwoordelijkisvoorhetplannenenorganiseren),kunnenhuntakenhierdoormindergoeduitvoeren.Doorinstressvolleperiodesdetijdtenemenomregelmatig(diep)teontspannen,geefjedehersenenrust.Datisoverigensmakkelijkergezegddangedaan,wanthetdaadwerkelijkkun-nenontspannenvergtookvaakweertijd.Zokomthetnogaleensvoordatiemandnaeenstressvolleperiodeafreistnaareentropischoordendeeerstepaardagenligttestuiterenophetstrandbed.Eenrigoureuzeaanpakisdaaromnietaltijddemeestbevorderlijke.Kieslieverelkedageenpaarmini-rustmomenten,bijvoor-beeldindevormvaneenademhalings-oefening,sporten,eenwandelingofeenkortemeditatie.Planminimaaleenavond

LAAT JE LIJF (WEER) ALS EEN GOED GEOLIEDE MACHINE WERKEN!

In dit boek vind je:3 Zo zit je lijf in elkaar - uitleg over alle 11 lichaamssystemen3 Heldere uitleg - over gezondheid en ziekte3 Lekker praktisch - adviezen, tips & tricks van 15 experts en specialisten3 Zelf aan de slag - voeding, beweging en leefstijl3 Smakelijke recepten - eet je lijf gezond!

Nienke Gottenbos Darmfloratherapeut en Eigenwijs Voedingsdeskundige

Ir. Ralph MoormanLevensmiddelentechnoloog, gespecialiseerd in voeding, hormonen en anti-aging

Pascale NaessensVoedingsdeskundige en gespecialiseerd in low-carb recepten

Juglen ZwaanOrthomoleculair therapeut en Voedingsdeskundige

Met medewerking van (medisch)specialisten: Pauline Dekker, Tjerk Feitsma, Barbara Havenith, Rogier Hoenders, Nathan Hutting, Wanda de Kanter, Maarten Moen, Yvonne van Stigt, Jetske Ultee, Harry Wichers,Janneke Wittekoek.

Bewegingsapparaat

Detoxificatie

Immuunsysteem

Hormoonstelsel

Voortplantingsstelsel

Ademhalingsstelsel

Stress, vermoeidheid, slaap

De auteurs

Hart- en vaatstelsel

Huid

Psyche

Spijsverteringsstelsel