Bi 1: NHIM MI TRNG KHNG KH NH HNG N SC KHO CON NGI Tc gi: Nguyn Th Lm Vit Nam l quc gia nm trn bn o ng Dng. Lnh th ton vn ca Vit Nam bao gm din tch t lin - theo s liu thng k nm 2006 l 331.211 km2. Hin nay, cc vn v mi trng khng kh Vit Nam ang c quan tm rt nhiu t cc thnh ph ln n cc vng nng thn thnh th. Khng kh trong kh quyn m chng ta ang ht th l khng kh m, bao gm hn hp cc cht dng kh c th tch gn nh khng i v c cha mt lng hi nc nht nh ty thuc vo nhit v p sut kh quyn. iu kin bnh thng, khng kh (cha b nhim) gm cc thnh phn c bn: 78% Nit, 21% xy, 1% Argon, v mt s kh khc nh CO2, Neon, Helium. Xenon, Hidro, Ozn, hi nc,.. nhim mi trng khng kh l khi trong khng kh c cht l, hoc c s bin i quan trng trong thnh phn khng kh theo chiu hng khng tin nghi, bt li i vi sinh vt v con ngi. C hai ngun gy nhim khng kh chnh l ngun t nhin v ngun nhn to. Ngun t nhin do cc hin tng thin nhin nh ni la, ng t, chy rng, qu trnh phn hy xc ng thc vt. Ngun nhn to ch yu do cc hot ng sn xut cng nghip, cc hot ng giao thng vn ti, xy dng, t cc hot ng sinh hot ca con ngi. Hin nay, ngun nhn to l ngun gy nhim chnh i vi mi trng khng kh v chng ta c th ch ng khc phc ngun thi ny. Vo nhng nm 50, 60 ca th k XX, nhim khng kh ch l hin tng a phng, din ra ch yu ni c ngun nhim nh cc thnh ph v KCN. Cho n nm 70, 80, ngi ta nhn thy, nhim khng kh c th tc ng rt xa, t khu vc ny n khu vc khc, t nh my n khu dn c, t thnh th n nng thn, t quc gia ny sang quc gia khc, thm ch t chu lc ny ti chu lc khc v cng c Ginev (1979) khng nh c iu ny. Cc cht c trng gy nhim mi trng khng kh v nh hng ti sc kho con ngi Sulfur ixt (SO2): l cht kh hnh thnh do xy ha lu hunh (S) khi t chy cc nhin liu nh than, du, sn phm ca du, qung sunfua,... SO2 l cht kh gy kch thch ng h hp mnh, khi ht th phi kh SO2 thm ch nng thp c th gy co tht cc c thng ca ph qun. Nng SO2 ln c th gy tng tit nhy nim mc ng h hp trn v cc nhnh kh ph qun. SO2 nh hng ti chc nng ca phi, gy vim phi, vim ph qun mn tnh, gy bnh tim mch, tng mn cm nhng ngi mc bnh hen,..

Cacbon mnxt (CO): c hnh thnh do s t chy khng hon ton cc cht hu c nh than, xng, du, g v mt s cht hu c khc. Khi ht phi, CO s lan ta nhanh chng qua ph nang, mao mch, nhau thai,.. n 90% CO hp th s kt hp vi Ccbonxy-Hemoglobin, lm kim ch kh nng hp th oxy ca hng cu. Cc t bo mu ny s b v hiu ha, khng mang c oxy ti cc m ca c th gy hin tng ngt. Nhim CO s nh hng n nhiu h thng nh h thn kinh, h tiu ha, h h hp, c bit l cc c quan, t chc tiu th lng oxy cao nh no, tim, v nh hng n s pht trin ca thai nhi,.. Gy au u, chng mt, suy nhc c th, n khng ngon, kh th, ri lon cm gic,.. Nitrogen ixt (NO2): l cht kh mu nu, c to ra bi s xy ha Nit nhit cao. NO2 l mt cht kh nguy him, tc ng mnh n c quan h hp c bit cc nhm mn cm nh tr em, ngi gi, ngi mc bnh hen. Tip xc vi NO2 s lm tn thng nim mc phi, tng nguy c nhim trng, mc cc bnh h hp, tn thng chc nng phi, mt, mi, hng,.. Bi: da vo kch thc ht bi, ngi ta chia bi thnh bi ton phn (TSP) c ng knh kh ng hc di 50 m v bi PM10 c ng knh kh ng hc di 10 m l loi bi nh c th d dng xuyn qua khu trang, thm nhp vo ng h hp ca con ngi. Hu ht cc ht bi c ng knh t 5-10 m xm nhp v lng ng ng h hp gia. Bi h hp l nhng ht bi c ng knh kh ng hc di 5 m, c th xm nhp su n tn cc ph nang ca phi l vng trao i ca h h hp. nh hng ca bi vo sc khe ph thuc vo tnh cht, nng v kch thc ht. Bi c th gy cc bnh ng h hp, tim mch, tiu ha, mt, da, ung th,.. Ozn (O3): l mt cht c c kh nng n mn v l mt cht gy nhim, c mi hng mnh. O3 sinh ra t phn ng quang ha gia NOx v cc hp cht hu c bay hi di tc ng ca nh sng mt hoc to thnh t O2 do phng tnh in, tia cc tm (mt s thit b in c th sn sinh ra O3, c th d dng ngi thy nh trong tivi, my photocopy,..). Thng thng, O3 c s dng tiu dit vi khun, kh trng,.. tuy nhin, nng ln, O3 tr nn c cho cc sinh vt sng, gy tn thng cc m v t bo c th. C th lm gim chc nng phi, gy tc ngc, ho, kh th,.. Cc hp cht hu c bay hi (VOCs): gm nhiu ha cht hu c trong quan trng nht l benzen, toluene, xylene,.. VOCs c th gy nhim c cp tnh nu tip xc liu cao, gy vim ng h hp cp, ri lon tiu ha, ri lon thn kinh, ri lon huyt hc, gy tn thng gan thn, gy kch thch da. VOCs cng c th l tc nhn gy suy ty v ung th mu. Ch (Pb): khi x t ng c ca cc phng tin tham gia giao thng c cha mt hm lng ch nht nh. Ngoi ra, ch c th sinh ra t cc m qung, t nh my sn xut pin, cht do tng hp, sn, ha cht,.. Ch xm nhp vo c th qua ng h hp, thc n, nc ung, qua da, qua sa m,.. Ch s tch ng trong

xng v hng cu gy ri lon ty xng, au khp, vim thn, cao huyt p, tai bin no, gy nhim c h thn kinh trung ng v ngoi bin, ph v hng cu gy thiu mu, lm ri lon chc nng thn. Ph n c thai v tr em rt d b tc ng ca ch (gy sy thai hoc t vong tr s sinh, lm gim ch s thng minh). Ting n: sinh ra t hot ng ca my mc, ng c xe, ting ci xe, loa pht thanh,.. Thng s tng n c tiu chun khc nhau theo khu vc v thi gian c th. Khi thng s ting n vt qu TCCP s gy mt mi thnh gic, gim thnh lc, gy tai, ic ngh nghip, lm nhiu lon chc nng no, tng nhip th, gim th lc v kh nng phn bit mu sc, gy vin d dy, ri lon tun hon, ri lon thn kinh thc vt. Kh Radon: sinh ra do phn r ht nhn Urani trong t nhin, l loi kh nng nn thng tn ti trong lp khng kh st mt t. Trong t nhin, radon c trong t , x than, bi thi vt liu xy dng, trong bn. Radon c th bm qua cc ht bi nh, xm nhp vo c th thng qua ng h hp hoc thm qua da, qua cc vt thng. Nhim c kh radon c th gy ung th phi, gy bnh mu trng,.. Ngoi cc cht c trng gy nhim khng kh v nh hng ti sc kho ca cng ng trn cc chuyn gia sinh vt hc va khm ph ra oxit nitric - cht gy nhim khng kh - c tc dng nh 1 hormone thc vt kim hm s n hoa thc vt. Trong khi mi cy xanh u c th t sn xut oxit nitric, th hin nay, chng cn chu thm tc ng bi s tp trung ca lng ha cht ny trong mi trng nhim. Theo cc chuyn gia sinh vt hc th mc d pht hin ny ch mang tnh c bn trong t nhin, nhng lng ln oxit nitric hin nay tp trung thnh cht gy nhim mi trng c th gy nh hng nghim trng n 1 qu trnh quan trng ca thc vt - s n hoa. S tr hon qu trnh ny c th gy nh hng ln c h sinh thi, bao gm c thc vt ln ng vt. Nhng nghin cu v gen trn cc cy th nghim cho thy oxit nitric tc ng ln c gen iu khin phn ng vi mi trng ln gen t iu ha c lin quan n s n hoa ca thc vt. V vy, oxit nitric c th l 1 tc nhn iu ha tc ng ca mi trng vi cc hormone ca thc vt ln qu trnh n hoa. Vy chng ta cn phi lm g m bo c bu kh quyn m chng ta ang sng c trong lnh iu cn ph thuc mi ngi dn chng ta v chnh l thc ca con ngi i vi mi trng.

BI 2: BI HC TIT KIM NGUN NC C Tc gi: Nguyn Th Lm C th bn ang ngh rng ngun nc t nhin l ti nguyn v tn, nhng bn sai, nc sch l ngun ti nguyn thin nhin c hn, nu tnh trng khai thc v s dng khng hp l ngun ti nguyn nc th mt ngy khng xa Vit Nam s ri vo tnh trng thiu nc sch, c th thy hin nay vn s dng ngun nc ca chng ta cn nhiu lng ph, nc sch b tht thot nhiu do r r h thng dn nc, trong khi nc my c s dng ti cy, ra xe, gp phn gip bn c thay i thi quyen v cachs ngh, ti xin gii thiu cho bn c v kinh nghim v cch thc hin tit kim nc nc c, mt quc gia, giu c, vn minh nhng li ht sc tit kim trong vic khai thc s dng ti nguyn. Tit kim nc ra sao? Ti phi hc bi nhp gia ty tc u tin nh th ny: tm nc vi sen khng nn qu 4 pht, x nc bn cu bng nt tit kim, gn ming nt chn lavabo khi ra tay hoc ra rau ci... Nhng tiu tit sinh hot ny thot u tng bun ci v c v xm phm quyn t do c nhn, nhng chng lu sau ti tht s thm rng chuyn tit kim nc ht sc ph bin c t lu v l c mt chin dch tch cc c chnh ph y mnh ln ngi dn thc thi rt nghim tc. thi im ny, nc c ang tri qua t hn hn nng n nht t 100 nm qua! T gia nm 2007, vng ng nam Queensland b hn hn cha tng c trong lch s, mc nc trong cc p h thp ti mc trm trng. Sydney, lng ma t i gy khan him nc v cc nh khoa hc on chc tnh trng ny s cn ko di hng thp k ti. Trong khi , c dn thnh ph ln nht c ny s tng thm 1 triu ngi trong vng 25 nm ti (theo The Daily Telegraph, 19-9). Ngun nc gim m ngi s dng li tng nn lng nc thiu ht l l ng nhin. Th l dn c rm r tit kim nc! ng ni l cc chin dch v bo v mi trng, tit kim nng lng, ngun nc... c c tuyn truyn gn st sn vi li ch ca ngi dn, v a ra nhng gii php thc t c th ch khng ni sung hay h ho khu hiu chung chung. ng ch nh Gregory a ti xem l th ca Cng ty cp nc Sydney Water gi n tng h gia nh Sydney t u thng 8-2007 loan bo v dch v WaterFixed sn sng cung cp v gn vi hoa sen loi tit kim nc, bn cu c nt tit kim nc, sa cha cc ch r r nc vi ph tn gn nh min ph. Thm ch ai ng k WaterFixed cn c bc thm trng thng my git tiu chun 4 sao hoc 5A (my git tit kim nc). L th ghi r: WaterFixed ch l mt trong rt nhiu cch m bn c th gip gn gi ngun nc cho cuc sng. Nhng cch khc l g? Ty vo thi im khan him nc m c c nhng mc hn ch, tit kim nc yu cu dn

chng thc thi, nh t ngy 1-10 va qua Sydney v cc vng ph cn s p dng ch tit kim nc mc 3 (trc vng ng nam Queensland p dng ch tit kim nc n mc 5 - mc rt cao). Mc tit kim nc c cc qui nh nh chia s nh chn, l v chia thi gian c nh trong ngy ti cy, bm nc; khng c dng nc my ra xe; gia nh no dng hn 800 lt nc/ngy phi np giy thm nh nc dng vo cc sinh hot g c quan cp nc kim tra v tm cch gip h tit kim nc. Chnh quyn lun khuyn khch ngi dn dng t hn mc qui nh (v d mc hn ch 5, mi ngi ch c s dng 140 lt nc/ngy), s dng vi tm c nhng l nh, dng nc ma hoc nc qua s dng ti cy... iu th v l mt mt qui nh hn ch nc kh chi li, mt khc y ban qun tr nc cc bang ca c li xc tin chng trnh bi hon chi ph phn ln m dn chng dng cho vic mua sm trang thit b tit kim nc, bn tr nc ma, h thng dng nc ti sinh... trong nh. Khng ch dn thng m c cng s chnh quyn cng phi lm gng tit kim nc. Nh tr s Quc hi c ln k hoch gim 1/3 lng nc dng mi ngy, thc hin nhiu bin php tit kim nc nh tt vi phun nc, thay i bng sen phng tm Cn ni hn na, c khng phi l quc gia duy nht ku gi tit kim v bo v ngun nc. Trung Quc, trnh nguy c thiu ht nc trm trng, c 100 d n tit kim nc thc nghim chn ra d n tt nht a vo p dng trn ton quc nhm ct gim mc nc tiu th trong vng ba nm ti. Chnh ph Malaysia buc mi ta nh c mi rng phi xy bn cha tr nc ma (s dng ra xe, v sinh bn cu v trng cy), cn ring nc my ch dnh cho vic n ung, tm ra. T chuyn tit kim nc x s kanguru phn vinh, cht thy VN mnh giu lm sao khi nh n nhng con s tht thot nc khng l ca Sawaco!

Bi 3: TRI T MI NH CHUNG H v tn: Nguyn Th Lm Ngi nh xanh ca chng ta l Tri t mu xanh bao la Ngi nh xanh ca chng ta l mu xanh hin ha. Vng! Hai cu ht vang ln gip ti chong tnh v git mnh trc mt hin thc ph phng Tri t ngi nh ca chng ta ang ku cu. Chc mi ngi cng thc mc ti sao ti li ni nh vy? Nhng cc bn hy mt cht n mi trng xung quanh ta xem, Ngi nh xanh ca chng ta ang ri vo thm ha g? V cc bn s ng tnh vi quan im m ti a ra. Chng ta ang sinh sng trn Qu t thn yu. V cuc sng ca mnh m loi ngi khng ngn ngi s dng cc bin php, cng c khai thc cc ngun ti nguyn lm li cho mnh m qun i trch nhim bo v c s sng nh nhoi ca mnh - Tri t thn yu. Ngi nh xanh l ngi nh ca khng kh trong lnh, thong ng, sch s, mt m, trn ngp nim vui. Th nhng ngy nay c l ngi nh xanh khng cn gi c v xanh ca n na. M thay vo mu xanh ca n v ang dn dn bin i. Cng vi s pht trin ca khoa hc cng ngh v s pht trin ca x hi, mi trng ca chng ta cng dn b nhim. Ngay c ti M - nc c nn kinh t pht trin nht th gii nhng mi trng cng ang nhim nng n. Hng ngy thay v c ht th khng kh trong lnh, con ngi ta phi chun b khoc ln mnh ht o chng nng, gng tay, khu trang bo v bn thn trc khi i lm. L do no khin ta phi mt nhiu thi gian nh vy? C phi v chng nng hay hp thi trang? Khng, ti ngh rng nguyn nhn su xa ca vic ny l v mi trng sng ca chng ta nhim. Mi ngy mi trng tip nhn rt nhiu ngun thi: Khi , kh thi, nc thi, tt c cht thi ca cc hot ng sn xut v sinh hot ca con ngi. Cc cht thi ny mt lng c x l trc khi thi ra mi trng nhng cng cn mt lng ln cha qua x l thi trc tip ra mi trng. Chnh nhng hot ng ny hy hoi mi trng. l hin trng ca mi trng Tri t thn yu trn ton th gii. N chnh l nguyn nhn tim tng dn n mt lot nhng hu qu m ngy nay con ngi chng ta phi gnh chu: Thng tng zn, hiu ng nh knh, bin i kh hu, l lt, hn hn gia tng ngy cng nhiu hn. ng t, sng thn cng thng xuyn xy ra. Ti c th a ra mt vi v d chng ta lm r thm v iu ny: V sng thn xy ra nm 2004 cc nc Chu . Thm ha cp i sinh mng ca hng triu ngi, tn ph rt nhiu cc cng trnh, cc lng x, hy hoi ma mng gy nn thit hi nng n cho cc quc gia ny. N cng y vn mi trng y. Mc d tp trung mi lc lng khc phc hu qu nhng vn

vn cn rt nan gii. Chnh v vy chng ta cng thy tm quan trng ca cng tc bo v mi trng. V d tip theo l v ng t T Xuyn Trung Quc. V dng t xy ra cng cp i mng sng ca rt nhiu ngi, tn ph, hy hoi mi trng ni y mt cch khng khip. Vic khc phc hu qu ng t tiu tn rt nhiu tin ca ca Chnh ph. Vy thay v khc phc mt hu qu nng n nh vy, chng ta hy a vic bo v mi trng vo trong nhn thc ca con ngi, gip ngi dn c nhn thc ng n v mi trng v tham gia vo cc hot ng bo v mi trng. Ti t nc Vit Nam ca chng ta, nn kinh t ang pht trin mnh m, t nc ta hi nhp vo nn kinh t quc t. Do vy m dt nc c iu kin pht trin kinh t hn, cng v m vn mi trng ngy cng nng bng hn. Mc d Nh nc ta a ra rt nhiu vn bn php lut v mi trng: Tiu chun Vit Nam, Lut Bo v mi trng, cc vn bn di lut qun l vic bo v mi trng ca cc x nghip, doanh nghip, ca cc t chc kinh doanh, sn xut, dch v, ca c nhn; nhng cc thnh phn ny v l do li nhun, li ch coi nh vic bo v mi trng. in hnh nh v Cng ty Vedan Vit Nam khng xy dng trm x l nc thi m x thi trc tip ra sng Th Vi. Chnh nhng hot ng phi mi trng nh vy khin cho nhiu con sng ngy cng tr nn nhim. Vit Nam cng tham gia rt nhiu cng c quc t v mi trng nhng vic bo v mi trng vn cn nhng bt cp. t nc hi nhp, t nc pht trin nhng thc ca con ngi vn cha c nng cao. Th h tr ngy nay vn cn nhiu ngi cha nhn thc c tm quan trng ca vic bo v mi trng. iu ny cng t ra nhiu vn khng ch cho cc nh chc trch m cn chnh trong mi chng ta. Bn v ti, chng ta hy cng nhau tham gia, gp phn sc lc nh b ca mnh bo v mi trng chng ta ang sng, gi cho mu xanh l mi mi: Hy chung tay vo vic bo v mi trng trc nhng bin i ca mi trng. Ngy mi trng th gii 5/6 nm nay vi ch : Tri t ang cn chng ta Hy chung tay, gp sc lm gim tc ng ca bin i kh hu, mi sinh vin chng ta hy tch cc tham gia cc hot ng bo v mi trng nh tham gia p xe v mi trng, tuyn truyn cho nhng ngi xung quanh v tc ng ca bin i kh hu, tham gia nghin cu khoa hc, to ra cc sn phm thn thin vi mi trng. Bin i kh hu ang c nhiu biu hin: Nhit Tri t tng ln, nhiu cn bo xut hin, bng ang tan hai cc lm dng cao mc nc bin, nhiu bnh dch l xut hin... Theo nhn nh ca cc nh khoa hc, Vit Nam s l mt trong nhng nc phi chu hu qu nng n nht ca bin i kh hu nu mc nc bin dng cao.

Vy th h thanh nin lc lng xung kch khng ngi kh khn cn phi t ra nhng k hoch c th hn gii quyt trn vn cc vn cu ly hnh tinh xanh thn yu ca chng ta. c bit l cn phi hnh ng ngay ngn chn kp thi trc nhng tc ng ca bin i kh hu gy ra. Bn cn ch g na, hy chung tay hnh ng v mt Tri t xanh ti. Trn ton cu hin nay, cc quc gia c s lin kt hp tc trong cng tc bo v mi trng. Vit Nam cng nm trong s hp tc . L cng dn Vit Nam, c bit li l sinh vin mi trng, c nhng hiu bit y hn v mi trng th ti sao chng ta c th b qua c hi c th bo v Tri t thn yu bng cc hnh ng c th ca mnh. No chng ta hy cng gp sc bo v mi trng cc bn nh! Hy chung sc v cuc sng lnh mnh, v n ci ca cc em th, hy chung sc xy dng mt x hi pht trin bn vng cc bn nh!

BI 4: MI TRNG GI BAO NHIU? Tc gi: Dng Quc Tr Hng lot cc cng ty b bt khi x thi gy nhim mi trng; c cht hng lot ti ao, h do b nhim; bi honh hnh khp ni v cc bnh do nhim mi trng gy ra ngy mt tng Qu tht, bc tranh v mi trng ca Vit Nam cha xanh - sch - p! Xin tha, cc c quan chc nng, nhng ngi c giao trng trch qun l, bo v mi trng bit iu hn ai ht! Cc a phng, cc ngnh cp php xy dng khu cng nghip ch quan tm n ch tiu pht trin kinh t m b qua vn mi trng, nn chnh s bt cn ca con ngi lm cho nhng dng sng cht dn, cht mn. B Ti nguyn v Mi trng ch ra th phm gp phn git dn cc dng sng l khu cng nghip, doanh nghip v lng ngh. Hng nghn nng dn ca TP. HCM, ng Nai, B Ra - Vng Tu gi n n cc c quan chc nng i Vedan bi thng thit hi do nhng hnh vi vi phm php lut v mi trng ca n v ny gy ra. Vn cng lm nng d lun, au u cc c quan chc nng khi Vedan c k bt mt thm hai i vi mc bi thng cho nng dn. Chung quy cng do khng ai c th xc nh c gi mi trng l bao nhiu? Khi x thi, cc doanh nghip, c s sn xut kinh doanh tha bit mnh s git cht mi trng, nhng v li ch cc bh vn lm. nhim mi trng khng nhng gy ra thit hi v kinh t cho ngi nng dn m buc h phi chuyn i ngh nghip. V, n cn nh hng ti c nhng ngi sinh sng trong khu vc nhim cng b nh hng n sc khe, tinh thn Th m c rt nhiu ti nghin cu khoa hc m hng nm Nh nc b ra hng chc nghn t ng nghin cu vy m c vn cht, mi trng vn gia tng nhim. Cng chng ti nghin cu no ch ra c ci gi ca mi trng l bao nhiu khi b xm hi? Theo nh gi ca Ngn hng Th gii, Vit Nam c th phi chu tn tht do nhim mi trng ln ti 5,5% GDP hng nm. Mi nm Vit Nam cng thit hi 780 triu USD trong cc lnh vc sc khe cng ng v nhim mi trng. Hy nhn xem chng ta hng ngy phi tr cho vic chng ta gy nhim mi trng l bao nhiu. Bn l mt hc sinh, sinh vin bn l ngi c thc trong vic bo v mi trng bao gi bn tnh c mt ngy mnh tit kim c bao nhiu chi ph cho mi trng hay mt ngy bn lng ph bao nhiu tin hoc mt ci g tng t hay ch l mt con s nh b mng chng ta khng quan tm. Nhng hy ngh xem t nc chng ta hn 80triu dn nu mi ngi lng ph 1000 cho chi ph mi trng th con s s l 800tr . Nu ta tit kim c

s tin th s l mt khon tin ln dnh cho cc bn ca chng ta c iu kin ngi trn gh ging ng i hc nh chng ta m khng phi i ph h ra bt kim mi ngy 10000 v mua go hay cc em nh m chng ta thy trn ng chng s c cp sch n trng nh bao bn b trang la m khng phi xng pha vo cc bi rc nht tng v lon cui ngy bn c 10000 cng vi bao cht bn dnh trn ngi c th l nhng mm bnh nh hng n sc khe ca chng v c bit l mm bnh ca x hi . Tt c nhng iu trn cng ch l tng i khi chng ta ng trrn mt cng v no , khi chng ta n mc hoc cng khng n ni n ba i hm nay phi ngh n ngy mai c g n khng .Nu bn l nhng ngi n hm nay m khngbit ngy mai liu bn ngh g. Tri t ny s ra sao nu chng ta t mi trng ln bn cn v tnh ton n bng tin th m chng ta c th kim c hoc c th c c sau khi mt i nhng mi trng trong lnh mt i th kh c th phc hi c ngay c khi chng ta c th c nhiu tin hoc rt nhiu tin i chng na. R l mi trng khng phi l khng c gi m cn phi bo v n bng mi gi. iu ph thuc vo nhng hnh ng nh nht ca bn ca ti v ca c cng ng c mt mi trng sng lnh mnh,, sch p cho chng ta v nhng th h sau chng ta

Bi 5: B RC NG NI QUY NH - MT THI QUEN CN THC HIN NGAY

Tc gi: Dng Quc Tr Bn cm thy nh th no khi ang i m giy, dp ca bn li dnh b ko cao su? Chc chn bn s cm thy bc mnh hay kh chu c bit l khi bn ang i cng ngi yu hoc ngi m bn mun th hin mnh. Vng cm gic ca bn l nh th nhng bn c suy ngh rng trong sinh hot hng ngy bn b rc ng ni quy nh khng? Bi cng nh ci b ko cao su kia chnh l sn phm ca nhng hnh vi thiu thc l b rc khng ng ni quy nh m v tnh bn l ngi gim phi. Vy th mi khi bn vt rc bn hy ngh v cm gic m mnh gp phi khi gim b ko cao su b rc ng ni quy nh bn nh. Vng hnh ng nh tng chng nh d thc hin nhng thc t li kh thay i bi n l mt thi quen trong cuc sng hng ngy ca phn ln ngi dn nc ta. Chc chn trong cuc sng hng ngy chng ta d bt gp nhng cnh tng quen thuc nh tnh trng x rc ni cng cng vn tn ti, rt d tm thy nhiu mnh rc dc theo hai bn tuyn ng; rt d chng kin cnh ngi ngi trn xe gn my vt giy gi thc n hay v hp sa h mi va ung. Cng nh vy vi tnh trng ngi ngi trn xe t, nht l xe but, xe du lch vt rc hay thm ch khc nh xung ng; Cc gia nh sng dc bn ng mang gi trong bc ra xung lng ng. Vy chng ta hy cng nhau thay i thi quen ny nh bi chng ta bit: S tu tin, ba bi khng ch phn nh mt nn vn ho cng cng thp km m cn l du n mt cuc sng hoang d, mt nn sn xut nh lc hu. Trong xu th hi nhp, khoa hc k thut, thit b, cng ngh u c th nhp khu. Duy ch c con ngi vi nhng tc phong vn c l khng th thay th. Lm th no c th thay i hnh vi b rc ng ni quy nh? Ti ngh hon ton ph thuc vo mi chng ta! iu quan trng nht, theo ti, l do s gio dc v v sinh mi trng ti nc ta cha c quan tm ng mc. Chng ta c th t thm nhiu thng rc, nhng iu cha chc s ng ngha vi vic gii quyt c nn x rc ba bi. Ti tng thy rt nhiu ngi thn nhin nm bao, ly nha xung t khi ang i ng, hoc nhng tp thanh nin i picnic c v t li trn t c man l khn tri, a, bch nilng... du thng rc c t k bn! Ngy nay, chng ta bit n Singapore nh l mt thnh ph vn hoa c mi trng v sinh sch s vo loi bc nht th gii. Khng kh, ngun nc v cy ci xanh ti trn t nc ny hon ton t tiu chun ca T chc Y t th gii (WHO) a ra. Singapore cn ni ting th gii l mt nc qun l cng cng rt nghim. C c thnh cng ny chnh l nh vo phng thc gio dc m Singapore thc hin. Ti xin dn mt v d m Singapore thnh cng trong vic thay i hnh vi ca ngi dn v thi quen nh nc bt ni cng cng. thay i c hnh vi tng chng n gin c t nc Singapore mt ti 10 nm dng m ngi c cng ln y chnh l cu Th tng Singapore L Quang Diu- ngi sng lp nn t nc- pht ng. Lin h thc t nc ta, Theo cc bn chng ta phi mt bao nhiu nm? c th

thay i thi quen ca ngi dn nc ta vi thi quen b rc khng ng ni quy nh. Chc chn chng ta u c cu tr li ca ring mnh v iu ny ph thuc vo mi chng ta./. B RC NG NI QUY NH - MT THi QUEN CN THC HIN NGAY bn nh

Bi 6: 24 iu bn c th lm ngn chn s nng ln ton cu

Tc gi: Nguyn Vit HngBin i kh hu Tri t l s thay i ca h thng kh hu gm kh quyn, thu quyn, sinh quyn, thch quyn hin ti v trong tng lai bi cc nguyn nhn t nhin v nhn to trong mt giai on nht nh t tnh bng thp k hay hng triu nm. S bin i c th l thay i thi tit bnh qun hay thay i s phn b cc s kin thi tit quanh mt mc trung bnh. S bin i kh hu c th gii hn trong mt vng nht nh hay c th xut hin trn ton a Cu. Trong nhng nm gn y, c bit trong ng cnh chnh sch mi trng, bin i kh hu thng cp ti s thay i kh hu hin nay, c gi chung bng hin tng nng ln ton cu. Nguyn nhn chnh lm bin i kh hu tri t l do s gia tng cc hot ng to ra cc cht thi kh nh knh, cc hot ng khai thc qu mc cc b hp th v b cha kh nh knh nh sinh khi, rng, cc h sinh thi bin, ven b v t lin khc . Bng nhng cch n gin sau bn v ti c th gp phn nh ca mnh lm gim s bin i ca kh hu.1. Bng n: hy thay bng n dy tc bnh thng trong nh bn bng cc

bng n hunh quang compact. n compact dng t hn 60% nng lng so vi n dy tc. Vic chuyn i n gin qua loi n ny s gip bn gim 140 kg CO2 mt nm. (Khng phi l bn s gim cn m l kh quyn s bt i 140 kg CO2 m ng ra b bn cht vo.) 2. iu ha nhit : s dng ch tit kim. Ch tit kim s t ng tng nhit v m v tt my khi nhit bn ngoi mt hn trong phng. Bn s gim c c triu ng ha n tin in mt nm. Ngoi ra, khi tng thm 2 vo ma h v gim bt 2 vo ma ng. Khong mt na lng in c nh dng l my iu ha si m hay lm mt. Bn c th tit kim gn 1 tn CO2 mt nm khi iu chnh thm 2 . Thng xuyn lau chi sch s hoc thay tm lc mi. Lau sch tm lc bm bn c th tit kim n 160 kg CO2 mt nm. 3. dng in: hy chn mua cc dng tit kim in khi mua sm. Hy mua cc sn phm c chng nhn l tit kim in. V d nh tm kim biu tng Energy Star trn cc sn phm in v chn thit b kinh t nht nht. 4. TV, my tnh, in: ng my ch standby Standby l ch ch ca cc thit b nh TV khi bn ch tt n bng iu khin t xa trong thit b ch tm thi ng v vn trong trng thi ch, bn c th thy n bo standby vn sng. Hy s dng chc nng bt/tt ngay trn my. Nu bn bt TV 3 gi mt ngy v 21 gi cn li ch standby th c n 40% in nng TV tiu th l bi standby.

5. Bnh nc nng: trm mt lp cch nhit quanh bnh nc nng

Bn s tit kim c 450 kg CO2 mt nm bng vic lm n gin ny. Bn c th tit kim thm 250 kg na nu t nhit thp hn 500C. 6. T lnh: t t lnh st bn bp hay bnh nc nng s lm tiu hao nhiu nng lng hn hn khi t lnh ng mt mnh. V d, nu bn t t lnh tng hm vi nhit phng 30-350C, nng lng s tiu hao gp i v thi thm 160 kg CO2. 7. iu ha nhit : ng mt nhit qu lu khi phng Khi mun thng gi cho phng, hy m ca s trong vi pht. Nu bn m mt ca s nh c ngy, nng lng cn thit duy tr nhit mt m trong phng trong sut su thng h s dn n 1 tn cht thi CO2. 8. Ca s: thay ca s mt lp knh bng ca s hai lp knh iu ny cn bn u t trc mt khon, nhng s gim bt nng lng tht thot qua ca s v mang li li ch lu di. Nu bn chi tin cho loi tt nht (ca khung g, hai lp knh gim thi vi kh argon gia), bn c th gim c n hn 70% nng lng tht thot. 9. Ni, m: y np ni, m khi nu nng. Lm nh vy c th tit kim rt nhiu nng lng cn dng nu nng. Tt hn na l dng ni p sut v ni hi: c th tit kim n 70%! 10. My git, my ra chn: ch dng my git, my ra chn khi chng y. Nu bn cn phi dng my git khi my mi y mt na, hy dng ch na-ti hay tit kim. Cng khng cn phi dng nc nng git, v bt git ngy nay tt nh sch vt bn nhit thng. 11. Tm: tm bng vi sen thay v bn.Tm vi sen tit kim nng lng gp 4 ln tm bn. tit kim trit , bn c th thay loi vi tia mnh bng vi tia thng, va r va thoi mi. 12. Phi : phi thay v i khi no c th. Bn c th tit kim 320 kg CO2 nu bn phi kh trong 6 thng mt nm. 13. Nh: cch nhit ngi nh ca bn. Cch nhit ng cch tng v mi nh c th gip gim 25% nng lng my iu ha cn dng lm mt/si m v tit kim 900 kg CO2 mt nm. Trm v dn cc khe h ca s v ca ra vo c th gim thm 770 kg CO2 mt nm. 14. Rc: m bo rng bn ang ti ch ti nh Bn c th tit kim n hn 1,1 tn CO2 mt nm bng cch ti ch mt na cc rc thi ca gia nh. Ti ch rc thi hu c Khong 3% kh nh knh t mtan c thi ra t nhng cht thi hu c phn gii c. Bng cch ti ch hay bn phn lng rc thi ny (nu nh bn c vn), bn c th gip gim thiu vn ny! Ch cn bn nh bn phn cho ng cch, cht thi phn hy vi lng O2, bng khng mtan s thot ra ngoi v gy mi kh chu. 15. Mua sm: Hy mua sm thng minh. Mt chai nc 1,5l cn t nng lng v to ra t rc thi hn ba chai 0,5l (v 1 chai 1.5 l cn t nha lm v chai

hn 3 chai 0.5 l). Tng t, hy mua giy ti ch: cn t hn 70% n 90% nng lng sn xut giy ti ch, v giy ti ch cng gp phn bo tn cy ci ton cu. Chn mua cc sn phm t bao b v mua li thay th khi c th. Cc sn phm t bao b v li thay th (nh rut bt bi) s gip gim rc thi v nng lng sn xut, cng l mt cch gim nng ln ton cu. Dng li ti mua sm, ti bng vi Khi i mua sm, tht tit kim nng lng v rc thi khi dng ti mua sm c th dng nhiu ln thay v v s ti nilng mi ca hng. Loi rc thi ny khng ch cht thm CO2 v mtan vo kh quyn, m cn lm nhim khng kh, ngun nc v t. 16. Trng cy. Mt ci cy c th hp thu 1 tn CO2 trong c qung i ca n v cng cho ra ngn y lng O2 (rt quan trng i vi i sng sinh vt). Bng mt ca cy c th gim nhit xung t 10% n 15%. 17. Chuyn sang dng nng lng xanh. rt nhiu ni, bn c th chuyn sang dng nng lng xanh bng cch phc hi li nhng nng lng sn c nh gi, nng lng mt tri, hot nhng vng nng thn, bn c th phn gia sc c kh bi--ga phc v vic nu nng, Vit Nam ot huy chng vng Nng Lng Quc T nm 2007 v gii php ny. Vi gii php ny, bn c th tit kim tin hoc cng c th bn nng lng cho nhng ngi khc. 18. Mua nhng thc n sn c a phng. Nu bn mun n mt loi thc n xa, ngi ta s phi ch qua trm cy s bn cho bn, nh vy s to ra mt lng CO2 ln v thc phm khng m bo qua mt qung ng di. 19. Mua thc phm ti sng thay v ng lnh. Thc phm ng lnh mt gp 10 ln nng lng lm ra. 20. In n tit kim giy. Khi in, bn nn in 2 mt hoc chnh li nhng dng ch tit kim giy in, trong 5 pht, nhn loi ph mt lng giy che ph nc H Lan. 21. Gim qung ng i xe my (hoc xe hi) bng vic i b, i xe p, i nh xe hoc i bng nhng phng tin cng cng bt c ni no c th. Vic trnh i 6.3 km bng xe my (hoc xe hi) mi tun c th gim cho bn mt s tin ng k v gim 1100 kg CO2 trong bu kh quyn trong 1 nm. 22. Khuyn kch mi ngi ti ch nng lng. S thnh cng chng li s nng ln ton cu i hi nhiu ngi chuyn sang dng nhng nng lng ti ch nh nng lng mt tri, gi, sng bin. Nhng cng ngh ny s gip bn tit kim in ca nh nc, gim ho n tin in 1 thng v ct gim chc t tn CO2 mi nm nu 87 triu ngi dn Vit Nam lm vic ny. 23. Bo tn nhng khu rng trn khp th gii. Rng ng vai tr chnh trong vic thu CO2 trn Tri t (v cy hp thu kh CO2, cho kh O2). Vic

rng b cht ph hoc t lm cho CO2 c gii thot v quay tr li bu kh quyn. Hng nm, t rng thi ra 30% tng lng CO2 m con ngi thi ra trong 1 nm. 24. Hnh ng. y l iu quan trng nht, ni khng thi th chng thay i c g, bn bit nhng g cn phi bit, bn c nhng g cn phi c, th bn cn thiu by gi l mt tinh thn lm nhng iu ny, l th quan trng nht trong Danh Sch 24 iu Bn C Th Lm ngn Chn S Nng Ln Ton Cu ny.

Bi 7: QUN L BO V RNG - TUYN QUANG PHT TRIN KINH T LM NGHIP Dng Quc Tr Ti Hi ngh Cng tc qun l bo v rng khu vc pha Bc din ra ngy 10 thng 11 nm 2009 ti Tuyn Quang do Cc Lm nghip (B Nng nghip v Pht trin nng thn) t chc. Theo bo co ca Cc Lm nghip, t u nm n nay trn a bn cc tnh pha Bc pht hin 10.174 v vi phm v qun l, bo v rng. Tnh pht hin nhiu nht l Tuyn Quang 1.498 v; Sn La 1.240 v; Thi Nguyn 1.089 v; Lng Sn 1.245 v; Bc Kn 1.056 v... Cng trong thi gian qua, lc lng kim lm pht hin 1.036 v ph rng tri php, lm thit hi 353,2 ha rng. Ti mt s a phng xy ra xung t, tranh chp t ai gia ngi dn a phng vi cc ch rng v ch d n c php chuyn mc ch s dng rng hoc ci to rng, lm phc tp tnh hnh an ton x hi. Tnh trng khai thc, vn chuyn, ch bin g, lm sn tri php lut ngy cng tinh vi, phc tp; hnh vi khai thc g tri php thng din ra a phng cn nhiu rng t nhin c g c gi tr kinh t cao... c bit, tnh trng chng ngi thi hnh cng v din ra ngy cng gay gt, gy hu qu nghim trng... Trong Hi ngh ny Cc Lm nghip a ra nhiu bin php cp bch qun l bo v rng: Trc mt Cc s t chc mt t "chin dch bo v rng" trn phm vi ton quc trong nm nay v qu I nm 2010 nhm ngn chn tnh trng ph rng, bun bn, vn chuyn g, lm sn v chng ngi thi hnh cng v ang din ra phc tp, lp li trt t k cng trong cng tc bo v rng. i mi nhn thc v cng tc bo v rng ti c s, xc nh vai tr, trch nhim t chc bo v rng ca chnh quyn cp x l gii php c bn, lu di. Sa i, b sung cc quy nh php lut, c ch, chnh sch i vi cp x chnh quyn c s thc s c trch nhim, thm quyn v kinh ph thc hin qun l bo v rng cng vi nng cao i sng ngi dn. Tip tc t chc lc lng kim lm gn vi chnh quyn, vi dn, vi rng; kp thi pht hin, ngn chn ngay vi phm ti ch. Ngnh phi hp vi a phng tng cng s phi hp ca cc c quan cng an, qun i, t php, qun l th trng vi cc c quan lm nghip trong vic bo v rng, nht l u tranh chng "lm tc", mua bn, vn chuyn lm sn tri php; x l nghim minh, dt im cc v vi phm. T thc trng trn c th thy vic qun l bo v rng l rt cp thit vi cc tnh min ni pha Bc nhm hn ch vic suy gim din tch v cht lng rng ng thi m bo khai thc bn vng ngun ti nguyn ny nhm pht huy th mnh ca cy lm nghip a phng, hn ch thin tai, duy tr gi tr a dng sinh hc

Trong cc a phng thuc khu vc min ni pha Bc chng ti xin gii thiu v tnh Tuyn Quang vi gn 446 nghn ha t lm nghip, trong rng sn xut l 258,5 nghn ha, chim 58% y chnh l iu kin thun li cho Tuyn Quang pht huy th mnh cy lm nghip t c th tp trung pht trin kinh t lm nghip ca a phng. thc hin c iu ny hin nay Tuyn Quang s phi tin hnh thc hin vi 4 nhm gii php c chng ti gii thiu di y: Mt l, qun l cht ch din tch rng trng phng h bng vn ngn sch nay quy hoch li thnh rng sn xut, chn mi huyn mt x tin hnh giao th im din tch ny trc khi tin hnh giao ton b. Hai l, r sot, xy dng tiu ch, quy nh c th quy hoch, qun l cc c s ch bin lm sn, bo m nguyn tc gn c s ch bin vi vng nguyn liu theo ng quy nh ca php lut. Ba l, qun l cht ch vng nguyn liu ca nh my sn xut bt giy v giy An Ha (cng sut 200 nghn tn/nm) v cc c s ch bin lm sn theo ng quy hoch c ph duyt. iu chnh hp l k hoch khai thc g, lm sn hng nm bo m k hoch cung ng nguyn liu cho cc nh my ch bin u t xy dng trn a bn. Bn l, nng cao trch nhim ca chnh quyn cp x trong cng tc qun l, bo v rng v t lm nghip; x l nghim minh, kp thi cc vi phm theo quy nh ca php lut./.

Bi 8: Hc tp tm gng H Ch Minh v bo v mi trng Hong Th Thu Ha Vn mi trng v bo v mi trng thi i no, thi im no cng ht sc quan trng. Bc H, d bn trm cng ngn vic, Ngi vn quan tm dn d nhn dn, cn b, chin s v bo v mi trng, gi gn v sinh, bo v sc khe, v sc khe l vn qu nht ca con ngi. Con ngi c mnh khe th cng vic lm mi c hiu qu, cht lng. Trc ht, Bc H rt ch ti vn nng cao nhn thc v mi trng cho tt c mi ngi. Ngi dn rng: Cn gio dc rng khp cho nhn dn bit gi v sinh. Phi tuyn truyn mt cch thit thc v rng khp trong nhn dn, lm cho ng bo hiu r: phi gi gn v sinh, n sch, ung sch, mc sch, sch. Ngi ch ra mi quan h hu c gia lao ng, v sinh v sc khe: Mun lao ng sn xut tt th phi gi gn sc khe. Mun gi gn sc khe th phi n sch, ung sch, mc sch, sch. Thi khng chin, Ngi tn tnh ch ra nguyn nhn ca mt s bnh thng gp: ng bo mnh cn nhiu ngi st rt, cc chu b thng au mt ht, bng to. V sao? V khng bit gi v sinh. ng bo mun c sc khe sn xut khng? C mun con chu mnh khng au mt ht khng? Khng bng to th ny khng? Mun th phi gi gn v sinh, n ung sch s, nh ca sch s, vn cng sch s. vn ng ton dn hiu bit tm quan trng ca mi trng v c thc bo v mi trng, Ngi a cng tc v sinh phng bnh vo phong tro thi ua yu nc. V th Ngi khi xng phong tro V sinh yu nc v c nhn dn c nc nhit tnh hng ng to thnh mt phong tro thi ua si ni, rng khp. Ngi rt ch ti vic gi v sinh ni ng ngi, ni tp th v ni nu thiu v sinh s rt d pht sinh dch bnh. V chnh Ngi l mt tm gng sng v vic gi gn trong sch v sinh mi trng. Ngi pht ng ton dn quan tm n vic trng cy gy rng gp phn lm trong sch lnh mnh mi trng. Ngy 28-11-1959 vi bt danh Trn Lc, Ngi vit bi bo Tt trng cy pht ng phong tro trng cy rng khp. T phong tro ny n su vo mi lng xm thn x ph phng ri mi ma xun v ngi ngi u hng ng Tt trng cy. Ngi ch ra tm quan trng ca rng trong vic gi nc phng chng thin tai, iu ha kh hu Hin nay, khi m nhiu cn bnh l, trong c bnh ung th ang honh hnh nhiu ni, ngnh Y t cnh bo trong c nguyn nhn l do nhim mi trng nghim trng. Li cnh bo chng ta khng th xem thng. Nh li v soi ri nhng quan im, kin ca Bc H v mi trng vo thc t hm nay chng ta cm nhn v cng xc thc. Nghim tc m ni, trong mt thi gian di, chng ta cha ch trng nghin cu thu o nhng kin, quan im ch o ca

Bc H v vn mi trng v bo v mi trng, chng ta cha lm tt li dy ca Bc. Mi trng ca ta ang b xung cp, nhim n mc bo ng. Nhng v ph rng, cht trm cy, t rng vn din ra thng xuyn. Nn nhim cht thi cng nghip, nn nhim khng kh v kh thi, nn phun thuc tr su ba bi... ang ngy gi din ra. Hn lc no ht nhng li dy ca Bc H v mi trng hm nay chng ta cng phi thm nhun su sc hn. cng tc bo v mi trng i vo thc t, nhn thc ca tng ngi dn c nng ln, cn phi y mnh khu tuyn truyn tht su v rng khp. Cc on th chnh tr, x hi phi tp hun kin thc v mi trng v cc bin php bo v mi trng cho mi on vin, hi vin tr thnh nhng tuyn truyn vin c lc thc hin nhim v cng vi nhn dn, cc khu dn c, cc ni cng cng tch cc bo v mi trng, ng thi bng cng tc vn ng qun chng, c biu dng nhng vic l tt, c ph bnh nhng thi quen xu ngy cng hn ch nhng thi quen xu x rc, x cht thi ba bi ra ng, ra ph, xung lng rng, knh rch. Th x chng ta ang tip tc thc hin np sng vn minh th. Trong my nm qua, thc ca ngi dn c nng ln r rt, tng cng ng dn c, thn, p, khu ph, t dn ph u c trin khai rng ri trong tng h dn. Nu chng ta tip tc tuyn truyn v c nhiu hnh thc ng vin, khen thng, nht nh cuc vn ng bo v mi trng v thc hin np sng vn minh th s t c hiu qu cao hn. thc hin theo tm gng ca Bc H, thnh ph xanh, sch, p,... con ngi Vit Nam cn c thc hn v vic bo v mi trng. Khng x rc ba bi, khng cht ph cy. Nn trng thm nhiu cy xanh, vn ng, tuyn truyn mi ngi c thc bo v mi trng v thc hin np sng vn minh th.

Bi 9

"Thuc l v gii", tp trung vo thc trng tip th thuc l nhm vo ph n v tnh trng ht thuc th ng ph n. Hong Th Thu Ha Hin nay trn th gii c trn 1 t ngi ht thuc l, trong c khong 200 triu l n gii. Trn th gii c khong 9% ph n ht thuc l, nam gii l 40%, trong khi ti Vit Nam c gn 2% n gii ht thuc l cn nam gii ln n 59%. Nm 1987, cc thnh vin ca T chc Y t Th gii ra Ngy Th gii khng Thuc l (31-5), nhm cnh bo cng chng v s nguy him v nhng bnh tt m thuc l gy ra cho con ngi. Mi nm Ngy Th gii khng Thuc l c mt ch ring v thng ip ca nm 2010 l: "Thuc l v gii", tp trung vo thc trng tip th thuc l nhm vo ph n v tnh trng ht thuc th ng ph n. Theo thng k ca t chc Y t th gii (WHO) hin nay trn ton th gii c 1,1 t ngi ht thuc l thng xuyn v hng nm c hn 3 triu ngi cht v cc cn bnh do thuc l gy ra. Nhng khng ch ring ngi ht thuc l b nh hng c hi ca khi thuc m c ngi thn xung quanh h cng b nh hng theo. Hm lng cc cht c trong dng khi ta ra t u iu thuc l ang chy rt cao, cao gp 30 ln so vi dng khi chnh do ngi ht ht vo. Qua nghin cu kho nghim, cc nh khoa hc c nhng kt lun: c ht mt iu thuc l l t mnh hy hoi i 5 pht cuc i. Tui th trung bnh ca ngi ht thuc l ngn hn ngi khng ht thuc l t 5 n 8 nm. Ht thuc l lm tng t l t vong 30-80%, ch yu l bnh ung th phi mn tnh v bnh tim mch. Nguy c t vong cn ph thuc vo thi im bt u ht thuc (ht thuc l cng sm, cng nhiu, thi gian cng di th nguy c cng cao).

Nhng cht c hi trong 1 iu thuc l.

Vit Nam, theo iu tra y t quc gia do B Y t tin hnh, t l ht thuc l n gii l 1,8% so vi 56,1% nam gii. Ring ti cc tnh min Trung v Ty nguyn, t l ph n dn tc ht thuc l l 16,4%. Ngi ph n ht thuc l hay ht phi khi thuc l v lu di u b mc nhng chng bnh v tim mch nh: bnh mch vnh, huyt p cao, x cng mch mu no; bnh v ng h hp nh: vim ph qun mn tnh, hen ph qun, ung th phi. Khi thuc l cn gy cc ri lon v kinh nguyt. Ph n ht thuc l ht kinh sm hn so vi ph n khng ht thuc l t 2 n 3 nm. Trong thi k sinh sn, khi thuc l lm tng nguy c nhim trng ng sinh dc v gim kh nng c con. Ph n c thai m ht thuc l c nguy c sinh non, thai cht trong bng, sinh con nh cn... i vi tr em cha pht trin hon thin rt nhy cm vi cc cht c ca khi thuc l. mi la tui, tr em ht phi khi thuc l ca ngi khc c th gp cc nguy c sau: vim ng h hp cp tnh, vim tai mi hng, phi, vim thanh qun, tng nguy c mc cc bnh v tim khi trng thnh, vim tai gia cp v mn tnh, phi pht trin khng bnh thng v gim chc nng... Thuc l k th v cng nguy him i vi ph n v tr em. Ngy nay, nhiu t chc trn th gii nhiu quc gia v ang c nhng chng trnh hnh ng chng ht thuc l trn ton th gii nhm bo v sc khe cho ph n v tr em.

Nhng c gi ht thuc l hng ngy s b suy nhc c th v lun cm thy lo lng, trong khi nhng ngi khng ht thuc l th nguy c suy nhc t hn.

Tuy nhin c mt thc t l d c tuyn truyn kh nhiu, c nghe v nhn thy trc tip nhng tc hi ca thuc l i vi sc kho, song khng phi ngi no cng hiu mc nguy hi ca thuc l... V mt iu ng bun l Vit Nam hin ang l mt trong nhng quc gia c t l ht thuc l cao nht trong khu vc v trn th gii, trong t l ht thuc trong nhng ngi tr tui chim 31,6%. y thc s l mt con s ng bo ng, bi theo iu tra ca y t quc gia c tnh mi nm Vit Nam c khong 40 nghn ngi cht v thuc l, 80% s bnh nhn ung th phi do thuc l v tiu tn trn 1.160 t ng/ nm iu tr nhng bnh do thuc l gy ra. Ngoi ra, ch tnh ring nm 1998, s tin m nhng ngi ht thuc l ti Vit Nam t cho thi quen ny l 6.000 t ng. Cn theo T chc Y t th gii (WHO), nu khng c cc bin php ngn chn kp thi th 1/10 dn s Vit Nam (khong 8 triu ngi) s cht sm do cc bnh lin quan n thuc l. Thuc l khng ch l nguyn nhn ca bnh tt m cn l nguyn nhn thit hi nng n v kinh t. Nm 1998, nhng ngi ht thuc trong c nc ht ht s thuc l c gi tr gn 6.000 t ng. Nm 2002, s tin ny ln ti hn 8 nghn t ng. Nu chi ph cho lng thc, thc phm v nhng nhu cu thit yu, s tin ny s gip hn 2 triu ngi c th thot ngho. Chi ph cho vic mua thuc l ca mt ngi t khi ht cho n lc mc bnh l 32 triu ng. Mt ngi ht thuc trong mt nm tiu ht s tin bng 1/3 ln dnh cho lng thc, gp ri s tin chi cho gio dc, gp 5 ln chi ph y t (nu tnh bnh qun cho u ngi). Qu l nhng con s khng khip. T nm 2001 n nay, Vit Nam tch cc trin khai tng cng cc bin php phng chng v kim sot tc hi ca thuc l, tuy nhin kt qu thu c cn hn ch, vic gim t l ngi s dng thuc l cn rt chm mc d thi hn ca chng trnh quc gia phng chng tc hi ca thuc l trong giai on 2001- 2010 sp kt thc. Thit ngh, Nh nc cn phi c cc chnh sch trit v mnh m hn km theo cc ch ti thc hin i vi cc i tng thuc phm vi iu chnh ca cc chnh sch . C th nh nng gi thuc cao ln nhiu so vi hin ti; phi xy dng v thc thi c cc hnh thc x l, x pht i vi ngi ht thuc l, tng cng truyn thng, ln n hnh vi ht thuc; thc hin lnh cm ton din i vi vic qung co, tip th v khuyn mi thuc l; in cnh bo v tc hi thuc l bng hnh nh trn din tch 30% - 50% hoc ln hn trn b mt chnh ca v bao thuc; pht trin mnh hn na cc m hnh khng khi thuc trong cng ng nh m ci, m ma khng khi thuc, cc trng hc, c quan, ban ngnh khng khi thuc.

ng thi, bn thn mi c nhn phi c trch nhim t nhn thc v iu chnh hnh vi ca mnh, v li ch c nhn v cng ng x hi, c bit l v nhng ngi cng trong mi m gia nh. Tm li phng chng thuc l phi l vic ca c cng ng. V chng ta, ngay by gi hy loi b thuc l ra khi nh trng.

Bi 10: Ch tch H Ch Minh vi vic bo v mi trng Tc gi: Li Th Dng V tr l s chuyn ng khng ngng t khai thin lp a n nay v chc chn, s cn n mun i sau na, vn chuyn ng. Nu khng c chuyn ng th chc chn khng c s sng, khng c ngy m sng ti. Nm vng v am tng s chuyn ng pht trin, tn ti theo quy lut t nhin, Bc H c tm nhn xa trng rng v vn bo v mi trng, nn chnh Bc l ngi t nn mng cho s nghip bo v mi trng nc ta. Vn mi trng v bo v mi trng thi i no, thi im no cng ht sc quan trng. Bc H, d bn trm cng ngn vic, Ngi vn quan tm dn d nhn dn, cn b, chin s v bo v mi trng, gi gn v sinh, bo v sc khe, v sc khe l vn qu nht ca con ngi. Con ngi c mnh khe th cng vic lm mi c hiu qu, cht lng. Bt k mt ai cng c thi thiu nin nhi ng ca mnh. Ngay trong 5 iu Bc H dy thiu nin nhi ng ngi cng nhc n cn phi bo v mi trng "Gi gn v sinh tht tt" Trc ht, Bc H rt ch ti vn nng cao nhn thc v mi trng cho tt c mi ngi. Ngi dn rng: Cn gio dc rng khp cho nhn dn bit gi v sinh. Phi tuyn truyn mt cch thit thc v rng khp trong nhn dn, lm cho ng bo hiu r: phi gi gn v sinh, n sch, ung sch, mc sch, sch. Ngi ch ra mi quan h hu c gia lao ng, v sinh v sc khe: Mun lao ng sn xut tt th phi gi gn sc khe. Mun gi gn sc khe th phi n sch, ung sch, mc sch, sch. Thi khng chin, Ngi tn tnh ch ra nguyn nhn ca mt s bnh thng gp: ng bo mnh cn nhiu ngi st rt, cc chu b thng au mt ht, bng to. V sao? V khng bit gi v sinh. ng bo mun c sc khe sn xut khng? C mun con chu mnh khng au mt ht khng? Khng bng to th ny khng? Mun th phi gi gn v sinh, n ung sch s, nh ca sch s, vn cng sch s. vn ng ton dn hiu bit tm quan trng ca mi trng v c thc bo v mi trng, Ngi a cng tc v sinh phng bnh vo phong tro thi ua yu nc. V th Ngi khi xng phong tro V sinh yu nc v c nhn dn c nc nhit tnh hng ng to thnh mt phong tro thi ua si ni, rng khp. Ngi rt ch ti vic gi v sinh ni ng ngi, ni tp th v ni nu thiu v sinh s rt d pht sinh dch bnh. V chnh Ngi l mt tm gng sng v vic gi gn trong sch v sinh mi trng. Ngi pht ng ton dn quan tm n vic trng cy gy rng gp phn lm trong sch lnh mnh mi trng. Ngy 28-11-1959 vi bt danh Trn Lc, Ngi vit bi bo Tt trng cy pht ng phong tro trng cy rng khp. T phong tro ny n su vo mi lng xm thn x ph phng ri mi ma xun v ngi ngi u hng ng

Tt trng cy. Ngi ch ra tm quan trng ca rng trong vic gi nc phng Ngay t nhng nm thng hot ng nc ngoi, Ngi c nhng bi vit v vn bo v mi trng, trong c nhiu bi ph phn ch thc dn khai thc ti nguyn, hu hoi mi trng cc nc thuc a. Khi nc nh ginh c c lp v lm cuc khng chin trng k, trong thi k hot ng vng cn c cch mng, Bc quan tm cn dn cn b, chin s tng gia sn xut, gi gn rng cy, v sinh ni , sng ho hp vi thin nhin. Khi min Bc ha bnh tuy bn trm cng nghn vic, nhng mt trong nhng iu Bc lun quan tm l vn bo v mi trng. Hu nh nm no Bc cng c nhng bi vit v cuc ni chuyn lin quan n vn mi trng trong cc chuyn i thm cc a phng. c bit vo cc dp Tt, bc vo nm mi, Bc l ngi khi xng, duy tr phong tro Tt trng cy, thm hi ng vin nhng gng ngi tt, vic tt trong hot ng bo v mi trng. Tuy thi im vn ny cha tht cp bch, nhng Bc rt quan tm. Bn thn Bc l mt tm gng sng v sng ho hp vi thin nhin. Nhng nm cui i Bc cng quan tm vn trng cy gy rng. Ngy 1/1/1960, Bc n cng vin By Mu (nay l cng vin Thng Nht), trng cy a lu nim (nay cy a xo tn, vng gc bn cnh to bng xung mt nc Cng vin). Ngi i thm ni chuyn vi cn b, nhn dn tham gia lao ng, phn tch li ch ca vic trng cy, Ngi cn dn phi trng nom sn sc, bo v cy trng v ha s gi phn thng cho n v no thi ua kh nht. Sng 6/1/1960, Ch tch H Ch Minh ku gi ton dn hng ng mt thng trng cy t 6/1- 6/2/1960 nhn dp k nim ln th 30 ngy thnh lp ng. Ngi ku gi mi ngi trng t nht mt cy, chm sc tt. t trng cy ny gi l Tt trng cy v l Tt trng cy u tin do Ch tch H Ch Minh pht ng. Ngi ni: Ma xun l Tt trng cy Lm cho t nc cng ngy cng xun Ngy 19/1/1960 vi bt danh T.L Bc H vit bi Tt trng cy thng li bc u ng trn Bo Nhn dn s 2133 nu gng mt s a phng lm tt cng tc vn ng nhn dn tham gia Tt trng cy, ng thi Ngi lu mi ngi phi xem trng cht lng, ngha l trng cy no chc cy y, khng nn tham trng nhiu m khng ra sc bo v trng non. Thc hin tt trng cy cng vi k hoch trng rng ca nh nc mt cch lin tc bn b v vng chc. Ngy 25/3/1960 vi bt danh Trn Lc, Bc vit bi Thm vi kin Tt trng cy, ng trn Bo Nhn dn s 2198, Ngi nhn xt v nhng u im khuyt im cn sa cha ca phong tro trng cy v ch r: Tt trng cy cng

l mt k hoch kinh t lu di v lin tcl mt vic quan trng chun b cho cng cuc xy dng nng thn mi mai sau, do phi rt khinh nghim, cn sa cha khuyt im, phi c k hoch, c hng dn, phi lm ng khu hiu: Trng cy no tt cy y. Sng 5/2/1061, Bc H tham gia trng cy ti vn hoa Thanh nin Cng vin Thng Nht, ni chuyn vi i biu thanh nin, Ngi nhc nh: Nu mi chu thanh nin mt nm trng ba cy trm sc tht tt, th tm triu thanh nin mim Bc s trng c 24 triu cy. Nm nm lin, cc chu s trng c 120 triu cy. Nu cc chu em 120 triu cy y trng trn con ng ni lin H Ni Matxcva th con ng t Ch ngha x hi n Ch ngha cng sn thm xanh ti. Ngy 27/1/1963 vi bt danh T.L, Bc H vit bi bo Tt trng cy Trong Ngi c bit nhn mnh: Tt trng cy chng nhng c ngha kinh t, m cn c ngha chnh tr to ln khi M - Dim dng thuc c ph hoi cy ci ni rng min Nam, ta trng cy cho ta v cho c min Nam na. Sng 26/1/1964, Bc H thm x Vinh Quang huyn Thanh Thu tnh Ph Th v x c nhiu thnh tch trong vic trng cy gy rng v Bc cn dn, khng c tha mn, phi ch chm sc nhng cy trng, c gng trng nhiu cy trong dp Tt. Cng trong dp u xun 1964, trn ng i cng tc, Bc dng chn ti i Chu Mt, huyn Ba V (tnh Sn Ty c). Ngi ni vi ng ch B th Tnh u Sn Ty: Kh hu ta tt, t i ta nhiu. Trng cy c nhiu ci li, li trc mt v li sau ny. Cc ch phi lnh o trng cy cho tt. Vic kh nhng pht ng nhn dn th s lm c. Ngy 1/1/1965, vi bt danh T.L, Bc vit bi bo Nm mi hy nhit lit t chc Tt trng cy trn Bo Nhn dn s 3928. Trong bi ny, Ngi biu dng mt s a phng c phong tro trng cy tt; ngha v nhng bin php y mnh phong tro Tt trng cy. Ngy 12/2/1968, Bc H gi Bng khen cc c ph lo x Phng V, huyn Cm Kh, tnh Ph Th v thnh tch trng cy gii. Ngy 5/2/1969, vi bt danh T.L, Bc vit bi bo Tt trng cy ng trn Bo Nhn dn s 5411, nu r ngha v li ch to ln ca vic trng cy gy rng cc a phng, trong c on: Kinh nghim cho thy rng mi ngi u nn tham gia trng cy, nhng lc lng cc c ph lo c t chc l quan trng v cc chu thiu nhi l lc lng gp phn c lc. Ngy 6/2/1969, tc ngy mng mt Tt K Du, Bc H cng ng ch Nguyn Lng Bng, Vn Tin Dng n thm, chc Tt cn b chin s Qun chng Phng khng Khng qun ti sn bay Bch Mai, H Ni. 11gi Ngi n thm v chc Tt nhn dn x Vt Li, huyn Ba V (tnh H Ty c). Ngi cng

Nhn dn y khai xun, trng cy trn qu i ca x. Bui tra di bng cy bch n trn i x Vt Li, Bc thn mt ni chuyn v chc Tt nhn dn a phng. Ngi ni: t nc by gi l ca chng ta, cho nn phi thi ua sn xut gii trng cy gii. Sau my hm, Bc H ca chng ta b nhng bin c v sc kho. Ngy 23/2/1969, tuy sc kho vn cn yu nhng Bc vn nh thng huy hiu cho 4 c gi c thnh tch xut sc trong phong tro trng cy gy rng. Trc ht, Tt trng cy l vic lm thit thc cho mng ngy thnh lp ng ta (3/2). iu Bc ch r trong nhng bi Ngi vit v Tt trng cy: k nim ngy thnh lp ng, tt c nhn dn mi ngi ph trch trng mt hoc vi ba cy v chm sc cho tt, Khp mi ni ang nhn nhp chun b Tt trng cy cho mng mt cch thit thc ngy thnh lp ng ta. l mt phong tro rt tt... Bc nu ln cho ton dn phong tro Tt trng cy khi nc nh cha c thng nht, cho nn Bc ku gi nhn dn min Bc: Ta trng cy cho ta v cho c min Nam na. Vy l Tt trng cy cho s nghip thng nht t nc. Tt trng cy a n cho mi ngi, mi gia nh nim vui n Tt c truyn dn tc: Vui Tt trng cy, ni ni phn khi, ngi ngi thi ua. Vic lm mang li ngun li ln v kinh t v bo v mi trng nh Bc H ch r: Nc ta phong cnh s ngy cng ti p, kh hu iu ho hn, cy g y hn. iu ny s gp phn quan trng vo vic ci thin i sng nhn dn. N cng s to nn mt mu xanh cho t nc - xanh ni, xanh sng, xanh ng, xanh bin - gp phn bo v ma mng, bo v xm lng, bo v mi trng thin nhin, hn ch c nhng thit hi ca ma bo, st l t v xi mn. Th l trng cy tn km t m li ch rt nhiu - Bc nhn mnh. Bc dy: Mt nm bt u t ma xun, i ngi bt u t tui tr. Trong ngy sinh nht ln th 56 ca mnh (19/5/1946), Bc H tip i biu thiu nhi Th , t v, hng o sinh n chc mng sinh nht. Bc tng cc i biu thiu nhi mt cy bch trng trong chu vi li cn dn: Bc c cy ny tng cc chu. Mai sau, ci cy s mc ra mt chu trm ci tn. Cc chu v chm nom cho cy nhn, cy tt, th l cc chu yu Bc lm y!. Tt nm 1960 - Tt mng ng ta 30 tui tr, mng Nh nc ta 15 xun xanh, Bc H i trng cy ti Cng vin H By Mu (nay l cng vin Thng Nht). T by n nay v mi mi v sau, Bc H cho ta nhng ma xun c ngha nhn vn: C ngy Tt n, t nc, nhn dn li n nc thc hin Tt trng cy mng ng, mng Xun, mng t nc, v l n n tr ngha cng lao Bc H. V cng bt u t y, Bc lun theo di, c v ng vin, khen thng gng ngi tt vic tt ca Tt trng cy.

Bc H tng cn dn: Nhng vic tuy nh nhng c ch nh th s gp gi thnh bo, nhiu vic nh tt cng li s tr thnh sc mnh v i. Bc H tng huy hiu ca Ngi cho nhng ngi lm tt cng vic trng cy: Bo Nhn dn ngy 30/1/1962 a tin, Bc H thng huy hiu ca Ngi cho hai thanh nin (Tin v Long) c thnh tch hng hi trng cy; Ngy 5/2/1964, Bc tng huy hiu cho c Dng nh ng, 60 tui Kim Anh - Vnh Phc tch cc trng cy v chm sc cy gii, trong nm 1963 trng c 14.000 cy cc loi; C Lng 60 tui Mai Thu - L Thu - Qung Bnh trng cy v chm sc cy gii, ng thi vn ng mi ngi tham gia phong tro trng cy... Ngy 5/2/1969, bi bo cui cng ca Bc: Tt trng cy c ng trn bo Nhn dn. Trong bi bo, Bc dn chng nhiu v cc a phng, c nhn c nhiu thnh tch trng cy, gy rng, nhc nh mt s a phng cn yu trong cng tc ny v ch ra rng, mun lm tt cng tc trng rng, cc cp u, chnh quyn a phng, cc ngnh cn lm tt cng tc vn ng qun chng, quan tm ng mc n li ch ca h phong tro trng cy gy rng ngy cng c m rng v si ni. Bi bo kt lun: Kinh nghim cho thy rng: Mi ngi u nn tham gia trng cy, nhng lc lng cc c ph lo c t chc l quan trng v cc chu thiu nhi l lc lng gp phn c lc. Ngy 16/2/1969 (tc ngy mng Mt Tt K Du), Bc H trng cy x Vt Li, huyn Ba V, H Ty (c). Ni chuyn v chc Tt nhn dn a phng, Bc ni: Cc c th bit chuyn c, chuyn mi, nhng cc chu ngy nay ch bit ch dn ch cng ho. t nc by gi l ca ta, cho nn cn phi thi ua sn xut gii, trng cy gii. Hm y, trng cy xong, gn tra, ng ch B th ng u, Ch tch y ban Nhn dn x mi Bc n ba cm Tt cng a phng. Bc bo: Bc cm n, nhng khng th nhn li mi v nhng ngi gip vic chun b cm cho Bc ri. Bc cn mi ng ch B th, Ch tch, ch Ph ch tch x sang n cm cng Bc trnh vic chiu i phin h, tn km. Mi khi v cc a phng lm vic, Bc thng n cm t nh mang theo. Sng mng Mt Tt nm 1969, Bc cng khng c ngoi l. y l ln cui cng v l cy cui cng Bc trng gieo mm cho s sng i sau v cng l ba cm ngy Tt cui cng ca Bc khi v trng cy a phng. C cuc i ngi gn b vi non sng t nuc. Ngi cho chng ta cuc sng ngy hm nay. Khi cn sng ngi lun l mt tm gng sng trong s nghip trng ngi, trng cy. Vy th v sao chng ta khng hc tp lm theo tm gng ca ngi c mt mi trng nhiu cy xanh hn, xanh hn - sch hn p hn.

Bi 11: Tm gng mi trng "Ngh xanh - Mi trng xanh" Tc gi: Li Th Dng Nh li Bc H dy tui 80 vn trng rng l b H Th Kho, mt ph n dn tc Vn Kiu, d tui 80 vn say m trng cy gy rng. Vic lm ny theo b Kho cho bit l t lng nh n Bc H. B H Th Kho bn Khe Dy, x Trng Sn, huyn Qung Ninh. Trn ngi nh sn cao ro, thong mt b Kho k li k nim thing ling nht trong cuc i: Nm 1960 b c gp Bc H ti th H Ni. Khi y, b Kho l cn b ph n x Hm Nghi (trc y), huyn L Thu c cng on i biu tnh Qung Bnh ra thm Bc. B H Th Kho bi ngi nh li: l ln u tin trong cuc i tui c thy Bc H. Vi ring mt ph n dn tc Vn Kiu nh ti c gp Bc H l nim hnh phc tht ln lao. Bi cuc i ca nhng ph n dn tc Vn Kiu qu ngho kh, nh c ng, c Bc H chng ti mi c m no v bit ti hot ng x hi. Trm lng mt hi lu nh nh li k nim thing ling ca mnh, b Kho k tip: c thy Bc H tt c mi ngi u vui mng v tay khng ngt. Ai cng ng thanh h, "Bc H mun nm!''. Lc ti mi hn 30 tui, mang b o qun dn tc Vn Kiu. Ti mng qu m chy nc mt. Khi Bc H hi: "Cc c cc ch va i thm quan xong, cc c cc ch thy nc Vit Nam mnh giu hay ngho?''. Chng ti tr li: ''Tha Bc, nc Vit Nam mnh ngho lm''. Bc ni: ''Cc c cc ch tr li ngho th lm th no cho nc ta giu?". Ti nh Bc H khuyn cc i biu l: Mun cho nc giu phi vn ng nhn dn hc vn ho, lao ng sn xut gii, vn ng nhn dn ng ph rng, phi trng cy gy rng... Kt thc cuc ni chuyn, chng ti c chp nh chung vi Bc H. Bc H ra hiu cho on i biu Qung Bnh n tht gn Bc chp nh. Bc nh ti c ng gn Bc H v i tng V Nguyn Gip. Ti ct gi bc nh c chp chung vi Bc H v i tng V Nguyn Gip rt cn thn, nhng c mt nm ti x Kim Thu xy ra bo lt, nh tranh vch na, bc nh b t ht ri h. "Nhiu ngy lin ti khng thit n, thit ng". Nh li Bc dy d tui 80, hin nay b H Th Kho vn trng 2 so rng, b mun lm gng mi ngi dn trong bn noi theo. B xut vi x: "ng t trng i trc, phi vn ng nhn n trng cy gy rng''. B Kho tm s: Nh n ng, nh n Bc H, dn lc Vn Kiu mi c i sng m no nh ngy hm nay. Ch xem, c bn Khe Dy c 22 nh th nh no cng dng in, c ti vi, bn c trng hc, dn c rung, c nh. Trong Khu vn rng kh gn vi ngi nh sn b ang sinh sng. Hng trm cy bch n do bn tay b c tui 80 trng ang vn ln xanh tt. Va i

thm rng, b va tip tc cu chuyn trng rng: ''C ngi khi thy ti tui cao ri m vn trng rng can ngn: Gi ri trng cy lm g na, trng cho ai? Ti ni ngay: ''Ti trng cy l nh li Bc H dy. Ti trng cy li ni i i vi vic lm. Trng cy lm gng cho dn bn noi theo''. Chng ti bit, b H Th Kho t nim thng nh v knh trng ca mnh vi Bc H bng cng vic trng cy gy rng. Li Bc H dy nm no b Kho vn nh inh ninh. Mt tm gng gn b vi s nghip lm sch Th Nhn nhng con ng ca Th lun sch p, nim t ho tro dng trong lng ch Phm Th Chnh, T trng T thu gom ph thi s 1 - X nghip mi trng th s 1 thuc Cng ty Mi trng th H Ni... 20 tui, vo lm cng nhn qut rc Cng ty v sinh, cng vic rt vt v, nng nhc nhng vn xut thn trong mt gia nh ngho, nn ch khng n h kh khn, yn tm gn b vi ngh. T thu gom ca ch c giao ph trch v sinh phng Nguyn Trung Trc v phng Phc X (qun Ba nh). Khu vc ny dn c ng c, ch yu l ngi lao ng v ngi ngoi tnh, li c ch hoa qu u mi v rt nhiu ch tm, nn lng rc thi y kh ln. Thm vo l cch sng tu tin, thiu thc gi gn v sinh ca nhiu ngi gy khng t kh khn cho t. th, nhiu ngi cn phn ng gay gt mi khi b nhc nh vi phm, c ngi cn t thi mit th, coi khinh cng vic ca cc ch. Khng nn lng, cc ch kin tr tuyn truyn, vn ng nhn dn gi gn v sinh mi trng, thc hin np sng vn minh th. Ma dm thm lu, dn dn, ngi dn trn a bn hnh thnh thi quen gi gn v sinh chung. Nhiu ngi trc y tng to ting, phn ng vi cc ch, nay by t thi chia s v trn trng cng vic lm sch Th . Trn cng v t trng, ch tranh th s gip ca ng u v UBND phng s ti, phi hp cht ch vi cc on th, t trng dn ph, cm trng cm dn c, duy tr phong tro tng v sinh vo chiu th 6 v sng th 7 hng tun. Lm nhim v gi gn thnh ph sch p, ch Chnh v ch em trong t lun c thc sng to, nng cao hiu qu cng vic. Mi khi nhn chi mi, cc ch vt, chut li tng nan tre, sao cho khi thao tc, mi nht qut u sc v ngt. Xng cn, mn khng u, ch cng t tm cch khc phc c th s dng tip. Sau mi trn ma bo, ch em trong t nhanh chng c mt ti a bn, tch cc khc phc hu qu, trnh n tc rc thi ni cng rnh. Trong nhng dp l tt, ngi lao ng cc ngnh khc c ngh ngi, nhng i vi nhng cng nhn mi trng th th l thi im tng ca, tng gi vt v hn ngy thng. m 30 Tt, ton th cn b, cng nhn vin ca Cng ty u n giao tha ti ni lm vic. Ch tm s: Nhng ngi cng nhn mi trng chng ti lun ao c c sum hp vi ngi thn bn mm cm tt nin chiu cui nm. Trong thi khc chuyn giao gia nm mi v nm c, ngh n ngy mai, c Th n ma

Xun mi vi nhng con ng phong quang sch p, rc r sc hoa, chng ti nh thy lng mnh m li. L t trng, ch lun quan tm chm lo i sng ch em, gn gi, tm hiu tm t, nguyn vng, hon cnh ca tng ngi, cng chia s kh khn vt v, thm hi kp thi gia nh cng nhn khi cha gi, m ho. Khi sp xp cng vic, ch lun ly s cng bng lm chun mc, cng bn bc dn ch, b tr cng nhn c tay ngh cao km cng nhn c tay ngh thp, ngi kho gip ngi yu. T ca ch thc s tr thnh mt tp th on kt nh mt gia nh, cng chia s, gip nhau lc kh khn hon nn. Trong phong tro "V mi trng trong sch ph n v nhn dn Th khng rc ph thi ra ng v ni cng cng", T thu gom ph thi s 1 v c nhn ch c Thnh hi Ph n khen thng. Trng thnh t cng nhn qut rc, nm 1996, ch vinh d c ng trong hng ng ca ng. 23 gn b vi ngh, ch Phm Th Chnh vt qua bao kh khn, vt v trong cng vic, trong cuc sng gia nh, thay chng phng dng m gi, nui dy con khn ln. Ch tht xng ng vi cc danh hiu "M lao ng gii, con hc gii", "Ngi tt, vic tt" cp thnh ph, "Gii vic nc, m vic nh. Trng rng ngp mn Hu Lc: Cch lm hay, cn nhn rng KTNT - Cn bo s 7 nm 2005 trn vo Thanh Ho khin hng ngn mt huyn Hu Lc b v. Sau l, ngi dn nhn thy nhng on c rng ngp mn che chn vn nguyn vn trc sng gi. Thy c tm quan trng ca loi rng ny, chnh quyn v nhn dn trong huyn tng cng cng tc tu b v pht trin rng phng h. V Hu Lc nhng ngy ny, iu d nhn thy l tuyn qua cc x a Lc, Ng Lc, Minh Lc c k b-tng chc chn, Hi Lc ang c gp rt hon tt. Nhng rng s vt, c, bn dc b bin cng bt u ln chi xanh... ng Hong Vn Phn thn Lc Tin, x Hi Lc nh li: Cn bo s 7 nm 2005 lm v hng ngn mt khin nc t trn vo thn xm. iu l l nhng on c rng ngp mn vy quanh u khng h hn g. T , chnh quyn v ngi dn Hu Lc nhn ra tc dng ca rng ngp mn. Trc y, ton huyn c 340ha rng phng h, tp trung ch yu cc x a Lc, Hi Lc, Ho Lc, Minh Lc. Sau mt thi gian b thin nhin v con ngi tn ph, din tch rng gim ng k. Nm 2006, T chc CARE (Australia) ti tr cho hai x a Lc v Hi Lc trng thm 200ha rng ngp mn trong 3 nm. c tnh ca cc loi cy ngp mn l rt kh chm sc trong 3 nm u. Cy va bn r lp tc b h tn cng, cy ln n u h bm n , h vt ngn xung bn lm cy khng pht trin c. Thm vo , cc x trn li nm ca sng nn vic trng rng phng h gp khng t kh khn. ng L Don Hun, Ph

ch tch UBND x Hi Lc cho bit: Nm 2001, chng ti c ngi ra Hi Phng mua hn 1.000 cy bn chua v trng th. Trng c mt thi gian th cy b h tn cng, nhiu cy b bn lm ngp ri cht. Thm vo l thc bo v rng phng h ca ngi dn cn hn ch, b con ngang nhin ln rng m rng din tch nui hi sn, khi cy ln th cht lm ci... nn rng ngy cng b thu hp. C ngn cy bn nay ch cn vi cy. Vi quyt tm cao ca chnh quyn, cng ng dn c v nh lm tt cng tc tuyn truyn, vn ng vi nhiu hnh thc, b con hiu v chung sc vi chnh quyn trong nhim v bo v rng. n nay, ton huyn trng mi c gn 300ha rng ngp mn. Trong , a Lc, Hi Lc l nhng a phng tiu biu gp sc vo thnh qu chung ny. Hin, rng phng h khng ch bo v ng dn trong ma ma bo m cn l ni c ng ca nhiu loi hi sn nh: c, tm, cua, ngao... c bit, trong rng ngp mn Hi Lc cn c loi c bp da en c gi tr kinh t cao. ng L Vn Minh x a Lc cho bit: T khi trng rng ngp mn, ngoi vic bo v mi trng sinh thi, chn sng mi khi ma bo, rng cn thu ht hng ngn con c v sinh sng, gip cnh sc thin nhin thm ti p. Trn y ch l mt s v d in hnh v cc hnh ng bo v mi trng ca ngi dn, t chc ti mt s ni. Bo v mi trng l lm p mi trng cho chnh mnh, gp phn to nn cuc sng tt p hn. Mi ngi chng ta u c th bo v mi trng, u c th l nhng tm gng mi trng sng. Hy chung tay bo v cuc sng, bo v mi trng xanh - sch - p.

Bi 12: Tm gng mi trng Thanh Nin vi bo v mi trng Tc gi: Li Th Dng Trn cc phng tin thng tin i chng khng ngng ng ti nhng thng tin bo ng khn cp v mi trng, nhng thit hi , ang v s xy ra vi mi trng. Mi trng sng ca chng ta ang b nhim nghim trng bi cc loi rc thi cng, nng nghip, th, cht ph rng... Mt trong nhng nguyn nhn ca hin trng trn l do con ngi cha c thc gn gi v bo v mi trng . Tuy nhin, phn ln phn ng ca chng ta i vi thc trng ny ch dng li vic nhn thc c nguyn nhn gy nhim mi trng. Hnh trnh xy dng mt thnh ph xanh i hi chng ta phi ngh xanh bng cch lun tch cc ng h nhng hnh ng thn thin vi mi trng & phn i nhng hnh vi gy tn hi mi trng. Chnh ngh xanh ny s l ht mm dn n nhng hnh ng xanh ca mi chng ta. Chin dch vi khu hiu Ngh xanh, sng xanh nhm ku gi cng dn thc r v thc trng mi trng sng trong cng ng, v cng hnh ng bo v mi trng, gp phn lm cuc sng cng ng tt p hn. Xut pht t thc t , c th thy rng chnh on vin thanh nin (VTN), nhng ch nhn tng lai ca t nc, phi l nhng ngi tin phong trong cng tc bo v mi trng, lm cho mi trng pht trin bn vng. Vi ch Thanh nin hnh ng v mi trng Mi thanh nin mt hnh ng, mi c s on mt hot ng thit thc bo v mi trng, t ngy 1/3/2010, cc a phng trong c nc cng t chc ra qun hng ng Thng Thanh nin hnh ng v mi trng. Khng th ph nhn nhng kt qu m VTN lm c trong thi gian qua. Nhng cng phi ni rng, nhiu a phng vn cn nng tnh phong tro m cha quan tm n hiu qu ca n; nhiu vic, nhiu ni cn mang tnh t pht. Thit ngh, hot ng ca thanh nin trong bo v mi trng v lu di em li hiu qu thit thc, cn phi nng cao hn na nhn thc ca thanh nin; ph bnh, x l nhng thanh nin c hnh ng ph hoi mi trng; khen thng nhng c nhn, tp th dng cm u tranh vi hnh vi xm hi n mi trng; bo v mi trng gn vi li ch ca mi c nhn, ca mi gia nh, a phng, t nc v ton th nhn loi. Trong thi gian va qua c nhiu hot ng ca cc t chc on, ca cc on vin thnh nin trn c nc gp phn vo cng cuc bo v mi trng ca a phng, t nc nh: 1. Thanh nin bn Ci ra qun bo v mi trng lng bn: n ban Ci (Phu Yn, Sn La) mua nay, vat i thung lung u trng mt mau hoa m, hoa mn. Doc cac con ng sch se, khng khi min sn cc trong

lanh, thi vi. Hoi ra mi bit, mi trng ban Ci c nh vy la do co cng ong gop cua oan vin thanh nin trong ban. My nm trc y, mi trng ban Ci bi nhim nng n. Y thc ngi dn cha cao nn ho xa rac ba bai ra mt ng, thm chi ca h thng ranh thoat nc cung bi bin thanh h rac. Trn cac con ng cua ban, phn ng vt xut hin khp ni nn rt hi ham, rui nhng nhiu v k. Khng th mi trng nhim lam anh hng n sc khoe cua ba con dn ban, ban chp hanh chi oan ban Ci quyt tm tim ra cach giai quyt tinh trang nay, trc la ban lang thm sach ep, sau o dn dn thuyt phuc ngi dn gi gin mi trng sng cua chinh minh. Tt ca oan vin thanh nin trong ban u nht tri vi sang kin mi thang, chi oan se t chc mt ngay lao ng cng ich lam v sinh mi trng trong ban. Cho ti nay, hoat ng nay vn c duy tri u n. Theo o, mi thang oan vin trong chi oan tinh nguyn ong gop mt ngay cng lao ng. Ho i khp cac con ng trong ban quet don rac thai, phn ng vt, phat quang co dai, dng up nhng chum, khap ng nc dit tr mui, bo gy. Nh vy ma ban lang luc nao cung c sach se va quang ang hn. 2. Ngh xanh sng xanh V thnh ph ti yu ti H Ni: Thnh on H Ni t chc 14 i hnh tnh nguyn vi hn 1100 sinh vin, thanh nin tnh nguyn n t 12 trng Cao ng, i Hc phi hp cng vi thanh nin tnh nguyn qun Ba nh t chc ra qun bc, xa bin qung co, rao vt tri php ti 14 phngtrn a bn qun Ba nh 3. Tui tr Khi cc c quan Trung ng hnh ng v mi trng Vi cc hnh ng thit thc nh: Ngay t ngy u ra qun, hng ngn VTN diu hnh bng xe p vi nhng khu hiu bo v mi trng nc l mu ca s sng; hy gi gn v sinh mi trng, khng vt rc ba bi...; pht t ri tuyn truyn v gi gn, bo v mi trng; trng cy, dn v sinh mt s khu vc... trng cy, ph xanh t trng, i trc; bo v dng sng qu hng; tuyn truyn vic cm ht thuc l ni cng cng... Trn y ch l mt vi v d, cha th ni ht nhng hnh ng v phong tro thanh nin tham gia bo v mi trng. Vi nhng hnh ng trn lm thay i thi quen ca mi ngi trong sinh hot theo hng c li cho mi trng. V d nh mt khu dn c no ngi dn c thi quen vt rc ba bi gy mt v sinh cng cng. Chnh lc on vin thanh nin l nhng ngi s ng ra gii thch vn ng mi ngi thc hin np sng vn minh, khng vt rc ba bi, gi gn v sinh chung... Cn nhng ni vic ph rng, t rng lm nng ry cn din ra th on vin thanh

nin cn tr thnh nhng ngi tch cc pht hin, ph phn t cng lc lng bo v rng c nhng bin php gii quyt hp l... ch l nhng v d n gin trong hng trm s vic lin quan n mi trng cn s gp sc ca on vin thanh nin. on vin, thanh nin nu thc hin tt, v vn ng gia nh cng thc hin tt vic bo v mi trng th tt yu c x hi u thc v nghim chnh chp hnh vic bo v mi trng. Tuy nhin, y khng phi l cng vic c th thc hin trong ngy mt, ngy hai m cn c qu trnh lu di cng nhng chng trnh hnh ng thit thc, b ch v thc cht. Quan trng hn c l cn c s vo cuc, chung sc, chung lng ca nhiu c quan, ban, ngnh v nht l s ng thun ca mi ngi dn trong x hi.

Bi 13: Mi hnh ng mt tng lai L Thanh Tng Ai trong chng ta cng bit mi trng l tt c nhng g bao quanh chng ta. Nhng bn c bit mi hnh ng hng ngy ca bn d ln hay nh u gy ra nhng thay i cho mi trng v nhng thay i li lm nh hng ti cuc sng ca chnh bn. iu ny ging nh vic chng ta th qu bng cao su t trn cao xung n gch, qu bong s bt nhy tr li. Mi ngy mi ngi chng ta c v s cc hnh ng, d mun hay khng th mi hnh ng cng gy ra nhng tc ng nht nh cho mi trng. Khi quan st nhng b ni tr vi cng vic u n hang ngy ca mnh l di ch chun b ba n cho gia nh. Khi ra v trn tay ngi no cng bch to, ti nh. Trung bnh mi ngi xch trn tay khng di 5 ti nilon ng nhng mn h chn mua. Tht n gin v tin li. Nh vy nu tnh trung bnh mi h gia nh mi ngy dng 5 ti nilon vi trn 18 triu h gia nh mi ngy c nc dng 90 triu ti nilon. Vi s lng tiu th khng l ny chng ta thy ti nilon c mt khp mi ni t thnh th n nng thn bay pht ph ngoi dng, di cc knh mng ao h hay ngoi ng rung. Song iu ng lo ngi nht khi s dng ti nilon l: ti nilon rt bn v mt c hc khi thi ra mi trng phi mt hng trm nm chng mi phn hy. iu ny ng ngha vi vic tch ly mt lng ln cht thi trong mt thi gian di. S tn ti lu di ca ti nilon trong mi trng lm cho n tr thnh mt trong nhng mi nguy hi nht i vi mi trng. Ngoi ra, vi cc sn phm ti nilon km cht lng lm t nha ti ch nh hin nay th vic s dng cc ti nilon ny ng thc phm cn tim n nhiu nguy c cho sc khe con ngi. Chng ta c th b nhim c ch, kim loi nng, cc cht hu c c hi t chnh cc ti nilon km cht lng. Vi nhng c im trn ti nilon v ang l vn bc xc hin nay. Hot ng th hai l ht thuc l. Ht thuc tr thnh thi quen ca mt phn khng nh dn s. S lng ngi ht thuc l ngy cng gia tng c bit tng lp thanh, thiu nin. i vi nhiu ngi thuc l h tr cho h trong suy ngh, cng vic. Mt s khc ht thuc l th hin phong cch, c tnh hay n gin ch l t m. Nhng cho d mc ch ca h l g th vi mi diu thuc mi ngi ang t lm mt i khong 5,5 pht cuc sng ca mnh. Trong khi thuc l c trn 4000 cht trong c hn 200 cht c hi cho sc khe con ngi. Mt s cht c bit nguy him nh: Nicotin: Nicotin l mt trong nhng cht gy nghin ch yu tng t nh heroin v cocain. Khi c mt nicotin trong mu s gy kch thch tim p nhanh, co ng mch ngoi vi, c ch qu trnh co bp.

Cacbonmono oxit (kh CO). y l cht kh c nng cao trong khi thuc l. Khi ht thuc CO trong khi thuc s kt hp vi hemoglobin trong mu v lm mt kh nng vn chuyn oxy ca mu. Trong mu CO c nng thp gy ra hoa mt, chng mt. Vi nng cao gy co git, hn m v c th t vong. Nhm cc cht gy ung th. C trn 40 cht c kh nng gy ung th trong khi thuc. Cc cht ny tc ng ln b mt ca ng h hp gy nn tnh trng vim, ph hy, bin i t bo, gy ung th. Ht thuc l l nguyn nhn chnh gy ung th phi. Khong 90% cc ca ung th phi pht hin hng nm l ngi ht thuc l. Nh vy, ngi ht thuc l c nguy c ung th phi ln gp 10 ln ngui khng ht thuc l, nguy c ny tng theo s nm ht thuc v s lng thuc l tiu th hang ngy. Ngoi ra ht thuc l cn gy ra 1 s bnh ung th khc nh ung th thc qun, ung th thanh qun, ung th mi. Thuc l cng c coi l nguyn nhn chnh gy ra cc bnh v tim mch. Ngi ht thuc l c nguy c mc bnh ny gp 2 4 ln v nguy c t vong nhiu hn khong 70% do bnh ny. Nhng ngi ht thuc l cn hay b nhng cn au tht ngc v nhi mu c tim. nhng ngi ht thuc l th tui bt u b nhi mu c tim sm hn. Nguy c ti pht nhi mu trong mt nm tng gp 2 ln so vi khng ht thuc. Ht thuc cn gy ra lon nhp tim v tng nguy c t t. Ht thuc l c hi r nhng khng phi ai cng bit ht thuc ngoi vic c hi cho bn thn cn nh hng rt ln n nhng ngi xung quanh. Ngoi dng khi chnh l dng khi do ngui ht thuc ht vo cn c dng khi ph l dng khi t u iu thuc ang chy ta ra. iu ng ngc nhin l trong dng khi ph ny c nhiu hn hp gy ung th mnh hn dng khi chnh. Nh vy c th ni ngi ht thuc th ng cn nguy him hn ngi trc tip ht thuc. Theo thng k nhng ngi khng ht thuc kt hn vi nhng ngi ht thuc, t l cht v ung th phi cao gp 20 ln so vi ngi kt hn vi ngi khng ht thuc. Ngy nay cc vng nng thn vic lm dng s dng thuc bo v thc vt v phn bn ha hc tr thnh mt vn mi trng ng bo ng. Ngui dn cc vng nng thn c bit l cc vng chuyn canh sn xut nng nghip quen vi vic s dng thuc bo v thc vt. H khng ch s dng cc loi thuc c lu thng trn th trng m cn tm mua v s dng cc loi thuc cm s dng. Vi mc ch tiu dit su bnh nhanh nht. h khng ngn ngi s dng cc loi thuc trong danh mc cm hay pha trn nhiu loi thuc vi nhau. Song chng ta khng bit rng cc loi thuc trong danh mc cm u l nhng loi thuc c c rt cao v khi s dng chng gy ra nhng tc hi cho mi trng, cho con ngi mt cch nng n v lu di. Vic t pha trn cc loi thuc bo v thc

vt vi nhau khng theo nguyn tc c th lm cho hn hp tng c tnh gp nhiu ln, hay pht sinh cc cht c mi iu ny s tng nguy c nhim c cho ngi s dng v tng lng cht c tn d trong mi trng. Tng liu lng s dng thuc bo v thc vt cng ang l mt vic lm ph bin i vi nhng ngi nng dn tt c cc vic lm ny khng ngoi mc ch lm tng kh nng dit tr su bnh ca thuc nhng n cng gy ra nhng hu qu nng n cho con ngi v cho mi trng. S dung thuc bo v thc vt khng ng loi, ng cch, ng thi im v ng liu lng lm cho cc sn phm nng sn lun tn ti d lng ha cht bo v thc vt cao. Khi con ngi s dng cc sn phm ny cng b nhim c ha cht bo v thc vt. S dng ha cht bo v thc vt gy c cho mi trng v cc loi sinh vt khc. Lm dng phn bn ha hc cng l nguyn nhn nhim mi trng cc vng nng thn hin nay. Phn bn ha hc l khn th tiu trong sn xut nng nghip nhng s dng phn bn ha hc nh th no th cha hn ai cng bit. Khi chng ta bn phn ha hc th cy trng ch s dng c khong 50% lng phn bn phn cn li i vo mi trng nc, mi trng t. V khng phi hiu qu s dng phn bn ha hc lc no cng ging nhau v kh nng hp th phn bn ca cy ph thuc nhiu vth im, hm lng cc cht trong phn bn. Vic bn phn ng cch, cn i s tng kh nng s dng phn bn ca cy trng. Hin nay cc sn phm nng nghip ca chng ta thng cha d lng phn ha hc cao hn mc cho php. y l hu qu ca vic lm dng phn ha hc cng nh vic s dng phn bn ha hc qu gn thi im thu hoch d lng phn ha hc trong lng thc, thc phm c th gy ra mt s bnh mn tnh cho ngi s dng nh ung th, ng c. Trn y ch l mt s hot ng hng ngy ca chng ta v ang lm nh hng xu ti mi trng. Vy cu hi t ra l liu chng ta c th lm cho mi trng ngy cng tt hn khng? Vng iu l hon ton c th. mi ngi trong chng ta hy thay i cch suy ngh, thay i hnh vi ca mnh. Hy nh rng mi hnh vi bo v mi trng ca bn cho d nh cng gp phn lm cho mi trng ca chng ta tt hn. Cc b ni tr hng ngy thay v tay khng i ch hy chn cho mnh nhng chic ti, chic ln chuyn dng v khng s dng ti nilon nu khng qu cn thit, mi mt ngi ni khng vi ti nilon l chng ta trnh cho mi trng mt nguy c tc hi lu di. B thuc l nu c th hay n gin bn hy hn ch ht thuc. Hy nh rng mi iu thuc bn ht ly di ca bn 5,5 pht cuc sng. Hay mt iu n gin hn na bn c th lm l khng ht thuc l ni cng cng ni c nhiu ngi c bit l c ph n v tr em. Bn ng c tm mua v s dng cc loi thuc bo v thc vt cm. V s dng n ngi trc tin b hi l bn, thay vo hy lng nghe nhng li khuyn

ca nh chuyn mn v lm theo hng dn ca h v hy nh diu quan trng nht trong phng tr su bnh l ng cch, ng thuc, ng liu lng v ng thi im. Hy thc hin 4 ng ny chc chn bn s bo v c ma mng v bo v c sc khe cho chnh bn. Hy tp cho mnh nhng thi quen thn thin vi mi trng d l nh nht. B rc ng ni quy nh, khng s dng cc sn phm c hi cho mi trng, tit kim nhin liu v nng lng trong kh nng ca mnh. Hay n gin hy ni vi nhng ngi bn ca mnh nhng iu ny. Ti v bn chng ta hon ton c th lm cuc sng chng ta tt p hn. Hnh ng ca bn quyt nh tng lai chng ta. Mi hnh ng mt tng lai.

Bi 14: BO TN A DNG SINH HC BIN VIT NAM Bi c Tn a dng sinh hc ng vai tr rt quan trng cho nn kinh t ton cu v mi quc gia. Vng bin nc ta vi cc yu t nhit , dng chy bin, a ng vt v vng bin li chu nh hng ca 2 h thng sng ln to cho vng bin Vit Nam c tnh a dng sinh hc cao. Vit Nam quan tm i vi s nghip bo tn a dng sinh hc. Tuy nhin bo tn a dng sinh hc bin cha c quan tm y v cn lng tng trong nh hng v t chc hot ng. Chng ta cn xc nh r nhim v v trch nhim trong cng tc bo v tnh a dng sinh hc, xc nh tnh a dng sinh hc bin cn phi lm r nhng mt sau: 1. a dng sinh hc bin l ngun ti nguyn thin nhin. a dng sinh hc c xc nh nh l s khc bit ca sinh vt trong cc h sinh thi trn cn, di nc v tnh phc tp sinh thi ca cc hp phn trong h; bao gm tnh a dng trong ni b loi, gia cc loi v h sinh thi (UNCED 1992). Tnh a dng c nh lng da trn s giu c thnh phn loi, tnh cht h sinh thi v s khc bit v di truyn. Vy a dng sinh hc li ch g m c quan tm n mc mt Cng c v a dng sinh hc c ng cho cc quc gia k ti Hi ngh thng nh Rio de Janeiro nm 1992. giu c ging loi sinh vt vi cc c trng sinh hc, sinh thi khc bit ca mi loi lm nn s a dng ca sinh gii. Trong , mi loi nh l mt vin gch trong h thng kin trc sinh gii. Mi quan h hu c gia cc loi l cht keo dnh cho h vng bn v to nn sinh gii mun mu mun v. cng chnh l ngun ti nguyn c kh nng ti to phc v cho i sng con ngi. S khc bit di truyn gia cc c th quan h thun chiu vi kh nng s dng la chn cc chng sinh vt c tc tng trng cao, ng ho cht hu c hiu qu hn v c tim nng sinh sn cao hn. S khc bit di truyn trong qun th cung cp mt ngn hng gen m vi n c th p ng nhng thch mi v khng tin liu c v mi trng, tc l thch nghi vi s i thay. a dng ging loi v phng di truyn gn b cht ch vi mi trng sng v hnh thnh nn cc h sinh thi, trong cc hp phn sinh hc v mi trng tr thnh mt th thng nht. Tnh cn bng c hnh thnh v duy tr s bn vng ca t nhin v ti nguyn thin nhin. iu khng th lm c l tnh ton li ch kinh t m ngun ti nguyn sinh hc em li. Tuy nhin, mt iu r rng l a dng sinh hc ng vai tr rt quan trng cho nn kinh t ton cu cng nh cho mi nc. Nn nng nghip hin i nh s dng cc ngun gen ly t cc h sinh thi t nhin hin mang li doanh thu 3 t USD/nm.

Bin chim ti 3/4 din tch qu t v l ni ca s sng trong qu kh, nim hi vng ca nhn loi trong tng lai. Mi trng bin c s a dng h sinh thi ln nht, tc c hu ha mc ngnh sinh vt cao nht v c th cng a dng loi nht so vi cc hp phn ca sinh quyn. V phng din kh hu, thy quyn ng vai tr quan trng nht trong iu tit tri t vi kh nng cung cp mt na oxygen cho kh quyn v chu trnh chuyn ha cacbon hu ht xy ra trong bin. Tm quan trng ca ngun li thy sn l khng cn bn ci khi tng lng protein c ngun gc bin ang ngy cng tng ln. a dng sinh hc bin ngy cng tr nn quan trng nh tin b v khoa hc v cht lng sng c ci thin. Nhiu cht hot tnh sinh hc t sinh vt bin c th s dng trong phm vi y hc, cng nghip c pht hin. Du lch sinh thi bin ang mang li li ch cho nhiu nc. Hng nm, du lch cu c bin em li doanh thu nhiu t USD v gii quyt 200000 vic lm thng xuyn cho nc M. Du lch ln trn cc rn san h a dng v tuyt m ang l ngnh kinh t quan trng ca nhiu nc vng nhit i. 2. Vit Nam - mt vng bin a dng sinh hc cao. Nc Vit Nam tri di qua 13 v tuyn t bc vo nam v c ti trn 3250 km b bin vi 2700 o ln nh. V tr a l ca vng bin rt thun li cho tnh a dng sinh hc cao v nm vng nhit i Ty Thi Bnh Dng - mt trong cc trung tm pht tn ca sinh vt bin. Bin Vit Nam hi t hng lot cc h sinh thi t vng nc nng nh rng ngp mn, rn san h, c bin, m ph, ca sng, n bin xa nh vng nc tri, h bin su (c ni ti 4000 m). Trong cc h sinh thi , khu h ng thc vt v cng a dng. Cho n nay, ghi nhn trn 2000 loi c (Nguyn Vn Tin, 1991), 2500 loi thn mm, 1500 loi gip xc (Nguyn Vn Chung, 1991)... Thnh phn v mc a dng khc bit nhau gia cc vng a l v mi trng sng. Chnh v vy, mi vng bin cung cp nhng ngun li khc nhau to nn tnh a dng ca cc sn phm khai thc t ngun a dng sinh hc. Tuy cha c nhiu nghin cu v di truyn hc ca cc sinh vt bin, mt iu r rng l s a dng loi to ra tim nng ln v ngun gen v tnh phc tp ca iu kin t nhin gp phn nng cao tim nng v khc bit di truyn ngay trong mt loi. Mt s nghin cu gn y cho thy, tnh a dng sinh hc cao lin quan cht ch vi cc yu t iu kin t nhin c bn. Yu t u tin c ch l nhit . Ngoi tnh cht nhit i ca v tr a l, s ko di qua nhiu v tuyn lm cho cc vng bin khc bit v ch nhit. S a dng v ch nhit cho php hnh thnh nhiu nhm sinh vt thch nghi khc nhau. Dng chy bin c coi l thng s mi trng chi phi qu trnh pht tn ca sinh vt bin. Bin ng c bao bc bi cc quc gia o xung quanh nhng c th giao lu vi c n Dng v Thi Bnh Dng nh s thay i ch dng theo ma gi. V vy, nhiu nhm sinh vt c ngun gc khc nhau hi t v vng bin ny. Hn na, ch dng c o vi cc vng tun hon trong vnh Bc B, ven bin min Trung nh nhng ro chn sinh thi hnh thnh cc qun th a l khc nhau -

tc a dng v phng di truyn ngay c trong mt loi. V phng din ny, qun o Trng Sa cn c nhc n nh l mt trm dng chn trong qu trnh pht tn ca sinh vt bin gia cc vng bin. a dng sinh hc cn lin quan n phng din a ng vt. Theo Veron (1995), hu ht cc sinh vt bin hin nay u l s k tha ca nhng qun x hnh thnh t 18000 nm v trc. Khi , vnh Bc B, vnh Thi Lan v bin Nam Trung B l vng t lin. Bin min Trung t chu nh hng ca s thay i ng b trong lch s v v vy thun li cho s ti c tr ca cc qun x cn st li v phng din a ng vt. y chnh l mt trong nhng ngun pht tn sinh vt n cc vng bin hnh thnh sau. Mt iu khc cng cn phi k n l him c mt bin no li ng thi chu nh hng ca hai h thng sng ln nh bin ng vi sng Hng v sng M Kng. Ch trm tch ca vng bin b chi phi ln bi hai con sng ny. Yu t ny c th hn ch tnh a dng ca mt vi h sinh thi nh rn san h, c bin nhng b li n l yu t thun li hnh thnh cc vng rng ngp mn rng ln, c bit l pha Nam. Tim nng a dng vng ny hin cha c nh gi ht. a dng sinh hc bin Vit Nam ang thc s l ch da cho s pht trin kinh t - x hi ca t nc. Ngoi nhng thu nhp tnh c nh ngun li thy sn, du lch bin,... a dng sinh hc cn mang li nhng li ch khng th tnh ton. Cc chuyn gia son tho k hoch hnh ng quc gia v a dng sinh hc c tnh rng mi nm ti nguyn thin nhin mang li cho Vit Nam khong 1 t USD. Chc nng dch v sinh thi ca cc h t nhin, (chng xi mn, iu tit nc, x l nhim...) cng t ti gi tr tng ng. Nu con ngi thc thi mt cch nhn to cc chc nng ny, chi ph s ln hn rt nhiu ln. Mt v d c c tnh l chng ta s mt khong 10 t USD xy dng h thng bin bo v b thay cho rng ngp mn... 3. Hot ng bo tn a dng sinh hc bin Vit Nam. S xut hin ca Cng c a dng sinh hc l bng chng cho thy a dng sinh hc ton cu ang b e da. Hng lot loi sinh vt b tuyt chng k c nhng loi cha c t tn, nhiu h sinh thi b hy dit. S suy gim s lng qun th lm cho tc suy gim a dng sinh hc di truyn tng ln. L mt nc ang pht trin, e da i vi a dng sinh hc bin Vit Nam cng ang tng ln song song vi s ci thin v cht lng cuc sng. Nguyn nhn ca vn c phn tch nhiu trong k hoch hnh ng a dng sinh hc quc gia v nhiu cng trnh nghin cu.Tu trung li chnh con ngi l tc gi ca nhng hnh ng lm suy gim tnh a dng sinh hc cao ca bin Vit Nam. Cc hot ng c th k n bao gm lm thay i v suy gim cht lng mi trng, khai thc ngun li qu mc, v bng cc phng tin hy dit, ph hoi cc qun c (habitat), pht trin kinh t thiu qui hoch. Mt iu ng bun l nhiu hnh ng v thc cng gp phn lm suy gim tnh a dng sinh hc. Vic ln xung b mt cnh san h chi ri sau qung i hn khng phi l do i ngho. Nhn

thc cng ng mt vai tr quan trng. Vn bo tn a dng sinh hc t c quan tm v mt s l do sau: - S mt mt v a dng sinh hc, c bit l bin t c nhn thy. - S mt mt ny khng tc ng ngay lp tc v trng thy c trong cuc sng hng ngy. - a s qun chng t cm nhn c li ch trong vic bo tn a dng sinh hc. Trong nhng nm qua, nh nc Vit Nam th hin s quan tm i vi s nghip bo tn a dng sinh hc. Bng chng r nht l Vit Nam tham gia Cng c quc t v a dng sinh hc v thng qua k hoch hnh ng quc gia. Mt s vn bn php lut lin quan cng c son tho. Tuy nhin bo tn a dng sinh hc bin cha c quan tm y v cn lng tng trong nh hng v t chc hot ng. Hn na, vic trin khai cc lut l cn gp nhiu kh khn v t hiu qu. Chnh v vy, cn rt nhiu vic phi lm duy tr v phc hi tnh a dng ca bin Vit Nam. Nhng vic sau y cn sm c thc hin: - Bng nhiu hnh thc gio dc, o to tng bc ci thin nhn thc v bo tn a dng sinh hc bin i vi cng ng, cc nh qun l v lp chnh sch. - Nhanh chng cng b cc vng bin c tnh a dng sinh hc cao. Tranh th s h tr t nhiu ngun nhm nghin cu v sm xut Nh nc quyt nh thnh lp cc khu bo tn bin. - Tin hnh u n vic gim st (monitoring) v a dng sinh hc, cht lng mi trng v tnh hnh khai thc ngun li nhm c nhng gii php kp thi ngn chn s suy thoi a dng sinh hc bin. - Th nghim v m rng hot ng phc hi cc qun th sinh vt qi him hoc ang b e da, phc hi cc h sinh thi b suy thoi. - Hot ng bo tn a dng sinh hc bin cn lun thc hin theo tiu ch ca Cng c a dng sinh hc l "bo tn, s dng hp l v chia s cng bng". C nh vy mi tp trung c mi ngun lc t cng ng v h tr quc t i n thnh cng.

Bi 15: BI HC V S XM NHP CA SINH VT L TRONG BO V TNH A DNG SINH HC CA VIT NAM Bi c Tn Theo iu tra ca B Thy sn cho thy, trong 50 nm qua Vit Nam nhp 41 loi ng vt thy sinh l. Vic nhp ni cc loi ng vt thy sinh l c biu hin gy ra mt s nh hng bt li i vi a dng sinh hc trong cc thy vc. n nay, Vit Nam cm nui ba loi l chut hi ly, c bu vng, c h. C ti by loi cn phi c theo di nghim ngt do tc hi i vi cn bng sinh thi. Ban u, cc loi sinh vt l trn thng c nhp vi mc ch pht trin kinh t, xa i, gim ngho. Hu ht thy sinh l l c. Ngoi ra, c bn loi thuc ng vt khng xng sng, mt loi lng c, mt loi b st v mt loi th. Mt s loi thy sinh l sau khi vo Vit Nam c gi tr kinh t cao, in hnh l c r phi, c chp, c t b, c chim trng. Mt s loi khc nhp nhng nay khng cn gp hoc rt t gp Vit Nam l c tm Trung Hoa, c hc, c vc M ming b, c nheo u, c chnh u do nhiu nguyn nhn, ch yu l do khng thch nghi c. iu tra cho thy, ng bng Bc B l ni c nhiu loi thy sinh l nht, vi 34 loi. Tuy nhin, do cha kim nh k, nn sau mt thi gian, kh nhiu sinh vt l chng t l loi xm hi vi kh nng pht tn nhanh, cnh tranh ni c tr v thc n vi loi bn a, ph hoi ma mng, lm mt cn bng sinh thi. Cc Khai thc v Bo v Ngun li Thy sn khi iu tra thc t 13 loi ng vt thy sinh l ti su vng nng nghip nhn thy vic nhp ni mt s sinh vt l vo nui Vit Nam lm suy thoi a dng sinh hc nc ta. Mt s loi bn a tr nn khan him do kh nng cnh tranh thc n v ni km hn cc loi nhp ni nh c m trng Vit Nam, c tri Vit, c chp Vit. Mt s loi bn a, chng hn c tr c biu hin b lai tp. Mt vi loi sinh vt l xm hi vo nc ta sinh si trn din rng, n mc khng th tiu dit chng trit , m ch c th kim sot v hn ch phn no. in hnh trong s sinh vt l xm hi Vit Nam l nn dch c bu vng. y l loi c nhp khu vo nc ta trong khong hn 10 nm nay, vi kh nng sinh sn rt nhanh v thc n ch yu l l la nn gy nn i dch ph hoi la nhiu tnh ng bng sng Cu Long v ang pht trin dn ra cc tnh min trung, min bc. n nay, c bu vng gy nguy hi ln trong h sinh thi ng rung, ao h ca mt s tnh pha nam, v tiu dit chng trit l khng d dng, d phi tiu tn hng t ng. Nm 1996, pht hin t thng nhp mt loi cn trng lm thc n cho chim cnh, l loi Tenebrio monitor. Loi cn trng ny gy hi cho nhiu

loi sn phm nng nghip nn ngay lp tc b cm nhp. Vo nhng nm 1996 n 1998, trn th trng c cnh xut hin loi c h pirana, hay cn gi l c kim cng, c rng - tn khoa hc l Serralmus nattereri. y l loi c c ngun gc t lu vc sng Amazon (Nam M), thuc loi n tht, hung d. Nu loi ny lt ra sng trong mi trng t nhin chng s tiu dit ht cc ng vt thy sinh, khi kh lng ht nhng thit hi v kinh t thy sn, ng thi cng gy nguy him cho con ngi. Nhiu nc c quy nh nghim ngt i vi vic nhp loi c ny. B Thy sn phi c ch th nghim cm nhp khu, pht trin loi c ny. Mi y nht l bi hc v vic nhp v nui th chut hi ly Nam M. y l loi gm nhm ln, sinh sn rt nhanh, c th o hang v ph hy b sng, iu v h thng thy li. Do kp thi pht hin tc hi tim tng ca chng, B Nng nghip v Pht trin nng thn ra quyt nh tiu hy ton b s chut hi ly nui th nghim trong c nc. Ri so xanh, loi chim phm n, xi hu nh mi th v lm gim ng k cc loi cn trng bn a, cc loi c hu, ph hoi ma mng. Chng tng xut hin cc tnh Hi Dng, Hng Yn, tr kh nhiu loi chim bn a, chim c ni lm t v gy nguy c bin i a dng sinh hc. Tng t nh vy, bo Nht Bn (bo lc bnh) nhp khu vo Vit Nam nhng nm 30 th k trc theo ng bin, hin lan trn hu ht cc ao h nc ngt ca ta, gy suy thoi a dng sinh hc nghim trng. Ti ng bng sng Cu Long, rng trm U Minh hin cng ang phi i mt vi s pht trin trn lan loi cy trinh n (cy Mai dng) c ngun gc nhit i chu M. Loi cy ny xm ln cc vng t nng nghip, thm thc vt, gy hi c bit cho rung la v vng m ly. Vn quc gia Trm Chim, Mai dng xm nhp hai tiu khu A4 v A5, l khu vc bi c nn rng ln, ni cung cp thc n quan trng nht cho su u . y l mt trong nhng l do n su ca vn quc gia ny ngy cng suy gim. Cc khu vc khc ca vn cng xut hin nhiu cy Mai dng. Vn quc gia Ct Tin, khu Bu Chim rng khong 100 ha b Mai dng ph kn. Mi nm Vn quc gia phi u t t 50 n 100 triu ng tiu dit Mai dng, nhng khng c kt qu v hng nm trong ma l, dng sng ng Nai li mang hng triu ht t cc cnh ng Mai dng mnh mng ca huyn Ct Tin, trn thng lu, li theo dng sng ng Nai trn vo cc bu nc ca Vn quc gia Ct Tin nh Bu Chim, Bu C. Hin nay nhiu h cha nc nh h Tr An, h ng M - Ngi Sn... cng ang b cy Mai dng xm ln v gy nh hng n chc nng cung cp nc v phc v du lch ca cc h. Qua o Ngang (Qung Bnh) by gi ai ny trng thy nhng cy hoa ng sc khng phi bn a mc dy c. Thuc h c roi nga

hay h cc, th cy thch nghi v pht trin rt nhanh nh c di t ch ch lm cnh n ch bung ra mi trng hoang di lm vui mt l khch. Ri keo giu, loi cy khng gai mc thnh bi rm v c kh nng cnh tranh vi tt c cc loi khc. Nc ta hin c su trong s 14 loi ng vt c mi e da ln nh ln rng, chut rng, chut nht, co, kh ui di, cy mc cua. Vic bung li qun l v thng k sinh vt l nc ta, v th, cng l mi lo ca th gii. S xm nhp ca cc sinh vt l, nht l nhng loi mi xm nhp cn mc cha ln, nhng ang tim n nguy c pht trin gy nh hng trc tip cho sn xut nng nghip. V vy, cn c nhng gii php hu hiu hn ch, ngn cm vic nhp khu, nui, tin ti tiu dit chng. Bn cnh khuyn khch thun ha nui cc loi a phng v qun l cht ch cc loi nhp nui ti cc c s nui, khng nn th cc loi nhp ni cha nghin cu k c tnh sinh vt hc, cc tc ng n a dng sinh hc v ngh nui trng truyn thng nui cc ngun nc t nhin.

Bi 16 : Bin i kh hu him ha ln nht ca nhng nc ngho v lin h vi cc vng nng thn Vit Nam Bi c Tn 1. Bin i kh hu him ha ln nht ca nhng nc ngho i vi cc nc ang pht trin hin pht thi ra gn mt na lng kh carbon trn tan a cu. Ly th d nh Brasil, lng kh CO2 thi ra tnh trn u ngi dn cn cao hn c nc c. V mc thit hi ca hin tng kh hu m ln i vi nhng nc ngho, trong mt bn bo co a ra nm 2006 th nhit tri t tng thm 2C th s lm thit hi 1% tng sn phm thu nhp ca tan th gii. Ngn Hng Th Gii va a ra mt bo co mi nh gi bin i kh hu c th gy thit hi 4% tng thu nhp quc dn ca chu Phi v ring n , con s ny ln ti 5%. tnh c gi tr thit hi kinh t t hin tng bin i kh hu l rt kh, v ngi ta vn cha nm bt c c bao nhiu nhn t gp phn vo hin tng ny. Nhng ngi ta c th tnh c qua s lng nn nhn ca cc trn thin tai. Chng hn, t nm 1981 n 1985, trn th gii c khong 5 triu ngi cn c cu tr thin tai. Cn t nm 2001 n 2005, con s trn tng n 1,5 t ngi. Theo bo co th ngi ngho hin nhin l d b thit hi hn ngi giu. Ly mt v d trong trn bo Mitch tn ph Honduras vo nm 1998, cc gia nh ngho b mt 20% ti sn, trong khi ngi giu b thit hi c 3%. Kh hu tri t m ln cng lm trm trng thm tnh trng bnh dch nguy him vn v ang lan trn cc nc ngho. Theo nh gi ca T Chc Y T Th Gii, t nay n nm 2070, 60% dn s th gii s rt d b mc bnh dch do hin tng tri t nng dn ln. Kh hu tri t tng dn n tan bng v hu qu l lt li. Theo cc nh nghin cu th vn li ch yu l cc nc ngho b ngp lt nhiu nht. Trong khi ngn sch quc gia ca cc nc ny th hn hp khng cho php t bo v c mnh. Thi tit kh hu cn nh hng nghim trng n cc hat ng kinh t ch yu ca cc nc ang pht trin nh nng nghip hay du lch. Khng ch c lt li, chu trnh kh hu b o ln cn dn ti hn hn tht thng. Qu trnh tan bng cn lm cho d tr cc ngun nc b cn kit dn, dn n tnh trng khan him nc ngt. Nhng tc ng v mt thi tit do hin tng tri t nng ln s gy nh hng xu n sn xut nng nghip, trong khi dn s th gii ngy mt tng. Trong vng ba bn thp k ti, sn xut nng nghip th gii cn phi tng gp i mi nui sng dn s tan cu theo tng hin nay. Cc nc ang pht trin mun tham gia gim thiu tc ng ca hin tng tri t m ln th li vp phi chuyn ti chnh. Theo tnh ton ca Ngn Hng Th

Gii, duy tr kh hu tng mc 2C th cc nc ang pht trin cn phi c t 140 n 675 t la mi nm, trong khi hin nay, cc nc ngho ch c u t khang 8 t gp phn lm gim hin tng bin i kh hu m thi. Ngai ra cn mt bt ng na gia cc nc ngho v nc giu trn vn nh gi mc pht thi kh gy nhim v cc iu kin rng buc trong vic tr gip tin gim hoc thch ng vi vic bin i kh hu. M vn ny va qua ti hi ngh copenhaghen cha c cc nc thnh vin nht ch, c bit l cc nc pht trin. 2. Bin i kh hu him ha i vi cc vng nng thn Vit Nam S i lp gia an bnh v s tn ph, gia giu c v ngho i, gia cuc sng bnh thng v cuc sng b nh hng do bin i kh hu r rng n mc lm cho bt k ai cng khng khi git mnh khi ngh v mt vin cnh ti t c th din ra sm hn mc 100 nm na. Trn thc t, bin i kh hu ang l mi e da ln nht i vi ngi dn nng thn ngho ca Vit Nam. Tuy nhin, chng ta c th lm g? cc tnh vng chu th sng M Kng v cc tnh ven bin, bin i kh hu c th khng c cp hng ngy trong nhng cu chuyn trang trng nhng li l mt ni lo ln nng ln vai nhng ngi dn ngho. Cc bng chng v bin i kh hu Bn Tre v Qung Nam ni ln y khng ch l mi e da ln ti mi ma v i vi ngi dn m cn h m mt tng lai tn khc i vi ngi dn a phng v mi trng sng ca h. Mi nm, hng trm mt vung t b mt pha ca sng Ca L, x Tam Hi, huyn Ni Thnh, tnh Qung Nam. L sng dng cao cng vi thy triu mnh nh trc tip vo mi t ni ca sng lm ton b ngi lng phi di c, tn ph nh ca v khu rng da. ng s tng t, cn bo Durian bt ng i qua Bn Tre vo thng 12 nm 2006 ph hy hon ton hn 26 000 cn nh v lm tc mi hn 93 000 cn nh, khong 700 ngi b thit mng hoc b thng, tng thit hi kinh t ln ti 3182 t ng (tng ng vi 200 triu USD). Con bo ny li nhng m nh s hi ng bun trong tm tr ca nhng ngi dn a phng. Ngoi ra bin i kh hu cn gy ra cc vn khc nh l qut, hn hn nhng vng ni trong tnh Qung Nam, hin tng nc mn xm nhp v thiu nc sch trm trng tnh Bn Tre. Chnh ph Vit Nam giao cho B Ti nguyn v Mi trng (B TNMT) nhanh chng a ra cc thng tin chnh xc v quy m nh hng ca bin i kh hu Vit Nam. Tuy nhin, trc khi c c cc con s d tnh, nhiu nh hng tiu cc ca cc thm ha lin quan n kh hu cc vng duyn hi v chu th sng M Kng c th d on c nh s xm thc ngy cng tng ca nc mn vo cc ao nc ngt v cnh ng la, ngp lt v l qut ra trong sut ma ma, vn thot nc ca cc con sng v nc ma trong khi thiu ngun cung cp

nc sch, mt t canh tc v t , di c hng lot ca c dn vng ng bng ln vng cao, mt ma, ph hy h thng c s h tng v lm mt v ph hy h thng a dng sinh hc bao gm rng ngp mt, cc loi sinh vt bin v t trng. Cc hot ng nh ph rng v cc nh my thy in quy m ln trn sng M Kng s y nhanh v lm ti t hn tnh trng ny. Ngm nhn phong cnh bng phng tr ph mt mu xanh ti ng bng sng Cu Long, c th thy r bin i kh hu ang e da n cuc sng v ti sn ca hng triu ngi dn, buc h hoc phi di c n ni khc hoc phi thch ng cch sng v canh tc vi bin i kh hu. Gn y, cc kin a ra v cc gii php thch ng vi bin i kh hu cp a phng mi ch c gii hn mt s hot ng nh xy dng bin, sng, bo v v m rng rng ngp mt nhm gim bt nh hng ca bo, sng bin v ti trng rng cc vng t cao. tnh Qung Nam, ngi dn huyn Ni Thnh c thit k cho ngi nh ca h sng qua ma nc l. H d tr lng thc v nc trn tng hai gip h c th sng trong sut ma l v ngi nh ny c ca ra pha trn mi nh thot ra khn cp trong trng hp nc l dng cao. tnh Bn Tre, nng dn bo v cnh ng v cc tri nui tm bng cch p t xung quang cc cnh ng ngn nc mn xm thc. D ngi dn c kin thc chng chi vi l lt, bo hay i ph vi nhng dao ng ca thi tit trong sn xut nng nghip v thy sn th bin i kh hu vn c th to ra nhng tnh hung mi m cc bin php truyn thng ny s khng cn hiu qu na. V vy lm th no cc vng nng thn ngho ng qu Vit nam thot khi cuc sng lo s mi khi bo gi xy ra?

Bi 17: HNH NG NH CHO THAY I LN Bi c Tn Chng ta bit rng mi trng sng quanh ta ngy cng xu i, di nhng tc ng ca con ngi t hoc nhiu, ln hay nh, nhanh hay chm, chng ta hy hnh ng v mt mi trng xanh, sch, p, khng rc thi. Hin ti chng ta cn mt mi trng sch, vi nhiu ti nguyn thin nhin, a dng v sinh hc, vy c bao gi chng ta t ngh cc th h tng lai cng cn nhng iu kin sinh tn, pht trin nh chng ta? Khng ai trong chng ta khng ngh v iu , vy l hc sinh, sinh vin trng Cao ng Ti Nguyn v Mi Trng Min Trung hy bo v mi trng t nhng vic nh trong chnh cuc sng ca mnh, bng nhng hnh ng nh di y: 1. Gi gn cy xanh Cy xanh hp th kh carbon dioxide, ngn xi mn t v cung cp sinh thi cho mi sinh vt sng. Gi gn cy xanh bng cch: khng cht ph, b cnh cy xanh, thng xuyn trng mi, chm sc cy, gi gn khun vin nh trng lun xanh, sch, p; i vi gia nh nn chn nhng vt trang tr ni tht t cc cht liu thn thin vi sinh thi nh tre, na chng hn. ng qu chy theo mt, ng cao phong cch m hy tm nhng loi bn gh, t ng qun o, cc vt trang tr ni tht bn thn thin vi m