ปญหาเรอง ‘แมวยใส’ หรอการตงครรภในวยรน เปนสงทภาครฐใหความส�าคญมานาน ถงขนออกกฎหมายขนมาจดการปญหานโดยเฉพาะ และสภาพฒนตองท�ารายงานสรปสถานการณนเสนอตอทประชม ครม. เปนประจ�า มการจดท�าแผนยทธศาสตรเพอแกไขปญหานอยางตอเนอง เพราะการตงทองโดยไมพรอม มแนวโนมทจะสรางปญหาทางสงคมอนๆ ตอไป ทงดานสงคม เศรษฐกจ การศกษา ไปจนถงสาธารณสข

ในปจจบนปญหานเรมบรรเทาเบาบางลงไปแลว เมอ วยรนของไทยมความรความเขาใจในการปองกนไมใหเกดการตงครรภโดยไมพรอมมากขน แตในขณะเดยวกน กลบพบปญหาทไมคาดฝนบางอยางขนมาแทน โดยเฉพาะเรองของ ‘โรคตดตอทางเพศสมพนธ’ ทมแนวโนมสงขนเรอยๆ

เหตใดจงเปนเชนนน ทงทวธแกปญหาทง 2 เรอง ควรจะเปนวธเดยวกน

กลวทองมากกวาตดโรค (เมอโรคตดตอทางเพศในวยรนมแนวโนมสงขน)

432

ปญหาแมวยใสเคยเปนปญหาใหญทผเกยวของตองมารวมกนขบคด เพราะหลายครงไดสรางปญหาอนๆ ตามมา กระทงมการออก พ.ร.บ.การปองกนและการแกไขปญหาการตงครรภในวยรน พ.ศ.2559 เพอมาจดการปญหานโดยเฉพาะ ดวยการจดตง ‘คณะกรรมการปองกนและแกไขปญหาการตงครรภในวยรน’ ซงมนายกรฐมนตรเปนประธาน มรฐมนตรและปลดจากกระทรวงทเกยวของรวมเปนกรรมการ นอกจากนยงมการออกแผนยทธศาสตรการปองกนและแกไขปญหาการตงครรภในวยรนระดบชาต พ.ศ.2560-2569 ตามมา โดยตงเปาหมายลดจ�านวนแมวยใสลงจนเหลอไมถงครง ภายในป พ.ศ.2569

ในชวงเวลาหนง สถานการณแมวยใสถอวาหนกหนาสาหสมาก มเดกไทยอายต�ากวา 20 ป คลอดลกวนละ 355 คน โดยหนงในสามเกดจากการตงทองโดยไมตงใจ1

ผลจากการเปนแมวยใสจะท�าใหเจาตวเผชญอปสรรคทางการเรยน เจอปญหาดานหนาทการงาน ถกตตราทางสงคม รวมถงเผชญปญหาชวตสวนตว บางครงอาจเผชญปญหาสขภาพเพราะถกกดดนใหท�าแทง บางครงถกกดดนใหแตงงานเพอรกษาหนาของผเกยวของหรอเพอหลกเลยงกระบวนการทางศาล ขณะทรนลกกเผชญปญหาตางๆ ทงจากการเลยงดของพอแมทไมพรอม และอาจกลายเปนปญหาสงคมในเวลาตอมา2

หากดจากสถตการคลอดในวยร นช วงเวลาหลง สถานการณแมวยใสนาจะมาถงจดสงสดในป พ.ศ.2555 เมออตราคลอดของเดกไทยชวงอาย 10-14 ป พงแตะ 1.8 คนตอประชากรพนคน และเดกไทยชวงอาย 15-19 ป พงแตะ 53 คนตอประชากรพนคน หลงจากนนสถตทง 2 ชวงวยกลดลงอยางมนยส�าคญ โดยอตราคลอดของเดกไทยในชวงอาย 10-14 ป เหลอ 1.2 คนตอประชากรพนคน และชวงอาย 15-19 ป ลดลงเหลอ 35 คนจากประชากรพนคน เมอมาถงป พ.ศ.2561 หรอลดลงประมาณ 33% ทงสองชวงวย3

เมอสถานการณ ‘แมวยใส’ เรมคลคลาย

1 รายงาน ‘แมวยใส การตงครรภในวยรน’ จดท�าโดยส�านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต เมอป พ.ศ.25562 ‘การวเคราะหสถานการณการตงครรภในวยรนของประเทศไทย’ จดท�าโดย UNICEF เมอป พ.ศ.2558, สถาบนอนามยเจรญพนธ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข

3 กองระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

สถาบนอนามยเจรญพนธ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข

33

หลายฝายพยายามวเคราะหสาเหตของการทอตราการคลอดในวยรนลดลง และใหเหตผลทแตกตางกนออกไป บางวาเปนเพราะการใหความรของทงภาครฐและภาคเอกชนทท�ามาอยางตอเนอง ท�าใหวยร นมความร ความเขาใจเกยวกบเพศสมพนธมากขน บางกวาเกดจากการบงคบใชกฎหมายและยทธศาสตรตางๆ ทท�าใหหนวยงานราชการท�างานไปในทางเดยวกน หรอดวยเหตปจจยอนๆ ซงตองวเคราะหกนตอไป

แตในขณะทอตราการคลอดในวยรนลดลง สงทเพมขนกลบเปนการตดโรคทางเพศสมพนธ จาก 41.6 ตอประชากรแสนคนในป พ.ศ.2550 กลายมาเปน 169.2 คนตอประชากรแสนคนในป พ.ศ.2561 กลาวคอเพมขน ‘มากกวา 3 เทาตว’4

โดยเฉพาะ 5 โรคทมแนวโนมสงขนในกลมวยอาย ชวงอาย 15-24 ป ทงซฟลส หนองใน หนองในเทยม แผลรมออน และฝมะมวง โดยเฉพาะซฟลส และหนองใน

4 กองระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

แตจากสถต ถงวยรนจะมอตราการใชถงยางอนามยทสงขน ทวาการใชถงยางอนามย ‘อยางสม�าเสมอ’ ยงอยในอตราทต�า

และนอกเหนอจากโรคตดตอทางเพศสมพนธ 5 โรคยอดนยมทวยรนมแนวโนมจะเปนสงขน อกโรคทลมไมไดกคอการตดเชอ HIV ทจากสถต คนไทยในชวงอาย 15-24 ป ตดเชอเพมจาก 93 คนตอประชากรแสนคน มาเปน 161 คนตอประชากรแสนคน หรอเพมขนเกนกวา 70% ในชวงเวลา 5 ปเทานน

เพราะวยร นมเพศสมพนธโดยไมใสถงยางอนามยอยางเปนประจ�า ท�าใหตดโรค...แลวท�าไมวยรนทองนอยลง นคอค�าถามส�าคญ

ทองนอยลง แตตดโรคเพมขน

แมหนวยงานราชการจะมการแจกถงยางอนามยใหฟรมาหลายปแลว โดยสามารถไปขอรบไดทศนยบรการสขภาพ ศนยบรการสาธารณสข ทท�าการอาสาสมครสาธารณสข (อสม.) อนามย โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจ�าต�าบล (รพ.สต.) คลนกนรนาม โรงพยาบาลของรฐ ฯลฯ

วยรนตดโรคเพมขน

103.37127.08 143.4

161.18169.12

212.66

34

เกดจากเชอแบคทเรยท�าใหเกดอาการระคายเคอง แสบขดเวลาปสสาวะ และมหนองไหลออกจากทอปสสาวะ อาจจะท�าใหเกดการอกเสบในชองทอง หรอเปนหมนหากไมไดรบการรกษา

ท�าใหมอาการแสบปลายทอปสสาวะ ปสสาวะขดและมหนองไหล และมมกออกเลกนอยโดยเฉพาะในชวงเชา สวนผหญงอาจมอาการตกขาวผดปกต

12

3

รจก 5 โรคตดตอทางเพศสมพนธยอดฮตทวยรนไทยเปนกนมาก5

4

5

5 เวบไซต สสส. และ www.คยเรองเพศ.com

ท�าใหเกดแผลทอวยวะเพศ บวม และเจบ บางคนมตอมน�าเหลองทขาหนบหรอทชาวบานเรยกไขดนบวม หากไมรกษาหนองจะแตกออกจากตอมน�าเหลอง มกมหลายแผล ขอบแผลนมและไมเรยบ กนแผลสกปรกมหนอง มเลอดออกงาย เวลาสมผสเจบปวดมาก

มแผลทอวยวะเพศ ตอมน�าเหลองทขาหนบโต มหนองไหลออกมา นอกจากนยงมอาการทอปสสาวะอกเสบ และอาจมหนองและเลอดออกมาจากรทวาร เมอปวดเบงอจจาระ

เปนโรคอนตรายและเรอรง สามารถเปนตดตอยาวนานกวา 2 ป เรมแรกจะเปนกอนแขง แตไมเจบทบรเวณอวยวะเพศ หากไมรกษาจะกลายเปนระยะทสองทเรยกวา เขาขอหรอออกดอก ถาทงไวนานจะท�าใหเกดโรคในระบบอวยวะตางๆ ของรางกายหลายระบบ ทงซฟลสระบบหวใจและหลอดเลอด ซฟลสระบบประสาท ทส�าคญคอมารดาทเปนโรคซฟลสจะถายทอดเชอโรคสทารกในครรภได

ซฟลส (Syphilis)

หนองในเทยม (Chlamydia)

แผลรมออน (Chancroid)

ฝมะมวง (Lymphogranu-loma venereum – LGV)

หนองใน (Gonorrhea)

35

ใชยาคมได กไมจ�าเปนตองพงถงยางอนามย?

จากการศกษาขอความบนสอสงคมออนไลน ชวงระหวาง เดอนกรกฎาคมของ พ.ศ.2561-เดอนกรกฎาคม พ.ศ.2562 พบขอความเกยวกบการ ‘ไมใชถงยางอนามย’ รวมกนกวา 1.7 หมนขอความ

เหตผลหลกๆ ทวยรนไมใชถงยางอนามย อาท

1. แพง มการเปรยบเทยบวาแพงกวาคาขาว จะไปตงขายถกๆ ในโรงเรยนกถกคดคาน

2. ไมกลาซอถงยางอนามย โดยเฉพาะการซอจากรานสะดวกซอ เพราะเขนอายแคชเชยรหรอกลวถกแซวจากคนอนๆ

3. ใชยาคมแทนการซอถงยางอนามย ทงยาคมปกตหรอยาคมฉกเฉน

4. ใสแลวไมรสก เปนความเชอวาการใสถงยางอนามยจะ “ไมสนกเหมอนสด” “ไมมน”

5. ปกตกไมไดใสถงยางอนามยอยแลว

หรอกระทงการตดเชอ HIV ในปจจบนกมยา PEP หรอยา PeRP ทใชตานทานเชอไดอก

นอกจากน วยรนจ�านวนไมนอยยงมองวา การใชถงยางอนามยมวตถประสงคเพอปองกนการทองมากกวาจะปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธ ซงสวนใหญรกษาไดแมใชเวลานาน

ส�านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค

47.544.8

22.814.6

32.6

45

55.0 56.1 55.1

29.8

14.4

66.46060

53.158.5

69.261.5

70.6

50

60.452.9

36

ส�าหรบขอแตกตางของยาทง 2 ชนด ศนยวจยโรคเอดส สภากาชาดไทยใหขอมลวา

ยา PEP ยอมาจาก Post-Exposure Prophylaxis เปนยาปองกนการตดเชอ HIV ในกรณฉกเฉน ทตองรบประทานใหเรวทสดหลงสมผสความเสยงทจะตดเชอ HIV โดยจะตองเรมรบประทานภายใน 72 ชวโมงหลงมความเสยง และรบประทานตดตอกนนาน 28 วน

ผทจะกนยา PEP กคอ ผทมเพศสมพนธกบผทอาจจะมเชอ HIV โดยไมไดใชถงยางอนามย (หรอถงหลดหรอฉกขาด) ผทถกลวงละเมดทางเพศ และผทใชเขมฉดยารวมกบผอน

สวน ยา PrEP ยอมาจาก Pre-Exposure Prophylaxis คอยาทใชในการปองกนเชอ HIV กอนการสมผสโรค โดยการรบประทานยาวนละหนงเมดทกวน ผทจะกนยา PrEP มอาท ชายทมเพศสมพนธชาย ผทมเพศสมพนธกบผทมเชอ HIV ผทมคนอนหลายคน ผทท�างานบรการทางเพศ ผทมาขอรบบรการยา PEP อยเปนประจ�าโดยไมสามารถลดพฤตกรรมเสยงลงไดผ ทใชสารเสพตดชนดฉด ผ ทมโรคตดตอทางเพศสมพนธ ภายใน 6 เดอนทผานมา เปนตน

อยางไรกตาม ยาทง 2 ชนดมจดออนคอ ยา PEP ตองใชในกรณฉกเฉนและตองกนใหเรวทสด แตกมผลในการปองกนเชอ HIV เพยง 80% เทานน สวนยา PrEP แมจะปองกนเชอ HIV ไดเกอบ 100% แตไมสามารถปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธอนๆ ได จงตองใชรวมกบถงยางอนามย ทส�าคญคอตองมวนยในการกน คอรบประทานในชวงเวลาเดยวกนในทกๆ วน

จะเหนไดวา ทสดแลวกระทงสภากาชาดไทยกยงแนะน�าใหใชถงยางอนามย เพราะสามารถปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธไดถง 98% (นอกเหนอจากทปองกนการตงครรภไดอยแลว)

37

แมปญหาแมวยใสจะคลคลายไปในระดบหนง แตการใหความรแกวยรนเพอแกไขความเขาใจผดวาถงยางอนามยไมไดมไวเพอปองกนการตงครรภเทานน ยงรวมถงการปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธ โดยเฉพาะเชอ HIV อกดวย

จากรายงานผลการปฏบตงานการพฒนาแผนกลยทธถงยางอนามยรอบดาน เผยแพรเมอป พ.ศ.2558 ระบวา ประเทศไทยประสบความส�าเรจในการสงเสรมการใชถงยางอนามยในบรบทการขายบรการทางเพศ แตกลบไมประสบความส�าเรจในกลมประชากรอนๆ โดยวเคราะหสาเหตทยงไมประสบความส�าเรจไววา

• ดานนโยบายและการจดการ

พบวา ยงขาดกลไกระดบชาตทมาจากทกภาคสวนเพอก�าหนดทศทาง วางแผนการท�างานเชอมโยงกบทกภาคสวนทไมจ�ากดเฉพาะแวดวงสาธารณสข โดยเฉพาะทองถนใหมบทบาทชวยสนบสนนและเปนเจาของมากขน

• ดานอปสงคหรอความตองการ

พบวา การใชถงยางในประชากรทวไปมอตราต�า โดยเฉพาะกบคทไมใชพนกงานบรการทางเพศ ชองวางดงกลาวอาจเกดจากการขาดความร การมทศนคตเชงลบตอถงยางอนามย การขาดความตระหนกถงความส�าคญ รวมถงอปสรรคตอการเขาถง เชน ความเชอ ความพงพอใจ ขนาดของถงยางทไมเหมาะสม เปนตน

• ดานอปทานหรอการสนบสนน จดหาและการกระจาย

พบวา ยงมอปสรรคในความพยายามสนบสนนถงยางผานชองทางอนๆ เพอใหประชาชนสามารถเขาถงถงยางอนามยไดงายในราคาไมแพง ยงขาดการคาดประมาณความตองการใชจรงของประชากรเพอปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธและการคมก�าเนด การจดหาและการกระจายถงยางอนามยยงมความทบซอนระหวางผใหการสนบสนนหลกๆ

• ดานสภาพแวดลอมทเออตอการใชถงยางอนามย

พบวา สงคมยงมอคตเชงลบตอถงยางอนามย ยงขาดกลวธดงชมชน สงคมเขามามสวนรวมอยางตอเนองและจรงจง

ขอเสนอในการแกไขปญหาเชงโครงสราง อาท ผลกดนใหมกลไกททกภาคสวน ไมใชแคแวดวงสาธารณสขเขามารวมกนแกไขปญหา ลดอคต เปลยนภาพลกษณถงยางอนามยใหเปนอปกรณสขอนามยทสงเสรมสขภาวะทางเพศ สงเสรมการเขาถงถงยางอนามย ถงยางอนามยสตร และสารหลอลนอยางทวถง โดยเฉพาะถงยางอนามยฟรใหกบพนกงานบรการทางเพศ ชายรกชาย วยรนและเยาวชน และผดอยโอกาสอนๆ พฒนากลไกและระบบจดการและบรการถงยางอนามยทมคณภาพ ดงภาคเอกชนและภาคประชาสงคมเขามามสวนรวมใหมากขน ฯลฯ

ยอนรอยการผลกดนใหใชถงยางฯ

38

มงานวจยหลายชนทชวา โครงการ ‘ยดอกพกถง’ ทภาครฐโหมประโคมโฆษณาผานสอตางๆ ตงแตป พ.ศ.2550 มผลตอการเปลยนทศนคตของคนไทยสงคมไทย ท�าใหคนยอมรบว าการมเพศสมพนธเปนเรองปกตมากขน

กระทงบรษทขายถงยางอนามยกยงบอกวา โครงการนท�าใหตลาดขายถงยางอนามย “บมมากๆ” จนปจจบนมถงยางอนามยขายในเมองไทยมากกวา 30 แบรนด กระทงมาเรมชะลอตวลงในป พ.ศ.2559 เมอคนเปลยนไปปองกนการตงครรภดวยวธอนแทนการใชถงยางอนามย โดยเฉพาะการกนยาคมก�าเนด

โครงการน รฐบาลไดรบทนจากกองทนโลก สหประชาชาต (UN) เพอปองกนการระบาดของโรคเอดส จากการมเพศสมพนธแบบไมปองกน

6 เวบไซตกระทรวงสาธารณสข, ค�าใหสมภาษณของกณห กลอฐภญญา ผจดการฝายการตลาด บรษท ไทยนปปอนรบ

เบอรอนดสตร จ�ากด (มหาชน) ผจ�าหนายถงยางอนามยแบรนด ONETOUCH และ PLAYBOY และบทความ ‘ยดอกพกถง

ยทธวธตานเอดส: อกกาวของการเปลยนแปลงวฒนธรรมทางเพศ’ โดย จรยาวฒน โลหะพนตระกล

ยอนโครงการ ‘ยดอกพกถง’ แคมเปญรณรงคทเปลยนทศนคตของคนไทย6

39

หวใจส�าคญของการรณรงคแกไขปญหาทงโรคตดตอทางเพศสมพนธและการปองกนตงครรภกอนวยอนควร มเพยงเรองเดยวเทานน นนคอการรณรงค ใหใชถงยางอนามยทกครงทมเพศสมพนธ ซงมวธปฏบตอยหลายระดบ

ระดบปจเจก

- ทองใหขนใจ No Condom No Sex

การใชถงยางอนามยชวยลดความเสยงตอโรคตดตอทางเพศไดถง 98% จงควรใชทกครงของการมเพศสมพนธ หนม ๆ สาว ๆ จงควรพกถงยางอนามยตดตวเผอฉกเฉน เพราะถอเปน ‘อปกรณสขอนามย’ ทดเชนกน

- กนยา ยา PrEP, PEP +ใชถงยางอนามยทกครง ชวรสด

การกนยา ยา PrEP หรอ PEP เปนเพยงการปองกนกอนและหลงสมผสเชอ HIV แตไมไดปองกนโรคตดตอทางเพศ-สมพนธอน และการตงครรภได ดงนนการกนยาควบคกบการใชถงยางอนามยทกครงจะปลอดภยทสด ระดบนโยบาย

- สนบสนนใหเยาวชนใชถงยางทกครงของการมเพศสมพนธ

เปนยทธศาสตรทภาครฐอยาง สสส. และกรมควบคมโรค เหนรวมกนวาในป พ.ศ.2563 จะพยายามท�าใหคนไทย 90% เขาถงถงยางอนามย โดยการสงเสรมใหเกดความตระหนกของการปองกนตนเอง และการสงเสรมสงแวดลอมใหเออตอการเขาถงถงยางอนามย

- จดการเรยนรเพศวถศกษาในสถานศกษาทกระดบ

ดวยการพฒนาระบบและเครองมอทช วยในการพฒนาคร โดยรวมกบมลนธแพธทเฮลทและกระทรวงศกษาธการ รวมถงก�าลงพฒนารปแบบและเครองมอในการเสรมทกษะพอแมในสถานประกอบการ เพอใหมทกษะการสอสารเชงบวก และพดคยเรองเพศกบลกหลานวยรนได7 นตยสาร SOOK ฉบบท 15

วธดแลถงยางใหถกตอง

- ถงยางอนามยกมวนหมดอาย ไมเกน 5 ป นบจากวนทผลต

- ไมควรเกบในทรอนเกนไป เชน ในรถยนต เพราะจะท�าใหเสอมสภาพเรวขน

- การสวมถงยางอนามย 2 ชน เพอหวงเพมประสทธภาพในการปองกน แตทจรงแลวยงท�าใหฝดและเสยดสกน เสยงท�าใหถงยางแตกได

หาก ‘อาย’ ทจะซอถงยาง ยงมชองทางออนไลนทงายตอการเขาถง “มไวใช ดกวาจะใชแลวไมม”

ทางออกและทางปองกน มเพศสมพนธใหใชถงยางฯ7

40

- เดนหนาเปลยนฐานคดในสงคมไทย ใหมมมมองเชงบวกตอเรองเพศ

โดยรวมกบกระทรวงสาธารณสขและหนวยงานทเกยวของกบการสอสารรณรงคเพอปรบมมมองเชงบวกตอเรองเพศ ซงเปนพนฐานส�าคญในการปองกนและแกไขปญหาการตงครรภในวยรนไดอยางยงยน

สงคมไทยเคยประสบความส�าเรจในเปลยนทศนคตในการใชถงยางอนามยมาแลว ถาตองพยายามกนตอไปใหวยรนใชถงยางอนามยใหบอยขนและถขน เพอปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธดวย ไมใชแคปองกนการตงครรภไมพรอมเพยงอยางเดยว กไมนาจะเปนโจทยทยากเกนไปนก

ทงหมดเรมตนได ทงจากภาครฐ ผมหนาทเกยวของ และจากตววยรนเอง

41