Kompleksiteti dhe Sistemi I Tranzicionit ne Kosove

◦ Bazuar ne rrethinen ekonomike, rajonale dhe nderkombetare sistemi I ri ekonomik ne Kosove duhet te mbeshtetet ne:

Privatizim dhe ndermarresiLiberalizim ekonomikRregullim ekonomik sipas konceptit te ekonomise se

hapur dhe te tregutParimeve te shtetit ligjor Drejtesi sociale dheNe trendet e globalizimit te ekonomise

Sistemi Ekonomik dhe Tranzicioni ne Kosove

Kosova duhet te orientohet ne:

Ndertimin e ekonomise se hapur ndaj tregut europian dhe boteror

Politike te matur rregullative dhe

liberalizim ekonomik Strategjite funksionale:

Nevojitet strategji e transformimit te prones shoqerore ne ate private

Zhvillimi I ndermarresise si filozofi zhvillimore

Krijimi I ambientit per integrimin e ekonomise ne rajon

Stimulimin e bashkepunimit ekonomik dhe

Nxitjen e investimeve te perbashketa me partneret e jashtem

Ndertimi I tregut integral

Tregu I mallrave dhe sherbimeve, tregu I punes dhe financiar

Hapat e procesit te Tranzicionit ne Kosove

◦ Duhet te perqendrohet ne:

Pra, kemi te bejme me ndryshim ne sistemin politik, ekonomik dhe ate arsimor

Roli I shtetit ne procesin e tranzicionit

Rregullimin bashkekohor makroekonomik, permes politikave zhvillimore

Stabilizimi I valutes nacionaleKursi devizorRregullimi I marrdhenieve ekonomike me boten e jashtmePolitika regjionaleAgrareEkologjike dhe financat publikeFunksionin e sociale

◦ Kushtet ne te cilat zhvillohet tranzicioni ne Kosove ka te beje me:1. Situaten politike: pushteti i instaluar okupues dhe lëvizja e

degëzuar dhe e masovizuar për liri2. Strukturën ekonomike të pavolitshme,

me ndërmarrje shtetërore të okupuara, ruinim dhe prapambetje teknologjike, dhe dëmtim të infrastrukturës ekonomike që përmblidhen me një

veprim tipik kolonial;

3. Nivelin e zhvillimit dhe problemet e theksuara sociale Iniciativën private relativisht të zhvilluar, por që, nën presion të

rrethinës në të cilën vepron, përjeton krizë konceptore dhe stagnim në zhvillimin e saj

4. Diasporën mjaft të madhe dhe me peshë ekonomike e socio-demografike;

5. Nevojën e theksuar për asistencë teknike

Specifikat e Tranzicionit ne Kosove

Me levizjen per liri dhe demokraciMe iniciativen relativisht te zhvilluar privateMe disa transformime ne procesin e arsimitMe ndryshime ne mediaMe aktivizimin e nje numri organizmash qeveritar

dhe jo qeveritar

Si ka filluar Tranzicioni ne Kosove?

◦ Struktura e pavolitshme ekonomike Shprehet me pjesemarrje te vogel te NVM Prapambetja teknologjike si pasoje e nderprerjes se ciklit te

investimeve Amortizimi tejkalon investimet ne fondet fikse te sektorit

shoqeror qe nga viti 1990 e ketej

◦ Niveli I zhvillimit dhe problemet sociale Shprehen me aktivizim te vogel ekonomik te popullsise Nje pjese e fuqise punetore qe do goditej nga nje teprice

teknologjike tashme eshte e papune Ne vend te punetoreve te larguar per shkak te perkatesise

nacionale jane punesuar te tjere pa kritere ekonomike Se kendejmi procesi I ristrukturimit percillet me nevojen per

asistence sociale dhe hapjen e vendeve te punes Sidomos ne sektorin privat (NVM)

Fushat e ngecjes se Tranzicionit

◦ Ne Kosove eshte formuar komuniteti I biznesit privat per mbeshtetje te tranzicionit

◦ Ky organizem eshte fokusuar ne Promocionin e NVM-ve

Fondet garantuese dhe investive –lokale dhe qendrore Rrjetet e institucioneve te edukimit per biznes

◦ Qeshtje tjeter eshte se Se paku 20% e popullsise se Kosoves gjendet ne

Europe dhe SHBA Kapitali I kesaj pjese mund te angazhohet ne forma te

ndryshme duke krijuar ura nderlidhese bashkepunimi

C’fare eshte ndermarr ne sektorin privat

◦ Permbajne Aktivitetet Kohen/etapat dhe Resurset e nevojshme

◦ Qeverisja bene te mundur arritjen e qellimeve te projekteve

◦ Harmonizon kohen e zhvillimit te projekteve ◦ Ekonomizimin e shpenzimeve te tranzicionit

Implementues duhet te jete Qeveria dhe institucione tjera ligjitime

Hartues duhet te jene eksperte te jashtem dhe te brendshem me involvimin e asistentces teknike

Qeverisja e Projekteve te Tranzicionit

◦ Perfshijne: Projektin e sistemit te ri ekonomik Projektin e rimekembjes ekonomike Projektin e privatizimit dhe transformimit pronesor Projektin e inkuadrimit ne integrimet rajonale dhe me

gjere Projektin e inxhineringut social Projektin e asistences

Projektet e Tranzicionit

◦ Jape zgjdhjet institucionale per sistemin e pavarur ekonomik

◦ Krijon mekanizmat per rregullimin makroekonomik ne kushtet e tregut integral

◦ Sigurimi I prones dhe mbrojtja e saj ◦ Tregu dhe konkurrenca e tregut te brendshem dhe

te jashtem◦ Si nensisteme mund te llogarisim:

Tregu integral Sistemi monetaro – kreditor dhe I bankave Sistemi buxhetor , fiskal dhe sistemi I liberalizuar I

marrdhenieve ekonomike me boten e jastme

(1) Projekti i sistemit të ri ekonomik

◦ Privatizimi fillon nga fakti se Te ardhurat e shtetit jane me te medha nga tatimet qe paguajne

ndermarrjet private Se sa profiti qe realizon nga ndermarrjet shteterore Zhvillimi I privatizimit duhet te jete transparent me te cilat

evitohen : Keqeperdorimet Shitja e pasurise nen cmimmin e tregut dhe korrupcioni

Vleresimi ex post I efekteve- duke nxjerre pervoja per proces te metutjeshem

Duke bere shitje publike dhe provokimin e sa me shume bleresve (zgjedhja e ofruesit me te mire)

◦ Projekti I privatizimit perfshine gjithashtu: Etapat e privatizimit Strategjine e privatizimit te sektoreve te caktuar Metodat dhe modelet e vleresimit dhe Metoden e vleresimit te pasurise

(2) Projekti i privatizimit dhe transformimit të pronës

◦ Ka per qellim te siguroje mbeshtetjen materiale dhe institucionale te reformes

◦ Krijimin e tregut te punes ◦ Reformen e sistemit te sigurimeve sociale dhe

shendetesore◦ Sistemin e sigurimit personal ◦ Asistence sociale per te rrezikuarit

(3) Projekti i inxhinieringut social

◦ Perfshine sainimin e demeve nga gjendja e shkaktuar pas vitit 1990

◦ Ristrukturimi I aktiviteteve te ekonomise ekzistuese ◦ Zhvillimi I iniciatives private (NVM)

◦ Politika makroekonomike – duke pershtatur strukturat ekonomike sistemit dhe kerkesat e tregut te jashtem Kjo politike stimulon aktivitetin e sektoreve qe

perballojne konkurrencen e jashtme Ky si kusht per rritjen e eksportit per tejkalimin e

problemeve te bilancit te tregut

(4) Projekti i rimëkëmbjes së aktiviteteve ekonomike

◦ Nenkupton modelin e ekonomise se hapur◦ Krijon mundesi per zhvillimin e marrdhenieve me

boten e jshtme ◦ Inkuadrimin ne asociacione te ndryshme te

integrimeve rajonale, europiane dhe me gjere◦ Ky integrim eshte kusht per perballimin e

problemeve te periudhes se tranzicionit

(5) Projekti i përfshirjes së ekonomisë së Kosovës në integrimet ekonomike

◦ Bene identifikimin e nevojave dhe dhe sektoret ku mund te perfshihet asistenca Ajo mund te jete:

tekniko- financiare dhe organizative Per institucione dhe prjekte te fondacioneve nderkombetare Prioritetet e asistences ne fazen e tranzicionit jane:

Aftësimi i një fondi kuadrash të cilët do të punojnë në institucionet e sistemit ekonomik;

Asistenca për konceptimin, zhvillimin dhe implementimin e Projekteve të tranzicionit;

Asistenca për zhvillimin e rrjetës mbështetëse të NVM; Asistenca për bashkëpunimin me institucionet financiare

ndërkombëtare; Asistenca për ristrukturimin dhe zhvillimin e sistemit të edukimit; Asistenca në krijimin e kuadrit ligjor të domosdoshëm për

sistemin e ri ekonomik;

(6) Projekti i asistencës teknike

Rimëkëmbja e aktivitetit ekonomik dhe eliminimi i vatrave të recesionit

Konsolidimi dhe ekuilibri ekonomik në kushtet e tranzicionit

Krijimi dhe stabilizimi i barazpeshës ekonomike në mes të efikasitetit dhe zhvillimit social

Stabiliteti monetar, buxhetor, fiskal

Konsolidimi dhe ekuilibri i bilancit tregtar, të pagesave dhe servisimi i borxheve

Krijimi i ekuilibrit zhvillimor dhe ekologjik.

RREGULLIMI MAKROEKO-NOMIK NË FAZËN E TRANZICIONIT

◦ Konkurrenca e tregut te jashtme dhe te brendshem bene presion ne ristrukturimin e ekonomise Konkurrenca ne tregun e brendshme nxitet permes

rregullimit te: Monopoleve natyrore Prones publike Fenomienit te bankrotit Kufizimeve buxhetore dhe financiare

Konkurrenxa e jashtme sigurohet permes: Liberalizimit te sistemit dhe politikes se marrdhenieve

me boten e jashtme

Politika e konkurrences

◦ Liberalizimi I brendshem Krijon kornizat e detyrimit ekonomik Duke ngritur poziten konkurruese te subjekteve

permes faktoreve te tregut Krijimi I konkurrences nxitet edhe me aplikimin e

mekanizmave Monetar, fiskal, buxhetor, financiar dhe doganor

Ne kete faze duhet te sigurohet mbeshtetje e shoqerise

Sidomos reduktimin e pakenqesive te punetoreve

Politika e Libelarizimit

◦ Përbën boshtin kryesor për krijimin e stabilitetit makroekonomik ◦ Nëpërmjet agregatëve monetar dhe mekanizmave tjerë

ruhet stabiliteti valutor dhe sigurohet zbatimi i një politike të zhvillimit ofensiv në Kosovës

◦ Kjo politikë mbeshtetet dhe zbatohet në kushtet: e konsolidimit të bilancit të tregtar të bilancit të pagesave dhe të servisimit të borxheve të jashtme

◦ Banka Qendrore ushtron ndikim rigoroz sidomos në segmentin e e sasisë së parasë në qarkullim duhet të ruhet ekuilibri në tregun e parasë

◦ Disiplina financiare rigoroze dhe konkurrenca nga jashtë sigurojnë një stabilitet monetar Ky sistem duhet të jetë kompatibil me sistemin fiskal Zbatimi i politikes së kursit real dhe rezervës devizore, duhet të

shprehet me ruajtjen e konvertibilitetit valutor

Politika monetare dhe kreditore

◦ Politika buxhetore dhe fiskale paraqesin mekanizma të rëndesishëm

◦ Përcaktohet piramida e përgjegjësive dhe e kompetencave në qeverisjen e rrjedhave financiare në ekonomi

◦ Gjatë zbatimit të menaxhmentit buxhetor kujdes të veçantë duhet kushtuar eleminimit të ndikimeve inflatore siç janë: financimi deficitar dhe problemi i deficiteve buxhetore

◦ Politika buxhetore duhet të harmonizohet me politikën fiskale

Politika buxhetore dhe fiskale

◦ duhet të jetë shprehje e një shkalle të konsideruar e sistemit të liberalizimeve Ekonomia duhet ta sanksionojë orientimin e përhershëm

për hapje ndaj ndikimeve të tregut botëror Vetëm në hapje ndaj ndikimeve teknologjike dhe

shkencore◦ sistemi i ri ekonomik, institucionet dhe politika

makroekonomike ◦ zhvillimin e ardhshëm duhet ta mbeshtesin ne

vendosjen e një partneriteti me strukturë integruese në rajon dhe në botë

◦ Me infrastrukturë të re ligjore mund të nxiten transferet teknologjike dhe kapitale në forma të ndryshme në ekonomi

Sistemi i marrëdhënieve me botën e jashtme

◦ Ka rëndësi në vendosjen e ekuilibrit ekonomik në kushtet e zbatimit të reformave të tranzicionit Në fazën e parë duhet të eliminohet roli arbitrar i shtetit në rregullimin e

çmimeve dhe të eliminohen disparitetet ekzistuese Shkalla e liberalizimit të çmimeve duhet të trajtohet në kontekst të

liberalizimit të: pagesave me botën e jashtme, të këmbimit me botën e jashtme dhe të kursit devizor

Në parim duhet të funksionojë formimi i lirë i çmimeve përveç te monopolet natyrore dhe te veprimtaritë publike

Duhet të shoqërohen edhe me mekanizma te subvencioneve sidomos në: bujqësi, me fortësimin e funksioneve të rezervave të mallrave, regresimin e produkteve strategjike

Duhet të bëhet pengimi i konkurrencës jolojale dhe spekulimeve në treg.

Politika e çmimeve

◦ Gjatë zbatimit të fazës iniciale të tranzicionit, duhet të përfshihet: mbrojtja e tërë popullsisë, e sidomos e asaj pjese e cila do të

mbetet jashtë vendeve të punës

Për zbatimin e kësaj politike është e nevojshme që të ndërmirren këto aktivitete: Hartimi i programit social në nivel Kombëtar, Politika sociale të ketë karakter aktiv, të sigurojë parakushte për

punësim të ri, Sigurimi i mjeteve për rikualifikimin e të papunëve, Bartja e politikës dhe funksioneve sociale nga ndërmarrjet në

kompetencat e shtetit, Shteti të krijojë kërkesën e re për punësim në ndërmarrjet e

vogla dhe në punët publike, Krijimi i parakushteve për fillimin e biznesit të vogël.

Politika sociale

  Faza I Faza II

Politika makroekonomike

Mëkëmbja eko-nomike, stabilizimi, ekuilibri monetar, buxhetor dhe social

Efikasiteti, stabilizimi afatgjatë, rritja e pandër-prerë

Politika monetaro kreditore

Pavarësia e Bankës Qendrore, kontrolli i agregatëve në të gjitha nivelet, kamata reale

Konsolidimi dhe sta-bilizimi i agregatëve, partneriteti me instucionet financiare ndërkombëtare, konvertibiliteti i valutës.

Koncepti I Rregullimit Makroekonomik ne fazen e Tranzicionit

Politika buxhetore

Eliminimi i deficiteve, kontrolli i konsmit, ndikimi antiinflator

Menaxhimi efikas i ekuilibrit, përshtatje me politikën fiskale, likuiditeti i brendshëm.

Politika fiskale

Reforma fiskale, efikasiteti në realizimin e të hyrave publike, zgjerimi i bazës fiskale, ulja e normave

Kufizime rigoroze në financimin e shpenzimeve, harmonizimin me strukturën fiskale të OECD, TVSH

Koncepti I Rregullimit Makroekonomik ne fazen e Tranzicionit

Politika e nxitjes së eksportit

Ulja e kufizimeve Kuantitative, servisimi i borxheve, nxitja e eksportit me stimuj monetar, fiskal, format e larta të bashkëpunimit.

Liberalizimi, kalimi nga subvencionet monetare në nxitës zhvillimor, ekuilibri i bilancit tregtar dhe i pagesave.

Politika investuese dhe ristrukturimet

Krijimin e konkurrencës, ristru-kturimi qeverisës, financiar, prodhues.

Përballimi i konkurrurencës së jashtme, ndërprerja e subvencioneve.

Koncepti I Rregullimit Makroekonomik ne fazen e Tranzicionit

Politika e çmimeve

Redukuktimin e dispariteteve, liberalizimi, përveç në monopol natyror, shërbime publike.

Harmonizimi i liberalizimit të çmimeve të importit, të kursit devizor.

Politika sociale

Programet e emergjencës

Transformimi i emergjencës në programe për punësim të ri, rikualifikimet.

Koncepti I Rregullimit Makroekonomik ne fazen e Tranzicionit