114

2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

  • Upload
    others

  • View
    9

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s
Page 2: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s
Page 3: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

2019

N/PB/2019-20/3,000

M/S. SOHAIL ENTERPRISES,THANE

Page 4: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s
Page 5: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s
Page 6: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

AÝee_ dpV¡$ k|Qh¡gu i¥nrZL$ âq¾$ep AÝee_ r_ó`rÑ

v$f¡L$ rhÛp\}Ap¡_¡ (rcÞ_ ê$`\u knd bpmL$p¡ krls)

ìe[¼sNs, kpd|rlL$ fus¡ L$pe® L$fhp_p¡ Ahkf A_¡ âp¡Ðkpl_

dm¡ s¡ dpV¡$ -

� `p¡sp_u cpjpdp„ hpQhp_u s\p> QQp® L$fhp_u sL$

lp¡e.

� D`ep¡Ndp„ g¡hpsu cpjp_u rhriô$sp rhi¡ QQp®

L$fhp_u sL$ lp¡e.

� kq¾$e A_¡ ÅN©s b_phsu fQ_pAp¡, hs®dp_`Ó,

`rÓL$pAp¡, qaëd, ×íe-îpìe kpdN°u_¡ Å¡hp_u,

kp„cmhp_u, hp„Qhp_u, gMhp_u A_¡ QQp® L$fhp_u

sL$ lp¡e.

� kd|ldp„ L$pe® L$fhp_u A_¡ A¡L$buÅ_p L$pep£ rhi¡ QQp®

L$fhp_u, ds Ap`hp-g¡hp_u, âñ L$fhp_u õhs„Ósp

lp¡e.

� NyS>fpsu_u kp\¡-kp\¡ `p¡sp_u cpjp_u kpdN°u

hp„Qhp-gMhp_u kyrh^p (b°¡Cg/kp„L¡$rsL$ ê$`dp„

`Z) A_¡ s¡ rhi¡ hpsQus L$fhp_u õhs„Ósp lp¡e.

� `p¡sp_p ̀ qfkf, kde A_¡ kdpS> k„b„r^s fQ_pAp¡_¡

hp„Qhp_u A_¡ s¡_p rhi¡ QQp® L$fhp_u sL$ lp¡e.

� `p¡sp_u cpjp ×Y$ L$fsp„ L$fsp„ g¡M_ k„b„^u âh©rÑAp¡_y„

Apep¡S>_ \pe, S>¡dL¡$ - iåv$ fds.

� NyS>fpsu cpjpdp„ k„v$c® A_ykpf cpjp rhïg¡jZ

(ìepL$fZ, hp¼e k„fQ_p, rhfpdrQŒp¡ hN¡f¡) L$fhp_u

sL$ lp¡e.

� L$ë`_pi[¼s A_¡ kS>®_pÐdL$sp_¡ rhL$rks L$f_pfu

âh©rÑAp¡, S>¡dL¡$ - Arc_e, _pV$L$, L$rhsp, `W$_,

kS>®_pÐdL$ g¡M_, rhrh^ rhjep¡ `f k„hpv$ hN¡f¡_y„

Apep¡S>_ \pe A_¡ s¡d_u s¥epfu k„b„r^s g¡rMs

kprlÐe (õ¾$uàV$) A_¡ Al¡hpg g¡M__u sL$ lp¡e.

� kprlÐe A_¡ kprl[ÐeL$ sÒhp¡_u kdS|>su h^pfhp_u

sL$ lp¡e.

rhÛp\} -

06.05.01 rhrh^ âL$pf_p AhpS> (S>¡dL¡$ - hfkpv$,

lhp, f¡g, bk, a¡qfep¡ hN¡f¡) kp„cmhp_p¡

A_ych, L$p¡C hõsy_p õhpv$_p¡ A_ych

`p¡sp_u fus¡ dp¥rML$/kp„L¡$rsL$ cpjpdp„ fS|>

L$f¡ R>¡.

06.05.02 kp„cm¡gu, Å¡e¡gu hpsp¡ (S>¡dL¡$ - õ\pr_L$

kpdprS>L$ OV$_pAp¡, L$pe®¾$dp¡ A_¡ âh©rÑAp¡

rhi¡ rh$_p k„L$p¡Q hps L$f¡ R>¡ A_¡ âñ `|R>¡

R>¡.

06.05.03 Å¡e¡gu, kp„cm¡gu fQ_pAp¡/OV$_pAp¡,

dyØpAp¡ rhi¡_u hpsQus_¡ `p¡sp_u fus¡

ApNm h^pf¡ R>¡. S>¡dL¡$ - L$p¡C hpsp®_¡ ApNm

h^pfhu.

06.05.04 f¡qX$ep¡, V$u.hu., hs®dp_`Óp¡, IV$f_¡V$ `f

Å¡e¡gp/ kp„cm¡gp kdpQpfp¡_¡ `p¡sp_p

iåv$p¡dp„ L$l¡ R>¡.

06.05.05 rhrh^ âk„N/k„v$c®dp„ L$l¡hpsu buÅ_u

hpsp¡_¡ `p¡sp_u fus¡ L$l¡ R>¡, S>¡dL¡$ - Ap„M¡

Å¡C _ iL$sp kp\u_p¡ epÓp - A_ych.

06.05.06 `p¡sp_p `qfkfdp„_p gp¡L$L$\p, gp¡L$Nusp¡ rhi¡

dprlsu d¡mhu s¡_p rhi¡ QQp® L$f¡ R>¡.

06.05.07 `p¡sp_p\u AgN cpjp, Mp¡fpL$, `p¡ipL$

fl¡W$pZ k„b„^u rhrh^spAp¡ rhi¡ hpsQus

L$f¡ R>¡.

06.05.08 L$p¡C ̀ pW$é`yõsL$_¡ D`gL$ ×rô$A¡ hp„Qu_¡ s¡_p

rhje hõsy_y„ A_ydp_ L$f¡ R>¡.

06.05.09 L$p¡C `pW$é`yõsL$_¡ TuZhV$\u s`pku s¡dp„

L$p¡C rhi¡j dyØp¡ ip¡^¡ R>¡, A_ydp_ L$f¡ R>¡,

A\®OV$_ L$f¡ R>¡.

^p¡fZ R>Ìz„$ - NyS>fpsu AÝee_ r_ó`rÑ

Page 7: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

AÝee_ dpV¡$ k|Qh¡gu i¥nrZL$ âq¾$ep AÝee_ r_ó`rÑ

� iåv$L$p¡i_p¡ âep¡N L$fhp dpV¡$ âp¡Ðkpl_ s\p kygc

`qfkf lp¡e.

� kp„õL©$rsL$ dlÒh ^fphsp âk„Np¡A¡ âk„Np¡rQs

gp¡L$Nusp¡_p¡ k„N°l L$fhp_u, s¡_u Nusde fS|>Aps

L$fhp_u sL$ lp¡e.

06.05.10 NyS>fpsu cpjp_u rhrh^ âL$pf_u (hs®dp_`Ó,

`rÓL$p, hpsp®, dprlsu â^p_ kpdN°u, HV$f_¡V$

`f âL$pris \su kpdN°u hN¡f¡) kdÆ_¡ hp„Q¡

R>¡ A_¡ s¡_p rhi¡ `p¡sp_u `k„v, $_p`k„v$, ds,

qV$à`Zu Ap`¡ R>¡.

06.05.11 cpjp_u rhriô$sp `f Ýep_ Ap`u_¡ s¡_u âi„kp

L$f¡ R>¡ S>¡dL¡$ - L$rhspdp„ ge, âpk, R>„v$ s\p

hpsp®, r_b„^dp„ ê$qY$âep¡N, L$l¡hsp¡ hN¡f¡.

06.05.12 rhrh^ rhjep¡ `f gM¡gu kprl[ÐeL$ kpdN°u_¡

ep¡Áe Apfp¡l-Ahfp¡l A_¡ ep¡Áe Nrs kp\¡ hp„Q¡

R>¡.

06.05.13 NyS>fpsu cpjp_u rhrh^ âL$pf_u fQ_pAp¡ hp„Q¡ R>¡.

06.05.14 _hp iåv$p¡ âÐe¡ rS>opkp ìe¼s L$f¡ R>¡ A_¡ s¡d_p

A\® ip¡̂ hp dpV¡$ iåv$L$p¡i_p¡ D`ep¡N L$f¡ R>¡.

06.05.15 rhrh^ L$mpAp¡ S>¡dL¡$ - lõsL$mp, hpõsyL$mp,

L©$rjL$mp, _©ÐeL$mp hN¡f¡ k„b„r^s kpdN°udp„

h`fpsu cpjp âÐe¡ rS>opkp ìe¼s L$fu s¡_u

âi„kp L$f¡ R>¡.

06.05.16 buÅ Üpfp ìe¼s L$fpe¡g A_ychp¡_¡ AphíeL$sp-

_ykpf gMhp, S>¡dL¡$ - kph®S>r_L$ õ\mp¡A¡

(S>¡dL¡$ - Qp¸L$, bkõ\p_L$, f¡ëh¡õV¡$i_ hN¡f¡)

kp„cm¡gu hpsp¡ gMhu.

06.05.17 NyS>fpsu cpjpdp„ rhrh^ °̀L$pf_u kpdN°u

(hs®dp_`Ó, ̀ rÓL$p, hpsp®, dprlsu â^p_ kpdN°u,

BÞV$f_¡V$ `f âL$pris \su kpdN°u_¡ kdÆ_¡ hp„Q¡

R>¡ A_¡ s¡_p rhi¡ `p¡sp_u `k„v$, _p`k„v$, qV$à`Zu

g¡rMs A\hp b°¡Cg cpjpdp„ ìe¼s L$f¡ R>¡.

06.05.18 rhrh^ rhjep¡, DØ¡ip¡ dpV¡$ ep¡Áe rhfpdrQŒp¡_p¡

D`ep¡N L$fu_¡ gM¡ R>¡.

06.05.19 rhrh^ âk„N¡/k„v$c£ L$l¡hpsu buÅ_u hps_¡

`p¡sp_u fus¡ gM¡ R>¡.

06.05.20 rhrh^ k„v$c£ rhrh^ DØ¡ip¡ dpV¡$ gMsu hMs¡

iåv$p¡, hp¼efQ_p, ê$qY$âep¡N hN¡f¡_p¡ ep¡Áe D`ep¡N

L$f¡ R>¡.

Page 8: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s
Page 9: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s
Page 10: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

1

1. Æh“ A„S>rg ’pÅ¡

t Qpgp¡ r“funZ L$fuA¡.

Æh“ A„S>rg ’pÅ¡ !dpfy„ Æh“ A„S>rg ’pÅ¡ !

c|¿ep„ L$pS>¡ cp¡S>“ b“Å¡, sfõep„“y„ S>m ’pÅ¡ ;v$u“ vy$:rMep„“p„ Ap„ky gp¡'sp„ A„sf L$v$u “p ^fpÅ¡ !

dpfy„ Æh“ A„S>rg ’pÅ¡ !ks“u L$p„V$pmu L¡$X$u ‘f ‘yó‘ b“u ‘’fpÅ¡ !T¡f S>Ns“p„ Æfhu Æfhu Ad©s Df“p„ ‘pÅ¡ !

dpfy„ Æh“ A„S>rg ’pÅ¡ !hZ’pL¡$gp„ QfZp¡ dpfp„ r“s spfu kdu‘¡ ^pÅ¡ !l¥ep“p âÐe¡L$ õ‘„v$“¡ spfy„ “pd fV$pÅ¡ !

dpfy„ Æh“ A„S>rg ’pÅ¡ !hdmp¡“u hÃQ¡ “¥ep dyS> lpgL$X$p¡gL$ ’pÅ¡ ;îÙp L¡$fp¡ v$u‘L$ dpfp¡ “h L$v$ue¡ Ap¡ghpÅ¡ !

dpfy„ Æh“ A„S>rg ’pÅ¡ !

- L$fk“v$pk dpZ¡L$

Page 11: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

2

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L$pìedp„ h‘fpe¡gp iåv$ ip¡^p¡.

1) p p p

„ p „ p

k. 2 gp¡lhy„'dp„“p "l'“p¡ gp¡‘ ’hp’u "gp¡'hy„ b“¡. s¡hu fus¡ “uQ¡“p iåv$p¡dp„’u "l'“p¡ gp¡‘ L$fub“sp iåv$ gMp¡.

1) p p „

„ „ „

k. 3 “uQ¡“p iåv$p¡“p¡ hp¼edp„ D‘ep¡N L$fp¡ :

p p„ p „ „ p

1) „ p p„

k. 4 “uQ¡“p iåv$kd|l dpV¡$“p¡ A¡L$ iåv$ L$pìedp„’u ip¡^p¡.

1) p p p p

p p„ p„ p„ p p „ p

p„ p

p p „ „

„ p p„ p p

t k„cpjZ : p p p p p „ p p

p p p p„ p p p „ p

k. 5 A^|fu ‘„[¼s ‘|fu L$fp¡.

1) p p„ p

p„

p p

p

Page 12: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

3

k. 6 ep¡Áe fus¡ Å¡X$p¡.

(A) (b)

c|¿ep“y„ L¡$X$u

sfõep„“y„ v$u‘L$

v$u“-vy$:rMep„“p„ cp¡S>“

L$p„V$pmu S>m

îÙp“p¡ Ap„ky

k. 7 L$pìedp„ Aphsp„ Å¡X$pnfey¼s iåv$p¡“u epv$u b“php¡.

k. 8 sd“¡ S>ê$qfepsd„v$“¡ S>¡ dv$v$ L$fhu Ndsu lp¡e s¡ V| „ $L$dp„ S>Zphp¡.

k. 9 sdpfp Ofdp„ Nhpsu âp’®“p gMp¡.

âL$ë‘

t hs®dp“‘Óp¡dp„’u qv$ìep„N gp¡L$p¡“u D‘g[å^“p„ rQÓp¡ L¡$ g¡Mp¡“p„ L$psfZp¡ gNphu A¡L$“p“L$Xy „$ Apëbd s¥epf L$fp¡.

lº„ hp„Qy„ .... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

Æh“ A¡L$ âhpk R>¡ dpV¡$ âhpku b“p¡.

Æh“ A¡L$ L$s®ìe R>¡ dpV¡$ L$s®ìer“óW$ b“p¡.

Æh“ A¡L$ k„N°pd R>¡ dpV¡$ i|fhuf b“p¡.

Æh“ A¡L$ kyN„^ R>¡ dpV¡$ Nygpb b“p¡.

Æh“ A¡L$ h©n R>¡ dpV¡$ buS> b“p¡.

Æh“ A¡L$ Aæepk R>¡ dpV¡$ A“ychu b“p¡.

Æh“ A¡L$ k„Nus R>¡ dpV¡$ d^yf k|f R>¡X$p¡.

Æh“ A¡L$ d¡mp¡ R>¡ dpV¡$ kp¥ kp’¡ cmp¡.

AÝep‘“ k„L¡$s : rQÓp¡“¡ gNsp âñp¡ ‘|R>u rhÛp’}Ap¡“¡ âp’®“p“p AÝee“ dpV¡$ kÄS> L$ep® ‘R>u âp’®“p“y„ dlÒh õ‘óV$ L$fhy„. ‘fp¡‘L$pf, v$ep, ÐepN, klL$pf S>¡hp„ d|ëep¡“p tkQ“ dpV¡$ i¼e s¡V$gy„ ‘fp¡n fus¡ A¡V$g¡ L¡$ ÅZusu âpQu“ hpsp®Ap¡“p„ Dv$plfZp¡ Ap‘u s¡“p D‘f’u dp¥rML$ QQp® L$fu âõsys L©$rs“y„ AÝep‘“ L$fhy„-Nd¡ s¡hu dyíL¡$gu“p kdedp„ tlds lpfhu “rl A“¡ Cðf âÐe¡“u îÙp As|V$ fpMu dl¡“s L$fhu. s¡ kdÅhhp dpV¡$ “ftkl dl¡sp, dufp„bpC“p âk„Np¡ L$l¡hp. V|„$L$dp„ L$p¡C ‘Z bp¡^ âÐen “ Ap‘sp„ hpsp® L¡$ âk„N L$lu s¡“p D‘f’u âñp¡ ‘|R>u rhÛp’}Ap¡ ‘pk¡’u S> DÑfp¡ d¡mhhp.

S>ê$qfepsd„v$“¡ dv$v$ L$fhp kv$p sБf flp¡.

Page 13: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

4

2. Adpfu L$pd^¡“y

t Qpgp¡ r“funZ L$fuA¡.

p p p p p p „ p „ p„ p„ p p p p „ p p pp p„ p p p p

p„ p„ p p p „ p „ p p

p„ p p p pp p p„ p p p p

p p p „ p p p p p„ p p p „ „ p „ p pp p„ „ p p p p

p p„ p p p p p p p„ p p p„ p

p „ „ p p p p „ p p p

p „ p p p p „ p p p„ p p„ p„ p „ p p

p „ p p p p p„ p p „ p p „

p p p p p „ p „ p p

p p p p p„ p p p p p

Page 14: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

5

v$p¡lsu lp¡e Ðepf¡ hpV$L$p¡ gC“¡ lº„ Ðep„ Ecp¡ flº„ A“¡ bp spSy>„ auZhpmy„ i¡X$L$Yy„$ v|$^ cfu v$¡ s¡ lº„ NV$NV$phu ÅJ. Npd“p gp¡L$p¡ ‘Z Npedpsp“¡ blº dp“ Ap‘¡. Np¥ipmpdp„ Åe Ðepf¡ îÙpmy gp¡L$p¡ s¡“¡ dp’¡ lp’ d|L$u ApiL$p g¡. hpf-sl¡hpf¡ õÓuAp¡ “¡ Ly$dpqfL$pAp¡ A¡“y„ ‘|S>“ L$f¡. k„¾$p„rs“¡ qv$hk¡ gp¡L$p¡ A¡“¡ O|Ofu MhX$ph¡. Apd, bp¡X$u Npe Npd ApMp“u gpX$L$u. bp¡X$u Npe Adpfp Of“u õhS>“ lp¡e A¡d Ad¡ A¡“¡ QpluA¡. A¡“¡ Qp¡¿MpC blº Nd¡. ‘uW$, ‘N, Æc’u QpV$u“¡ Qp¡¿Mp„ fpM¡. Nd¡ Ðep„ N„v$pdp„ b¡k¡ “rl. N„vy$ „ L$v$ue Mpe “rl. A¡“p„ hpR>fX$p„ ‘Z ky„v$f. hpR>fX$p„“¡ A¡ QpV$u-QpV$u“¡ Qp¡¿Mp„ fpM¡. Ad¡ A¡“¡ blº hlpg L$fuA¡, A¡“u kp’¡ fduA¡, A¡“¡ “hX$phuA¡. gugp¡ Qpfp¡ L$p‘u“¡ Adpfp lp’¡ MhX$phuA¡. bp¡X$u Npe“p„ R>pZ-d|Ó“u ‘Z blº dp„N fl¡su. bp Npe“p„ Ap„Qm ^|A¡ L¡$ Npe d|sf¡ s¡ Tughp lº„ gp¡V$u gC“¡ Ecp¡ flº„. bp v$ffp¡S> hõÓNpm L$fu d“¡ Np¥d|Ó r‘hX$ph¡.

Np¥d|Ó’u rhÛp h^¡, fp¡N “ ’pe A¡hy„ kp¥ L$l¡ ; A¡V$g¡ õhpv$dp„ S>fp rhrQÓ gpN¡ R>sp„ lº„ îÙp‘|h®L$ ‘u S>sp¡. bp Np¥d|Ó ifuf¡ Qp¡m¡, ‘R>u “hX$ph¡. Ofdp„ L$p¡C“¡ Mk ’C lp¡e L¡$ NX$N|dX$ ’ep„ lp¡e sp¡ Np¥d|Ó fpdbpZ CgpS>. kpfp-“fkp âk„N¡ gp¡L$p¡ bp¡X$u“y„ R>pZ g¡hp Aphsp„. bp kp„S> ky^u A¡“y„ R>pZ k„„Ofu fpM¡. bm¡h“¡ qv$hk¡ b°pûZp¡ S>“p¡C ‘l¡fsp„ ‘l¡gp„ ifuf¡ bp¡X$u“p R>pZ d|Ó Qp¡mu“¡ “lpe ; A¡V$g¡ s¡ qv$hk¡ sp¡ A¡“u ‘X$p‘X$u ’pe. Å“hf“¡ ddsp Ap‘p¡, ‘R>u Sy>Ap¡ A¡ iy„ “’u Ap‘sp„ ? bp L$l¡su L¡$, A¡L$hpf Ofdp„ Qp¡f Aph¡gp s¡ qv$hk¡ bp¡X$u Npe¡ bfpX$p ‘pX$u“¡ armep“p„ kp¥“¡ S>NpX$ép„ lsp„ “¡ Qp¡f “pku Nep lsp. bp‘y“u W$pW$X$u “uL$mu Ðepf¡ A¡Z¡ L¡$V$gpe ^d‘R>pX$p L$fu, Mug¡’u R|>V$u “pkcpN L$f¡gu. bp¡X$u Npe Ly$Vy „$b“u Mf¡Mf L$pd^¡“y

lsu. bp‘yÆ ‘pk¡ OZpA¡ A¡ Npe“p dp¢ dpÁep

‘¥kp Ap‘u“¡ Mfuv$hp“u dpNZu L$f¡gu, ‘Z

Page 15: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

6

bp‘yÆ L$l¡sp, ""lº„ b°pûZ“p¡ v$uL$fp¡ ’C“¡ Npe h¡Qy„ ? v$uL$fu“¡ h¡Qhp S>¡V$gy„ ‘p‘ A¡ NZpe''. bp‘yÆ“p Ahkp“ ‘R>u bp¡X$u Npe A“¡ c¢k Adpfp NyS>fp““y„ kp^“ lsu. c¢k lsu s¡ hfk“¡ Ap„sf¡ dfu NC lsu. buÆ c¢k Mfuv$hp“u bp“u Apr’®L$ [õ’rs “lp¡su. M¡sf h¡QpC Ney„ Ðepf¡ bp¡X$u Npe D‘f S> Adpfy„ Ly$Vy „$b “csy„. A¡“p v|$^“u gpeZu“p drl“¡ ‘ÃQuk¡L$ ê$r‘ep Aphsp. kp¢Opfs“p¡ S>dp“p¡, bp¡X$u“p¡ blº MQ® “rl. “p“p¡ cpC A“¡ “p“u bl¡“ A¡V$gp„ S> Ofdp„, A¡V$g¡ Adpfy„ ‘¡qV$ey„ “uL$msy„. bp L$p¡C“¡ Ðep„ fp„^u, dS|>fu L$fu Mp¡V$ ‘|f¡, Ad“¡ cZph¡ R>sp„ dy¿e kp^“ sp¡ bp¡X$u - A¡S> AdpfuL$pd^¡“y.

A¡L$hpf bp¡X$u“¡ Å“hf L$fX$éy„. bpA¡ L¡$V$gpe¡ D‘pep¡ L$fpìep. b^p r“óam Nep. ApMy„ ifuf aŸgu Ney„ “¡ ApMf¡ s¡ dfu

NC ! bp kNu v$uL$fu dfu NC lp¡e s¡d fX$u.

s¡ qv$hk¡ Mp^y„ ‘Z “rl. bp¡X$u Npe Adpfp

Ly$Vy „$b“y„ L$p¡C ‘|h®S>Þd“y„ F>Z Av$p L$fhp

Aphu lp¡e s¡d L$kp¡V$u“p kdedp„ A¡ S> Adpfp¡

klpfp¡ b“u lsu. ¼ep„e¡ lp’ gp„bp¡ L$fhp“u

h¡mp bp“¡ A¡Z¡ “lp¡su Aphhp v$u^u. A¡“y„

L$pe® ‘|fy„ L$fu A¡ NC, s¡ S> hj£ dpfp¡ L$p¡g¡S>“p¡

Aæepk ‘|fp¡ ’ep¡ ; d“¡ “p¡L$fu dmu - A¡

‘Z L¡$hp¡ ep¡Np“yep¡N !

bpA¡ bp¡X$u“¡ Qp„ëgp¡ L$ep£. aŸgQp¡Mp

QX$phu cu“u Ap„M¡ âZpd L$ep¯. bp‘y“u S|>“u

hpX$udp„ S> A¡L$ ‘u‘mp “uQ¡ MpX$p¡ Mp¡v$phu“¡

v$V$phu. A¡ ‘u‘mp¡ ApS>¡ "bp¡X$u ‘u‘mp¡'

sfuL¡$ Ap¡mMpe R>¡. hV$kprhÓu“¡ qv$hk¡

Npd“u õÓuAp¡ hX$“u kp’p¡kp’ A¡ ‘u‘mp“y„

‘|S>“ ‘Z L$f¡ R>¡. bp¡X$u Npe“y„ k„cpfÏ„ A¡

fus¡ ApS>¡ ‘Z L$ped R>¡ !

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L©$rsdp„ h‘fpe¡gp iåv$p¡ ip¡^p¡.

1) rhâ - ...................... 2) kde - ......................

3) ^pfp - ...................... 4) DsfpZ - ......................

5) fnpb„^“ - ...................... 6) dp¡S|>v$$ - ......................

7) ““pdu - ...................... 8) ApÆrhL$p - ......................

9) L$fS> - ...................... 10) Ap^pf - ......................

k. 2 ep¡Áe fus¡ Å¡X$p¡.

(A) (b)

fpdbpZ CgpS> hõsy d¡mhhp v$p¡X$pv$p¡X$u L$fhu.

‘X$p‘X$u ’hu dv$v$ê$‘ ’hy„.

F>Z Av$p L$fhy„ AL$kuf CgpS>.

klpfp¡ b“hy„ L$fS>dp„’u dy¼s ’hy„.

- Q„ÖL$p„s ‘„X$ép

Page 16: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

7

k. 3 “d|“p âdpZ¡ iåv$p¡ b“php¡ : v$p. s. dpNhy„ - dpNZu

p „ „ p „ p „

k. 4 iåv$kd|l dpV¡$ A¡L$ iåv$ gMp¡.

p p p p p p p p p p

p p„ p p p „ p „ „ p „

p p

p p p p p

k. 5 A¡L$ iåv$dp„’u A“¡L$ iåv$ b“php¡. p p p

k. 6 L$p¦kdp„“p rhi¡jZ“p¡ D‘ep¡N L$fu Mpgu S>Áep ‘|fp¡. v$p.s. duWy „ $ - v|$^

(ky„v$f, cu“u, MpVy „ $, dp¡V$u, ka¡v$, “p“p¡)

p„ p

„ p p

k. 7 A’® “ bv$gpe s¡ fus¡ hp¼e afu’u gMp¡.

p p p p p p

p p p p p

p p

„ p „ p p p p p

p p„ p p p

p p p

p p p„ p p

k. 8 iåv$“u ApNm "L$' d|¼sp iåv$“p¡ A’® bv$gpC Åe R>¡. Dv$plfZ âdpZ¡ iåv$ b“php¡.

v$p. s. h¡mp - L$h¡mp

p p

t k„cpjZp„ p p p p p„ p „ p p p p

p p p p„ p p p p„ p p p p

Page 17: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

8

k. 9 ep¡Áe rhL$ë‘ ‘k„v$ L$fu rh^p“ ‘|Z® L$fp¡.

p

p p p

p„ p p p p

p p p p

p

p p„ p„ „

p p„ „

p p„ p p „

p „ p „

p „ p „ p „

„ p „

k. 10 ‘|R>¡gu dprlsu ‘pW$“p Ap^pf¡ gMp¡.

p p„ p

p p p

p p p p

p p p p

k. 11 (A) ep¡Áe q¾$ep‘v$ gMp¡.

p p p p p

p p p p„

„ p „ p

p p

p p p p

(b) “uQ¡“p„ hp¼ep¡“¡ ep¡Áe ¾$ddp„ Np¡W$hp¡.

p p p„ p p p p p p p„ p p

p „ p p p p p

Page 18: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

9

k. 12 sdpfp iåv$p¡dp„ gMp¡.

1) "bp¡X$uNpe A“¡ Qp¡¿MpC' rhi¡ V| „$L$dp„ gMp¡.

2) Np¥d|Ó’u ’sp apev$p S>Zphp¡.

3) "Npe L$pd^¡“y R>¡' õ‘óV$ L$fp¡.

âL$ë‘

t "Np¥lÐep ârsb„^' rhi¡ CÞV$f“¡V$ ‘f’u dprlsu d¡mhu “uQ¡“p dyØp“¡ Ap^pf¡ âL$ë‘s¥epf L$fp¡.1) Np¥lÐep ârsb„^“y„ L$pfZ 2) s¡ dpV¡$“p âeГp¡ 3) s¡“u AhNZ“p L$fhp’uAphsy„ ‘qfZpd. 4) s¡ dpV¡$ sdpfp ‘p¡sp“p rhQpfp¡.

lº„ hp„Qy„ ..... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

rsfyh“„s‘yfd“p A“„s‘Ú“pc õhpdu d„qv$fdp„ v$f R> hj£ A¡L$ v$u‘p¡Ðkh ’pe R>¡. A¡L$ dp¡V$p Qp¡Np“dp„ MpX$p Mp¡v$hpdp„ Aph¡ R>¡. v$f¡L$ MpX$pdp„ A¡L$ lp’u A¡L$ gpL$X$p“p¡ õs„c fp¡‘¡ A“¡ b^p fp¡‘pC Åe ‘R>u A¡ õs„cp¡ ‘f d„X$‘ bp„^u“¡ DÐkh ’pe. Q„Öi¡Mf “pd“p lp’uA¡ õs„c sp¡ KQL$ep¡ ‘f„sy MpX$p ‘pk¡ S>sp„ s¡Z¡ õs„c “ d|L$sp„ ‘uR>¡lW$ L$fu. OZp âeГp¡ R>sp„ s¡Z¡ õs„c MpX$pdp„ fp¡àep¡ “l]. k„QpgL$p¡A¡ dylŸs® husu S>hp“p ce¡ dS|>fp¡ ‘pk¡ L$póV$õs„c fp¡‘hp“y„ “½$u L$ey¯. MpX$p ‘pk¡ S>sp„ s¡d“u “S>f¡ A„v$f rbgpX$u“y„ bÃQy„ v$¡Mpey„. s¡dZ¡ bÃQy„ blpf L$pY$éy„. S>¡hy„ bÃQy„ blpf Apìey„ L¡$ Q„Öi¡Mf lp’uA¡ L$p¡C ‘Z k„L¡$s dþep rh“p S> ìeh[õ’s fus¡ hS>“v$pf L$póV$õs„c fp¡àep¡ L$p¡Z h^y kdS>v$pf A“¡ v$ephp“ ?

AÝep‘“ k„ L¡$s : iê$Apsdp„ Ap‘¡gp„ rQÓp¡“¡ gNsp âñp¡ ‘|R>u“¡ âpZuAp¡“p D‘ep¡N rhi¡ bpmL$p¡ ‘pk¡’u rhõs©s dprlsu L$Y$phhu. kp’¡ kp’¡ “prme¡fu“¡ ip dpV¡$ L$ë‘h©n L$l¡hpe R>¡ s¡“u QQp® L$fhu.

Npe“u rhi¡jsp rhi¡ rhiv$ QQp® L$ep® ‘R>u âõsys L©$rsdp„ Npe“¡ L$pd^¡“y ip dpV¡$ L$lu R>¡ s¡“y„ õ‘óV$uL$fZ L$fh„y.

âpZuAp¡“p AhpS>, s¡“u Mphp-‘uhp“u fus, rhi¡jsp hN¡f¡“¡ Ap^pf¡ rhrh^ âh©rÑAp¡ L$fphu âpZuAp¡“u D‘ep¡rNsp“p¡ õ‘óV$ rQspf Ap‘hp¡. d|„Np„ âpZuAp¡ ‘Z NyS>fp“ Qgphhp“y„ kp^“ b“u iL¡$ R>¡ s¡“u kdS> Apàep ‘R>u s¡d“p âÐe¡ Æhv$ep fpMhu. Apd Æhv$ep“p d|ëe“y„ ‘fp¡n fus¡ Apfp¡‘Z L$fu s¡“¡ rhL$kphhp e’p¡rQs â¡fZp Ap‘hu.

d|„Np„ âpZuAp¡ âÐe¡ ddsp fpMp¡.

Page 19: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

10

iåv$fds

t p p p p p p p p

p p p „ p

p p„ p p p „

„ p

p p p p

p p p

p p„ p p p p p

p p„ p p p p

p „ p p p„

p p p p p p

p „ p

t p p p p p

„ „

p p p „

p p p p p

p p p

p p p„ p p p p p

p p p p p p p

„ p p

p„ p p p

„ p p p p „ p

p p p

Page 20: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

11

3. ’pe¡ R>¡ ’¡C’¡CL$pf

t Qpgp¡ NpCA¡.

1) Ap NN“vy$hpf¡ d¡O ‘^pep®,

gC“¡ Ly$Vy „$bL$bugp¡ Æ ;

Ap Tfdf hfk¡ S>m hjp®“p,

f¡ L$p¡C Tugp¡ Tugp¡Æ.

Ap TfZp„ R>gL¡$, kqfsp dgL¡$,

kpNf R>¡gR>bugp¡ Æ ;

iu çlp¡fu h““u h“fpC “¡,

çlp¡ep® dp“hqv$gp¡Æ. - kyf¡i v$gpg

’pe¡ R>¡ ’¡C’¡CL$pf,^fp “¡ NN“dp„ ’pe¡ R>¡ ’¡C’¡CL$pf !

bp¡g¡ R>¡ dp¡fgp dëlpf,L¡$ ApO¡fu kuddp„ ’pe¡ R>¡ ’¡C’¡CL$pf !

Page 21: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

12

hpv$m“p ‘X$v$p“u ApNm Ap huS>mu “pQ¡, “¡ ’pe¡ QdL$pfAph¡ AhpS> Ap¡gp„ TfZp„“u Tp„T“p¡ “¡ TpX$hp„ hNpX¡$ L$fspg !

^fp“¡ NN“dp„ ’pe¡ R>¡ ’¡C’¡CL$pf !L¡$hy„ AS>b R>¡ Ap hjp®“y„ S>„sf ! A¡“¡ bp„Ýep R>¡ gMgMspf ;A¡ f¡ A“¡L$dp„’u A¡L$ S> EW¡$ R>¡ Ap l¥ep“¡ lgphsp¡ T„L$pf !

^fp“¡ NN“dp„ ’pe¡ R>¡ ’¡C’¡CL$pf !hpN¡ R>¡ ‘php ‘h“ L¡$fp ^ufp ^ufp, hpv$m“p¡ O¡fp¡ OdL$pf ;íepdg“p k|f L¡$fu, ^fsu“¡ Aphfu“¡ Qpgu flu R>¡ hZÅf !

^fp “¡ NN“dp„ ’pe¡ R>¡ ’¡C’¡CL$pf !

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L©$rsdp„ h‘fpe¡gp iåv$p¡ ip¡^p¡.

1) ^fsu - ...................... 2) ApL$pi - ......................

3) deyf - ...................... 4) sfy - ......................

5) ‘yóL$m - ...................... 6) Åvy$$$ - ......................

7) hp„kmu - ...................... 8) qv$g - ......................

9) AhpS - ...................... 10) kduf - ......................

k. 2 hQ“ bv$gp¡.

1) dp¡fgp - ...................... 2) ‘X$v$p¡ - ......................

3) TfÏ„ - ...................... 4) TpX$hp„ - ......................

5) A“¡L$ - ...................... 6) ‘php - ......................

k. 3 “d|“p âdpZ¡ gMp¡. v$p. s. ’¥...’¥... - ’¥’¥L$pf

1) lp...lp... - .................. 2) S>e..S>e.. - ......................

k. 4 “uQ¡“pdp„’u âL©$rs“y„ OV$L$ “p lp¡e s¡hp¡ iåv$ Sy>v$p¡ spfhp¡.

1) ^fp, NN“, ‘X$v$p¡, hpv$m - ........................................

2) huS>mu, TfÏ„, ‘h“, hZTpf - ........................................

3) S>„sf, hjp®, TpX$hp„, ^fsu - ........................................

k. 5 iyÙ Å¡X$Zu v$ip®hsp¡ iåv$ Sy>v$p¡ spfhp¡.

1) dëlpf dëgpf dgpf dglpf - ........................................

2) õepdg kepdg iepdg íepdg - ........................................

3) rhS>rm huS>mu rhS>mu huS>rm - ........................................

- âlgpv$ ‘pf¡M

Page 22: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

13

t k„cpjZ : p p p p p p

k. 6 ep¡Áe fus¡ Å¡X$u b“php¡.

(A) (b)

p p p „

p p„ p

p„ p p

p p

p „ p„

k. 7 A^|fu L$pìe‘„[¼s ‘|Z® L$fp¡.

1) „

p p p

p p p

k. 8 hjp®F>sy“¡ Ýep“dp„ fpMu “uQ¡“p rhi¡ 2-2 hp¼ep¡ gMp¡.

1) p

k. 9 sdpfp ‘p¡sp“p iåv$p¡dp„ gMp¡.

1) p p„ p p p „

p „

âL$ë‘

t "" p p p p „ p p p p p„ p p pp p p„ p p „ p p p

Page 23: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

14

lº„ hp„Qy„ ..... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

AjpY$u kp„S>

AjpY$u kp„S>“p A„bf NpS>¡,

A„bf NpS>¡ ! d¡OpX„$bf NpS>¡ - AjpY$u

dps¡gp dp¡fgp“p V$p¥L$p bp¡g¡

V$p¥L$p bp¡g¡ ^ufu Y¡$gX$ X$p¡g¡ - AjpY$u

Nfhp Np¡hprmep“p ‘php hpN¡,

‘php hpN¡ k|su Np¡‘u ÅN¡ - AjpY$u

hufp“u hpX$uAp¡dp„ Ad©s f¡g¡,

Ad©s f¡g¡ cpcu Tfdf Tug¡ - AjpY$u

cpcu“u fpsuQp¡m Q|„v$X$u c]S>¡,

Q|„v$X$u c]S>¡, Mp¡m¡ b¡V$p¡ fuT¡ - AjpY$u

AjpY$u kp„S>“p A„bf NpS>¡,

A„bf NpS>¡ d¡OpX„$bf NpS>¡.

- Th¡fQ„v$ d¡OpZu

AÝep‘“ k„L¡$s : iê$Apsdp„ Ap‘¡gy„ hjp®Nus L¡$ AÞe L$p¡C ‘Z hjp®Nus“p kd|lNp“

‘R>u âõsys L©$rs“y„ AÝee“-AÝep‘“ L$fhy„. rhjehõsy“¡ õ‘i®sp¡ ky„v$f QpV® b“phu“¡

¾$rdL$ âñp¡“u dv$v$’u L$pìe“p¡ k|f õ‘óV$ L$fhp¡. kd|lNp“ L$fphu L$pìe“p Ap“„v$“u

A“yc|rs L$fphhu.

rhÛp’}Ap¡A¡ A“ych¡gu bpbsp¡“¡ gNsp âñp¡ ‘|R>u âõsys L©$rs“y„ AÝee“

rhÛp’}Ap¡“¡ õhe„ L$fhp“p¡ dp¡L$p¡ dm¡ s¡hu c|rdL$p rinL¡$ bÅhhu.

‘ep®hfZ“p fnZ dpV¡$ rhÛp’}Ap¡“¡ ÅN©s L$fu s¡ dpV¡$“p âeГp¡ L$fhp â¡fZp Ap‘hu.

‘pZu A“¡ hpZu“p¡ kvy$‘ep¡N L$fp¡. h¡X$ap¡ “rl.

Page 24: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

15

4. byqÙ“u L$fpds

t Qpgp¡ hpsp® kp„cmuA¡.

p p p p p

p p p p p„ „ p p p p p p„

p p p„ p p p p p p p„ p p p

p „ p„ p p p p p p p„

p p p p p p p p „ „ „ p p p p p„ p

p p p „ p p p p p p p p p p p p p p p p p „ p p p p p p p p p p p„ p p

p p p p p „ p

p p p „ p p „ p„ p

p p p p p p„ p p „ p„ p p p p p p p p p

„ p „ p p „ p p „ p p p p p p „ p p p p p p p p p p p p p p

p p „ p p p p p p

p p „ „ p p p„ p p p „ p

p p p p p„ „ „ „ p p„

p p„ p„ p p„ p„ p„ p p „ p „ p p p „

p p p p p „ p

p p p p p p p „ p p p p p„ p p p „

p p„ p p p p „ „ p

p „ p „ p „ „

Page 25: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

16

p p p p p p„ p p p p p

p p p p p p p

p p p p p p p p p p

p p p p p p

p p p p p p p „ p p p p p p p „ p

p p p p p p p p p „ p p p p p

p p p „ p p p p p p p „ p

„ p „ p p p p p p

p p„ p p p „ p p p p„ p p

p p p „ „ p p p p p p „ p p p p p p „ p p p p „ p p p p p p p p p „ p

p p p p p p p „ p „ p p „

p p p p p p p „

p„ p p p „ p p p p p p p „ p p„ p p p p p p p p p p p p

p p p p p p p p p p p p p p p p p p p „ p

„ p p p p p

Page 26: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

17

ip¡cp op“ R>¡, op““u ip¡cp ndp R>¡. b^p NyZ lp¡e ‘Z ndp“p¡ NyZ “ lp¡e sp¡ ê$‘, NyZ A“¡ op“ “L$pdp R>¡. Ap‘“pdp„ b^p NyZ R>¡ L¡$ “rl s¡“u ‘funp L$fhp Ap byqÙdp“ dpZk¡ Ap‘“¡ sdpQp¡ dpep£. Ap‘ fpÅ R>p¡. cfu kcpdp„ sdpQp¡ dpf“pf“¡ Ap‘ dp¡s“u kÅ L$fp¡, Nyõk¡ ’pAp¡, ‘f„sy Ap‘ S>fpe Nyõk¡ ’ep “’u. ip„s R>p¡. Ap‘¡ Ap‘“pdp„ fl¡gp ndp“p NyZ“¡ kprbs L$fu v$u^p¡ R>¡. ndp“p¡ NyZ S>¡“pdp„ lp¡e s¡“pdp„ buÅ NyZp¡ Ap‘p¡Ap‘ Aphu Åe R>¡.'

‘¡gp¡ Nfub dpZk sp¡ Q|‘ S> ’C Nep¡. fpÅ cp¡S> fpÆ ’ep. Nfub“¡ ‘„qX$s dp“u gC dp¡Vy „$ C“pd Apàey„. s¡ ‘Z C“pd

gC fpÆ ’sp¡ O¡f Nep¡. ‘ГuA¡ ‘|R¹>ey„ L¡$, "sd¡ kcpdp„ iy„ bp¡ëep ? ' sp¡ ‘rsA¡ S>hpb Apàep¡ L¡$, "fpÅ cp¡S>¡ d“¡ L„$C L$l¡hp L¡$ L$fhp L$üy„. L$prgv$pk¡ d“¡ L$l¡gy„ L¡$ kcpdp„ sd“¡ S>¡ k|T¡ s¡ L$fÅ¡. lº„ iy„ L$fhy„ s¡“p¡ rhQpf L$fsp¡ lsp¡ Ðep„ cp¡S>fpÅ“p L$p“ D‘f d¢ A¡L$ dpMu Å¡C. s¡ dpMu“¡ DX$pX$hp d¢ lp’“u Tp‘V$ dpfu. dpMu EX$u NC A“¡ lp’“p¡ sdpQp¡ fpÅ“¡ hpNu Nep¡. ‘f„sy L$rh L$prgv$pk¡ s¡“p¡ A’® Sy>v$u fus¡ kdÅìep¡ A“¡ d“¡ Ap C“pd dþey„.

Å¡ey„“¡ rdÓp¡ ! byqÙ“u L$fpds L¡$hu Åvy$C R>¡.

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L©$rsdp„ h‘fpe¡gp iåv$p¡ ip¡^p¡.

1) v$u“ - ........................ 2) L©$‘pmy - .........................

3) v$fbpf - ........................ 4) Apòe® - .........................

5) rhÜp“ - ........................ 6) QpgpL$ - .........................

7) dp¥“ - ........................ 8) “p¡L$f - .........................

9) ‘fhp“Nu - ..................... 10) vy$íd“ - .........................

k. 2 A’® “ bv$gpe s¡ fus¡ hp¼e afu’u gMp¡.

v$p.s. - kyv$pdp Nfub lsp.

S>hpb - kyv$pdp sh„Nf “lp¡sp.

1) rls ipmpdp„ lpS>f lsp¡.

2) Ap‘Z¡ L$p¡C“¡ iÓy dp“hp “rl.

3) kdpS>dp„ byqÙlu“ dpZkp¡“u qL„$ds “’u.

4) fpnkp¡“p¡ õhcph ¾|$f lp¡e R>¡.

5) L$p¡C“y„ A‘dp“ L$fp¡ “rl.

- Æhfpd Å¡ju

Page 27: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

18

k. 3 “d|“p âdpZ¡ iåv$ b“php¡.

(A) (b)

p p „ p p „ „

„ „

„ p „

„ „

„ „

(L$) (X$)

p „ „ p p p p

p

p p

p p

k. 4 ep¡Áe fus¡ Å¡X$p¡.

p p p

„ p„ p„ „

p„ „ „

p „ p p

t k„cpjZ

p p p p p „ p p

p p p p p

p p p p p p p p p p p p „ p p p

k. 5 iy„ L$l¡ip¡ ?

p p

p

„ p p

p

Page 28: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

19

k. 6 L©$rs“¡ Ap^pf¡ “uQ¡“u kp„L$m ‘|Z® L$fp¡.

p p p

p p

p p

p p p

k. 7 ep¡Áe rhL$ë‘ ip¡^u rh^p“ ‘|Z® L$fp¡.

p p p p p„

„ „ „ „

„ „ „

„ „ „

p „ p p p

p p

p p p

p p „ p p„

p

p p

p p„ p p p p p

p p p p p

p p p p p p p

k. 8 L©$rs hp„Qp¡ A“¡ ip¡^p¡.

„ „ „

p p p p p

p

p p p p p p

Page 29: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

20

k. 9 sdpfp iåv$p¡dp„ S>hpb gMp¡.

p p p p p

p „ p p p

âL$ë‘

t p p p p p p p p p„ p p „ p„ p p p

lº„ hp„Qy„ ... sd¡ ‘Z hp„Qp¡.

MX$MX$pV$ lkp¡ !

p p p„ p „ p p p p p „

„ p „ p p p p

p p p p p p p p

„ p „ p p „

p p p

p p p „ „

p p p p p p p p p p

p p p p p „ p p

„ p p p „ p p „

p p

AÝep‘“ k„L¡$s : p p p p p p p„ p„ p p p p p p p

p p p p „ p „ p p p p p p p p p„ p p p p p p„ p p p p

p p p p p p „ p p p p p p p p p „ p p p

p p „ p p p p p

lpõe A¡V$g¡ S> õhpõÕe.

Page 30: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

21

õhe„ AÝee“ (D‘¾$d) p p„ p p p p p p p p

p p p p„ p„ p p p p p p

¾$d L$pe® d¡X$g spfuM klup p p p p p p

p„ p p p p

p p p p„ p p p p„

p p p „ p„

p p„ p p

p p p p p

p p p„ p p

p p p p p p

p p p p p p p

p p p p„ p p p

p p p p p p„

p„ p p

„ p „ p

p p p p p p p p

p p p„ p p p p„ p p p p

p„ „ p p

p p p p p„ p„ p p p

p p p „ p

p p„ p p p p p„

p„ p p p

p p p p p

p „ p p p p

p„ p p

p p p„ p p „ p p p p p„ p p„ p p p p p p p p p p p p p p„ p p„ p p p p p„ p p

p p p p p

Page 31: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

22

5. gp¡L$Nus

t Qpgp¡ Nfb¡ fduA¡.

kp¡“g Nfbp¡ rif¡kp¡“g Nfbp¡ rif¡, A„b¡dp Qpg¡ ^uf¡, ^uf¡.ê$‘g Nfbp¡ rif¡, A„b¡dp Qpg¡ ^uf¡, ^uf¡.

gV$L¡$ “¡ dV$L¡$ fpk fd¡ R>¡,‘p„Qpgu“p Quf¡, A„b¡dp Qpg¡ ^uf¡ ^uf¡ - kp¡“g Nfbp¡

kp¡m¡ iZNpf¡ ip¡cp h^¡ R>¡,lpf l¥ep“p luf¡ A„b¡dp Qpg¡ ^uf¡ ^uf¡ - kp¡“g Nfbp¡

kMuAp¡ k„Np’¡ L¡$hp„ O|d¡ R>¡,afff aŸv$X$u af¡, A„b¡dp Qpg¡ ^uf¡ ^uf¡ - kp¡“g Nfbp¡

AÑf kyN„^u L¡$hp„ EX¡$ R>¡,dl¡L¡$ Nygpb“p “uf¡, A„b¡dp Qpg¡ ^uf¡ ^uf¡ - kp¡“g Nfbp¡

b„kfu huZp k|f ‘|f¡ R>¡,d©v$„N hpN¡ R>¡ ^uf¡ ^uf¡, A„b¡dp Qpg¡ ^uf¡ ^uf¡ - kp¡“g Nfbp¡

Page 32: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

23

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L$pìedp„ ¼ep iåv$p¡ h‘fpep R>¡ ?

1) p p p p

p„ p

p

p

k. 2 hQ“ bv$gp¡.

1) p

p

„ p

k. 3 “d|“p âdpZ¡ gMp¡. (AóV$, rÓ, qÜ, ‘„Q, Qpf)

p 1) p p

p

p

k. 4 rhi¡jZ“¡ q¾$eprhi¡jZdp„ a¡fhp¡.

p 1) „ „

„ p „

k. 5 “uQ¡“p iåv$p¡“¡ iåv$L$p¡i“p ¾$ddp„ Np¡W$hp¡.„ „ p „ p

k. 6 fhp“yL$pfu iåv$p¡ gMp¡. p

t k„cpjZ : p p p„ p p p p p „ „ p „ p

k. 7 A^|fu L$pìe‘„[¼s ‘|Z® L$fp¡.

p

p p

p „ p

k. 8 A¡L$pv$ - b¡ hp¼edp„ gMp¡.„ p p

Page 33: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

24

„ p p p

„ p p p

„ p p p p

k. 9 ep¡Áe Å¡X$u b“php¡.

(A) (b)

p„ p p

p p p

p p p

p „

k. 10 sdpfp ‘p¡sp“p iåv$dp„ gMp¡.

p p p „ p„ p

âL$ë‘

t p p p p p p

p„ p p p

lº„ hp„Qy„ ..... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

p „ p p p„ p p p

p p p „ p p p

„ p p p„ p p p

p p „ p p „ p p

p „ „ p

p p „ p p p

p p p p p

p p„ p p p

p p „ p p „ p p

p „ „ p

p p „ p p p

Page 34: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

25

p p p p„ p p

p„ p p„ p p p

p p „ p p „ p p

p „ „ p

p p „ p p p

AÝep‘“ k„L¡$s : p p p p„ p„ p p p p p p p„ p p p p p p

p p p p p p p p p„ p p p p p „ p p„ p p„ p p„ p p p p p„ p p p p p p p p

p p„ p p p p p p„ p p p p p p p p p

A¡L$pN°sp L¡$mhp¡, õdfZi[¼s h^pfp¡.

Page 35: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

26

6. NyS>fps“u âhpkc|rd

t Qpgp¡ dp“kâhpk¡ S>CA¡.

p p p p p p p„ „ p p„ pp p p„ „ p p p p p p„ „ p p p p p

p p p„ „ „ p p p p„ „ „ p

„ p p „ p p

„ p p p p p p p p „ p„ p

p „ p p p p„ p p

p p„ p p p p„ p p

t AX$pgS> hph : p pp p p p p p p p„ p p p

p p p p p „ pp p p„

p p p p p p p„ p p

p p„ p p p p p p pp p p „ p p

t fpZL$u hph : p p„ p„ p p p p„

p p„ p „ p pp p p p p p p p„

p

p

bk õ’p“L$ f¡ëh¡ õ’p“L$

fpZL$u hph

Page 36: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

27“m kfp¡hf AcepfÎe

p p p p„ p p„ p p p„ p„ p

p p„ p p p p„ p p „ p „ p p p p„ p p p

„ p p p p p

p„ p p p p p„ p p p „ p „

p p„ p „ p „

p p p p

t p p p p „ p p p p „ p„ p

p p p„ p„ „ p p p p p p p p p „ p p p

p p p „ p p p p p p p p p p p p p„ p p p

p„ p p p„ p p p p p p

p p p„ p„ p p p

p p p p p p p

p p p p p „ p p p p p

p p p p p

p „ „

„ p p„ p p p p„ p p

p p„ p p p pp p p p p p p p p

„ p

t Aip¡L$“p¡ rigpg¡M : p „ p pp p p„ p „ p

p„ p p p p pp p p„ p p p

p„ p p p p pp „ p„ pp p p p p p pp p p p p p p p p p p

p p p p p p p

p„ p p p „ p p p p p

„ p p p p„ p p p p p p p p p„

p p p p p „

p

t “m kfp¡hf AcepfÎe : p

AX$pgS> hph

Page 37: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

28

Mps¡ Aph¡gy„ ‘nu AcepfÎe Adv$phpv$’u 65 qL$.du. v|$f 125 Qp¡.qL$.du. rhõspfdp„ ‘’fpe¡gy„ R>¡. hfkpv$“p„ ‘pZu’u Ap kfp¡hf cfpC Åe R>¡. Ap’u riepmpdp„ Al] OZp„ ‘nuAp¡ õ’mp„sf L$fu“¡ blpf’u Aph¡ R>¡. S>mQf ‘nuAp¡ dpV¡$ “m kfp¡hf“y„ hpsphfZM|b A“yL|$m R>¡. C. k. 1978’u kfL$pf¡s¡“¡ AcepfÎe Ål¡f L$ep® ‘R>u ‘nuAp¡“y„k„fnZ L$fhp“y„ hÞeÆh““p k„fnL$p¡“¡ kp¢‘uv$u^¡gy„ R>¡. Al] ‘nuAp¡ Å¡hp“p¡ î¡óW$ kdeAp¡¼V$p¡bf’u a¡b°yApfu NZu iL$pe. ‘f„syqX$k¡çbf - ÅÞeyApfu drl“p¡ î¡óW$sd kdeR>¡. Al] Aphsp„ 250 âL$pf“p„ ãg¡tdNp¡“u‘p¡sp“u ApNhu A“¡ A“p¡Mu Ap¡mM R>¡.

“m kfp¡hfdp„ Aphsp„ ‘nuAp¡“u rhrh^ Åsp¡, f„Np¡, s¡d“u EX$hp“u ‘Ùrs, Sy>v$pSy>v$p AhpÅ¡ Å¡hp A“¡ kp„cmhp dm¡ R>¡. ‘nuAp¡ ‘p¡sp“p dpmp b“ph¡ L¡$ ‘p¡sp“p Mp¡fpL$ dpV¡$“u S>ÁepAp¡ ip¡^¡ A¡ ‘Z Å¡hpgpeL$ lp¡e R>¡. A¡L$S> qv$hkdp„ ApV$gy„ b^y„ hÞeÆh“ dpÓ “m kfp¡hfdp„ S> Å¡hp dm¡ R>¡. k|ep£v$e ‘l¡gp„ A“¡ k|ep®õs ‘R>u

bp¡V$dp„ S>C“¡ ‘nuAp¡“y„ Ahgp¡L$“ kpfu fus¡ L$fu iL$pe R>¡. ‘nuAp¡ rhi¡ h^y dprlsu d¡mhhp Np„^u“Nf“p k¡¼V$f 16dp„ b¡ksp

k„fnL$“p¡ k„‘L$® kp^u iL$pe R>¡.

t kp‘yspfp (rNqfd’L$) : X$p„N“p Apqv$hpkurhõspfdp„ küpqÖ“u ‘h®sdpmp“y„ buSy>„ KQy„riMf A¡V$g¡ kp‘yspfp rNqfd’L$. kp‘yspfpiåv$“p¡ A’® k‘p£“p¡ r“hpk ’pe R>¡. Ap rNqfd’L$ kdyÖ“u k‘pV$u’u 872.9 duV$f

KQy„ R>¡. X$p„N rS>ëgp“y„ ùv$e A¡V$g¡ kp‘yspfp rNqfd’L$.

k|ep£v$e A“¡ k|ep®õs“p„ L¡$ÞÖp¡, hpObpfu, bp¡V$ ¼gb, kp‘yspfp çeyrTed, CL$p¡ ‘p¡CÞV$, “pN¡ðf dlpv$¡h“y„ d„qv$f, d^yh“, h¡guìey, F>s„cfp rhðrhÛp‘uW$, d^dpMu DR>¡f L¡$ÞÖ hN¡f¡ Al]“p„ Å¡hpgpeL$ õ’mp¡ R>¡. kp‘yspfp“p çeyrTed“u õ’p‘“p 1970dp„ ’C lsu. Al] Apqv$hpku L$gp k„õL©$rs, k„Nus hpÛp¡, Apqv$hpku ‘p¡ipL$p¡, Of¡Zp„, Apqv$hpkuAp¡“u ApMp qv$hk“u L$pe® ‘Ùrs, s¡d“p„ T|„‘X$p„ hN¡f¡ bsphhpdp„ Apìep„ R>¡. gp¡L$hpeL$p dyS>b "fpdpeZ'dp„ hZ®h¡g v$„X$L$pfÎe“p¡ S> Ap rhõspf R>¡.

kp‘yspfp“p smphdp„ bp¡qV„$N L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. lqfepmp ‘h®s“p Y$p¡mphp¡ D‘f NuQ hp„k“p„ S>„Ngp¡dp„ O|dhp“u M|b dÅ Aph¡ R>¡. fps¡ AprNepAp¡“p QdL$pfp S>„Ng“¡ d„Ng b“phu v$¡ R>¡. Al]“u hõsu Apqv$hpku lp¡hp’u s¡d“p„ “©Ðep¡, ‘p¡ipL$p¡, k„Nus A“¡ k„õL©$rs“u Tp„Mu L$fhu A¡ Av¹$cys ëlphp¡ R>¡. X$p„N“p Apqv$hpkuAp¡“u ‘p¡sp“u ApNhu

âÅL$ue k„õL$©rs R>¡.

kp‘yspfp (rNqfd’L$)

- X$p¸. du“pnu W$pL$f

Page 38: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

29

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L©$rsdp„ h‘fpe¡gp iåv$p¡ ip¡^p¡.

1) p p „ p

3) „ p p5) p

7) p „ p

k. 2 ApX$pAhmp Anfp¡ ep¡Áe fus¡ Np¡W$hu A’®‘|Z® iåv$ b“php¡.

1) p p p p

3) p 5) p p

k. 3 Dv$plfZ âdpZ¡ q¾$ep‘v$“y „ ep¡Áeê$‘ MpguS>Áepdp„ gMp¡.

p p p p p p p p p„ p p „

1) p p p p „ p „

p p p p„ p p „

„ p „ p p„ „

p p p„ p „ p p„ „

p „ „ p „ p p „ p p „

k. 4 iåv$kd|l dpV¡$ A¡L$ iåv$ gMp¡.

1) p p

p„ p p p

p p p p p p p p

„ p p„ „ „ p p p

k. 5 “uQ¡“p„ hp¼ep¡ blºhQ“dp„ a¡fhp¡.

1) p „ „ p„ „

p p p p p„ p p

p p p p p p

p p „ „ „ p „ p

Page 39: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

30

k. 6 “uQ¡“p iåv$ r‘fprdX$p¡“y „ r“funZ L$fp¡. D‘f’u “uQ¡ Aphsp v$f¡L$ õsf¡ iåv$-Anfh^sp„ Åe R>¡. s¡ D‘fp„s buÆ L$C rhi¡jsp R>¡ s¡ ÅZp¡ A“¡ kdÅ¡.

Ap kh®“pd L©$‘p¡ L$sp®

hph “pd v$pMgp„y L$d®

DÑd rhi¡jZ NZ¡ R>¡ q¾$ep‘v$

bp„^¡gu R>¡. q¾$ep‘v$

sd¡ ‘Z Aphp r‘fprdX$ b“php¡.

t k„cpjZ

1) sd¡ Å¡e¡gp L$p¡C ‘Z A¡L$ bNuQp rhi¡ sdpfp iåv$p¡dp„ dprlsu Ap‘p¡.2) sd¡ L$f¡gp L$p¡C ‘Z “p“p-dp¡V$p âhpk“p A“ych“y„ dp¥rML$ hZ®“ L$fp¡.

k. 7 ep¡Áe rhL$ë‘ ‘k„v$ L$fu rh^p“ ‘|Z® L$fp¡.

1) AX$pgS> hph ...........................................

A) ‘pV$Zdp„ Aph¡gu R>¡.

b) Adv$phpv$-Np„^u“Nf fõsp ‘f Aph¡gu R>¡.

L$) cph“Nfdp„ Aph¡gu R>¡.

2) “m kfp¡hf AcepfÎedp„ ...........................

A) OyX$Mf Å¡hp dm¡ R>¡.

b) tkl Å¡hp dm¡ R>¡.

L$) rhrh^ ‘nuAp¡ Å¡hp dm¡ R>¡.

3) Aip¡L$“p¡ rigpg¡M .....................................

A) rNf“pf“u sm¡V$udp„ R>¡.

b) kp‘yspfp“u sm¡V$udp„ R>¡.

L$) ‘phpNY$“u sm¡V$udp„ R>¡.

k. 8 “uQ¡“p„ õ’mp¡“u sd“¡ Nd¡gu b¡ b¡ rhi¡jsp S>Zphp¡.

1) fpZL$u hph 2) AX$pgS> hph

3) “m kfp¡hf AcepfÎe 4) kp‘yspfp rNqfd’L$

k. 9 Mpgu S>Áepdp„ ep¡Áe iåv$ d|L$p¡.

1) “m kfp¡hf AcepfÎe Adv$phpv$’u ........ qL$du. v|$f ........ Qp¡.qL$.du. rhõspfdp„ ‘’fpe¡gy„ R>¡.

2) kp‘yspfp“p çeyrTed“u õ’p‘“p ............. dp„ ’C lsu.

Page 40: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

31

p p p p„ p

p „ p p p

k. 10 (1) L$p¡C A¡L$ qL$ëgp“y„ hZ®“ sdpfp iåv$p¡dp„ gMp¡.(2) sdpfp hs““u Apk‘pk Aph¡gp L$p¡C ‘Z A¡L$ õ’m“u

rhi¡jsp sdpfp iåv$p¡dp„ gMp¡.

âL$ë‘

t p p p„ p p p p p p p„p p p„ p p p„ p

p p p

lº„ hp„Qy„ .... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

p p p p p p p

t p p p p p p

t p„ p „ p

t „ p p „ p p p p p p

t p p p p p

t p „ p p p

t p p

t p „ p p

t p p p p

t p p„ p p p p p p

t p p„ p „ p p p

AÝep‘“ k„L¡$s : p p p p p p p p p p p„

p„ p p p p p p„ p „ „ p

p p p p p p p p p p

p p p p „ p p p p„ p

p p„ p„ p p p p„ p p „ p p

p p p p p „ p „ p

p p p p p p „ p p p p

p p p „ p p p „ p p p„ „ p p p p p

NyS>fps R>¡ Adfs ^pfp, NyS>fpsu kp¥’u Þepfp

Page 41: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

32

D‘¾$d - ê$qY$âep¡Np¡p„ p p „

p p p p„ p p p p„ p p

p p „ p „

p p„ p p „ p p

p p „ p

p „ p p p p

p p p p p p p p „ p „

p p p p p p

p p p p

p p p p p p„ p

lh¡ “uQ¡“p ê$qY$âep¡Np¡“p A’® gMu hp¼edp„ âep¡N L$fp¡.A’® gMhp kp’® Å¡X$ZuL$p¡i“p¡ D‘ep¡N L$fp¡.

p„ p p

p p p

p p p

p„ p

p p

p „ p„ „ „

p „ p p p

p

p p „

p„ p

p p p

p„

p p p

p„ p p„ p „

p p

p p p p p

p p p p

p

p „

p p„ „

p

„ „

p p

p p„ „

p p

p p

p„ „ p „ „ „

p p p

p p p

„ p p„ p„ p„

p p„ p „

Page 42: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

33

7. kfv$pf L$’p

t Qpgp¡ DMpZp„ DL¡$guA¡.

1) kÐe“p¡ ‘|Åfu Ry>„ 2) ApTpv$ tlv$ k¡“p“p¡ lº„ k„õ’p‘L$ lsp¡.Atlkp dpfp¡ ^d® R>¡. Qgp¡ qv$ëlu“p¡ Apv$¡i Ap‘ukÐepN°l“p lr’epf’u d¢ S>etlv$“p d„Ó Üpfpd¢ õhs„Ósp A‘phu R>¡. tlvy$õsp“ NÅìeº»' s»º.

3) bpmL$p¡ A“¡ Nygpb d“¡ 4) kph®S>r“L$ DÐkhp¡“uArsie hlpgp R>¡. iê$Aps d¢ L$fu lsu.dpfp S>Þdqv$hk“¡ sd¡ "L¡$kfu' A“¡ "dfpW$p' Üpfp"bpgqv$“' sfuL¡$ d“php¡ R>p¡. S>“ÅN©rs gphu lsu.

L$fdkv$¡ S>Þçep f¡ qL$kp“ Ly$m“y„ h^pfhp kÞdp“

hëgc sd¡ bÞep f¡ NyS>fpsu“y„ kpQy„ õhprcdp“ ...

tlv$“p “]cpX¡$ ‘p¼ep¡ A¡hp¡ ‘V¡$g gp¡M„X$u ;

l¡dpmp S>¡hy„ l¥ey„ gC“¡ Æìep¡ r“X$f “¡ r“õ‘©lu ... L$fdkv$¡ ...

Page 43: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

34

hëgc sd¡ ApTpv$u“p Adf rkspfp k„‘“p kS>®“lpf ;

hëgc sd¡ i|fhufsp“p bÞep Afukp S>e S>e S>e kfv$pf ... L$fdkv$¡ ...

hëgc sd¡ cpfsdp“u c[¼s L$fu“¡ d¡mhu R>¡ KQpC ;

hëgc sd¡ fpóV²$r‘sp“y„ L$üy„ L$fu“¡ iuMhu R>¡ kpv$pC ... L$fdkv$¡ ...

Npv$u dpV¡$ R>¡ ApS> M¢QpM¡Qu “¡ ^]NpZp„Ap¡ ^p¡d ;

hëgc sd¡ ÐepÁep¡ R>¡ A¡L$ Cipf¡ Npv$u L¡$fp¡ dp¡l ... L$fdkv$¡ ...

M¡X|$s ’C M¡X$u R>¡ sd¡ AM„X$ tlv$“u AM„X$ Ap hpX$u ;

hëgc sd¡ Æh“ hphu dl¡L$phu R>¡ tlv$“u aŸghpX$u ... L$fdkv$¡ ...

hëgc sd¡ ÐepNu R>¡ tlv$“¡ dpV¡$ L„$Q“ L$prd“u ;

hëgc sd¡ dipg gC“¡ Of’u “uL$þep c|gu“¡ cprd“u ... L$fdkv$¡ ...

hëgc sd¡ S>Þd ëep¡ afu cpfscf“p¡ L$fhp“¡ DÙpf ;

fpóV²$hpv$u b“uA¡ Ad¡ h„iS> L$luA¡ S>e S>e S>e kfv$pf ... L$fdkv$¡ ...

kp„cmÅ¡ rh“„su f¡ ‘pV$uv$pf“p ‘pZuv$pf k‘|s ;

dp¡L$gÅ¡ cpfs“¡ “„v$“h“ L$fhp sd S>¡hp v|$s ... L$fdkv$¡ ...

Ap¡ fpÄe‘yfyj kpQp lÆ sd rhi¡ L$l¡hp“y„ OÏ„ bpL$u ;

"kp„C' kfv$pf L$’p Ap gMu R>sp„e¡ L$gd “’u ’pL$u ... L$fdkv$¡ ...

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L$pìedp„ ¼ep iåv$p¡ h‘fpep R>¡ ?

1) M¡X|$s - ................... 2) riepmp¡ - .........................

3) v$‘®Z - ................... 4) fdMpZ - .........................

5) bNuQp¡ - ................... 6) ky‘yÓ - .........................

k. 2 MpguS>Áepdp„ "L¡$fy „'“y „ ep¡Áe ê$‘ gMp¡.

v$p.s. Npv$u "L¡$fp¡' dp¡l.

1) L$p¡eg ................ AhpS>. 2) gp¡M„X$ ...................... L$pep.

3) ‘h®s ................. KQpC. 4) Np¥fh ....................... Np’p.

k. 3 L$pìe“p Ap^pf¡ ep¡Áe rhi¡jZ gMp¡.

1) .................... õhprcdp“ 2) ..................... tlv$

3) .................... k‘|s 4) ..................... rkspfp

- kp„Cfpd v$h¡

Page 44: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

35

k. 4 Dv$plfZ âdpZ¡ âÐee gNphu iåv$ b“php¡.

p p „ p p p p

1) p „ 1 p

2 p „ 2 p p 3) „ 3 p 4 4 p p

k. 5 A’® “ bv$gpe s¡ fus¡ hp¼e afu’u gMp¡.

p p p p

p p p p p

1) p p p

p p p p p

3) p p p p p p p p

p„ „ p p p„

p p„ p „ p „ p p

t k„cpjZ : p p p „ p „ p p p p p p„ p p„ p p p p p

k. 6 L$pìe‘„[¼s“¡ ep¡Áe fus¡ Å¡X$p¡.

p p p p p p

p p „ „ p „ p

p p p p p

p p p „

p „ „ „ „ p p

k. 7 A¡L$pv$ b¡ hp¼edp„ L$lp¡. p p p

p p „

„ p p „ p

k. 8 “uQ¡“p iåv$kd|lp¡“p¡ D‘ep¡N L$fu“¡ kfv$pf hëgccpC ‘V¡$g rhi¡ 8 ’u 10 hp¼ep¡ gMp¡.1) p „ p p p p p p p

p p p p p p 5) p p p

„ p p „ p „ p p p

Page 45: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

36

k. 9 kfv$pf ‘V¡$g “p“p lsp. Ðepf¡ s¡d“¡ bNgdp„ N|dXy „ $ (bpdgpC),’ey„ lsy„ s¡“p¡ âk„N sdpfp iåv$p¡dp„ gMp¡.

âL$ë‘

t p p „ p p

lº„ hp„Qy„ ..... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

bp‘y Adf flp¡ !„ p „ p

p p p „ p p

p p„ p p p„ „ p „

p „ p p p p p p p p p p p

p p p p p p„ p p„ p p p p p„ p p p

p p p p p p„ p p

p p p„ p „ p

p p

AÝep‘“ k„ L¡$s : p p p p p p „ p p p p p p „ p p

p p p p p p p p p p p „ p p „ p p p p p p p p p p p p p „ p p p p p „ p

p „ p p p p p p p p p p

A¡L$sp A“¡ AM„qX$ssp v$¡i“u ip“ R>¡.

Page 46: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

37

8. Np¡bfNµk

t QQp® L$fuA¡, ÅZuA¡, rhQpfuA¡.

p p p p p p p p p p p

„ p„ p p p p p

p „ p„ p p „ p p p p„ p p p

p p p„ p p p„ p p

p p p p „ p p p p p

„ p p p p p p p p p p p p p p„ „ „ p „ p p„ „ „ p p p p p p

dl¡i : p p„ p p„ p p p

p p p„ p p p p „ p

p„ p p p

dyL¡$i : „ p p p p p

p

Page 47: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

38

fpdcpC : p „

dl¡i : p

fpdcpC : „ p p„ p p p p p p p p p

dl¡i : p p p p

fpdcpC : p „ „ p p p p p p „ p p p p p

p p „ p p p

p p p p p p

dl¡i : p p p„ p p

fpdcpC :

dyL¡$i : p p „ p p „ „ p p „

„ „

fpdcpC : p p p p p p„ p p p„ „ „ p p p

de„L$ : p p p p p„ p p p p p„

fpdcpC : p p p p p„ p

p

L¡$s“ : p p p„ p p„ p„ p p p

p p„

de„L$ : p p p p p p

p p p p p „ p

„ p p p p p

dl¡i : „ p p p p

L¡$s“ : „ „

dl¡i : p p p„ p p p „ p „

„ p p p „ „ p

dyL¡$i : p p p „ p „ „ p p„ p „ p

dl¡i : p p p p „ p p

L¡$s“ : p p „

p„ p p p„ p p

p„ p p p p „ p

Page 48: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

39

p„ p p„ p „ p p p p p„ p p

dl¡i : p p p p p„ p p „

p

fpdcpC : p p p p

dl¡i : p p

fpdcpC : p p p p p p p p p p p p p p

p p p p p„ p p

L¡$s“ : p p p „ p p p p p

p p p p p pp

b^p : p p p p „ p„ p p p

p

fpdcpC : p p p „ p

p „ p p p

dl¡i : p p p p p

„ „

fpdcpC : p „ „ p p p„

p p p p

p p p p p p p p

p p p p

L¡$s“ : p p „ „ „ p p p p p p

p „ p p

fpdcpC : p„ p„ p p p p p p p p p

„ p p p„ p p p

p p p „ p „ p p „ p „

dl¡i : p p p p p p„ p p p p p„ p p p

p

fpdcpC : p p p p „ p p„ p „

p „ p p„ „ p p „ p p

p p p

p p

L¡$s“ :

fpdcpC : p p p p„ p p p p p „ „ pp

Page 49: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

40

de„L$ : a¢L$u v$CA¡, buSy>„ iy„ ?

dyL¡$i : L¡$d buSy>„ iy„ ? Np¡V$gp“¡ i¡L$u“¡ Np¡V$gu Mhpe R>¡. kfk õhpv$ Aph¡ R>¡.

fpdcpC : bk Ðepf¡. Ap Np¡bf“y„ ‘Z A¡hy„ S> R>¡. Np¡bfdp„’u Nµk dþep ‘R>u S>¡ cpN bpL$u fl¡ s¡“p¡ D‘ep¡N Mpsf sfuL¡$ ‘Z ’C iL¡$ R>¡. A¡“¡ k|L$hu “pMuA¡ sp¡ ‘Z Qpg¡ A“¡ ‘pZudp„ c¡mhu“¡ fNX$p¡ b“phu“¡ M¡sfdp„ hl¡hX$phu ‘Z iL$pe. N„v$L$u sp¡ gNuf¡ ’pe S> “rl. N„v$L$u “ ’pe A¡V$g¡ dpMu-dÃR>f ‘¡v$p ’sp„ “’u. “¡ dpMu-dÃR>f “ ’pe sp¡ fp¡N “ a¡gpe. fp¡N “ a¡gpe A¡V$g¡ Ap‘Z¡ “ufp¡Nu fluA¡ “¡ MpC-‘u gl¡f L$fuA¡. sd¡ ÅZp¡ R>p¡, Ap Nµk’u S>¡d v$uhp ’pe R>¡ A¡d fkp¡C ‘Z ’pe R>¡.

L¡$s“ : ‘Z N„v$p R>pZ“p Nµk’u fp„^¡gu hp“Nu Mpsp„ k|N “ QX¡$ ?

fpdcpC : A¡dp„ k|N ip“u ? Sy>Ap¡, Ap R>pZdp„’u b“¡gp Nµk“p v$uhpbm¡ R>¡ R>sp„ kl¡S> ‘Z N„^ Aph¡ R>¡ Mfu ?

dyL¡$i : rbgLy$g “rl. A“¡ AS>hpmy„ ‘Z L¡$hy„ ê$Xy„$-ê$‘pmy„ R>¡.

de„L$ : hfOp¡X$pdp„ h‘fpsu q¾$V¹$k“gpCV$“p AS>hpmp S>¡hy„ ?

fpdcpC : Ap Np¡bfNµk“¡ rd’¡“-Nµk ‘Z L$l¡ R>¡. A¡ S>¡d QdL$sp¡

âL$pi Ap‘¡ R>¡ A¡d Nfdu ‘Z Ap‘¡ R>¡. R>pZp„ kmNphuA¡ “¡ S>¡ Nfdu dm¡ A¡“p L$fsp„ Ap Nµkdp„’u dmsu Nfdu R>-NZu h^pf¡ lp¡e R>¡.

L¡$s“ : Mf¡Mf ?

fpdcpC : lpõsp¡. Sy>Ap¡, lSy> Ap‘Zp v$¡idp„ huS>mu“u M|b s„Nu R>¡. Ap k„õ’p“u S>¡d s¡ M|Z¡M|Z¡ ‘lp¢QpX$u iL$psu “’u. Aphp„ sp¡ L¡$V$gp„e¡ Npdp¡dp„ fkp¡C A“¡ buÅ„ L$pdp¡ dpV¡$ gpL$X$p„ A“¡ Opks¡g“p¡ D‘ep¡N L$fhp¡ ‘X¡$ R>¡.

dl¡i : gpL$X$p„ “¡ Opks¡g dp¢Op ‘Z Mfp„.

fpdcpC : gpL$X$p„ bpmu “pMhp“p¡ buÅ¡ N¡fapev$p¡ A¡ L¡$ A¡“¡ kpfy ’C“¡ S>„Ngp¡dp„’u gugp„ TpX$ L$p‘hp„ ‘X¡$ R>¡. gugp„ TpX$ L$p‘hp’u S>„Ngp¡ Ap¡R>p„ ’sp„ Åe R>¡. A¡“p’u S>du“ DÄS>X$ A“¡ DOpX$u ’su Åe R>¡ ; A“¡ hfkpv$ ‘Z OV$sp¡ Åe R>¡.

L¡$s“ : l„. lh¡ Mbf ‘X$u L¡$ h©npfp¡‘Z“y„ L$pd L„$C Adõsu ip¡cp dpV¡$ L$fhpdp„ “’u Aphsy„ !

fpdcpC : sdpfu hps kpQu R>¡. kp¥ A¡ kdS>¡ sp¡ L¡$hy„ kpfy„ !

dyL¡$i : fpdcpC, sdpfu hps kdÅe R>¡. Np¡bf“p¡ Aphp¡ D‘ep¡N L$fuA¡ sp¡ N„v$L$u’u bQuA¡, Nµk“y„ bmsZ dm¡ A¡V$g¡

Page 50: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

41

p „ p p p p p p p „ p

p„ „ p p p „ p

p p p p „ „ p

fpdcpC : p p p p p p p p

p p p p p p p

dyL¡$i : p p p p p p p p p

p p p p

fpdcpC : p p p p p „

„ p p„ p p p p p

p p„ p p„ „ p

p p p„ p p

p p p p „ p p p„ „ „ p p„ p

p„ p p p p

p p p p „ p„ p

p p p p p p„ p

L¡$s“ : p „ p p p p p

fpdcpC : „ p p p p p p „ p p p p p p p

p p„ p p p p„ p „ „ p p p p

„ p p p p p p p„ p p p

L¡$s“ : p

Page 51: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

42

fpdcpC : p p p p p p

p p p p p p p p p p

p p

dyL¡$i : p p„ p p p p„p„

fpdcpC : p p p p„ p p„ p p p p p „ p p p„ p p p p p„ p p p

p „ p„ p p p p p„ p p

de„L$ : p p p

fpdcpC : p p„ p p p p p p p

p p p „ p p p p

p p p„ p „ p p p p p„ „ p p„ p „ p„ p p p„ p p p p p p p

p„ p p „ p p„ p p p

„ p p p p„ p p„ p p

p p p „ „ p

p p p„ p p p

p p p p

L¡$s“ : p p„ p„ p p p p„ p

fpdcpC : p„ p p p p p„ p p p

p p p p p p p p p p p p„ p „ p

p p p p p p p „ p p „ p p p „ „ „ p

p p p p p p p p p p„ p p p p p„ p p p p p p

p p „ p p „ p p p p„ p p p p p „

de„L$ : p p p p p p p p p p p

„ p p p p

fpdcpC : p p„ p p„ p p p p p„

p p p p p

Page 52: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

43

L¡$s“ : sd¡ Al] Np¡bfNµk“p¡ D‘ep¡N a¼s âL$pi dpV¡$ S> L$fp¡ R>p¡ L¡$ A¡“p¡ buÅ¡ D‘ep¡N ‘Z L$fp¡ R>p¡ ?

fpdcpC : Ad¡ âL$pi D‘fp„s fkp¡Cdp„ ‘Z Nµk“u kNX$udp„ bmsZ sfuL¡$ A¡“¡ hp‘fuA¡ R>uA¡. âhplu ‘¡V²$p¡rged Nµk“u S>¡d S> A¡“¡ Nµk“u kNX$udp„ hp‘fu iL$pe R>¡ A“¡ A¡ Nµk“u S>¡d Ap Nµk ‘Z ^ydpX$pfrls lp¡hp’u

fp„^“pf“u Ap„Mp¡“¡ L$iy„ “yL$kp“ ’sy„ “’u.

L¡$s“ : Ap b^y„ sp¡ M|b rhQpfhp S>¡hy„.

fpdcpC : Af¡, Ap“p¡ Å¡ âQpf h^¡ sp¡ Ap‘Zp„ NpdX$p„“¡ N„v$p„ L$fsp„ DL$fX$p, R>pZ“p ‘p¡v$mp hN¡f¡ v|$f ’pe s¡d S> NpdX$p„ õhÃR> ky„v$f v$¡Mpe. gp¡, hpsp¡ OZu ’C. lh¡ cp¡S>“ ‘sphuA¡.

(kp¥ S>dhp dpV¡$ Åe R>¡.)

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L©$rsdp„ h‘fpe¡gp iåv$p¡ ip¡^p¡.

1) “fd - ...................... 2) Sy>v$u - ......................

3) õhÃR> - ...................... 4) de„L$ - ......................

5) Qp¡½$k - ...................... 6) klpe$ - ......................

7) a¡gphp¡ - ...................... 8) Üpfp - ......................

9) ip¡^ - ...................... 10) k„ey¼s - ......................

11) rdgL$s - ...................... 12) h¡fp“ - ......................

13) Qusfu - ...................... 14) gpc - ......................

k. 2 “d|“p âdpZ¡ iåv$ gMu s¡“p¡ hp¼edp„ D‘ep¡N L$fp¡.

A) v$p.s. : gpc Ap‘“pfy„ - gpcv$peu

r“erds L$kfs L$fhu A¡ Apfp¡Áe dpV¡$ gpcv$peu R>¡.

1) Apfpd Ap‘“pfy„ - .........................

................................................................................

2) am Ap‘“pfy„ - ............................

................................................................................

3) kyM Ap‘“pfy„ - ...........................

................................................................................

b) v$p.s. : ^ydpX$p rh“p“y„ - ^ydpX$pfrls

1) õhpv$ rh“p“y„ - .............................................................................................................

- qv$rg‘ fp¸e

Page 53: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

44

„ p „

p „

p p „ p „

p „

p

„ „

k. 3 “d|“p âdpZ¡ õÓutgN “pd b“php¡.

Dv$p. : Np¡V$gp¡ - Np¡V$gu

1) p p p p

p p p p

p p p p

k. 4 Dv$plfZ dyS>b L$p¦kdp„ Ap‘¡gp iåv$p¡dp„ a¡fapf L$fu Mpgu S>Áep ‘|fp¡.

p p p p„ p p p

1) p „ p p p

p p p p p „

p

p p p p p „ p „ p p„ „ „

p p p „ „

p p p„ p p

Page 54: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

45

k. 5 ep¡Áe fus¡ Å¡X$p¡.

p p „ p „

p p p

p p „ p „ „ p „

p p p

p „

t k„cpjZ p p p p p p p p p p„ p„ p p

p „ p

k. 6 Ap‘¡gp dyØp“¡ Ap^pf¡ Np¡bfNµk’u ’sp„ apev$p“u epv$u b“php¡.

p

p

k. 7 "Np¡bfNµk àgpÞV$'“u fQ“p dpV¡$“u âq¾$ep“¡ ep¡Áe ¾$ddp„ Np¡W$hp¡.

p p p p „ p

„ p „ p p p p p

p p

„ „ p„ „ p „ „

k. 8 Np¡bfNµk rhi¡“p “uQ¡“p„ hp¼ep¡dp„’u S>¡ hp¼ep¡ kpQp„ lp¡e s¡“¡ ‘qfÃR>¡v$“p ê$‘dp„afu’u gMp¡.

p p p p

p p„ p p p p

p p p p p

p p p p p„ p p„ p

p p p „

p p p p p p p p„ p

Page 55: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

46

p p p p

p p p p„ p

k. 9 sdpfp ‘p¡sp“p iåv$p¡dp„ gMp¡.

p p p „ p„ p

p p p

p p p

âL$ë‘

t p p p p p p p p p p

lº„ hp„Qy„ ...... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

k|e®i[¼s’u huS>mu L¡$hu fus¡ DÐ‘ß ’pe R>¡ ?

p p p p p p„ p p

p p p p p p„ p p p p p p„ p„ p

p p p„ p„ p p p„ p p p p p p p p„ p p p p p p p

p p p p p p p p p p p„ p

AÝep‘“ k„L¡$s : p p p„ p p„ p p p p p p p „ p „ „

„ „

p „ p p p p „ p p p p p p p

p „ p p p p„ p p „ „ p p p p p p p p„ p p

Np¡bfNµkdp„ H^Z“u kdõep lg L$fhp“u ndsp R>¡.

Page 56: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

47

cprjL$ kdS>

q¾$eprhi¡jZt r“funZ L$fp¡.

l hp¼ep¡ hp„Qp¡.

p p

p

p p p

p p p p p p p

p p p p„ p „ p

l D‘f“p„ hp¼ep¡dp„ guV$u v$p¡f¡gp iåv$p¡ q¾$ep“p A’®dp„ h^pfp¡ L$f¡ R>¡.

: ApV$gy„ epv$ fpMp¡ :

p p p„ p p p q¾$eprhi¡jZ p

l l„d¡ip„ epv$ fpMp¡. p p „ p p „ „

p „ p „

l Qpgp¡ dlphfp¡ L$fuA¡.

q¾$ep rhi¡jZ ip¡^u “uQ¡ guV$u v$p¡fp¡.p p p p

„ p p„„ p „ p p p p p p p „ p„ p p

p p„

p „ p

p p p pp

p„ p p p

p pp p

p p p p„

p

Page 57: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

48

9. “]v$fcfu

p p p „

p p p p

p p„ p p p p p

p p p p p p„

„ p p p „ p „ p p p „

„ p p p p p

p p p p p p p „

t rhQpfp¡ A“¡ L$lp¡.

p p„ p p„ p p„ p

p p„ „

p„ „ p p „

p p p p p p„

t Qpgp¡ NpCA¡.

p p p„

p„p p p p p

Page 58: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

49

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L$pìedp„ ¼ep iåv$p¡ h‘fpep R>¡ ?

1) KO - ................... 2) fp¡S> - .........................

3) cpC> - ................... 4) TX$‘ - .........................

5) v$qfep¡ - ................... 6) âhpk$ - .........................

k. 2 "X$u' âÐee gNpX$u iåv$ afu gMp¡. v$p.s. Ap„M - Ap„MX$u

1) L$p¡eg - .................... 2) b¡“> - .........................

3) hps - ................... 4) “ph - .........................

5) fps - .................... 6) dp$ - .........................

7) R>p„e - .................... 8) fp„L$$ - .........................

k. 3 “uQ¡“p iåv$p¡“p¡ D‘ep¡N L$fu hp¼e b“php¡.

1) “]v$f 2) Ap„MX$u 3) l]QL$p¡ 4) lg¡kp„

5) L$V$p¡fp¡ 6) “phZ 7) dykpafu 8) k|fS>

v$p¡f spZu“¡ huf dpf¡ lg¡kp„,

lpgp hpep “¡ lp¡X$u h¡N¡ QX$u...b¡“ubp“u...

“]v$f b¡W$u R>¡ “ug kd„v$f“p b¡V$dp„,

L¡$kqfep v|$^“p L$V$p¡fp cfu...b¡“ubp“u...

“]v$f“p¡ bpN L$p¡C g|„b¡ “¡ T|„b¡,

L$muAp¡ r“spfu“¡ L$Qp¡mu cfu...b¡“ubp“u...

k]Ãep R>¡ s¡g dpfu b¡“u“¡ dp’X¡$,

“phZ L$fph¡ Qpf v$qfep‘fu...b¡“ubp“u...

R>u‘p¡“u h¡gX$u“¡ Å¡X$ép S>mOp¡X$gp,

b¡ku“¡ b¡“ Åe dykpafu...b¡“ubp“u...

kps¡ tk^y“¡ suf kafp¡ f¡ L$u^u,

k|fS> EÁep¡ “¡ b¡“ Apìep„ afu...b¡“ubp“u...

- Th¡fQ„v$ d¡OpZu

Page 59: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

50

k. 4 "h¡N¡ QX$hy „' A¡V$g¡ Nrsdp„ Aphhy„. L$p¦kdp„’u ‘k„v$ L$fp¡.

p „ p„ p „ p p „ p„ p „ „

1) p „ p „

p „ p „

k. 5 “uQ¡“p„ hp¼ep¡“y „ blºhQ“ L$fp¡.

1) p p p

p p p

p p p „

p p p

k. 6 ep¡Áe fus¡ Å¡X$p¡.

(A) (b)

p p „

p

p

p p

t k„cpjZ p „ p „ p p p „ p p p

k. 7 “uQ¡ L$rhsp“u ‘„[¼s“p A’® Apàep R>¡ s¡ hp„Qp¡. A“¡ s¡ A’® L$C ‘„[¼s“p¡ R>¡ ?s¡ guV$u ip¡^u“¡ gMp¡.1) p„ p p„

p p p

p p„ p p p p p

p „ p „ p„ p

k. 8 âõsys L$pìe“p Ap^pf¡ gMp¡.

1) p p p

p

p„

p p p

Page 60: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

51

k. 9 i¡“u D‘dp Ap‘¡gu R>¡ ? s¡ L$rhsp“¡ Ap^pf¡ gMp¡.

1) ApL$piu l]QL$p“¡ - ............................

2) l]QL$p“u v$p¡fu“¡ - ............................

k. 10 sd¡ sdpfp “p“p cpC-bl¡““¡ kyhX$phsp lp¡h, sp¡ s¡ sdpfp iåv$p¡dp„ gMp¡.

âL$ë‘

t "Th¡fQ„v$ d¡OpZu'“p„ L$pìep¡ “¡V$ D‘f’u ip¡^p¡.

s¡dp„’u sd“¡ Ndsp„ L$p¡C ‘Z b¡ L$pìep¡ gMu“¡ c]s‘ÓL$ s¥epf L$fp¡.

lº„ hp„Qy„ .... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

lpgfXy „ $

sd¡ dpfp v$¡h“p„ v$u^¡g R>p¡,sd¡ dpfp„ dpNu gu^¡g R>p¡.

Apìep Ðepf¡ Adf ’C“¡ fp¡ !dp'v$¡hÆ ‘fk“ r’ep Ðepf¡ Apìep„ sd¡ AZd|g !

sd¡ dpfy„ “Nv$ “pÏ„ R>p¡,sd¡ dpfy„ aŸg hkpÏ„ R>p¡,

Apìep Ðepf¡ Adf ’C“¡ fp¡ !dp'v$¡h ÅJ Dsphmu “¡ S>C QX$phy„ lpf,

‘pfhsu ‘fk“ r’ep„ Ðepf¡ Apìep l¥ep“p lpf ...lX$dp“ ÅJ Dsphmu “¡ S>C QX$phy„ s¡g,

lX$dp“Æ ‘fk“ r’ep Ðepf¡ Op¡qX$ep bp„Ýep O¡f ... sd¡ dpfp

AÝep‘“ k„L¡$s : lpgfX$p„“u k„L$ë‘“p õ‘ô$ L$fhu. âõsys lpgfX$p„“y„ AÝep‘“ L$fphsp„ ‘l¡gp„ rinL¡$ b¡-Qpf lpgfX$p„ Nphp A“¡ Nhfphhp. ¾$rdL$ âñp¡ ‘|R>u“¡ âõsys L©$rs“y„ AÝep‘“ L$fphhy„. AOfu gpNsu k„L$ë‘“p õ‘ô$ L$fhu. cCgp¡ ‘p¡sp“u “p“u bl¡““¡ kyhX$phsu hMs¡ ‘fuAp¡“p v$¡idp„ v$qfep“u kaf Üpfp gC Åe R>¡. Al] Ap‘¡gp lpgfX$p„ S> Nphp s¡hy„ b„^“ “’u. rinL$ ‘p¡sp“u L$ë‘L$sp“p¡ D‘ep¡N L$fhp õhs„Ó R>¡.

lpgfX$p„ gp¡L$kprlÐe“p„ AZdp¡g Of¡Zp„ R>¡.

Page 61: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

52

p p p „ p p p p p p

p p p „ p p p „ p p p

p p p

p p „ p p p p

p p „ p p p

p „ p p p p „ p

p p p p p p

„ p p „ p „

p p„ p p p„ p p p „ p p p p „ p p p p p

p p p

p p p p p p p „ p

p p p p p p p„ „ p p p

p p

„ p p p p p p p p p p p

10. X$pµ. “ugL„$W$fpe R>Ó‘rs

t Qpgp¡ fduA¡.m p„ p p p

p p p pp p p p p„ p p p p p p

p„ p p p„ pm p p p p p p„ p

p„ p p p„ p

Page 62: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

53

p p p„ p p „ p

p p p

p p p„ p

„ p„ p „ p p„ p p p p p p p p p

p p p p p „ p p p„ p p p„

p p p p p

p p„ p p p„ p p p p p p p p

p p p p „ p „ p p p „

„ p p „ p p p„ p p p p p p p p

p p p p p p„ p p„ p p „ p p p p p

p „ p p p p p p p p„ p p p„ p

p p

p p p p„ p p p p p„ p p p p p p p

p p p„ p p p„ p p p

p„ p p „ „ „ p p„ p p p p p p p

p p p p p p „ p

p p p p p p p p „ p p p „ p p p p p p

p p p p p p p p

p p p p „ p p p p„ p„ p„ p p

p p p p p „ p

p p p „ p p„ p p p p p

p p„ p„ p p p p„ p p p p „ p

p p p„ p „ p p p„ p p„ p„ p p„ p p„ p „ p p p p

p „ p p p p p p p p p

p p p p p p p „ p p p p p

p „ p p p p p

„ „ p „ p p p

p p„ p„ p p„ p p p p„ p„ p p p„ p p

p p p p p„ p p p p „ p„ p p p p „ p p

Page 63: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

54

p p p p

p p„ p p p p p p„ p p p p p„ p p„ p p „

p „

p p p„ p„ p p p p„ p p

p „ p p„ p p p p p „ p p p

p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p „ p„ p p p

p p p„ p p„ p„ p p p„ p p p p

p p „ „ p p p p

p„ p p p p p p „ p p p

p p p p p p p p

p „ p p„ p

p p p„ p p p„ p p „ p

„ p p „ p „ p „

p p p „ p p p „ p p p p „

p p p „ p p p

p p p p p p

p p p p

p p p

p„

p p p p„ „ p p

p „ p p

„ p p p

p„ p p„ p

„ p p p

p p p„ p p p

p p p

p p„ p p p p p p„

p p

p p p „ p p „ p

„ p p p p p p

p p p p„ p

p „

p p„ p p p p p p

„ p p p p „

p p p „ p

p p p „ p p p „ „

p p p p p „

p p p p p „ p p p

p p „ „

„ p p p p

„ p „ p

p p p p p p p p

p „ p p

p p „ p „

„ p „ p

„ p„ „ p p p

p p p p

Page 64: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

55

b¡kpX$ép¡ L¡$ v$¡icfdp„ A¡“¡ Apv$i® NZu ipmpAp¡ iê$ ’hp gpNu.

A¡dZ¡ 1907 dp„ dy„bCdp„ A„^S>“p¡“y„ A¡L$ DÛp¡N L¡$ÞÖ ‘Z iê$ L$ey¯ A“¡ A¡ L¡$ÞÖ“p¡ dpg h¡Qpe A¡ dpV¡$ ìehõ’p ‘Z Np¡W$hu Ap‘u.

A¡V$gpdp„ A¡L$ qv$hk X$pµ. “ugL„$W$fpe“p A¡L$ rdÓ A¡d“¡ dmhp Apìep. A¡d“y„ “pd âpZi„L$f v$¡kpC lsy„. A¡d“p¡ v$uL$fp¡ S>Þd’u S> bl¡fp¡ A“¡ d|„Np¡ lsp¡. A¡“y„ iy„ L$fhy„ ?

X$pµ. “ugL„$W$fpe¡ âpZi„L$f“¡ L$üy„ L¡$ sd¡ ‘p¡s¡ sp¡ rinL$ R>p¡. sd¡ S> r“ipm“u “p¡L$fu R>p¡X$u“¡ bl¡fpd|„Np“u ipmp L¡$d iê$ L$fsp “’u ?

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L©$rsdp„ h‘fpe¡gp iåv$ ip¡^p¡.

1) Arcdp“ - ................. 2) d|L$ - .......................

3) br^f - ................. 4) L$dpZu - .......................

5) ^|“ - ................. 6) kde - .......................

7) âeГ - ................. 8) Mfpbu - .......................

9) budpfu - ................. 10) Apd„ÓZ - .......................

k. 2 “d|“p âdpZ¡ iåv$ gMu s¡ iåv$“p¡ hp¼edp„ D‘ep¡N L$fp¡. A) v$p.s. : cZhy„ - cZsf cZsf kpfy„ lp¡e sp¡ “p¡L$fu ‘Z kpfu dm¡.

1) QZhy„ - .........................

............................................................................................

2) S>X$hy„ - .........................

............................................................................................

3) L$mhy„ - .........................

............................................................................................

4) NZhy„ - .........................

............................................................................................

âpZi„L$f s¥epf ’C Nep. Apd, X$pµ. “ugL„$W$fpe“p„ kgplk|Q“ dyS>b A“¡ â¡fZp’u NyS>fps“u bl¡fpd|„Np“u ‘l¡gu ipmp iê$ ’C.

‘ròd cpfsdp„ A„^S>“p¡, bl¡fpd|„Np„ A“¡ A‘„NS>“p¡“p cZsf s’p kyMpL$pfu dpV¡$“u A“¡L$ kfL$pfu krdrsAp¡dp„ ‘Z A¡dZ¡ L$pd L$f¡gy„.

Ap fus¡, A„^ bÞep ‘R>u Óuk¡L$ hfk ky^u A‘„NS>“p¡“u k¡hpAp¡ L$fu“¡ X$pµ. “ugL„$W$fpe R>Ó‘rs C. k. 1922 dp„ Ahkp“ ‘pçep.

NyS>fps Mf¡Mf A¡d“¡ dpV¡$ Np¥¥fh ^fph¡ R>¡.

- eih„s dl¡sp

Page 65: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

56

b) v$p.s. : AphX$hy„ - AphX$s

“ugL„$W$fpedp„ OZu AphX$s lsu.

1) fdhy„ - .........................

............................................................................................

2) gX$hy„ - .........................

............................................................................................

3) cfhy„ - .........................

............................................................................................

L$) v$p.s. : cpfs - cpfsue

Ad“¡ cpfsue lp¡hp“p¡ Nh® R>¡.

1) âp„s - .........................

............................................................................................

2) L¡$ÞÖ - .........................

............................................................................................

3) fpô²$ - .........................

............................................................................................

4) “pV$L$$ - .........................

............................................................................................

k. 3 “uQ¡“p„ hp¼ep¡“p¡ A’® bv$gpe “rl s¡ fus¡ afu’u gMp¡.

v$p.s. : “ugL„$W$fpe“¡ A¡ L$pddp„ k„sp¡j “lp¡sp¡.

“ugL„$W$fpe“¡ A¡ L$pddp„ Ak„sp¡j lsp¡.

1) b°¡Cg rgr‘ A„N°¡Æ “ ÅZ“pfp dpV¡$ L$pd“u “lp¡su.

............................................................................................

2) ^dp®v$p B[õ‘spgdp„ ‘Npf h^y “lp¡sp¡.

............................................................................................

3) lp¢riepf ‘fpN hN®dp„ lpS>f “lp¡sp¡.

............................................................................................

4) s¡“p âñp¡“p DÑf kpQp “lp¡sp.

............................................................................................

Page 66: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

57

k. 4 ê$qY$âep¡N A“¡ s¡“p A’®“u Å¡X$u b“php¡.

(A) (b)

„ p

p p„ p„ p „ p„ p „ „

p p p p p

p p p p„ „

p „ p p

t k„cpjZ p p„ p p p p„ p p

p p p pp p p p p

k. 5 ‘pW$dp„’u ip¡^u“¡ gMp¡.

1) „ p

p p„ p p

p

p p p „ p

„ p p p p„ p p p

k. 6 ep¡Áe rhL$ë‘ ip¡^u rh^p“ ‘|Z® L$fp¡.

1) „ p p p p „ p p p p p p p„ p p p „ p

p p p p p p p

p p p p p p p p

p p p p p p

2) „ p p p p „ p p

„ p„ p „ p p p p

p p p„ p

„ p p p p p p p p p p p „ p „

Page 67: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

58

3) p „ p p „ p p p p

p

p p „ p

p „ p p p

k. 7 A„^S>“p¡“¡ iuMhhpdp„ Aphsp DÛp¡Np¡ S>Zphp¡.

p

k. 8 Mp¡V$p„ hp¼ep¡ Ap¡mMp¡. s¡“¡ ky^pfu“¡ afu’u gMp¡.„ p p p p p p

p p p p p p p p p p p p p„

p „ p „ p p p „ p„ p p p„ p p p „ p

p „ p p p „ p

k. 9 “uQ¡“p¡ L$p¡W$p¡ ‘|Z® L$fp¡.

p p „ p p

p

p

k. 10

p

p

„ p p

p

p p p p p„ p p„ p p p p

Page 68: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

59

k. 11 sdpfp ‘qfkf“u “ÆL$dp„ Aph¡gu A„^ipmp L¡$ bl¡fp-d|„Np“u ipmp A’hp sp¡ ipmp“u dygpL$ps gC Ðep„ sd¡ A“ych¡gu bpbsp¡ sdpfp iåv$p¡dp„ gMp¡.

cprjL$ kdS>k. 1 Dv$plfZ âdpZ¡ L$fp¡.

p „ p p „ p

p p p

p p p

p p

p p p

p p

k. 2 Dv$plfZ âdpZ¡ hp¼e bv$gp¡.

p p p p p

p p p p

„ p p p„ p

p

p p p p p p„ p„ p p

p

p

p

p p p„ p p „ p

p p p„ p p „ p „

„ p p p

p

p p p„ p p p

p

p p

p

âL$ë‘

t p „ p p

Page 69: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

60

lº„ hp„Qy„ .... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

p p p p p p

p p p p p p p p pp„ p p„ p p„ p „ „ p p

p „

p p p p p p p p

p p „ p p p p p p p „

p p p „ p p p p „ „

p„ p „ p p p

p p „ p

AÝep‘“ k„L¡$s : p p„ p „ p p p p p p p p p p p

p p

p„ p p p p„ p p p p p p p p p p p p p p p p p p p

„ p p p p „ p p„ p p„ p

p p p „ p p p p„ p p p p p„ p p

p p p

ipfuqfL$ DZ‘“¡ hfv$p“dp„ a¡fhu iL$pe R>¡.

Page 70: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

61

D‘¾$d - iåv$fds

p p p„ p p p p„ p p p p p„ p p p p

p p p p p

p p „ p p p p p

p p p p p „ p p p p „

p p „ p p p

S> e fp s h„ Z Ny

f d Z gp g$ Np¡ rh

L$ su fp$ rh h Ì$ Äep¡

i„ b gpg ^® g su$ Qy

fu Qy “ gp ÞÖ dp¡ “u$

Np¥ fp ßp N f„ kp gp

d ‘ L$ “¥ ep gp g

Page 71: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

62

11. õhÃR>sp dpV¡$ ’¢¼ey„

t Qpgp¡ NpCA¡.

p p„ p p„ p

p„ p p„ p p

p p

p

p p p

p p„ p„ p p

p p

p

p p p p

p p p p p

p „ p p p

p

p p „

„ p„ „

p p

p

p„ p „ p

p p p p„ „ p

p p

p

p p p p p p p „ p

p p p„ p p p p „ p p

p „

Page 72: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

63

L„$‘pk, v$ãsf Qp¡¿Mp„ fp¿ep„, s¡’u s¡d“¡ ’¢¼ey,Qp¡‘X$p-“p¡V$p¡“p ‘|W$p„ QX$phu, N„v$p ’sp„ AV$L$pìep„ (2)rhÛp’} ’¢¼ey, rinL$ ’¢¼ey sd“¡ ’¢¼ey h¡fu dQ ...

õhÃR>sp“y„ ..............õhÃR>sp dpV¡$ r“edp¡ b“pìep, s¡’u s¡d“¡ ’¢¼ey,Nus, ‘p¡õV$f “¡ V$u. hu. Üpfp, gp¡L$p¡“¡ ÅN©s L$ep¯... (2)kdpS> ’¢¼ey, rdX$uep ’¢¼ey, sd“¡ ’¢¼ey h¡fu dQ ...

õhÃR>sp“y„ ...............

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L©$rsdp„ h‘fpe¡gp iåv$ gMp¡.

1) kpa - ....................... 2) kÅN - ......................

3) ApTpv$$ - ....................... 4) r‘sp - ......................5) ‘yõsL$p¡ - ....................... 6) Npe“ - ......................

k. 2 Aep¡Áe OV$L$ ‘f L$fp¡.

1) L„$‘pk v$ãsf “p¡V$byL$ A“pS>

2) õhÃR>sp Qp¡¿MpC kyOX$sp kapC

3) L$Qfp¡ ‘pZu L$Qfp‘¡V$u kphfZu

4) “pV$L$ V$u.hu. ‘p¡õV$f Nus

k. 3 ApX$pAhmp Anfp¡ Np¡W$hu A’®‘|Z® iåv$ b“php¡.

1) f v$ s a - ................ 2) Æ L$ cp ip - ..............

3) Z â v|$ j - ................ 4) V$u fp ‘¡ Q$ L$ - ..............

k. 4 L$pìedp„’u Å¡X$pnfhpmp iåv$p¡ ip¡^u“¡ gMp¡.

k. 5 "’¢¼ey' S>¡hp fp¡S>bfp¡S>“p h‘fpidp„ Aphsp A„N°¡Æ iåv$p¡ gMp¡.

k. 6 A’® bv$ëep hNf hp¼e afu’u gMp¡.

1) bpgv$udp„ ‘pZu õhÃR> R>¡.

2) dy„bC A¡L$ il¡f R>¡.

3) d¢ aŸg MfuÛp R>¡.

4) ‘„Mu“¡ b„^“dp„ fpMp¡ “rl.

t k„cpjZ : õhÃR>sp Arcep“dp„ sd¡ S>¡ ep¡Nv$p“ Ap‘hp BÃR>sp lp¡ s¡

S>Zphp¡.

- âv$u‘Ly$dpf A¡k. v$p¡iu

Page 73: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

64

k. 7 ep¡Áe rhL$ë‘ ip¡^u rh^p“ ‘|Z® L$fp¡.

1) p„ p p p p p

p „ p p

p „ p

p „ p„ p

p p p„ p p„ p

„ p„ p„ p p„ p„

p p„ p p„ p„

p p„ p p„ p„

p p p p p p p

p p

p

p

p p p„ p

p p„

„ p„

p p p„

k. 8 L$pìe‘„[¼s“¡ ep¡Áe fus¡ Å¡X$p¡.

1) p p p „ p

„ p p p„ p p„ p p p

p p

k. 9 kpQy„ R>¡ L¡$ Mp¡Vy „ $ s¡ gMp¡.

1) p p p„ p„ p

p p p„ p p„

p p p

p „ p p

p p p „ „

k. 10 sdpfu ipmpdp„ ep¡Åe¡g õhÃR>sp Arcep“dp„ sd¡ A“ych¡gp¡ Ap“„v$

S>Zphp¡.

Page 74: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

65

âL$ë‘

t p„ „ p p„ p p p p p pp p p p „ p

lº„ hp„Qy„ .... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

Qpg“¡ S>CA¡ r“ipm¡

p pp p p

p p„ p p„ „ p p pp„ p p „ p p p p„ p p„ p„ p p „ p

p p p p p p„ „ p pp„ p p p„ „ p p p p „ p p p

p p „ p p„ „ pp„ p p„ p

p p „ p„ p

AÝep‘“ k„L¡$s : p „ „ p p„ p„ p p p p p p p p p p

p p p

p p p p p p p p p p p p p p

p p p p p p p p p p p

p p p p p p p p p „ p p p „

õhÃR>sp A¡ S> õhpõÕe.

Page 75: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

66

A¡L$ hMs A¡hy„ bÞey„ L¡$ bpZphmu V¡$g“¡ Ap QpµL$dp„’u S>hp“y„ ’ey„. s¡“p¡ ‘yÓ hpµëV$f s¡“u kp’¡ lsp¡. hpµëV$f A¡L$v$d bp¡gu EW$ép¡, ""bp‘y ‘¡gu lµV$ sp¡ Sy>Ap¡ ! ’p„cgp ‘f L¡$d d|L$u R>¡ ?''

V¡$g¡ L$üy„, ""A¡ lµV$“u ‘„Qps S>hp v$¡. sy„ spf¡ dpfu kp’¡ Qpëep L$f.''

V¡$g S>¡hp¡ ’p„cgp“u “ÆL$ Apìep¡ L¡$ A¡L$ rk‘pCA¡ Op„V$p¡ ‘pX$ép¡, ""Ecp¡ fl¡. ’p„cgp ‘f“u lµV$“¡ kgpd L¡$d cfsp¡ “’u ?''

""dpf¡ A¡ lµV$“¡ ip dpV¡$ kgpd cfhu Å¡CA¡ ?'' V¡$g¡ ‘|R¹>ey„.

rk‘pC bp¡ëep¡, ""Ap lµV$ k|bpkpl¡b“u R>¡. Al]’u S>sp Aphsp gp¡L$p¡A¡ A¡“¡ kgpd cfhu A¡hp¡ A¡d“p¡ L$X$L$ lºL$d R>¡.''

V¡$g Nfv$“ V$Ë$pf fpMu“¡ bp¡ëep¡, ""lº„ lµV$“¡ L$v$ue¡ kgpd cfui “rl.''

Å¡sÅ¡spdp„ Ðep„ gp¡L$p¡“y„ V$p¡my„ c¡Ny„ ’C Ney„. V¡$g“¡ Ap¡mM“pf A¡L$ S>Z

[õhV¹$TfgµÞX$“p KQp ‘h®sp¡“u hÃQ¡ rhrged V¡$g “pd“p¡ blpvy$f riL$pfu fl¡sp¡ lsp¡. Av¹$c|s r“ip“bpS> sfuL¡$ s¡“u “pd“p ApSy>bpSy>“p gp¡L$p¡dp„ a¡gpe¡gu lsu. gp¡L$p¡ L$l¡sp L¡$ V¡$g L$v$u suf“y„ r“ip“ Q|L¡$ “lu. ‘h®s ‘f Aph¡gu “p“u T|„‘X$udp„ s¡“p Ly$Vy „$b kp’¡ s¡ kyM¡’u fl¡sp¡ lsp¡.

Ap kde¡ [õhV¹$TfgµÞX$ ‘f N¡kgf “pd“p¡ k|bp¡ fpÄe L$fsp¡ lsp¡. s¡ kÑp“p¡ M|b ip¡Mu“ lsp¡. Ap’u s¡Z¡ kMs L$pev$p L$ep® lsp. A“¡ gp¡L$p¡ ‘pk¡ Å¡fSy>gd‘|h®L$ s¡ ‘mphsp¡ lsp¡. gp¡L$p¡ s¡“¡ r^½$pfsp lsp. L¡$dL¡$ s¡ M|b Arcdp“u A“¡ L$W$Z ùv$e“p¡ lsp¡.

A¡L$ qv$hk¡ N¡kgf¡ Npd“p Qp¡L$ hÃQ¡ A¡L$ ’p„cgp ‘f lµV$ d|L$phu A“¡ lºL$d L$pY$ép¡ L¡$ Ðep„’u S>sp Aphspgp¡L$p¡A¡ lµV$“¡ kgpd cfhu. gp¡L$p¡“¡’p„cgp¡ EM¡X$u“¡ a¢L$u v$¡hp“y„ d“ ’sy„ ‘Z lr’epfhpmp rk‘pC“u k„¿ep Å¡C s¡Ap¡ A¡d L$fu iL$sp “rl.

12. Av¹$cys r“ip“bpS>

t Qpgp¡ fduA¡.

Qp¡½$k r“ip“ spL$hp dpV¡$ S>ê$fu bpbsp¡ -

A¡L$pN°sp

Q‘msp

QL$p¡f ×rô$

t Qpgp¡ hpsp® kp„cmuA¡...

bpZphmu ASy>®““u A¡L$pN°sp“u hpsp®.

Page 76: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

67

bp¡gu EW$ép¡, ""Ap sp¡ blpvy$f V¡$g ! ’p„cgp ‘f“p Q]’fp“¡ A¡ kgpd “l] cf¡. A¡hu Nygpdu L$fhp“u A¡ Oku“¡ “p ‘pX$i¡.

A¡L$ rk‘pC Ap kp„cmu“¡ ¾$p¡^’u bp¡gu EW$ép¡, ""L$p¡“u dNv|$f R>¡ L¡$ k|bp“y„ A‘dp“ L$f¡. S>¡g“p krmep ‘pR>m flu“¡ kX$u S>i¡ !''

V¡$g dp’y„ KQy fpMu bp¡ëep¡, ""Å¡J Ry>„ L¡$ L$p¡Z d“¡ S>¡gdp„ gC S>hp tlds L$f¡ R>¡. s¡ ‘l¡gp„ dpfp suf’u s¡“u R>psu h]^pC S>i¡.''

A¡V$gpdp„ v|$f’u Aphsp¡ L$p¡gplg k„cmpep¡. k|bp kpl¡b Aph¡ R>¡. fõsp¡ d|L$p¡, S>Áep L$fp¡ A¡hp¡ AhpS> “ÆL$ Aphhp gpÁep¡. Å¡s Å¡spdp„ Op¡X$p ‘f b¡W¡$gp¡ k|bp¡ N¡kgf ’p¡X$p k¥r“L$ kp’¡ Ðep„ Aphu ‘lp¢Ãep¡.

N¡kgf¡ rk‘pC“¡ ‘|R¹>ey„, ""Ap NX$bX$ ip“u Qpg¡ R>¡ ?''

rk‘pC rh“e’u bp¡ëep¡, ""Ap bpZphmu V¡$g R>¡. A¡ lµV$“¡ kgpdu cfhp“u “p ‘pX¡$ R>¡.''

N¡kgf Op¡X$p“¡ V¡$g“u ‘pk¡ gphu“¡ bp¡ëep¡, ""[õhV¹$TfgµÞX$“p¡ Av¹$c|s r“ip“bpS> V¡$g ! hpl cpC s“¡ ApS>¡ S> Ap¡m¿ep¡ ! gp¡L$p¡ L$l¡ R>¡ L¡$ sy„ L$v$ur“ip“ Q|L$sp¡ “’u.''

“p“L$X$p¡ hpµëV$f bp¡gu ‘X$ép¡, ""kpl¡b A¡ kpQu hps R>¡. L$lp¡ sp¡ dpfp bp‘y ‘¡gp TpX$ ‘f“p “p“p am“¡ ‘Z suf’u sp¡X$u ‘pX¡$.''

N¡kgf bp¡ëep¡, ""V¡$g, dpf¡ spfu r“ip“ spL$hp“u QsyfpC Å¡hu R>¡. lº„ L$lº„ s¡ r“ip“ h]^¡ sp¡ lº„ s“¡ dy¼s L$fu v$Ci.''

V¡$g¡ DÐkpl’u ‘|R¹>ey„, ""bsphp¡ L$ey„ r“ip“ h]^hp“y„ R>¡ ? s¡“¡ h]^u bsphsp„ d“¡ Ap“„v$ ’i¡.''

N¡kgf“p dp¢ ‘f gyÃQy„ lpõe fdu füy„. s¡Z¡ hpµëV$f sfa Å¡C“¡ V¡$g“¡ ‘|R¹>ey„, ""V¡$g, Ap spfp¡ ‘yÓ L¡$ ?''

V¡$g DdmL$p’u bp¡ëep¡, ""lp.''

""buL$Z sp¡ “’u “¡ ?''

""“pf¡ ! hpµëV$f buL$ S>¡hy„ L$iy„ ÅZsp¡ S> “’u.''

sp¡ A¡“¡ Ap‘Z¡ ‘¡gp TpX$ kp’¡ bp„^uA¡ A“¡ A¡“p dp’p ‘f kafS>“ d|L$uA¡. ‘R>u sy„ kp¡ X$Ngp„ v|$f’u A¡ kafS>““¡ h]^u bsph. lº„ s“¡ dy¼s L$fu v$Ci. ‘Z Å¡ “l] h]^¡ sp¡ spf¡ dp¡s“¡ c¡V$hy„ ‘X$i¡.''

N¡kgf¡ kafS>“ d„Nphu lp’dp„ fp¿ey„. V¡$g¡ rh“„su L$fu, ""‘Z A¡ dpfp¡ v$uL$fp¡ R>¡. s¡“p¡ sp¡ rhQpf L$fp¡. dpfp v$uL$fp“u tS>v$Nu lº„ S> Å¡Mddp„ d|Ly„$ ?''

""A¡dp„ Å¡Md iy„ R>¡ ? sy„ L$v$u r“ip“ Q|¼ep¡ R>¡ ?''

""‘Z v$uL$fp“y„ dp¢ Å¡sp„ L$v$pQ dpfp¡ lp’ ^°|Æ Åe sp¡ iy„ ? A¡“u dp“¡ lº„ ip¡ S>hpb Ap‘y„ ?''

""s¡ lº„ “ ÅÏ„. L$p„ sp¡ kafS>“ h]^, L$p„ sp¡ d©Ðey“¡ c¡V$hp s¥epf fl¡.''

Page 77: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

68

p p p p „ p „ „

„ p p „ p „ p „ p p p p „ „

p p„ p p p p p p p p p p p p p „

p p p p„ p p p

p p „ p p p„ p „ p p

p„ p p p p p p „ p„ p p

p p p p p p

p p p p p„

p „ „ p „ p p p p

p p p p p p„ p

p p p„ „ „ p p

p „ p p p p „

p p p p p p p p p „ p p p p p

p p p p p p p p p p p p p p „

Page 78: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

69

N¡kgf¡ V¡$g“¡ ‘|R¹>ey„, ""sy„ Av¹$cys r“ip“bpS> R>¡. ‘Z kpQy„ L$l¡S>¡ L¡$ s¡ L$df‘V$pdp„ buSy>„ suf ip dpV¡$ fp¿ey„ lsy„ ?''

V¡$g¡ tlds’u S>hpb Apàep¡, ""dpfp

‘yÓ“¡ CÅ ’C lp¡s sp¡ A¡ buÅ suf’u spfu R>psu h]^pC NC lp¡s.''

d¡v$“udp„’u afu lj®“pv$ ’ep¡. V¡$g¡ lp’ KQp¡ L$fu lgpìep¡ A“¡ ‘yÓ“¡ gC“¡ Ap“„v$‘|h®L$ Qpëep¡ Nep¡.

õhpÝepek. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L©$rsdp„ h‘fpe¡gp iåv$p¡ ip¡^p¡.

1) ârkqÙ - ................... 2) ApTpv$ - .........................3) AÐepQpfu>- ................... 4) r“c®e - .........................5) L$p“|“ - ................... 6) Od„X$u$ - .........................7) L$s®ìe - ................... 8) QpgpL$u - .........................9) Msfp¡ 10) dÅg - .........................

k. 2 Å¡X$L$p„ Å¡X$p¡.

r“ip“ Q|L$hy„ b|d ‘pX$u“¡ bp¡gphhy„

“pd“p a¡gphu dfZ ‘pdhy„

Op„V$p¡ ‘pX$hp¡ ¿eprs âkfhu

Oku“¡ “p ‘pX$hu r“ip“ g¡hpdp„ c|g ’hu

dp¡s“¡ c¡V$hy„ kpa “p L$l¡hu

k. 3 A’® “ bv$gpe s¡ fus¡ hp¼e afu’u gMp¡.

v$p. s. - Ny“¡Npfp¡ Ly$¿eps lp¡e R>¡.

S>hpb - Ny“¡Npfp¡ rh¿eps lp¡sp “’u.

1) fphZ Arcdp“u lsp¡.

2) “v$u“p¡ âhpl A[õ’f lp¡e R>¡.

3) Ap‘Zp¡ v$¡i õhs„Ó R>¡.

4) dpMZ L$W$Z ‘v$p’® “’u.

5) ‘funpdp„ a¼s S>hpb gMpe.

k. 4 “d|“p âdpZ¡ iåv$ b“php¡.A) v$p.s. blpvy$f - blpvy$fu1) Sy>gd - ....................... 2) Å¡Md - .....................

3) Nygpd - ....................... 4) Arcdp“ - ....................

5) kgpd - ....................... 6) Ly$Vy „ $b - ....................

- Qud“cpC v$h¡

Page 79: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

70

b) Dv$p. : A‘dp“ - A‘dp“S>“L$

1) ifd - ...................... 2) DÐkpl - .....................

3) tQsp - ...................... 4) Apòe® - ....................

L$) Dv$p. : r“ip“ - r“ip“bpS>

1) sghpf - ...................... 2) dy½$p - ....................

3) Ly$õsu - ...................... 4) v$Np - ....................

k. 5 "A‘dp“S>“L$' iåv$dp„’u b“u iL¡$ s¡V$gp iåv$p¡ b“php¡.(b¡ Anfhpmp, ÓZ Anfhpmp, Qpf Anfhpmp.)

k. 6 “uQ¡“p„ hp¼ep¡ "Av¹$cys' iåv$ hp‘fu“¡ afu’u gMp¡.

v$p. s. : [õhV¹$TfgµÞX$“p¡ Av¹$cys r“ip“bpS> V¡$g "Av¹$cys' A¡V$g¡ A“p¡Mp¡.1) cpfs“p¡ q¾$L¡$V$f krQ“ s¢Xy$gL$f.2) ApN°p“p¡ spS>dlpg A¡L$ AÅebu.

3) gsp d„N¡iL$f A¡L$ NpreL$p.

t k„cpjZ : sd¡ ÅZsp lp¡ s¡hp r“ip“bpS> rhi¡ ’p¡X$u dp¥rML$ dprlsu Ap‘p¡.

k. 7 “uQ¡“p„ hp¼ep¡ bp¡g“pf A“¡ kp„cm“pf“p„ “pd gMp¡.

1) "bp‘y, ‘¡gu lµV$ sp¡ Sy>Ap¡ ! ’p„cgp ‘f L¡$d d|L$u R>¡ ?'

2) "A¡dp„ Å¡Md iy„ R>¡ ? sy„ L$v$u r“ip“ Q|¼ep¡ R>¡ ?'

3) "d“¡ buL$ “’u gpNsu, bp‘y sd¡ lh¡ suf R>p¡X$p¡.'

4) "dpfp ‘yÓ“¡ CÅ ’C lp¡s, sp¡ A¡ buÅ suf’u

spfu R>psu h]^pC NC lp¡s.''

k. 8 rhrged V¡$g rhi¡“p “uQ¡“p„ hp¼ep¡dp„’u S>¡ hp¼ep¡ kpQp„ lp¡e s¡“¡ AgN’u gMp¡.

s¡dp„ sdpfp ‘p¡sp“p buÅ„ ÓZ-Qpf hp¼ep¡ Dd¡fu“¡ ‘qfÃR>¡v$ gMp¡.

1) rhrged V¡$g A¡L$ rh¿eps Ly$õsubpS> lsp¡.

2) s¡ õhs„Ósp“p¡ QplL$ lsp¡.

3) s¡’u s¡ Sy>gdu kpd¡ dp’y„ KQL$sp X$fsp¡ lsp¡.

4) [õhV¹$TfgµÞX$“p¡ k|bp¡ s¡“¡ k‘X$phhp“u ey[¼s L$f¡ R>¡.

5) rhrged V¡$g¡ L$df‘V$pdp„ buSy>„ suf fp¿ey„ lsy„.

6) hpsp®“p A„sdp„ V¡$g lpfu Nep¡.

Page 80: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

71

k. 9 ep¡Áe fus¡ Å¡X$p¡.

(A) (b)

rhrged V¡$g dp’p D‘f“y„ kafS>“

gp¡L$p¡ r^½$pfsp lsp tldsbpS>

V¡$g“¡ h]^hp“y„ lsy„ r“ip“bpS>

V¡$g“p¡ v$uL$fp¡ hp¡ëV$f N¡kgf

k. 10 ep¡Áe rhL$ë‘ ip¡^u“¡ rh^p“ ‘|Z® L$fp¡.

1) gp¡L$p¡ N¡kgf“¡ r^½$pfsp lsp. L$pfZ L¡$ ............................................

A) s¡ kÑp“p¡ ip¡Mu“ lsp¡.

b) s¡ Å¡fSy>gd’u L$X$L$ L$pev$p ‘mphsp¡ lsp¡.

L$) s¡ Arcdp“u A“¡ ¾|$f lsp¡.

2) rk‘pCA¡ Op„V$p¡ ‘pX$u V¡$g“¡ L$üy„ L¡$ ...................................................

A) ’p„cgp ‘f“u l¡V$“¡ kgpd L$f.

b) d“¡ kgpd L$f.

L$) N¡kgf“¡ kgpd L$f.

3) N¡kgf¡ V¡$g“u kpd¡ ifs d|L$u L¡$ .....................................................

A) Æh bQphhp¡ lp¡e sp¡ ‘yÓ ‘f suf Qgph.

b) Æh bQphhp¡ lp¡e sp¡ l¡V$“y„ r“ip“ g¡.

L$) Æh bQphhp¡ lp¡e sp¡ v$uL$fp“p dp’p ‘f fpM¡g kafS>“ h]^u bsph.

4) V¡$g kafS>“ h]^hp dpV¡$ s¥epf “lp¡sp¡. L$pfZ L¡$ .................................

A) V¡$g ‘yÓâ¡d“¡ L$pfZ¡ v$uL$fp“y„ Å¡Md g¡hp s¥epf “lp¡sp¡.

b) V¡$g“p lp’ r“ip“ spL$su hMs¡ ^°|S>sp lsp.

L$) N¡kgf“u ¾|$fsp“¡ L$pfZ¡ V¡$g X$fu Nep¡ lsp¡.

5) V¡$g¡ L$df‘V$pdp„ buSy>„ suf fp¿ey„ lsy„. L$pfZ L¡$ .....................................

A) v$uL$fp ‘f“y„ r“ip“ Q|L$u S>hpe sp¡ N¡kgf“¡ ‘Z dpfu iL$pe.

b) v$uL$fp“¡ CÅ ’pe sp¡ s¡ N¡kgf“¡ h]^u iL¡$.

L$) ifs Æsu Åe sp¡ gp¡L$p¡“¡ suf bsphu ¿eprs d¡mhu iL¡$.

k. 11 ip¡^p¡ L$p¡Z ?

1) blpvy$f riL$pfu - ......................................................................

2) õhuV¹$TfgµÞX$“p¡ k|bp¡ - .............................................................

3) r“ip“bpS> V¡$g“p¡ ‘yÓ - ............................................................

Page 81: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

72

4) Ap“„v$“u qL$qL$epfu ‘pX$“pf - .......................................................

5) V¡$g A“¡ hp¡ëV$f“¡¡ fp¡L$“pf - .......................................................

k. 12 sdpfp iåv$p¡dp„ gMp¡.1) hp¡ëV$fdp„ Å¡hp dmsp NyZp¡“u epv$u b“php¡.2) sdpfp rdÓ“p sd“¡ Ndsp NyZp¡“u âi„kp V|„$L$dp„ gMp¡.

âL$ë‘

t CÞV$f“¡V$“u dv$v$’u kplrkL$ L$’pAp¡ ip¡^p¡.A’hpgpeb°¡fudp„ S>C kplrkL$ L$’pAp¡“y„ ‘yõsL$ ip¡^u s¡dp„’u sd“¡ Ndsu L$p¡C ‘ZA¡L$ hpsp®“p¡ rQÓ kp’¡ QpV®$ s¥epf L$fp¡. QpV®$dp„ rQÓp¡“¡ h^pf¡ õ’p“ Ap‘p¡.hpsp®“p dpÓ dyv¹$v$p S> gMp¡. ‘R>u s¡ QpV®$ hN®dp„ b^p“u kpd¡ fpMu dyv¹$v$p“¡

rhõspfsp S>C“¡ hpsp® L$fp¡.

lº„ hp„Qy„ ..... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

byqÙ“p¡ D‘ep¡N ce r“hpfhpdp„ L$fp¡, h^pfhpdp„ “rl.

rhQpf“p¡ D‘ep¡N kd’® ’hpdp„ L$fp¡, vy$b®m ’hpdp„ “rl.

i[¼s“p¡ D‘ep¡N buÅ“¡ ki¼s L$fhpdp„ L$fp¡, Ai¼s L$fhpdp„ “rl.

ârsL|$msp“p¡ D‘ep¡N ùv$e“¡ bmhp“ L$fhpdp„ L$fp¡, r“b®m L$fhpdp„ “rl.

kÑp“p¡ D‘ep¡N õ“¡l h^pfhpdp„ L$fp¡, v$pb b¡kpX$hpdp„ “rl.

k„‘rÑ“p¡ D‘ep¡N kp¥S>Þe h^pfhpdp„ L$fp¡, Arcdp“ h^pfhpdp„ “rl.

r“óamsp“p¡ D‘ep¡N ApNm h^hpdp„ L$fp¡, ‘pR>p lW$hpdp„ “rl.

k„b„^“p¡ D‘ep¡N â¡d h^pfhpdp„ L$fp¡, õhp’® kp^hpdp„ “rl.

AÝep‘“ k„L¡$s : hN®dp„ iê$Apsdp„ Ap‘¡gu fdsp¡ fdpX$ép ‘R>u bpZphmu ASy>®““u A¡L$pN°sp rhi¡ hpsp® L$l¡hu. Ðepf‘R>u ÅZusp r“ip“bpÅ¡ rhi¡ dprlsu Ap‘u gOy âñp¡“u dv$v$’u L©$rs“y„ ¾$rdL$ AÝep‘“ L$fphhy„. rhjehõsy’u rhÛp’}Ap¡“¡ ‘qfrQs L$fhp dpV¡$ s¡d“¡ kq¾$e klcpN g¡sp L$fhp. kplrkL$sp A“¡ blpvy$fu“p â¡fZpv$peu âk„Np¡ L$lu“¡ S>¡ rhÛp’}Ap¡ ÅZsp lp¡e s¡d“u ‘pk¡ ‘Z hN®dp„ bp¡gphhp.

r“c®esp fpMhp’u Ap‘Z“¡ ip¡ apev$p¡ ’pe s¡ S>Zphu rhÛp’}Ap¡“p d“dp„’u X$f v|$f L$fhp¡. s¡dS> s¡d“¡ “uX$f b“hp ‘ep®às âp¡Ðkpl“ Ap‘hy„.

L©$rsdp„ Ap‘¡g âh©rÑ ìe[¼sNs L$fphhp“p¡ ApN°l fpMhp¡. >

tlds¡ dv$p® sp¡ dv$v$ ¡ Myv$p.

Page 82: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

73

L$l¡hs hpsp® (D‘¾$d)

dyv¹$v$p D‘f’u hpsp®

A¡L$ M¡X|$s - Qpf v$uL$fp - v$uL$fpAp¡“y„ A„v$fp¡A„v$f gX$hy„ - M¡X|$s“y„ budpf

‘X$hy„ - v$uL$fpAp¡“¡ bp¡gphhp - A¡L$ A¡L$ gpL$X$u Ap‘u sp¡X$hp L$l¡hy„ -

gpL$X$u“y„ s|V$u S>hy„ - gpL$X$u“p¡ cpfp¡ Ap‘u sp¡X$hp L$l¡hy„ - s|V$hy„ “rl - bp¡^.

bpmL$p¡, D‘f“p dyv¹$v$p“¡ Ap^pf¡ hpsp® s¥epf L$fp¡.

Ap hpsp® D‘f’u âQrgs L$l¡hs R>¡. "k„‘ Ðep„ S>„‘'

D‘f“u S>¡d S> “uQ¡“u L$l¡hsp¡“¡ õ‘óV$ L$fsu hpsp®Ap¡ rhQpfp¡. s¡“p dyv¹$v$p gMhp“p¡ âeГ L$fp¡.

1) MpX$p¡ Mp¡v$¡ s¡ ‘X¡$ 2) i¡f“¡ dp’¡ khpi¡f

3) v|$^“p v|$^dp„, ‘pZu“p ‘pZudp„ 4) ‘pfL$u Apip kv$p r“fpip

5) “p“p¡ ‘Z fpC“p¡ v$pZp¡ 6) tlds¡ dv$p® sp¡ dv$v$¡ Myv$p

7) Dsphmp kp¡ bphfp ^ufp kp¡ N„cuf 8) byqÙ ApNm bm ‘pZu cf¡

“uQ¡“u rhfp¡^u L$l¡hsp¡ hp„Qp¡.

1) bp¡g¡ s¡“p bp¡f h¡Qpe. “ bp¡ghpdp„ “h NyZ.

2) OfX$p rh“p NpX$p„ “ hm¡ kpW¡$ byqÙ “pW$u.

3) TpTp lp’ frmepdZp. TpTp dþep “¡ V$p¡m¡ hþep.

4) dpNhp L$fsp„ dfhy„ cgy„. dpÁep rh“p dp ‘Z “ ‘ufk¡.

5) ‘pfL$u Apip kv$p r“fpip. hpX$ hNf h¡gp¡ “ QX¡$.

6) ^ufS>“p„ am duW$p„ R>¡. sfs v$p“ “¡ dlp‘yÎe.

7) byqÙ ApNm bm ‘pZu cf¡. brmep“p b¡ cpN.

8) Ap¡mMpZ dp¡V$u MpZ R>¡. Ap¡mMusp¡ rk‘pC bdÏ„ dpf¡.

Page 83: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

74

p p „ p p p p p p p p p „ p p p p p„

„ p p p„ p p p p „ p p„ p p p p p p

p p „ p p p p p p p „ p p „ p p p„ p p p p p p

„ p p p p p „ p p p p„ p„ p p

p p p p „ p p „ p p p „ p

13. dpfp¡ QN¡ f¡ ‘s„N

t Qpgp¡ L©$rs L$fuA¡.‘s„N b“phuA¡.

Page 84: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

75

qv$“cf g|„V$pìep¡ Ad¡ Ap“„v$ A‘pf R>¡ !ap“k QNphy„, fps ‘X¡$ A¡“u hpf R>¡ !‘¡gu spfgp“u V$p¡mu lk¡ MX$ MX$ MX$ !dpfp¡ QN¡ f¡ ‘s„N L¡$hp¡ kf kf kf !^p¡my„ Mduk, c|fp¡ QÍ$u“p¡ f„N R>¡ !dp¡L$mp R>¡ d“ S>¡hp Ry>Ë$p ‘s„N R>¡ !lº„ sp¡ KQp„ riMf L$fy„ kf kf kf !dpfp¡ QN¡ f¡ ‘s„N L¡$hp¡ kf kf kf !

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L©$rsdp„ h‘fpe¡gp iåv$p¡ ip¡^p¡.

1) ‘h“ - ...................... 2) v|$f - ......................

3) g„Nf> - ...................... 4) as¡l$ - ......................

5) ApL$pi - ...................... 6) EX$hy„>$ - ......................

k. 2 hQ“ bv$gp¡.

1) ‘s„N - ...................... 2) L$pNm - ......................

3) spfgp - ...................... 4) ^p¡my„ - ......................

5) riMf - ...................... 6) hp„kX$p¡>$ - ......................

k. 3 “d|“p âdpZ¡ gMp¡.

v$p. s. ‘s„N - QN¡

1) aV$pL$X$p„ - ...................... 2) L$mu - ......................

3) aºhpfp¡ - ...................... 4) “v$u - ......................

5) cdfX$p¡ - ...................... 6) lp¡X$u>$ - ......................

7) aºÁNp¡ -....................... 8) am - ......................

k. 4 A’® “ bv$gpe s¡hu fus¡ hp¼e afu’u gMp¡.

v$p.s. - spÆ R>pi dp¡mu lp¡e R>¡.

S>hpb - hpku R>pi dp¡mu lp¡su “’u.

1) TpX$ “uQ¡ sX$L$p¡ lp¡sp¡ “’u.

2) vy$:Mv$ kdpQpf’u ip¡L$ R>hpC Nep¡.

3) ApL$pidp„ spfp fps¡ v$¡Mpe R>¡.

4) ‘h®s“p riMfp¡ KQp lp¡e R>¡.

5) fpÅ“u sghpf ^pfv$pf R>¡.

- bpgdyLy„$v$ v$h¡

Page 85: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

76

k. 5 "^pfv$pf', "A¡L$pL$pf' S>¡hp iåv$p¡ L$pìedp„ R>¡.

“uQ¡ âdpZ¡ sd¡ buÅ iåv$p¡ b“php¡. R>¡ëg¡ "v$pf', "L$pf' A“¡ "‘pf' Aph¡ s¡hp iåv$p¡ gMp¡.

p

p

p

t k„cpjZ p p p„ p p „ p p p p„ p p„ p p p

k. 6 A^|fu ‘„[¼s ‘|fu L$fp¡.

p p

„ p

„ p p

„ p p„

k. 7 L$p¦kdp„’u ep¡Áe iåv$ ‘k„v$ L$fu kpd¡ gMp¡. p p p p

p p p„ p„

1) p p

p p p„ p

k. 8 L$pìedp„’u ip¡^u“¡ gMp¡. p „

1) „ p p p p

p p p

p p p p p p p

k. 9 ep¡Áe rhL$ë‘ ‘k„v$ L$fu“¡ rh^p“ afu’u gMp¡.

1) „ p p p

p„ „

p p„ p „

„ p p

2) p „ p p

„ p„ p

p p

p p p

Page 86: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

77

3) DsfpZ“p qv$hk¡ Mhpe.A) bp¡f, sgkp„L$mu, i¡fX$u, ‘¡fy, ddfp“p gpXy$

b) tiNp¡X$p, kafS>“, ^pZu, QZp, Np¡m L$) L¡$mp„, Kr^ey„, apaX$p, S>g¡bu 4) ‘s„N ............. L$pNmdp„’u b“¡ R>¡.

A) ‘|„W$p“p

b) dpb®g

L$) rQ“pC

5) g„Nuk gX$phu“¡ .......... ‘s„N g|„V$ép R>¡.

A) Qpf‘p„Q

b) v$kbpf

L$) kpsApW$

k. 10 “uQ¡“p A’® v$ip®hsu L$rhsp“u ‘„[¼s ip¡^u“¡ gMp¡.

1) bpA¡ sgkp„L$mu b“phu R>¡. sX$L$p„“¡ L$pfZ¡ ANpiu ky„v$f gpN¡ R>¡.

2) Apc A“¡ ANpiu A¡L$ bÞep R>¡. aufL$u“p¡ dp„Å¡ huS>mu“p spf S>¡hp¡ gpN¡ R>¡.

3) ApMp¡ qv$hk Ap“„v$ L$ep£ R>¡. fps ‘X¡$ A¡V$g¡ Vy$½$g QNphhy„ R>¡.

k. 11 Ap“„v Æv$ AkÐe lpõe klL$pf Nyõkp¡$

k„‘ â¡d Myiu v$ep Qp¡fu dõsu

D‘f“pdp„’u sd“¡ Ndsp A“¡ “ Ndsp ‘s„Np¡“u epv$u b“php¡. sd“¡ kp¥’u h^pf¡ Nd¡gp ‘s„N rhi¡ ApW$ ’u v$k guV$u gMp¡.

âL$ë‘

t hN®dp„ ky„v$f ‘s„N b“php¡. A“¡ s¡dp„ “uQ¡“p S>¡hp ky„v$f k„v$¡ipAp¡ gMu“¡ s¡“p¡ âQpf L$fu kdpS>dp„ S>“ÅN©rs gphhp“p¡ âeГ L$fp¡.

Page 87: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

78

k„v$¡ipAp¡

m h©n DNpX$p¡ - âv|$jZ cNpX$p¡.

m ‘pZu“p¡ ìee “ L$fp¡.

m huS>mu“p¡ vy$ìe®e V$pmp¡.

m fpô²$ue k„‘rÑ“y„ S>s“ L$fp¡.

m "v$uL$fu“y„ cZsf A¡ S> kdpS>“y„ OX$sf' Aphp AÞe ky„v$f k„v$¡ipAp¡ gMp¡.

lº„ hp„Qy„ ....... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

ê$dT|dsp„ Aphp¡

R>p¡L$fp„...f¡ Ap... hp¡... Aphp¡“¡ Nus Nphp qv$hpmu,

ê$dT|dsp„ Aphp¡, v$p¡X$sp„ Aphp¡“¡ Nus Nphp qv$hpmu.

qv$hpmu AS>hpm¡ Adpk fps,

Ap„NZp kÅh¡ f„Np¡mu cps.

“hp hfk“y„ gph¡ “hgy„ âcps,

h¡fT¡f c|gp¡ ^fp õhN® kpnps.

R>p¡L$fp„...f¡ Ap... hp¡... Aphp¡“¡ Nus Nphp qv$hpmu,

lfMpsp„ Aphp¡, T|dsp„ Aphp¡“¡, Nus Nphp qv$hpmu.

qv$hpmu îÙp“u hl¡ kfhpZu,

S>“S>“ l¥e¡ Ap“„v$¡ f¡gpZu.

A„sf¡ c[¼scph cf¡ ‘hp£“u fpZu,

ES>huA¡ lp¢i¡-lp¢i¡ qv$hpmu Aphu.

R>p¡L$fp„...f¡ Ap... hp¡... Aphp¡“¡ Nus Nphp qv$hpmu,

bpfdpk¡ cg¡ A¡L$hpf Aph¡... Aphp¡“¡ Nus Nphp qv$hpmu.

- fiuv$ dy“iu

AÝep‘“ k„L¡$s : âõsys L©$rs“p AÝep‘““u iê$Aps L$fsp„ ‘l¡gp„ ‘s„N QNphhp dpV¡$ Å¡Csu hõsyAp¡’u ‘qfrQs L$fhp. v$f¡L$ rhÛp’}Ap¡“p„ ‘s„N QNphhp“p A“ychp¡ s¡d“p dp¡Y¡$’u S> kp„cmhp. ‘s„N QNphhp’u ’sp„ apev$p A“¡ N¡fapev$p rhi¡ kdS> Ap‘hu. DsfpZ“p sl¡hpf“y„ cp¥Np¡rgL$ dlÒh kdÅhhy„. NyS>fps“p¡ L$pCV$ a¡[õV$hg k„õL©$rs A“¡ h¥rhÝesp“p¡ A“p¡Mp¡ k„Nd R>¡ s¡“u dprlsu Ap‘hu. hN®dp„ ‘s„N b“phX$phu s¡“p Üpfp kdpS>dp„ ‘pZu, huS>mu bQphp¡, h©n hphp¡, âv|$jZ lV$php¡ S>¡hp ApS>“p kdedp„ S>ê$fu R>¡ s¡hp fQ“pÐdL$ k„v$¡ipAp¡ a¡gphhp“u â¡fZp Ap‘hu.

r“ip“ Q|L$ dpa - “rl dpa “uQy„ r“ip“

Page 88: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

79

14. ‘psm (‘sfpmp„)

t Qpgp¡ L©$rs L$fuA¡.

‘p¡sp“u ‘pk¡“p„ ‘p„v$X$p„dp„’u rhÛp’} b“phi¡.

v$p. s. v$fÆ ‘nu“p¡ dpmp¡, v$qX$ep¡, ‘p„v$X$p„“y„ sp¡fZ hN¡f¡.

L$p¢L$Zdp„ OZp„ Ofp¡dp„ ‘psmdp„ S>dhp“u ‘Ùrs R>¡. Ap ‘Ùrs A‘“phhp‘pR>m ‘Z h¥opr“L$ ArcNd fl¡gp¡ R>¡.hpkZp¡“¡ L$gC L$fph¡gu lp¡e s¡ fpkperZL$‘v$p’p£ ‘¡V$dp„ Åe A“¡ Apfp¡Áe“¡ “yL$kp“‘lp¢Q¡ hmu ’pmuAp¡ Okhp“u dp’pL|$V$dp„’uõÓuAp¡“¡ ‘Z dy[¼s dm¡.

dpfp r‘sp“¡ ‘psmdp„ S>dhy„ S> kpfy„ gpNsy„. s¡Ap¡ Äepf¡ M¡sf¡’u ‘pR>p afsp Ðepf¡ ‘psm b“phhp“p„ ‘p„v$X$p„, ‘|Å dpV¡$“p„ aŸgp¡ A“¡ ipL$cpÆ gC“¡ Aphsp. ‘psm b“phhp dpV¡$ hX$“p„, MpMfp“p„ (‘gpi“p„), h“Q„‘p“p„ ‘p„v$X$p„“p¡ D‘ep¡N L$fhpdp„ Aphsp¡. r“ipmdp„’u Apìep ‘R>u ‘psm b“phhp b¡ku S>hp“p¡ dpA¡ r“ed b“pìep¡ lsp¡. spÅ„ A“¡ gugpR>d ‘p„v$X$p„dp„’u ‘psm A“¡ ‘qX$ep b„“¡ b“phpsp„.

L$p¡CL$hpf sp¡ v$pv$udp“p¡ lºL$d ’C S>sp¡ L¡$ v$f¡L¡$ ‘p„Q‘p„Q ‘psm b“phhu.s¡ âdpZ¡ v$pv$udp b^p„“¡ ‘p„v$X$p„ hl¢QuAp‘sp„. d“¡ sp¡ ‘psm b“phsp„ S>fp‘ZAphX$sy„ “rl, ‘qX$ep b“phhp“y„ sp¡

aphsy„ S> “rl. ‘f„sy dpA¡ sp¡ d“¡ ‘psm b“phsp„ iuMhpX$hp“y„ “½$u S> L$fu gu^y„ lsy„. s¡ bpbs“p¡ A¡L$ âk„N ApS>¡ ‘Z d“¡ bfpbf epv$ R>¡.

dpA¡ L$üy„, ""íepd, sy„ ‘psm b“phsp iuM. “rlsf ApS>¡ s“¡ S>dhp“y„ “rl dm¡.'' d¢ rQX$pC“¡ dp“¡ L$lu v$u^y„ L¡$, ""d“¡ ‘psm b“phsp„ AphX$sy„ “’u. lº„ L$p„C b“phhp“p¡ “’u.'' s¡ kde¡ dpfubl¡“ kpkf¡’u Aphu lsu. s¡Z¡ d“¡ L$üy„,"íepd Aph, lº„ s“¡ ‘psm b“phsp„iuMhy„ Ry>„. A¡ L$p„C AOfy„ “’u.' d¢ s¡â¡dpm bl¡““¡ L$W$p¡fsp’u L$lu v$u^y„ L¡$.""d“¡ iuMhhp“u sy„ ‘„Qps “ L$fui.''lº„ lW$ugp¡. d¢ s¡ qv$hk¡ ‘psm b“phu S>“rl. dp ‘Z Æv$¡ QX$u. d“¡ s¡ qv$hk¡S>dhp Apàey„ S> “rl.

v$f¡L$ ‘p¡s‘p¡sp“u ‘psm gC“¡ S>dhp b¡W$p. dpfu ‘pk¡ ‘psm “lp¡su.b^p„ d“¡ Å¡C“¡ lkhp gpÁep. dp¡V$ubl¡“d“¡ kdÅhhp gpNu, ""L$pg¡ ‘psmb“phui “¡ íepd! L$pg¡ iuMS>¡ lp¢ ?Aph Al] dpfu ‘pk¡ b¡k.'' ‘R>u dp“¡

Page 89: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

80

„ p p p p p p p p „

„ p p p „ p „ p p „ p

p „ p p„ p p p

p p p p

„ p p p p p p p p p p

p „ p p p p p p p „ p

p p p p„ p

p p p „ p p p„ p„ p„ p p„

p p p p„ p p p„ p

p p p p

p p p„ p p p p p „ p„ p

p „ p p p p „ p p p p p p p

p p „ „ „ p „ p„ p p p p „

p „ „ p „

„ p p p p p p p p p p

p p p p p p p„ p„

p p p p„ „ p p p p „

p p p „ „ p „ p p„ p „ p „ p p „

Page 90: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

81

""Adpfp Nmpdp„ sp¡ ¼epf¡e

AV$L$su “’u. s¢ b¡v$fL$pfu’u b“phu

s¡“yy „ Ap ‘qfZpd R>¡. Äep„ky^u sy„ spfu

‘psm b“phsp„ “rl iuM¡ Ðep„ky^u spfu

S> ‘psmdp„ spf¡ S>dhp“y„ R>¡'' dpA¡

L$üy„. d¢ buÅ qv$hk’u kfk ‘psm

b“phhp“p¡ d“p¡d“ r“òe L$fu gu^p¡.

dp¡V$ubl¡“ ‘psm L¡$hu fus¡ b“ph¡ R>¡,

NX$u L¡$hu fus¡ hpm¡ R>¡ s¡ Å¡hp gpÁep¡.

A“¡ Mf¡Mf d“¡ kfk dÅ“u ‘psm

b“phsp„ AphX$u NC. ‘R>u A¡L$ qv$hk

dpA¡ d¢ b“ph¡gu ‘psm dpfp r‘spÆ“¡

bsphu“¡ ‘|R¹>ey„ L¡$ Ap ‘psm L$p¡Z¡ b“phu

R>¡? r‘spÆA¡ bl¡“ kpd¡ Å¡C“¡ L$üy„,

""Q„qÖ, Ap ‘psm s¡„ b“phu R>¡ “¡!''

bl¡“¡ L$üy„, ""“p, Ap sp¡ íepd¡ b“phu

R>¡.'' r‘spÆA¡ d“¡ L$üy„, ""ApV$gu kfk

‘psm ¼epf’u b“phhp gpÁep¡?'' dpA¡

L$üy„, ""s¡ qv$hk¡ S>dhp “ Apàey„ A“¡

Äep„ky^u sy„ kfk ‘psm “rl b“ph¡

Ðep„ ky^u spfu b“ph¡gu ‘psmdp„ S> spf¡

S>dhy„ ‘X$i¡.'' A¡d L$üy„, A¡V$g¡ iuMu

Nep¡. d¢ dp“¡ L$üy„, ""lh¡ ‘pR>m“u hps

ip dpV¡$ epv$ L$f¡ R>¡ ? d“¡ A¡ L$lp¡ L¡$ lh¡

d“¡ kfk ‘psm b“phsp„ AphX¡$ R>¡ L¡$

“rl ?'' r‘spÆA¡ L$üy„, ""lp, ‘Z lÆ

‘qX$ep¡ b“phsp„ ¼ep„ AphX¡$ R>¡ ?'' d¢

L$üy„, ""‘qX$ep¡ ‘Z d¢ b“phu“¡ d|¼ep¡ R>¡.

S>çep ‘R>u sd“¡ bsphui.'' lL$uL$sdp„

sp¡ dpfu ‘psm“p hMpZ ’hp’u lº„

aŸgpC Nep¡ lsp¡. S>çep ‘R>u d¢ r‘spÆ“¡

‘qX$ep¡ bspìep¡. r‘spÆA¡ ""kpfp¡ R>¡''

‘Z Al] s¡ c|g L$fu R>¡. ‘pk¡‘pk¡“p

M|Zp kfMu NX$u“p lp¡hp Å¡CA¡ A¡d

L$lu“¡ s¡dZ¡ ky^pfu Apàep¡. A¡ ky^pf¡gp¡

‘qX$ep¡ d¢ dp“¡ bspìep¡ Ðepf¡ dpA¡ L$üy„

L¡$, ""Å¡ lh¡’u d“¡ Ap “rl AphX¡$ s¡

“rl AphX¡$ s¡d L$v$u L$l¡sp¡ “rl. cNhp“¡

S>¡“¡ lp’‘N Apàep R>¡ s¡“¡ b^y„ S> L$fsp„

AphX¡$. A¡d L$lu bl¡““¡ L$üy„, ""Q„qÖ,

íepd“¡ A¡L$ S>fv$pgy Ap‘S>¡.'' s¡ ‘psm

b“phsp„ iu¿ep¡ dpV¡$. bl¡“¡ d“¡ S>fv$pgy

Apàey„ - d“¡ s¡ M|bS> cpìey„.

A„s¡ dpA¡ L$üy„, ""b¡V$p ! kpfp‘Ï„

hõsydp„ “’u lp¡sy„, ‘Z s¡ hõsy dpV¡$

L$f¡gp L$pddp„ lp¡e R>¡. v$f¡L$ L$pd Ap‘Z¡

qv$g’u L$fhy„ Å¡CA¡. A“¡ lp, ‘psm

b“phsu hMs¡ Ap‘Z¡ d“dp„ rhQpfhy„

Å¡CA¡, ""Ap ‘psmdp„ L$p¡C ‘Z S>d¡

s¡“p Nmpdp„ ap„k AV$L¡$ “rl. AÞ“ “uQ¡

‘X¡$ “rl. s¡“y„ dpf¡ Ýep“ fpMhp“y„ R>¡.

kdS> ‘X$u“¡ íepd!''

bl¡“¡ kdÅìey„ L¡$, ""íepd L$p¢L$Zdp„

sp¡ ‘psm“¡ ^prd®L$$ k„õL©$rs“p âsuL$

sfuL¡$ õ’p“ Ap‘hpdp„ Apìey„ R>¡. s¡’u

Qpsydp®kdp„ õÓuAp¡ Ap„bp“p„ L$¡ aZk“p„

‘p„v$X$p„dp„’u b“ph¡gu ‘psmdp„ S>dhp“y„

h°s g¡ R>¡. s¡“p D‘f’u Ap‘Z¡ TpX$“u

A“¡ s¡“p„ ‘p„v$X$p„“u dlÑp kdS>hp“u

R>¡.''

- îu. kp“¡ Nyê$Æ(A“yhpv$L$ : îu. “V$hfgpg v$h¡)

Page 91: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

82

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L©$rsdp„ h‘fpe¡gp iåv$ gMp¡.

1) p p p

3) „ p 5) p p p

k. 2 "b¡' D‘kN® gNphu “hp iåv$ b“php¡.

p

p

p

k. 3 “uQ¡“p rhi¡jZ“¡ "sp' âÐee gNphu cphhpQL$ “pd b“phu s¡“¡ hp¼edp„ hp‘fp¡.

p „ „ p

p „ p p p„

p p p

k. 4 iyÙ Å¡X$Zuhpmp¡ iåv$ ip¡^u L$p¦kdp„ gMp¡.

1)

p p p

p „ p „ p „

„ „

k. 5 k„ey¼s ìe„S>““p¡ D‘ep¡N L$fu ‘p„Q‘p„Q iåv$ b“php¡.

p p p p p p p

Page 92: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

83

k. 6 ep¡Áe fus¡ Å¡X$p¡.

(A) (b)

p p „

p „ p

„ p p

„ p

p „ „

t k„cpjZ p p p p„ p p„ p p p p p p p p p „ p„ p p

k. 7 ep¡Áe rhL$ë‘ ip¡^u “uQ¡“p rh^p“ ‘|Z® L$fp¡.

1) p p p p

p p p„ p „

p„ p„ p p p

p„ p p p

p „ p p p„

p p „

p p

p p „

p p p „ p „ p

p p p p„ p p

p p p p p p „ „

p „ p p

k. 8 “uQ¡“p„ hp¼ep¡ bp¡g“pf A“¡ kp„cm“pf“p„ “pd gMp¡.

1) p p„ p „ „ „ p p p

p p p p p p p

k. 9 sdpfp ‘p¡sp“p rhQpfp¡ S>Zphp¡.

1) p p p p p p p p p p p

p p „ p p p p

Page 93: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

84

âL$ë‘

t p„ p„ p „ p p p p p p p p p p p p

lº„ hp„Qy„ .... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

p p p p p p p p p p p p p p p p p

p p p p „ p p p p p p p p p p„ p p p„ „ p p„ p

p p p p

p p p„ p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p

p p p p p p p p p p p p „ p p p p p p p

p p „ p„ p p p p p p p p p p p p p „ p p p p p p p p„ „ p p p p p „ „ p

AÝep‘“ k„L¡$s : „ p p p p p p p p p p p„ p„ „ p p p„ p„ p p

p p p„ p p p p p „ p p p p p p„ p p p p p „ p p „ p p p p p p „ p p „

p

õhphg„b“ A“¡ õhpîe DÑd Æh““p„ a¡akp„ R>¡.

Page 94: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

85

q¾$eprhi¡jZ“p âL$pf

1) epv$ fpMp¡ : Ci D‘f, Ci “uQ¡, Ci v|$f “¡ “ÆL$dp„ R>¡ ;

sd¡ Äep„ Äep„ Sy>Ap¡ Ðep„ Ðep„ Cðf“p¡ hpk R>¡.

Qphuê$‘ iåv$p¡

Al], “ÆL$, “uQ¡, D‘f, Ðep„, ‘pR>m, ‘pk¡, kpd¡ hN¡f¡.

l õ’mhpQL$ q¾$eprhi¡jZ : Dv$plfZp¡ -

1) Aip¡L$ L$rhsp Al] S> Npsp¡.

2) “ÆL$dp„ S> Nfd ‘pZu“p Ly„$X$ R>¡.

3) Adpfu ipmp“u ‘pR>m fds“y„ dp¡Vy „ $ d¡v$p“ Aph¡gy„ R>¡.

4) rinL$ rhÛp’}Ap¡ ‘pk¡ Apìep.

2) epv$ fpMp¡.

1) kv$p A¡ kp’dp„ fl¡sp¡, L$v$u R|>V$p¡ “’u ‘X$sp¡ ;

Sy>Ap¡ Äepf¡ dmp¡ Ðepf¡ r“f„sf A„sf¡ hksp¡.

2) l„d¡ip„ sy„ d“¡ Sy>A¡ “ÆL$’u r“Ðe “ufM¡ R>¡.

lÅfp¡ Ap„M’u dpfu kv$p k„cpm fpM¡ R>¡.

l Qphuê$‘ iåv$p¡ : AÐepf¡, ¼epf¡, ldZp„, sfs, hpf„hpf hN¡f¡.

l L$pmhpQL$ (kdehpQL$) q¾$eprhi¡jZ : Dv$plfZp¡ -

1) d¢ Ap hpsp® AÐepf¡ S> kp„cmu.

2) kyr“sp hpf„hpf c|gu Åe R>¡.

3) ap¡“ L$fsp„ ‘p¡guk AL$õdps õ’m¡ sfs Aphu NC.

4) Ap‘Z¡ l„d¡ip„ kpQy„ bp¡ghy„ Å¡CA¡.

3) epv$ fpMp¡ : A¡L$v$d sy„ dp“ Ap d“ fpl “p bshi¡,

b„v$Nu sy„ L$f Myv$p“u, fpl A¡ v$ip®hi¡.

l Qphuê$‘ iåv$p¡ : L¡$d, S>¡d, Apd, A¡d, A¡L$v$d, kX$kX$pV$, ^X$p^X$.

l fushpQL$ q¾$eprhi¡jZ : Dv$plfZp¡ - 1) ^fsuL„$‘“p¡ Ap„QL$p¡ Aphsp„ dL$p“p¡ ^X$p^X$ ‘X$hp gpÁep„. 2) kps“p V$L$p¡fp kp„cmu lº„ A¡L$v$d ÅNu NC.

Page 95: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

86

p p p

p p p p p

4) epv$ fpMp¡ : p p p p p„

p p p p p p

l Qphuê$‘ iåv$p¡ : p p p„

l ¾$dhpQL$ q¾$eprhi¡jZ : p p

„ p p p p„

p p p p p p p p

„ p p p

p p„ p p p„ p p

5) epv$ fpMp¡ : p „ p p

p „ p p

l Qphuê$‘ iåv$p¡ : p

l r“òehpQL$ q¾$eprhi¡jZ (k„cph“phpQL$) : p p

p p p p p

p„ p p p p

p

p „ p p

6) epv$ fpMp¡ : p p p p p„ p p p p p p p p

l Qphuê$‘ iåv$p¡ : p p p

l õhuL$pfhpQL$ q¾$eprhi¡jZ : p p

p p „ p

p

p p p p p p

p p p „

Page 96: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

87

7) epv$ fpMp¡ : p p p „ „ p p p p

p p „ „ p „

l Qphuê$‘ iåv$p¡ : p p

l “L$pfhpQL$ q¾$eprhi¡jZ : p p

p p p

p p „ p

p„ p„ p p

p p p p

8) epv$ fpMp¡ : „ p„ „ p

p „

l Qphuê$‘ iåv$p¡ : p p „ „ p „ „

l p p ‘qfdpZhpQL$ q¾$eprhi¡jZ

p p p p „

p p p

p p p

p p„ p

t “uQ¡“p hp¼ep¡dp„’u q¾$eprhi¡jZ ip¡^u s¡“p¡ âL$pf S>Zphp¡.

p „ „

„ p„ „ p

p p p „ p p p

p p p p

p p

p

p p„ p p p p p„ p

p„ p

Page 97: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

88

15. Qg d“ dy„bC “Nfu

t rhQpfp¡ A“¡ L$lp¡.

sdpfp il¡f“y„ “pd ........................................

sdpfp rS>ëgp“y„ “pd ......................................

sdpfp fpÄe“y„ “pd ........................................

sdpfp fpÄe“u fpS>^p“u ..................................

Qg d“ dy„bC “Nfu,Å¡hp ‘yÃR> rh“p“u dNfu !Äep„ dp“h kp¥ rQÓp¡ S>¡hp„,hNf r‘R>p“¡ rdÓp¡ S>¡hp„ ;“l] ‘¡V$u, “l] rbõÓp¡ g¡hp„,Ap suf’“u ÅÓp R>¡ “p AOfu !rkd¡ÞV$, L$p¢¾$uV$, L$pQ, rigp,spf, bp¡ëV$, qfh¡V$, õ¾|$, Mugp ;BÞÖÅg“u c|gh¡ gugpA¡hu Ap kp¥ õhN® sZu kpdN°u !fõs¡ fõs¡ EN¡ OpkL¡$ ‘fhpmp bp„^¡ hpks¡ ‘l¡gp„ Å¡hp“u Api

lp¡e s¡“¡ sp¡ L$pm füp¡ R>¡ L$Nfu !

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L$pìedp„ h‘fpe¡gp iåv$p¡ ip¡^p¡.

1) ‘|„R>X$u - ...................... 2) ‘Õ’f - ......................

3) cpCb„^ - ...................... 4) Ap¡mMpZ - ......................

5) rh“p - ...................... 6) dyíL¡$g - ......................

7) dpN® - ...................... 8) kde - ......................k. 2 hQ“ bv$gp¡.

1) rQÓp¡ - ...................... 2) dp“h - ......................

3) Mugp¡ - ...................... 4) fõsp¡ - ......................

5) ‘¡V$u - ...................... 6) “Nfu - ......................

7) rdÓp¡ - ...................... 8) ‘fhpmp¡ - ......................

- r“f„S>“ cNs

Page 98: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

89

k. 3 kfMp âpkhpmp iåv$p¡ ip¡^p¡. p

1) p

p p

k. 4 A’® “ bv$gpe s¡hu fus¡ hp¼e afu’u gMp¡.

p p„ p p p p

p p„ p p p p

1) p p„

p p p

p p

p

k. 5 ‘pW$dp„ Aphsp Å¡X$pnfey¼s iåv$p¡“u epv$u b“php¡.

t k„cpjZ p „ p p „ p„ p

k. 6 ep¡Áe fus¡ Å¡X$p¡.

„ p

p p p

p p

p

p p p„ p

k. 7 L$pìe‘„[¼sdp„ M|V$sp iåv$ d|L$p¡.

p p p

p p p

p p p

k. 8 L$pìe“¡ Ap^pf¡ “uQ¡“p rhi¡ b¡-b¡ hp¼ep¡ gMp¡.

p p p

k. 9 sdpfp ‘pX$p¡iuAp¡dp„’u L$p¡C‘Z A¡L$pv$ ‘qfhpf rhi¡ dprlsu d¡mhu“uQ¡“p dyv¹$v$p âdpZ¡ gMp¡.

p p p p„ p p

Page 99: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

90

p p p p p p

p p p p p „ „

âL$ë‘

t „ p p p„ p p p p„ p p„ p p p p„ p p p„ p p p p p

lº„ hp„Qy„ ..... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

Ad¡ dy„bC“p fl¡hpku

„ p p p „ p p

p „ p„ „ p p

p p p p p

p „ „ p p„ p„ p p p

p p p p p p p

p p p p p p

p p p p p p

p p„ p p„ p p

p p p„ p p p p p„

p p p„ p p„ p

p p p

p p p p„ p „ p p

„ p p„ p p„ p p

p p p p„ p p„ p„ p p p

p p p„ p p„ p

p p p p p

AÝep‘“ k„L¡$s : p p p p „ p p p p p p „ p p „ p p p p p p p p „

p p p „ p p p p „ p p p „ p „ „ p p p p p

p„ „ p p p „ p p p „ p p p p p p p„ „

dy„bCdp„ rhrh^spdp„ A¡L$sp“y„ v$i®“ ’pe R>¡.

Page 100: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

91

16. b¡ ê$r‘ep

t epv$ L$fp¡.

p p p„ p p p p„ p

p„ p p p p„ p

p„ „ p p„ p p „

p p„ p

p p p „ p p p

p p p p p p p p„ p p „ p p„ „

„ „ p „ p p „ p „ p p„ p p p p„ p „

p p p p „ p p p p p „ p p„ p p p p„ p p„ p p„

p „ p p p p p p„

p p p p p p p p p p p p p p „ p p p

p p p„ p „ „

Page 101: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

92

p „ „ p p p p p p p p p p p p p „ p

p p p p „ „ „ p„ p p p„ p p p

p p p p p p p „ p p „ „ p „ p p

p p p p p p p „ p „ p p

p „ p p p p p p p p p p p p„ p p p p p p p

p p„ p p„ p p p„ p p„ p„ p„ p

p p p„ p„ p p„ p p p „ „ „ „

p p „ „ „ „ p

p p p„ p p p„ „ „ p p p p „ p p „ „ p„ p „ p p p p p p p p p p

p p p p p„ p p p p p

p p p „ p „ p p p „ „ p „

„ p„ p p p p p

p

p„ p p „ „ p p„ „ p p p p

p p p p p„ „

p „ p p p p p p

p p p „ p p p p p p p p p„ „

p p p p p p p p p„

p p p p„ p„ p„ „ „ p„ p„ p„ p „ „ p „ p

p „ p p p p p p p p p

p p p p p

p p „ p p„ p „ p p „ p

p p p„ p p p „ p „ p „ p „ p p „ „

p p„ p „ p p p p p p „ p „

p p p p p p p p „ p p„ „

„ p p p p p p p p p p p „ p p p p „ „ p „ „

p p „ p p „ p p p p p

Page 102: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

93

A¡ “p¡V$ Å¡C Ap“„v$u fpÆ fpÆ ’C NC. "“¼L$u Ap “p¡V$ cNhp“¡ S> d|L$u R>¡ !' A¡Z¡ d“dp„ rhQpf L$ep£. “p¡V$ rMõkpdp„ d|L$u Dd„Nc¡f A¡Z¡ L$pd ‘sphu v$u^y„. ‘pZu“y„ dpV$gy„ cfhp A¡ “m ‘f NC, Ðepf¡ Ap“„v$u“p r‘sp Ðep„ v$psZ L$fsp lsp. s¡’u Ap“„v$u“¡ S>fp ’p¡chy„ ‘X$éy„.

ip„s rQÑ’u A¡ rhQpfhp gpNu, "cNhp“¡ “p¡V$ dp¡L$gu A¡d lº„ L$lº„ Ry>„. ‘Z Mf¡Mf sp¡ A¡ L$p¡C“u ‘X$u NC li¡! X$pµ¼V$f“u lp¡e L¡$ L$v$pQ L$p¡C Nfub-Nyfbp“u ‘fpZ¡ A¡L$W$u L$f¡gu ‘|„Ædp„“u ‘Z “p¡V$ lp¡e. dpfp’u L¡$d g¡hpe ? ‘e®V$“dp„ S>hp“y„ “ lp¡s, sp¡ lº„ Ap “p¡V$ rMkpdp„ d|¼s Mfu ? Qp¡fu L$fu“¡ ‘e®V$“dp„ S>hpe Mfy„ ? cNhp“ Qp¡fu L$fph¡ Mfp¡ ? Qp¡fu L$fy„ sp¡ cNhp“ S>ê$f “pfpS> ’pe. bp ÅZ¡ sp¡ L¡$V$gu vy$:Mu ’pe !

"li¡. ‘e®V$“dp„ “rl S>hpe sp¡ L„$C “rl ...' Ap“„v$u“p dNS>dp„ NX$d’g Qpgu. dpV$gy„ cfpC“¡ R>gL$pC Ähp gpÁey„. ‘Z A¡“¡ cp“ S> “rl. R>¡hV¡$ cp“ Aphsp„ A¡ X$pµ¼V$f“p v$hpMp“¡ NC. ‘prZepfp ‘f dpV$gy„ d|¼ey„ Ðep„ X$pµ¼V$f¡ ‘|R¹>ey„, ""Ap“„v$u ! ‘¡gu d„NybpC ldZp„ Aphu“¡ L$l¡su lsu L¡$ A¡“u b¡ ê$r‘ep“u “p¡V$ Mp¡hpC NC R>¡. s“¡ A¡ S>X$u R>¡, Ap“„v$u ? d„Ny rbQpfu Nfub R>¡, A¡Z¡ dp„X$ b¡ ê$r‘ep Ecp L$ep® lsp ; L$p¡Z ÅZ¡ A¡ S|>Wy„$ e¡ bp¡gsu lp¡e ...''

Ap“„v$uA¡ Mukpdp„’u b¡ ê$r‘ep“u “p¡V$ L$pY$u X$pµ¼V$f“p lp’dp„ d|L$u. A¡“u Ap„Mdp„ Ap„ky Aphu Nep„. s¡ Å¡C X$pµ¼V$f“¡

M|b “hpC gpNu. A¡dZ¡ ‘|R¹>ey„, ""L¡$d fX¡$ R>¡ Ap“„v$u ?'' Ap“„v$u’u “ fl¡hpey„. A¡Z¡ A’’u Crs ky^u b^u $lL$uL$s L$lu k„cmphu.

X$pµ¼V$fbpC blº v$epmy lsp„. A¡dZ¡ ‘p¡sp“u ‘k® Mp¡gu b¡ ê$r‘ep L$pY$u Apàep, ""sy„ kpQy„ bp¡gu A¡“y„ C“pd !''

Ap“„v$u“p ‘N¡ ‘p„Mp¡ Aphu. v$p¡X$su v$p¡X$su A¡ r“ipm¡ NC. kp¥’u ‘l¡gu S>C“¡ A¡ ‘e®V$““p b¡ ê$r‘ep dp¡V$p bl¡““¡ Ap‘u Aphu dp¡V$p„ bl¡“ L$l¡, ""L¡$d, ApS>¡ M|b Myi R>¡ ?''

Ap“„v$uA¡ b^u Ap‘husu L$lu k„cmphu. Ap“„v$u“u Of“u [õ’rs“p¡ ¿epg dp¡V$p bl¡““¡ “ lsp¡. A¡dZ¡ Ap“„v$u“y„ “pd Ðepf‘R>u dpau rhÛpr’®“u sfuL¡$ v$pMg L$ey„ ® A“¡ Qp¡‘X$uAp¡, “p¡V$byL$p¡ hN¡f¡ ‘p¡sp“¡ MQ£ Ap‘hp“y„ “½$u L$ey¯.

bpgpfpd“y„ ‘e®V$“ ’ey„ kp¥“¡ M|b S> Nçds ‘X$u ‘Z cNhp“¡ S>¡“¡ b¡ ê$r‘ep“u c¡V$ dp¡L$gu s¡ Ap“„v$u S>¡V$gp¡

Ap“„v$ buÅ L$p¡C“¡ Apìep¡ li¡ Mfp¡ ?- rh“p¡v$u“u “ugL„$W$

Page 103: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

94

õhpÝepe

k. 1 “uQ¡“p iåv$p¡ dpV¡$ L©$rsdp„ h‘fpe¡gp iåv$p¡ ip¡^p¡.

1) ApO¡¡ - ...................... 2) d¡v$p“ - ......................

3) kde - ...................... 4) sbub - ......................

5) âhpk - ...................... 6) d“ - ......................

7) b„^“L$sp® - ...................... 8) dv$v$ - ......................

9) rdgL$s - ...................... 10) brnk - ......................

k. 2 ‘pW$dp„’u Å¡X$iåv$p¡ ip¡^u s¡“u epv$u b“php¡. v$p.s. ^“v$p¡gs.

k. 3 L$p¦kdp„’u ep¡Áe iåv$ gC Mpgu S>Áep ‘|fp¡.

(dpV¡$, D‘f, rh“p, “uQ¡, ‘pk¡)

1) X$pµ¼V$f“u Myfiu ........... b¡ ê$r‘ep“u “p¡V$ ‘X$u lsu.

2) s¡“u bp ......... b¡ Ap“p ‘Z “lp¡sp.

3) spfpAp¡“y„ ApRy>„ AS>hpmy„ Ap“„v$“u ‘’pfu ............. ‘X$sy„ lsy„.

4) ‘¥kp ............. ‘e®V$“dp„ “rl S>hpe s¡’u Ap“„v$u “pfpS> lsu.

5) kusp“¡ ........... fpd¡ fphZ kp’¡ gX$pC L$fu.

k. 4 A’® “ bv$gpe s¡hu fus¡ hp¼e afu’u gMp¡.

v$p.s. Ap ‘e®V$“ afrS>eps “’u.

S>hpb : Ap ‘e®V$“ dfrS>eps R>¡.

1) Mduk kuhhy„ kl¡gy„ “’u.

2) Mp¡V$p qv$g“u âp’®“p amsu “’u.

3) Ofdp„ A„^pfy„ “’u.

4) lº„ “kubv$pf Ry>„.

5) Qp¡fu L$fuA¡ sp¡ cNhp“ “pfpS> ’pe.

k. 5 iåv$L$p¡i“u dv$v$’u “uQ¡“p iåv$kd|l L¡$ ê$qY$âep¡Np¡“p A’® ip¡^p¡.

1) AhpS> idu S>hp¡ 5) cpf¡ l¥e¡

2) dp¡Yy „ $ ‘X$u S>hy„ 6) Æh bpmhp¡

3) dNS> A[õ’f ’C S>hy„ 7) rQÑ“¡ ap¡kgphhy„

4) fds hps lp¡hu 8) hlpf¡ ^phy„

t k„cpjZ

1) ipmp“p ‘e®V$“dp„ “ S>hp dm¡, sp¡ sd“¡ S>¡ gpNZu ’pe s¡ V| „$L$dp„ L$lp¡.

Page 104: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

95

k. 6 “uQ¡“p„ hp¼ep¡ bp¡g“pf A“¡ kp„cm“pf“p„ “pd gMp¡.

p p „

p „

p p p p

p p p „ „

p p

k. 7 ‘pW$ hp„Qu“¡ “uQ¡“p„ hp¼ep¡dp„ Mpgu S>Áep ‘|fp¡.

p p p p p

p „ „ „ „ p „ „

p„ p „ „ p „ p p „

p „ p „ p

p „ „ p

k. 8 “pd gMp¡.

p „ p

p „ p p

p „ p p p p

p „ p p p

p „ „

k. 9 ep¡Áe rhL$ë‘ ‘k„v$ L$fu rh^p“ ‘|Z® L$fp¡.

„ p p„ p „ p p

p p p „ „

p p p„ p

p„ p p p p „ „

p „ p „ „ p

p p

p p

p p p „ p

p „ p p „ p„ „

p

p p p

p p p p „

Page 105: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

96

p „ p„ p p p p p p p p

p p „ p p p p p „ „ p p p p p„ p„

k. 10 sdpfp ‘p¡sp“p iåv$p¡dp„ gMp¡.p p p p p p

p p „ p„ p

p p p p „ p p p p

âL$ë‘

t p p p p „ p p p p p p p p p p p p„ p p p p

lº„ hp„Qy„ ..... sd¡ ‘Z hp„Qp¡$

Ly$v$fs kp’¡ “psp¡

p p p p p p

p p p p „ p

„ „ p p p

„ p„ „ p p „ p p

p p p „

p p p p p p p „

p p p p

p p p p p

p p p„ „

p„ p p„ p p„ „

p p p p

p p p p

AÝep‘“ k„L¡$s : p p p„ p p„ p p „ p p p p p p p„

p p „ „ „ p p p p p p„ p p p p „ p p„ p

p„ p p p p p p p p p p p p p p p

kÐe“p¡ S> rhS>e ’pe R>¡.

p p

Page 106: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

97

cprjL$ kdS>

rhi¡j D‘¾$d

l Sy>Ap¡. rhQpfp¡ A“¡ Ýep“dp„ fpMp¡.

s gpcpgpc = gpc + Agpc s kh® + DÑd = khp£Ñd

s qL$ip¡fphõ’p = qL$ip¡f + Ahõ’p s fS>“u + Ci = fS>“ui

s dl¡ÞÖ = dlp + CÞÖ s frh + CÞÖ = fhuÞÖ

s d^y + Erd® = d^yrd® s A¡L$ + A„s = A¡L$p„s

s hps + AphfZ = hpsphfZ s õh + AÝepe = õhpÝepe

D‘f“p v$f¡L$ iåv$dp„ b¡-b¡ iåv$p¡ Å¡X$pep R>¡. b¡ iåv$p¡“p Å¡X$pZ“¡ A“¡ A¡L$ iåv$“¡ Ýep“dp„ fpMp¡.

l “uQ¡“p iåv$p¡“¡ b¡ iåv$“p ê$‘dp„ gMp¡.

1) kdp„sf 2) A¡L$pL$pf

3) rhÛpæepk 4) rhh¡L$p“„v$

5) S>e¡ÞÖ 6) dlp¡v$e

7) ‘fp¡‘L$pf 8) fpd¡ðf

9) ^d£ÞÖ 10) L$d£[ÞÖe

11) ‘funp 12) Ah“ui

13) d„Óp¡ÃQpf 14) DÑdp¡Ñd

l “uQ¡“p b¡ iåv$p¡“¡ Å¡X$u A¡L$ iåv$ b“php¡.

1) tQsp + Apsyf 2) dlp + Ci

3) ep¡N + CÞÖ 4) dlp + CÃR>p

5) L$rh + Cðf 6) gp¡L$ + D[¼s

7) ‘yfyj + DÑd 8) cyh“ + Cðf

9) “pN + Cðf 10) fpS> + Cðf

11) S>g + AphfZ 12) bpü + AphfZ

13) Ap“„v$ + Erd® 14) rkÞ^y + Erd®

Page 107: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

98

1. Æh“ A„S>rg ’pÅ¡L$fk“v$pk dpZ¡L$$ : p„ p p p p p

p„ p„ p„ p p p„ p p

p p p p p p p p p p p

p p „ p p„ p p p p

2. Adpfu L$pd^¡“yQ„ÖL$p„s ‘„X$ép : „ p„ p p „ p p p„ p p p

p p„ p p p p p p p p

p p p„ p„ p p p p p„

p p p p

3. ’pe¡ R>¡ ’¡C’¡CL$pfâl¹gpv$ ‘pf¡M : p p p p p p p p

p„ p p„ p p p p p p p„

p p p p p p „ p p„ „ p„ p

p p„ p p p p p„ p p p

4. byqÙ“u L$fpdsÆhfpd Å¡ju : p p p p p„ p p p p p

p p p p„ „ p „

p p p p „ p p p „ p

p p „ p p p p p „ p p p„ p

p p p p p p p p p„ p„ „

5. gp¡L$Nusp p p p p p p p „ p „

p p p p „ p p p„ p p p p

p p p p p p p p p p p

p p p p p p p p„ p p p p p„ p

p p p p p p p p„ p p „ p

L$rh-g¡ML$ ‘qfQe

Page 108: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

99

8. Np¡bfNµk

qv$gu‘ fpµe : s¡d“p¡ S>Þd C. k. 1938dp„ bp„Ngpv$¡idp„ Aph¡gp “p¡ApMgu Npddp„ ’ep¡ lsp¡. ‘f„sy s¡d“u L$d®c|rd NyS>fps flu R>¡. A¡V$gy„ S> “rl ‘f„sy NyS>fpsu“p rinL$ sfuL¡$ s¡dZ¡ Ap‘¡gu k¡hp A“Þe R>¡. ‘p¡sp“u dps©cpjp b„Npmu lp¡hp R>sp„ s¡dZ¡ NyS>fpsu

cpjpdp„ OZu hpsp®Ap¡ gMu R>¡.

9. “]v$fcfuTh¡fQ„v$ d¡OpZu : õh. d¡OpZu gp¡L$ùv$e“p cphp¡“¡ qv$g cfu“¡ Np“pfp AÐe„s gp¡L$gpX$ugp

L$rh lsp. d¡OpZu“p v$¡iâ¡d A“¡ õhs„Ósp“u cph“p“u â¡fZp Ap‘sp„ L$pìep¡“¡ gu^¡ dlpÐdp Np„^uÆA¡ s¡d“¡ "fpóV²$ue ipef'“y„ rbê$v$ Apàey„ R>¡. L$ky„bu“p¡ f„N, õhs„Ósp“u duW$pi, R>¡ëgu âp’®“p, rihpÆ“y„ lpgfXy„$, R>¡ëgp¡ L$V$p¡fp¡ hN¡f¡ L©$rs ÅZusu R>¡. gp¡L$kprlÐe âL$pris L$fhpdp„ s¡d“y„ A“Þe ep¡Nv$p“ R>¡.

10. X$pµ. “ugL„$W$fpe R>Ó‘rseih„s dl¡sp : NyS>fpsu kprlÐedp„ “hgL$’p, Æh“QqfÓ, bpm kprlÐe, r“b„^ S>¡hp„

rhrh^ kprlÐe kS>®“ L$f“pf îu. eih„s dl¡sp“p¡ S>Þd 19.6.1938dp„ ’ep¡ lsp¡. s¡Ap¡ NyS>fps fpÄe s¡d S> cpfs kfL$pf Üpfp ‘yfõL©$s ’e¡g R>¡. kfm A“¡ âpkpqv$L$ i¥gudp„ gMpe¡gy„ A¡d“y„ gMpZ ùv$eõ‘i} R>¡.

7. kfv$pf L$’pkp„Cfpd v$h¡ : kp¥fpóV²$“p Åd“Nfdp„ C. k. 1977dp„ S>Þçep R>¡. NyS>fpsu hs®dp“ ‘Ó

"rdX$ X¡$' A“¡ "k„v$¡i'dp„ lpõeg¡M sfuL¡$ s¡d“u b¡ L$p¡gdp¡ A“y¾$d¡ "kp„Cfpd“y„ lpefpd' A“¡ "dõsu“p ‘yf' r“erds ârkÙ ’pe R>¡. NyS>fps kfL$pf¡ s¡d“¡ "NyS>fps Np¥fh ‘yfõL$pf'’u “hpÄep R>¡. s¡d“p¡ â’d L$pìek„N°l "kp„Cfpd“p lksp Anf' R>¡. sp¡ "f„N L$ky„bg NyS>fpsu' A“¡ "Anf“u Ap„Nrmey„ Tpgp¡' A¡ s¡d“p„ AÞe ‘yõsL$p¡ R>¡. s¡d“p L„$W¡$ Nhpe¡gp„ Nusp¡“u rhqX$ep¡ kuX$u ‘Z blpf ‘X¡$gu R>¡.

6. NyS>fps“u âhpkc|rd

X$pµ. du“pnu W$pL$f : blºdyMu ârsdp ^fphsp X$pµ. du“pnu W$pL$f A„N°¡Æ A“¡ rlÞv$u cpjp“p rhÜp“ lp¡hp kp’¡ ‘yfpsÒhipõÓ A“¡ L$pev$pipõÓ“p r“óZps R>¡. ‘ÓL$pfÒh n¡Ó¡ L$pe® L$fhp kp’¡ ApL$pihpZudp„ ‘Z ‘p¡sp“u k¡hp“y„ âv$p“ L$f“pf g¡rML$pA¡ 5 hj® rinL$ sfuL¡$ ‘Z L$pdNufu bÅhu R>¡. "k„õL$pf', "Ad©sd¹', "kfv$pf ‘V¡$g' A¡hp¡X®$ d¡mh“pf g¡rML$p“y„ kfõhsu kÞdp“ ‘Z ’ey„ R>¡.

"su’®c|rd NyS>fps', "Dv¹$Op¡jZp A¡L$ L$gp', "rS>opkp“y„ S>Ns', "Apqv$hpku rhL$pk A“¡ h“', "Ap‘Zp L¡$mhZuL$pfp¡', "bpmMÅ“p¡', "d¡O^“yj' A“¡ "A¡L$v$„qX$ep¡ dl¡g'

S>¡hp A“¡L$ s¡d“p„ ‘yõsL$p¡ R>¡.

Page 109: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

100

15. Qg d“ dy„bC “Nfur“f„S>“ cNs : Ap^yr“L$ eyN“p k„h¡v$“p“p L$rh A“¡ rhh¡QL$ r“f„S>“ cNs“p¡ S>Þd

Adv$phpv$dp„ ’ep¡ lsp¡. s¡Ap¡“u kS>®“i[¼s DÃQ L$p¡qV$“u lsu. "R>„v$p¡ge', "qL$Þ“fu', "Aë‘rhfpd' s¡d“p L$pìek„N°lp¡ R>¡. s¡d“¡ s¡d“p„ L$pìekS>®“ dpV¡$ “d®Q„ÖL$, fZrS>sfpd, kyhZ®Q„ÖL$, cpfsue kprlÐe AL$pv$du“p¡ A¡hpµX®$ hN¡f¡ dþep R>¡.

16. b¡ ê$r‘eprh“p¡qv$“u “ugL„$W$ : "L$v$guh“' “pd“u “hgL$’p A“¡ "fkÜpf' “pd“p¡ r“b„^k„N°l s¡dZ¡

Ap‘¡gu c¡V$ R>¡. "L$p‘p®ku A“¡ buÆ hpsp¡' s¡dS> "qv$g v$qfeph“p„ dp¡su' s¡d“p„ hpsp®k„N°lp¡ R>¡. "NyS>fps kdpQpf' hs®dp“‘Ódp„ hjp£ ky^u "OfOf“u Äep¡s' “pd¡ kpàsprlL$ L$p¡gddp„ L$V$pfg¡M“ L$fu s¡dZ¡ “pfuÆh““p âñp¡“u fS|>Aps L$fu lsu. "NyS>fpsu AV$L$p¡“p¡ Brslpk' s¡d“p¡ k„ip¡^“N°„’ R>¡.

14. ‘psm (‘sfpmp„)kp“¡ NêÆ : dlpfpóV²$“p A¡L$ M|bS> ÅZusp g¡ML$“u kp’¡kp’¡ s¡Ap¡ kdpS>ky^pfL$,

õhps„Ôek¡“p“u A“¡ sÒhop“u ‘Z lsp s¡d“u ApÐdL$’p "íepdQu ApC' ‘yõsL$“p¡ NyS>fpsudp„ A“yhpv$ îu. “V$hfgpg v$h¡A¡ L$ep£ R>¡. "íepdQu ApC' ‘yõsL$ A¡V$gy„ b^y„ ârkÙ bÞey„ L¡$ s¡“p D‘f’u A¡L$ QgrQÓ b“phhpdp„ Apìey„ R>¡. Ap QgrQÓ“¡ khp£Ñd ‘yfõL$pf âpàs ’ep¡ R>¡.

Ap ‘yõsL$“y„ A¡L$ âL$fZ "c|sv$ep' Qp¡’p ^p¡fZdp„, "d|„Np„ aŸg' ‘p„Qdp ^p¡fZdp„ Ap‘Z¡ iuMu Nep R>uA¡. lh¡ Ap hj£ "‘sfpmy„' A’p®s "‘psm'“y„ âL$fZ iuMuiy„.

12. Av¹$cys r“ip“bpS>Qud“cpC v$h¡ : NyS>fpsu kprlÐedp„ Qud“cpC v$h¡ s¡S>õhu g¡ML$ A“¡ L$rh sfuL¡$

ÅZusp R>¡. s¡d“p¡ S>Þd 1920“u kpgdp„ kp¥fpô²$“p hY$hpZ il¡fdp„ ’ep¡. L¡$mhZu“p n¡Ódp„ s¡d“u k¡hp “p¢^‘pÓ R>¡. s¡d“u dp“hspcfu NZ“p‘pÓ kdpS>k¡hp“u L$v$f L$fhu S> flu. L¡$mhZu, ^d®, dp“kipõÓ, sÒhop“ A“¡ L$rhsp A¡d“p fk“p rhjep¡ R>¡. s¡d“p¡ L$pìek„N°l "âcy“u àepfu N°uhpdp„' kpfu âi„kp A“¡ Apv$f ‘pçep¡ R>¡. A¡ D‘fp„s qL$ip¡fp¡“p d““¡ OX¡$ A¡hp qL$ip¡f kprlÐe“p kS>®“dp„ ‘Z s¡Ap¡ KX$p¡ fk ^fph¡ R>¡.

13. dpfp¡ QN¡ f¡ ‘s„NbpgdyLy„$v$ v$h¡ : bpgdyLy„$v$ v$h¡“p¡ S>Þd hX$p¡v$fp rS>ëgp“p dõsy‘yfp Npddp„ ’ep¡ lsp¡.

kõsy„ kprlÐeh^®L$ L$pep®gedp„ ’p¡X$p¡ kde L$pe® L$ep® ‘R>u s¡Ap¡ "“hÆh“'dp„ Å¡X$pep. "‘qf¾$dp', "Ly„$sg' s¡d“p L$pìek„N°lp¡ R>¡. "kp¡“Q„‘p¡', "Tfdqfep„' s¡d“p„ bpmL$pìep¡“p k„N°l R>¡. cph“u klS>, kfm Arcìe[¼s s’p spS>Nu A¡d“p„ L$pìep¡“u rhi¡jsp R>¡.

11. õhÃR>sp dpV¡$ ’¢¼ey„âv$u‘Ly$dpf A¡k. v$p¡iu : NyS>fps fpÄe“p cfyQ rS>ëgp“p A„L$g¡ðf spgyL$pdp„ ‘p“p¡gu

“pd“p Npddp„ fl¡ R>¡. v$¡idp„ õhÃR>sp Arcep“ Äepf¡ Å¡fip¡f’u Qpgu füy„ R>¡ Ðepf¡ s¡dZ¡ ‘p¡sp“u kS>®“iugsp“¡ hpQp Ap‘hp“p¡ âeГ L$ep£ R>¡. s¡d“p Ap âeГ“¡ gu^¡ õhÃR>sp dpV¡$ “p“p-dp¡V$p v$f¡L$“¡ â¡fZp dm¡ R>¡.

Page 110: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

101

‘fdhuf Q¾$ - Ap‘Zp huf‘yfyjp¡

sd¡ c|sL$pmdp„ Av¹$cys hufsp v$pMh“pfp A“¡ AkpdpÞe rhgnZ S>hp„dv$}, ip¥e® v$pMh“pfp huf‘yfyjp¡

rhj¡ kp„cþey„ li¡. ‘f„sy ApS>¡ ‘Z Ap‘Zp Æh““u kyfnp dpV¡$ Ap‘Zp v$¡i“p huf k¥r“L$p¡, S>hp“p¡

‘p¡sp“y„ brgv$p“ Ap‘sp Ncfpsp “’u. s¡d“u hufsp“¡ rbfv$phhp dpV¡$ gíL$fu dp“Q„ÖL$ s¡Ap¡“¡ A¡“pes

L$fhpdp„ Aph¡ R>¡.

‘fdhuf Q¾$ A¡ cpfs“p¡ khp£ÃQ gíL$fu dp“Q„ÖL$ R>¡. s¡ Ars Ýep“pL$j®L$ hufsp, L$p¡C kplk, iÓy

kpd¡ v$pMh¡gp kh®î¡›$ hufspcep¯ L$pe® L¡$ iÓy“u kpd¡ gX$sp„ gX$sp„ Ap‘¡g brgv$p“-‘R>u s¡ S>du“

‘f“y„ lp¡e, v$qfepC lp¡e L¡$ AhL$piu lp¡e, Ap‘hpdp„ Aph¡ R>¡.

‘fdhuf Q¾$ Ars vy$g®c kÞdp“ R>¡. S>¡ AÐepf ky^udp„ a¼s 21 S>Z“¡ S> Ap‘hpdp„ Apìey„ R>¡.

s¡dp„“p„ 14 ‘yfõL$pf dfZp¡Ñf Ap‘hpdp„ Apìep R>¡.

Ap Q„ÖL$ (d¡X$g) v$¡Mphdp„ OZp¡ S> kpv$p¡

lp¡e R>¡ S>¡ L$p„kp“p¡ b“¡gp¡ lp¡e R>¡. s¡“¡ afsu

QL$fX$u’u D‘f Np¡W$hhpdp„ Aph¡ R>¡. s¡“p ‘f

kpv$p Å„bgu f„N“u qfrb“ lp¡e R>¡. dyMpL©$rs

‘f bfpbf hÃQ¡ fpô²$ue dyÖp S>¡ "HÖ hÇ>'“u

Qpf ârsL©$rs’u O¡fpe¡gu lp¡e R>¡. s¡“u ‘pR>m“u

bpSy>A¡ b¡ L$dm“p„ aŸg“u hÃQ¡ tlv$u A“¡

A„N°¡Ædp„ "‘fdhuf Q¾$' L$p¡sf¡gy„ lp¡e R>¡.

kprhÓubpC Mp“p¡gL$f Üpfp ‘fdhuf Q„ÖL$“u

ApL©$rs s¥epf L$fhpdp„ Aphu lsu. s¡ eyfp¡r‘e“

õÓu lsu, S>¡Z¡ cpfsue ap¡S>“p Apµqakf rh¾$d

Mp“p¡gL$f kp’¡ gÁ“ L$ep¯ lsp„. kprhÓubpC

cpfs“¡ Qplsu lsu A“¡ s¡Z¡ cpfsue “pNqfL$Òh

õhuL$pe®y„ lsy„. s¡Ap¡ AV$¼ep rh“p kfmsp’u

dfpW$u, k„õL©$s, tlv$u cpjp bp¡gu iL$sp A“¡

s¡Ap¡A¡ cpfsue L$gp A“¡ âZpgu“p¡, ‘f„‘fp“p¡

Aæepk L$ep£. eyNp“yep¡N â’d PVC ‘yfõL$pf s¡“u dp¡V$u

v$uL$fu“p qv$ef, d¡S>f kp¡d“p’ idp®“¡ Ap‘hpdp„ Apìep¡.

Arsrh“piL$ Apey^ HÖ“y„ hÇ> AqÜsue, AÅ¡X$ iõÓ

dp“hpdp„ Aph¡ R>¡. Mf¡Mf, sp¡ F>rj v$r^rQA¡ Ap‘¡g

brgv$p““¡ L$pfZ¡ Ap Apey^ AS>¡e bÞey„ R>¡.

‘p¥fprZL$ L$’p dyS>b, lÅfp¡ hj® ‘l¡gp„ v$¥Ðep¡A¡

(fpnkp¡A¡) vy$r“ep“y„ b^y„ S> ‘pZu Qp¡fu gu^y„. cp¡mu

S>“sp ‘pZu“p Acph¡ sfk’u V$mhmu“¡ dfhp gpNu.

gpL$X$p„ L¡$ ^psydp„’u b“¡gp„ kp^pfZ iõÓp¡’u Ap v$¥Ðep¡

lpep® “rl. A¡d“¡ lZhp, dpfhp dpV¡$ L$p¡C Akp^pfZ

iõÓ“u S>ê$f lsu. A¡hu Mbf ‘X$u L¡$ F>rj v$r^rQ“p„

lpX$L$p„dp„ Akp^pfZ qv$ìe i[¼s R>¡. ‘f„sy L$p¡C Ærhs

dpZk“p„ lpX$L$p„ L¡$hu fus¡ dpNu iL$pe? F>rj v$r^rQ

Ddv$p dpZk lsp. s¡dZ¡ Ås¡ S> ‘fp¡‘L$pf h©rÑ’u

â¡fpC brgv$p“ Apàey„ A“¡ S>“sp“¡ dv$v$ê$‘ ’hp ‘p¡sp“p„

lpX$L$p„ Apàep„. HÖ hÇ>, Arsrh“piL$ HÖ“y„ Apey^ S>¡“¡

lpX$L$p„dp„’u OpV$ Ap‘u s¥epf L$fhpdp„ Apìey„ lsy„, S>¡“¡

L$pfZ¡ v$¥Ðep¡ lpfu Nep.

S>¡ fus¡ F>rj v$r^rQ“p„ lpX$L$p„dp„’u HÖ hÇ> S>¡hu

i[¼s d¡mhhpdp„ Aphu s¡ S> fus¡ cpfsue gíL$f, k¥r“L$p¡

S>hp„dv$p£A¡ v$pMh¡g ip¥e®, S>hp„dv$}dp„’u ndsp A“¡ i[¼s

d¡mh¡ R>¡.

Page 111: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

102

14 qX$k¡çbf 1971dp„

îu“Nf“p A¡efqaëX$ ‘f

vy$íd“p¡“p R> kpb°¡ rhdp“p¡A¡

Ap¡tQsp¡ lºdgp¡ L$ep£ lhpCv$m“p

Apµqakf r“d®g Æs tkO A¡

kde¡ afS> ‘f kÄS> ’C s¥epf lsp. s¡Ap¡ sfs

S> rhdp““¡ D‘pX$u i¼ep “rl L$pfZ L¡$ buÅ

rhdp““¡ L$pfZ¡ ^|m“u X$dfu lsu. ’p¡X$u nZdp„

f“h¡ kpa ’C Nep¡ A“¡ vy$íd“p¡“p„ R> rhdp“p¡

dp’p ‘f EX$sp„ lsp„. s¡ “uQp„ EX$sp„ lsp„ A“¡

kss A¡AfqaëX$ ‘f bp¡çb a¢L$sp lsp, sp¡‘dpfp¡

L$fu lºdgp¡ L$fsp„ lsp„. lh¡ gX$pC R>“u kpd¡ A¡L$“u

lsu. s¡ R>sp„ lhpCv$m“p Apµqakf k¡Mp¡“¡ A¡

nZ¡ rhdp“ D‘pX$éy„ A“¡ lºdgp L$f“pf b¡ k¡b°¡“¡

gX$pCdp„ bfpbf“u V$½$f Ap‘u. s¡Z¡ bÞ“¡“¡ kpfu

A¡hu lpr“ ‘lp¢QpX$u. s¡dZ¡ bpL$u fl¡gp rhdp“

kp’¡ KQpC ‘f Ak„syrgs gX$s Qpgy fpMu. R>¡hV¡$

gX$pC“p OV$“põ’p“ ‘f’u vy$íd“p¡“p„ rhdp“ A×íe

’C Nep„, “pku Nep„. A¡AfqaëX$ A“¡ îu“Nf

il¡f“¡ bQphu g¡hpdp„ Apìep„. ‘Z Af¡f¡ ! Ap

iy„ ! lhpCv$m“p Apµqakf k¡Mp¡““y„ rhdp“ L$X$pL$p

kp’¡ s|V$u ‘X$ey„ A“¡ s¡Ap¡ d©Ðey“¡ c¡V$ép.

rhdp“v$m“p Apµqakf k¡Mp¡“¡ EX$pZ“y„ î¡›$

L$p¥iëe v$pMhu ‘p¡sp“p r“ròs d©Ðey“p¡ tlds’u

kpd“p¡ L$ep£. afS> ‘f“y„ L$p¡C s¡Xy„$ Apìey„ “

lp¡hp R>sp„ AqÜsue AÅ¡X$ hufÒh bspìey„ A¡hp

lhpCv$m“p Apµqakf r“d®g Æs tkO k¡Mp¡““¡

Ap‘Zu gpMp¡ kgpd.

‘p¡sp“p v$¡i dpV¡$ Æh“ Þep¥R>phf L$f“pf A“¡ iluv$ ’“pf S>hp„dv$p£A¡ S>hp„dv$} bsphu ‘fdhuf Q¾$ (‘uhuku) ‘yfõL$pf d¡mìep¡ s¡ rhj¡“u dprlsu HV$f“¡V$ ‘f“u h¡bkpCV$ www.paramvirchakra.com ‘f’u d¡mhu iL$p¡ R>¡.

S>¡ Ap‘Z“¡ kss v$¡iv$pT“u â¡fZp Ap‘sp lp¡e R>¡, v$¡iâ¡d“u gpNZu“u Äep¡s S>gsu fpMsp lp¡e R>¡. s¡Ap¡A¡ Æhg¡Z S>Mdp¡ A“¡ ipfuqfL$ ‘uX$p“u ‘fhp L$ep® rh“p vy$íd“p¡“p¡ L¡$hu fus¡ kpd“p¡ L$ep£ s¡ rhj¡ S>ê$f’u ÅZp¡.

lhpCv$m“p Ar^L$pfu r“d®g Æs rk„O k¡Mp¡“ 10877 F (P), PVC “„bf 18 õL$h¡X²$p ¡“

dlp“ A¡L$huk ‘fdhuf

l d¡S>f kp¡d“p’ idp®

l gpÞk “pCL$ L$fd tkO

l k¡L$ÞX$ g¡ãV¡$“ÞV$ fpd fpOp¡bp fpZ¡

l “pCL$ S>vy$“p’ tkO

l L„$‘“u lrhgv$pf d¡S>f ‘ufy

l Lµ$àV$“ NyfbQ“ tkO kgpqfep

l d¡S>f ^“ tkO ’p‘p

l kyb¡v$pf Å¡NuÞv$f tkO

l d¡S>f i¥sp“ tkO

l L„$‘“u ¼hpV®$f dpõV$f lrhgv$pf Aåvy$g lduv$

l g¡ãV¡$“ÞV$ - L$pµgp¡“¡g Av$£iuf bfTp¡fÆ spfp‘p¡f

l gpÞk “pCL$ AgbV®$ A¡½$p

l 2/g¡ãV¡$“ÞV AfyZ M¡sf‘pg

l d¡S>f lp¡riepf tkO

l “peb kyb¡v$pf b“p tkO

l d¡S>f fpdõhpdu ‘fd¡ðf“

l g¡ãV¡$“ÞV$ d“p¡S> Ly$dpf ‘p„X¡$e

l N°¡“pqX$Af ep¡N¡Þv$f tkO epv$h

l fpCagd¡“ k„S>e Ly$dpf

l Lµ$àV$“ rh¾$d bÓp

l ãgpIN Apµqakf r“d®g Æs tkO k¡Mp¡“

Page 112: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

103

õhpÝepe

1. "‘fdhuf Q¾$' ‘pW$ hp„Qu“¡ “uQ¡ Ap‘¡gp dyv¹$v$pAp¡ rhi¡ ÓZ’u Qpf hp¼ep¡ gMp¡.

1) ‘fdhuf Q¾$

2) v$r^Qu F>rj

3) CÞÖ“y„ Apey^

4) Apµqakf r“d®g Æs tkO k¡Mp¡“

5) kprhÓubpC Mp“p¡gL$f

6) d¡X$g“u qX$TpC“

2. v$¡i“p k„fnZn¡Ó¡ ip¥e® A“¡ hufsp v$pMh“pf“¡ ‘fdhuf Q¾$“p¡ ‘yfõL$pf Ap‘hpdp„ Aph¡ R>¡.

s¡hu fus¡ “uQ¡“p n¡Ó¡ Dëg¡M“ue L$pdNufu v$ip®h“pf“¡ L$ep ‘yfõL$pf’u “hpS>hpdp„ Aph¡ R>¡,

s¡“u dprlsu CÞV$f“¡V$ D‘f’u d¡mhp¡.

1) fdsNds - .................................................................................

2) kprlÐe - .................................................................................

3) kpdprS>L$ - .................................................................................

4) L$gp - .................................................................................

5) rinZ - .................................................................................

6) qaëd - .................................................................................

3. ^°yh, “rQL¡$s A“¡ îhZ rhi¡“u hpsp®Ap¡ ‘yõsL$pgedp„ S>C“¡ hp„Qp¡.

4. sdpfp ‘pW$é‘yõsL$dp„ ‘p“p “„. 21 D‘f Ap‘¡gp¡ õhe„ AÝee““p¡ D‘¾$d Sy>Ap¡.

s¡“p dpV¡$ sd“¡ Ndsu qX$TpC“hpmp¡ d¡X$g v$p¡fu s¡dp„ f„N ‘|fp¡.

‘R>u Ap S> d¡X$g L$pX®$‘¡‘f D‘f v$p¡fu“¡ s¥epf L$fp¡.

sdpfp rdÓp¡ kp’¡ Av$gpbv$gu L$fu d¡X$g“u “hu “hu qX$TpC“p¡“y„ r“funZ L$fp¡.

Page 113: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s

104

Ap rQÓ“y„ r“funZ L$fp¡.

Page 114: 2019 - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/605020001.pdf · 2019-12-23 · 2019 - e-balbharati ... s