1

De

zwarte stern in

De Wieden

2016

2

foto Tim Krooneman

De zwarte stern in De Wieden 2016 Gert Jan Hallink, 6-11-2016

(definitieve versie) foto voorzijde: Carl Maurits. Rechts een reeds ruiende oudervogel (let op de donkere borst)

3

Inhoudsopgave Dankwoord ........................................................................................................................... 4

1. Wat kunt u in dit rapport verwachten? .............................................................................. 5

2. Uitkomsten evaluatie 2015 en afspraken 2016 ................................................................. 5

3. De zwarte stern in De Wieden 2016 ................................................................................. 6

3.1 Locaties ................................................................................................................... 6

3.2 Het weer .................................................................................................................. 7

3.3 Broedparen (territoria) ............................................................................................. 7

3.4 Broedparen (territoria), legsels, eieren en kuikens .................................................10

3.5 Kuikens ...................................................................................................................11

3.6 Reproductie ............................................................................................................11

3.7 Omgeslagen vlotjes ................................................................................................13

4. Voorbereiding, monitoring en inname vlotjes ...................................................................14 4.1 Brainstormsessies en startmiddag seizoen 2016……………………………………..14

4.2 Voorbereiding .........................................................................................................14

4.3 Monitoring ...............................................................................................................15

4.4 Inname vlotjes en opschonen materiaal .................................................................15

5. Conclusie, discussie en vooruitblik 2017 .........................................................................16

5.1 Conclusie seizoen 2016 .........................................................................................16

5.2 Discussie ................................................................................................................16

5.3 Evaluatie en vooruitblik 2017 ................................................................................. 17

foto Tim Krooneman

4

Dankwoord Dit dankwoord gaat uit naar alle enthousiaste zwarte-stern-vrijwilligers. Bijzondere waardering gaat uit naar Han Damsté, die ook dit jaar een groot deel van de voorbereiding en de planning voor 2016 heeft verzorgd alsmede naar Gert Jan Hallink voor het wederom schrijven en opmaken van dit verslag. Echter zonder de inzet van een ieder, was het voor Natuurmonumenten niet mogelijk dit project uit te voeren. De naam van de werkgroep: “De zwarte stern in De Wieden” dekt niet de gehele lading. Buiten het zwarte-stern-gebeuren worden door de werkgroepleden wekelijks een groot aantal vlinderroutes gemonitord. Van deze monitoring verschijnt een apart verslag. Rosalie Martens en Ronald Messemaker.

Foto Tim Krooneman

5

1. Wat kunt u in dit rapport verwachten? Voor u ligt een verslag van de broedresultaten van de zwarte stern in De Wieden 2016. Het rapport heeft als doel een overzicht te geven van wat er het afgelopen jaar aan broedresultaten is behaald. Naast een opsomming van de resultaten geeft dit rapport een evaluatie van de voorbereiding en de monitoring. Eventuele verbeteringen kunnen worden benoemd en doorgevoerd. Dit alles om het broeden van de zwarte stern in De Wieden te stimuleren.

2. Uitkomsten evaluatie 2015 en afspraken 2016 De evaluatie van het broedseizoen 2015 vond plaats op 17 november 2015. Daarnaast zijn afspraken gemaakt voor de aanpak in 2016. Belangrijkste uitkomsten evaluatie 2015 en afspraken 2016: -1- Een aantal personen zal zich buigen over de vormgeving van het vlotje; daartoe worden een tweetal brainstormsessies ingelast. -2- Onderzoek naar het omslaan van vlotjes en het gevolg hiervan op het broedresultaat blijft noodzakelijk. Een dergelijk onderzoek is dermate tijdrovend dat dit niet binnen de werkgroep realiseerbaar is. -3- In verband met onrust zullen de vlotjes op de Zuideindigerwijde worden verplaatst. -4- De vlotjes zullen allen met streige* worden bedekt in plaats van krabbenscheer.

foto Joost Rasker -5- Ook in 2016 zullen op de Holken 1 de vlotjes met losse stenen verankerd worden. Dit louter vanwege landschappelijk, esthetische redenen; er bevindt zich hier een uitkijkpunt voor het publiek. -6- De formulieren voor de monitoring zullen worden aangepast. Doel is een eenvoudiger en overzichtelijker formulier. *) Streige: een locale term, gebezigd in de rietteelt. Het is het materiaal dat achterblijft na het uitkammen van geoogst riet.

6

3. De zwarte stern in De Wieden 2016

Afbeelding 1: Ligging van de zwarte-stern-vlotjes in de Wieden, 2016

3.1 Locaties

In 2016 zijn 485 vlotjes uitgelegd. Deelgebied Noord Locatie Holken Deze bestaat uit 3 sublocaties, waarop 130 vlotjes zijn uitgelegd. Holken 1: 52 vlotjes, aan losse stenen verankerd, in reeksen evenwijdig aan de oever Holken 2: 30 vlotjes, in strengen evenwijdig aan de oever Holken 3: 48 vlotjes, in strengen loodrecht op de oever Locatie Giethoornse meer Deze bestaat uit 4 sublocaties, waarop in totaal 187 vlotjes, zijn uitgelegd. Giethoornse meer 1: 48 vlotjes + 1 vlotje type tulband, een uit Duitsland afkomstig vlotje; in strengen loodrecht op de oever Giethoornse meer 2: 72 vlotjes, in strengen loodrecht op de oever Giethoornse meer 3: 36 vlotjes, in strengen evenwijdig aan de oever Giethoornse meer 4: 30 vlotjes, in strengen loodrecht op de oever

7

Locatie Meerlanden Uitgelegd 12 vlotjes, in strengen evenwijdig aan de oever. Deelgebied Zuid Locatie Dirkswijde Uitgelegd: 18 vlotjes, in strengen loodrecht op de oever Locatie Venematen Uitgelegd: 48 vlotjes, in strengen loodrecht op de oever Locatie Schutsloterwijde Uitgelegd: 48 vlotjes, in strengen loodrecht op de oever Deelgebied Oost Locatie Zuideindigerwijde (monitoring van deze locatie valt buiten de wg activiteiten; de locatie is lastig te bereiken wegens ondiepte en kwetsbaar) Uitgelegd zijn 36 vlotjes in strengen, parallel aan de oever, en 6 vlotjes aan stenen. Vorig jaar is onrust in de kolonie geconstateerd door vaaractiviteiten. Dit jaar zijn om deze reden de vlotjes (36) verlegd naar de westzijde van deze locatie. Tevens zijn 6 vlotjes in een inham aan de oostelijke zijde gelegd.

3.2 Het weer

Het weer is van grote invloed op het broedsucces van de zwarte stern. In de periode van definitieve paarvorming en balts is “mooi” weer van groot belang. Het mannetje zwarte stern verleidt zijn partner het liefst met (grote) libellen en die zijn het beste te vinden bij zonnig (libellen worden actief door opwarming), droog en betrekkelijk windstil weer. Ook in de broedperiode is genoemd weertype de meest ideale situatie. Bij harde wind kunnen nestvlotjes overspoeld raken of mogelijk omslaan, met verlies van legsel en/of kuikens tot gevolg. Ook is een gunstig weertype van belang voor een constante aanvoer van grote insecten (m.n. libellen), die als “krachtvoer” voor de kuikens dienen. Later worden kleine visjes gevoerd. In mei, juni en juli 2016 was het weer in De Wieden gemiddeld genomen niet significant afwijkend ten opzichte van wat landelijk jaarlijks geldt in deze periode. *) www.knmi.nl/nederland-nu/klimatologie/maand-en-seizoensoverzichten/; mei tm juli 2016

3.3 Broedparen (territoria)

In voorgaande jaren is oa gekeken naar “zwarte sterns op een vlotje” om tot het aantal broedparen te komen. Voorheen werd gesteld: een zwarte stern twee weken achter elkaar op een vlotje gezien, geeft een broedpaar. Dat is maar zeer de vraag en al eerder aan de orde geweest. In dit geval mag men mogelijk eerder spreken van een territorium dan van een broedpaar. Dit jaar is de nadruk gelegd op het waarnemen van zwarte sterns in broedhouding. Een veel betere en snellere indicatie om zonder de (zichtbare) aanwezigheid van eieren en/of kuikens tot een broedpaar te komen.

8

specifieke “broedhouding” foto Tim Krooneman Deelgebied Noord Locatie Holken

2016 2015 2014 2013 2012

Holken 1 14 12 5 35

Holken 2 0 0 4 5

Holken 3 21 4 10 18

Holken totaal 35 16 19 58 45

bezettings % 27% 9% 10% 29% 17%

(35/130) (16/162) (19/192) (58/198) (45/270)

Tabel 1: Aantallen broedparen per sublocatie v/d Holken Locatie Giethoornse meer

2016 2015 2014 2013 2012

Gieth. meer 1 35 19 16 24

Gieth. meer 2 29 24 38 35

Gieth. meer 3 11 17 20 16

Gieth. meer 4 14 14 5 28

Gieth. mr totaal 89 74 79 103 61

bezettings % 48% 39% 44% 57% 36%

(89/187) (74/186) (79/180) (103/180) (61/168)

Tabel 2: Aantal broedparen per sublocatie v/h Giethoornse meer

Locatie Meerlanden Geen broedparen waargenomen.

9

Deelgebied Zuid Locatie Dirkswijde Geen broedparen dit jaar; laatste bezetting in 2011 met 3 paar. Locatie Venematen Geen broedparen dit jaar; laatste bezetting in 2012 met 1 paar. Locatie Schutsloterwijde Geen broedparen dit jaar; laatste bezetting in 2012 met 11 paar. Er is 1 waarneming van een juveniele zwarte stern in een inham (med. Ronald Messemaker). Deelgebied Oost Locatie Zuideindigerwijde Geen broedparen dit jaar; laatste bezetting in 2015 met 19 paar. (2014 > 10, 2013 > 0, 2012 > 6) De bezettingsgraad is 0, 2015 > 53% (19/36), 2014 > 33% (10/30)

foto Henk Selhorst In 2016 hebben 124 paar zwarte sterns op vlotjes gebroed (2015 > 109, 2014 > 108, 2013 > 161). Daarnaast zijn broedparen op natuurlijk materiaal vastgesteld in de Bramen, Beulakerpolder en Zuideindigerwijde (1). In totaal 8. (med. Ronald Messemaker) Voor het vaststellen van een broedpaar worden een 3-tal criteria gebruikt: > Op twee achtereenvolgende weken wordt een zwarte sterns in broedhouding op eenzelfde vlotje gezien. > De aanwezigheid van één of meerdere eieren op een vlotje. > Het aanwezig zijn van één of meerdere kuikens op een vlotje.

10

Over het eerste item is al een opmerking gemaakt. Ook het derde is aan te vechten ivm verplaatsing van kuikens. Maar voor enige vorm van uniformiteit spreken we af dat: Er sprake is van broedpaar op betreffend vlotje indien aan tenminste één van de hierboven aangegeven criteria wordt voldaan.

Grafiek 1: Aantal broedparen (territoria) van de zwarte stern per broedlocatie in De Wieden, 1998 t/m 2016. Op de Zuideindigerwijde broedparen

3.4 Broedparen (territoria), legsels, eieren en kui kens

Dit jaar zijn 124 broedparen op vlotjes geteld. In eerdere rapportages werd gesproken van “eerste legsels”, zijnde broedparen. Er zijn in het geheel geen eieren waargenomen, dwz noch vóór noch ná week 26. De periode vanaf week 26 duiden we aan als “tweede legsel”*.

Grafiek 2: Aantal broedparen en aantal getelde eieren tot en na week 26 van de zwarte stern in De Wieden 1998 t/m 2016. In beide gevallen geen eieren geteld

Getelde eieren tot wk 26 van 1998 t/m 2003 niet bekend Getelde eieren vanaf wk 26 van 1998 t/m 2014 niet bekend

11

*) In feite gaat het hierbij om paren die door verlies van eieren/kuikens een vervolglegsel voortbrengen, een tweede broedpoging doen. Zwarte sterns hebben geen tweede legsel, de term is derhalve onjuist. Bovendien suggereert het woord legsel dat het om nesten gaat; er worden echter eieren geteld. Tweede legsels werden tot 2015 buiten beschouwing gelaten omdat de resultaten hiervan niet bekend zijn. In 2015 zijn resultaten bekend van de Zuideindigerwijde.

3.5 Kuikens

Het totaal aantal getelde jongen in De Wieden is 183, als volgt verdeeld: Holken 40 en Giethoornse meer 143. Dit zijn alle kuikens per ronde bij elkaar geteld. Het schatten van de leeftijd van kuikens is geen eenvoudige zaak. Het is derhalve mogelijk dat er dubbeltellingen zijn. Stel dat het aantal dubbeltelllingen 15% is dan zijn er 156 jongen (wegens de onvolledige kennis van morfologische kenmerken van het kuiken is de kans op dubbeltellingen zeker aanwezig). De 15% is arbitrair gekozen. Gegevens uit het verleden maken niet duidelijk of hier rekening mee gehouden is. Wanneer een kolonie zich vestigt op een locatie vindt, na intensivering van de paarband, een zekere broedsynchronisatie plaats met als doel een geringe spreiding in uitkomen van de eieren (en een gelijktijdig grootbrengen van de jongen) en daarmee de overlevingskans te vergroten. Wanneer broedsels mislukken, bijv. door slechte weersomstandigheden, kunnen er aanzienlijke verschillen ontstaan.

wk 20 wk 21 wk 22 wk 23 wk 24 wk 25 wk 26 wk 27 wk 28 wk 29 wk 30

H1 0 0 0 0 4 6 8 0 0 0 0

H3 0 0 0 0 0 0 21 0 1 0 0

GM1 0 0 0 0 19 13 22 8 15 10 6

GM2 0 0 0 0 2 12 1 0 0 0 0

GM3 0 0 0 0 0 0 0 6 1 0 0

GM4 0 0 0 0 8 3 6 4 2 2 3

Tabel 3: Aantal getelde kuikens in wk 20 t/m week 30

Wat opvalt is dat in week 26 op de Holken 1 en 3, 29 kuikens zijn geteld en in de week daarna geen enkel. Zo zijn op het Giethoornse meer 1 in week 26 , 22 kuikens geteld, de week erna slechts 8.

3.6 Reproductie

De reproductie-index (RI), het aantal kuikens per broedpaar bij 15% dubbeltellingen, bedraagt 1.26 (156/124), (85%x183=156). [2015: 0.96 (105/109), 2014: 1.07 (115/108), 2013: 1.24 (201/161)].

12

Grafiek 3: Reproductie van de zwarte stern in De Wieden, 2002 t/m 2016. Reproductie in1998 t/m 2001 en 2012 niet gemeten

Grafiek 4: Reproductie-index (aantal jongen per broedpaar) 1998 t/m 2016. Reproductie-index in 1998 t/m 2001 en 2012 niet gemeten

vlotjes broedparen % bezetting kuikens* kuikens/broedpaar

Holken 1 52 14 27 15 1.07

Holken 3 48 21 44 19 0.9

Giethoornse meer 1 48 35 73 79 2.26

Giethoornse meer 2 72 29 40 13 0.45

Giethoornse meer 3 36 11 31 6 0.55

Giethoornse meer 4 30 14 47 24 1.71

totaal 286 124 43 156 1.26

Tabel 4: Overzicht broedresultaten zwarte stern per sublocatie in De Wieden, 2016

*) gecorrigeerd naar 85%

13

juveniele (het 1e volwassen kleed) zwarte sterns; let op de lichte borst foto Henk Selhorst

3.7 Omgeslagen vlotjes

Dit jaar is wederom extra aandacht besteedt aan omgeslagen vlotjes. Niet nader is onderzocht wat de oorzaak is. De cijfers van Noord zijn die t/m 9 augustus 9 (wk 32), die van Zuid en Oost t/m 29 juni (wk 26). Opvallend is dat er geen enkele regelmaat is ontdekken, dat evenmin in vergelijking met vorig jaar. Het blijft van belang nader te onderzoeken wat de reden van het omslaan is en de invloed hiervan op het broedsucces.

% omgesl.

2016

% omgesl.

2015

Bp

2016

Bp

2015

% omgesl.

2016

% omgesl.

2015

Bp

2016

Bp

2015 H1 2 13 18 12 Dirkswijde 6 72 0 0 H2 23 83 0 0 Venematen 0 77 0 0 H3 0 22 22 4 Schutsl.w. 23 50 0 0 Gm1 42 21 93 19 Gm2 60 6 15 24 Zuideind.w 29 75 0 19 Gm3 6 31 7 17 Gm4 37 3 28 14 Meerlanden 0 - 0 -

Tabel 6: Overzicht aantal omgeslagen vlotjes (in %) in De Wieden tijdens de ophaaldagen

14

4. Voorbereiding, monitoring en inname vlotjes 4.1 Brainstormsessies en startmiddag seizoen 2016 Naar aanleiding van de evaluatie 2015 zijn in aanloop naar het nieuwe seizoen 2016 zijn een tweetal brainstormsessies georganiseerd, nl op 12 januari en 2 februari. Hierbij waren aanwezig: Rosalie, Ronald, Han, Tim, Joost, Henk V. en Gert Jan. Hierbij kwamen zaken aan de orde als: de oorzaak van omslaan van vlotjes, het zinvol veranderen van het vlotje, welke bedekking op het vlotje, het hanteren van 15% dubbeltellingen en het verbeteren van het monitoringsprotocol (vereenvoudiging van het monitoringsformulier, minimale afstand tot locatie, tellen van vogels in broedhouding, ea).

• Om achter de oorzaak van het omslaan van vlotjes te komen is uitgebreid onderzoek nodig; dit is binnen de wg niet eenvoudig realiseerbaar (tijdrovend).

• Joost heeft voorgesteld om vlotjes van vier houtjes te voorzien waardoor de kans op het wegrollen van de eieren wordt verkleind. Dit idee wordt overgenomen en Joost zal voor latjes zorgen.

• Tevens stelt Joost voor om “stukken tapijt” vast te maken aan de vlotjes om een gemakkelijke toegang voor de kuikens te maken en om de stabiliteit te verhogen. Ook dit idee wordt overgenomen met een beperkt aantal vlotjes.

• De vraag of dubbeltellingen plaatsvinden bij het monitoren blijft lastig te beantwoorden. De beperkte kennis van de morfologie van het kuiken en hoe deze verandert tijdens de eerste weken is oa een belemmering bij het doen van dubbelttelingen. Ronald zal een schema voor kuikenherkenning samenstellen en een cursus voorbereiden. Van de monitoring in vroeger jaren is niet bekend en niet na te gaan of met dubbeltellingen rekening werd gehouden.

• Wat het monitoringsprotocol betreft. Onder anderen het aanpassen van de telformulieren, het aanhouden van een minimale monitorafstand van 12 meter, vogels in broedhouding tellen en zo mogelijk eieren tellen).

De startmiddag vond plaats op 16 februari.

4.2 Voorbereiding

De fysieke voorbereidingen startten op 1 maart. Uitgangspunt was dat alle vlotjes werden voorzien van houtjes die de kans op het wegrollen van eieren zou verminderen maar geen belemmering zouden vormen voor rondlopende kuikens voor (methodiek Joost Rasker). Daardoor kunnen eveneens de wiedenvlotjes in hun oorspronkelijke ligging worden gebruikt. De opstap voor de kuikens wordt immers kleiner dan wanneer deze omgekeerd worden toegepast zoals dat de laatste jaren gebruikelijk was. Alle vlotjes werden van houtjes voorzien. Aldus werden gemaakt:

• Kale vlotjes > plat, zonder kokos met houtjes, • Kokos vlotjes > plat, met kokos en houtjes, • Tapijt vlotjes, plat, zonder kokos met houtjes en tapijtflappen, • Wiedenvlotjes > met kom boven en houtjes.

Begin mei zijn ongeveer 485 vlotjes uitgelegd. Palen werden gecontroleerd en waar nodig vernieuwd cq bijgeslagen. Tijdens het uitleggen werden de vlotjes van streige voorzien. In deze fase is nog een idee doorgevoerd dat predatie kan tegen gaan: de strengpalen zijn schuin afgezaagd op ca. 25 cm boven het waterniveau. Alleen in het Zuideindigerwijde is dit (nog) niet gebeurd.

15

4.3 Monitoring

De monitoring werd op de gebruikelijke wijze uitgevoerd, waarbij ook dit jaar extra werd gelet op omgeslagen vlotjes.

4.4 Inname vlotjes en opschonen materiaal

De vlotjes werden op de gebruikelijke wijze opgehaald. Het inhalen verliep soepel en snel evenals het schoonmaken ervan. De vlotjes zijn weer opgeslagen en wachten op het volgend seizoen. Wel bleek ook nu weer dat kokosbedekking niet lang meegaat. Na 1 tot 2 seizoenen zal veel moeten worden vervangen.

foto Henk Verhoef

16

5. Conclusie, discussie, evaluatie en vooruitblik 2017

5.1 Conclusie seizoen 2016

De voorbereiding, het klaarmaken van de vlotjes en het uitzetten zijn goed en in een zeer harmonieuze sfeer verlopen. Dit werd ongetwijfeld gestimuleerd door zonnige dagen waardoor er buiten gewerkt kon worden. Het wisselen van de bootbemanning in de periode van monitoring geeft de mogelijkheid dat iedereen met iedereen kennis maakt en werkt. Ook de weersomstandigheden tijdens het monitoren waren over het algemeen goed. Bij de gehanteerde methode lijkt het erop dat de resultaten dit jaar beter waren dan in 2015. 124 broedparen tegenover 109 in 2015 (toename 14%). Op de Holken steeg het aantal van 16 naar 35 (Holken 2 blijft zonder resultaat), op het Giethoornse Meer van 74 naar 89. Resultaten werden alleen behaald op de Holken en het Giethoornse meer. Op de Zuideindigerwijde, waar de ligging van de vlotjes gewijzigd is ten opzichte van vorig jaar, werden op de vlotjes geen broedparen gezien. Van invloed hierop zijn mogelijk het vroege uitleggen van de vlotjes en het rijkelijk bedekken met streige. Kokmeeuwen (9) hebben zich al in een vroege fase van een aantal vlotjes meester gemaakt en daarmee mogelijk territoriumvestiging van zwarte sterns tegengehouden. Het aantal getelde kuikens bedroeg 183. Vorig jaar waren dat er 124; niet bekend is of hierbij ook sprake is van dubbeltellingen. Evenals vorig jaar is rekening gehouden met 15% dubbeltellingen (aanname); het aantal kuikens bedraagt dan 156, in 2015: 105. Een toename van 48 % ten opzichte van vorig jaar. Ook dit jaar werden veel omgekeerde vlotjes gezien. Ondanks vele speculaties is/zijn de oorzaak/oorzaken nog steeds niet vastgesteld evenmin wat de invloed is op het broedresultaat. Evenmin is bekend of de aanpassing van de strengpalen van in vloed is geweest op (eventuele) predatie. Na het innemen en schoonmaken van de vlotjes werd één en ander op 16 augustus nog eens benadrukt met een Bourgondisch buitengebeuren op Ronduite ter afsluiting van het actieve seizoen.

5.2 Discussie

• Dit jaar is gebruik gemaakt van het aangepaste monitoringsformulier. Zonder meer een verbetering maar bij het goed invullen van het formulier blijft aandacht vereist.

• Alle vlotjes zijn van houtjes voorzien. Of dit een significante verbetering is kan niet worden gezegd.

• Vlotjes zijn alle bedekt met streige. Het materiaal heeft een beduidend langere “levensduur” dan het veel bediscussieerde krabbenscheer.

• We spreken over broedparen en bij het vaststellen daarvan worden 3 criteria gebruikt. Wanneer in twee achtereenvolgende weken een zwarte stern op eenzelfde vlotje wordt gezien spreken we een broedpaar (criterium 1) ook al zien we in het verloop geen eieren (criterium 2) of kuikens (criterium 3). De term broedpaar dekt dus niet altijd de lading; in dat geval is beter te spreken van een territorium.

17

• Dit jaar zijn geen eieren waargenomen op de vlotjes. Niet duidelijk is waarom, hinder door opgroeiende planten lijkt niet waarschijnlijk omdat de eieren er al zullen zijn voordat de vegetatie fors omhoog komt.

• De resultaten waren dit jaar, bij de hanteerde telmethode, beter dan vorig jaar maar bepekten zich alleen tot Noord. Spelen onbekende krachten een rol? Is de zwarte stern een eigenzinnige soort met een opportunistische inslag? Het zoeken naar een verklaring hiervoor gaat door maar zal lastig zijn.

• Opvallend is het onbegrepen verdwijnen van kuikens in week 26. • Het aantal vlotjes dat tijdens de monitoring omgeslagen werd aangetroffen is

onveranderd hoog. Om meer duidelijkheid te verkrijgen omtrent de oorzaak en de gevolgen hiervan op het broedresultaat zal gericht onderzoek moeten worden gedaan. Een stabiele broedmogelijkheid is ongetwijfeld één van de uitgangspunten voor succesvol broeden en grootbrengen van jongen d oor de zwarte stern. Daarnaast spelen onbekende factoren een rol; evenmi n is de mate van invloed van die onbekende factoren bekend.

5.3 Evaluatie en vooruitblik 2017

Tijdens de evaluatie op 15 november kwam een aantal zaken aan de orde. Relevante zaken worden meegenomen naar de startbijeenkomst in 2017. Een selectie :

• Tim Krooneman vraagt om een overzicht van alle locaties waar vlotjes uitgelegd zijn.

• Het noteren wanneer de eerste zwarte sterns in De Wieden worden gesignaleerd.

18

• Weersomstandigheden die mogelijk van invloed zijn op het broedresultaat noteren. Te denken valt aan: harde wind, zware windstoten, heftige regenbuien, etc. Han zou dit voor zijn rekening kunnen nemen. Zijn woonstede staat midden in De Wieden.

• Het noteren van omgeslagen vlotjes is onvolledig gebeurd. Enerzijds is niet altijd duidelijk zichtbaar of een vlotje al dan niet is omgeslagen, anderzijds wordt er onvoldoende aandacht aan besteed hetgeen opgemaakt kan worden uit de verslagen van de monitoring. Zonder duidelijke monitoring (wel/niet omgeslagen) kan weinig met deze gegevens gedaan worden. Dat er dynamiek aanwezig is moge duidelijk zijn.

• Voorgesteld wordt op een aantal (sub)locaties de vlotjes weer aan stenen te verankeren. Het omslaan van vlotjes is begonnen nadat deze in strengen werden gelegd, omdat monitoring technisch de vlotjes dan beter te onderscheiden zouden zijn. Giethoornse meer 4 zou als proef kunnen dienen.

• Toegevoegd is een overzicht van de broedresultaten per type vlotje.

vlotjes kokos kaal tapijt rest broedp.

Holken 1 60 0 0 0 60/14 14

Holken 2 30 0 0 12 18 0

Holken 3 48 0 0 0 48/21 21

Giethoornse meer 1 48 12/9 12/9 0 24/17 35

Giethoornse meer 2 72 12/5 12/2 12/6 36/16 29

Giethoornse meer 3 36 0 0 0 36/11 11

Giethoornse meer 4 30 12/5 12/4 6/5 0 14

Tabel 6: Overzicht aantal broedparen per type vlotje, per sublocatie, in De Wieden, 2016

(a/b: a = aantal vlotjes, b = aantal broedparen)

• Joost stelt voor, naar analogie van de bij Staatsbosbeheer in gebruik zijnde vlotjes (type revido), in De Wieden dergelijke vlotjes uit te proberen. Het gaat hierbij om vlotjes die van opstaand gaas zijn voorzien. Dit voorkomt mogelijk het omslaan door ganzen, etc. en vermindering van eventuele predatie. Om één en ander goed te kunnen beoordelen dient één (sub)locatie geheel van dergelijke vlotjes te worden voorzien.

• De herkomst van de huidig gehanteerde index is niet bekend, evenmin of de aannames juist zijn.

• Het % dubbeltelling geeft niet alleen een indicatie over het aantal dubbel getelde kuikens maar ook over het aantal gemiste/verdwenen kuikens.

In de aanloop naar het nieuwe seizoen zal medio januari de brainstormgroep bijeenkomen om het geëvalueerde nader uit te werken. Ook het volgend jaar zal de inzet van de vrijwilligers ongetwijfeld weer maximaal zijn en de zwarte stern volop gelegenheid krijgen om De Wieden tot broedgebied te kiezen en kuikens groot te brengen. In ieder geval zal er alles aan gedaan worden om het de zwarte stern naar de zin te maken, al zijn de wegen van deze bijzondere vogel vooreerst ondoorgrondelijk. De startmiddag voor het seizoen 2017 is op 31 januari, 13.30 uur te Ronduite.

19

foto’s Tim Krooneman

Met dank aan: Ad Huijgen, Angela te Pas, Bert de Graaf, Bert Karsch, Carl Maurits, Carla Huijgen, Colette de Haas, Eric Schotsman, Gerard Huis in ’t Veld, Gerrit Jan Hallink, Gert Jan Hallink, Grietje Hoving, Han Damsté, Henk Selhorst, Henk Verhoef, Henk Zuidervaart, Joke Geschiere, Joost Rasker, Lita van Engelen, Lucy van Sluijs, Paula Fakkert, Tim Krooneman, Truus Vlaming, en daarnaast Cedric ’t Hart, Cornelis Jan van Dijk, Dick Appelo, Eduard van der Vegt, Henk de Zeeuw, Peter Wessels, Rene van Hoof en Wim Bos, voor hun bijdrage in de werkgroep. aan: Han Damsté, voor het maken van het locatie overzicht; Carl Maurits, Henk Verhoef, Henk Selhorst, Joost Rasker en Tim Krooneman voor het beschikbaar stellen van de foto’s.

foto Joost Rasker

20

adieu! foto Tim Krooneman