Crisis als kans voor gebiedsontwikkeling 3.0

Jan RotmansCulemborg, 27 oktober 2011

Urgentie

Urgentie

meervoudige urgentie

ruimtelijk

ecologisch

economisch

Ruimtelijke Urgentie

oogst van 60 jaar ruimtelijke ordening

• voor 8 miljoen mensen huizen, kantoren en infrastructuur gebouwd

• compacte steden, groene gebieden binnen bereik

• veel mis gegaan sinds de jaren 80 van vorige eeuw

– oprukkende verstedelijking ‐ verrommeling

– wildgroei aan bedrijventerreinen ‐ versnippering

– eenvormige woonlocaties ‐ horizonvervuiling

Ecologische Urgentie

Nederland staat voor een ongekende opgave

• Nederland klimaat‐, energie‐ en waterrobuust maken

• transitie naar decentrale, duurzame energievoorziening

• opgave vergelijkbaar met inpoldering aan eind Middeleeuwen 

Dutch Research Institute For Transitions

Anticiperen op klimaatverandering

200519701900

Economische Urgentie

komende 50 jaar voor 800.000 mensen bouwen

• crisis heeft ruimtelijke ontwikkeling laten imploderen

• leegstand kantoren, tekorten grondexploitaties, bezuinigingsopgave

• traditionele gebiedsontwikkeling niet meer rendabel

Failliet van Ruimtelijke Ordening

traditionele gebiedsontwikkeling dood en begraven

teveel systeemfouten in gebiedsontwikkeling 1.0 & 2.0

‐ wet‐ en regelgeving

‐ modernistische planning en architectuur

‐ hoge bestuurlijke dichtheid

‐ bescherming van deelbelangen

‐ illusie van beheersbaarheid

Persistente Problematiek

Multi‐level systeem analyseMacro-level• globalisering• liberalisering• klimaatverandering• pluriforme samenleving

Meso-level• poldermodel overleg• decentralisering• deregulering• opheffing VROM ministerie

Micro-level• glocalisering• decentrale energie initiatieven• waarden gemeenschappen• prosumenten

Dominante Trends

macro‐schaal

globalisering vrije markt fetisjisme groeiparadigma

meso‐schaal

terugtrekkende overheid deregulering decentralisering

micro‐schaal

glocalisering beweging van onderop gemeenschappen

Paradigma Wisseling

oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld

exploitatiemodel co-operatiemodel

economisch rendement maatschap. rendement

lineaire processen kringlopen

waarde ontlenen waarde creëren

zelfredzaam samenredzaam

Transitie in Ruimtelijke Planning

herstellen van verbroken verbindingen

tussen mens en ruimte

individuele beleving collectieve waarde

groot ruimtelijk verhaal kleine ruimtelijke verhalen

ruimtelijke schaal bestuurlijke schaal

onthechting en vervreemding

Gebiedsontwikkeling 3.0

=

Duurzame gebiedsontwikkeling

Transitie Gebiedsontwikkeling 

gebiedsontwikkeling 1.0 & 2.0 gebiedsontwikkeling 3.0

van naar

aanbodgestuurd vraaggestuurd 

vastgoed gebiedswaarden

grondwinsten gebiedsrendement

Gebiedsontwikkeling 3.0

wezenlijk anders bij gebiedsontwikkeling 3.0

inhoud, proces, financiering

Inhoud

zoektocht naar de identiteit van een gebied

van waaruit de kernwaarden van een gebied

elkaar maximaal kunnen versterken zodat een

gebied zich organisch en in balans ontwikkelt

zonder afwenteling

gesloten kringlopen

Kernwaarden

1.0

infrastructuur, mobiliteit, economie

2.0

milieu, landschap, water

3.0

klimaat, lokale energie, gezondheid, beleving, identiteit

Proces

selectieve participatie

smal en diep draagvlak i.p.v. breed draagvlak

koplopers uit samenleving i.p.v. belangenbehartigers

geleidelijke draagvlakverbreding

organisch ontwikkelen

Proces

selectieve participatie

smal en diep draagvlak i.p.v. breed draagvlak

koplopers uit samenleving i.p.v. belangenbehartigers

geleidelijke draagvlakverbreding

organisch ontwikkelen

Spelregels

richtingwijzers voor duurzame ontwikkeling

balans tussen strikte, begrenzende spelregels

en flexibele, stimulerende spelregels

Duurzaamheids Spelregels Stadshavens

top 10

1. energieneutraal bouwen

2. klimaatbestendig bouwen

3. water en groen dragers van ontwikkeling

4. hergebruik bestaand materiaal/ producten

5. zo weinig mogelijk vervuiling genereren

Duurzaamheids Spelregels Stadshavens

top 10

6. diversiteit als uitgangspunt

7. menselijke maat als uitgangspunt

8. vanuit cultuurhistorisch perspectief 

9. duurzame exploitatie en beheer van vastgoed

10. wijk/buurt economie is belangrijke pijler

Financiering

maatschappelijk rendement

partijen binden zich voor langere tijd aan een gebied

rendement strekt zich ook uit over langere periode 

rendement uit creatie van gebiedwaarden

naast vastgoed:  schone energie, schone lucht, schoon water,

schone mobiliteit, biologisch voedsel, natuur 

Financierders

zorgverzekeraars

energiebedrijven

woningcorporaties

maatschappelijke instellingen

pensioenfondsen

gebiedsfonds voor grondontwikkeling & vastgoedexploitatie

Nieuwe Verdienmodellen

‐ ontwikkelen van groene daken en gevels (oppervlaktes)

‐ ondergronds ontwikkelen

‐ handelen in oppervlaktes

‐ gebiedsgebonden energie

‐ drijvend, duurzaam ontwikkelen

Rijnhaven

Dutch Research Institute For Transitions

Merwe‐Vierhavens

STADSOASE

Burgers

pro‐actief

prosument

mede ontwikkelaar

gemeenschappen

(collectief) particulier opdrachtgeverschap

Faciliterende Overheid

ruimte bieden

– faciliteren en stimuleren van eigen initiatief– belemmeringen wegnemen, netwerken bevorderen – mentale ruimte, juridische ruimte, financiële ruimte  

richting geven

– investeren in en realiseren van collectieve voorzieningen – afstemmen van ontwikkelingen in meer samenhang – herformulering van leidende principes voor gebied

faciliterende overheid

is heel wat anders als

terugtredende overheid

PlatformDGO• initiatief van ministerie van I&M, Kennis voor Klimaat en Urgenda

• beperkte duur: 2011 – 2013

• doelen:

– ontwikkeling integrale visie en nieuwe concepten DGO

– stimulering duurzaamheid in gebiedspraktijken

• missie: versnellen verduurzaming leefomgeving 

Platformleden

Wouter de Jong Peter van Rooy Thomas Rau

Jan Rotmans Bas van de Griendt Rudy Stroink

Pier Vellinga Dorine Putman Jan Huijgen

Hans Verspoor Marjolein Demmers Henk Seinen

Cees Moons Marijn Schenk Anke van Hal

Marjan Minnesma Jan van der Meer Francine Houben

Marc Buiter Roger Cox Peter Schuthof

Tanja Klip‐Martin Pascal Lamberigts Arjan Verheul

Alex van Oost Jaap Dirkmaat

Ellen Nieuweboer Wim Hafkamp

Ergo

crisis is hét aangrijpingspunt voor

een wezenlijk andere gebiedsontwikkeling

ontwikkel mee met platform DGO!