Upload
others
View
8
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
БАЯНӨЛГИЙ АЙМГИЙН УЛСЫН БҮРТГЭЛ, СТАТИСТИКИЙН ГАЗАР
ÁÀßÍ-ªËÃÈÉ ÀÉÌÃÈÉÍ
ÀÆ ¯ÉËÄÂÝÐ, ÁÀÐÈËÃÀ
¯ÉË×ÈËÃÝÝÍÈÉ ÑÀËÁÀÐ
/2015 îí/
ªëãèé õîò 2016 îí
2
АГУУЛГА
1.Оршил ................................4
2 Аймгийн аж үйлдвэр барилгын салбарын үүсэл хөгжил ..........................5
3. Аймагт бүртгэлтэй ААНэгжийн тоо ..............................67
4.Аж үйлдвэр,барилга үйлчилгээний салбарт гарч байгаа онцлог
өөрчлөлт .................8
5.Аж үйлдвэрийн салбарын нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт ...............910
6. Аж үйлдвэрийн салбарын нийт бүтээгдэхүүн борлуулалт ...............1112
7.Аж үйлдвэрийн салбарын ДНБдээ эзлэх хувь . ........................1314
8.Аймгийн газар зүйн байршил зах зээлд ойр эсэх ........................ 1516
9.Аймгийн дэд бүтцийн хөгжил ................................1718
10.БаянӨлгий аймгийн хөгжлийн гарц .....................................19
10. Гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт .....................................20
11.Аж үйлдвэрийн салбарт ажиллагсдын хувь ................2122
12.Барилгын салбарын ДНБндээ эзлэх хувь .......................23
13.Худалдааны салбарын ДНБдээ эзлэх хувь ................. 2324
14.Барилга угсралт, их засварын ажил .......................25
15.Худалдааны хөдөлмөрийн бүтээмж ...................2526
16.Тээврийн салбарын тээсэн ачаа, зорчигч эргэлт ....................2728
17.Холбоо үйлчилгээний орлого телефон цэгийн тоо ....................2930
18.Дүгнэлт ...........................3132
__________ о О о __________
3
Танилцуулгыг хянан, тохиосон:Х.Бахыт
Танилцуулгыг нэгтгэн боловсруулсан: М.Дина
Санал хүсэлт байвал доорх хаягаар холбоо барина уу.
БаянӨлгий аймгийн Улсын бүртгэл, статистикийн газар
Засаг даргын тамгын газрын байр
Еmail: bayan[email protected] Утас: 70422432 ,70422322
Интернет хаяг: //www.nso.mn/bayanulgii.nso.mn/
Улсын бүртгэл, статистикийн газар Өлгий хот, 2015 оны 6р сар
4
ОРШИЛ
Манай аймгийн аж үйлдвэрийн салбарын өнөөгийн байдалд дүгнэлт хийж цаашид авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээг боловсруулах ,төлөвлөхөд энэхүү танилцуулга, судалгааны материал суурь мэдээлэл болно гэдэгт итгэж байна. Эдийн засагт аливаа улс орны хөгжлийн үндсийг аж үйлдвэр хэмээн үздэг. Монгол улс бол байгалийн нөөцөөр баян, нэг хүнд ноогдох малын тоо толгой ихтэй, газар тариаланд ашиглаж болох өргөн уудам нутагтай, далайд гарцгүй орон юм. Зах зээлд шилжснээс хойших хугацаанд манай орны эдийн засгийн бүтцэд томоохон өөрчлөлт гарсан.1990 оноос өмнө Монгол улсын аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэлийн хэмжээ нь том, харин үйлчилгээний салбарынх бага байсан.Гэвч 1990 оноос хойш эдийн засагт аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэлийн эзлэх хувь хэмжээ жил тутам багасч, хагас боловсруулалт хийсэн бүтээгдэхүүн гаргах, хуучин технологи бүхий үйлдвэрлэлийн үйл ажиллага ихээнх газруудад хадгалагдаж, тодорхой тооны бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлээр дотоодын нийт бүтээгдэхүүн хэмжигдэх болсон нь улмаар эдгээр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлээс улс орны эдийн засгийн чадавх хамаарах шалтгаан боллоо. Иймээс үйлдвэрлэж буй бүтээгдэхүүний нэр төрлийг нэмэгдүүлж, аж үйлдвэрийн салбарын өрсөлдөх чадварыг сайжруулах нь манай орны хувьд тулгамдаж байгаа асуудлын нэг болоод байна. Аж үйлдвэрийн салбарын үйл ажиллагаа нь бусад хүчин зүйлээс илүүтэйгээр хүн амын хэрэглээ, дэд бүтцийн хөгжил, ашигт малтмалын нөөц зэргээс илүү хамааралтай юм. Гэхдээ уул уурхайн салбар нь байгалийн байршил, түүний нөөц бололцоо, техник технологийн байдлаас илүү шалтгаална гэж үзэж байна. Дэлхийн улс орнуудын нэгэн адил манай улсын эдийн засгийн хөгжилд аж үйлдвэрийн салбар нь ихээхэн чухал байр эзэлдэг салбаруудын нэг юм.
Аж үйлдвэрийн салбарын аж ахуйн нэгжүүдийг эдийн засгийн үйл ажиллагаагаар ангилахдаа НҮБийн эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбарын стандарт ангилалыг 1997 оноос эхлэн мөрдөж байна. Хэд хэдэн төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, ажил үйлчилгээ эрхэлдэг нэгжийг тэдгээрийн дотор мэдэгдэхүйц өндөр хувийн жинтэй бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээг нь үндсэн салбарт оруулдаг. Энэхүү танилцуулгад аж үйлдвэрийн нийт бүтээгдэхүүний индексийг зэрэгцүүлэх үнээр тооцоход эдгээр нэр төрлийн бүтээгдэхүүний биет хэмжээний өөрчлөлтийг ашиглаж байна. Сар бүр аж үйлдвэрийн салбарын гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүнийг хамруулан судалдаг.
Салбарын бүтцээр анхдагч салбар буюу аж үйлдвэрийн салбар үүний дотор уул уурхайн олборлох аж үйлдвэрийн салбар дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 0.5 хувийг, боловсруулах аж үйлдвэрийн салбар нь 2.3 хувийг, цахилгаан эрчим хүчний салбар 1.3 хувийг тус тус эзэлж байна. Шинэчлэлийн Засгийн Газрын баримталж байгаа бодлогын хүрээнд аймаг хөгжүүлэх сан болон сум хөгжүүлэх сангаас хөдөлмөр эрхлэгчдэд хөнгөлөлтэй нөхцөлөөр зээл олгож байгаа явдал нь жижиг дунд үйлдвэр хөгжих таатай нөхцөлийг
5
бүрдүүлж байгаа явдал юм. Үүний хүрээнд талх нарийн боовны үйлдвэр, барилгын материалын үйлдвэр /хөөцөнсөр, барилгын хаалга цонх, тоосго, пено болон цементен блок/ оёдол, гар урлалын үйлдвэрүүд олноороо бий болж байна. АЙМГИЙН АЖ ҮЙЛДВЭР, БАРИЛГА, ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРЫН ҮҮСЭЛ
ХӨГЖИЛ Эдийн засагт аливаа улс орны хөгжлийн үндэсийг аж үйлдвэр хэмээн үздэг. БаянӨлгий аймаг 1940 оны 8р сард Улсын бага хурлын шийдвэрээр 10 сум 71 баг , 7063 өрх, 33.3 мянган хүн, 847.9 мянган толгой малтайгаар анх байгуулагдсан юм.1991 оноос нийгэм бүхэлдээ өөрчлөгдөн улс орон зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжиж бүх салбарын төрийн өмч хувьчлагдан хувьд шилжснээр ихэнхи салбаруудад хувийн хэвшлийн оролцоо нэмэгдэж жижиг дунд үйлдвэрүүд шинээр байгуулагдан үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
Тус аймагт 1940 онд аж үйлдвэрлэлийн салбар болох гар үйлдвэрийн хоршооллын артелууд үндсэн 3 цехтэй /зөөлөн оёдол, гутал, модон эдлэл гм / жилд 200.0 мянган төгрөгний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг байсан бол ноос угаах төмөр бетон эдлэл хийх, эрчим хүч, нүүрс гаргалт, мод боловсруулах ахуйн үйлчилгээ болон хүнсний үйлдвэрлэлийн салбар зэрэг аж үйлдвэрлэлийн салбар үүсэн хөгжсөн анхны жилдээ 98.3 мянган төгрөгний аж үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байжээ. Өнөөдөр тус аймаг 10447.5 сая төгрөгний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж аймаг байгуулагдсаны анхны онтой харьцуулахад 100 дахин өссөн байна. 1940 онд Ховд аймгаас өрх тусгаарлан бие даасан аймаг болсноор аймгийн төвийг хөгжүүлэх жил жилийн төлөвлөгөөг боловсруулан хотжилт эрчимтэй явагдаж эхэлсэн юм.
Хамгийн түрүүнд аймаг сумдын төвүүдэд сургууль, дотуур байр, хүн эмнэлэг, мал эмнэлэгийг улсаас анхааран олноор барьж ард түмний хүртэл болгосон юм.Тус аймагт Сайд нарын зөвлөлийн 1959 оны 1р сарын 16нд ¹12дугаар тогтоолоор Барилгын анги 330 хүнтэй зохион байгуулагдан 11 машин техник, 2 хөрөө рамтай барилгын ажлыг эхэлсэн.1961 онд Сайд нарын зөвлөлийн 6р сарын 19ний 21 дүгээр тогтоолоор “Барилгын контор”болж инженер техникийн ажилтны тоо өсөж 29 авто машин, кран, тоосгоны пресс, уулын трактор, модны хөрөөг шинэчлэн тоноглосон нь барилгын салбарт хүнд механизм ашиглан ажлын бүтээмжийг дээшлүүлэхэд түлхэц болсон юм.
Манай аймгийн барилгын байгууллагын үүсч хөгжсөн түүх нь ТТБ4Рр трестийн түүхтэй салшгүй холбоотой.1972 оны 1р сарын 28ны сайд нарын зөвлөлийн тогтоолоор Барилгын конторыг ТТБ4р трест болгосноор тэрбээр 1400 гаруй ажилтан, ажилчинтай болж жилд 40.048.0 сая төгрөгний барилга угсралтын ажлыг гүйцэтгэн, 12.016.0 сая төгрөгний барилгын материал үйлдвэрлэн, 14.016.0 сая төгрөгний ачаа эргэлтийг хийж 2530 барилга обьектийг ашиглалтад оруулж байсан.
Барилга трест 250 машин, техниктэй авто бааз, модон эдлэлийн цех, төмөр бетон үйлдвэрлэх завод , тоосгон завод, Цахилгаан сантехникийн цех, шохой, шавар будаг, кислородын цех зэрэг орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр
6
тоноглогдсон өндөр хүчин чадалтай улсад тэргүүлэх байртай байгуулагаа болж өргөжсөн.Мөн аймагт Хөдөө аж ахуйн барилгыг хөгжүүлэх зорилгоор Нэгдэл Дундын үйлдвэр байгуулагдан сумдад тэжээлийн агуулах, багийн төвийн 24 айлын орон сууц, механикжуулагчдын орон сууц , услалтын системийн туслах барилгуудыг барьж эхэлсэн нь барилгын салбарыг хүчин чадлаар хамааруулан төрөлжүүлэхэд улсаас явуулсан бодлого юм .
БҮРТГЭЛТЭЙ АЖ АХУЙН НЭГЖ БАЙГУУЛЛАГЫН ТОО
2015 онд Бизнес регистрийн санд 1555 аж ахуйн нэгж бүртгэлтэй байсанаас 1309 аж ахуйн нэгж тогтмол үйл ажиллагатай ба үлдсэн 246 аж ахуйн нэгж ямар нэгэн шалтгаанаар үйл ажиллагаа явуулагүй болно.Эдгээр тогтмол үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуй нэгжийн 25 хувийг бөөний болон жижиглэн худалдаа эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, 13 хувийг боловсруулах чиглэлээр үйл ажиллага эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, 13 хувийг хөдөө аж ахуй ан агнуурын чиглэлийн аж ахуйн нэгжүүд, 19 хувийг барилга болон үл хөдлөх хөрөнгө түрээсийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг аж ахуйн нэгжүүд болон ЗБ,ЗГ тээвэр агуулах, санхүүгийн болон бусад салбарын аж ахуйн нэгжүүд эзэлж байна.
АЖ АХУЙН НЭГЖ , БАЙГУУЛЛАГЫН ТОО / сум,үйл ажиллагаа эрхлэлтээр /
Үүнээс Үүнээс
Эхлээгүй
Түр
зогсоосон
Бүрэн
зогсоосон
Бусад
Алтай 44 43 1 1 Алтанцөгц 38 29 9 5 4 Баяннуур 61 50 11 11 Бугат 33 33 Булган 50 46 4 1 2 1 Буянт 39 37 2 2 Дэлүүн 75 68 7 1 3 2 1 Ногооннуур 105 81 24 10 7 6 1 Сагсай 37 35 2 1 1 Толбо 45 37 8 2 5 1 Улаанхус 70 63 7 1 3 3 Цэнгэл 60 57 3 1 1 1 Өлгий 898 730 168 53 91 19 5
Бүгд 1555 1309 246 69 121 48 8
Сумын нэр Бүгд
Үйл аж
иллагаа
явуулж
байгаа
Үйл аж
иллагаа
явуулаагүй
7
Бүртгэлтэй аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа байдлаар
ӨНӨӨГИЙН БАЙДЛААР ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ЯВУУЛЖ БУЙ АЖ АХУЙН НЭГЖИЙН ТОО, САЛБАРААР 2015 ОН
84.2%
15.8%
Үйл ажиллагаа явуулж байгаа Үйл ажиллагаа явуулаагүй
/эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбарын ангилалаар / Үүнээс
Хөдөө аж ахуй,ан
агнуур,ойн аж ахуй
УУл уурхай,олборлох
үйлдвэр
Боловсруулах үйлдвэр
Цахилгаан, хий
үйлдвэрлэл,усан хангамж
Барилга
Бөөний болон жижиглэн
худалдаа,гэр ахуйн
барааны засварлах
үйлчилгээ
Алтай 43 4 7 1 8 Алтанцөгц 29 10 1 4 Баяннуур 50 10 7 17 Бугат 33 6 5 1 5 Булган 46 12 1 6 7
Буянт 37 9 1 12
Дэлүүн 68 15 6 1 23
Ногооннуур 81 18 7 23
Сагсай 35 9 4 3
Толбо 37 6 2 1 9
Улаанхус 63 18 7 10
Цэнгэл 57 10 3 16
Өлгий 730 38 6 121 4 47 197
Бүгд 1309 165 7 177 4 51 334
Сумын нэр ААНБын тоо
8
Аж ахуйн нэгж байгууллагын эзлэх хувь салбараар 2015 он
Төрийн удирдлага, батлан
хамгаалах, албан журмын
нийгмийн даатгалы
н үйл
ажиллагаа
Боловсролын салбарын
үйл аж
иллагаа
Эрүүл м
энд, нийгмийн
халамжийн үйл аж
иллагаа
Нийгэм, бие хүнд үзүүлэх
бусад үйлчилгээ
Зочид буудал,зоогийн
газар
Тээвэр агуулахын аж
ахуй
Санхүүгийн гүйлгээ хийх
үйл аж
иллагаа
Үл хөдлөх хөрөнгө,түрээс,
бизнесийн үйл аж
иллагаа
Алтай 2 4 8 3 3 1 2 Алтанцөгц 2 2 5 3 2 Баяннуур 2 4 3 6 1 Бугат 2 2 4 3 2 2 1 Булган 2 5 8 4 1
Буянт 2 2 6 4 1
Дэлүүн 2 4 10 3 1 3
Ногооннуур 4 7 14 5 1 2
Сагсай 2 4 7 4 1 1
Толбо 2 2 10 4 1
Улаанхус 2 6 10 6 1 1 2
Цэнгэл 2 7 14 3 2
Өлгий 24 41 26 116 19 35 7 49
Бүгд 50 90 125 164 28 42 11 61
Сумын нэр
13%
13%
25% 7%
10%
13%
19%
Хөдөө аж ахуй,ан агнуур,ойн аж ахуй Боловсруулах үйлдвэр Бөөний болон жижиглэн худалдаа,гэр ахуйн барааны засварлах үйлчилгээ Боловсролын салбарын үйл ажиллагаа Эрүүл мэнд, нийгмийн халамжийн үйл ажиллагаа Нийгэм, бие хүнд үзүүлэх бусад үйлчилгээ ЗБ, ЗГ, Тээвэр агуулах, Санхүүгийн болон бусад салбар
9
СҮҮЛИЙН ЖИЛҮҮДЭД АЖ ҮЙЛДВЭР, БАРИЛГА, ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРТ ГАРЧ БАЙГАА ГОЛ ОНЦЛОГ, ӨӨРЧЛӨЛТ
1990оноос зах зээлийн харилцаанд шилжсэнээр БаянӨлгий аймгийн хувьд өнөөг хүртэл аж үйлдвэрийн салбарт гол гарч байгаа онцлог нь хөдөө аж ахуйн түүхий эд бүтээгдэхүүн болох угаасан ноос, самнасан ноос үйлдвэрлэх тэмээ, хонины ноосыг шат шатны дамжлагаар эцсийн бүтээгдэхүүн гаргаж түүнийгээ экспортонд гаргах томоохон үндэсний үйлдвэр бий болгож түүнд түшиглэсэн зах зээл бий болгох нь БаянӨлгий аймгийн ойрын хугацаанд дэвшүүлээд байгаа зорилт юмаа.Түүнчлэн БаянӨлгий аймаг байгалийн баялаг ихтэй газар нутагтай, уул уурхайн чиглэлээр томоохон хайгуул хийгдэж байгаа ба цаашдаа Асгатын мөнгөний орд, Хөх адарын зэсний ордыг ойрын хугацаанд шаардлагтай хөрөнгө оруулалтыг бий болгох замаар ашиглалтанд оруулах, ингэснээр уул уурхайн салбар нь аймгийн эдийн засгийн голлох байр суурь болох боломжтой юм. Аймгийн хэмжээнд барилга байшин ихээр баригдаж байгаа нь жил жилийн ДНБдээ барилгын салбарын эзлэх хувь өсөхөд нөлөөлж байна. Ахуйн үйлчилгээний газар, хэвлэх, хүнс, ноос угаах, эрчим хүчний үйлдвэр, холбооны газар, худалдаа, зам гүүр, худаг ус, ой мод, барилга угсралтын авто, агаарын тээврийн байгууллагууд тус аймгийн ууган үйлдвэр аж ахуйн нэгж болж байгууллагдан хөгжин мандаж байснаа өөрчлөн байгуулалтаар тэдний нилээд нь хувьчлагдаж шинэ зохион байгуулалтанд орсон ч Холбоо, Цахилгаан эрчим хүч, Хүнсний үйлдвэр зэрэг байгууллагууд зах зээлийн харилцааны нөхцөлд хөгжлийн шинэ шатанд дэвшин орж тус хотыг хөгжүүлэх үйлсэд хувь нэмрээ оруулсаар байна. Мах комбинат, гурилын үйлдвэр, гар урлалын болон бусад төрлийн жижиг үйлдвэрүүд байгуулагдан үйл ажиллагаа явуулж, төрөл бүрийн барааны зах, ШТС-ууд, үйлчилгээний төвүүд шинээр бий болж өргөжин хөгжиж байгаа нь Өлгий хотын хөгжлийн шинэ дүр төрхийг харуулж байна.
АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРЫН НИЙТ ҮЙЛДВЭРЛЭЛТ
Аж үйлдвэрийн салбарын үйл ажиллагаа нь хүн амын хэрэглээ, дэд бүтэц болон ашигт малтмалын нөөц , уул уурхайн газар зүйн байршилаас илүү хамааралтай бөгөөд боловсруулах аж үйлдвэрийн салбар нь ихэнхдээ хүн амын хэрэглээг хангахад оршино. Зөвхөн Монгол улс төдийгүй дэлхийд томоохонд тооцогдох Ногооннуур сумын нутгаар орших Асгатын мөнгөний ордны илрэлүүд судлагдаж байгаа.Урьдчилсан үнэлгээгээр 3.7 мянган тонн мөнгө, 238.2 мянган тонн зэс, 106.6 мянган тонн сурьма зэрэг ордуудын нөөцтэй.Толбо сумын нутагт орших Хөх адарын зэс ,холимог металлын ордын нөөцийн зэс 96.7 мянган тонн , хар тугалгын ордын нөөц 43.2мянган тонн, цайр 18.2 мянган тонн, Алтанцөгц сумын нутагт орших Дулаан хар уулын холимог металлын ордын хүдрийн нөөцийг 32.5 сая тонн, үүнээс цайрын нөөцийг 897.0 мянган тонн, агуулга нь 2.76 хувь гэж тус тус урьдчилан тогтоогдсон байна. БаянӨлгий аймгийн нутаг дэвсгэрт гол төлөв уул уурхай, ашигт малтмалын нөөц ихтэй учир цаащид уул уурхайн салбарыг аймгийн эдийн засгийн тэргүүлэх салбарын хэмжээнд хүргэн хөгжүүлэх болоцоотой юм. Үүний тулд:
10
1. Асгатын мөнгөний ордыг ашиглаж эхлэх арга хэмжээг холбогдох байгууллагуудтай хамтран зохион байгуулах 2. Холимог металлын Дулаан хар уул, Хөх адар, алтны Ямаатын ордуудад нарийвчилсан үнэлгээ хийж буй хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжүүдийг дэмжин туслаж, ашиглалтын үйлдвэр байгуулах. Дулаан харын уурхай нь техник эдийн засгийн үндэслэлээр 16 жилийн хугацаатайгаар ашиглахаар боловсруулсан бөгөөд ашиглалтын хугацаанд нийт 9843,3 мян.тн хүдэр олборлон баяжуулж, үүнээс хар тугалга 128,06 мян.тн, цайр 456,81 мян.тн, мөнгө 0,083 мян.тн, 7,1 мян.тн тус тус гарган авахаар тооцсон байна. 3. Геологи, уул уурхайн салбарыг аймгийн эдийн засгийн тэргүүлэх салбарын түвшинд хүргэх бодлого боловсруулан хэрэгжүүлэх, удирдах нэгжийг аймгийн Засаг даргын дэргэдэх агентлаг хэлбэрээр байгуулах.
Аж үйлдвэрийн салбарт эдийн засгийн үзүүлэлтүүдэд аж ахуйн нэгж байгууллагуудын ажиллагсад, зардал, бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлт биет хэмжээ, үнийн дүнгээр, бүтээгдэхүүний борлуулалт, үндсэн хөрөнгө болон санхүүгийн байдлыг харуулсан үзүүлэлтүүдийг оруулсан. Аж үйлдвэрийн салбарын ангилал Аж ахуйн нэгжүүдийг эдийн засгийн ангилалаар ангилахдаа салбарын стандартыг мөрдөж байна. Хэд хэдэн төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, ажил үйлчилгээ эрхэлдэг нэгжийг тэдгээрийн дотор аль өндөр хувийн жинтэй бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээгээр нь үндсэн салбарт оруулдаг. 2015 оны жилийн эцэст Аж үйлдвэрийн салбарт дамжуулан борлуулсан цахилгааныг оролцуулаад 13921.6 сая төгрөгний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэсэн нь үйлдвэрлэлт 33.3 хувиар , 13921.6 сая төгрөгний борлуулалт хийсэн нь 37.1 хувиар тус тус өссөн байна.
Уул уурхайн олборлох салбарын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх хувийн жин 2011 оныхоос 3 дахин нэмэгдсэн байна. Цэнгэл сумын нутагт үйл ажиллагаа явуулж буй Кемелекийн гянтболдын баяжмалын олборлолт энэхүү өсөлтөнд нөлөөлж байна.
17%
46%
37%
БаянӨлгий аймгийн аж үйлдвэрийн салбарын бүтэц 2011
он
Уул уурхай олборлох аж үйлдвэр
Боловсруулах аж үйлдвэр
Цахилгаан, дулаан эрчим хүч
51%
20%
29%
БаянӨлгий аймгийн аж үйлдвэрийн салбарын
бүтэц 2015 он
Уул уурхай олборлох салбар
Боловсруулах салбар
Цахилгаан, дулаан, эрчим хүчний салбар
11
АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРЫН НИЙТ ҮЙЛДВЭРЛЭЛТ /сая.төг/
Нийт үйлдвэрлэлт /сая.төг/ оноор
Салбаруудын нэмэгдэл өртгийн хэмжээг өнгөрсөн онтой харьцуулахад уул уурхайн олборлох салбар 30.1 хувь , боловсруулах салбар 17.2 хувь, цахилгаан эрчим хүчний салбар 32.1 хувийг тус тус эзэлж байна.Аж үйлдвэрийн салбарын ДНБдээ эзлэх хувь 2013 онд 2.5 пунктээр , 2014 онд 0,4 пунктээр тус тус буурч байсан бол 2015 онд 1.8 пунктээр өссөн байна.Цэнгэл сумын Кемелек гэдэг газарт олборлолт хийж байгаа ССМонголия ХХК нь 650 тн гянтболдын баяжмал гадагшаа экспортонд гаргасан байна.
8084.2 8423.4
10447.5
13921.6
0.0
2000.0
4000.0
6000.0
8000.0
10000.0
12000.0
14000.0
16000.0
2012 2013 2014 2015
12
АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРЫН НИЙТ БОРЛУУЛАЛТ /сая.төг/
Нийт борлуулалт /сая.төг/ оноор
Шинээр ашиглалтанд орсон уул уурхайн үйлдвэрүүдийн 2015 онд боловсруулсан бүтээгдэхүүн
Бүтээгдэхүүний нэр Хэмжих нэгж
Биет хэмжээ
Yнийн дүн
/сая.төг/ Гянтболдын баяжмал тн 650 10559.3
8746.6 9214.5 10156.9
13921.6
0.0
2000.0
4000.0
6000.0
8000.0
10000.0
12000.0
14000.0
16000.0
2012 2013 2014 2015
13
Аж үйлдвэрийн салбарын нийт борлуулалт бүсээр
БаянӨлгий аймгийн аж үйлдвэрийн салбарын нийт борлуулалтын баруун бүсдээ эзлэх хувь
2015 оны жилийн эцсээр аж үйлдвэрийн салбарын борлуулалтын баруун бүсдээ эзлэх хувь нь өнгөрсөн онтой харьцуулахад 18.1 пунктээр буурсан байна.Энэхүү бууралтын шалтгаан нь Завхан аймгийн аж үйлдвэрийн салбарын борлуулалтын өсөлт өнгөрсөн онтой харьцуулахад 9.2 дахин өссөн нь голлон нөлөөлөв.
Аж үйлдвэрийн салбарын бүтээгдэхүүний борлуулалт баруун бүс, аймгаар
сая.төг 2012 2013 2014 2015
БаянӨлгий 7768.2 8197.5 15577.3 13921.6
ГовьАлтай 6285.5 7490.5 14407.7 7386.6
Завхан 5849.5 6572.3 7946.2 85899.9
Увс 8709.3 8766.3 8418.0 10424.8
Ховд 4220.8 4024.5 3973.4 39008.2 Баруун бүсийн
дүн 32833.3 35051.1 50322.6 162192.3
23.7 23.4
30.1
12.0
2012 2013 2014 2015
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
БаянӨлгий ГовьАлтай Завхан Увс Ховд
2012 2013 2014 2015
14
АЙМГИЙН ДНБ БОЛОН АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРЫН НЭМЭГДЭЛ ӨРТӨГ, ЭЗЛЭХ ХУВЬ
Аж үйлдвэрийн салбарын ДНБдээ эзлэх хувь
Уул уурхай олборлох салбарын ДНБдээ эзлэх хувь
% зөрүү Бүгд 179619.5 232112.1 289666.3 309763.9 106.9 20097.6
Уул уурхай олборлох салбар 8913.6 9020.5 11807.8 15369.8 130.1 3562.0
Боловсруулах салбар 8959.4 9869.4 11594.4 13594.4 117.2 2000.0 Цахилгаан, дулаан, эрчим хүчний салбар 5608.9 5914.1 6060.8 8007.1 132.1 1946.3
Аж үйлдвэрийн салбарын ДНБдээ эзлэх хувь 13.1 10.6 10.2 12.0 117.6 1.8
2015/2014 2015 2012 2013 2014
13.1
10.6 10.2
12.0
2012 2013 2014 2015
4.9
3.8
4.1
4.9
2012
2013
2014
2015
15
Боловсруулах салбарын ДНБдээ эзлэх хувь
Цахилгаан дулаан, эрчим хүчний салбарын ДНБдээ эзлэх хувь
АЙМГИЙН ГАЗАР ЗҮЙН БАЙРШИЛ ЗАХ ЗЭЭЛД ОЙР ЭСЭХ БаянӨлгий аймаг нь Монгол Улсын баруун хязгаарын Монгол Алтай
нурууны мөнх цаст өндөр уулсаар хүрээлэгдсэн, далайн түвшингээс дээш 13014374 метр өргөгдсөн ба хамгийн өндөр цэг нь Алтайн нурууны ноён оргил Хүйтэн, хамгийн нам цэг нь Баяннуур сумын төв 1301 метр юм.Бүх нутаг дэвсгэрийн 95.3 хувь нь 1600 метрээс дээш өргөгдсөн бөгөөд газар нутаг нь 45.8 мянган хавтгай дөрвөлжин километр нутагтай хойд өргөрөгийн 46 хэм 37 минутаас 50 хэм ,зүүн уртрагийн 87 хэм 48 минутаас 91 хэм 55 минутын хооронд Монгол Алтайн гол нурууны дагуу хойноосоо урагшаа суна цэг хүртэл 380 мал байршилтай,хамгийн хойд хилийн цэгээс урд хилийн цэг хүртэл 380 км хамгийн зүүн хилийн цэгээс баруун хилийн цэг хүртэл 270 км үргэлжилдэг.
4.9 4.2
4.0 4.4
2012 2013 2014 2015
3.1
2.5 2.1
2.5
2012 2013 2014 2015
Бүтээгдэхүүний нэр Хэмжих нэгж
Биет хэмжээ
Yнийн дүн /сая.төг/
Гянтболдын баяжмал тн 650 10559.3
Шинээр ашиглалтанд орсон уул уурхайн үйлдвэрүүдийн 2015 онд боловсруулсан бүтээгдэхүүн
16
Баруун талаараа Алтай нурууны хяр дагаж БНХАУын Шинжан Уйгарын өөртөө засах оронтой 450 км, хойд талаараа Сийлхэмийн нуруу дагаж ОХУын Горноалтайск БНУтай 225 км, зүүн талаараа Увс аймагтай 165 км зүүн ба урд талаараа Ховд аймгийн нутагтай 450 кмээр тус тус хил залгаа оршдог.Байрлалаараа дэлхийн бөмбөрцөгийн хойд хагасын дундад өргөрөгт багтдаг учир Эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай хур тундасны жилийн дундаж нийлбэр 102.6 мм байна.
БаянӨлгий аймаг хойд талаар ОХУтай, урд хөрш Хятад улстай хил залгаа оршдог юм.Хилийн 34 боомтоор жилийн аль ч улиралд орж гарч явдаг нь манай аймгийн аж үйлдвэрийн салбарын гол онцлог юм. Мөн баруун хойд талаараа ойрхон байрлалтай Казахстан улстай агаар авто тээврийн холбосон зам, Хятадын Шинжан Уйгарын Өөртөө Засах орон болон Оросын Холбооны Улсын Алтайн хязгаарыг холбосон гол зам дээр байрладгаараа стратегийн давуу талтай.
БАЯНӨЛГИЙ АЙМГИЙН ГАЗАР НУТГИЙН ХЭМЖЭЭ
17
АЙМГИЙН ГАЗРЫН НЭГДМЭЛ САНГИЙН БҮТЭЦ, ГА-ГААР
Бэлчээри йн газар
Хадланги йн талбай
Тариала нгийн газар
Атарш сан газар
ХААн барилга байгуулам
жийн дэвсгэр газар
Алтай 316356 269952 268824.5 1000 69.9 57.1 Алтанцөгц 178610 164481 161667 2400 156 223.1 34.9 Баяннуур 233950 159164 158293.9 400 294.5 114.5 61.1 Бугат 204910 199373 198740 555 24.9 4.1 49.0 Булган 497733 461879 461348.7 364.3 99.1 67.2 Буянт 184567 181669 181403.1 180 22.2 24.4 39.2 Дэлүүн 559499 496166 495534.6 524 9.0 98.2 Ногооннуур 522194 395954 392438.6 3382 33.3 66.7 33 Сагсай 313999 168402 167833.5 400 27.1 80.7 60.7 Толбо 297469 283134 282684.3 360 40 49.7 Улаанхус 604793 465311 464072.9 1120 26.8 91.2 Цэнгэл 646317 264212 262932.5 816 333.5 130 Өлгий 10092
Дүн 4570489 3509696 3495774 11501.3 1136.3 513.5 771.3
Сум Нутаг дэвсгэр
Үүнээс:
Хөдөө аж ахуйн газар, Бүгд
Барилга байгуула мжийн дэвсгэр газар
Гэр хороолол ын газар
Алтай 423 12.8 34.37 1102 878 4189 39812.53 Алтанцөгц 200 15.34 20.2 775 5104 676 7374 Баяннуур 685 9 209.62 574 216 689 72622 Бугат 2767 1752 1018 Булган 288 12.56 73.12 1096 4156 2741 27572.69 Буянт 372 5.63 51.5 1791 735 Дэлүүн 380 27.27 51 1319 345 6679 54610.16 Ногооннуур 1205.6 753.6 33.4 532 941 10927 112634.8 Сагсай 443 7.15 165.1 1127 2194 141833 Толбо 334 5.81 14.73 1459 12542 Улаанхус 296.8 4.35 33.29 1042 560 137583.4 Цэнгэл 1139 24.4 58.8 1222 9185 3750 366809 Өлгий 9841 898.45 516.88 250.95
Дүн 15607.4 1776.36 1262.01 14806 22577 46700 961102.5
Усан сан бүхий газар
Улсын тусгай хэрэгцээ ний газар
Сум
Хот, тосгон бусад суурины газар Бүгд
Үүнээс Зам шугам
сүлжээни й газар, Бүгд
Ойн сан бүхий газар
18
Энэ хүснэгтээс харж байхад БаянӨлгий аймгийн нийт газар нутгийн бүтцийн 78% нь хөдөө аж ахуйн газар, 21% ийн хот тосгон болон бусад суурин газар тус тус эзэлж байна. Төвөөс алслагдсан байдал жижиг дунд үйлдвэрлэл хөгжүүлэхэд, зэргэлдээ хоёр хөрш оронтой хил залгаа оршиж байгаа нь худалдаа үйлчилгээг явуулахад боломжтой давуу талуудын нэг бөгөөд манай аймгийн геополистикийн онцлог юм.
АЙМГИЙН ДЭД БҮТЦИЙН ХӨГЖЛИЙН БАЙДАЛ, ЗАМ ХАРИЛЦАА ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ЭХ ҮҮСВЭР
БаянӨлгий аймгийн дээд бүтцийн хувьд Мянганы хөгжлийн “Хэвтээ тэнхлэгийн зам”тай Цагаан нуурын чөлөөт бүсийн хөгжлийг уялдуулах АН32 олон улсын замын дагуу таваар эргэлт, ачаа тээвэрлэлтийн урсгал бий болж байна. Манай аймагт эрчим хүчний систем бүрэн шийдвэрлэгдсэн. ОХУаас импортаар авдаг ба Красноярскийн усан цахилгаан станцаас гаргасан эрчим хүчийг хэрэглэдэг. Тогтмол эрчим хүчний эх үүсвэртэй тул жижиг дунд үйлдвэр хөгжүүлэх ахуй үйлчилгээ үзүүлэх бүрэн боломжтой.
Аймгийн хөгжүүлэх төлөвлөгөөнд тусгаж Улаан байшинтийн хилийн зурвас хүртэлх хатуу хучилттай зам, Өлгий Ховдын чилгэглийн 60 км хатуу хучилттай замыг ашиглалтанд оруулсан нь тээврийн үйлчилгээний салбарын хөгжилд сайнаар нөлөөлж байна.
БаянӨлгий аймгийн хөгжлийн гарцыг доорх схемеер харуулсан болно.
Ãàçàð íóòãèéí á¿òýö
78%
0%
0%
0%
1%
1%
21%
õºäºº àæ àõóéí ãàçàð, á¿ãä Óëñûí òóñãàé õýðýãöýýíèé ãàçàð
Óñàí ñàí á¿õèé ãàçàð Îéí ñàí á¿õèé ãàçàð
Õîò òîñãîí, áóñàä ñóóðèíû ãàçàð, á¿ãä Çàì øóãàì ñ¿ëæýýíèé ãàçàð, á¿ãä
19
БАЯНӨЛГИЙ АЙМГИЙН ХӨГЖЛИЙН ГАРЦ
3. Ìàëûí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéã áîëîâñðóóëàõ æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ áîäëîãî
4 . ð̄ øèì ñàéòàé ìàëûí òîî òîëãîéã íýìýãä¿¿ëýõ
5 . Îðîí íóòãèéí áîäëîãîîð çàõ çýýëèéã ºðãºæ¿¿ëýõ àðãà çàìûã òîäîðõîéëîõ
6 . Ìàë àæ àõóéí áóñ áàÿëàã,ò¿¿õèé ýäèéã àøèãëàñàí äîòîîäûí õýðýãöýýã õàíãàõ,ýêñïîðòîä ÷èãëýñýí æèæèã,äóíä ¿éëäâýðëýëèéã òºðººñ äýìæèõ
7. Öàãààííóóð ÷ºëººò á¿ñèéí áîäëîãî,õýðýãæèëòòýé óÿëäóóëàõ
2. Òýæýýë òàðèàëàëò 1 .Ìàë÷äûí ñóðãàëò
Óëàìæëàëò ìàë àæ àõóéãààñ ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóé ðóó øèëøèõ øèëæèëòèéã ò¿ðãýñãýõ Ìàëûí
ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéã áîëîâñðóóëàõ æèæèã äóíä ¿éëäâýð áàéãóóëàõ
Æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýëèéã
õºãæ¿¿ëýõ
Óðò áîëîí äóíä õóãàöààíû õºãæëèéí
õàíäëàãà Áèå äààí õºãæèõ ÷àäâàð ñóë
Áîãèíî áà äóíä õóãöààíû
õºãæëèéí ãàðö Àëü íýãýí ñàëáàðûí õºãæëèéã õóðäàñãàõàä òóñëàõ ñàëáàð.Ãýõäýý èðýýä¿éí õºãæëèéí ÷èã
õàíäëàãòàé õàâñðàõ áîëîìæòîé
Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí õºãæëèéí ãàðö
Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë
Áàéãàëèéí áàÿëàã äýýð ñóóðèëñàí
õºãæèë
Àÿëàë Æóóë÷ëàëûí ýð÷èìæèëò äýýð ñóóðèëñàí
õºãæèë
Ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóéã õºãæ¿¿ëýõ
20
АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРЫН ГОЛ НЭР ТӨРЛИЙН БҮТЭЭГДЭХҮҮН ҮЙЛДВЭРЛЭЛТ.
Аж үйлдвэрийн гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийг авч үзэхэд 2015 онд цахилгаан эрчим хүч , чулуун нүүрс, нарийн боов, жигнэмэг, төрөл бүрийн модон эдлэл зэрэг бүтээгдэхүүний биет хэмжээ өсөхөд, архи, хөгжмийн зэмсэг, угаасан ноос болон цэвэр бохир усны биет хэмжээ буурсан байна.
Цахилгаан эрчим хүч мян.квт.цаг 29261.3 32689.0 39973.9 38669.9 96.7 Чулуун нүүрс мян.тн 90.4 93.6 95.7 103.8 108.5 Дупааны эрчим хүч мян.Гкал 73.8 79.6 105.2 114.7 109.0 Хиамны зүйл тн 14.5 15.2 26.2 32.8 125.2 Мах бэлтгэх тн 91.0 Нарийн боов тн 91.5 110.1 106.9 193 180.5 Жигнэмэг тн 13.0 8.9 11.3 16.6 146.9 Бялуу тн 0.1 0.2 0.2 0.0 Талх тн 16.5 13.8 14.6 27.9 191.1 Гоймон,хэрчсэн гурил тн 1.6 6.2 13.8 21.8 158.0 Зайрмаг мян.шир 27.0 Архи мян.л 5.4 5.1 0.6 3.3 550.0 Цэвэр ус болон сироп мян/л 22.0 42 0.0 Ном,хүснэгт,маягт мян.х.д.х 6.6 51.5 78.0 151.5 Хөгжим,зэмсэг шир 220 81 36.8 Угаасан ноос тн 621.2 332.7 768.8 179.5 23.3 Хөшиг ш 12 12 13 12 92.3 Костюм õîñ 6 8 9 15 166.7 Монгол дээл, тэрлэг ш 50 68 234 165 70.5 Торсог болон бусад малгай ш 230 467 507 108.6 Гэрийн бүрээс ш 4 4 7 175.0 Барилгын хаалга, цонх м2 1060.3 741.5 1191.6 1569.4 131.7 Хуванцар хаалга, цонх м2 434.0 531.1 1801.2 1547.0 85.9 Хөөсөнцөр хавтан м3 68.0 608.8 359.6 59.1 Модон сандал ш 25 73 176 240 136.4 Албан тасалгааны ширээ ш 6 3 10 36 360.0 Ширмэн болон төмөр зуух ш 59 54 164 175 106.7 Стандарт блок, тоосго мян.шир 800.0 2382.5 2415.2 2800.1 115.9 Түгээсэн цэвэр ус мян.м3 437.8 373.0 441.5 369.3 83.6 Сувагжуулалт мян.м3 324.9 415.6 453.6 424.5 93.6
2015 2014
%
Бүтээгдэхүүний нэр Хэмжих нэгж
2012 2013 2014 2015
21
АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРТ АЖИЛЛАГЧДЫН ТОО, АЙМГИЙН НИЙТ АЖИЛЛАГЧДАД ЭЗЛЭХ ХУВЬ
Хөдөлмөрийн зах зээлийн хөгжил, хүн амын эдийн засгийн идэвхтэй байдлыг харуулдаг гол үзүүлэлт бол ажиллах хүчний хөдөлмөр оролцооны түвшин бөгөөд энэ үзүүлэлт сүүлийн жилүүдэд БаянӨлгий аймагт бага зэрэг буурч ирсэн.БаянӨлгий аймгийн хувьд нийт ажиллагсдын дотор уул уурхайн салбарт ажиллагсдын эзлэх хувь 2014 оны түвшинтэй харьцуулахад 105 ажилтанаар буюу 21.6 хувиар буурсан байна. 2015 онд Ногооннур сумын Дулаан хар гэдэг газарт олборлолт хийгдэж байсан зэс, хар тугалганы үйлдвэр зогссонтой холбоотой юм.
Аж үйлдвэрийн салбарт ажиллагсдын нийт ажиллагсдад эзлэх хувь
29.2 32.6 39.9 38.7
90.4 93.6 95.7 103.8
73.8 79.6
105.2 114.7
0.0
20.0
40.0
60.0
80.0
100.0
120.0
140.0
2012 2013 2014 2015
Цахилгаан эрчим хүч Чулуун нүүрс Дупааны эрчим хүч
% зөрүү Уул уурхай олборлох салбарт ажиллагсад 249 501 487 382 78.4 105
Боловсруулах салбарт ажиллагсад 546 554 639 1105 172.0 466
Цахилгаан, дулаан, эрчим хүчний салбарт ажиллагсад 317 323 335 346 103.2 11
Аж үйлдвэрийн салбарт ажиллагсад 1112 1378 1461 1833 125.4 372
Нийт ажиллагсад 29526 29855 31426 32892 104.7 1466
2012 2013 2014 2015 2015/2014
3.7
4.6 4.6
5.5
2012 2013 2014 2015
22
Уул уурхайн салбарт ажиллагсдын эзлэх хувь
Боловсруулах салбарт ажиллагсдын эзлэх хувь
Цахилгаан, дулаан эрчим хүчний салбарт ажиллагсдын эзлэх хувь
22.4
36.3 33.3
20.8
2012 2013 2014 2015
49.1
40.2
43.7
60.2
2012
2013
2014
2015
28.5
23.4 22.9 18.8
2012 2013 2014 2015
23
БАРИЛГЫН САЛБАРЫН НИЙТ ҮЙЛДВЭРЛЭЛТ, НЭМЭГДЭЛ ӨРТГИЙН ХЭМЖЭЭ
2015 онд барилгын салбарын нэмэгдэл өртгийн ДНБдээ эзлэх хувь 0.2 пунктээр өссөн байна.Цэнгэл суманд “шинэ сум” төслийн хүрээнд 5 тэрбум төгрөгний бүтээн байгуулалтын ажил хийгдэж шинээр авто зам болон явган хүний зам, цэцэрлэг, соёлын төв баригдаж ашиглалтанд орсон юм.
Аймгийн барилгын салбарын нэмэгдэл өртгийн ДНБдээ эзлэх хувь
АЖИЛЛАГСДЫН ЭЗЛЭХ ХУВИЙН ЖИН
% зөрүү Бүгд 179619.5 232112.1 289666.3 309763.9 106.9 20097.6
Барилга угсралт, их засварын ажил 4556.8 14089.9 15811.3 17479.3 110.5 1668.0
ДНБдээ эзлэх хувь 2.5 6.1 5.4 5.6 103.7 0.2
сая.төг
2012 2013 2014 2015 2015/2014
2.5
6.1
5.4
5.6
2012
2013
2014
2015
Эдийн засгийн салбарууд 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Уул уурхай 0.6 0.6 0.8 1.7 1.7 1.1 Боловсруулах үйлдвэр 1.9 1.9 1.8 1.9 2.1 3.4 Цахилгаан, дулааны эрчим хүч,ус түгээх 1.0 1.0 1.1 1.1 1.1 1.0 Барилга 1.2 1.4 1.3 1.8 2.0 2.0 Бөөний ба жижиглэн худалдаа 7.7 7.7 7.3 7.2 7.8 8.4 Тээвэр агуулах, холбоо 0.8 0.7 0.7 0.8 1.1 1.7
24
ХУДАЛДААНЫ САЛБАРЫН НИЙТ БОРЛУУЛАЛТ, НЭМЭГДЭЛ ӨРТГИЙН ХЭМЖЭЭ, АЙМГИЙН ДНБД НЭМЭГДЭЛ ӨРТГИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ
Худалдааны байгууллагууд ихэнхдээ бөөний болон жижиглэн худалдаа дагнах эсвэл холимог хэлбэрээр үйл ажиллагаа явуулдаг. Худалдааны салбарын ДНБнд эзлэх хувь нь 2012 онд 5.3 хувь, 2013 онд 4.2 хувийг , 2014 онд 2.2 хувь, 2015 онд 2.7 хувийг тус тус эзэлсэн байна. Санхүү эдийн засгийн хүндрэлтэй байдлаас шалтгаалж 2014 онд Худалдааны салбарын нэмэгдэл өртгийн эзлэх хувь 2 пунктээр буурсан боловч, 2015 онд 0.5 пунктээр өссөн байна.
Худалдааны салбарын ДНБд эзлэх хувь
Худалдааны салбарын ажиллагсдын хувийн жин 2011 оныхоос 0.1 пунктээр, өмнөх оныхоос 0.6 пунктээр нэмэгдсэн байна.
% зөрүү
Бүгд 179620 232112 289666 309764 106.9 20097.6 Худалдааны салбарын нэмэгдэл өртөг 9624.6 9750.7 6537.7 8416.8 128.7 1879.1
ДНБдээ эзлэх хувь 5.3 4.2 2.2 2.7 122.7 0.5
2012 2013 2014 2015 2015/2014 сая.төг
5.3
4.2
2.2 2.7
0
1
2
3
4
5
6
2012 2013 2014 2015
% зөрүү Худалдааны салбарт ажиллагсад 2169 2138 2391 2753 115.1 362.0 Нийт ажиллагсад 28526 29855 31426 32892 104.7 1466.0
Худалдааны салбарт ажиллагсадын эзлэх хувь 7.6 7.1 7.6 8.4 110.5 0.8
2015/2014 2012 2013 2014 2015
25
БАРИЛГА УГСРАЛТ, ИХ ЗАСВАРЫН АЖИЛ
БаянӨлгий аймаг нь 2015 онд 20603.0 сая төгрөгний барилга угсралт их засварын ажил хийгдсэн нь өнгөрсөн онтой харьцуулахад 37.3 хувиар буурсан байна.Санхүү эдийн засгийн хүндрэлтэй байдлаас шалтгаалан 2015 онд улсаас болон орон нутгаас хэрэгжүүлэх хөрөнгө оруулалтын хэмжээ багассантай холбоотой юм. ”Шинэ сум” төслийн хүрээнд Цэнгэл суманд гэрэлтүүлэгтэй явган хүний зам, авто зам, цэвэр, бохир усны шугам, соёлын төв, цэцэрлэгийн барилга зэрэг шинэ обьектууд баригдаж , мөн аймгийн төвүүдэд шинээр хэд хэдэн хүүхдийн цэцэрлэг болон өрхийн эмнэлэг ашиглалтанд орсон юм. юм. Тав тухтай орчинд амьдрах иргэдийн хүсэл эрмэлзэлд тулгуурлан хувийн болон улсын хөрөнгө оруулалтай хэд хэдэн орон сууц ашиглалтанд оров.
ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ, САЛБАРААР
ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ / сая.төг /
2012 2013 2014 2015
НИЙТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ Бүгд 22005.1 24432.2 10244.1 4901.0
Орон сууцны барилга 153.7 390.0
Бусад барилга байгууламж 16607.7 19357.3 7386.4 2915.7
Орон сууцны бус барилга 6484.8 8341.8 4419.6 1190.6
Бусад байгууламжууд 10122.9 10932.7 2966.8 1725.1
Үүнээс: авто зам 6476.6 6446.7 1725.1
Их засвар, өргөтгөл, шинэчлэлийн ажил 2837.3 2371.7 952.2 957.3
Машин тоног төхөөрөмж 2552.1 1779.0 856.1 582.3
Тээврийн хэрэгсэл 69.9 120.0 434.9 422.7
Бусад машин, тоног төхөөрөмж 2482.2 1396.6 421.2 159.6
Өсөж үрждэг хөрөнгө 5.0 374.6 163.2 20.0
Геологи, хайгуул, зураг төслийн ажил 385.9 836.8 35.7
22005.1 24432.2
10244.1
4901.0
2012 2013 2014 2015
26
БАРИЛГА УГСРАЛТЫН АЖИЛ / сая.төг/
БАРИЛГА УГСРАЛТ, ИХ ЗАСВАРЫН АЖИЛ /сая.төг/
9977.7 12657.6
39706.0
32850.1
20603.0
0.0 5000.0 10000.0 15000.0 20000.0 25000.0 30000.0 35000.0 40000.0 45000.0
2011 2012 2013 2014 2015
27
АЖ ҮЙЛДВЭР, БАРИЛГА, ХУДАЛДААНЫ САЛБАРЫН ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖ
Бүтээмж нь улс оронд бий болсон үйлдвэрлэл,үйлчилгээний үр ашгийн үзүүлэлт бөгөөд нэгж зардлаар хэдий хэр бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ үйлдвэрлэж байгааг тодорхойлдог.Хөдөлмөрийн бүтээмжийг тооцоохдоо нэмэгдэл өртгийн хэмжээг жилийн дундаж ажиллагчдын тоонд хуваана. Аж үйлдвэрийн хөдөлмөрийн бүтээмжийн хэмжээ өнгөрсөн оныхоос 0.5 хувиар буюу 0.1 пунктээр өссөн байна.
Аж үйлдвэрийн салбарын хөдөлмөрийн бүтээмж
ХУДАЛДААНЫ САЛБАРЫН ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖ
Хөдөлмөрийн бүтээмж нь нэмэгдэл өртгийн хэмжээг ажиллагсдын тоонд харьцуулсан харьцангуй ойлголт юм. Худалдааны салбарын хөдөлмөрийн бүтээмж 2014 онтой харьцуулахад 14.8 хувиар буюу 0.4 пунктээр өссөн байна. .2015 онд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний тооцоогоор худалдааны салбарын нэмэгдэл өртгийн хэмжээ 1879.1 сая төгрөгөөр буюу 28.7 хувиар өссөн байна.Энэ нь тухайн жилд бөөний болон жижиглэн худалдааны цэгийн тоо олширсонтой холбоотой юм.
% зөрүү
Аж үйлдвэрийн салбарын НӨ 23481.9 24804 29463 36971.3 125.5 7508.3
Аж үйлдвэрийн салбарт ажиллагсдын тоо 1112 1378 1461 1833 125.5 372
Аж үйлдвэрийн салбарын хөдөлмөрийн бүтээмж 21.1 18 20.1 20.2 100.5 0.1
2015/2014 2012 2013 2014 2015
21.1
18.0
20.1 20.2
2012 2013 2014 2015
% зөрүү Худалдааны салбарын нэмэгдэл өртөг
сая.төг 9624.6 9750.7 6537.7 8416.8 128.7 1879.1
Худалдааны салбарт ажиллагсад тоо 2169 2138 2391 2753 115.1 362
Хөдөлмөрийн бүтээмж 4.4 4.5 2.7 3.1 114.8 0.4
2015/2014 2012 2013 2014 2015
28
Худалдааны салбарын хөдөлмөрийн бүтээмж
Худалдааны салбарын хөдөлмөрийн бүтээмж өнгөрсөн оныхоос 0.4 пунктээр өссөн байгаа нь доорх графикаас харагдаж байна.
Худалдааны салбарт ажиллагсдын эзлэх хувь
ТЭЭВРИЙН САЛБАРЫН ТЭЭСЭН АЧАА, ЗОРЧИГЧДЫН ТОО, АЧАА ЭРГЭЛТ, ЗОРЧИГЧ ЭРГЭЛТ
Өргөн уудам нутагтай, төвийн бүсээс алслагдсан манай аймгийн нөхцөлд тээвэр нь эдийн засгийн амьдралд чухал ач холбогдолтой салбарын нэг юм. Тээврийн салбарын статистик үндсэн үзүүлэлтүүд ачаа эргэлт, тээсэн ачаа, зорчигч эргэлт, авто машины тоо, шилжүүлсэн тонн, км ажиллагсдын тоо, орлого зэрэг орно.Авто тээврийн статистик мэдээ тайланг аж ахуйн нэгжүүдээс аймгийн статистикийн хэлтэс цуглуулан авч нэгтгэн Үндэсний статистикийн хороонд дамжуулдаг.
Ачаа эргэлт Нийт тээвэрлэсэн ачааны хэмжээг зөөвөрлөсөн зайгаар үржүүлсэн үзүүлэлт Зорчигч эргэлт Нийт зорчигчдын тоог тээвэрлэсэн зайгаар үржүүлсэн хэмжээ Шилжүүлсэн тонн км Тээврээр гүйцэтгэсэн олон төрөл хэлбэрийн ажил үйлчилгээг тусгай коэфицентыг ашиглан нэг нэгжид шилжүүлж тооцно.
4.4 4.5
2.7 3.1
2012 2013 2014 2015
7.3 7.1
7.6
8.4
2012 2013 2014 2015
29
ТЭЭСЭН АЧАА /мян.тн/
Тээврийн нийт орлого өнгөрсөн онтой харьцуулахад 95.7 хувиар өссөн байна.Мөн ачаа эргэлт 95.7 хувиар , тээсэн ачаа 8.2 хувиар тус тус өссөн байна.
ХОЛБООНЫ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ОРЛОГО РАДИО, ТЕЛЕФОН ЦЭГИЙН ТОО
Холбооны нийт орлого, үүнээс хүн амаас орсон орлого телефон болон радио цэгийн тоо зэрэг үндсэн үзүүлэлтийг харуулав. Нийт орлого Холбооны үйл ажиллагааны нийт орлого гэдэгт цахилгаан холбоо, хөдөлгөөнт холбоо, мэдээллийн технологи, шуудангийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын тайлант хугàцааны нийт орлогыг оруулна. Үүрэн телефон хэрэглэгч Тухайн байгуулсан сүлжээний хүрээнд хөдөлгөөнтэй /нэгээс нөгөө үүрт шилжих/ашиглах боломжтой утасгүй холбооны хэрэглэгч юм.
Утасгүй холбооны хэрэглэгч Тухайн байгуулсан сүлжээний хүрээнд ажиллах радио долгионы холбооны хэрэглэгч . Интернет кафе Олон нийтэд нэг цэгт интернет үйлчилгээ үзүүлэгч байгуулагаа аж ахуйн нэгж
Тус аймагт цахилгаан холбооны эх үүсвэр анх 1915 онд тавигдаж Ховд ЦагааннуурКочагашБийскийг холбосон ган шугам тавигдаж байсан бол 1965 онд Холбооны радио нэвтрүүлэх станц, АТС бүхий цогцолбор байгуулагдсан юм. Гэвч энэ бүхэн маш хязгаарлагдмал байлаа.1990 оноос АТС болон суурин телефоны цэгийн тоо эрс нэмэгдэж 2000 номерийн АТС тавих, сансрын
Үзүүлэлтүүд Хэмжих нэгж 2012 2013 2014 2015 2015/ 2014
Тээврийн нийт орлого сая.төг 136.8 140.5 274.3 536.9 195.7 Ачаа эргэлт мян.тн.км 30940.0 42697.2 24006.8 46989.6 195.7 Тээсэн ачаа мян.тн 23.8 32.8 62.0 67.1 108.2
23.8
32.8
62.0 67.1
2012 2013 2014 2015
30
холбоо, цахим холбоо,электрон шуудан, интернет, факс, тонн АТС, аймгийн төв төдийгүй хөдөө сумдад байгуулагдлаа.Мөн багийн холбоо шилэн кабель, гар утас зэрэг холбооны төрөл нэмэгдэж, алслагдсан малчид хүртэл телевиз үзэж, гар утас хэрэглэдэг боллоо.1980 он хүртэл холбооны чиглэлийн ганцхан байгууллага байсан бол холбоо мэдээллийн үйлчилгээ өргөжиж, Монголын цахилгаан холбоо компаниас гадна Шуудан холбоо, Радио нэвтрүүлгийн станц, Мэдээлэл холбооны сүлжээ ХХК мөн гар утасны операторууд зэрэг хэд хэдэн байгууллага бие даан ажиллаж байна. Холбооны газар 19992000 онд орчин үеийн үйлчилгээг иргэдэд хүргэх боломжтой болсон юм.Сумдад үйл ажиллагаа явуулж буй суурин болон гар утас, телевиз, радио зэрэг орчин үеийн холбооны хэрэгсэл олон улсын жишигт хүрч үйлчилгээ явуулж байна.
Одоогийн байдлаар тус аймгийн Холбооны газар нь аймгийн төвд 2001 онд ашиглалтанд орсон EWCD тоон АТС , 2006 онд утасгүй суурин холбооны F –зон үйлчилгээ өндөр хурдны ADSL интернетийн үйлчилгээг эрхлэн явуулж байна. Алтанцөгц, Баяннуур, Толбо сумуудад утасгүй суурин холбооны үйлчилгээ Булган, Дэлүүн, сумуудад ZTE тоон станц, Сагсай суманд HICOM тоон АТСыг ашиглаж байна.Бусад сумууд бага оврын станцуудыг ашиглаж байна. Харилцаа холбоо эрчимтэй хөгжиж байгаа өнөө үед манай аймагт хэд хэдэн үүрэн холбооны сүлжээ бий болсон юм. Үүнд Мобиком, Юнител, Жимобайл зэрэг операторууд үйл ажиллагаа явуулж байгаа ба үүнтэй холбогдон холбооны орлого жилээс жилд өссөөр байна. Холбоо ашиглалтын орлого 2015 оны байдлаар холбооны орлого 5693.3 сая төг болж өнгөрсөн онтой харьцуулахад 10.7 хувиар буюу 677.7 сая төгрөгөөр буурсан байна. Телефон цэг 2015 онд 1849 болсон нь өнгөрсөн онтой харьцуулахад 966 гаар буурсан байна. 2015 оны байдлаар үүрэн телефон хэрэглэгчдийн тоо 75400 болсон нь 0.6 хувиар өссөн нь үндэсний үүрэн телефоны ЖиМобайл компаний орон нутаг дахь сүлжээг өргөтгөж үйлчилгээний шинэ төрөл, үнийн уян хатан бодлого явуулж хэрэглэгчдийг өөртөө ихээр татаж элсүүлж чадсан нь ихээхэн нөлөөлсөн. Аймгийн хэмжээнд бүх сум ихээнх баг үүрэн телефоны сүлжээнд холбогдсон. Бүх сум телевизийн үндэсний нэвтрүүлгийн хэд хэдэн суваг үздэг ба аймгийн төв кабелийг сүлжээгээр гадаад орны олон сувгаар мэдээлэл авах бүрэн боломжтой боллоо.
31
ХОЛБООНЫ САЛБАРЫН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД
Үүрэн утас хэрэглэгчдийн тоо /оноор/
Телефон цэгийн тоо /оноор/
Үзүүлэлтүүд Хэмжих нэгж 2012 2013 2014 2015 2015/
2014
Холбооны орлого сая.төг 5510 6209 6371 5693.3 89.3 Үүнээс Аж ахуйн нэгжээс мян.тн.км 332.5 417.9 462.0 1707.1 370 Үүрэн телефоны орлого мян.тн 4790.0 5460.0 5909.0 5159.3 87.3 Үүрэн телефон хэрэглэгч тоо 72800 74016 74947 75400 101
Телефон цэг тоо 2780 2885 2815 1849 65.7
72800
74016
74947 75400
2012 2013 2014 2015
2780
2885
2815
1849
2012
2013
2014
2015
32
ДҮГНЭЛТ БаянӨлгий аймгийн хувьд мал аж ахуй, газар тариалангийн
үйлдвэрлэлийн хамт жижиг дунд үйлдвэрийн салбарын хөгжлийг түргэтгэх, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, улмаар амьжиргааг нэмэгдүүлэх зорилгоор хөдөө аж ахуйн болон завсрын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх хэрэгтэй байна гэсэн дүгнэлт гарч байна. Үүний тулд зах зээлийн жамаар бус орон нутгийн хөгжлийн бодлогоо бизнес эрхлэх жижиг дунд үйлдвэрийн салбарт чиглүүлэх шаардлага байна. Үүний дотор хөнгөн хүнсний чиглэлийн жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх асуудлыг бодлогоор дэмжих ба Өлгий хотод сүү, цагаан идээ боловсруулах жижиг дунд үйлдвэрүүд байгуулахыг хэтийн төлөвлөгөөнд тусгах хэрэгтэй байна.Тухайлбал: 1. Малын гаралтай түүхий эд, мах, сүү, арьс, шир, ноос, ноолуурын анхан шатны боловсруулалтыг хийж ясны гурил үйлдвэрлэж, гадаад дотоодын хэрэгцээг хангах боломж байна. 2. Тус аймгийн уламжлалт үйлдвэрлэл болох ноосон бүтээгдэхүүн, хивс, ширдэг, эсгий урлал зэрэг ард түмний байнгын хэрэгцээний зүйлс билээ.Энэ чиглэлийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх тал дээр ихээхэн анхаарал хандуулбал манай ард түмний бренд бүтээгдэхүүн нэгээр нэмэгдэх боломж байна. 3. Гар урлалын бүтээгдэхүүнүүд аялал жуулчлалын салбарыг ч дэмжих юм. Мөн малын түүхий эдээр эцсийн бүтээгдэхүүн болох сүү сүүн бүтээгдэхүүн, хиам, консервлэсэн бүтээгдэхүүн зэрэг нэмүү өртөг шингэсэн жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх боломж байна. 4. Барилгын материалын үнэ барилга обектийн өртөгт шууд нөлөөлөх учраас орон нутагт барилгын материалын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх нь аль ч салбарт их ач холбогдолтой байна. 2015 оны жилийн эцэст Аж үйлдвэрийн салбарт дамжуулан борлуулсан
цахилгааныг оролцуулаад 13921.6 сая төгрөгний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, 13921.6 сая төгрөгийн борлуулалт хийсэн нь өнгөрсөн онтой харьцуулахад үйлдвэрлэлт 33.3 хувиар, борлуулалтын хэмжээ 37.1 хувиар тус тус өссөн байна. Бүтээгдэхүүн тус бүрийг биет хэмжээгээр нь авч үзвэл цахилгаан эрчим хүч , нүүрсний үйлдвэрлэлт, дулааны үйлдвэрлэлт , хиам болон вакуумдсан казны үйлдвэрлэлт, нарийн боов, жигнэмэг, талх, гоймон болон хэрчсэн гурил, төрөл бүрийн малгай, барилгын хаалга цонх, ширмэн болон төмөр зуух, блок төрөл бүрийн тоосгоны хэмжээ нэмэгдсэн байна.Барилга угсралт, их засварын ажил өнгөрсөн онтой харьцуулахад 17.3 хувиар буурсан байна.Энэ жил Цэнгэл суманд “Шинэ сум” төслийн хүрээнд бүтээн байгуулалтын ажил хийгдэж явган хүний зам, авто зам, шинээр соёлын төв ашиглалтанд орсон юм . Аж үйлдвэрийн салбарын үйл ажиллагаа нь хүн амын хэрэглээ, дээд бүтэц болон ашигт малтмалын нөөц, уул уурхайн газар зүйн байршлаас илүү хамааралтай бөгөөд боловсруулах аж үйлдвэрийн салбар түлхүү хүн амын хэрэглээг хангахад оршдог юм.Тиймээс жижиг дунд үйлдвэр болон уул уурхайн салбарыг түлхүү хөгжүүлж хүн амыг ажилтай болгоход илүү анхаарах хэрэгтэй байна. Аймгийн нийт ажиллагсдын дунд аж үйлдвэрийн салбарт ажиллагсдын эзлэх хувь 4.6 хувь болж өнгөрсөн онтой харьцуулахад 0.9 пунктээр өссөн байна.
33
АШИГЛАСАН НОМ, МАТЕРИАЛ
1. БаянӨлгий аймгийн Статистикийн эмхтгэл 2014, 2015 он 2. Улсын Статистикийн эмхэтгэл 2014, 2015 он 3. Албан ёсны болон захиргааны сар, улирал, жилийн эцсийн мэдээ 4. Аймгийн эдийн засаг, нийгмийн байдлын товч танилцуулга2015 он 5.БаянӨлгий аймгийн хөгжлийн хөтөлбөр, төлөвлөгөө 20102021 он 6. http://www.bayanolgii.gov.mn/ мэдээллийн сайт 7./www.1212.mn/мэдээлэлийн сайт 8.Монгол Улсын Нийгэм Эдийн Засгийн байдал 2015 оны 12р сар
_______ о О о _________