44
2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras a me prius aperiri quam ad senatum deferri placeret Verbo en forma personal, cuyo sujeto no es un sustantivo normal, sino un sustantivo verbal, un infinitivo. En este caso dos, relacionados con la comparación prius...quam. Pasamos pues a analizar el infinitivo aperiri y, por lo tanto también deferri, que es su segundo término (introducido por quam). Estos infinitivos representan oraciones subordinadas sustantivas en función de sujeto. Van construidos con sujeto propio en acusativo: litteras. Correlación comparativa que une los dos infinitivos Acusativo: sujeto de los infinitivos Complemento quo, con la preposición ad. Complemento agente Dativo, complemento indirecto de placeret. Genitivo: segundo término de los superlativos summis et clarissimis. 2º BACHILLERATO (I) (IES Ntra. Sra. de Alharilla) Adoración Ibáñez Malagón.

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

  • Upload
    others

  • View
    8

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

1

LATÍN

Cum summis et clarissimis huius civitatis

viris litteras a me prius aperiri quam ad

senatum deferri placeretVerbo en forma personal, cuyo sujeto no es

un sustantivo normal, sino un sustantivo

verbal, un infinitivo. En este caso dos,

relacionados con la comparación

prius...quam.

Pasamos pues a analizar el infinitivo aperiri y, por lo tanto

también deferri, que es su segundo término (introducido por

quam). Estos infinitivos representan oraciones subordinadas

sustantivas en función de sujeto. Van construidos con sujeto

propio en acusativo: litteras.

Correlación

comparativa que une los

dos infinitivos

Acusativo:

sujeto de los

infinitivos

Complemento quo,

con la preposición ad.

Complemento

agente

Dativo, complemento

indirecto de placeret.

Genitivo: segundo término

de los superlativos summis

et clarissimis.

2º BACHILLERATO (I) (IES Ntra. Sra. de Alharilla)

Adoración Ibáñez Malagón.

Page 2: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

2

1.- MORFOLOGÍA NOMINAL Y PRONOMINAL.

a) El sustantivo el latín.

PRIMERA DECLINACIÓN. DECLINACIÓN DE LOS TEMAS EN -A.

SINGULAR PLURAL

NOMINATIVO - A - AE

VOCATIVO - A - AE

ACUSATIVO - AM - AS

GENITIVO - AE - ARUM

DATIVO - AE - IS

ABLATIVO - A - IS

LOCATIVO - AE1

La 1ª declinación está integrada casi en su totalidad por sustantivos de género femenino. Existen unos

pocos sustantivos masculinos, sobre todo nombres de oficios propios de varón: agricola, -ae (campesino),

nauta, -ae (marinero), poeta, -ae (poeta), y nombres propios de hombre (Catalina-ae)

Algunos sustantivos de la primera declinación, para distinguirse de sus correspondientes masculinos,

toman en el dativo y ablativo plural la terminación -abus: dea, -ae (deabus), filia, -ae (filiabus), liberta, -ae

(libertabus)

Existen sustantivos en la primera declinación que sólo tienen plural, como divitiae, -arum (riquezas) o

Athenae, -arum (Atenas); otros cambian de significado al cambiar de número, como copia, -ae (abundancia) /

copiae, -arum (tropas).

SEGUNDA DECLINACIÓN. DECLINACIÓN DE LOS TEMAS EN -O.

SINGULAR PLURAL

masc./fem. neutro masc./fem. neutro

NOMINATIVO -US,-ER,-IR -UM -I -A

VOCATIVO -E,-ER,-IR -UM -I -A

ACUSATIVO -UM -UM -OS -A

GENITIVO -I -ORUM

DATIVO -O -IS

ABLATIVO -O -IS

LOCATIVO - I 2

1 Recuerda que solamente conservan el locativo los nombres propios de lugar menor que se declinen en singular, como Roma-

ae, y que este caso se construye siempre sin preposición e indica lugar en donde. 2 Recuerda que solo tienen locativo los nombres propios de lugar menor que se declinen en singular, como Saguntum-i, además

de domus-i, humus-i, rus, ruris (neutro de la 3ª, su locativo es ruri). También se conserva el locativo en la frase hecha domi

militiaeque (en la paz y en la guerra).

Page 3: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

3

En la segunda declinación hay sustantivos masculinos, femeninos y neutros. La gran mayoría son de

género masc. o neutro. Unos pocos sustantivos en -us son de género fem., sobre todo nombres de árboles: pinus,

-i (pino), malus, -i (manzano).

Todos los sustantivos neutros, pertenezcan a la declinación que pertenezcan, tienen siempre los tres

primeros casos iguales, siendo invariablemente la terminación para el plural de estos tres casos una -a.

En latín el vocativo es siempre igual al nominativo, excepto en los nominativos en -us de la segunda

declinación, que hacen un vocativo en -e. Los sustantivos terminados en -ius tienen un vocativo sin morfema

(ejemplo, de filius-ii el vocativo es fili)

Algunos sustantivos son muy usados en plural: arma-orum (armas), castra-orum (campamento), mientras que

su singular se utiliza poco, y con significado distinto.

TERCERA DECLINACIÓN. TEMAS EN CONSONANTE Y TEMAS EN -I

SINGULAR PLURAL

masc./fem. neutro masc./fem. neutro

NOMINATIVO CERO, -S CERO, -E -ES -A, -IA

VOCATIVO CERO, -S CERO, -E -ES -A, -IA

ACUSATIVO -EM, (-IM) CERO, -E -ES, (-IS) -A, -IA

GENITIVO -IS -UM, -IUM

DATIVO -I -IBUS

ABLATIVO -E, -I -IBUS

En la tercera declinación hay sustantivos de los tres géneros.

La tercera declinación presenta sustantivos de tema en consonante y sustantivos de tema en vocal -i.

Recuerda que son de tema en –i:

Los sustantivos masculinos o femeninos parisílabos (navis-is); existen excepciones como mater, matris;

pater, patris, etc

Los sustantivos masculinos o femeninos monosílabos en el nominativo y con dos consonantes delante del

morfema de genitivo (gens, gentis)

Los sustantivos neutros cuyo nom. sing. acaba en –e, -al, -ar (mare-is; animal-lis;calcar-aris)

Los adjetivos de la 2ª clase (que repasaremos más adelante), excepto algunos de una sola terminación,

que son de tema en consonante.

Las principales peculiaridades de estas palabras de tema en –i son las siguientes:

Obligatoriamente llevan el morfema –ium en el gen. plural.

Obligatoriamente los neutros llevan –ia en los tres primeros casos del plural.

Muy pocas veces aparece un acusativo plural en –is.

Rarísimas veces aparece el acusativo singular en –im.

Tanto los sustantivos neutros como los adjetivos de tema en –i tienden a utilizar la –i como morfema de

ablativo singular. Los sustantivos masc. o fem. utilizan indistintamente la –e o la –i para este caso.

En la tercera declinación quedan algunos restos del locativo (con la terminación -i):

rus, ruris (campo), tiene un locativo ruri ('en el campo');

algunos nombres de ciudades que se declinan en singular: Carthago, -inis (locat.: Carthagini).

Page 4: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

4

Sustantivos irregulares.

CUARTA DECLINACIÓN. TEMAS EN -U

SINGULAR PLURAL

mas./fem. neutros masc./fem. neutros

NOMINATIVO -US -U -US -UA

VOCATIVO -US -U -US -UA

ACUSATIVO -UM -U -US -UA

GENITIVO -US -UUM

DATIVO -UI -IBUS,-UBUS

ABLATIVO -U -IBUS, -UBUS

En la cuarta declinación hay sustantivos de género masculino, femenino y neutro.

El sustantivo domus (casa) vacila entre la segunda declinación y la cuarta.

Algunos sustantivos, para evitar la confusión con palabras de la 3ª, utilizan en el dativo y ablativo plurales

el morfema –ubus (por ejemplo, arcus-us, cuyos dat y abl se confundiría con los de arx, arcis).

QUINTA DECLINACIÓN. TEMAS EN -E

SINGULAR PLURAL

NOMINATIVO -ES -ES

VOCATIVO -ES -ES

ACUSATIVO -EM -ES

GENITIVO -EI -ERUM

DATIVO -EI -EBUS

ABLATIVO -E -EBUS

La quinta declinación cuenta con sustantivos de género fem. Sólo el sustantivo dies, -ei y sus compuestos son de

género masc. (dies presenta en el singular los dos géneros, apareciendo como fem. sobre todo con el significado

de plazo, fecha señalada).

El sustantivo res, rei (cosa) es el más usado de la lengua latina. Un significado tan amplio como 'cosa' nos obliga

a actualizarlo según el contexto con términos más concretos, como 'hecho, asunto, circunstancia, situación', etc.

iter, itineris (camino)

neutro SING. PLURAL

NOMINATIVO ITER ITINERA

VOCATIVO ITER ITINERA

ACUSATIVO ITER ITINERA

GENITIVO ITINERIS ITINERUM

DATIVO ITINERI ITINERIBUS

ABLATIVO ITINERE ITINERIBUS

VIS-VIS (fuerza)

Fem SING. PL

N VIS VIRES

V VIS VIRES

AC VIM VIRES

G VIS VIRIUM

D VI VIRIBUS

AB VI VIRIBUS

Page 5: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

5

b) El adjetivo en latín

ADJETIVOS DE LA PRIMERA CLASE: se declinan siguiendo el modelo de la 2ª declinación (masc. y neutro),

y de la 1ª (fem.)

MASC. FEM. NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO

NOMINATIVO -US,-ER -A -UM -I -AE -A

VOCATIVO -E, -ER -A -UM -I -AE -A

ACUSATIVO -UM -AM -UM -OS -AS -A

GENITIVO -I -AE -I ORUM ARUM ORUM

DATIVO -O -AE -O -IS

ABLATIVO -O -A -O -IS

ADJETIVOS DE LA SEGUNDA CLASE: Se declinan siguiendo el modelo de la tercera declinación. Hay

adjetivos de una, dos y tres terminaciones, atendiendo al número de formas que presentan en el nominativo

singular.

* ingens, ingentis. Sólo tiene una forma -ingens- para los tres géneros en el nominativo singular.

* fortis, -e. Dos formas en el nominativo singular: la primera -fortis-, para masculino y femenino; la segunda

-forte-, para el neutro.

* acer, acris, acre. Una forma para cada género en el nominativo singular.

Los adjetivos de dos y tres terminaciones (estos últimos muy escasos) son siempre de tema en -i, en tanto que

entre los adjetivos de una sola terminación los hay de tema en consonante (pocos, y cuyo ablativo singular es

siempre en -e) y de tema en -i.

INGENS, -NTIS3

MASC FEMEN. NEUTRO MASC. FEMEN. NEUTRO

NOMINATIVO INGENS INGENTES INGENTIA

ACUSATIVO INGENTEM INGENS INGENTES (-IS) INGENTIA

GENITIVO INGENTIS INGENTIUM

DATIVO INGENTI INGENTIBUS

ABLATIVO INGENTI (-E) INGENTIBUS

FORTIS, -E MASC FEMEN. NEUTRO MASC. FEMEN. NEUTRO

NOMINATIVO FORTIS FORTE FORTES FORTIA

ACUSATIVO FORTEM FORTE FORTES (-IS) FORTIA

GENITIVO FORTIS FORTIUM

DATIVO FORTI FORTIBUS

ABLATIVO FORTI (-E) FORTIBUS

3 No aparece el vocativo porque siempre es igual que el nominativo.

Page 6: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

6

ACER, ACRIS, ACRE

MASC. FEMEN. NEUTRO MAS FEMEN. NEUTRO

NOMINATIVO ACER ACRIS ACRE ACRES ACRIA

ACUSATIVO ACREM ACRE ACRES (-IS) ACRIA

GENITIVO ACRIS ACRIUM

DATIVO ACRI ACRIBUS

ABLATIVO ACRI (-E) ACRIBUS

LOS GRADOS DEL ADJETIVO.

1.- Grado comparativo.

Mediante el grado comparativo de los adjetivos podemos:

- comparar a dos seres en torno a una cualidad (Pedro es más alto que Juan).

- comparar dos cualidades en un mismo ser (Pedro es más valiente que prudente).

Los grados sistemáticos de comparación son: inferioridad, igualdad y superioridad. La comparación de

inferioridad e igualdad se hace en latín de forma similar al español: con un adverbio modificando al adjeti-vo

en grado positivo y un segundo término (en el mismo caso que el primero) introducido por quam.

Titus minus doctus quam Marcus est.

Titus tam doctus quam Marcus est.

La comparación de superioridad en latín ofrece un sistema diferente. La perífrasis magis ... quam (español:

más ... que) la podemos encontrar en latín, pero en muy pocos adjetivos (los terminados en -eus, -ius, -uus). El

comparativo de superioridad se forma regularmente con el sufijo -ior, -ius, añadido a la raíz del adjetivo. Este

sufijo se declina por la tercera declinación, como un adjetivo de dos terminaciones de tema consonántico.

Veamos un ejemplo con el comparativo de superioridad del adjetivo fortis, -e.

SINGULAR PLURAL

MASC-FEMEN. NEUTRO MASC.-FEMEN. NEUTRO

NOM.-VOCAT. fortior fortius fortiores fortiora

ACUSATIVO fortiorem fortius fortiores fortiora

GENITIVO fortioris fortiorum

DATIVO fortiori fortioribus

ABLATIVO fortiore fortioribus

El segundo término de este comparativo de superioridad puede expresarse en latín de la misma forma que en

los comparativos de inferioridad e igualdad: introducido por quam y en el mismo caso que el primer término:

Titus doctior quam Marcus est.

Pero cuando el primer término va en nominativo, vocativo o acusativo, el segundo término puede expresarse

también en ablativo (ablativo comparativo), sin ninguna partícula: Titus doctior Marco est.

Por último, hemos de señalar que el comparativo de superioridad puede aparecer sin 2º término. En tal caso,

muestra su primitivo valor intensivo, que en nuestra traducción hemos de reflejar sirviéndonos de los adverbios

adecuados: Senectus est natura loquacior, 'la vejez es por naturaleza demasiado habladora'.

2.- Grado superlativo.

El grado superlativo de los adjetivos expresa la cualidad en alto grado. En latín se forma con los siguientes

sufijos, todos declinados como adjetivos de la primera clase.

-issimus, -a, -um: es el sufijo que utiliza la mayoría de los adjetivos (se añade al tema del adjetivo).

-rimus, -a, -um: para los adjetivos terminados en -er (se añade directamente al nominativo singular

masculino: pulcher, superl.: pulcherrimus).

Page 7: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

7

-limus, -a, -um: para adj. terminados en -lis (se añade al tema del adj., facilis, superl.: facillimus).

El superlativo puede aparecer de forma absoluta (mons altissimus, 'una montaña altísima'), o de forma relativa

(mons altissimus omnium montium, 'la más alta de todas las montañas'). El superlativo relativo puede expresar el

segundo término de las siguientes formas:

En genitivo (partitivo): mons altissimus omnium montium.

Con ex + ablativo: mons altissimus ex omnibus montibus.

Con inter + acusativo: mons altissimus inter omnes montes.

Comparativos y superlativos irregulares.

POSITIVO COMP. SUPERIORIDAD SUPERLATIVO

bonus (bueno) melior optimus

malus (malo) peior pessimus

magnus (grande) maior maximus

parvus (pequeño) minor minimus

ADVERBIOS DE MODO ADVERBIOS DE MODO TIPOS:

Provenientes de los adjetivos de tres terminaciones:

Con sufijo -E (LONGUS-A-UM > LONGE)

Provenientes de adjetivos de la tercera declinación:

Con sufijo -TER / -ITER. (BREVIS-E > BREVITER)

ADVERBIOS DE MODO GRADOS:

Comparativo de superioridad: Con sufijo –IUS (LONGUS-A-UM > LONGIUS4)

Superlativo: Con sufijo –ISSIME (LONGISSIME5)

c) EL PRONOMBRE LATINO.

1.- El pronombre personal

Su función fundamental es la morfemática: marcan la categoría de persona. Pero tienen también función

enfática, pues la persona viene ya indicada por medio de morfemas; este valor enfático queda en ocasiones

marcado por la adición de partículas a los pronombres (temet, egomet...), o por la reduplicación (tete, meme,

sese), o incluso con la aparición del enfático al lado del pronombre personal (mihi ipsi). El reflexivo tiene

función fórica, ya que remite siempre al sujeto de la frase.

Sólo los pronombres de 1ª y 2ª persona son propiamente personales. Para el uso de pronombre personal de

tercera persona el latín se sirve del reflexivo, del fórico is o de los pronombres demostrativos.

Las formas de gen. pl. nostrum, vestrum se usan con valor partitivo (nemo vestrum, 'ninguno de vosotros').

4 ¡OJO! No confundir con el nom., voc. y ac. neutro singular del adjetivo en grado comparartivo.

5 Sólo se puede confundir con el vocativo singular masculino del adjetivo en grado superlativo.

PLUR 1ªPERSO

NA

2ªPERSON

A

REFLEXI

VO

NOM. nos vos -

ACUS. nos vos se

GENIT. nostri,

nostrum

vestri,

vestrum

sui

DAT. nobis vobis sibi

ABLAT. nobis,

nobiscum

vobis,

vobiscum

se,

secum

SING 1ª PERSONA

2ª PERSONA

REFLEXIVO

NOM. ego tu -

ACUS. me te se

GENIT. mei tui sui

DAT. mihi tibi sibi

ABLAT. me,

mecum

te,

tecum

se,

secum

Page 8: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

8

Cuando la preposición cum acompaña a estos pronombres va pospuesta (mecum).

2.- El pronombre/adjetivo posesivo UN POSEEDOR VARIOS POSEEDORES

1ª Persona meus, -a, -um noster,-tra,-trum

2ª Persona tuus, -a, -um vester,-tra,-trum

3ªPersona (Reflexivo) suus, -a, -um suus, -a, -um

Su función principal es la morfemática: expresan la categoría de persona y número. El posesivo reflexivo

suus tiene además función fórica, pues el poseedor es siempre el sujeto de la oración; si el poseedor no es el

sujeto de la oración, se utiliza como posesivo el genitivo del pronombre fórico is, ea, id, o el genitivo de los

demostrativos. Véase el siguiente ejemplo: El padre ama a sus hijos, pero castiga sus vicios>Pater filios

suos amat, sed eorum vitia reprehendit.

Tienen también una importante función enfática, si tenemos en cuenta que el latín economiza el empleo de

los posesivos y no los emplea cuando está claro quién es el poseedor. Su aparición en estos casos es de claro

valor pleonástico. Su valor enfático, como en los pronombres personales, puede aparecer marcado por la

adición de ciertas partículas (como -met, -pte) al pronombre: Meis oculis vidi, 'lo vi con mis propios ojos'.

Tute tibi tuopte ingenio prodes plurimum, 'tú mismo te eres de grandísimo provecho por tu propio talento'.

Se forman sobre los mismos temas de los pronombres personales correspondientes y se declinan como

adjetivos de la 1ª clase, con la única diferencia de que el voc. de meus es mi.

Usados como pronombres (sin concertar con ningún sustantivo), los posesivos habrán de ser traducidos

sustantivados mediante el correspondiente artículo: Nostri cum hostibus proelium commiserunt, 'los

nuestros trabaron combate con los enemigos'. Corpora suorum in campo reliquerunt, 'abandonaron en el

campo de batalla los cuerpos de los suyos'.

3.- Los pronombres-adjetivos demostrativos

SINGULAR PLURAL

este MASC. FEM. NEUTRO MASC FEMEN. NEUTRO

NOM. hic haec hoc hi hae haec

ACUS. hunc hanc hoc hos has haec

GEN. huius horum harum horum

DAT. huic his

ABL. hoc hac hoc his

ese MASC. FEMEN NEUTRO MASC. FEMEN. NEUTRO

NOM. iste ista istud isti istae ista

ACUS. istum istam istud istos istas ista

GEN. istius istorum istarum istorum

DAT. isti istis

ABL. isto ista isto istis

Page 9: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

9

Su función principal es la deíctica: sirven para señalar objetos en el espacio. Hic es el demostrativo de los

objetos más próximos al emisor, iste remite al entorno del destinatario, ille señala los objetos lejanos (física o

mentalmente).

Los demostrativos pueden presentar también función enfática- y, en ocasiones, ésta será su función

principal-. Iste, que quedó fuera del sistema de demostrativos, se usa con valor enfático negativo, como

peyorativo: Iste grex, 'esa (despreciable) pandilla'.

Por su lado, ille, el demostrativo de la lejanía, se usa con valor enfático positivo, para referirse a personas o

cosas muy conocidas: Medea illa. Xenophon, Socraticus ille.

4.- El pronombre fórico.

SINGULAR PLURAL

este MASC. FEM. NEUTRO MASC. FEMEN. NEUTRO

NOM. is ea id i, ei, ii eae ea

ACUS. eum eam id eos eas ea

GENIT eius

eorum earum eorum DAT. ei

iis o (eis)

ABLA eo ea eo iis o (eis)

Su función principal es la fórica: sirve para referirse a algo que ya se ha nombrado (anafórico) o a algo que

se va a nombrar (catafórico). Pero puede presentar también una función enfática, sobre todo cuando equivale

a los adjetivos talis, tantus..., como correlato de una oración consecutiva Non sum is qui morte terrear, 'no

soy una persona tal que la muerte me aterrorice'. Se puede traducir en español por un demostrativo o, en las

funciones de complemento directo y complemento indirecto, por los pronombres átonos lo, la, los, las, le, les:

Is strenue pugnavit, 'éste luchó valientemente'. Legiones cum hostibus pugnaverunt eosque vicerunt, 'las

legiones lucharon contra los enemigos y los vencieron'.

Al carecer el latín de pron. pers. de 3ª, is puede cumplir esta función: Eum vidi, 'lo vi'.

El fórico is se usa, en genitivo, como posesivo no reflexivo (cuando el poseedor no es el sujeto de la oración):

Hannibal cum Romanis pugnavit eorumque exercitum vicit, 'Aníbal luchó contra los romanos y venció a su

(de los romanos) ejército'.

El pronombre is se utiliza frecuentemente como antecedente del relativo.: is qui ('el que'), ea quae ('la que'),

id quod ('lo que'), etc. E civibus eligi debet is qui civibus imperaturus est, 'debe ser elegido de entre los

ciudadanos el que va a gobernar a los ciudadanos'.

SINGULAR PLURAL

aquel MASC. FEM. NEUTRO MASC. FEMEN. NEUTRO

NOM. ille illa illud illi illae illa

ACUS. illum illam illud illos illas illa

GEN. illius illorum illarum illorum

DAT. illi illis

ABL. illo illa illo illis

Page 10: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

10

4.- El pronombre fórico-enfático

SINGULAR PLURAL

MASC. FEMEN. NEUTRO MASC. FEMEN. NEUTRO

NOM idem eadem idem eidem,

iidem eaedem eadem

ACU eundem eandem idem eosdem easdem eadem

GENI eiusdem eorundem earundem eorundem

DAT. eidem eisdem, iisdem

ABL. eodem eadem eodem eisdem, iisdem

También llamado pronombre de identidad, tiene como funciones la fórica (señala algo que ha aparecido

antes) y la enfática (recalca lo designado). Su traducción es 'el mismo, la misma, lo mismo': Eadem porta

intraverant, 'habían entrado por la misma puerta'.

5.- El pronombre enfático

SINGULAR PLURAL

MASC. FEME. NEUTRO MASC. FEMEN. NEUTRO

NOM. ipse ipsa ipsum ipsi ipsae ipsa

ACUS. ipsum ipsam ipsum ipsos ipsas ipsa

GENIT. ipsius ipsorum ipsarum ipsorum

DAT. ipsi ipsis

ABLAT. ipso ipsa ipso ipsis

Su función principal es la enfática: refuerza la unidad gramatical con la que concierta. Se traduce 'mismo' o

'propio'. Ipse vidi, 'yo mismo lo vi', Medice, cura te ipsum, 'médico, cúrate a ti mismo'.

A veces se usa como pronombre de tercera persona, marcando el originario valor de oposición que tenía este

pronombre: Caesar milites in proxima municipia deducit; ipse ad urbem proficiscitur, 'César conduce a sus

soldados a los municipios cercanos; él, por su parte, va a Roma'.

6.- El pronombre relativo

SINGULAR PLURAL

MASC. FEM. NEUTRO MASC. FEMEN. NEUTRO

NOM. qui quae quod qui quae quae

ACUS. quem quam quod quos quas quae

GEN. cuius quorum quarum quorum

DAT. cui quibus

ABL. quo qua quo quibus

Page 11: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

11

El pronombre relativo tiene como función exclusiva la fórica, pues remite siempre al antecedente, con el

que concierta en género y número.

El uso fundamental del pronombre relativo es el de nexo introductor de oraciones subordinadas adjetivas

o de relativo6: Sallutius bellum scripsit quod Populus Romanus cum Iugurtha fecit, 'Salustio escribió la

guerra que (la cual) el pueblo romano hizo contra Jugurta'.

7.- El pronombre interrogativo-indefinido.

SINGULAR PLURAL

MASC. FEMEN. NEUTRO MASC. FEMEN. NEUTRO

NOM. quis (qui) quae (qua) quid (quod) qui quae quae(qua)

ACUS. quem quam quod quos quas Quae (qua)

GEN. cuius quorum quarum quorum

DAT. cui quibus

ABL. quo qua quo quibus

El pronombre-adjetivo interrogativo ('quién, qué) y el pronombre indefinido ('alguien, algo') tienen

idéntica declinación, con la excepción de que el indefinido añade dos formas más: qua, en el nominativo

fem. singular; y el mismo qua en el nominativo y acusativo neutro plural. Excepto en algunas formas del

nominativo, su declinación es exactamente igual a la del pronombre relativo.

Se suele decir que las formas quis, quid del masc. y neutro singular se utilizan como pronombres

interrogativos, mientras que las formas qui, quod aparecen como adjetivos interrogativos:

Quis venit?, '¿Quién ha venido?' Qui servus venit?, '¿Qué esclavo ha venido?'

Quid accidit?, '¿Qué sucede? Quod templum ruit?, '¿Qué templo se está derrumbando?'

El pronombre interrogativo se usa para introducir tanto interrogativas directas (sirvan de ejemplo las

frases anteriores) como interrogativas subordinadas o indirectas: Nescio quis venerit, 'no sé quién ha

venido'.

El pronombre indefinido quis tiene como función fundamental la enfática negativa, ya que marca la

indeterminación del emisor del mensaje. Algunos indefinidos pueden tener además función fórica, como

alius y alter, que remiten a cosas o seres ya nombrados o conocidos.

Este indefinido quis es menos usado que algunos de sus compuestos (aliquis), y suele aparecer detrás de

conjunciones como si, nisi, ne y la partícula interrogativa num: Si quis hoc dicit, errat, 'si alguien dice

esto, se equivoca'. Si qui mihi deus vestram ad me audiendum benevolentiam conciliarit..., 'si algún

dios me concede vuestra buena disposición para escucharme...' Caveant consules ne quid detrimenti

res publica capiat, 'cuiden los cónsules que la república no sufra ningún daño'.

8.- Otros indefinidos Compuestos de quis

7:

aliquis, aliqua, aliquid (-od): alguien, algo.

quidam, quaedam, quiddam (quoddam): cierto, uno, alguno.

quisque, quaeque, quidque (quodque): cada uno.

quivis, quaevis, quidvis (quodvis): cualquiera.

quilibet, quaelibet, quidlibet (quodlibet): cualquiera.

quisquam (masc. y fem.), quicquam (quidquam): alguien, algo (aparece sobre todo en frases negativas o

dubitativas).

6 Que repasaremos más adelante.

7 Se declinan como quis

Page 12: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

12

Otros indefinidos8:

alius, alia, aliud: otro (cuando se trata de más de dos).

alter, altera, alterum: el otro, el segundo (tratándose de dos).

totus, -a, -um: todo, entero.

solus, -a, -um: solo.

ullus, -a, -um: alguno.

nullus, -a, -um: ninguno.

uterque, utraque, utrumque: uno y otro, ambos.

neuter, neutra, neutrum: ninguno de los dos.

nemo: nadie (sólo aparece usado en nominativo -nemo-, acusativo -neminem-, y dativo -nemini-).

nihil: nada (forma de género neutro sólo usada en nominativo y acusativo).

Numerales declinables

UNUS,A,UM - 1ª, 2ª Declinación

Masculino Femenino Neutro

Nominativo unus una unum

Acusativo unum unam unum

Genitivo unius

Dativo uni

Ablativo uno una uno

DUO,DUAE,DUO - 1ª, 2ª Declinación

Masculino Femenino Neutro

Nominativo duo duae duo

Acusativo duos duas duo

Genitivo duorum duarum duorum

Dativo duobus duabus duobus

Ablativo duobus duabus duobus

TRES,TRIA

Masculino y femenino Neutro

Nominativo tres tria

Acusativo tres tria

Genitivo trium trium

Dativo tribus tribus

Ablativo tribus tribus

El numeral centum ('cien') es indeclinable, pero las demás centenas se declinan como el plural de un

adjetivo de la primera clase.

El numeral mīlle 9 ('mil') es indeclinable, pero los demás millares se expresan con el plural mīlia, mīlium,

que se declina como un tema en vocal neutro de la tercera declinación.

8 Se declinan como un adjetivo de la 1ª clase, teniendo en cuenta que su genitivo singular siempre utiliza –ius para los tres

géneros (unius, totius, etc.), y el dativo singular siempre –i también para los tres géneros (toti, uni, etc.) 9 'Mille' en singular es invariable y funciona como adjetivo pero el plural 'milia' funciona como un sustantivo y se construye con

genitivo. Así el latín dirá 'mille milites' pero 'tria milia passuum'.

Page 13: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

13

CIFRAS CARDINALES ORDINALES DISTRIBUTIVOS ADVERBIOS

ROMANAS

ARÁBIGAS

I 1 unus, -a, -um primus, -a, -um singuli, -ae, -a semel

II 2 duo, -ae, -o secundus, -a, -um bini, -ae, a bis

III 3 tres, tria tertius, -a, -um terni , -ae, -a ter

IV (IIII) 4 quattuor quartus, -a,-um quaterni, -ae, -a quater

V 5 quinque quintus, -a, -um quini, -ae, -a quinquies

VI 6 sex sextus, -a, -um seni, -ae, -a sexies

VII 7 septem septimus, -a, um septeni, -ae, -a septies

VIII 8 octo octavus, -a, -um octoni, -ae, -a octies

IX 9 novem nonus, -a, -um noveni, -ae, a novies

X 10 decem decimus, -a, -um deni, -ae, -a decies

XI 11 undecim undecimus... undeni, -ae, -a undecies

XII 12 duodecim duodecimus... duodeni, -ae, a duodecies

XIII 13 tredecim tertius decimus... terni deni... ter decies

XIV 14 quattuordecim quartus decimus... quaterni deni... quater decies

XV 15 quindecim quintus decimus... quini deni... quinquies decies

XVI 16 sedecim sextus decimus seni deni... sexies decies

XVII 17 septendecim septimus decimus... septeni deni septies decies

XVIII 18 duodeviginti duodevicesimus... duodeviceni... duodevicies

XIX 19 undeviginti undevicesimus... undeviceni... undevicies

XX 20 viginti vicesimus... viceni... vicies

XXI 21 unus et viginti unus et vicesimus singuli et viceni semel et vicies

XXVIII 28 duodetriginta duodetricesimus... duodetriceni... duodetricies

XXIX 29 undetriginta undetricesimus... undetriceni... undetricies

XXX 30 triginta tricesimus triceni tricies

XL

(XXXX)

40 quadraginta quadragesimus... quadrageni... quadragies

L 50 quinquaginta quinquagesimus quinquageni... quinquagies

LX 60 sexaginta sexagesimus... sexageni... sexagies

LXX 70 septuaginta septuagesimus... septuageni... septuagies

LXXX 80 octoginta octogesimus... octogeni... octogies

XC 90 nonaginta nonagesimus... nonageni... nonagies

C 100 centum centesimus... centeni... centies

CC 200 ducenti, -ae, -a ducentesimus... duceni... ducenties

CCC 300 trecenti, -ae, -a trecentesimus... treceni... trecenties

CD (CCCC) 400 quadringenti, -ae,

-a

quadringentesimus

...

quadringeni... quadringenties

D 500 quingenti, -ae, -a quingentesimus... quingeni... quingenties

DC 600 sescenti, -ae, a sescentesimus... sesceni... sescenties

DCC 700 septingenti, -ae, a septingentesimus... septingeni... septingenties

DCCC 800 octingenti, -ae, -a octingentesimus... octingeni... octingenties

CM 900 nongenti, -ae, -a nongentesimus... nongeni... nongenties

M 1.000 mille millesimus... singula milia milies

MM ( II ) 2.000 duo milia bis millesimus... bina milia bis milies

Page 14: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

14

EXAMEN DE MORFOLOGÍA NOMINAL Sabiendo que los enunciados son los siguientes, analiza estas formas según el modelo:

PIGER, PIGRA, PIGRUM; HIC, HAEC, HOC; EGO, MEI; QUI, QUAE, QUOD; LEVIS, LEVE;

MARE, MARIS; VETUS, VETERIS (adj); FLUMEN, FLUMINIS (n.); RES, REI; SENATUS,

SENATUS; IS, EA, ID; TOTUS, TOTA, TOTUM:

1. PIGRO: dat., abl. sing., masc., neutro.

2. HAEC:

3. MIHI:

4. CUIUS:

5. LEVIORA:

6. LEVE:

7. MARIS:

8. VETERIOR:

9. VETERA:

10. FLUMINI:

11. RES:

12. SENATUS:

13. EA:

14. TOTI:

15. PIGRIS:

16. PIGERRIMA:

17. HUIC:

18. QUOS:

19. QUAE:

20. ME:

21. LEVISSIMOS:

22. MARI:

23. VETUS:

24. FLUMINUM:

25. RERUM:

26. SENATU:

27. I:

28. TOTIUS:

Page 15: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

15

2.- MORFOLOGÍA VERBAL.

La conjugación latina se distribuye en dos voces: activa y pasiva. El enunciado de un verbo se compone, por

este orden, de las siguientes formas:

Primera persona del singular del presente de indicativo.

Segunda persona del singular del presente de indicativo.

Infinitivo de presente.

Primera persona del singular del pretérito perfecto de indicativo.

Supino.

Para determinar la conjugación a la que pertenece un verbo es suficiente mirar que las características de su

enunciado coincidan con las resaltadas en negrita en los modelos siguientes:

Conjugaciones Presente Perfecto Supino

1ª amo, -as, -are, -avi, -atum am(a)- amav- amat-

2ª deleo, -es, -ere, -evi, -etum dele- delev- delet-

3ªcons. rego, -is, -ere, rexi, rectum reg(e)- rex- rect-

3ª i breve capio-is-ere, cepi, captum capi- cep- capt-

4ª audio, -is, -ire, -ivi, -itum audi- audiv- audit-

Los tiempos verbales personales (con desinencia personal) se distribuyen en dos sistemas: presente y perfecto;

y tres modos: indicativo, subjuntivo e imperativo.

Las formas no personales en latín son:

Sustantivos verbales: infinitivo, gerundio, supino.

Adjetivos verbales: participio y gerundivo.

Desinencias personales.

Desinencias activas Desinencias

pasivas

Todos los tiempos excepto perf. Ind. Perfecto de indicativo Tiempos de

presente

-m, -o

-s

-t

-mus

-tis

-nt

-i

-isti

-it

-imus

-istis

-erunt (-ere)

-r , -or

-ris (-re)

-tur

-mur

-mini

-ntur

IMPERATIVO activo IMPERATIVO pasivo

*Presente: 2ªsingular: -- 2ªplural: -mini

*Futuro: 2ª y 3ª singular: -tor

3ªplural: -ntor

*Presente: 2ªsingular: -re

2ªplural: -mini

*Futuro: 2ª y 3ª singular: -tor

3ªplural: -ntor

Page 16: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

16

La voz activa.

SISTEMA DE PRESENTE

Indicativo Subjuntivo Imperativo

Presente cero 1ª

conjugación:

-e-

2ª, 3ª, 4ª

conjugaciones:

-a-

cero

Pretérito

imperf

1ª Y 2ª

conjugaciones:-

-ba-

3ª Y 4ª

conjugaciones:

–eba-

-re-

Futuro 1ª y 2ª

conjugaciones:

1-b- + 4 –bi- +

1 -bu-

3ª, 4ª

conjugaciones

1-a- + 5 -e-

cero

El imperativo no tiene morfermas temporales, pero sí cuenta con desinencias personales especiales que lo hacen

inconfundible con ningún otro modo (están en el cuadro anterior).

SISTEMA DE PERFECTO

Indicativo Subjuntivo

Pretérito perfecto cero (ver desinencias

personales)

-eri-

Pretérito pluscuamperfecto -era- -isse-

Futuro perfecto 1-er- + 5 -eri-

La voz pasiva.

Las formas personales de la voz pasiva latina presenta dos construcciones diferentes: una para el sistema de

presente, y otra para el de perfecto.

Sistema de presente Sistema de perfecto

La formación de los tiempos se hace con los mismos

morfemas de la voz activa, pero con las desinencias

personales pasivas.

-r , -or

-ris (-re)

-tur

-mur

-mini

-ntur

Se forma con el participio de perfecto del verbo

conjugado + SUM en el tiempo de presente o

perfecto correspondiente (presente para el

perfecto, imperfecto para el pluscuamperfecto y

futuro imperfecto para el futuro perfecto)

Formas verbales no personales

Las que se conocen como formas no personales o formas nominales del verbo son aquellas formas verbales que

no tienen desinencia personal, y que participan simultáneamente de características nominales (son sustantivos o

adjetivos) y verbales (tiempo, voz...).

En latín tenemos tres sustantivos verbales -infinitivo, gerundio y supino-, y dos adjetivos verbales -participio y

Page 17: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

17

gerundivo-. Su morfología es la siguiente:

Infinitivo

Presente Pasado Futuro

Activa ama-re amav-isse amat-urus, -a, -um (esse)

Pasiva ama-ri amatus, -a, -um (esse) Amandum-am-um esse (amatum iri)

El infinitivo de presente pasivo en la tercera conjugación tiene el morfema -i. Ej.: dici (verbo dico).

El infinitivo de futuro pasivo -um iri apenas es utilizado, y es reemplazado en la mayoría de las ocasiones

por el inf. de la conj. perifrástica pasiva (gerundivo + esse). Ej.: amandus, -a, -um (esse).

Participio

Presente Pasado Futuro

Activa amans- ntis amat-urus, -a, -um

Pasiva amatus, -a, -um

Gerundio

Acusativo Genitivo Dativo-ablativo

(ad) ama-nd-um ama-nd-i ama-nd-o

Gerundivo

ama-nd-us, -a, -um

Supino

Acusativo Dativo-ablativo

amat-um amat-u

Conjugaciones perifrásticas

El latín posee varias conjugaciones perifrásticas formadas con un verbo auxiliar y una forma nominal del verbo.

Vamos a estudiar aquí las dos más frecuentes, que utilizan como auxiliar el verbo SUM.

CONJUGACIÓN PERIFRÁSTICA ACTIVA La conjugación perifrástica activa se forma con el PARTICIPIO DE FUTURO del verbo conjugado más el verbo

SUM como auxiliar. Expresa futuro próximo, intención o inminencia: scripturus sum, 'voy a escribir'

(presente de indicativo); facturus erant, 'iban a hacer' (imperfecto de indicativo)

Durante el período clásico, en pocas ocasiones expresa obligación: quoniam eo miseriarum venturus eram,

'puesto que yo tenía que llegar a tal punto de desgracia'.

CONJUGACIÓN PERIFRÁSTICA PASIVA

La conjugación perifrástica pasiva se forma con el GERUNDIVO del verbo conjugado más el verbo SUM como

verbo auxiliar. Expresa obligación. Delenda est: 'ella ha de ser destruida' (presente de indicativo)

El complemento agente se expresa en DATIVO: Consilium capiendum est mihi: 'Tengo que tomar la decisión'

(lit. 'la decisión ha de ser tomada por mí').

Page 18: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

18

3ª Conjugación (Tema en consonante); DECEDO, DECEDIS, DECEDERE, DECESSI, DECESSUM.

Voz Activa INDICATIVO SUBJUNTIVO

INFECTUM PERFECTUM INFECTUM PERFECTUM

Presente Pret. Perfecto Presente Pret. Perfecto

decedo

decedis

decedit

decedimus

deceditis

decedunt

decessi

decessisti

decessit

decessimus

decessistis

decesserunt (-ere)

decedam

decedas

decedat

decedamus

decedatis

decedant

decesserim

decesseris

decesserit

decesserimus

decesseritis

decesserint

Pret. Imperfecto Pret.

Pluscuamperf.

Pret. Imperfecto Pret. Pluscuamperf.

decedebam

decedebas

decedebat

decedebamus

decedebatis

decedebant

decesseram

decesseras

decesserat

decesseramus

decesseratis

decesserant

decederem

decederes

decederet

decederemus

decederetis

decederent

decessissem

decessisses

decessisset

decessissemus

decessissetis

decessissent

Futuro Imperfecto Futuro Perfecto

decedam

decedes

decedet

decedemus

decedetis

decedent

decessero

decesseris

decesserit

decesserimus

decesseritis

decesserint

IMPERATIVO

Presente Futuro

decede

decedite

decedito

deceditote

decedunto

Formas no personales: Infinitivos

Presente Perfecto Futuro

decedere decessisse decessurum, -am, -um esse

decessuros, -as, -a esse

Participios

Presente Perfecto Futuro

decens, -ntis decessurus, -a, -um

Supino: decessum decessu

Gerundio

Acusativo Genitivo Dativo Ablativo

(ad) decedendum decedendi decedendo decedendo

Gerundivo: decedendus, -a, -um

Page 19: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

19

Voz Pasiva

INDICATIVO SUBJUNTIVO

Presente Pret. Perfecto Presente Pret. Perfecto

decedor

decederis

deceditur

decedimur

decedimini

deceduntur

decessus, -a, -um sum

decessus, -a, -um es

decessus, -a, -um est

decessi, -ae, -a sumus

decessi, -ae, -a estis

decessi, -ae, -a sunt

decedar

decedaris

decedatur

decedamur

decedamini

decedantur

decessus, -a, -um sim

decessus, -a, -um sis

decessus, -a, -um sit

decessi, -ae, -a simus

decessi, -ae, -a sitis

decessi, -ae, -a sint

Pret. Imperfecto Pret. Pluscuamperf. Pret. Imperfecto Pret. Pluscuamperf.

decedebar

decedebaris

decedebatur

decedebamur

decedebamini

decedebantur

decessus, -a, -um eram

decessus, -a, -um eras

decessus, -a, -um erat

decessi, -ae, -a eramus

decessi, -ae, -a eratis

decessi, -ae, -a erant

decederer

decedereris

decederetur

decederemur

decederemini

decederentur

decessus, -a, -um essem

decessus, -a, -um esses

decessus, -a, -um esset

decessi, -ae, -a essemus

decessi, -ae, -a essetis

decessi, -ae, -a essent

Futuro Imperfecto Futuro Perfecto

decedar

decederis

decedetur

decedemur

decedemini

decedentur

decessus, -a, -um ero

decessus, -a, -um eris

decessus, -a, -um erit

decessi, -ae, -a erimus

decessi, -ae, -a eritis

decessi, -ae, -a erint

IMPERATIVO

Presente Futuro

decedere

decedimini

deceditor

deceditor

deceduntor

Formas no personales

Infinitivos

Presente Perfecto Futuro

decedi decessum, -am, -um esse

decessos, -as, -a esse

decedendum, -am, -um esse

decedendos, -as, -a esse

Participios

Presente Perfecto Futuro

decessus, -a, -um

Page 20: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

20

VERBOS IRREGULARES

VERBO SUM Y SUS

COMPUESTOS: sum, es, esse,

fui

El sistema de perfecto se

construye de forma absolutamente

regular sobre el tema fu-.

INDICATIVO SUBJUNTIVO

Pret perfecto Pret plusc Fut perf Pret perf Pret plusc

fui

fuisti

fuit

fuimus

fuistis

fuerunt (fuere)

fueram

fueras

fuerat

fueramus

fueratis

fuerant

fuero

fueris

fuerit

fuerimus

fueritis

fuerint

fuerim

fueris

fuerit

fuerimus

fueritis

fuerint

fuissem

fuisses

fuisset

fuissemus

fuissetis

fuissent

Valores del verbo SUM

COMPUESTOS DE SUM

La lengua latina presenta once compuestos del verbo copulativo sum:

ab-sum, ab-es, ab-esse, a-fui: estar ausente, faltar

ad-sum, ad-es, ad-esse, ad-fui (affui): estar presente, asistir

de-sum, de-es, de-esse, de-fui: faltar

in-sum, in-es, in-esse,in-fui: estar dentro. estar presente

inter-sum, inter-es, inter-esse, inter-fui: estar presente, participar, interesar

ob-sum, ob-es, ob-esse, ob-fui: dañar, contrariar

pos-sum, pot-es, pos-se, potui: poder

prae-sum, prae-es, prae-esse, prae-fui: presidir, estar delante

pro-sum, prod-es, prod-esse, pro-fui: aprovechar, ser últil

sub-sum, sub-es, sub-esse: estar debajo

super-sum, super-es, super-esse, super-fui: estar encima, dirigir, sobrevivir

El verbo prosum está formado con el preverbio prod-. La –d final del preverbio se conserva si la forma

SISTEMA DE PRESENTE

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO

Pres Imperf Futuro Pres Imperf Presente Futuro

sum

es

est

sumus

estis

sunt

eram

eras

erat

eramus

eratis

erant

ero

eris

erit

erimus

eritis

erunt

sim

sis

sit

simus

sitis

sint

essem

esses

esset

essemus

essetis

essent

es

este

esto

esto

estote

sunto

Caso/complemento Significado Ejemplo

Con atributo ser, estar Puer felix est

Sin atributo haber, existir Unicornis non est

Con complemento de lugar Haber, estar In silvis ferae sunt

Con genitivo ser propio de Iudicis est iudicare

Con un dativo (dativo posesivo) tener liber est mihi

Con dos dativos servir de ... para.../causar liber est mihi otio

Con OPUS ser necesario opus est legere

Page 21: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

21

correspondiente del verbo sum empieza por vocal, pero desaparece si empieza por s- o f-.

El verbo possum está formado con el preverbio pot-. La –t final del preverbio se mantiene si la forma

correspondiente del verbo sum empieza por vocal (potest), pero se transforma en –s si la forma de sum

empieza por s- (possum). Tiene un inf. presente y un imperfecto de subjuntivo contractos (posse /

possem). Los tiempos del tema de perfecto son regulares sobre el tema potu-.

VERBO FERO: fero, fers, ferre, tuli,

latum

El sistema de perfecto se construye de

manera regular sobre el tema tul-.

SUBJUNTIVO

PRESENTE feram

feras...

ferar

feraris...

IMPERFECTO ferrem

ferres...

ferrer

ferreris...

IMPERATIVO

PRESENTE fer

ferte

FUTURO

ferto

ferto

fertote

ferunto

FORMAS

NOMINALES

ACTIVA

ACTIVA

PASIVA

INF. PRES. ferre ferri

GERUNDIO ferendum

ferendi

ferendo

PART. PRES. ferens,

ferentis

GERUNDIVO ferendus, -a, -um

SUPINO latum

VERBOS VOLO, NOLO, MALO

VERBO VOLO, 'querer': volo, vis, velle, volui

INDICATIVO

ACTIVA PASIVA

PRESENTE

fero

fers

fert

ferimus

fertis

ferunt

feror

ferris, -re

feritur

ferimur

ferimini

feruntur

IMPERFECTO ferebam

ferebas...

ferebar

ferebaris...

FUTURO feram

feres...

ferar

fereris...

Page 22: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

22

El sistema de perfecto es totalmente regular sobre el tema volu-.

INDICATIVO SUBJUNTIVO

PRESENTE

volo

vis

vult

volumus

vultis

volunt

velim

velis

velit

velimus

velitis

velint

IMPERFECTO

volebam

volebas

...

vellem

velles

...

FUTURO

volam

voles

volet

...

Participio de presente: volens, volentis.

VERBO NOLO (contracción ne + volo), 'no querer'.: nolo, non vis, nolle, nolui.

El sistema de perfecto se construye de manera regular sobre el tema nolu-.

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO

PRESENTE

nolo

non vis

non vult

nolumus

non vultis

nolunt

nolim

nolis

nolit

nolimus

nolitis

nolint

noli

nolite

IMPERFECTO

nolebam

nolebas

...

nollem

nolles

...

FUTURO

nolam

noles

nolet

...

nolito

nolitote

nolunto

Participio de presente: nolens, nolentis.

VERBO MALO (contracción magis + volo), 'preferir': malo, mavis, malle, malui.

El sistema de perfecto se construye de manera regular sobre el tema malu-.

Page 23: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

23

INDICATIVO SUBJUNTIVO

PRESENTE

malo

mavis

mavult

malumus

mavultis

malunt

malim

malis

malit

malimus

malitis

malint

IMPERFECTO

malebam

malebas

...

mallem

malles

...

FUTURO

malam

males

malet

...

VERBO EO: eo, is, ire, ivi (ii), itum

El sistema de perfecto se construye de manera totalmente regular sobre el tema i- o i(v)-

INDICATIVO

PRESENTE

eo

is

it

imus

itis

eunt

IMPERFECTO

ibam

ibas...

FUTURO

ibo

ibis...

SUBJUNTIVO

PRESENTE

eam

eas...

IMPERFECTO

irem

ires...

IMPERATIVO

PRESENTE

i

ite

FUTURO ito

ito

itote

eunto

INF. PRES.

ACT.

ire

GERUNDIO

eundum

eundi

eundo

PART. PRES. iens, euntis

GERUNDIVO eundus, -a, -um

SUPINO itum

Page 24: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

24

VERBO FIO: fio,fis, fieri, factus sum

VERBO FIO (TEMA DE PRESENTE)

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPER

PRES

fi- o

fi- s

fi- t

fi- mus

fi- tis

fi- u- nt

fi- a- m

fi- a- s

fi- a- t

fi- a- mus

fi- a- tis

fi- a- nt

- - - -

- - - -

IMPER

fi- eba- m

fi- eba- s

fi- eba- t

fi- eba- mus

fi- eba- tis

fi- eba- nt

fie- re- m

fie- re- s

fie- re- t

fie- re- mus

fie- re- tis

fie- re- nt

FUT

fi- a- m

fi- e- s

fi- e- t

fi- e- mus

fi- e- tis

fi- e- nt

- - - -

- - - -

- - - -

- - - -

VERBOS DEPONENTES Existe en latín un grupo de verbos que tienen forma pasiva y significado activo. Se conjugan como si fueran

pasivos, salvo en el participio de presente y de futuro activos (sequens, secuturus de sequor), el gerundio

(sequendum) y el supino (secutum). Sólo el adjetivo verbal en –ndus conserva su significado pasivo. El

participio de perfecto a veces tiene valor activo, y otras pasivo (secutus = habiendo seguido; seguido). Algunos

de los verbos deponentes más utilizados son los siguientes:

VERBO FIO (TEMA DE PERFECTO)

INDICATIVO SUBJUNTIVO

PERFECTO

factus,a,um sum

factus,a,um es

factus,a,um est

facti,ae,a sumus

facti,ae,a estis

facti,ae,a sunt

factus,a,um sim

factus,a,um sis

factus,a,um sit

facti,ae,a simus

facti,ae,a sitis

facti,ae,a sint

PLUSCUAMPERF.

factus,a,um eram

factus,a,um eras

factus,a,um erat

facti,ae,a eramus

facti,ae,a eratis

facti,ae,a erant

factus,a,um essem

factus,a,um esses

factus,a,um esset

facti,ae,a essemus

facti,ae,a essetis

facti,ae,a essent

FUTURO PERF.

factus,a,um ero

factus,a,um eris

factus,a,um erit

facti,ae,a erimus

facti,ae,a eritis

facti,ae,a erunt

Page 25: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

25

arbitror - arbitraris - arbitrari - arbitratus sum – arbitratum = Creer (Transitivo)

conor - conaris - conari - conatus sum – conatum = Intentar (Transitivo)

gradior - gradieris - gradi - gressu sum – gessum = Dirigirse, irse, marchar (Intransitivo)

hortor - hortaris - hortari - hortatus sum – hortatum = Animar (Transitivo)

loquor - loqueris - loqui - locutus sum – locutum = Hablar (Transitivo)

morior - morieris - mori - mortuus sum – mortuum = Morir (Intransitivo)

nascor - nasceris - nasci - natus sum – natum = Nacer (Intransitivo)

sequor - sequeris - sequi - secutus sum – secutum = Seguir (Transitivo)

utor - uteris - uti - usus sum – usum = Utilizar, servirse de. Este verbo no lleva complemento directo, sino

ablativo (compl. circunstancial), ya que va provisto de una preposición propia (servirse de).

VERBOS SEMIDEPONENTES: Son verbos que sólo son deponentes en el sistema de Perfecto:

Fido - is - ere - fisus sum – fisum = Confiar

Audeo - es - ere - ausus sum – ausum = Atreverse

Soleo - es - ere - solitus sum – solitum = Soler, acostumbrar

VERBOS DEPONENTES PASIVOS: Son formas verbales activas pero con significado pasivo:

Vapulo - as - are - avi – atum = Ser azotado

Venio - is - ire - veni – ventum = Ser vendido

Exulo - as - are - avi – atum = Ser desterrado

EXAMEN DE MORFOLOGÍA VERBAL Volo, vis, velle, volui, -; sum, es, esse, fui, -; eo, is, ire, i(v)i, itum; scribo-is-ere, scripsi, scriptum; maneo-es-

ere, manui, manitum; facio-is-ere, feci, factum; possum, potes, posse, potui, -.

Analiza las siguientes formas, según el modelo:

VIS: 2ª pers. Sing. Pres. Ind.

Activo.

VOLUISSE: infinitivo perfecto

activo.

1. VULT:

2. VELIT:

3. VOLUISSE:

4. VOLEBAT:

5. ESSET:

6. FUERAT:

7. FUERIT:

8. SIT:

9. ESSE:

10. IENS, EUNTIS:

11. ITURUS-A-UM:

12. EUNDUM-AM-UM

ESSE:

13. IBIT:

14. IT:

15. IRET:

16. SCRIBI:

17. SCRIPTURUM-AM-UM

ESSE:

18. SCRIBITUR:

19. SCRIBAT:

20. SCRIBET:

21. SCRIPTUS-A-UM EST:

22. SCRIBETUR:

23. SCRIPTUS-A-UM ERAT:

24. MANEAT:

25. MANET:

26. MANUERIT:

27. MANENDUS-A-UM:

28. MANSURUS-A-UM:

29. FACIET:

30. FECERIT:

31. FECISSET:

32. FACIAT:

33. FACTURUM-AM-UM

ESSE:

34. FACTUS-A-UM SIT:

35. FACTUS-A-UM:

36. FECISSE:

37. POSSIT:

38. POTUERAT:

39. POTERAT:

40. POTUERIT:

41. POTERIT:

Page 26: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

26

3.- SINTAXIS CASUAL.

V A L O R E S D E L O S C A S O S L A T I N O S

NOMINATIVO 1. Sujeto de las formas verbales personales Exercitus rediit.

2. Atributo Pater est agricola.

3. Predicativo del sujeto Pater venit laetus

VOCATIVO 1. Identificación o llamada de atención a la persona con la que hablamos. Vale, mi suavissime et optime frater!

ACUSATIVO 1. Complemento directo. Dux urbem cepit.

2. Dirección (quo) Ire ad urbem.

Ire in Africam.

Ire Romam.

Ire domum.

3. Exclamativo Me miserum!

4. Extensión (tiempo y espacio) Ducentos passus ambulavit.

Hasta sex pedes longa.

Multos annos vixit.

5. Adverbial Magnam partem ‘en gran parte’

Nimium bibit

6. De relación Laniatus pedem.

Manus post terga revinctus.

7. Doble acusativo. O.D. persona + O.D. cosa

(verbos ‘enseñar, ocultar, pedir, preguntar’)

Senatum sententiam rogavit.

O.D. + Predicativo

(verbos ‘considerar, juzgar, estimar, nombrar,

designar, llamar)

Populus Romanus Ciceronem Consulem

creavit.

GENITIVO 1. Posesivo Domus Caesaris.

2. De cualidad Homo magnae virtutis

3. Explicativo Virtus iustitiae

4. Partitivo Nemo vestrum

Satis eloquentiae

Altissimus omnium montium

5. Subjetivo y objetivo (con sustantivos verbales) Adventus Caesaris

Cupiditas regni

6. Complemento verbal Memoria y olvido Vivorum memini

Judiciales Proditionis accusatus est

Impersonales de sentimiento. Miseret me fratris

Estimación y precio Magni facere. Parvi aestimare

DATIVO 1. Interés Do panem pauperi.

Tibi, non mihi erras.

Liber est mihi. (dativo posesivo).

Veritas dicenda est tibi. (agente).

2. Finalidad Auxilio currere.

3. Doble dativo Tarentinis auxilio venit Pyrrhus.

Caesaris adventus militibus gaudio fuit.

2º término de la comparación Doctior Petro

ABLATIVO 1. Propio a. Punto de partida Roma venio. Ex Asia navigavit.

b. Separación, alejamiento Aristides expulsus est patria.

c. Origen Nobili genere natus.

d. Complemento agente Ab militibus occiditur

2. Instrumental a. Instrumento Cornibus tauri se tutantur.

b. Causa Hostes metu oppidum deseruere.

c. Precio Emi virginem triginta minis.

d. Compañía Caesar omnibus copiis proficiscitur.

e. Cualidad Vir summo ingenio.

f. Modo Cum virtute vixit. Incredibili celeritate venit.

g. Qua (lugar y tiempo) Ibam Via Sacra. Paucis diebus urbem cepit.

3. Locativo a. Ubi (lugar y tiempo) Athenis vivo. In Italia manebat. Die septimo

pervenit.

LOCATIVO 1. Ubi (lugar y tiempo) Romae vivo. Brundisii erat.Domi

militiaeque.

Page 27: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

27

LA EXPRESIÓN DEL LUGAR

LUGAR Nombres propios de lugar

menor ; rus,ruris; domus-us(i)

Todos los demás nombres

UBI

(en donde)

1ª y 2ª decl. sg.: LOCATIVO

Romae, domi, ruri

(en Roma, en casa, en el campo)

El resto: ABLATIVO SIN PREPOS.

Athenis (en Atenas)

IN + ABLATIVO

in Hispania, in templo

(en España, en el templo)

UNDE

(de donde)

ABLATIVO SIN PREPOSICIÓN

Roma uenio

(vengo de Roma)

A/AB, E/EX, DE + ABLATIVO

Ex Hispania uenio

(vengo de España)

QUO

(a donde)

ACUSATIVO

Romam uenio (vengo a Roma)

IN (AD) + ACUSATIVO

In Hispaniam uenio(vengo a

España) QUA

(por donde)

ABLATIVO SIN PREPOSICIÓN / PER + ACUSATIVO

Foro uenio / per forum uenio (vengo por el foro)

4.- SINTAXIS ORACIONAL. A)ORACIONES COORDINADAS

Oraciones en mismo plano y con uso de conjunciones.

B) ORACIONES SUBORDINADAS

Oraciones en distinto plano, dependientes de una principal.

TIPOS: Adjetivas o de relativo.

Sustantivas (de O.D., ATRIB. o SUJ.).

Adverbiales o circunstanciales: Temporales. Locales. Modales. Comparativas. Finales. Causales.

Concesivas. Consecutivas. Condicionales.

1.- ORACIONES SUBORDINADAS ADJETIVAS O DE RELATIVO

Dependen de un sustantivo o forma sustantivada.

o Tipos:

Con antecedente : verdaderas oraciones adjetivas (timeo hominem qui venit).

TIPO ENLACES ESPAÑOL

Copulativa Et, -que, ac, atque, nec, neque y (e), ni.

Disyuntiva Vel, -ve, aut, seu, sive o (u)

Adversativa Sed, autem, verum, tamen, at mas, pero, sin embargo...

Explicativas o causales Nam, namque, enim, etenim pues, en efecto...

Conclusivas o consecutivas Ergo, igitur, itaque, quare, quamobrem, proinde así pues, en consecuencia...

Page 28: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

28

Sin antecedente : oraciones adjetivas sustantivadas (qui amat, odit)

Con antecedente is : término medio (timeo eum qui venit).

o Verbo subordinado: generalmente en indicativo, pero se ponen en subjuntivo si actúa la

atracción modal o si indican un valor determinado (equivalen a una oración adverbial):

1. Causal : me caecum, qui haec ante non viderim.

2. Condicional :haec qui dicat… nonne disipere videatur?.

3. Final :missi sunt qui consulerent Apollinem.

4. Consecutivo : nemo est tam vecors qui non sentiat deos esse .

5. Concesivo : tu non adfuisti, qui semper solitus esses obire.

FALSO RELATIVO

En ocasiones, después de una puntuación fuerte (o en inicial absoluto), aparece un pron. relativo.En este caso se

llama falso relativo, puesto que no tiene antecedente expreso, y se traduce como un demostrativo.

In quo proelio tanto plus virtute valuerunt Athenienses ut decemplicem numerum hostium profligaverint

adeoque perterruerint, ut Persae naves petierint: En este combate, tanto más valieron los atenienses por el

valor, que derrotaron doble número de enemigos y de tal modo los aterrorizaron que los persas atacaron las

naves.

FRASES:

1. Caesar speculatores dimisit, qui naturam loci cognoscerent.

2. In oppidum Galli sese receperunt, quorum agros Germani vastaverant.

3. Senes semper laudabunt quod iuvenes contemnunt.

4. Sagunti fuimus, cuius incolae atrocem oppugnationem toleraverunt.

5. Eget semper qui avarus est.

6. Quem si nobis, si suis, si rei publicae conservatis, iudices, fructus uberes diuturnosque capietis.

2.- ORACIONES SUBORDINADAS SUSTANTIVAS O COMPLETIVAS

Equivalen a un sustantivo.

Funciones: Sujeto. O.D. Atributo.

Tipos :

1.- Interrogativas indirectas. Dependen de verbos como decir, preguntar, saber…. Van generalmente en

subjuntivo (¡OJO! El español casi siempre utiliza el indicativo). Pueden ser:

A) Simples: Parciales: introducidas por pronombres o adverbios interrogativos (nescio quid agam).

Totales: introducidas por particulas interrogativas como -ne (enclítico), num, an, nonne, si

Page 29: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

29

(videamus primum deorumne providentia mundus regatur). Se traduce como si.

B) Dobles: en el primer término aparece utrum, ne, o ninguna partícula; en el segundo, an, -ne, necne, annon (

nescio utrum lugeam an rideam). La primera se traduce como si y la segunda como o.

FRASES:

1. Videamus utrum animus inmortalis sit, an simul cum corpore pereat.

2. Neque satis conpertum est spirantem adhuc Augustum apud urbem Nolam an exanimem repererit.

3. Quaerebas num Romae fuisset Laelius noster.

4. Nescio utrum valeas necne.

2.- Oraciones de infinitivo.

Las oraciones de infinitivo son una de las construcciones más típicas de la lengua latina. Son siempre

oraciones completivas o sustantivas, pues desempeñan, como el infinitivo, la misma función que un sustantivo

(sujeto, OD y complemento de otro nombre, principalmente).

Pueden ser de dos tipos:

No concertadas Construcción personal del infinitivo

Sujeto del infinitivo: ACUSATIVO Sujeto del infinitivo =sujeto del verbo

principal (en pasiva)NOMINATIVO

audio pueros canere

scribit Socratem mortuum esse

pueri canere audiuntur

Socrates mortuus esse dicitur

1. Oraciones de infinitivo "no concertadas".

Se caracterizan porque el sujeto del infinitivo está en ACUSATIVO y, naturalmente, todos los elementos que

conciertan con él estarán también en acusativo.

Traducción: mediante una subordinada completiva o sustantiva, que en castellano está siempre introducida por

la conjunción "que":

audio pueros canere = "oigo que los niños cantan"

scribit Socratem mortuum esse = "escribe que Socrates murió/ha muerto"

No hay que olvidar que el tiempo que indica el infinitivo es relativo respecto al del verbo principal:

Page 30: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

30

Verbo principal

Verbo subordinado en infinitivo

Infinitivo presente Infinitivo perfecto Infinitivo futuro

TRADUCCIÓN

Pres. o Fut.: Presente ind. Pret. Perf. Ind. Fut imperf. Ind.

Pasado: Pret. imperf. Ind. Pret. Plusc. Ind Condicional.

scribit Socratem mori = "escribe que Sócrates muere"

scribit Socratem mortuum esse = "escribe que Sócrates murió/ha muerto"

scribit Socratem moriturum esse = "escribe que Sócrates morirá"

------------------------

scripsit Socratem mori = "escribió que Sócrates moría"

scripsit Socratem mortuum esse = "escribió que Sócrates había muerto"

scripsit Socratem moriturum esse = "escribió que Sócrates moriría"

2. Construcción personal del infinitivo.

En este caso el sujeto de la oración de infinitivo coincide con el sujeto del verbo principal, por lo que está en

NOMINATIVO. Además el verbo principal está en voz pasiva o bien es el deponente videor (= parecer).

Su interpretación sintáctica sería la siguiente:

Traducción: esta construcción no existe en castellano. Si intentamos hacer una traducción literal de estas

oraciones:

Pueri canere audiuntur = "los niños son oídos cantar"

Socrates mortuus esse dicitur = "Sócrates es dicho haber muerto"

nos damos en seguida cuenta de que esas frases son imposibles en castellano. Por eso hay que buscar otra

posibilidad. La mejor traducción se consigue mediante una oración completiva o sustantiva, del mismo modo

que traducíamos el otro tipo de oraciones de infinitivo. Hay una diferencia, sin embargo, entre ellas: en este

caso el verbo principal hay que traducirlo en forma impersonal.

"se oye cantar a los niños/que los niños cantan"; "se dice que Socrates murió/ha muerto"

FRASES: 1- Socrates dicere solebat se hoc unum scire, nihil se scire.

2- Dico mundum et omnes mundi partes constitutas esse et administrari providentia deorum.

3- Consul nuntiavit Romanos ab hostibus victos esse eosque Romam contendere atque arcem obsesuros esse.

Itaque iussit omnes iuvenes cum armis in Capitolium ascendere.

Page 31: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

31

4- Caesar statuit classem exspectandam esse.

5- Decet populos omnia experiri prius quam arma.

6- Atlas dicebatur caelum humeris sustinere.

7- Druidum disciplina in Britannia reperta atque inde in Galliam translata esse existimatur.

8- Aristaeus inventor olei esse dicitur.

9- Manlius regnum appetisse existimatus est.

10- Caesar a Gergovia discessise audiebatur.

11- Scio te pugnare; sciebam te pugnare; scio te pugnavisse; scio te pugnaturum esse; sciebam te pugnaturum

esse.

3.- Con conjunciones : Ut / ne + subjuntivo10

.

quominus / quin + subjuntivo.

quod + indicativo.

FRASES:

1- Decrevit senatus ut L.Opimius consul videret ne quid res publica detrimenti caperet.

2- Te hortor ut maneas in sententia neve cuiusquam minas pertimescas.

3- Catilina voce supplici a patribus postulavit ne quid de se temere crederent.

4- Restat ut doceam omnia hominum causa facta esse.

5- Galli timebant ne Caesar veniret.

6- Timebam ne evenirent ea quae acciderunt.

7- Vereor ne molestus sim vobis.

8- Non dubitari debet quin fuerint ante Homerum poetae.

9- Quid obstat quominus beatus sis?

10- Nihil impedit quominus id facere possimus.

11- Non possumus, quin alii a nobis dissentiant, recusare.

10

Ut significa “que” y ne significa “que no”, excepto cuando dependen de verbos de temor, que intercambian el significado:

timeo ut venias: “temo que no vengas” / timeo ne venias: “temo que vengas”.

Page 32: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

32

3.- ORACIONES SUBORDINADAS ADVERBIALES

TIPO SUBJUNCIONES EJEMPLOS

Finales

* Ut, ne, quo+ subjuntivo

Sume argentum ut librum emas.

Aperte loquor ut facilius intelligas

Consecutivas

* Ita, adeo, tam, is, talis...ut +

subjuntivo. * Negación: ut non, quin

Quis est tam demens ut sua voluntate maereat?

Causales

* Quod, quia, quoniam * Cum + subjuntivo

Tibi gratias ago quod me vivere coegisti.

Cum vita sine amicis plena metus sit, ratio ipsa monet

amicitias comparare.

Temporales

* Cum + indicativo * Cum + subjuntivo (cum histórico) * Ut + indicativo * Ubi * Cum primum, ubi primum, ut primu, simul ac * Postquam * Antequam, priusquam * Dum, donec, quoad

Cum venit Caesar...

Cum Caesar veniret...

Ut venit Caesar...

Simul ac Caesar venit...

Postquam Caesar venit...

Priusquam loco demigrent...

Donec eris felix, multos numerabis amicos.

Exspecta dum redeam.

Comparativas

Igualdad: ut, sicut, velut, quemadmodum Ut supra dixi...

Plus dixi quam volui.

Aristippus, quasi animum nullum habeamus, corpus solum

tuetur.

Superioridad e inferioridad: comparativo + quam

Comparativas-condicionales: tamquam (si), quasi, ut si, velut si

Concesivas

* Quamquam + indicativo * Quamvis, licet, cum + subjuntivo * Etsi, etiamsi, tametsi + indicativo o

subjuntivo

Quamquam animus meminisse horret, incipiam.

Illa, quamvis ridicula essent, mihi tamen risum non

moverunt.

Tam servus sum quam tu, etsi ego domi liber fui.

Etiam si nolit, cogam

Condicionales

Si

Puras: Si id facis, hodiem postremum me vides.

Potenciales: Si sciat, succenseat.

Irreales: Pecuniam si haberem, felix essem.

FRASES:

FINALES:

1- Diu apparandum est bellum, ut vincas celerius.

2- Adiuta me, quo id facilius fiat.

3- Invenerat homines, qui dicendo tempus consumerent.

Page 33: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

33

CONSECUTIVAS:

1- Tantus fuit ardor animorum, ut motum terrae nemo pugnantium senserit.

2- Nemo adeo ferus est, ut non mitescere possit.

3- Ea erat sagatitate Alcibiades, ut decipi non posset.

4- Nemo est tam fortis, quin rei novitate perturbetur.

CAUSALES:

1. Manlius Torcuatus filium suum, quod is contra imperium pugnaverat, necari iussit.

2. Helvetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt.

3. Decima legio Caesari gratias egit, quod de se optimum iudicium fecisset.

TEMPORALES:

1- Ager, cum multos annos quievit, uberiores efferre fruges solet

2- Caesar, ubi ex captivis cognovit quo in loco hostium copiae consedissent, ad hostes contendit.

3- Caesar, priusquam se hostes reciperent, in fines Suessionum exercitum duxit.

4- Caesar cum primum potuit, ad exercitum contendit.

5- Ut primum ex pueris excessit Achias, celeriter antecellere omnibus coepit.

6- Dum haec geruntur, qui erant in agris reliqui, discesserunt.

COMPARATIVAS:

1. Sic vive cum hominibus, tanquam Deus videat; sic loquere cum Deo, tanquam homines audiant.

2. Quemadmodum senectus adulescentiam sequitur, ita mors senectutem.

3. Hostes maximo clamore, sicut parta (esset) iam victoria, testudines agere et scalis vallum ascendere

coeperunt

4. Ut sementem feceris, ita metes.

CONCESIVAS:

1. Quamquam innocentissimus erat, damnatus est Socrates.

2. Fabula non nunquam, etsi sit incredibilis, tamen homines commovet.

3. Quod turpe est, quamvis occultetur, tamen honestum fieri nullo modo potest.

4. Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas.

Page 34: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

34

CONDICIONALES:

1- Orationes Thicididis imitari neque possim, si velim, nec velim, si possim.

2- Ferreus essem, si te non amarem.

3- Si venisses ad exercitum, a tribunis militum visus esses.

4- Si feceris id quod ostendis, magnam habebo gratiam; si non feceris, ignoscam.

5- Si vis pacem, cole iustitiam.

CONJUNCIONES POLIVALENTES:

CUM HISTÓRICO:

La conjunción CUM + imperfecto o pluscuamperfecto de subjuntivo forma en latín oraciones sub.

adverbiales con diversos matices, que se conocen como oraciones de cum histórico. Su traducción es:

VALORES DE UT/NE

CON INDICATIVO CON SUBJUNTIVO

1. Temporal (‘cuando’): ut praetor

factus est, abiit (cuando fue nombrado

pretor, se marchó).

2. Comparativo (‘como’): ut

praedixeram, ita accidit (sucedió tal

como yo había predicho).

3. Interrogación directa o

exclamación (‘cómo’): ut vales?

(¿cómo estás?)

1. Completivo (‘que’): volo ut mihi respondeas (quiero que me respondas).

Negación ne.

2. Final (‘para que’): da mihi pecuniam ut librum emam (dame dinero para

que compre un libro). Negación ne.

3. Consecutivo (‘[de modo] que’): quis est tam demens ut sua voluntate

maereat? (¿quién hay tan loco que sufra por propia voluntad.

4. Concesivo (‘aunque’): ut desint vires, tamen est laudanda voluntas

(aunque falten las fuerzas, sin embargo se ha de elogiar la intención).

5. Interrogativa indirecta (‘cómo’): nam ego vos novisse credo iam ut sit

meus pater (pues yo creo que vosotros ya sabéis cómo es mi padre).

VALORES DE CUM

CON INDICATIVO CON SUNJUNTIVO

1. Temporal (‘cuando’): cum Caesar in

Galliam venit... (cuando César llegó a la

Galia).

1. Temporal [cum histórico] (‘como’, gerundio, al + infinitivo): cum

Caesar venisset... (como hubiese llegado César / habiendo llegado César /

al haber llegado César).

2. Causal (‘porque’, ‘puesto que’): cum vita sine amicis plena metus sit,

ratio ipsa monet amicitias comparare (puesto que la vida sin amigos está

llena de inquietudes, la propia razón nos aconseja procurarnos amistades).

3. Concesiva (‘aunque’): cum omnes gloria anteiret, omnibus tamen

carus erat (aunque aventajaba a todos en reputación, era, sin embargo,

querido de todos).

VALORES DE QUOD

RELATIVO / INTERROGATIVO COMPLETIVO CAUSAL

1. Nominativo-acusativo neutro singular del

pronombre relativo (‘que’): templum, quod vides,

altum est (el templo que ves es alto).

2. Nominativo-acusativo neutro del adjetivo

interrogativo (‘qué’): quod templum ruit? (¿qué

templo se ha derrumbado?).

Con indicativo (‘el que’, ‘el

hecho de que’): adde huc quod

e carcere effugit (añade a esto

el hecho de que se ha escapado

de la cárcel).

Con indicativo o subjuntivo

(‘porque’, ‘puesto que’): tibi

gratias ago, quod me vivere

coegisti (te doy las gracias

porque me obligaste a seguir

vivo).

Page 35: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

35

Cum + imperfecto de subjuntivo (cum veniret):

Como + imperfecto de subjuntivo (“como viniera”).

Gerundio simple (“viniendo”)

Al + infinitivo (“al venir”)

Cum + pluscuamperfecto de subjuntivo (cum venisset):

Como + plusc. de subjuntivo (“como hubiese venido”).

Gerundio compuesto (“habiendo venido”)

Al + infinitivo compuesto (“al haber venido”)

FRASES:

1. Cum diu pugnatum esset, omnes hostes terga verterunt et ad flumen fugerunt.

2. Cum metus in urbe esset, Patres oratorem ad plebem miserunt ut eam conciliaret.

3. Pyrrhus, cum Romanos proelio vicisset, pacem cum eis facere putavit.

4. Q. Titurius, cum procul Ambiorigem conspexisset, Cn. Pompeium ad eum mittit.

5. Cum Romani urbis muros ariete oppugnavissent, hostes urbem deseruerunt.

FORMAS NO PERSONALES: INFINITIVO: 1) Infinitivo concertado: Sus funciones son las mismas que desempeña esencialmente un sustantivo, es

decir, Sujeto y Objeto Directo.

Como sujeto:

"es necesario obedecer a los auspicios"

Tiene género neutro y número singular, de ahí la forma de necesse, que concierta con él.

Como objeto directo: en esta función acompaña siempre a verbos transitivos.

"no podemos cambiar el pasado"

2) Infinitivo histórico:

En narraciones vivaces y agitadas es frecuente el empleo del infinitivo presente con valor de imperfecto

de indicativo, alternando a veces, en la misma frase, con imperfectos o pluscuamperfectos. El sujeto, si va

expreso, se pone en nominativo.

3) Oraciones de infinitivo. (En el apartado “Oraciones completivas de infinitivo”, pág. 34)

Page 36: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

36

EJERCICIOS:

1. Videt neque per vim neque per insidias opprimi posse hominem tam acceptum a popularibus.

2. Nihil Sequani respondere, sed in eadem tristitia permanere.

3. Constituunt communi consilio bellum ad Ilerdam propter ipsius loci opportunitatem gerere.

4. Clamare omnes, ego instare.

SUPINO

El supino es un sustantivo verbal que se declina por la 4ª declinación y tiene dos formas: en -um (acusativo) y

en -u (dativo). Ambas se utilizan con poca frecuencia, pues sólo aparecen en contextos muy concretos.

Equivale a nuestro infinitivo y se traduce por medio de él.

1) Supino en –um: acompaña únicamente a verbos que indican movimiento y señala la finalidad de ese

movimiento. Como es verbo, puede llevar a veces un objeto directo. Venatum eo = voy a cazar

2) Supino en –u: funciona como complemento de algunos adjetivos y de los sustantivos fas/ nefas

("es/no es lícito"). Facile intellectu = fácil de entender

EJERCICIOS:

1. Legatos mittunt subsidium rogatum.

2. Difficile dictu videtur.

3. Aquatum ire iubet.

4. Nihil dignum memoratu actum est.

5. Totius fere Galliae legati ad Caesarem gratulatum convenerunt.

6. Praedatum in agrum Romanum cohortes expeditas mittunt.

GERUNDIO

El gerundio es un sustantivo verbal activo, neutro singular, y sirve para declinar el infinitivo en los

casos que éste no posee: acusativo con preposición (sobre todo ad), genitivo, dativo y ablativo.

Acusativo. (con ad). Expresa finalidad. Ad consolandum litterae valuerunt.

Genitivo, como modificador de un adjetivo o de un sustantivo. Ars amandi. Cupidus legendi

Con las preposiciones causa, gratia (postpuestas) expresa finalidad: Caesar pabulandi causa tres

legiones misit.

Dativo. Es poco usado, y expresa finalidad.

Ablativo. Puede emplearse sin preposición, con valor generalmente modal, siendo ésta la única ocasión

en que puede traducirse por el gerundio español. Amare amando discitur.

Page 37: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

37

Hominis mens discendo alitur et cogitando.

También puede emplearse con todas las preposiciones que puede llevar el ablativo, expresando las

circunstancias que dichas preposiciones marcan: Egregius in dicendo De beate vivendo disputavimus.

Como forma activa que es, el gerundio puede llevar objeto directo, si bien esta construcción se limita al

genitivo y al ablativo sin preposición, prefiriendo en los otros casos la construcción de gerundivo: Cupidus

legendi carmina.

FRASES:

1. Plerisque uero libere decernendi potestas eripitur.

2. Nolo eam rem commemorando renovare.

GERUNDIVO

El gerundivo se define como adjetivo verbal pasivo, y se utiliza como variante pasiva de las construcciones

de gerundio. La traducción al castellano es idéntica en ambos casos, ya que nosotros traducimos las dos

formas como voz activa.

Como hemos dicho, en las construcciones de genitivo y ablativo sin preposición aparecen indistintamente

gerundio y gerundivo, mientras que en las construcciones de dativo, acusativo y ablativo con preposición

apenas aparece el gerundio, siendo sustituido por el gerundivo:

Urbi condendae locum elegerunt.

Ad libertatem defendendam adest.

Multa dicta sunt de virtute contemnenda.

Caesar in castra operis perspiciendi causa venit.

FRASES:

1. Catilina erat paratus ad dissimulanda omnia.

2. Legibus condendis opera dabatur.

3. Probat rem senatus de mittendis legatis.

4. Iniuriam in eripiendis legionibus praedicat, crudelitatem et insolentiam in circumscribendis tribunis plebis.

5. Ad ea perficienda opera Trebonius magnam iumentorum atque hominum multitudinem ex omni provincia vocat.

PARTICIPIO El participio es un adjetivo verbal. Como adjetivo debe concertar en género, número y caso con un

sustantivo o pronombre; como verbo tiene su sujeto (el sustantivo o pronombre con el que concierta), y podrá

llevar complementos.

a) Participio concertado: se trata del participo que concierta en género, número y caso con un

sustantivo o pronombre que desempeña una determinada función en la oración en la que se inserta el participio.

Page 38: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

38

part. pres. = simultaneidad con la acción principal

video exeuntem mulierem = veo a una mujer saliendo (la acción de ver y de salir ocurren en presente)

vidi exeuntem mulierem = vi a una mujer saliendo (la acción de ver y de salir ocurren en pasado)

videbo exeuntem mulierem = veré a una mujer saliendo (la acción de ver y de salir ocurren en futuro)

part. perfecto = anterioridad respecto a la acción principal

video captam urbem = veo la ciudad capturada (o que fue capturada; pasado, pues es anterior al pres de ver)

vidi captam urbem = vi la ciudad capturada (o que había sido capturada; pluscuamperfecto, pues es anterior

a la acción pasada de ver)

videbo captam urbem = veré la ciudad capturada (que fue o es capturada; anterior al futuro de ver)

part. futuro = posterioridad respecto a la acción principal

video exituram mulierem = veo a la mujer que va a salir

vidi exituram mulierem = vi a la mujer que iba a salir

El participio de presente normalmente puede traducirse por el gerundio, o por una oración de relativo o

subordinada temporal con presente o imperfecto de indicativo. El participio de perfecto suele equivaler al

participio español, pero también puede traducirse por una relativa o subordinada adverbial con perfecto o

pluscuamperfecto pasivo, o por gerundio compuesto pasivo. El participio de futuro, muy poco usado, puede

equivaler a expresiones de finalidad, intencionalidad o inminencia.

En algunas ocasiones el participio de perfecto (más raro el de presente) equivale a un sustantivo

verbal de sentido abstracto:

Ab urbe condita, 'desde la fundación de la ciudad'.

Monumentum deletae rei publicae, 'un recuerdo de la destrucción del Estado'.

FRASES:

1. Relictus in itinere cum paucis incidit in Vibullium Rufum missum a Pompeio in agrum Picenum.

2. Legati ea ab Tusculo, praesidium orantes, nuntiant.

3. His orationibus incitata plebs denis milibus aeris gravis reos condemnat.

4. Viderant eos milites Romani vagantes per agros et praedam prae se agentes.

5. Tandem L.Catilinam, furentem audacia, scelus anhelantem, pestem vobis atque huic ferro flammaque

minitantem, ex urbe eiecimus.

b) Participio absoluto (o ablativo absoluto): se trata de una construcción en la que el participio

concierta en género, número y caso (siempre ablativo) con un sustantivo o pronombre que no desempeña

ninguna función en la oración principal: este sustantivo o pronombre es exclusivamente sujeto del participio. La

proposición de ablativo absoluto equivale a alguna proposición adverbial, y habrá que traducirla con la

conjunción que exija el contexto, aunque generalmente se puede mantener el participio castellano en los casos

de participio perfecto, y el gerundio en los de participio presente:

Pythagoras, Tarquinio Superbo regnante, in Italiam venit. (…reinando Tarquinio…)

Oppidum, paucis defendentibus, expugnare non potuit. (…defendiendo… o …aunque defendían…)

C. Flaminius, religione neglecta, cecidit apud Trasumenum. (…abandonada…)

Nihil bonum, voluptate dominante, inveniri potest. (…dominando…)

Hay que resaltar que, al no existir en latín el participio de presente del verbo sum, podemos encontrar

ablativos absolutos sin participio cuando éste había de ser el del verbo sum: Me puero. (“siendo yo niño”);

Hannibale vivo (“estando Aníbal vivo”).

Page 39: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020)

39

A continuación tienes casi todos los ablativos absolutos que aparecen en la obra de

César. Tradúcelos: 1. Accepta oratione eorum

2. Acie triplici instituta et celeriter VIII milium itinere confecto

3. armis abiectis signis militaribus relictis

4. Armis obsidibusque acceptis

5. Bello Helvetiorum confecto

6. Brevi spatio interiecto

7. Capto monte et succedentibus nostris

8. Celeriter vineis ad oppidum actis, aggere iacto turribusque constitutis

9. centurionibusque nominatim appellatis

10. cis Rhenum dispositis praesidiis

11. Cn. Pompeio, M. Crasso consulibus

12. cognita Gallorum infirmitate

13. Cognito Caesaris adventu

14. cognito consilio eorum

15. cohortibus decem ad mare relictis et equitibus trecentis

16. Collaudatis militibus atque eis

17. Commisso proelio

18. Compluribus expugnatis oppidis

19. Compluribus navibus fractis

20. confirmata re ab exploratoribus

21. consilio eius cognito et per mercatores perlato ad Britannos

Page 40: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

40

22. consilio eius probato

23. consilio Romanorum cognito praemisso equitatu et essedariis

24. convocatis centurionibus

25. copiis fusis armisque exutis

26. cunctis oppidis castellisque desertis

27. deditione facta obsidibusque acceptis

28. Deiectis, ut diximus, antemnis

29. detractis cohortibus duabus

30. duobus maximis bellis confectis

31. Ea disiecta gladiisque destrictis

32. Ea re impetrata

33. Eis ad diem adductis

34. Eo concilio dimisso

35. equitatu praemisso

36. eruptione facta multis eorum interfectis, capto etiam nobili duce Lugotorige

37. exaudito clamore perturbatis ordinibus

38. exploratis omnibus rebus

39. Facta potestate eadem

40. fortunis sociorum consumptis

41. Gallis equitibus detractis

42. Germanico bello confecto

43. Hac audita pugna

44. Hac confirmata opinione timoris

45. Hac oratione ab Diviciaco habita

46. hac pugna nuntiata

47. Hac re statim per speculatores cognita

48. His confectis rebus conventibusque peractis

49. His constitutis rebus et consilio cum legatis et quaestore communicato

50. His datis mandatis

51. His dimissis

52. His facile pulsis ac proturbatis

53. His interfectis

54. navibus eorum occupatis

55. His nuntiis acceptis

Page 41: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

41

56. His rebus celeriter administratis

57. His rebus cognitis

58. His rebus gestis

59. omni Gallia pacata

60. His rebus pace confirmata

61. His responsis ad Caesarem relatis

62. His traditis omnibusque armis ex oppido conlatis,

63. Hoc proelio facto et prope ad internecionem gente ac nomine Nerviorum redacto

64. Hoc proelio trans Rhenum nuntiato

65. Hoc responso dato

66. incitato equo

67. Instructo exercitu

68. Interim legatis tribunisque militum convocatis

69. Itaque confestim dimissis nuntiis ad Ceutrones

70. Itaque re frumentaria provisa, auxiliis equitatuque comparato, multis praeterea viris

fortibus Tolosa et Carcasone et Narbone, quae sunt civitates Galliae provinciae finitimae, ex

his regionibus nominatim evocatis

71. Itaque vocatis ad se undique mercatoribus

72. L. Domitio Ap. Claudio consulibus

73. magnis copiis coactis

74. multis ingentibus insulis effectis,

75. multis telis coniectis

76. Munitis castris

77. Navibus circiter LXXX onerariis coactis contractisque

78. necessariis rebus imperatis

79. neque ulla ad id tempus belli suspicione interposita

80. nostris militibus cunctantibus

81. novo genere pugnae perterritis nostris

Page 42: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

42

82. obsidibus acceptis primis civitatis atque ipsius Galbae regis duobus filiis armisque

omnibus ex oppido traditis

83. omnibus eorum agris vastatis, frumentis succisis, aedificiis incensis,

84. omnium ordinum ad id consilium adhibitis centurionibus

85. opere dimenso

86. orbe facto

87. paucis portibus interiectis

88. perexiguo intermisso loci spatio

89. perpaucis vulneratis

90. praemisso equitatu

91. Prima luce productis omnibus copiis duplici acie instituta, auxiliis in mediam aciem

coniectis

92. principibus cuiusque civitatis ad se evocatis

93. Qua consuetudine cognita

94. Qua re cognita

95. Qua re impetrata

96. Qua re nuntiata Caesar intermissa profectione atque omnibus rebus postpositis

97. quartae cohortis omnibus centurionibus occisis signiferoque interfecto, signo amisso,

reliquarum cohortium omnibus fere centurionibus aut vulneratis aut occisis, in his primipilo

P. Sextio Baculo, fortissimo viro, multis gravibusque vulneribus confecto

98. Quibus auditis

99. quibus disclusis atque in contrariam partem revinctis

100. Quibus rebus cognitis

101. Quibus rebus perturbatis nostris

102. Quo facto

103. Quo praecepto ab eis diligentissime observato

Page 43: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

43

104. re cognita per exploratores

105. Re demonstrata Aduatucisque concitatis

106. Re frumentaria comparata equitibusque delectis

107. Septimo oppugnationis die maximo coorto vento

108. Subductis navibus concilioque Gallorum Samarobrivae peracto

109. superatis Belgis, expulsis Germanis, victis in Alpibus Sedunis

110. testudine facta

111. vineis actis aggere extructo

112. vix quarta parte relicta

TRADUCCIÓN: 71. César víctima de Sila: 1. C. Iulius Caesar, nobilissima familia natus,

iam adulescens summa fuit virtute. 2. Corneliam uxorem duxerat, cuius pater erat Sullae inimicus.

3. Cum Sulla iussisset eum uxorem dimittere, Caesar tamen parere noluit. 4. Cum Sullae milites

eum ad mortem quaererent, Caesar, mutata veste, ex Urbe exiit, et, quanquam aeger erat, diu

latebris se tegere coactus est. 5. Sulla tandem, Caesaris amicorum precibus victus, adulescenti

ignovit invitus: dixit enim multos in eo inesse Marios.

72. César y los piratas: 1.Caesar, mortuo Sulla, Rhodum ire constituit, ubi arti dicendi studere

cupiebat. 2. Sed in itinere a piratis captus est, mansitque apud eos quadraginta dies. 3. Cum

autem eius familiares postulatam pecuniam piratis attulissent, ab istis in litore relictus est. 4.

Caesar liberatus in urbem proximam Miletum statim properavit; inde, paratis navibus, adversus

piratas celerrime navigavit. 5. Quorum classis partem delevit, partem cepit, ac de piratis captivis

supplicium sumpsit.

73. La ambición de César:1. Iulius Caesar, cum quaestor fuit, in Hispaniam missus est;

cumque pauperem quemdam Alpium vicum transiret, quem eius comites superbe contemnebant,

Page 44: 2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN …...2º BACHILLERATO (IES N. S. de Alharilla) LATÍN (2019-2020) 1 LATÍN Cum summis et clarissimis huius civitatis viris litteras

44

Caesar dixit: “Utinam hic primus sim, potius quam Romae secundus!” 2. Cum vero in Hispania

Alexandri Magni videret imaginem, lacrimas fudit. 3. Causam quaerentibus amicis: “Nonne, inquit,

mihi idonea dolendi causa est, cum nihil memoria dignum gesserim, quanquam ea sum aetate,

qua Alexander iam orbem terrarum ceperat?”

74. El consulado de César (59 a. C.): 1. Cum consul fuit, collega ei datus est M. Bibulus, cui lex

agraria a Caesare lata non placebat. 2. Itaque Bibulus in forum venit ad legi obsistendum. 3. Tum

magna fuit seditio: in caput Bibuli cophinus stercoris plenus coniectus est. 4. Tandem Bibulus, a

Caesaris clientibus e foro expulsus, domi manere per reliquum anni tempus coactus est. 5. Ita

quidam homines faceti iure dicere potuerunt: “Ea quae eo anno gesta sunt, non consulibus

Caesare et Bibulo, sed Iulio et Caesare acta sunt.”

75. La conquista de las Galias (58-51 a. C.): 1. Iulius Caesar, post consulatum, in Gallia

provincia proconsul fuit. 2. Multa autem gessit novem annis quibus in imperio fuit: Galliam totam

occupavit; Germanos primus Romanorum oppugnavit et magnis affecit cladibus; Britannos quoque

vicit. 3. Quo in bello multa a Caesare egregia facta narrantur. 4. Cum exercitus salutem fuga

peteret, Caesar e manu militis fugientis scutum eripuit et in primam aciem volans pugnam restituit.

5. In alio proelio, aquiliferum tergum vertentem ad pugnam reduxit, hostesque dextra manu

ostendens: “Quo tu abis? Hic sunt milites quibuscum pugnamus.”

76. La guerra civil (50-45 a. C.): 1. Caesar, qui in Gallia bellum conficiebat, constituit alterum

consulatum petere, quanquam Roma aberat. 2. Quod ei a senatu, Pompeio auctore, est negatum.

3. Ea re commotus, in Italiam cum exercitu rediit, Romaque occupata, Brundisium contendit, quo

Pompeius consulesque fugerant. 4. Deinde, Caesar Thessaliam petiit, ubi Pompeianos apud

Pharsalum vicit. 5. Pompeium ipsum, in Aegyptum fugientem, rex Ptolemaeus occidi iussit.