Vetit kimike dhe fizike te mallrave

Vetit themelore te mallrave mund te klasifikohen ne : veti fizike,kimike,mekanike dhe teknologjikeVetit fizike kane te bejne me :

Ngjyren,masen,gjendjen agregate,temp e shkrirjes.tretshmerin etj.

Vetit kimike kan te beje me perberjen si dhe reaktiviteti I tyre ndaj reagjenteve te ndryshem si ajri, uji,acidet,kriprat etj

Vetit mekanike

Vetit mekanike kan te bejen me fortesin, qendrueshmerin ne terheqjen, thyerje etj.

Vetit teknologjike tregojne se si sillet nje mall ne procesin teknologjik. Siq jane kalitja (levizje..) derdhja,ferkueshmeria,ngjitja etj.Kalitja eshte tri llojesh: 1- Kalitje e trupit, me levizje dhe te ecur. 2- Kalitje e shpirtit me morale te mira dhe sjellje te lavderuara 3- Kalitje e trurit duke njohur imtesite e njohurive dhe kerkimeve.

Kualiteti i mallraveKuliteti I mallit percaktohet nga vetit qe kane ndikim ne vleren perdoruese, dmth sa me i perdorshem, te jete malli ai eshte me kulitativ.

Te disa mallra si psh te thengjilli si veti percaktuese e kualitetit eshte: shkalla e karbonizimit, vjetersia sasia e materieve te djegshme, sasia e materieve te avullueshme.

Te mallrat ushqimore si veti percaktuese eshte shija,era,qendrueshmeria etj

Metoda subjektive( organoleptike)Metoda objektive (fiziko kimike).Metodat e percaktimit te kualitetit

Metoda subjektive( organoleptike)Percaktohet nga shqisat e personit qe percakton kulitetin, ( te pamurit, degjimit, shijimit, prekurit.),percaktohet ngjyra era shija madhesi forma etj.

Metoda objektive( fiziko-kimike)Me rastin e percaktimit te kualitetit shfrytezohen aparatet dhe reagjentet e ndryshem kimik, qe permes analizes kimike behet percaktimi i kulitetit

4Rregullat e kulitetit standardetKushtet minimale qe duhet ti plotesoj nje lloj I caktuar I mallit percaktohet permes rregullave te kulitetit

Nevojat e ndertimtaris ,zejtaris dhe degeve tjera kerkojne qe prodhimet te jene te dimensoneve,vetive dhe kulitetit te caktuar e qe jane prodhime te standardizuara.

Fjala standard dmth. kampion, moster,mase yrnek,etj

Deklarimi dhe shenimi I mallitShenimet te cilat vendosen ne etiket,mbeshtjelles ose ne ambalazh njihen si shenime te mallit.Ato jane: emri I prodhuesit,Emri I prodhimit,masa e prodhimit,data e prodhimit, afat I skadaneces, numri serikPerbersit themlor ne %Numri serikShenja e kualitetit,shenjat mbrojtese Udhzimet per perdorim etj

Mallrat ushqimoreTrajtohen te gjitha ato prodhime te cilat perodren per ushqim ose pije qofte si te perpunuara apo te paperpunuara. Ndryshe quhen artikuj jetesor

Sipas prejardhjes mund te jene natyror dhe artificial, ndersa ata natyror mund te kene prejardhje bimore dhe shtazore.Te artikujt me prejardhje bimore mbizotrojne karbohidratet

Ndersa te ato shtazore proteinat

Mallrat ushqimorePerpos karbohidrateve dhe proteinave perberes te artikujve ushqimor jane Uji, yndyrerat, vitaminat etj.2

Uji ne organizem vjen qofte si artikull i gatshem ( si pije ) qofte permes artikujve ushqimor, eshte i rendesishem si tretes ne organizem, largon materiet e panevojshme nga trupi eshte i rendesishem per zhvillimin e jetes.

Materiet minerale vijne permes artikujve te ndryshem ushqimor, nder materiet me te rendesishme jane ato te natriumit,kaliumit, kalciumit, magnezit, fosforit.

Karbohidratet jane perberes kryesisht te artikujve me perpberje bimore. Ato klasifikohen ne monosakaride, disakaride dhe poliskaride.

Yndyrnat, jane perberes te artikujve ushqimor kryesisht me prejardhje shtazore, por gjithashtu disa bime permbajn yndyrere ne perberje te tyre.

Vitaminat vijne permes artikujve ushqimor, ato mbrojne organizmin nga semundjet e ndryshme, zakonisht shkruhen me shkronja te medha te alfabetit, mungesa e vitaminave shfaqet me semundje te ndryshme.

Vlerat energjetikeVlerat ushqyese e artikujve ushqimore shprehet me vleren energjetike qe e liron artikulli ne organizem, kjo vlere shprehet ne xhul (J) OSE KALORI ( 1 CAL=4.1868 j) dhe shpesh quhet vlere kalorike. Keshtu psh 1g karbohidrate sa edhe 1 g proteina jep energji prej 16.8 KJ,kurse 1 g yndyre jep 37.7 kJ

Vlera energjetike eshte e ndryshme per artikuj te ndryshem psh. 1 liter qumesht ka vler energjetike sa 6 kokrra veze ( rreth 350 g) sa 250 gram fasule. Sa 3.5 kg domate etj.

Mjetet per knaqesi Artikujt ushqimore te cilet nuk kane ndonje vlere te larte ushqyese, por qe me perbersit e tyre te veqant ndikojne ne sistemin nervor apo organet tjera , duke krijuar ne organizem ndjenjen e kenaqesisi njihen si mjete per kenaqesi apo mjete narkotikeVaresisht nga lloji menyra e marrjes dhe doza

Burimet e energjiseEnergjia eshte lemi shkencore e cila merret me esencen fizike te energjis dhe ndikimi i saj ligjshmerit ekonomike.

Ne kuptimin klasik energjia paraqet aftesin e trupit per te kryer pune.Energjia mund te jete e llojesve te ndryshme si energji mekanike, energji kimike, energji termike, optike, elektrike , eneergji nukleare.

Energjia bene shendrrime nga nje lloj ne llojin tjeter te energjise, ky transformim i energjise nga nje lloj ne lloj tjeter te enrgjise behet per shfrytezime te ndryshme teknologjike dhe ne jeten e perditshme.

Llojet e energjiseEnergjia ne nivelin e atomeve dhe molekulaveEnergjia ne nivel te trupave qiellor

Ne do te njihemi me ato burime te energjise te cilat sipas shfrytezimit apo rezervave te tyre jane burim i energjise qe trajtohen si burime kapitale te energjise. E qe jane: energia e karburanteve, energjia nukleare, dhe e nergjia diellore.

Perveq burimeve kapitale egzistojn edhe burime alternative te energjise siq jane( hidroenergjia, energjia e eres, e mbeturinave industriale, energjia e brendesise se tokes, batices dhe zbatices etj.

Duke pasur gjithmon parasysh rendesin e energjise si burim jete gjithmon punohet ne zbulimin e burimeve te reja te energjise.

KarburantetKarburantet paraqesin materiet e djegshmete cilat kur digjen (oksidohen) lirojne energjin termike( nxehtesin)Pra keto jane burime ne nivelin e atomeve dhe molekulave ku energjia eshte e akumuluar ne form te energjise kimike..Energjia e liruar nga karburantet permes transformimit te energjise kalon ne lloje te tetjer ate energjise.

Aftesia termike e karburanteve (vlera kalorike) shprehet me sasin e energjise qe lirohet me rastin e karburantit.Klasifikimi i karburanteve sipas prejardhjes mund te jete natyror dhe artificial., mund te jene te ngurt , lenget dhe te gazte.

Perberja e karburanteve mund te jene: Te djegshem ( karboni, hidrogjeni, dhe sulfuri)Te padjegshem(oksigjeni, materiaet minerale,azoti dhe uji)

Karboni eshte perbersi kryesor i te gjithe karburanteve, sa me e madhe te jete perqindja e karbonit ai do te kete kualitet me te mire

Hidrogjeni, eshte perberes i djegshem i te gjithe karburanteve, i cili ndikon ne shpejtesiin e djegjes, gjatesin e flakes dhe pergjithsisht ne efektet termike te karburanteve.

Sulfatet paraqesin pjese te pa djegshme, ndersa sulfuri elementar dhe sulfuret edhe pse jane te djegshem efekti termik i tyre eshte i vogelPrania e sulfurit ne karbohidrate eshte e pa deshirueshme sepse produktet e djegjes (oksidet e sulfurit) jane ndotes te atmosfere.

Oksigjeni gjendet ne forme komponimesh sidomos me hidrogjenin, ne forme uji. Ai vet nuk digjet por i ndihmon djegjes. Nuk eshte i deshirueshem ne karburante

Materiet minerale paraqesin perberes te padjegshem te karburanteve, pas djegjes mbesin ne forme te hirit dhe nuk jane te deshirueshme ne karburante.Karburantet e ngurt kane ne perberje hi, te lenget pak kurse te gaztet aspak.

Azoti eshte i padjegshem meqense ne temperatura te larta digjet, oksidet e azotit gjithashtu paraqesin ndotje te ambientit.Uji ( lageshtia ) eshte e padeshirueshme ne karburante. Ngase zvoglon efektin termik. Lageshtia largohet me ngrohje natyrore

ThengjilliEshte karburant i cili paraqet burimin me terendesishem te energjise termike

Sa me e gjate te jete , te jete pkoha e karbonizimit aq me kualitet me te mire eshte thengjilli.Pas nxjerrjes nga thellesit e tokes thengjilli pergaditiet per shfrytezim te metejme. Qe nenkupton pastrimin, pasurimin largimin e lageshtise materieve te padjegshme.

Llojet e thengjillit

Thengjilli mund te jkete llojesh te ndryshme:Torfa ,ligniti, thengjilli i murrme me struktur te dheut , thengjilli i murrme me struktur e te rreshirres, thengjill guri, antraciti, grafiti.

Torfa eshte lloji me i dobet i thengjillit, sepse ketu eshte faza fillestare e karbonizimitThengjilli i murrme ka shkalel te mesme te thengjillit i cili mund te jete, me struktur fijore( ligniti) struktur te dheut dhe rreshirres.

Ligniti eshte lloji me i ri i thengjillit, permban sa si relativisht te madhe te lageshtise dhe materieve te padjegshme, zakonisht perdoret drejtperdrejt ne termocentrale

Ligniti

Thengjilli i gurit eshte thengjill me kualitativ , ekzistojne lloje te ndryshme te thengjill gurit si thengjilli per flake, thnejgilli gazor, farkues, i yndyrshem

Antraciti konsidreohet si thengjilli me i mirte natyror , jep temperatur te larte

Grafiti mund te konsiderohet si llohj thengjilli natyror te i cil ika perfunduar procesi i karbonizimit. Eshte pothuajse tersisht nga karboni.

Karburantet e ngurt artificialSHpeshhere karburantet e ngurt artificial nuk jane te pershtatshem teknologjikidht dhe ekonomikisht prandaj behen transformime te to, prodhimet e tilla quhen karburant te ngurt artificial.Perpunimi i thengjillit natyror ne produkte artificiale behet ne metoden mekanike dhe kimike termike .

Ne kuader te perpunimit mekanik produktete qe perfitohen jane: Briketet, pluhuri i thengjillit, karburantet koloidal.

Birketet jane prodhime qe fitohen me ngjitjen e grimcave te thengjillit duke i aplikuar ntemperaturat e larta ku shfrytezohen edhe mjete lidhse,Pluhuri i thengjillit i cili sajohet me bluarje te thengjillit te murrme dhe thengjillit te guritKarburantet koloidal fitohen me bluarje te imet te thengjillit m fraksionet e naftes.

Ne perpunimin kimik termik perfitohen: koksi, Gjysem koksi, dhe thengjill druri

Koksiu perfithet me destilim te thate kryesisht te thengjill gurit ne furra te koksit , ka aftesi te larte termikeGjysem koksi perfitohet gjithashtu ne koksare por qe procesi i destilimi nderpritet ne 500 grade. Perdoren te gjitha llojet e thengjillitThengjilldruri eshte produkt i destilimit te thate te drurit ne temp 300-500 grad.

Karburantet e gazteKArburantet e gazte trajtohen ato materie te cilat merren nga natyra ne gjendje te gazte dhe qe gjate djegjes e lirojne energjine termike. Ketu bejne pjese gazi i kenetave( moqaleve dhe gazi tokesor, me interes praktik eshte gazi natyror.

Karburantet e gazte artificialKarburantet e gazte artificial te perfituar kryesisht me perpunimin e karburanteve natyrorPrej tyre me rendesi teknike jane :Gazi i gjeneratorit, gazi ndriques, gazi i furrnaltave, etini, hidrogjeni, gazi butan etj.

Karburantet nuklear