Upload
jefferson-voss
View
13
Download
1
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Texto de Dominique Lecourt, Sur l'Archeologie du savoir, publicado na Revista Cahiers pour l'analyse em 1968..
Citation preview
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 1/24
Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)DominiqueLecourt
Questcequidiffrencieunescienceduneidologie?Cettequestionparatdunautrege,relevantdunscientismesurann.Pourtant,lidologiedominantesenourritconstammentdidologiesthoriques,sdimentespartirdedmarchesscientifiquesouayantuneprtentionscientifiquelapsychologiecomportementale,lconomie,certaineslecturesdudarwinisme,etc.Danscetextede1970,DominiqueLecourtrendcomptedunouvragedeMichelFoucault,LArchologiedusavoir.IlsensaisitenmarxisteetendiscipledAlthusser.AvecFoucault,scienceetidologiesepensentdialectiquement.Lesdiscoursthoriques(ayantuneprtentionauvrai)dunepoquedonneimposentdesrglesetdesrgularitslaproductionscientifique,dlimitantdesobjetsderecherche,desproblmesrsoudre.UneappropriationmarxistedeFoucaultestdslorspossible,conditiondereprerlalimiteduphilosophe:sonincapacitarticulersonhistoiredesdiscoursaveclerestedelasocit,lconomie,lesidologiespolitiques,juridiquesetmorales.
OnabeaucoupcritsurLesMotsetleschosesledernierlivredeFoucault,lArchologiedusavoirnapas,deloin,suscitpareilzlechezlescritiques.
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 2/24
Cettediscrtionestsansdoutemettreaucomptedeltrangetdunouvragequiatouteschancesdelaissersonlecteuruneimpressiondemalaise.Lesunstourneronteneffetladernirepagedsabuss,aveclesecretsentimentdavoirtjous.Toujourslammerengaine,endpitdesinnovationsverbales,dirontils,fallaitilvraiment,pourunchangementdevocabulaire,criretoutunvolume?Lgitimeraction,carenfin,premirelecture,silebuissonnementdesmotsnouveauxsimposelattentionetdpaysequelquepeu,onavitefait,danscesinlassablesattaques,icicentfoisreprises,contrelesujetetsesdoubles,deseretrouverchezsoiouplutt:chezFoucault.Dautres,lalectureacheve,suspendrontleurjugementetattendrontlasuite:Toutestnouveau,dirontils,nousnenousyreconnaissonsplusmaisriennestfait:attendonsdevoirfonctionnercettebatteriedenouveauxconcepts,etnousnousprononcerons.Ilsnaurontpastortnonplus,puisquelauteurnousavertitplusdunefoisquellaborationdesnouvellescatgoriesmetenprilldificeancien,quedesrectificationsprofondesdoiventtreapportes:lacatgoriedexpriencetellequellefonctionnaitdanslHistoiredelafoliesetrouveinvalidepourcausederestaurationsubrepticedunsujetanonymeetgnraldelHistoire(pp.27,74),lanotiondcisivederegardmdicalautourdelaquellepivotaitlaNaissancedelaCliniquesetrouveellemmerpudie.Ensebornantdoncauplusapparent,lexplicitemme,onnepeutmanquerdesouponnerunenouveautrelledesconceptstraverslaluxuriancerenouveledustyle,mmesilonprouvequelquedifficulttayercesouponpuisquelesnouvellesanalysesneparaissentpasetquelesanciennesnesontquallusivementinvoques.
Onseserarenducomptequecesdeuxractionscontradictoiresposaientlammequestion:pourquoicelivre?Quellencessityavaitillcrire?Cestdecettequestion,mesembletil,quilfautpartir.MichelFoucaultvraidire,nenouslaissepassansrponse.Celivreserait,selonlui,lareprisemthodiqueetcontrledecequiavaittfaitauparavantlaveugle.Defait,lesrfrences,commeonvientdelapercevoir,nesortentpasducercledesouvragesprcdents.Enoutre,lelivrefoisonnedenormesmthodologiques,etdeschapitresentiersseprsententcommeunessaidecodificationdecertainesrglesquitaient,sionlencroit,tacitementacceptesetchaotiquementpratiquesparlepass.
Ilnoussemblepourtantquecetterponseobstinmentsuggreparlauteurnestpassuffisante:lArchologieauneautreporteetlaproblmatiquequellemetenplaceestdunenouveautrelleetradicale.Nousprendronscommeindicedecettenouveautuneabsencetrsremarquable:celledelanotiondpistm,
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 3/24
pierreangulairedutravailantrieur,etpointdappuidetouteslesinterprtationsstructuralistesdeFoucault.Onnousaccorderasansdoutequunetelleabsencenepeuttreaccidentelle.Nousnousproposonsdoncdeprendreausrieuxceparadoxedunlivrequiseveutreprisemthodiquedouvragesantrieursetquilaissechapperleurpicematresse.Ceparadoxefaittoutlintrtdelentrepriseilposedeuxquestions:quesignifiecetteinsistancesoulignerunecontinuitqui,manifestement,nestpassansfaille?Quellenouveautsintroduitquiobligeabandonnerlanotioncentraledpistm?
cesdeuxquestions,jepensequonpeutapporterunerponseunique:cestlabandonquirendcomptedelinsistance.Explicitons:Foucaultsentlancessitdelaisserlunecatgorieessentielledesaphilosophie,maiscetabandonnedoitpastrecompriscommeunralliementaucampdesesennemismieux:lacatgoriedpistmavaitdeprofondseffetspolmiquescontretoutethoriehumanisteouanthropologistedelaconnaissanceetdelhistoire.Iltientlesconserver.Pourtantlanotiondpistmquidcrivaitlesconfigurationsdusavoircommedegrandesnappesobissantdesloisstructuralesspcifiques,interdisaitdepenserlhistoiredesformationsidologiquesautrementquecommemutationsbrusques,rupturesnigmatiques,dchirementssoudains.CestaveccetypedhistoirepourdesraisonsquenousauronsexaminerendtailqueFoucaultveutrompremaintenant.LArchologieenregistrecedivorce.Onlauradjpressenti:cestdesaspectsstructuralistesdelpistmqueFoucaultveuticisedbarrasser,sanspourautantrendosserlesvieillespeauxdelhumanismequilatoujourscombattu.Loprationestprilleuseetncessitaitbienunvolumesacomplexitexpliqueaismentlemalaisedeslecteursetdonnesonsensladiscrtiondescritiques:danslArchologie,ilsneretrouventplusleurFoucault,sageprospecteurdestructurespistmiques.Bienpis:ilsvoientparatrelHistoirenonpasleurhistoire,maisunetrangehistoirequirefuseaussibienlacontinuitdusujetqueladiscontinuitstructuraledesruptures!
Nouspensons,pournotrepart,quelescritiquessontavissilsnontpastortdetrembler,carleconceptdhistoirequifonctionnedanslArchologieabiendesconsonancescommunesavecunautreconceptdhistoirequilsontdebonnesraisonsdehar:leconceptscientifiquedhistoire,telquilfiguredanslematrialismehistorique.Leconceptdunehistoirequielleaussiseprsentecommeunprocessussanssujetstructurparunsystmedelois.Unconceptqui,cetitre,estluiaussiradicalementantianthropologiste,antihumanisteetantistructuraliste.
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 4/24
LArchologiedusavoirreprsenteraitdonc,selonnous,untournantdcisifdeluvredeFoucaultnousvoudrionsmontrerquesanouvellepositionenphilosophielaconduit,dscetouvrage,menerbienuncertainnombredanalysesdunerichessetonnantedupointdevuedumatrialismehistoriqueque,danssonproprelangage,ilreproduitmaisdplacsdesconceptsquifonctionnentdanslasciencemarxistedelhistoireenfinquelesdifficultsquilrencontre,commelchecrelatifauquelilaboutitnepeuventtrouverdesolutionetdissuequedanslechampdumatrialismehistorique.
Delarchologieausavoir
Contrelesujet
OnpeutdirequetoutelapartiecritiquedelArchologiedusavoirsinscritdanslacontinuitdutravailprcdent.Foucault,silnasansdoutepluslesmmesallis,atoujourslesmmesadversaires.Maislespolmiquesicisenrichissent,sapprofondissentetfontapparatredessolidaritsconceptuellesquitaientjusquelrestescaches.Cestainsiquelesattaquescontrelacatgoriedesujetsontmaintenantcouplesavecdesattaquescontrelecontinuismeenhistoire.
VoicicequilrpondsescritiqueshumanistesnohgliensausujetdeLesMotsetleschoses:Cequonpleuresifort,cenestpointleffacementdelhistoire,cestladisparitiondecetteformedhistoirequitaitsecrtementmaistouteentirerfrelactivitsynthtiquedusujet.Lieudlection,parcequalibiparfaitdelanthropologisme:commenteneffetmieuxcombattrelhistoirequenlevantsondrapeau?
Exemple:LArchologieestlelieudunepolmiqueserrecontreunedisciplineactuellementenfaveur:lhistoiredesides.Foucaultmontrequellereposesurunpostulatanthropologistequilobligetreouvertementouhonteusementcontinuiste.LHistoiredesides,selonlui,adeuxrles:dunepart,elleracontelhistoiredesctsetdesmarges.Nonpointlhistoiredessciences,maiscelledesconnaissancesimparfaites,malfondes,quinontjamaispuatteindretoutaulongdunevieobstinelaformedelascientificit.Lesexemplessuivent:alchimie,phrnologie,thoriesatomistiques.Bref,cestladisciplinedeslangagesflottants,desuvresinformes,desthmesnonlis.Maisdautrepart,ellesedonnepourtchedetraverserlesdisciplinesexistantes,delestraiteretde
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 5/24
lesrinterprter.Elledcritladiffusiondunsavoirscientifiquedelasciencelaphilosophie,lalittraturemme.Encesenssespostulatssont:gense,continuit,totalisation.(p.181).Gense:touteslesrgionsdusavoirsontrfrescommeleuroriginelunitdunsujetindividueloucollectif.Continuit:lunitdelorigineapourcorrlatncessairelacontinuitdudveloppement.Totalisation:lunitdelorigineapourcorrlatncessairelhomognitdesparties.Toutsetient,maisnepeut,selonFoucault,donnerlieuunehistoirevritable.
Nouveaufrontdattaque:toutethoriedureflet,entantquellevoitdanslediscourslasurfacedeprojectionsymboliquedvnementsoudeprocessussitusailleurs,encequellechercheretrouverunenchanementcausalquonpourraitdcrirepointparpoint,etquipermettraitdemettreenrelationunedcouverteetunvnement,ouunconceptetunestructuresociale,toutethoriedureflet,danssonfondempiristeousensualiste,doitsedonnercommepointfixeunecatgoriedesujetetsetrouvedoncdemblesuspectedanthropologisme(p.215).Plussurprenantencore:lacatgorie,pourtantconcrteetvidentedauteurestellemmerejete.Lauteurnestjamaisquelaqualificationlittraire,philosophiqueouscientifiquedunsujettenupourcrateur.Decefait,lelivreestuneunitnavementetarbitrairementdcoupequenousimposentdansuneimmdiatetsansrflexion,lesapparencesdelagomtrie,lesrglesdelimpressionetunetraditionlittrairesuspecte.Lelivredoitdonctreconsidrnoncommelaprojectionlittraleetplusoumoinsrationalisedunsujetporteuretinstaurateurdesonsens,maiscommeunnuddansunrseau(p.34).Sonexistencerellenonsonapparenceimmdiatenetientquausystmederenvoisquiyprennentconsistance.Etcejeuderenvoisnestpashomologue,selonquonaaffaireuntraitdemathmatiques,uncommentairedetextes,unrcithistorique,unpisodeduncycleromanesque.
Contrelobjet
Quonyprennegarde:iciapparat,audtourdunexemple,leplusneufdelArchologiedusavoir:lapolmiqueanciennetouteentiretournecontrelesujetprenduntournouveauenseportantcontrelacatgoriecorrlativedobjet.
Cestainsiqueprennentsenslesrectificationscritiquesplusieursfoisreprisescontrecertainsthmesdelpistmologiebachelardienne.Toutsyconcentreautourdesnotionsderupture,obstacle,actepistmologiques.
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 6/24
Foucaultdcouvrelasolidaritentrelacatgoriephilosophiquedelobjet.etlepointdevuedescriptifdelaruptureenhistoire:cestparcequoncompareunescienceuneidologiedupointdevuedeleursobjetsquonconstateentreellesunerupture(oucoupure),maiscepointdevueesttroitementdescriptifetnexpliquerien.Pire:commeonpeutsyattendre,lacatgoriedobjetcharrieavecellesoncorrlat:lesujet.Lpistmologiebachelardienneenestencoreunbonexemple:lanotionderupturepistmologiqueexigequonpenseceavecquoilonromptcommeobstaclepistmologique.MaiscommentBachelardproposetildepenserlesobstacles?Commeinterventionsdimagesdanslapratiquescientifique.Foucaultpeutdoncaffirmerquelecoupleobjetrupturenestquelafigureinverse,maisdanssonfondidentique,ducouplesujetcontinuitlpistmologiedeBachelardestdoncuneanthropologiehonteuse.Lapsychanalysedelaconnaissanceobjectivemarqueleslimitesdecettepistmologie,sonpointdinconsquencelepointodautresprincipessontrequispourrendrecomptedecequelledcrit:certescestlegrandmritedeBachelarddelavoircompris,unesciencenestablitquenruptureavecuntissuderreurstenacesquilaprcdeetluifontobstacle,maisserfrerlalibidodusavantpourrendrecomptedelaformationdecetissu,cestencoresadosserunenotiondesujet,cestmme,lalimite,laisserentendrequelascientificitpourraitstablirpardcisionvolontairedu(oudes)savant.PourFoucault,ilfautpartirdecequadcritBachelard,quitterlepointdevuedelobjet,etposerleproblmedelarupturesurdenouvellesbases.TrsexactementexaminercetissuquenapasrussipenserBachelard,enparticulier,cesfaussessciencesquiprcdentlascience,cespositivitsquelessciencesunefoisconstituespermettentparrcurrencededterminercommeidologiques.Surcepoint,onvalevoir,lArchologiedusavoirnousapportebeaucoup.
Linstancedusavoir
Lamatrialitinstitutionnelle
NoussavonsmaintenantquellesexigencesrpondentlescatgoriesfondamentalesdelArchologie:ilsagitdepenserlesloisquirgissentlhistoirediffrentielledessciencesetdesnonsciencessansrfrenceniunsujetniunobjet,horsdelafaussealternativecontinuitdiscontinuit.
Lapremirenotionquirpondecesexigencesestcelledvnementdiscursif
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 7/24
.Foucaultcrit:
Ici,lesquestionsvontsamonceler:questcequecetespacedudiscours?Nestcepaslobjetdelalinguistique?Non,parcequelechampdesvnementsdiscursifsestlensembletoujoursfinietactuellementlimitdesseulessquenceslinguistiquesquionttformules.Nestcepastoutsimplementlapensequiestdsigneparcesmotssotriques?Non,carilnesagitpasderfrercequiestdituneintention,undiscourssilencieuxquilordonneraitdelintrieuronseposeseulementlaquestion:quelleestdonccetteexistencesingulirequivientaujourdanscequiseditetnullepartailleurs?ContinuonsdesuivreFoucaultpourdcouvrirlaspcificitdecettecatgoriequilconstruitetlaquellenousnouspermettronsparlasuitededonnerunautrenom.CestenralitparlesavantagesquilenattendqueFoucaultprciselestatutdecequilappellevnementdiscursif.Cettenotionpermettradedterminerlesrelationsdesnoncsentreeuxendehorsdetouterfrencelaconsciencedunoudeplusieursauteursdesrelationsentredesnoncsoudesgroupesdnoncsetdesvnementsduntoutautreordre(technique,conomique,social,politique).
Onvoitquelessentielesticilanotionderelation.CequeFoucaultentendparrelation,cestunensemblederapportsdecoexistence,succession,fonctionnementmutuel,dterminationrciproque,transformationindpendanteoucorrlative(cf.notammentp.53).MaisFoucaultsentqueladterminationdetellesrelationsestencoreinsuffisantepourdsignerlinstancedesvnementsdiscursifs:si,parunetellecombinatoire,onpeutesprer,enunsens,rendrecomptedudiscursif,onnesauraitcomprendrecequilappelleunvnementdiscursif,onenresteraitauniveaudelpistm.Disonsledunmot:unetelleanalysenepeutrendrecomptedelexistencematrielleethistoriquedelvnementdiscursif.Unequestiondcisivehantetoutescespages,quipourraientparatrelonguesetredondantes:lancessitreconnueparFoucaultdedfinirlergimedematrialitdecequilappellelediscours,lancessit
Unefoissuspenduestouteslesformesimmdiatesdecontinuit,toutundomainesetrouvelibr.Undomaineimmense,maisquonpeutdfinir:ilestconstituparlensembledetouslesnoncseffectifs(quilsaienttparlsoucrits),dansleurdispersiondvnementsetdanslinstancequiestproprechacun.Avantdavoiraffaire,entoutecertitude,unescience,oudesromans,oudesdiscourspolitiques,ouluvredunauteuroummeunlivre,lematriauquonatraiterdanssaneutralitpremire,cestunepopulationdvnementsdanslespacedudiscoursengnral.(p.38)
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 8/24
corrlativedlaborerunenouvellecatgoriematrialistedediscoursetenfincelledepenserlhistoiredecediscoursdanssamatrialit.TelleestlatripletchequessaiederemplirlArchologiecestelleaussi,nousleverrons,quirendcomptedesonrelatifchec.
Lapreuve:sereportantauxobjetsdelapsychopathologie,ilposedesquestionsdutype:Peutonsavoirselonquelsystmenondductifcesobjetslontpusejuxtaposeretsesuccderpourformerlechampdchiquetlacunaireouplthoriqueselonlespointsdelapsychopathologie?Quelatleurrgimedexistenceentantquobjetsdudiscours?(p.56).Plusnettementencore:latentativepourcaractriserlunitlmentairedelvnementdiscursif,lvnementunit,silonpeutdireamneFoucaultproposerlanotiondnonc.Orquereconnatilcommeconditiondelnonc?Pourquunesquencedlmentslinguistiquespuissetreconsidreetanalysecommeunnonc,elledoitavoiruneexistencematrielle.(p.131).Lamatrialitnestpasseulementuneconditionparmidautres,elleestconstitutive:
Sanstropanticiper,onpeutdirequelarecherchedurgimedematrialitdelnoncorienteraplusverslasubstanceetlesupportqueverslelieuetladate:lergimedematrialitauquelobissentncessairementlesnoncsestdelordredelinstitutionplusquedelalocalisationspatiotemporelle.(p.136).CequedcouvreFoucault,cestenralitquelalocalisationspatiotemporellepeuttredduitedesrelations,ourapportsentrenoncsougroupesdnoncs,lorsquonacomprisquilfautreconnatrecesrapportsuneexistencematrielle,lorsquonsaisitquecesrapportsnexistentpasendehorsdecertainssupportsmatrielsoilssincarnent,seproduisentetsereproduisent.Aupointonousensommesparvenu,onpourraitdoncrsumerlasituationainsi:lancessitapparatdepenserlhistoiredesvnementsdiscursifscommestructurepardesrapportsmatrielssincarnantdansdesinstitutions.
Lediscourscommepratique
OncomprendqueFoucaultsoitamendonnerdudiscoursunesinguliredfinition:lediscoursesttoutautrechosequelelieuoviennentsedposeretsesuperposer,commeenunesimplesurfacedinscriptiondesobjetsquiauraient
ellenestpassimplementprincipedevariation,modificationdescritresdereconnaissance,oudterminationdesousensemblelinguistiques.Elleestconstitutivedelnoncluimme:ilfautquunnoncaitunesubstance,unsupport,unlieuetunedate.(p.133)
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 9/24
tinstaurslavance.(p.58).Eneffet,sicequonaditdurgimematrieldelnoncestjuste,lediscoursnestpassusceptibledtredfinihorsdesrapportsdontonavuquilsentaientconstitutifscestainsiquonparlerapluttderelationsdiscursivesoudergularitsdiscursivesquedediscours.Cestendernireanalyseparcequecediscoursestunepratique.LacatgoriedepratiquediscursivetellequelleesticiproposeparFoucaultestlindicedecetteinnovationthorique,danssonfondmatrialiste,quiconsistenesedonneraucundiscourshorsdusystmedesrapportsmatrielsquilestructurentetleconstituent.CettecatgorienouvelletablitunelignedepartagedcisiveentrelArchologiedusavoiretLesMotsetleschoses.Maisilfautsavoirlentendre:parlemotdepratique,onnentendpaslactivitdunsujet,ondsignelexistenceobjectiveetmatrielledecertainesrglesauxquelleslesujetestassujettidslorsquilprendpartaudiscours.Leseffetsdecetassujettissementdusujetsontanalysssouslechef:positionsdusujetnousyreviendrons.Pourlinstant,voiciladfinitionpositivedudiscoursselonlArchologie:lesrelationsdiscursivesnesontpasinternesaudiscours,cenesontpaslesliensquiexistententreconceptsoumots,phrasesoupropositionsmaisellesneluisontpasnonplusexternes,ellesnesontpasdescirconstancesextrieuresquicontraindraientlediscoursaucontraire,ellesdterminentlefaisceauderapportsquelediscoursdoiteffectuerpourpouvoirtraiterdetelsoutelsobjets,pourpouvoirlestraiter,lesnommer,lesanalyser,lesclasser,lesexpliquer,etc.etFoucaultconclut:cesrelationscaractrisentnonpaslalanguequutiliselediscours,nonpaslescirconstancesdanslesquellesilsedploie,maislediscoursluimmeentantquepratique.(p.63).Dolanotiondergleourgularitdiscursivespourdsignerlesnormesdecettepratique.Doladfinition,laquellenousavonsdjfaitallusion,desobjetsdecettepratiquecommeeffetsdesrgles,oufaisceauderapports:ilfauteneffetdfinirdesobjetssansrfrenceaufonddeschoses,maisenlesrapportantlensembledesrglesquipermettentdelesformercommeobjetsdundiscoursetconstituentainsileursconditionsdapparitionhistorique.(p.65)
Linstancedusavoir
Cestainsiquestconstruitelanotiondesavoir,objetpropredelarchologie.Questcequunsavoir?Cestprcismentcedontonpeutparlerdansunepratiquediscursivequisetrouveparlspcifie:ledomaineconstituparlesdiffrentsobjetsquiacquerrontounonunstatutscientifique.(p.238)Unsavoir,cestaussilechampdecoordinationetdesubordinationdesnoncsolesconceptsapparaissent,sedfinissent,sappliquentetsetransforment.(ibid.)Voilpourquoi,ladiffrencedelpistmologie,larchologieparcourtcclaxe
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 10/24
pratiquediscursivesavoirscience.(p.239).Lanotionderupturepistmologiquesetrouveicirvisedanssonstatut.Lepropredelpistmologie,selonFoucault,cestdliderlinstancedusavoir,linstancedecesrapportsrgls,dontlexistencematrielleconstituelabasesurlaquelleuneconnaissancescientifiquesinstaure.Pourlui,cequilfautmontrercestcommentunesciencesinscritetfonctionnedansllmentdusavoir.Ilyauraitunespaceo,parunjeuinterne,auxrapportsquileconstituentunesciencedonneformeraitsonobjet,[l]ascience,sanssidentifierausavoir,maissansleffacernilexclure,selocaliseenlui,structurecertainsdesesobjets,systmatisecertainesdesesnonciations,formalisetelsdesesconceptsetdesesstratgies.(pp.241242).
NousauronsloccasionderevenirsurcejeutelquelepenseFoucaultenparticulierproposdunexempleprcis,celuidurapportentreMarxetRicardo.Ilsuffitdavoirmontrlesprincipesdelanalyse,etleurseffetssurlesdisciplinesexistantes.
Lepointdefuitedelarchologie
ReprenonsladmarchedeFoucaultdanssonprincipe:ellemeparatmarquerdefaontrsjusteleslimitesdelpistmologie,etdmontrerlancessitdlaborerunethoriedecequilappellelesrapportsdiscursifsunethoriedesloisdetouteformationdiscursive.Or,cesticiqueleslimitesdelarchologieapparaissentleurtour.Sinotreinterprtationestjuste,latchedelarchologieseraiteneffetdeconstituerlathoriedelinstancediscursiveentantquelleeststructurepardesrapportsinvestisdansdesinstitutionsetrglementshistoriquementdtermins.CettetchenestremplieparFoucaultquesouslaformedeladescriptioncestluimmequiledit:letempsnestpasencorevenudelathoriecritilauchapitreintituldescriptiondesnoncs.Nouspensons,pournotrepart,quilestvenu,depuisbellelurettemaisquilneviendrapaspourFoucault,silnesersoutpasreconnatrelesprincipesdecettethoriequilappelledesesvux.Cesprincipessontceuxdelasciencedelhistoire.Carenfin,lepluspositifdelArchologiedusavoirestlatentativequiyestfaitedinstaurer,sousladnominationdeformationdiscursive,unethoriematrialisteethistoriquedesrapportsidologiquesetdelaformationdesobjetsidologiques.Mais,endernireanalyse,surquoireposecetteamorcedethorie?Surunedistinctiontacitementaccepte,toujoursprsente,jamaisthoriseentrepratiquesdiscursivesetpratiquesnondiscursives.Toutessesanalysesbuttentsurcettedistinctionnousdironsquelleestpratiquelaveuglequelederniereffortdematrisequilrestefaire,cestdenfairelathorie.Nousne
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 11/24
doutonspas,commeilleprvoitluimme,queFoucaultneseretrouvealorssurunautreterrain.
Cettedistinctionesttoujoursprsente:Foucault,ayantproduitlacatgoriedepratiquediscursive,doitreconnatrequecettepratiquenestpasautonomequelatransformationetlechangementdesrapportsquilaconstituentnesefontpasparlejeudunepurecombinatoiremaisquilfautpourlescomprendreserfrerdautrespratiquesduneautrenature.Nousavonsdjvuque,dsledbut,Foucaultseproposededterminerlesrelationsentrenoncs,maisaussientredesnoncsoudesgroupesdnoncsetdesvnementsduntoutautreordre(technique,conomique,social,politique.(p.41).Deplus,poursuivrelordredelouvrage,unetrangedistinctionapparatdansladfinitiondudiscourscommepratique.Lesrelationsdiscursivessontditessecondaires,parrapportcertainesrelationsditesprimairesqui,indpendammentdetoutdiscoursoudetoutobjetdediscours,peuventtredcritesentredesinstitutions,destechniques,desformessociales,etc.(p.68).Quelquespagesplusloin,onpeutlire:Ladterminationdeschoixthoriquesrellementeffectusrelveaussiduneautreinstance.Cetteinstancesecaractrisedabordparlafonctionquedoitexercerlediscourstudidansunchampdepratiquesnondiscursives.(p.90).
OnpourraitciterbiendautresexemplesquiprouveraienttousqueMichelFoucaultabesoindecettedistinctionmaisquillapratiquesouslaformedelajuxtaposition.OnverraenparticulierquecestellequifonctionneproposdelanalysedesrapportsentreRicardoetMarx.CestlepointolesystmederenvoisdeMichelFoucaultrvlesoninconsquence.Changeonsdeterrain.
Savoiretidologie
LetroisimeparagrapheduchapitreScienceetsavoirsintitulesavoiretidologie.Laconfrontationdesdeuxtitresindiquedequoiilsagit:delexamencritiquedesthsesproposes,dansdeslivresdjanciens,parAlthusser,surlesrapportsentrescienceetidologie.Cesthses,dontpersonnenepeutnierquellesonteu,enleurtemps,unevaleurthoriqueetuneportepolitiquervolutionnaires,utilisaientleursfinspropresunenotiondecoupureouderupturedanssonfond,bachelardienne.OnavuqueFoucaultproposedanslArchologieunsystmedecatgoriespourrepenseretrectifiercetteconceptiondelacoupure(ourupture).Ilensouligneltroitevaleurdescriptiveetlesconnotationsanthropologistes.Oncomprenddoncque,parcontrecoup,la
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 12/24
distinctionscienceidologiedoivetreremaniecestcequilentreprenddefaireenanalysantlesrapportsdelascienceausavoirtelquilenalaborleconceptaucoursdelouvrage.IlsobligeparlmmepenserladiffrencedecequilappellesavoiretdecequAlthusserappelaitidologie.CestprcismentsurcettedernireanalysequesecltlArchologie.Foucaultyfaitusagedetroisarguments,corrlatifsdesdterminationsdunouveauconceptdesavoir:
a)silesavoirestconstituparunensembledepratiquesdiscursivesetnondiscursivesladfinitiondelidologie,tellequellefonctionnaitchezAlthusser,esttroptroite.
Lescontradictions,critFoucault,leslacunes,lesdfautsthoriquespeuventbiensignalerlefonctionnementidologiquedunescience(oudundiscoursprtentionscientifique)ilspeuventpermettrededterminerenquelpointdeldificecefonctionnementprendseseffets.Maislanalysedecefonctionnementdoitsefaireauniveaudelapositivitetdesrapportsentrerglesdeformationetlesstructuresdelascientificit.
Bref,cequiestvis,cesttouteconceptiondelidologiecommepureetsimplenonscience.PourFoucault,unetelledfinitiondelidologiemanquecequellevisesilonveut,elleestellemmeidologique.Elleseborneconstaterdefaonmcaniste,etfinalementantidialectique,leseffetsdelinsertiondelasciencedanslesavoir.Maisilfautdplacerlanalyse,nepassecontenter,lesyeuxfixssurlascience,defairedelidologielesimpleenversdelascience,sapuredfaillance,commecertainespagesunilatralesdAlthusserontpulelaissercroire.Ilfautaucontraire,poursaisircequonappellelarupture,analyserlerseauderapportsdontlesavoirseconstitue,etsurlabaseduquelapparatlascience.
b)silesavoirestinvestidanscertainespratiquesdiscursivesetnondiscursiveslapparitiondunesciencenemetpas,commeparenchantement,untermecespratiques.Aucontraire,ellessubsistent,etcoexistentplusoumoinspacifiquementaveclascience.Donc:lidologienestpasexclusivedelascientificit.()Ensecorrigeant,enrectifiantseserreurs,enresserrantsesformalisations,undiscoursnednouepaspourautantetforcmentsonrapportlidologie.Lerledecellecinediminuepasmesurequecrotlarigueuretquelafaussetsedissipe.Endautrestermes,sicequonviseparlemotidologie,cestenvritlesavoir,ilfautreconnatrequesaralit,lamatrialitdesonexistencedansuneformationsocialedonneesttellequilnepeutsedissiper
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 13/24
commeuneillusiondujouraulendemainaucontraireilcontinuedefonctionneret,lalettre,dassigerlasciencetoutaulongduprocessusinfinidesaconstitution.
c)lhistoiredunesciencenepeuttredslorsconuequedanssonrapportlhistoiredusavoir,cestdirelhistoiredespratiquesdiscursivesetnondiscursivesenquoiilconsisteilsagitdepenserlesmutationsdecespratiques:chaquemutationaurapoureffetdemodifierlaformedinsertiondelascientificitdanslesavoir,dtablirunnouveautypederapportscience/savoir.
Cestpourquoilaquestiondelidologieposelascience,cenestpaslaquestiondessituationsoudespratiquesquellerefltedunefaonplusoumoinsconscientecenestpaslaquestionnonplusdesonutilisationventuelleoudesmsusagesquonpeutenfairecestlaquestiondesonexistencecommepratiquediscursiveetdesonfonctionnementparmidautrespratiques.
Ilmesemblequapparatmaintenantenpleinelumirecesystmederenvoisinavou,maisdterminant,quiestmasquparlautorfrenceconstante,eticiparadoxale,delauteursonuvre.NousavionsbienraisondesuspectercesinguliertourqueseetnousjoueFoucault:donnerpourconstitutifdesontravailunsystmederenvoisdontilinvalideluimmeleslments.Cequi,eneffet,estvidentautermedecesanalyses(autermejustement,nouslavonsnot),cestquelesystmedelArchologieesttoutentierconstruitpourpallierlinadquationducouplescienceidologielorsquilsagitdepensercesfaussessciences,cespositivitsquisontlobjetpropredeFoucault.LArchologiedusavoirestbtiesurleconstatdunedfaillance.OrdeuxvoiesetdeuxseulementsoffraientFoucault:essayerparsespropresmoyensdersoudreladifficult,oubienfaireconfianceaumatrialismehistorique,lasciencedelhistoire,etvoirsiloppositionscience/idologiesyrduisaitcellequeprovisoirement,etparncessitAlthusseravaitnoncenagure.Trsprcisment:silesconceptsfondamentauxdumatrialismehistoriquenepermettaientpasdedgagerunethoriedelidologietellequeladifficultrencontreftdjrsolue.MichelFoucaultachoisicertainsdiront:courageusementlapremirevoie.Nousessaieronspourterminerdedonneruneraison,nonpsychologiste,decechoix.Pourlinstant,ilfautenvoirlesconsquences.Pourjouercartessurtableetanticiperunpeusurnosrsultats,disonsquelanaturedelidologieesttellequonnepeutimpunmenttenir,parrapportunescienceconstitueetvivante,undiscourscontinmentparallle.Arriveunmomentolacontradictionsereforme,oledplacementsefaitsentirparseseffets,olechoix,dabordlud,simposenouveau,plusurgent.Cestcequenousallonsmontrer.
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 14/24
Lediscoursparallle:Foucaultayantreconnuunedifficultrelle,dontlestermescommelasolutionappartiennentendroitetenfaitaumatrialismehistorique,proposeuncertainnombredeconceptshomologues,quoiquedplacs.Pourquisaitlesentendre,ilnoncedansleurformulationlesconditionsdeleurproprerectification.
Toutsejoue,onvientdelevoir,surlusageduconceptdepratique.Danssalittralit,elleavouequecestensonpointqueladistanceentrematrialismehistoriqueetarchologieestminimalelexamenprouvera,sansparadoxe,quecestaussiencepointquelleyestmaximale.CestbienlacatgoriedepratiqueeneffetsitrangreauxouvragesprcdentsdeFoucaultquidfinitlechampdelarchologie:nilangue,nipense,onlavu,maiscequilappelleleprconceptuel(p.82),Leniveauprconceptuelquonaainsilibr,critil,nerenvoieniunhorizondidalitniunegenseempiriquedesabstractions.Eneffet,oncherchenonlesstructuresidalesduconcept,maislelieudmergencedesconceptsonnecherchepasnonplusrendrecomptedestructuresidalesparlasriedesoprationsempiriquesquileurauraitdonnlieucequondcrit,cestunensemblederglesanonymeshistoriquementdterminesquisimposenttoutsujetparlant,rglesnonpasuniversellementvalables,maisquionttoujoursundomainedevaliditspcifi.Ladterminationmajeuredelacatgoriearchologiquedepratiqueestlargle,largularit.Cestlargularitquistructurelapratiquediscursive,cestlarglequiordonnetouteformationdiscursive(p.63).Lafonctiondelarglepeuttreaismentassigne:parelle,Foucaultessaiedepenserlafoisjeveuxdiredansleurunitlesrapportsquistructurentlapratiquediscursive,leureffetdassujettissementsurlessujetsparlantsetcequilappelledefaonnigmatiquelembrayageduntypedepratiquesurunautre.
Nousavonsdjanalyslepremierpointilsuffiradajoutercetteprcisionquelargularitnesopposepaslairrgularit:silargularitestbienladterminationessentielledelapratique,loppositionrgulier/irrguliernestpaspertinente.Onnepourrapas,parexemple,direque,dansuneformationdiscursive,uneinventionouunedcouvertechappelargularit:unedcouvertenestpasmoinsrgulire,dupointdevuenonciatif,queletextequilarpteetladiffuselargularitnestpasmoinsoprante,nestpasmoinsefficaceetactive,dansunebanalitquedansuneformationinsolite.(p.189)Lirrgularitestdoncuneapparenceexploiteparceshistoriensdescoupsdegniequi,enbonsadorateursdusujet(aumoinsquequelquesbrillantssujets)sontcommeonlavufondamentalementcontinuistes.Cetteapparenceseproduitlorsquunemodificationseffectueenunpointdtermindelaformation
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 15/24
discursive,doncdansetsouslargularittabliecemomentdonndelhistoire.Selonlepointoelleporteelleseraplusoumoinssensible,elleauraplusoumoinsdeffets(certainsdiront:elleseraplusoumoinsgniale).Ainsiapparatunenouvelledterminationdelaformationdiscursive:elleeststructurehirarchiquement.Ilexisteeneffetdesnoncsrecteursquidlimitentlechampdesobjetspossiblesettracentlalignedepartageentrelevisibleetlinvisible,lepensableetlimpensable,oupourmieuxdire(entermesarchologiques):entrelnonableetlenonnonablequidsignentcequincluttelleformationdiscursiveparcequelleexclut.Lapparencedirrgularitnestdoncquuneffetdelamodificationdurectorat.Ilfaudraiticicommentertoutaulonglesremarquablespages192193olanalyseestfaitesurlexempledelhistoirenaturelle.
Deuximepoint:cettergularithirarchiquesimposetoutsujet.VoicicequcritFoucaultproposdelamdecineclinique:Lespositionsdusujetsedfinissentparrapportauxdiversougroupesdobjets:ilestsujetquestionnantselonunecertainegrilledinterrogationsexplicitesounon,etcoutantselonuncertainprogrammedinformationilestsujetregardantdaprsunetabledetraitscaractristiques,etnotantselonuntypedescriptif.(p.71)Etplusloin:lesdiversessituationsquepeutoccuperlesujetdudiscoursmdicalonttredfiniesaudbutduXIXesicleaveclorganisationdunchampperceptiftoutautre(ibid.).
Letroisimepointestcrucialcestsurluiquesaccumulenttouteslescontradictionsdelentreprisearchologiquecesticiquelacatgoriefoucaldiennedepratiquervlesoninadquation:ellenepermetpasdepenserlunitdecequelledsigneautrementquecommejuxtaposition.Nousallonsmontrerquecestfautedavoirunprincipededtermination.Or,sicequenousavonsditestjuste,cetteabsencenestqueleffetdelavoiechoisieparFoucault.Ellemarquedonclepointolautrevoiefaitsentirsancessit,olarectificationpeutcommencer.
Foucaultsestmisdanslobligationdepensercequiconstituelargularitdelargle,cequiordonnesastructurehirarchique,cequiproduitsesmutations,cequiluiconfresoncaractreimpratifpourtoutsujet.Orsurchacundecespoints,ilbutesurlammedifficult.Quecesoitlammedifficultnestpassansintrt:celasignifiequeFoucaultconoitlancessitderfrerlensembledeceprocessuscomplexeunmmeprincipe.Maiscemmeprincipe,silestpartoutprsentetdsign,nestjamaispens.Cestparcequilexcdeleslimitesdelacatgoriedepratiquetellequellefonctionneici.Ceprincipe,nouslavonsdj
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 16/24
dcouvert:cestlarticulationdespratiquesdiscursivessurdespratiquesnondiscursives.
Onvanousdire:toutcelapourenarriverl,cestdireaummepointnigmatiqueobutaitlechapitreprcdent!Certainement,etcestbiennaturelpuisque,passcepoint,noussommeshorsdeFoucaultmaisquonyprennegarde:nousavonsprogress,dansnotrecercleapparent,nousavonsdoresetdjdterminlesmoyensdchapperaucerclearchologique.Enpensantlepointdefuitecommetel,nousavonstrouvlavoieparoensortirsanschappatoire.Defait,nouspouvonsdiremaintenantquoirpondladistinctionpratiquediscursive/pratiquenondiscursive:unetentativepourrepenserladistinctionscience/idologie.Mieux:unetentativepourpenserdansleurunitdiffrentielledeuxhistoires:celledessciencesetcellede(oudes)lidologie(s).Nonplussoulignerunilatralementlautonomiedelhistoiredessciences,maismarquerenmmetempslarelativitdecetteautonomie.Or,engagsurcettevoie,Foucaultdoitreconnatre(etcestsonplushautmrite)quelidologie(pensesouslacatgoriedusavoircommesystmederapportsstructurhirarchiquement,etinvestidansdespratiques)nestpassontourautonome.Sonautonomienestencorequerelative.Maisilsaitbienledangerquilemenacepenserlesavoircommepuretsimpleeffetourefletdunestructuresociale.Bref,pouravoirvouluchapperlidalismetranscendantal,tomberdansunmcanismeempiristequinestquelaformeinversedupremier.Dosonextrmeembarras,etlevaguemtaphoriquedescatgoriesquilpropose.
Prenonscesdveloppementspourcequilssont:lareconnaissance,ncessairementmconnaissante,dunefaillethoriquedansldificearchologique.Premirereconnaissance:lerledesinstitutionsdanslembrayage.ReprenantdesanalysesdelaNaissancedelaclinique,Foucaultcritdeuxpagesremarquablescesujet(pp.6869)jemecontentedenciterdespassagesensoulignantcertainsmotsquiillustrentlanalysequejeviensdenproposer:
Premirequestion:quiparle?Qui,danslensembledetouslesindividusparlants,estfondtenircettesortedelangage?Quienesttitulaire?Quireoitdeluisasingularit,sesprestiges,etdequi,enretour,reoitilsinonsagarantie,dumoinssaprsomptiondevrit?Quelestlestatutdesindividusquionteteuxseulsledroitrglementaireoutraditionnel,juridiquementdfiniouspontanmentaccept,deprofrerunpareildiscours?Lestatutdumdecincomportedescritresdecomptencesetdesavoirdesinstitutions,dessystmes,desnormespdagogiquesdesconditionslgalesquidonnentdroitnonsansluifixerdes
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 17/24
borneslapratiqueetlexprimentationdusavoir.()lexistencedelaparolemdicalenestpasdissociabledupersonnagestatutairementdfiniquialedroitdelarticuler,enrevendiquantpourellelepouvoirdeconjurerlasouffranceetlamort.MaisonsaitaussiquecestatutdanslacivilisationoccidentaleatprofondmentmodifilafinduXVIIIesicle,audbutduXIXelorsquelasantdespopulationsestdevenueunedesnormesconomiquesrequisesparlessocitsindustrielles.
Onsaitaussi.:avouonsqueFoucaultnenousdonneguredemoyenspourpasserdecetteconnaissanceparoudireuneconnaissancerationnelleduprocessusdemodification.Toujourslammenigme:celledelembrayage.Maiscetexteestexceptionnel,encequilpermetdeprciserdanstoutesarichesselefonctionnementdelacatgoriederglechezFoucault:elleestsolidairedesnotionsdestatut,denormesetdepouvoir.Trsexactement:lestatutestdfiniparuneinstancenondiscursive:nouspouvonsdireparunepartiedelappareildtat,ilincarne,raliseuncertainnombredenormesdfiniesenfonctiondimpratifsconomiques.Cestatut,littralement,donnecorpslaprofessionetcecorpsinvestitlediscoursquisytientetdonclesindividusquiletiennentdunpouvoir.OnvoitquecedernierpouvoirquinadautreexistencequedanslapratiquediscursivedesmdecinsentantquilnestpastrangerlappareildtataquelquerapportnonprcisparFoucaultaveclepouvoirdtat.Laissonslcetteanalyse,pourrencontrerailleurslemmeproblme.
Iltournelembarrasetaufloudanslanalyseplusieursreprises:ainsi(p.61)dcrivantlaformationdunobjetdusavoircommefaisceaucomplexederapports,ilprocdeunamalgamesansprincipe:cesrelationssonttabliesentredesinstitutions,desprocessusconomiquesetsociaux,desformesdecomportements,dessystmesdenormes,destechniques,destypesdeclassification,desmodesdecaractrisationcesrelationsnesontpasprsentesdanslobjet.
Onpourraitciterplusieursautrestextestoutaussirhapsodiquesqueceluici(notammentp.98).
Ilesttempsdappelerleschosesparleurnometdevoirpourquoi,ayantfaitfausseroute,Foucaultdevaitncessairementsecasserlecou.Sinousrassemblonsleslmentsrecueillischeminfaisant,voiciletypedanalysequenouspouvonsproposer:partantdelacritiquedelanciennenotionalthussriennedidologietroptroiteFoucaultlaboresaproprecatgoriedesavoiretltayesurunconceptmalbtidepratique.Malbti,puisquelancessitse
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 18/24
faitsentirdelescinderpourluifaireremplirsafonction,sanspouvoirdonnerraisondecettescission.Mais,bnficiantdecequesacritiqueportejuste,ilreproduit,quoiquedplaces,lesdterminationsduconceptscientifiquedidologietelquilfonctionneeffectivementdanslematrialismehistorique.Commeilsest,dentredejeu,privdececoncept,lorsquesurgitladifficultessentielledulienentrelidologieetlesrapportsdeproduction,ilrestesansvoix,condamndsignerdefaonmystifielelieudunproblme.
1.LeconceptdidologietelquilfonctionnedanslematrialismehistoriquechezMarxetsessuccesseursnesteffectivementpaslepurenversdelascience.Foucaultaparfaitementraisonlaquestionquilposedurgimedematrialitdelidologieestunequestionrelle(matrialiste)dunencessitthoriqueurgentepourlematrialismedialectique.Onsaitquelidologieauneconsistance,uneexistencematriellenotammentinstitutionnelle,etunefonctionrelledansuneformationsociale.Personnenignorequedansleschma,encoredescriptif,donnparMarxdelastructureduneformationsociale,lidologie(ou:lesidologies)figuredanslasuperstructure.Lasuperstructure,dtermineendernireinstanceparlinfrastructureconomique,estditeavoiruneffetenretoursurlinfrastructure.Entantquetelle,lidologienepeutsvanouirduseulfaitdelapparitiondelascience.OncomprendenquelsensMichelFoucaultaraisondevouloirtravaillerunautreniveauquceluidunepistmologiedelarupture:
Larupturenestpaspourlarchologielabutedesesanalyses,lalimitequellesignaledeloinsanspouvoirladterminerniluidonnersaspcificit:larupture,cestlenomdonnauxtransformationsquiportentsurlergimegnralduneouplusieursformationsdiscursives.(p.231).Dterminerlidologiecommeinstancedetouteformationsociale,cesteneffetsobligerpenserlidologienonplusseulement,enstylestrictementbachelardien,commeuntissuderreurstenace,ourdidanslesecretdelimagination,commelemagmainformedecesmonstresthoriquesquiprcdentlascienceetsouventluisurviventduneexistencepathologique,maiscestsobligerpenserlaconstitution,lefonctionnementetlafonctiondecetteinstanceentantquinstancematriellehistoriquementdterminedansuntoutsocialcomplexeluimmehistoriquementdtermin.Cest,mesembletil,cequifaitlavaleurtoutfaitexemplairedelArchologiequedelavoirtent.
2.Ilrestequecettetentativeaboutitunchec:lesanalysesbutentsurladistinctionaveugleentrepratiquesdiscursivesetpratiquesnondiscursives.Enralit,sicequenousvenonsdedireestjuste,ilnyapassentonner:on
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 19/24
peutmontrerqueparcetteuniquedistinctionFoucaultvoudraitrsoudretroisproblmesdistincts.Troisproblmesquinepeuventtreformulsquedanslesconceptsdumatrialismehistorique.TroisproblmesdontFoucaultrencontreleseffets,sousformedembarras,fautedavoirseulementpulesposer.
Problmen1:ilconcernelerapportentreuneformationidologiqueetcequeFoucaultappellelesrapportssociaux,lesfluctuationsconomiques,etc.Bref,cequenousavons,plusieursreprises,dsigncommeproblmeditdelembrayage.Endautrestermes:dansuneformationsociale,queltypederapportsentretientlidologieaveclinfrastructureconomique?Questionnave,diraton,laquelleunmarxisterpondrafacilementparleschmaclassiquedelinfrastructureetdelasuperstructure.Envrit,larponsepourtrefacileet,fondamentalement,justenestsansdoutepassuffisante.Cestquelleestencoredescriptive:mmesiellealavantageinestimabledemontrercequestlordrededterminationmatrialiste,mmesielleaunevaleurpolmiqueprouvecontretouteslesconceptionsidalistesdelhistoirepourquecesontlesidesquimnentlemondemmesi,pourcesraisonsdcisives,elledoittrersolumentdfenduecommeunacquisthoriquedumarxisme,entantquellepermetdetracerunelignededmarcationentrelesdeuxcampsdelaphilosophie,entrenosadversairesetnous,ondoitpourtantreconnatrequellenenousdonnepaslesmoyensdepenserlemcanismequilielidologieentantquesystmederapportshirarchissproduisantuneffetdassujettissementsurlessujetsetlemodedeproduction(ausensstrict)cestdirelesystmeconstitudesrapportsdeproductionetdesforcesproductives ,CestjustementuntelmcanismequeFoucaultnousmetendemeuredepenserthoriquementparlanotiondembrayage,ildsignelelieudunproblmethoriqueurgent:passerdelathoriedescriptivelathorietoutcourtdesrapportsentrelidologieetlinfrastructure.Noussavonsqueseullematrialismehistoriquepeutlersoudre.Sanspouvoirapportericidesolution,nouspouvonsdumoinsajouteruneprcisionsurlestermesduproblme:silestvrai,commelindiqueleschmaclassique,quecestlinfrastructurequiestdterminante,ondevrasedemander:questcequidanslemcanismequirglelesrapportsdecesdeuxsystmesquesontlesforcesproductivesetlesrapportsdeproductionproduitlancessitdunsystmedassujettissementidologique?Ilfaudrabienunjourrpondrecettequestion:lemritedeFoucaultestdelavoirretrouvequoiquedplaceetdenousenmontrermieuxlurgence.
Problmen2:ilconcernelestatutdecesfaussessciencesquisontlobjetpropredutravailantrieurdeFoucault.Ilinsiste:lagrammairegnrale,lhistoirenaturelle,etc.,peuventcertainement,parrcurrence,auxyeuxdelascience
1
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 20/24
constitue,treditesidologiquessansdoutemmepeutonmontrerquilexisteentrecesdisciplinesidologiquesetlesystmedesrapportsidologiquesexistantdansunesocitdonneunmomentdonndesonhistoiredeslienstroits.ToutelArchologietendleprouver.Toujoursestilquelagrammairegnraleoulhistoirenaturellenontpaslemmestatutquelidologiereligieuse,moraleoupolitique,tellesquellesfonctionnentdanslaformationsocialeconsidre.Indicedecettediffrence:cesdisciplinessattribuentquonleveuilleounonletitredesciences.Bref,Foucaultveutviterunerduction,quenousdirionsvolontiersidologiste,danssonfondmcaniste.Ilpropose,enfait,unedistinctionentredeuxformesdelidologietoutensegardantbiendenyvoirquunedistinctionformelle(lesunesseraientsystmatises,lesautresnon)maisenconsidrantaucontrairequilyaentreellesunediffrencedeniveau.Jeproposedecomprendrequildsigneparlunedistinctionquipeuttreformuledanslesconceptsdumatrialismehistoriquecommedistinctionentreidologiespratiquesetidologiesthoriques.Desidologiespratiques,Althusserdonnaitladfinitionprovisoiresuivante:
Commentpenserlarticulationdecesidologiespratiquesaveclesidologiethoriques?Questcequuneidologiethorique?TellessontlesquestionsformulesentermesmatrialistesqueFoucaultseposeendautrestermes.Cesticiquelanotioncanoniquedarchiveprendtoutsonsensetsaporte.Ilfaudraitpourlemontrerexaminerlignelignelechapitreintitullapriorihistoriqueetlarchive(pp.166173).Justifiantlemploidelapremirelocution,Foucaultcrit:Juxtaposs,cesdeuxmotsfontuneffetunpeucriantjentendsdsignerparlunaprioriquiseraitnonpasconditiondevaliditpourdesjugements,maisconditionderalitpourdesnoncs.Doilsuitquelarchiveprisenunsensradicalementnouveaucest:dabordlaloidecequipeuttredit,lesystmequirgitlapparitiondesnoncscommevnementssinguliers.Etplusgnralement:cestlesystmegnraldelaformationetdelatransformationdesnoncs.
nousentendonsparidologiespratiquesdesformationscomplexesdemontagesdenotionsreprsentationsimagesdunepart,etdemontagesdecomportementsconduitesattitudesgestesdautrepart.Lensemblefonctionnecommedesnormespratiquesquigouvernentlattitudeetlaprisedepositionconcrtedeshommeslgarddesobjetsrelsetdesproblmesrelsdeleurexistencesocialeetindividuelle,etdeleurhistoire.
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 21/24
Maiscesystmegnral,onlavu,nestpasautonomelaloidesonfonctionnementestellemmecontrainteparunautretypedergularit,celledespratiquesnondiscursives.Nousdironsquelaformationdesobjetsdesidologiesthoriquessubitlescontraintesdesidologiespratiques.Plusprcisment,nousavanceronsquelesidologiespratiquesassignentleursformesetleurslimitesauxidologiesthoriques.Enproposantdetravaillerauniveaudelarchive,Foucaultnousinviteraitdoncpenserlemcanismequirgleceseffetsilnousposeraitceproblme:selonquelprocessusspcifiquelesidologiespratiquesinterviennentellesdanslaconstitutionetlefonctionnementdesidologiesthoriques?ouencorecommentlesidologiespratiquessereprsententellesdanslesidologiesthoriques?IciencoreFoucaultseposeunproblmereleturgent.LarponsequyapportelArchologienestencorequuneesquisseretravaillersurleterrainsolidedumatrialismehistorique.
Problmen3:Ilconcerneletypederapportquiexisteentreuneidologiethoriqueetunescience.IciFoucaultapportebeaucoup:ilmontrequonnesauraitrsoudreleproblmesionleposeentermesdobjets.Comparerlesobjetsduneidologiethoriqueceuxdunescience,cestsecondamnerladescriptiondunerupturequinexpliquerien.Entablissantlancessitdepasserparlacatgoriedusavoirtellequillalaboreildonneunejustepositionduproblme.Ceproblmenestpasceluidesrapportsdunesciencedterminelidologiethoriquequisembleluicorrespondre,maisceluidunescienceausystmeconstitudesidologiesthoriquesetdesidologiespratiques,telquonlamisjour.Or,si,commeonvientdelevoir,lesidologiespratiquessereprsententdanslesidologiesthoriquesenleurassignantleursformesetlimites,ilfaudraadmettrequunesciencenepeutapparatrequlafaveurdunjeudansceprocessusdelimitationvoilpourquoiFoucaultproposedesubstituerautermederupture,celui,notreavis,plusheureuxdirruptiondunescience.Cetteirruptionsefaitdanslesavoir,cestdiredanslespacematrielojouelesystmedesidologiespratiquesetthoriques.Cest,selonFoucault,parcebiaisquondoitpenserlinsertiondunesciencedansuneformationsocialecestparcebiaisquonvitelafoislidalismepourquilasciencetombeduciel,etlemcanismeconomistepourquilasciencenestquunrefletdelaproduction.
Ilesttempsdemontrersurunexemple,pourconclure,commentpeutfonctionnerunteltypedanalyse.PrenonsceluidesrapportsentreMarxetRicardo.Foucaultcritcetextesaisissant:
Desconceptscommeceuxdeplusvalueoudebaissetendancielledutauxdeprofit,telsquonlesrencontrechezMarx,peuventtredcrits
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 22/24
LemeilleurcommentairequelonpuissedonnerdecetteanalyseconsisteleconfronterunpassagedelaPostfacedeladeuximeditionallemandeduCapital(ESpp.2425)Marxycrit:
IciapparatcequifaitlintrttoutfaitexceptionneldutextedeFoucault:oncomprendcommentlesobjetsdeRicardoetdeMarxrelventdelammeformationdiscursive,commentcetteidologiethoriquequestlconomiepolitiqueclassiqueestdterminedanssaconstitutionparunsystmedelimitesproduitesparlescontraintesdesidologiespratiquesoncomprendparlmmelinsuffisancedupointdevuepistmologistedelarupture(oudelacoupure).MaisonvoitaussicequimanquelArchologie:unpointdevuedeclasse.CestbienparcequeMarxseplaceaupointdevueduproltariatquilinaugureune
partirdusystmedepositivitquiestdjluvrechezRicardoorcesconcepts(quisontnouveauxmaisdontlesrglesdeformationnelesontpas)apparaissentchezMarxluimmecommerelevantdunetouteautrepratiquediscursive:ilsysontformsselondesloisspcifiques,ilsyoccupentuneautreposition,ilsnefigurentpasdanslesmmesenchanements:cettepositivitnouvelle,cenestpasunetransformationdesanalysesdeRicardocenestpasunenouvelleconomiepolitiquecestundiscoursdontlinstaurationaeulieuproposdeladrivationdecertainsconceptsconomiquesmaisquienretourdfinitlesconditionsdanslesquellessexercelediscoursdesconomistes,etpeutdoncvaloircommethorieetcritiquedelconomiepolitique(p.230).
tantquelleestbourgeoise,cestdirequellevoitdanslordrecapitalistenonpasunephasetransitoireduprogrshistorique,maisbienlaformeabsolueetdfinitivedelaproductionsociale,lconomiepolitiquenepeutresterunesciencequconditionquelaluttedeclassesdemeurelatenteounesemanifestequepardesphnomnesisols.PrenonslAngleterre.Lapriodeocetteluttenyestpasencoredveloppe,yestaussilapriodeclassiquedelconomiepolitique.Sonderniergrandreprsentant,Ricardo,estlepremierconomistequifassedlibrmentdelantagonismedesintrtsdeclasse,deloppositionentresalaireetprofit,profitetrente,lepointdedpartdesesrecherches.Cetantagonisme,eneffetinsparabledelexistencemmedesclassesdontlasocitbourgeoisesecompose,illeformulenavementcommelaloinaturelle,immuabledelasocithumaine.Ctaitatteindrelalimitequelasciencebourgeoisenefranchirapas.
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 23/24
nouvellepratiquediscursive.Endautrestermes:lesidologiespratiquessonttraversespardescontradictionsdeclassesilenvademmedeleurseffetsdanslesidologiesthoriques.Seuledoncunemodificationdanslesystmedescontradictionsquiseconstitueainsipermetdepasserdelidologielascience.Cesrflexions,quinoussontsuggresparlArchologie,pourrudimentairesquellessoientdbordentlentreprisedeFoucault.Ellesladbordentparncessitetleurabsencerendcomptedudplacementdetouslesconceptsfoucaldiens.Decefait,lArchologiedemeureellemmeuneidologiethorique.Or,daprscequenousvenonsdedire:cestendfinitiveunepositiondeclassequilfautserfrerpourlecomprendre.OnvoitmaintenantlesensduchoixdeFoucaultentrelematrialismehistoriqueetsespropresconstructions:cechoixthoriqueestendfinitifpolitique.Nousavonsvudansledtailleseffetsdecechoix:ilassignelArchologielalimitequellenepourrapasdpasser.Quelarchologueaucontrairechangedeterrain,nuldoutequilnedcouvrebeaucoupdautresrichesses.Unedernireprcision:ilauracessalorsdtrearchologue.
ArticleparuinitialementdansLaPense,n152,1970.
1.cf.cesujetlarticledAlthusserdansLaPense,n151,Juin1970.[]
DominiqueLecourtlireaussi:SujetsconnexesLaspcificitdelaformejuridiquebourgeoise(MichelMiaille)Philosophieetrvolution.Althussersanslethoricisme:entretienavecG.M.Goshgarian(G.M.Goshgarian)Pourunenouvellehistoriographiemarxiste.EntretienavecJairusBanaji(JairusBanaji)LireLeCapitalaprsLouisAlthusser:lacentralitdelaformevaleur(JohnMilios)Horizonsmarxistesenanthropologie:entretienavecMauriceGodelier(MauriceGodelier)Enseignementsuprieuretclassessociales:productionetreproduction
06/06/2015 Surlarchologiedusavoir(proposdeMichelFoucault)|Priode
http://revueperiode.net/surlarcheologiedusavoiraproposdemichelfoucault/ 24/24
(PanagiotisSotiris)Althusseretloprasme.Notespourltudedunerencontremanque(FabrizioCarlino,AndreaCavazzini)EntretienavecFranoisMaspero:Quelquesmalentendus(FranoisMaspero)Idologiejuridiqueetidologiebourgeoise(Idologieetpratiquesartistiques)(NicoleEdithThvenin)UntexteinditdeLouisAlthusserConfrencesurladictatureduproltariatBarcelone(LouisAlthusser)MarxGlobalentretienavecJanHoff(JanHoff)Althusser,unoptimismecommuniste.EntretienavecPanagiotisSotiris(PanagiotisSotiris)
20octobre2014 DominiqueLecourt
2014Priode.PropulsparWordPress.
^