1940'LARDA ÇUKUROVA'DA DERLENMİŞTÜRKÜLER VE AŞIK DEYİŞLERİ

M. Sabri KOZ

1971-1975 yılları arasında Kahramanmaraş'ın Elbistanilçesine bağlı Ekinözü (eski adıyla Cela) kasabasında (1)Türkçe öğretmenliği yaptığım yıllarda bölgenin aşık edebiyatıve halk kültürü ürünlerini de o günlerin olanakları ölçüsündederlemeye çalışmış, konu ile ilgili yazılar yayımlamıştım.

Bu çalışmalar sırasında bilgisi, deneyimi, sıcak ilgisi vezengin kitaplığı ile bana yardımcı olan, emekli öğretmen mer-hum Cemal Özen'in (1911-1982) katkılarını unutamam. Bukatkılar arasında yayımlanması, değerlendirilmesi dileği ilebana verdiği iki defterin önemli bir yeri vardır. Bu defterlerdenbiri Kahramanmaraş'ın ilçelerinden Afşin'i tanıtan küçük birçevre incelemesidir.Kapağında"Afşin'i / Tanı / Yazan / CemalÖzen/1956" ibaresi bulunan bu çalışma, daktilo ile yazılmış vesonradan birleştirilmiş 27 yapraktan, renkli haritadan oluşmak-tadır. Sayfalarda kimileri düşmüş ya da koparılmış konu ile ilgiliküçük resimlerde de bulunmaktadır. Hazırlandığı yıllarda ya-yımlanma olanağı bulanamayan bu çalışmanın halk kültürü ileilgili bölümlerinin araştırmacılara yararlı olacağını düşünüyor veyayımlamak için uygun zamanı bekliyorum.

Merhum Cemal Özen'in verdiği 91 yapraktan oluşan ikin-ci defterde ise İ940'lı yıllarda Haruniye (Düziçi) Köy Ens-titüsü'nde çalışırken öğrencilere derlettiği halk kültürü ürün-lerinden ağıtları(2), bilmeceleri (3) ve atasözlerini (4) dahaönce yayımlamıştım. Defterdeki derlemeler arasında önemli bir

(75) Ekinözü, Bugün Kahramanmaraş'a bir ilçedir.(76) "Elbistan ve Adana Yöresinden Ağıtlar", Boğaziçi

Üniversitesi Halkbilimi Yıllığı 1975, İstanbul, 1975(77) "Adana Köylerinden Bilmeceler3, Türk Folklor

Araştırmaları, S.328, Kasım, 1976(78) "Adana Köylerinden Atasözleri", Sivas Folkloru,

S.72-73 ve 74, Ocak-Şubat ve Mart 1979-457-

yer tutan türküler ve aşık değişleri de yayımlandıktan sonraCemal Özen'in benim için bir usta vasiyeti olan dileği yerinegetirilmiş olacaktır.

Defterdeki türküler ve aşık deyişleri Adana'nın ik ilçesinebağlı köylerden derlenmiş bulunmaktadır. Biri dışında herparçanın altında ayrıca nereden derlendiği belirtilmiş olmaklabirlikte toplu olarak gösterilmesinde de yarar görülmüştür AliBozlu, Bayındırlı, Bostanlar, Böcekli, Çerçioğlu, Ellek,Gökçayır, Hacılar, Pirsultanlı ve Yazlamazlı Köyleri Bahçe il-çesine; Cevdetiye, Çardak, kırmalıcılı ve Toprakkale köyleri iseOsmaniye ilçesine bağlı olarak gösterilmiştir. Bu dağılım bir ek-siği ile elimizdeki kaynak tarafından da doğrulanmaktadır. An-cak günümüzde il ve ilçe sınırları değişikliğe uğradığı için sondurum araştırılmamış, derlemede verildiği gibi bırakılmıştır (5).

Eldeki defterde türkü sayılabilecek dört metin bulunmak-tadır aşık deyişleri arasaında da mahlas verilmemiş bazıparçalar varsa da bunlardan bir kısmı derlemeciler tarafındanbir takım aşıklara mal edildiği, bir kısmı ise "Genç Osman Des-tanı" gibi bilinen metinler olduğu için aşık deyişleri arasınaalınmıştır. Aslında bu 4 türkiye daha önce yayımladığım 35adet ağıt metnini de eklemek gerekir. Çünkü ağıtlar da türküsayılmaktadır (6).

Derlemede yer alan 4 türküden ikisi 8 heceli, ikisi 11 he-celidir. 8 heceli türkülerden biri 5 bentten oluşan ve tümmısraları "...gelinim" redifiyle biten düğün ya da kına gecesitürküsüdür. Öteki türkü ise 4 mısralı 7 bentten oluşmakta vedinsel öğütler vermekte, dünyanın faniliğini vurgulatmaktadır."... bir gün" redifti bu türkünün ilahi olarak okunmuş olması damümkündür.

11 heceli türkülerden "çeke çeke Şam eline indirdim"mısraı ile başlayan türkünün sözleri bir hayli ilginçtir. "Kalebaşı taşbaşı, hey Araboğlu" diye başlayan ikinci türükü ise

(79) Köy adları ile ilgili 1968 tarihli bir kaynaktaBahçe'yebağlı bu adda bir köye rastlanılmamıştır. AncakHacılar adıylaKozan'a bağlı bir köy bulunmaktadır: Köylerimiz,Ankara,1968 S.260

(80) "Elbistan ve Adana Yöresinden Ağıtlar". S.70-97-458-

gelin" de "Araboğlu" ağzından söylenmiş mısralardan oluş-maktadır. Aslında bu türkü mani kıtalarına "hey (ya da "el" )Araboğlu" ve "sar gelin beni" eklemeliriyle 11 heceli olmuştur.

Defterde bulunan aşık deyişlerinin sayısı 50'dir. Bunlar-dan biri ağıtlarla birlikte daha önce yayımlandığı için sayı 49'ainmiştir. (7) Aşıkların adlarını ve derlemede yer alan deyişsayılarını aşağıya çıkarıyorum :

Alu Beşe.................. 1AşıkAli ..................1Aşık hacı.................1Aşık Halil................1(7) A.g. yazı, S.ağıt Kul pevlil'e aittir.Aşık Hasan ................. 1Aşık Hüseyin ............. 1Dadaloğlu .....................1Deli Boran ....................1Halil Günay ................. 2llbeylioğlu ...................2Karacaoğlan ................9Kul Aşık........................ 2Kul Aziz ........................1Kul Çıraz ..................... 1Kul Halil ...................... 1Kul Hamit .....................3Kul Mahmut ..................1Kul Mustufa .................3Kuloğlu .......................... 1Kul Pevlil .....................6Öksüz Oğlan .................1Veten Memiş .............. 1Bu aşıklardan ilk sırayı 9 deyişle Karacaoğlan almakta,

onun 6 deyişle Kul Pevlil izlemektedir Karacaoğlan'ın ilk sırayıalması doğaldır. Başta Adana ili olmak üzere Güney ve OrtaAnadolu'yu köy köy, pınar pınar, dağ dağ dolaşmış olan bubüyük aşık için söylenecek o kadar çok şey var ki...Kul Pevlil.

(7) A.g. yazı, S.ağıt Kul pevlil'e aittir.

-459-

Kul Mustafa, Kul Hamit, Halil Günay, Veten Memiş veKul Çıraz adları daha önce duyulmuş aşıklardan değil.Ötekiler hakkında çok ya da az bir şeyler bilindiği halde bun-larla ilgili herhangi bir araştırma ya da derleme yapıldığındanhaberli değiliz. Bu aşıklardan özellikle Kul Pevlil, Kul Mustafa,Kul Hamit ve Halil Günay dikkati çekiyor.

Kul Pevlil özellikle daha başarılı ve etkileyici bir aşık.Ötekiler gibi Türkmen aşıklarının dilini ve söyleyiş biçiminiolduğu gibi koruyor. Daha önce de belittiğim gibi bu aşıkla il-gili tek yayın benim "Elbistan ve Adana Yöresinden Ağıtlar"başlıklı yazımda yayımladığım ağıttır. Aralarında ad benzerliğiolduğu için, yalnızca dikkati çekmek amacıyla bir hususudaha belirtmek istiyorum Kahramanmaraş'ın Elbistan ilçesinebağlı Izgın köyünden yetişmiş Behlül Ali adlı bir aşık dahavardır. Bu aşığın hayatıyla ilgili notlarımı ve elde edebildiğimdeyişlerini daha önce yayımlamıştım (8). İki aşığın şiirlerinin bir-birine karışması söz konusu olsa bile bugün için böyle birkarşılaştırma yapma imkanları yoktur. Kul Pevlil'in daha önceyayımlanan ağıtı dışarıda tutulacak olursa şimdi sunulan 6şiirden 5'i 11,1'i 8 hecelidir. 11 hecelilerden biri bir genç er-kekle bir kızın konuşması biçiminde düzenlenmiştir. Eldeki der-lemede aynı biçimde düzenlenmiş Aşık Hüseyin ve AşıkHacı'ya ait iki deyiş daha bulunmaktadır.

Kul Mustafa, bir ad benzerliği ya da tesbit yanlışlığıyoksa Bahçe-Yazlazlığı köyündendir. Kul Hamit ise BahçeEllek köyünde yetişmiştir. Adları tarafımdan konulan "KurtuluşSavaşı Destanı" ve "Ivez Destanı" adlı deyişleri ile karşımızaçıkan Bahçe Ali Hozlu köyünden Halil Günay kimdir? Hayattamıdır? Başka şiirleri derlenmiş midir? Bu soruların cevabı herhalde daha sonra verilecektir. Halil Günayın deyişleri konu veuzunluk bakımından destan özelliği taşıyorsa da kafiye bo-zuklukları da dikkati çekmektedir. Bu, aşığın acemiliğinden mi

(8) M. Sabrı Koz, "Elbistan'ın Izgın Köyünden bir Aşık:Behlül Ali", Folklor ve Etnografya 1984, İst., 1984, S.293-309.

-460-

yoksa bir derleme y<ı ı.ı kaynak hatasından mı kaynaklanıyorbilinemez. Ama butun bunlara karşın Halil Günay'ın KurtuluşSavaşı ile ilgili kimi ayrıntıları bildiği ve kendine göredeğerlerdirmeler yaptığı förülüyor :

"Asker Manisa'dan lzmir'(e)-ulaştıErmeni Yunan'ın teptili şaştıAsker Gordonboyu'nda lira bölüştüPanganat binliğine bakan olmadı"Ivez Destanı da bu ünlü sineğin insanlara neler çektir-

diğini göstermesi bakımından. Aşık bu sineğin çeltik ekiniylebirlikte çoğaldığını vurgularken sonraki yıllarda ve günümüzdeÇukurova insanının bir derdine parmak basmış olacağınıaklına getirmiş miydi?

"Hamı yazısına çeltik ekildiIvezden milletinbeli büküldüHep köylüler şikayete döküldüAman Allah neye varır halimiz."Burada kendilerinden kısaca söz ettiği 5 Çukurovalı

aşığın ne zaman yaşadığı hususunda da biri phariç kesinkonuşamıyorum. Yalnız Halil Günay için kesin olarak çağımız-da yaşamıştır diyebiliyor ötekiler için ise 19. yüzyıl sonları ile20. yüzyıl başları arasında yaşamış olmaları kuvvetle muhte-meldir diyorum.

Mahlassız deyişler arasında yer alan iki Genç OsmanDestanı, Kayıkçı Kul Mustafa'ya ait ana metin ve bununetrafında gelişen hikayeden ayrılmamakla birlikte bu konudakizincire iki yeni halka daha ekliyor (9).

Metinler uzun olduğu için sözlerimi kısa keseceğim. Beniburaya getirdiğim ve bazıları ölçü ve kafiye bozuklukları dataşıyan birkaç türkü ile 49 aşık deyişi Çukurova'da ve

(9) Konuyla ilgili olarak geniş bilgi için bkz. KöprülüzadeMehmet Fuat, 17. asır saz şairlerinden Kayıkçı Kul ve Mustafave Genç Osman Hikayesi, İstanbul, 1630.

-461 -

Çukurova'nın da içinde bulunduğu Güney Anadolu'nunbüyük Türkmen yerleşim bölgesinde söylenen türkülerin veaşık deyişlerinin yanında elbette bir öneme sahip değildir.Olsa olsa bu bölge üzerinde çalışan yöre arştırmacılarınaÇukurova Üniversetesinin, bölgenin halk kültürünün denleme-de herkesten çok sorumlu olan bilim adamlarına küçük birkatkıdır o kadar...

TÜRKÜLER-1-Çeke çeke Şam eline indirdinZahar böyleyimiş bizim yazılarKuzu ile halallaşıp gitmedimAhret hakkın helal edin yavrular

Bir etek tuttum da iki tutamadım Çiçek olupyeryüzünde bitemedim Yavruyunanhelallaşıp gitmedim Ahret hakkın helaledin yavrular

Yeryüzünde biten türlü çiçekler Yalan oldusöylediğim gerçekler Maha doğru aşıpgiden köçekler Analar, kuzum den debozular (10) -2-Kale taş başı, hey Araboğlu Dostumunhilal kaşı, sar gelin beni Gel sarılıpyatayım, hey Araboğlu Dosta düşmanakarşı, sar gelin beni

Kaleden iniyorum el Araboğlu Çevirsemdönüyordum, sar gelin beni Aşkındankibrit oldum, el araboğlu Üfürsenyanıyorum, sar gelin beni (11)

(81) Osmaniye - Cevdetiye köyünden derlenmiştir (y.23)(82) Bahçe-Hacılar köyünden derlenmiştir (y.45)

-462-

-3-Maraşta; kına gelinim Okkasıona gelinim Vardığın sunagelinim Sen sefa geldin gelinimDeğmen kutlu olsun Yarenimyoldaşım Bacım ağzın tatlı olsunGiydiğin çizme gelinim Ökçeyibüzme gelinim Sen sefa geldingelinim Ağzın tatlı olsun gelinimSen sefa geldin gelinim Ağzıntatlı olsun gelinim Annaçta sokugelinim İçinde korku gelinimVardığın fakı gelinim Gelmenkutlu olsun gelinim Ağzın tatlıolsun gelinim Sen sefa geldingelinim Annaçta mazı gelinimİçinde özü gelinim Hacı'nın kızıgelinim Sen sefa geldin gelinimGelmen kutlu olsun gelinimAğzın tatlı olsun gelinim Giydiğinatlas gelinim İğneler batmazgelinim Yalınız yatmaz gelinimSen sefa geldin gelinimDeğmen kutlu olsun gelinimAğzın tatlı olsun gelinim (12) - 4 -

Bayramda yeşil giyenlerDünyada önekli diyenlerYetimin hakkın yiyenlerSualini verir bin gün(12) Osmaniye-Kırmacılı köyünden derlenmiştir (y. 46-47)

-463-

Hani senin anan atan Hersözüne hile katan Namaszıkılmadan yatan Yer altına girerbin gün

Altımızdan taşlar batarÜstümüzden otlar biter Yılançıyan mekan tutar Gözümüzüoyan bin gün

Yeryüzünde yeşil yaprak Yeraltında kefen yırtmakDepelediğin kara toprak O daboydan aşarbin gün

Suyu vururlar ocağa Kellenialırlar kucağa asbabı atarlarbucağa Gelen geçer ağlar birgün

Tutmaz olur tutan diller Çürürbir gün dudu diller Sevipkazandığın mallar Merasiye(13) kalır bin gün

Dağlar pamuktan atılır Deryaderyaya katılır Ay ile güneştutulur Alametler olur bir gün(14)

(83) Doğrusu "veresiye" ya da "varislere" olmalıdır.(84) Bahçe-Alibozlu köyünden derlenmiştir (y. 67).

-464-

AŞIK DEYİŞLERİ-1-

AŞIK HÜSEYİN'İN BENLİ DÖNE İLE ATIŞMASI Kız:Aman yiğit aklını mı yitirdinNeden böyle gamlı gamlı oturdunYa ekmeğin el yoğurda batırdınYoksa aklın kalmadı mı başındaOğlan:İpek misin hangi elle büküldünTop nergisi sen başına sokuldunMaya gibi kız karşıma dikildin Varmı bana boranın kışın Kız:Bülbül edim her bahçe de ötmedim Oluraolmaza meyil katmadım Candan sevdimoğlan maraz etmedim Geçmedibaşımdanboranın kışın Oğlan:Gidenleri eğledin mi yolundan Altınkemer çözüldü mü belinden Yadbülbüller hiç derdi mi gülünden Oluraolmaza avını derdimi kuşun Kız:Terziler de dikiş diker hömürürAçıktaki meyveyi hayvan kemirirGüllerim tazedir yeni domurur Her biryere konmaz bu benim kuşum Oğlan:Benlim var mı ola kullara senin borcunDünyada kız senin kim ola harcın Yıkılıpkalenden düştümü burcun Hiç ustaelinden geçti mi taşın Kız:On beş yaşadım yeni uslandımOh altı deyince yeni seslendim-465-

Elmas gibi sandıklarda beslendimYapma değil kudretten dökme benim taşımOğlan:Benlim bir söz diyom da kusura kalmaBenim bu sözümü garez sanmaTüccarlar tuttumu bahçeden elmaMüşteriyi celp etti mi bu başınKız:Adım Benli Döne ismimi nurunanBahçem yeşil yaprak içi nannanBenim işim Hakk'a karşı sırmanDaha bilen yoktur bu benim işimOğlan:Aşık Hüseyin'im der de gönlüm farısınSeni meth etmiyen diller çürüsünGökte melek şu cennette hürüsünYeryüzünde bulamadım kız senin eşin (15)VETEN MEMİŞSabahınan seherinenSallanarak gezdi gelinYürüyüşü nazlı dostunCiğerimi ezdi gelinArap at yiğit bineğiZülfün alletmiş tüneğiGörem dedim al yanağıDüğmeleri çezdi gelinSuya geder sarhp yalağaBelinde keten beleğiSandım bir cennet meleği

(15) Bahçe-Çerçioğlu köyünden derlenmiştir (y. 29-30).Ali Rıza-(Yalgın)'nm Cenupta Türkmen Oymakları (Kasım-2)(Adana, 1933) adlı eserinde Torosların Dedeli yaylasındanAşık Hüseyin hakkında bilgi verilmektedir (S. 40-41). Bu aşığınyukarıdaki deyişi söyleyen Aşık Hüseyin olup olmadığı bellideğildir.

- 466 -

Gözlerini süzdü gelinVeten memiş oğlan VetenSevdana göz yaşı dökenNedir koynundaki yatanGönlüm bir şey sezdi gelin (16)KUL AZİZEfendim aslımı sorarsan tanın soyundanAyrı düştüm aşretimden beyimdenPınar başında oturan beş yüz evinenÇıkıp meydana cana kıyanlardanım efendim

Bineydim kıratımın üstüne Çekeydim Şamkılıcı destime Gafilim varmam düşmanüstüne Hazır ol avktine diyenlerdenimefendim

Söker Çukurova'dan Urum'da kışlamazAllah'tan olmayınca devlet bizi boşlamaz Sarpoldu yollarım atım işlemez Ocak söndürüp sukoyanlardanım efendim

Çekelim çileyi de böyle oldu bugün Alırımmı sandın Kozan'ın dağın Biz bir bozkurtidik Bozoklu bir koyun Ürküdüp koyunuyiyenlerdenim efendim

Tükendi sözler de kesildi yalan İnanıpOsmanlı'ya göçüp te gelen Emredipdevlet Türk atın altından alan Attan gerikalıp yayanlardanım efendim

Ben gezerken kendi halımdanLale boğazımda zincir dalımdaAğdağ kazasında Bozok elindeKervan alıp heybe dibi kesenlerdenim efendim

(16) Bahçe-Çerçioğlu köyünden derlenmiştir (y. 31).-467-

Diyor Kul Aziz'im bu böyle olmazBuna kara gün derler kararıp kalmazKardaşım olsa da hiç kimseye yüz kılmazMeydan da kardaşa kıyanlardanım efendim (17)AŞIK HACIOğlan:Güzellere şirin değer sözlerimSizi gördüm tutmaz oldu.dizlerimÇoktan beri esir idi gözlerimİki güzel rast geldi de gözümeKız:Oğlan yakma ateşine odunaVallahi ısız korum yurdunuAşık isen oğlan kaldır perdeniGel otur söyle yüzümeOğlan:Sizi gördüm dediler ki terimizYad ellere çıkarm ola sırımızBiz aşığız güzel övme karımızHakkı seversen de gücenme sözümeKız:Vakti gelmeyince bülbül öter miYükü kumaş olan ele satar mıBana bakmayman gücün yeter miBakmaz mısın göğsümdeki gazime

(17) Bahçe-Çerçioğlu köyünden derlenmiştir (y. 32 a/b-33). Kul Aziz'in bu deyişi daha önce bazı küçük farklılıklarla AliRıza (Yalman) Yalgın'ın Cenup'ta Türkmen Oymakları (kısım-5)(Adana,1937-1939) adlı eserinde 5 dörtlük halindeyayımlanmıştır (s.50). Ayrıca, Ursula Reinhard'ın Vor SeinenHausern Eine Weide...(Berlin, 1965) adlı Güney Türkiye'denhalk türküleri ihtiva eden eserinde de bu deyişe 4 dörtlük ha-linde yer verilmiştir (s.406).

-468-

Oğlan:Ağzın şeker dudakların hurma mıSaçın sümbül ziliflerin burma mıSana veren Allah bana verme miBakmaz mısın anlımdaki yazımaKız:Yeryüzünde arıların balıyımEl değmedik mor çiçekli koruyumAnam melek oğlan ben de hürüyümHiçbir aşık ulaşamaz tozumaOğlan:Aşık Hacı söyler sözün şahini (18)Severim güzelin göğsü ağınıSenin gibi güzellerin çoğunuNen eyleyin uyutmuşum dizime (19)

(18) Doğrusu "sağını" (gerçeğini, doğrusunu) olmalıdır.(19) Bahçe-Böcekli köyünden derlenmiştir (y. 65-66).

Aynı deyişin son iki dörtlüğün Bahçe-Çerçioğlu köyündenaşağıdaki gibi derlenmiştir:

Aşık Hacı'danKız:Oğlan ben de güzellerin piriyimEl değmemiş mor sümbüllü koruyumAnam melek oğlan ben de hürüyümTekin aşık ulaşamaz tozuma"Oğlan:Aşık Hacı'm söyler sözün sahanıSevsin güzelin göğsün ağanıSenin gibi güzellerin çoğunuNen eylemiş uyutmuşum dizime (y.33)

(85) Doğrusu "sağını" (gerçeğini, doğrusunu) olmalıdır.(86) Bahçe-Böcekli köyünden derlenmiştir (y. 65-66).

-469-

KARACAOĞLAN Yaz gelip tebeş ayları doğunca Bir çiçekaçılmış gülden ziyade Ben eskiyarimi terkettim ise Şimdi birin(sevdim) ondan ziyade

Suya gider su yoluna varırım Elbağlayıp divanına dururum Öleneçeben kapında kölen olurum Armağanımyoktur candan ziyade

. Yarim kuşak kuşanmış ta saçağı dizdeArzumanım kaldı da şöyle bir kızdaYarısı gerdanda yarısı yüzde Sayılmazbenlerin bundan ziyade

Karacaoğlan der de ne salınırsınCevher pas tutmaz da ne silinirsinKırmızı giyinmişte ne al görünürsünAnan da sevmedi benden ziyade (20)

Yaz gelip te beş ayları doğunca Nededi bakalım kuru dereler Yeni birhaber geldi nazlı yarimden Toz dediyürekteki yaralar

Akrep derler şu dağları deleneİtibarım yoktur yüze gülene Kefilkısmet değil güzel sevene Benidostun çemberine saralar

Deli gönül gider gider gelirim İflaholmaz ben bu dertten ölürüm Alemgüzel olsa ben yarimi bilirim Güzellerserdarı giymiş karalar

(20) y.33-34.-470-

Karacaoğlan der de güzellerinenSarardı gül benzim gazellerinin Birdavamız kaldı güzellerinen Yarın mahşergünü Mevlam aralar (21)

Ela gözlerini sevdiğim dilber Karlıdağlar yol görünür gözüme Dostumçıkmış evlerinden beriye Top zilifi telgörünür gözüme

Kısmet olur da oraya varırsamArayıp ta tenhalarda bulursamAllah Allah deyip te çok yalvarıncaAl yanağın bal görünür gözüme

Sana derim sana şol kaya DüldülSehilde kalmıyor yaylaya gidiyor bülbülDostumun bahçesinde menekşe sümbülDost koynunda nar görünür gözüme

Karacaoğlan der de bu işim bitmezDostun hayali de karşımdan gitmezAlem Lokman olsa da yarem iyi etmezRuh çıktı şol görünür gözüme (22)

Dumanlıyım duman çöktü serimeDağlar dayanmıyor da ahuzarımaBir adam da kıyar mı yarine Yarıcanım gitti güldürene değne

Çeke çeke bu dert beni götürür Birderdimi bin Lokmana yetirir Yarimküsmüş melül mahsun oturur Yarıcanım gitti güldürene değne

(87) y.34-35.(88) y.35-36.

-471 -

Kara başım eğmelerim eğildi Birderdim de bin Lokman'a dağıldıDemir çarık giydim o da delindi Gönülsevdiğini bulana değne

Karacaoğlan der de ne olur halım Kırıldıkanadımda tutmuyor kolum Ezrail geldi deistiyor canım Vermem yar karşıma gelenedeğne(23)

Ela gözlerini sevdiğim dilber Senin sözünbenimkinden yön gider Senin gibigüzelleri sevmeyen Hayvan gelmişdünyasından bön gider

Telli mahramasını atmış başınaKudret kalemini çekmiş kaşına Biryiğit te düşemezse eşine Ah ettikçeyüreğinden kan gider (24)

(89) y.35-36.(90) y.43.

Mahlas dörtlüğü bulunmasa da derleyiciler tarafındanKaracaoğlan başlığı altında verildiği için buraya alınmıştır.

Bugün ben bir gelin gördümCennet kadını kadını Desemdile destan olur Demem adınıadını

Gül ağacı oymak oymakOlur mu yare doymak Nebal verir ne de kaymakYarin tadını tadını

(91) y.35-36.(92) y.43.

-472-

Bir çift turna geld(i)-öterekDerdime dertler katarakIşığına nay katarak Ederodunu odunu

Karacaoğlan diyor fekürGüzeller de kaldı hakirZalim felek kırmış fakırKurdum didini didini (25)

Ala gözlüm ne sallanın karşımda Gündüzhayalimde gece düşümde Bir yarin sevdasıvardır başımda Yar sevdası çetin oluryareden

Ben geçiyom gönül geçmiyor o yarden Şuyalan dünya başıma zindan Toralmışkızlar kaçıyor benden Kızların gönlünü indirYareden

Aladır gözleri de karadır kaşı Gezdim alemide bulunmaz eşi Yaylanın karından ağbeyaz döşü O döşün üstünde öldürYareden

Heldirme de Karacaoğlan heldirmeYüksek gönlüm engin dala kondurmaEzrail salıp da canım aldırma Bir güzelecanım aldır Yareden (26)

(93) y.45.(94) y. 58-59. Yöreden daha önce derlenmiş aynı redifli bir

başka Karacaoğlan deyişi için bkz. Ali Rıza (Yalgın),CenuptaTürkmen Oymakları (kısım-4), Adana, 1934, s.67.

-473-

Sabahtan uğradım bülbül sesineO da bir yanını güle getirir Yiğitolan sevdiğini bildirmez Kötülersevdiğin(i) dile getirir

Bir körün gözüne girsen de görmezNamussuza öğüt versen de almaz Birkötü dilim var rahat da durmaz Kötüdil başıma bela getirir

Selam verme yolun bilmez yolsuzaMeyil verme olur olmaz densizeKomşu olma namussuza arsıza Akibetırzına hile getirir

Karacaoğlan der de müşkülüm handaDerdi olmayan bülbül ne öter daldaÇok keramet vardır şu tatlı dildeYüceden uçanı yola getirir (27)

Ala gözlü benli dilber Sende olasın benim gibi Saçınsökük boynun bükük Sende olasın benim gibi

Bahçende gülün bitmesinDalanda bülbül ötmesinKapından cerrah gitmesinYat yaralı benim gibi

Gül yerine diken bitsinDallarında baykuş ötsünSokaklardan seller gitsinGözün yaşı benim gibi

(27) y.60.-474-

Yüküm kumaştar satamamKötüye meyil katamamGezerim mekan tutamamGez mekansız benim gibi

Karacaoğlan der mert gibiYanıyor yürek örd gibi Enini(28) yemiş kurt gibi Var sızılabenim gibi (29) KUL AŞIKDayanılmaz aldı kahrile nazaCanım kurban olsun sürmeli gözeHas beyaz gül gibi açılmış tazeBir kere göreyim döşünü gelin

Ne yaman kaçıyon sevgilim bendenYanmış deli gönül ayrılmaz sendenBen seni sevmişem de canı candanÖlsem de peşini bırakmam gelin(30)

Ne duruyon bönce bönceSarılmıyor beli ince Sanadiyom gülü goncaGöremiyorum dünden beri

Kör ola engelin gözüDaim zembeyliyor biziNazlı dostun şirin sözüDuyam ıyom dünden beri ____________________

(95) "Eniğini" (yavrusunu) demek istiyor.(96) y.63. Karacaoğlan adına derlenen parçalardan 5, 6, 7

ve 8 sayılı deyişler Bahçe-Çerçioğlu köyünden; 9 sayılıdeyişBahçe-Bostanlar köyünden; 10 sayılı deyiş Bahçe-Hacılarköyünden; 11, 12 ve 13 sayılı deyişler Bahçe-Gökçayırköyünden derlenmiştir.

(97) Mahlas dörtlüğü bulunmamakla birlikte "kul Aşık" başlığıile verilmiştir %y.37).

-475-

Zalim engel gurup çatmazUzak yolum kolum yetmezHayalin karşımdan gitmezVaramıyom dünden beri

Kul aşığım dönmem geriDomur domur memeleriKüstürmüşüm nazlı yariGöremiyom dünden beri (31)KUL ÇIRAZ Suya gidersudan gelir Ağ sedeli yosmagelin Beyaz(32) topuğu kuruyere Kerem eyle basmagelin

Gelin perçemin(i) deşirZülüflerin ışıl ışıl Kolumaboynuma deşir Busözüme küsme gelin

Nazlı dosta bac vericiCeplerinde can ilacıZülfün teli dar ağacıAman beni asma gelin

Kul Çıraz'ım derler bana Benanmadım önden sona Elamanın kaldı sana Amanımıkesme dilber (33)

(98) (y.38). Kul Aşık adına verilen14 ve 15 sayılı deyişlerBajıçe-Çerçioğlu köyünden derlenmiştir.

(99) "Beyaz" yerine, yöre söyleyişi ile "Ağ" sözcüğü konulduğunda ölçü tutmamaktadır.

(100)Bahçe-Çerçioğlu köyünden derlenmiştir (y.37).- 476 -

İLBEYÜOĞLUMuzu'yu elersen de yerinde nazlıEller bilezikli evler; bazlıTar sahan bakışlı ağ(ca)- ceren gözlüAvcısına şeker şerbet bal gibi

Muzu'yu dersen de yerinde güzelMevlasını seven hıhvasın yazarAynalız Gölü'nde bin suna yüzerAvcısına av değmedik tor gibi

Ben ne derim ise sözlerim haktırHakkın ırahmeti üstünde çokturaltında hile var da Muzu da yokturYediken süzülmüş gümüş gal gibi

Giderken de yolum düş oldu Muzu'yagüzellik Yusuf'tan kaldı Bire Alikadıoğlu'm sana n'oldu Elbeoğlu'mdalgalandı sel gibi (34)

Öterse de bozgun ötsün bağlamaHançer vurup dertli sinem doğramaArkadaşlarım gitti yoldan eğleme Bengiduiyom kömür gözlüm ağlama

Ala gözlüm sen de beni nidiyonAyrılığın şerbetini tadıyon İstanbul'danferman geldi gidiyom Ben giderimkömür gözlüm ağlama

(34) Bahçe-Bostanlar köyünde derlenmiştir (y. 42-43).deyiş "Elbeoğlu'nun amcası oğlu nun karısına yazdığı birtürkü" notuyla derlenmiştir.

-477-

Nerde idin çıktın yolun üstüneBakmıyon mu pis insanın kastineAl aptestini(i) gel imam ol üstümeSalığımda cenazemi kıl kalan

Elbeoğlu'm der de çalındı kalemBir ben ölmeyinen yıkılmaz alemKısmlet olursa sevdiğim yeniyıl gelemSene sene yollarımı ön kalan (35)DADALOĞLUTel tel olmuş ebrilerin yüzümeTop zülüf gerdandaireyhanlıdur

(36)

Kaşlar elif almış ta gözler negaraSineme vurdun bir zahmetli yaraSandım yaralı geyik gitmiş gareGül benzi (de) iplik iplik kanlıdır

Dadaloğlu der sarpa düşürdün yolumuGördü gözüm kabul ettim ölümü Gelirgeçer zalim sorma halimi Hayat güzel amaşehribanlıdır (37)

(101)Bahçe-Gökçayır köyünden derlenmiştir (y. 59-60).Her iki deyişte de aşığın adı deftere yöre söyleyişiileyazılmıştır, llbeylioğlu adına derlene bu deyiş iki ayrıdeyişin ikidörtlüğü ile oluşturulmuştur. Bu, bir kaynakyanılması ya daaldatmacası olarak düşünülmelidir, "...ağlama" ve"...kalan"redifli iki ayrı deyiş için Ursula Reinhard'ın VorSeinen Hau-sern Eine Weide...(Berlin,1965) adlı eserine bkz.(s.418 ve420.). llbeylioğlu adına derlenmiş "...kalan" rediflifarklı birdeyiş Ali Rıza (Yalgın)'ın Cenupta Tükmen Oymakları(Kısım-4)(Adana, 1934) eserinde bulunmaktadır (s.76).

(102)İki mısra eksiktir.(103)Bahçe - Bostanlar köyünden derlenmiştir (Y. 43).

-478-

KULOĞLUYüklendi bahraman çekildi göçümKurtulmam gayrı ben bu kevandanBilmedim töhmetim neymiş suçumGarip serim eksik değil dumandan

Halalı koyup ta haramdan yemedimCenabı Hüdayı dilden koymadım Beninsanoğluna kötü demedim Arif olantanır beni simamdan

Eğer ki başıma gelirse bir iş Bildiğin yoksabilene danış Konuşursan bir merdoğlumerdinen konuş Gözüm korktu yaman oğluyamandan

Ben de Kuloğlu' yum söylenir adımArif olan bilir adam kıymatınEvel sevgilisiydim Sultan Murad'ınŞimdi sitem çekerim hayli zamandan (38)51KUL MUSTAFAKaltı Bey dağından sökün eylediArap atlar(ı) koç yiğidi bağladı.Kahbe felek bize netti neylediMühletinen aldığım yar gitti

Küherin "Kral" elinden batıyom yasaDurmaz telli durnam gidiyor hasa Alıpkoyamadım altın kafese Öğrenmedisevdiceğim tor gitti

Çevirelim bekleyelim öreni Yadavcılar seyirdişir keneri Sanaderim sana da Beyler Çınarı Sağyanından usul boylu yar gitti

(38) Bahçe - Bostanlar köyünden derlenmiştir (y. 44)-479-

Adana ırmağı da engine akar Dudusukumrusu seyrine bakar Kul Mustafamkahrini kimler çeker Bizim elden birtomurcuk gül gitti (39)

Yürü güzel yürü metin eyleyim Uzamışboyları yaşın üstüne Taramış zülfünü tel teleylemiş Mor perçem dökülmüş kaşın üstüne

Yamacımdan gelen de zülfü burmalarSandım mor beliğin sırmalar Ceylanmışgidiyor da telli turnalar Sundurmuşboynunu eşin üstüne

Benzimi benzettin gül gülü kana Yüzbinleryaşasın seni doğuran ana Her çeşitçiçekten sokmuş gerdana Sandım ki yazgelmiş döşün üstüne

Kul Mustafa'm der de bu böyle olsa KadirMevlam şöyle birini bize de verse Söylesingüzeller noksan var derse Eksiğinidüzleyelim başım üstüne (40)

Birkaç güzel gördüm de kendi elinde İçindebirisi selviye benzer Kimi sümbül kiminergiz kimi gül Elif Hanım yanal almayabenzer

(39) (y. 49). 21, 22, 23. deyişlerin sahibi olan aşık,"Bahçe - Yazlamazlı köyünden Aşık Mustafa" olaraktanıtılmıştır.

(40) y. 49 - 50

-480-

Burada bulunmaz da Eşe'nin eşiEyne Hatun küçük yetmemiş yaşıUmmahan'ı şehrinde iyi kumaşı'Elif Hanım yüzde sırmaya benzer

Yenile süzülmüş de Eşe'nin gözüEyne Hatun küçük çekilmez nazıUmmahan'ı göllerinde ördeği kazıElif Hanım uçan turnaya benzer

Kul Mustafa'm bunlara yanmış tutuşmuşGül memeler birbirine bitişmiş Gelmişdördününde boynu yetişmiş Yetmişyanakları hurmaya benzer (41) KULHALİLDinleyin bir güzeli metin eyleyim Ağzışeker çiğner dili Meryem'in Çıktımyücesine seyir eyledim Eğmeç eğmeçkonmuş eli Meryem'in

Al yeşil bağlamış gerdana kaşıSırmadır zülüfü sedeftir dişiYürüyen yörükte de bulunmaz eşiAkar al yanaktan balı Meryem'in

Yeter güzel yeter de bu sana yeterNece babayiğitler de derdinden yatarAk göğsün üstünde irehan biterAçılmış çiçeği gülü Meryem'in

Yekin güzel yekin de karşımda yekinDeste deste eylen de gonca gül sokunDeğmesin nazar hamaylı takınKorkarım nazardan teli Meryem'in

(41) y. 50.-481 -

Yekin güzel yekin de karşımda durmaSen dertli sineme hançeri vurma Altınkadife üstüne sırma Gümüş örgülü isterbeli Meryem'in

Kul Halil'im der de ben de yastayımBilirim güzeli elden ustayım Başım için birarmağan hastayım Bahşiş(i) ne yiğit eliMeryem'in (42) KUL PEVLİL (43) Yazgeldi dağların lalesi biter Söyündü ışığımtütünüm tüter Bu ayrılık bize ölümdenbeter Katar deve çeker eli nazlımın

Dostumun devesi on iki koşar Bilmem kicoşarı nereye çeker Bugün dostun yolunereye düşer Öter bülbül gibi dilinazlımın

Eğmeç eğmeç olmuş evler saçılmışLalesi sümbülü gülü açılmış Engeller birolmuş evin göçürmüş Bilmem nere düşeryolu nazlımın

Dostum tülü maya gibi salınır Binboğa'nınyaylasına yollanır Öter çamlar (44) bülbülgibi dillenir Öter bülbül gibi dili nazlımın

(104)Derlemede "Bahçe-Yazlamazlı köyünde İncik Halilbaşlığı ile verilmiştir (y.51)

(105)"Pevlil", Behlül'ün yöredeki söyleyiş biçimidir.(106)doğrusu "çanlar" olmalıdır.

-482-

Binboğa'nın odasına konarsadostum sallanarak suya inerseSabahtan yönü bize dönerseKokar ilven ilven gülü nazlımın

Kul Pevlil'im der ki bakın halınaGene dertli sazı çekmiş eline Altınburma döktüreyim koluna Bugünbozgun öter teli nazlımın (45)

Ilgıt ılgıt bir yel esti Esti debağrıma bastı Benimgönlüm sana düştü Negüzel kollar Gülistan

Konalgası yol üstündeÖldürmek mi var kastindeGüzel gözler Gülistan'daNe güzel diller Gülistan

Gonca gülün eğmeleriCevahir mi düğmeleri Açta görem memeleriKınamaz eller Gülistan

Sarı dilbenti başındaÇifte benler var karşındaTurunç yetişmiş döşündeNe ince beller Gülistan

Kul Pevlil gider yollaraSarılam ince bellere Kınayakmış ak ellere Açılmış güllerGülistan (46)

(107)y.52.(108)y.53.

-483-

Evlerinin ardı Böcüğün gölüDoğruca gidiyor onun da yoluSana derim sana Hoca'nın dölüHak yazgısıda böyle geliyor

Evlerinin aman yamacı gazdalKalkıver sevdiğim boyunu gösterO Hoca'nı dölü seni desister Dillerişekerli ballı Fadime

Sabahnan kalkmış yannığın yayarGiyinmiş kuşanmış ineğin sağar Kızsenin işini baban da duyar 1 Dillerişekerli ballı Fadime

Evlerinin yamacı aman DüldülDüşmanı ağlat da dostunu güldürKız sen varman mı bana da bildirDilleri şekerli ballı Fadime

Elime aldımda incecik sazıGiderek eyledim ben bu sözüSana derim Dikme Hökkeş'in kızıDilleri şekerli ballı Fadime

Kul Pevlil'im bunu böyle söyledi DuyduDikme Hökkeş namus eyledi O kızınbaşını boşa bağladı Dilleri şekerli ballıFadime (47)

"KUL PEVLİL KIZLA KONUŞUYOR"Oğlan: Yaz gelipte beş ayları doğuncaSarı çiçek mor sümbüle karışırMenekşe çıkınca gül açılınca Dostumkokun güllerinen yarışır

(47) y.54

- 484 -

Beri çık ta dostum görem yüzünüSevey;dim senin ela gözünüGene de elime verdim sazımıYaktı baeni tüylü gibi duruşunKız:Bre oğllan ne görecen yüzümükör eylesin sebebimin gözünüFena duydum ben babamın sözünüYanlış yanlış şeytanlara yarışırOğlan:Bre nazlı dostum hiç kaygı etmeŞeytana uyup ta gönlümü yıkmaBeni ateşinedir daha yakmaGülden bülbül indi sandım görüşünKız:Kurban olam oğlan tatlı dilineGene düştüm ayağına elineErbişimden kuşak olam belineAğzındaki cevabın bilişinOğlan:Bre nazlım bu cevabın ne idiKipriğin ok senin kaşın yay idiKüçükken yanı peşimde büyüdüYaktı beni koldan kola sarışınKız:Bre oğlan kayıptan mı bilirdinOğlan sen de nerelerde dururdunÇekilerek solağına gelirdinAğca ceren indi sandım görüşünOğlan:Kul Pevlil'im der de bağlarda yatakGüllerin kokuşun ak göğse katakKaygı etme nazlım sarılarak yatakÇıkar bu canım kurşununa vuruşun (48)

(48) y.55-56- 485 -

Bugün varsam şu Çardak'ın başınaDüştüm Alicik'in yanı peşine Vardım dutdibine pınar başına Gönül dedi kine yatsen Pevlil'im

Heliledim dağdan heli getirdim Ağtayıağlayı işimi bitirdim Karacaören'evardımgene oturdum Çeçiler gidiyor kalk senPevlil'im

Dönüyor kara trenin yayları Nesarp imiş şu dağların saylanDeğme şu ağcı ünlü köyleriAdımın(ı) pekçe atsan *Pevlil'im

Yönümde de enişe döndü giderdimSanki Allah bu gezmeyi niderdimEkmek olsa bir kahvaltı ederdimBalıklara bir taş at sen Pevlil'im

Kul Pevlil'im der ki keyfine n'olduKeyfin de yol çekti acından öldü>İkindin namazı Çardak'a vardı Hastasınyoruldun yat sen Pevlil'im (49)

Dinleyin ağalar tarif edeyim Ördekgibi akarsuda yüzerim / Şalvarıgüdüğü yuduktan keri Başımkabak saka gibi gezerim

Inemiyom kısraktan indirin Süllüdolandın mı bunu kendirinDakmamışsın kısrağın paldınınPırtımı çamura batırdım ana

(49) y.56-57-486-

Usul usul çamırını yokluyor Süllütuluğu doldurmuş denkliyor Sukabağı suyun başın bekliyor Darılmasabahtan getirrim ana

Ali gayrı akıllandı uslandı Şalvardanşapkaya kadar ıslandı Acar yundukpırtlağım pislendi Darılma sabunugetiririm ana

Pevlil tarafından türkü yakıldıSemerinen bile suya döküldü Ayağınüzengiye takıldı Ürkmedi kısrakkurtuldum ana (50)

AŞIK ALİSabahtan uğradım ben bir güzeleAslı cennetteki huri mi bilmem Geldigeçti bir haberin almadım Şorda birkötünün yari mi bilmem '

Geldi geçti bir haberin almadım Elbağlayıp divanına durmadım Geyinipkuşanıp boyun görmedim Al yeşilkırmızı sarı mı bilmem

Ağdırmış efeyi de bükmüş boynunuTaramış zülfünü de açmış aynını Ağmemeler mekan tutmuş koynunuKokuyor burcu burcu teri mi bilmem

(50) y.57-58. Kul Pevlil'in şiirleri Bahçe-Yazlamalıköyünden derlenmiştir. Aynı aşığın beş dörtlükten oluşan 8heceli bir ağıtını daha önce yayımlamıştım: "Elbistan veAdana Köylerinden Ağıtmlar", s.89.

-487-

Ben aşıkam Ali'dir adımKar yağdı yüceme kalmadı tadımYar bir bergüzar verdi de ben anlamam dedimHer vakit ziyandayım da kendimi bilmem (51)

AŞIK HALİLGökyüzünde huba(52) kuşu Nebilirsin kıymatını Kargakondurman güle Ne bilir gülünkıymatın

Ekin ekip çift sürmeyeMeydana sofra sermeyenArının kahrın görmeyen Nebilir balın kıymatın

Mecliste laf atanlar Sahiyeyalan katanlar Sonradanvarlığa yetenler Ne bilir elinkıymatın

Bunu söyleyen de Aşık HalilDiyar gurbet elde kalan Yeniakılbaylık olan> Ne bilir yarinkıymatın (53)

ALU BEŞEYeşil donlu güvel ördekDal boynunu sundur geneHer bakışın bir kan ederEşe'm neler duydum gene

(51) Derlemede "Bahçe^Gökçayır köyünden Aşık Ali"başlığı altında yer almaktadır, (y.61)(109)Doğrusu "Huma" olmalıdır.(110)Bahçe-Gökçayır köyünden derlenmiştir (y.61-62)

-488-

Sağ elinde şam hakık Zülfünügerdana dökük Kaşın melulgözün yıkık Eşe'm neler duydumgene

Altın bilezik kolunda Gümüşkemeri belinde Osandım elindilinden Eşe'm neler duydumgene

Zülfünü dökmüş yüzüneAynasın almış dizine Uymuşsuntazı sözüne Eşe'm neler duydumgene

Kızlar halaya dizildi Kolunkemikten üzüldü Gül renklerinbozuldu Eşe'm neler duydumgene

Ali Paşa'm hanlar hanı Verenalır tatlı canı Sevmediğim siyahdonu Kız karşımda giydin bugün(54)

ÖKSÜZ OĞLANEla gözlü benli dilberMelul mu oldun melul mu oldunEvel benim idin nazlımElin m'oldun elin m'oldun

Ak kınalar yakınmışsın Siyahsürme çekinmişsin Elvan donadıkınmışsın Yoksa dilber gelinm'oldun

(54) Bahçe-Gökçayır köyünden derlenmiştir (v.62-63).Güney illerinde Ali Paşa olarak bilinen bu Türkmen aşığınınasıl adı Alu Beşe'dir.

- 489 -

Selam veririm selam almazBakıp yar yüzüme gümezHalimi hatırımı sormaz Gavurm'oldun gavur m'oldun

Öksüz oğlan giydi hırka Yok ki bir beyverem arka Hökmün geçti Şam'a şarkaYoksa Sultan Selim m'oldun (55)

DELİ BORANKırk günlük yoldan dayandım geldimCemalini görmeye eğlendim kaldımMabalın boynuna işte ben öldüm Söylefiyatını kız kömür gözlüm

Ne bilir de ahmaklar güzel sevmeyiSevipsevip yüzlerine bakmalı Fırsatbulupta al yanaktan öpmeli Söyle fiyatınıkız kömür gözlüm

Gene boranlandı yüzü havanın Şahingezer yücesinde yuvanın Domurcukgüzel sevenin Yüreğin yaralı kız kömürgözlüm

Deli Boran diyor dediceğin burnuyduHer deyim geydiceğin ağmıydıBir çift öpüş verdin bahşiş burnuyduBu bahşişin az kömür gözlüm (56)KUL HAMİTSabah olur cibaları yatırırakşam olur ekinleri batırırAvcıları çevreğinde otururOnun için dolanıyor ormanı

(111)Bahçe-Gökçayır köyünden derlenmiştir (y.64).(112)Bahçe-Gökçayır köyünden denlenmiştir (y.64-65).

-490-

Seçip seçip azılısın vurmalı Birembirem abalarını kırmalı Sekizdebirini öşürcüyü vermeli O daçekmiş küreğini geliyor

Ardına katmışlar ala cıbayı Böyl(e)olursa zararlatır obayı Ne dirgenistermiş ne de yabayı Ben gelmedensürmüş gitmiş harmanı

Ben olayım şu arpanın hastasıTikenniymiş görünmüyor destesiEn küçüğü yemiş gitmiş beş taşıArpalamış bozlecede ölüyor

Kul Hakm'im der de haymaya çıktımÇıkınca etrafa tabanca sıktım İstanbulvalisine telgraf çektim Dinlemiyorondan aldığım fermanı (57)

Ben de çıktım şu taşların başınaSeyrettim toprağına taşına ÇamMehmet'i almış yanı peşineBaktım da Halis Ökkeş geliyor

Halis Ökkeş meclise kurulmuş Sakkaolanlar hep başına derilmiş Tazıtavşan tutmuş boru yorulmuş TokaçHalil çevreğinde yürüyor

Kaç ormancık sakalcığın taradı.Kazandığı kazanç ele yaradıTokaç Halil derkenz bir kul türediSanlıları bulup bulup alıyor

(57) y.72.-491 -

Akşam olur çakal gibi uluşur Sabah olurbirbirleriyla boğuşur Gördüm onlar bulgurbuğday pölüşür Kuduz olmuş birbirinidalıyor

Koç Koç Omarcık süre süre getirdiDonuk kara vurdu yere yatırdıÇökelek Koca üç beş çuval yetirdiİsabet etti o da malın alıyor

Kul Hamit'im der de kalbim gümeneBaşımızdan kalkmaz topun dumanıYağlı oğluna vermemişler çamanıBaktımdı o da acından ölüyor (58)

Sabah seherinde evine vardım Adamsandımda bir selam verdim Kınamanağalar utandım da aldım Borumdankurtuldum der Omar Ağa (59)

Evine vardım da sardım cuğaraİşimden gücümden oldum avaraSüre gördüm gidemiyor davara Bakda bir iyisin ver Omar Ağa

Ellettim yatırdım eğri bucağaYörümesin bilmez aldım kucağaYüklettim eşeğe sürdüm ocağa Bakda bir iyisin ver Omar Ağa

Bu kopuyor Omar ağa özünden Sözverdin de nasıl döndün sözündenKorkarımış Karamıkın kızından Bak da biriyisin ver Omar Ağa

(113)y.73.(114)"omar", Ömer adının yöredeki söylenişidir.

. - 492 -

Kul Hamit'in geze geze yomla OmarAğa duya belki darıla Par ciğeriduluğuna vurula Karının(60) hellenesar Omar Ağa Cerrahın dilinden bilOmar Ağa (61)

KUL MAHMUTHamza pehlivan da işledi GaziArşa çıktı bileğimin avazıHakkın buyurduğu bey vakit namazıCepraili imam edip kılan var

Anasının karnında kıpleyi bilen varBalığın karnında da beş vakit kılanBir bıyığı yetmiş bin yıllık yol alan Yedicehennemi yutan yılan var

Kıraç derler o yılanın adına Doyamadımşu dünyanın tadına Sultan Süleyman daderler onun adına Kaftan Kafahükmeyleyip duran var

Diyar Kul Mahmut'um böyle mi bilinSana yoldaş olsun da imanın dininBizden ezel kavim kardasın Kafasınısümüğünü bulan var(62) AŞIKHASANSana diyom sama hey koca at DüldülNazlı yarim yaylasından göçtü mü Yangınidi nazlı yarin yüreyi Gelirkenneoluğundan içtin mi

(115)"Karnın" demek istiyor.(116)y. 74 Kul Hamit'in şiirleri, defterde "Bahçe-

Ellekköyünden Kul Hamit" başlığı altında verilmiştir.

(117)Bahçe-Pirsultanlı köyünden derlenmiştir (y.77)-493-

Daha ne gelecek benim başımaBakmazmısın gözden akan yaşıma İlksualim Tokanağın taşına Sallandı dagelin yola düştün mü

Yaman olur bizim yerlerin kurduYüreğimde yanar ateşi ördü Sanadiyom sana Çahraş'ın yurdu Yarsevdiğim senden beri geçti mi

Kalmadı da şu dizimin dermanıYarim için çıkarsınlar fermanıSana derim Kız Uçan'in harmanıNazlı yarim senden beri geçti mi

Bende geldim nazlı yarin sözüneMevlam sürme çekmiş ela gözüne Birsıvalım(63) da şu Kaklıkın tozunaNazlı gelin düğmelerin çeşti mi

Olunmu ola bu ellerin dediğiAğımıdır nazlı yarin yediği Sanaderim Selavat'ın gediği Banakarşı yar göğsünü açtı mı

Hürümüdür melek mi bilmeyom soyuYaseminden daha güzeldir boyuSana bir sualim var Kuşoluk suyuNazlı gelin gelip senden içtimi

Hasan hayran olam senin adınaDoyamadın lezzetine tadına Sonsualim Gölyeri'nin duduna Nazlı gelingöçün ora çeşti mi(64)

(118)"Sual" demek istiyor.(119)Derlemede "Bahçe-Bayındırlı köyünden Hasan Açık"

başlığı ile verilmiştir.-494-

HALİL GÜNAY "KurtuluşSavaşı Destanı"

Yunan Akşehir'e geldi dayandıMuhammet ümmeti bütün uyandıAfyon cephesinde bir hücum olduAllah imdat etti Hızır erişti

Cephelere mitralyoz kurulduUmu taburlara emir verildiYunan kuvvetinin beli kırıldıAllah imdat etti Hızır erişti

Toplarımız sağdan soldan atıldıSüvariler birbirine katıldı Yunankumandanı esir tutuldu Allahimdat etti Hızır erişti

Uşağı'nan Afyon'un arası 'Yunan'ın döşünde süngü yarasıTürkiye çalıştı buldu çaresin Allahimdat etti Hızır erişti

Uşağ'ı sorarsan büyük kasabaYunan'ın esiri de gelmez hesabaAtina'da Kostantin düştü telaşaTürkiye'ye ne cevap veririm diye

Alaşehir'in de suru küf erdenAskerler boruyu çalar seferdenTürkiye'nin kılıcı cüferden Milletgeri dönmez gider ileri

Manisa'yı da dersen İzmir'in dengiTürkiye kimseye vermiyor fendiYunan'ı derseniz tükenmiş kendiMillet geri dönmez gider ileri - 495-

Asker Manisa'dan İzmir'e ulaştıErmeni Yunan'ın teptili şaştı AskerGordonboyun'da lira bölüştüPanganat binliğine bakan olmadı

Yunan İngiliz'den aldı bileti Ankara'yıKonya'yı hep aldım sandı Koca İzmirAnadolu kilidi Yunan kurban oldutaşlarınada

Halil'im diyor da bu böyle olduTürkiye mızrakla meydana durduDüvel ejnebiler fikire daldı Askerinİzmir'e yetişmes'ine(65)

"Ivez Destanı"Ivez ive derler bir hayvan geldiUfacık çocukların hep aklını aldıAlgıdan irgiden bu da zor geldiAman Allah neye varır halimiz

Nemrud'u fet eden Ivez bu muydu?Onlarda bizim gibi tatlı can idi KadıHasan pirinç aşı yer miydi? Girik darıneresine yetmiyor

Müdüre şikayet edin valiye söylenBu sene sabredin emiri dönen Buçeltik ekilirse yükleri talen AmanAllah neye varır halimiz

Alam göçse ben göçemem yerimdenDüşünüyom bir şey gelmez elimdenBin bedduam var o da dilimdeSabunsuyunu kurutamam neyleyim

(65) y.80 - 82.- 496-

Hamı yazısına çeltik ekildiIvezden milletin beli büküldüHep köylüler şikayete döküldüAman Allah neye varır halimiz

Maraşlı Sabun'dan argı kaldırdıKayalar oydurdu dağı deldirdiHaruniye nahiyesin öldürdüAman Allah neye varır halimiz

Halil'im arzual veririm valiye Düşersende bundan büyük belaya Bu çeltikkalkmazsa teslim alın silayı Bize deimdat Mevladan olsun (66)"Mahlassız Deyişler, Destanlar ve Destan Parçaları"Seher vakti ateş etti kafirler Bütüngeldi uçup erenler Duydum küçükMehmet halka zorlar Gavur bıraktı bu(67) ateş içinde

Duydum seher anda yanıyor eviİmanın yok mu kafir seninBilseler alırlar canın seninKoydun Koca hu alev içinde

Bütün emmi geldi bu çocuklar ağlarAl mübarek ateşte yanan Bakınsabah ile anası meler Kafir bıraktı buateş içinde

Kara gözüm buna çare bulunmaz Hak'tanbaşka kimin yaktı bilinmez Ne kadarçalışsam bir çaresi bulunmaz Kafir bıraktıhu ateş içinde (68)(120)y.82-83. Destanlar, derlemede "Bahçe-Alibozlu

köyünden Halil Günay" başlığı altında verilmiş;adlandırmalarise tarafımdan yapılmıştır.

(121)"hu" kelimesi "u" harfi uzatılarak okunacaktır."Huğu" (huğ - çalı - çırpıdan yapılan kulübe, bağevi) demekistiyor.

(68) Bahçe-Çerçioğlu köyünden derlenmiştir (y.71).-497-

Mahkemede verir koç gibi sözüKovkurda yayılır kınalı kuzu Ensevgili hanım şol Çerkez kızı Dulkaldı gelinler bil Hüseyin Ağa

Andırın düzünde parlar konağıHavluda beslenir çifte bineği On sekizdeve de yüz elli ineği Malınan olmuyorcan Hüseyin Ağa

Sizin beş yaylanız söğüt ovasııssız kalmış şahinlerin yuvası.................................................................(69)Ondan da çekildi el Hüseyin Ağa

Düşmanın var ise hisara hisar Kıratınaltında yel gibi eser Sana sebep olanşol Çukurhisar Bunu da böyle bilhüseyin Ağa(70)

"İki Genç Osamn Destanı"

Evvela Bağdat'a sefer oluncak atladıherdeği Genç Osman Vurdugavurların yıktı bayrağını Bayrağınbedene dikti Genç Osman

Eğerledi kır atının ikisin Çevirdidedüşmanların hepisin Sabahnamazında Bağdat kapısın Allah allandedi açtı Genç osman

Bağdat'ın içinde bir gül açıldı ırayhasıda cümle alem saçıldı Everek'ten ikiyiğit seçildi Biri Köçeklioğlu'da biriGenç Osman

(69) Derlemede "Bahçe-Böcekli köyünde söylenen ağıt"başlığı altında yer almıştır (y.86)(70) Derlemede "Bahçe Böcekli Köyündes söylenen

ağıt" başlığı altında yer almıştır.-498-

Allah dedi de Bağdat kapısını açtı Görengavurlarında teptili şaştı Kellekoltuğunda üç gün döğüştü Daha bundune var dedi Genç Osman

t

Kuleler yapıldı da kesilen baştanAt işlemez oldu da kandan ileştenİki şehit düştü de eller gülüştüBiri Köçekli oğlu da biri Genç Osman(71)

Genç Osman dersen de uşaktan uşakBeline bağlamış ibrişim kuşak Arkasınakatmış elli bin uşak Varın arslanlarımdiyor Genç Osman

Genç Osman'ın atı altından kaçtı Görendüşmanların tebdili şaştı On üç gün kellekucağında savaştı Daha bunda nen vardedi Genç Osman

Iptili Bağdat'tan sefer eyledi Atladıhendeği geçti Genç Osman On ikisenenin binek yoldaşı Uluya bayrağıaçtı Genç Osman

Getirin Genç Osman'ı ben de göreyimNasıl adam imiş ben de bileyim Vezirlikisterse tuğluk vereyim Acem'i velhveleyi(72) verdi Genç Osman

Birs konak yaptırdım da Acem'e karşıKanman yapıldı toprağı taşı On ikisenenin binek yoldaşı Acem'i velhveleyeverdi Genç Osman

(122)Bahçe-Pisultanlı köyünden derlenmiştir (y.78).(123)Doğrusu "velveleye" olmalıdır.

- 499 -

Gökyüzü görünmez oldu kuzgundan kuştanAt işlemez oldu yatan ileşten İki şehit verdimdeUer güreşten Biri Köçeklioğlu biri GençOsman(73)

Başın görünmez de dumandan pustanEğri başlı güzel mi gelir hastan Sağyanın saracık ta solup Abustan ElimAvşar dağı erit Binboğa

Binboğa'yı dersen de ünlüdür ünlüYazın al giyer de kışın emir donluSağın saracık da solun ırahanlı ElinAvşar dağı erit Binboğa

Binboğa da Goç dağını gözetir Lalensümbüle geyik göbağı tazedir Ablaksığırların boynun uzatır Faruz acıgerek salın Binboğa

Bereket var toprağında taşında Yavnışehan semah döner başındaKamalağın kavardırın başındaZamanda da yelmi eser Binboğa (74)

(124)Nerden derlendiği belirtilmemiştir (y.69-70).Bu ikiGenç Osman Destanı, tek metin halinde,Abdurrahman adlıbir aşık adına biraz farklı biçimde ve 10 dörtlük olarak AliRızaYalgın'ın Cenupta Türkmen Oymakları (Kısım-4)(Adana,1934) adlı eserinde yayımlanmıştır (s.80).

(125)Osmaniye-Toprakkale köyünden derlenmiştir (y.75).Aynı deyiş,Ali Rıza Yalgın'ın Cenupta TürkmenOymakları(Kısım-3) (Ankara,1933) dalı eserinde Dadaloğluadına ve 6dörtlük olarak yayımlanmıştır (s.97-98).

-500-

Kırk kız idik kırkımızı da bir adada buldularKulağımızın küpelerini aldılar Her birimizibir kirala verdiler Yesir gitti Akıshan'ın (75)kızlar

Akışkanın ardı dağlar Babampaşa kardeşlerim beğdi Böyleolmasa bize ölüm yoğdu Yesirgitti Akıshan'ın kızları

Koluma takardım altın burmaAslını sorarsan altın burmaYolumuz düştü kanlı ölümeYesir gitti Akıshan'ın kızları (76)

Yaz gelince yaylalara çıkardıBoz bulanık bozgun sular akardıHer varanı arı gibi sokardı Kırıldıarısı balmı kalmadı

Yaşa Paşa Efendi'm sen binler yaşaNüfusun geçiyor dağ ile taşa Kurtkulağıdediğin zorlu bin meşe Döktürdünyaprağın dalın kalmadı (77)

(126)Ahıska.(127)Cönklerde, daha uzun biçimiyle çeşitli varyantları

bulunan "Ahıska Destanı"nın üç dörtlüğü. Bahçe-Pirsultanlıköyünden derlenmiştir (s.76).

(128)Derlemede "Osmaniye-Çardak köyünden Kızıl Ali"başlığı ile verilmiştir (y.47).

- 501 -