191185

7/29/2019 191185

http://slidepdf.com/reader/full/191185 1/463

ATATÜRK ÜNVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜTÜRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

Maksut YTBA

HLM YAVUZ’UN HAYATI, SANATI VE ESERLER

DOKTORA TEZ

TEZ YÖNETCS Doç. Dr. Mehmet TÖRENEK

ERZURUM-2006

7/29/2019 191185


ÇNDEKLER

SAYFA NO

ÖZET.......................................................................................................V

ABSTRACT............................................................................................VIÖN SÖZ...................................................................................................V

I. BÖLÜM

1. HAYATI ve SOSYAL YAAMI

1.1. Ailesi..................................................................................................11.2. Çocukluu ..........................................................................................21.3. Örenimi ............................................................................................41.4. Edebiyatla likisi ...............................................................................71.5. Meslek Hayatı ....................................................................................8

1.5.1. Gazetecilii...................................................................................81.5.2. B.B.C. Yılları..............................................................................111.5.3. Yayın Dünyası çinde .................................................................121.5.4. . B. B. Kültür leri Daire Bakanlıı .........................................131.5.5. Üniversite Hocalıı.....................................................................13

1.6. Evlilikleri ve Çocukları.....................................................................141.7. Yazma ve Çalıma Biçimi ................................................................ 161.8. Aldıı Ödüller ..................................................................................17

II. BÖLÜM

2. EDEBYAT, DL ve TASAVVUF HAKKINDA DÜÜNCELER

2.1. Edebiyat ...........................................................................................192.1.1. iir..............................................................................................192.1.2. Divan Edebiyatı ..........................................................................252.1.3. eyh Galib..................................................................................272.1.4. Yahya Kemal Beyatlı..................................................................282.1.5. Ahmet Haim.............................................................................. 302.1.6. Necip Fazıl Kısakürek.................................................................312.1.7. Nazım Hikmet ............................................................................332.1.8. Asaf Halet Çelebi........................................................................352.1.9. Behçet Necatigil .........................................................................372.1.10. Kemal Tahir..............................................................................402.1.11. II. Yeni Hareketi .......................................................................41

2.2. iir Dili ............................................................................................422.3. Tasavvuf...........................................................................................462.4. Gelenek ............................................................................................48

7/29/2019 191185


III. BÖLÜM

3. RLER

3.1. iiri ..................................................................................................543.2. iirinin Evreleri................................................................................ 583.3. iir Kitapları.....................................................................................63

3.3.1. Bakı Kuu .................................................................................633.3.2. Bedrettin.....................................................................................663.3.3. Dou iirleri ............................................................................... 703.3.4. Mustafa Subhi Üzerine iirler.....................................................753.3.5. Yaz iirleri .................................................................................773.3.6. Gizemli iirler ............................................................................793.3.7. Zaman iirleri.............................................................................813.3.8. Söylen iirleri.............................................................................85

3.3.9. Ayna iirleri ............................................................................... 873.3.10. Çöl iirleri ................................................................................ 923.3.11. Akam iirleri...........................................................................953.3.12. Yolculuk iirleri .......................................................................983.3.13. Hurufî iirler ..........................................................................100

3.4. iirlerine Tematik Bakı ................................................................. 1043.4.1. Hüzün.......................................................................................1043.4.2. Ak...........................................................................................1103.4.3. Yaz........................................................................................... 1203.4.4. Yolculuk...................................................................................1293.4.5. Yalnızlık................................................................................... 1373.4.6. Tabiat Unsurları........................................................................ 144

3.4.6.1. Gül......................................................................................1443.4.6.2. Erguvan ..............................................................................1543.4.6.3. Taflan ................................................................................. 1573.4.6.4. Da .....................................................................................157

3.4.7. Akam ......................................................................................1623.4.8. iir............................................................................................ 1703.4.9. air...........................................................................................1773.4.10. ehir .......................................................................................1803.4.11. Siirt.........................................................................................1813.4.12. Bodrum...................................................................................1833.4.13. Çöl ve Dier Mekânlar............................................................ 1843.4.14. Zaman.....................................................................................186

3.5. mge Dünyası ................................................................................. 1923.6. iirlerinde Ahenk Unsurları. ...........................................................2013.7. iirinde Dil.....................................................................................2103.8. iirlerinin Beslendii ve Etkilendii Kaynaklar ..............................219

3.8.1. Divan Edebiyatı ........................................................................2233.8.1.1. Bâkî....................................................................................2243.8.1.2. Nâilî....................................................................................225

7/29/2019 191185


3.8.1.3. eyh Gâlib ..........................................................................2263.8.2. Yeni Türk Edebiyatı..................................................................227

3.8.2.1. Tevfik Fikret .......................................................................2283.8.2.2. Halit Ziya Uaklıgil.............................................................2293.8.2.3. Mehmet Akif Ersoy.............................................................230

3.8.2.4. Ahmet Haim......................................................................2303.8.2.5. Yahya Kemal Beyatlı ..........................................................2333.8.2.6. Nazım Hikmet.....................................................................2343.8.2.7. Ahmet Hamdi Tanpınar.......................................................2353.8.2.8. Behçet Necatigil..................................................................2363.8.2.9. Necmettin Halil Onan .........................................................237

3.8.3. Halk Edebiyatı.......................................................................... 2373.8.3.1. Yunus Emre........................................................................2373.8.3.2. Ferhât ile îrin Hikayesi...................................................... 2393.8.3.3. Dede Korkut Hikayeleri ......................................................2403.8.3.4. Koma ................................................................................ 2423.8.3.5. Türkü .................................................................................. 243

3.8.4. Batı Edebiyatı...........................................................................2443.8.4.1. Pablo Neruda ......................................................................2443.8.4.2. Louis Aragon ......................................................................2443.8.4.3. Gérard de Nerval.................................................................2453.8.4.4. Dostoyevski ........................................................................2463.8.4.5. Marcel Proust...................................................................... 2463.8.4.6. Thomas Mann.....................................................................2473.8.4.7. Charles Baudelaire.............................................................. 2483.8.4.8. Hölderlin.............................................................................250

3.8.5. Edebî Sanatlar........................................................................... 2503.8.6. Din ve Tasavvuf .......................................................................2633.8.7. Mitoloji..................................................................................... 2743.8.8. Dier Alanlar............................................................................287

3.8.8.1. Sinema................................................................................ 2873.8.8.2. Fotoroman ..........................................................................2883.8.8.3. Resim sanatı........................................................................2883.8.8.4. nternet ............................................................................... 289

3.9. iirlerinin Biçim Özellikleri............................................................2893.9.1. Nazım Biçimleri .......................................................................290

3.9.1.1. Beyit...................................................................................2903.9.1.2. Dörtlükler ...........................................................................2913.9.1.3. Sone....................................................................................2933.9.1.4. Serbest iir.......................................................................... 2943.9.1.5. Kitaplarına göre Nazım Biçimleri........................................298

3.9.2. Kafiye Düzeni...........................................................................2993.9.3. iirlerinde Redif ve Kafiye .......................................................303

3.9.3.1. Dize Sonunda Redif ve Kafiye ............................................3043.9.3.2. Dize çinde Redif ve Kafiye ................................................ 3073.9.3.3. Dize Balarında Kafiye .......................................................309

3.9.4. Tekrarlar................................................................................... 3113.9.4.1. Harf Tekrarı ........................................................................311

7/29/2019 191185


3.9.4.2. Kelime Tekrarı.................................................................... 3133.9.4.3. Dize Tekrarı........................................................................ 3143.9.4.1. Bent Tekrarı........................................................................ 315

IV. BÖLÜM

4. DÜZ YAZILARI

4.1. Anılar ............................................................................................. 3164.1.1. Ceviz Sandıktaki Anılar ............................................................316

4.2. Düizleri ya da Defterler.................................................................3184.2.1. Geçmi Yaz Defterleri ..............................................................3184.2.1. Bulanık Defterler ......................................................................320

4.3. Denemeleri ve Denemeciliimizdeki Yeri ......................................3234.3.1. Denemelerinde Konular ............................................................328

4.3.1.1. Kendisi ve Çevresi ..............................................................328

4.3.1.2. Yaadıı Mekânlar..............................................................3314.3.1.3. Tasavvuf ve slâm...............................................................3334.3.1.4. Kadın ve Ak ......................................................................3354.3.1.5. air ve Yazarlar .................................................................. 3384.3.1.6. iir......................................................................................3394.3.1.7. Roman ................................................................................ 3404.3.1.8. Mizah.................................................................................. 3424.3.1.9. Oryantalizm........................................................................3434.3.1.10. Aydın ve Türkiye’de Aydınlanma Problemi ...................... 3464.3.1.11. Felsefe ..............................................................................348

4.4. Okuma Notları................................................................................3504.5. Makale ve ncelemeleri................................................................... 3534.6. Söylei kitapları..............................................................................358

4.6.1. iir Henüz................................................................................. 3584.6.2. Hilmi Yavuz ile Dou ve Batı’ya Yolculuk............................... 3594.6.3. iirim Gibi Yaadım................................................................. 361

4.7. Yüzler ve zler................................................................................3634.8. Anlatılar .........................................................................................364

4.8.1. Taormina .................................................................................. 3674.8.1.1. Kurgu..................................................................................3684.8.1.2. Taormina’da Üstkurmaca....................................................370

4.8.1.2.1. mge Mekân ve Olaylar................................................. 3704.8.1.2.2. Dönüüme Urayan Karekterler ....................................373

4.8.1.3. Metinlerarasılık................................................................... 3744.8.2. Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri..............................................375

4.8.2.1. Kurgu..................................................................................3764.8.2.2. Fehmi K.’nın Acayip Serüvenlerinde Üstkurmaca...............377

4.8.2.2.1. Gerçek ve Kurmaca.......................................................3774.8.2.2.2. Anlatıcı Çeitlemesi ......................................................378

4.8.2.3. Metinlerarasılık................................................................... 3804.8.3. Kuyu.........................................................................................382

7/29/2019 191185


4.8.3.1. Kurgu..................................................................................3844.8.3.2. Kuyu’da Üstkurmaca ..........................................................385

4.8.3.2.1. Anlatıcı Problemi ..........................................................3854.8.3.2.2. Dönüüme Urayan Karakterler ....................................3864.8.3.2.3. Gerçek ve Kurmaca Balamında Fantastik Unsurlar......387

4.8.3.3. Metinlerarasılık................................................................... 388

SONUÇ ................................................................................................ 390BBLYOGRAFYA.............................................................................393ÖZ GEÇM........................................................................................452

7/29/2019 191185


ÖZET

DOKTORA TEZ

HLM YAVUZ’UN HAYATI, SANATI ve ESERLER

Maksut YTBA

Danıman: Doç. Dr. Mehmet TÖRENEK2006-SAYFA: IX+452

Jüri : Doç. Dr. Mehmet TÖRENEK: Doç. Dr. Yakup ÇELK: Doç Dr. Turgut KARABEY

: Doç. Dr. Erdoan ERBAY: Yrd. Doç. Dr. Tacettin MEK

Cumhuriyet sonrası Türk edebiyatının önemli air ve yazarlarından olanHilmi Yavuz üzerine yaptıımız çalımada, hayatının yanı sıra eserleri ve sanatıüzerinde younlatık. Metin merkezli hazırladıımız tezde onun iirleri ile birliktedüzyazılarını da inceledik. Edebî niteliklerini ilgili balıklarda ortaya koymayaçalıtık. Olabildiince tarafsız bir yaklaım içinde hareket ederek yakın dönemiirimizin bu önemli air ve yazarının Türk edebiyatındaki yerini belirlemeyegayret ettik.

7/29/2019 191185


ABSTRACT

Ph. D. THESIS

THE ART LIFE AND WORKS OF HLM YAVUZ

Maksut YTBA

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Mehmet TÖRENEK

2006- PAGE: IX+452

Jury : Assoc. Prof. Dr. Mehmet TÖRENEK

: Assoc. Prof. Dr. Yakup ÇELK: Assoc. Prof. Dr. Turgut KARABEY: Assoc. Prof. Dr. Erdoan ERBAY: Assist. Prof. Dr. Tacettin MEK

In this work which is about Hilmi Yavuz who was one of the mostimportant poets of the Turkish literature after Turkısh Republic. We have focusedon not only his life but also his works and his art. In the thesis whicih we designedas prose focused, we have exomined both his poems and writings. We have triedto clearify literatual qualities in related topics. We have tried to learify the place of that important poet and writer using an unbiased view.

7/29/2019 191185


ÖN SÖZ

Yakın dönem Türk iirinin önemli isim ve yol açıcılarından biri olan Hilmi

Yavuz, özellikle 1980 sonrası iirimizde etkili olmu bir isimdir. lk kitabı Bakı Ku u ile ünlenen airimizin hemen her iir kitabı ilgiyle karılanmıtır. O sadecekendini kanıtlayan biri olmamı, iir vadisinde yakaladıı baarıyı düz yazılarındada gösterebilmitir. Bütün bunlarla birlikte yıllardır süren üniversite hocalıı, onuçok yönlü bir edebiyat adamı kılmıtır. iirleri üzerine bugüne dein yapılanbirçok yüksek lisans çalıması olmasına ramen doktora çalımasının yapılmayııbizi, bu çalımayı yapmaya sevketmi ancak zor bir air olmasından ötürü birkadar da düündürmütür. Zira üstesinden gelinemeyecek bir çalıma sadecebizim deil bütün aratırmacıların ortak kaygısıdır. Endielerimizi, HilmiYavuz’un eserlerine yansıyan hocalııyla yendik.

Çalımamızı dört bölümde sürdürdük. Bölümlerin ilkini yaamına ayırdık.Çocukluu, ailesi, özel yaamı ve meslei hakkında elde ettiimiz bilgileri

kaydettik. Bu konuda referanslarımız eserleri, söylei kitapları ve kendisiyle ilgilikaynaklar oldu.

kinci bölümde Hilmi Yavuz’un daha çok edebiyat, dil ve tasavvuf üzerine düüncelerini ayrı balıklarda ortaya koymaya çalıtık. Etkisinde kaldııair ve yazarları bu bölüme kaydetmeyi uygun bulduk. iir üzerine görülerini,daha sonraki bölümlerdeki Hilmi Yavuz’a ıık tutacak biçimde kaydetmeye gayretettik. Etkisinde kaldıı yazar ve airlere deinirken, onlar hakkındaki görülerininniceliini deil niteliini ölçü aldık. Bu nedenle yazar ve airlerle ilgilibalıklarımızı, Hilmi Yavuz’un yaklaımlarına balı olarak oluturduk.

Üçüncü bölüm, çalımamızın hacim ve içerikçe en youn olduubölümdür. iirleri üzerine yaptıımız aratırma ve incelemeleri bu bölüme aldık.iir kitaplarının kronolojik seyri, iirlerinin tematik incelemesi, ekil özellikleri veimge boyutu üzerine tespitlerimizi ayrıntılarıyla sunmaya çalıtık. Bu bölümdeHilmi Yavuz’un bütünüyle iir anlayıını ve poetiini ortaya koymak için iirlerinibirçok açıdan irdeledik. iirlerini ele alırken bir açıklama yoluna gitmekten ziyademetinmerkezli incelemeye çaba sarf ettik. Bu nedenle, doruluu ileridetartıılacak ya da yaayan bir airi ele olmamız bizi keskin ifadelerden uzaktutmu, ileri sürdüklerimizde ihtiyatlı olmaya zorlamıtır. Hilmi Yavuz, yüksekörenimini ngiltere’de felsefe üzerine tamamlamı ve üniversitelerde felsefehocalıı yapmıtır. Bu kimliine karın iirin felsefeden ayrı düünülmesigerektii yönünde görüler bildirmi ve iirlerini felsefeden uzak tutmayaçalımıtır. Bizce de doru olan bu kanıdan ötürü, iir ve felsefe balamında birbalık açmayıp muhtelif balıklarda, kimi iirlerinden hareketle konuya deinmeyitercih ettik.

Son bölümde Hilmi Yavuz’un düzyazılarını inceledik. Deneme, makale veinceleme kitaplarını bir bütünlük içinde ele aldık. Denemeciliini vedenemelerinde ele aldıı konuları ayrı balıklarda deerlendirmeyi uygun bulduk.Postmodern biçimde ve içerikte kaleme aldıı anlatılarını, bu akımın gerektirdiiölçütlerle tahlil edip postmodern boyutlarını ortaya koymaya çalıtık. Anı,düizleri ve söylei kitaplarını tek tek deerlendirdik.

7/29/2019 191185


Hilmi Yavuz’un iirine, airlik ve yazarlıına yer verdiimiz sonuçkısmında çalımamızın kısa bir özetini kaydettik. iirinin seyri ve düz yazıları ileTürk edebiyatında vardıı noktayı sonuç balıı altında belirtmek istedik.

Çalımamızı baından sonuna kadar takip eden, yardımlarıyla birliktedeerli görü ve önerilerini esirgemeyen Hocam Doç. Dr. Mehmet TÖRENEK’e

minnettarlıımı bildiririm. Çalımamızdan haberdar olan Hilmi YAVUZ’un yakınilgisinin bizi gayrete getirdiini vurgular, kendilerine yürekten teekkür ederim.Biblografyanın bu denli zenginlemesinde katkıları olan deerli dost SeyfullahIIK’a ve çalımamızla ilgili tavsiyeleri bizim için hep ufuk açıcı olan Tez zlemeKomitesi’ndeki kıymetli hocalarım Doç. Dr. Erdoan ERBAY ve Y. Doç Dr.Tacettin MEK’e ükranlarımı sunarım.

Erzurum, 2006 Maksut YTBA

7/29/2019 191185


ABSTRACT

Ph. D. THESIS

THE ART LIFE AND WORKS OF HLM YAVUZ

Maksut YTBA

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Mehmet TÖRENEK

2006- PAGE: IX+452

Jury : Assoc. Prof. Dr. Mehmet TÖRENEK: Assoc. Prof. Dr. Yakup ÇELK

: Assoc. Prof. Dr. Turgut KARABEY: Assoc. Prof. Dr. Erdoan ERBAY: Assist. Prof. Dr. Tacettin MEK

In this work which is about Hilmi Yavuz who was one of the most

important poets of the Turkish literature after Turkısh Republic. We have focused

on not only his life but also his works and his art. In the thesis whicih we designed

as prose focused, we have exomined both his poems and writings. We have tried

to clearify literatual qualities in related topics. We have tried to learify the place of

that important poet and writer using an unbiased view.

7/29/2019 191185


ÖZET

DOKTORA TEZ

HLM YAVUZ’UN HAYATI, SANATI ve ESERLER

Maksut YTBA

Danıman: Doç. Dr. Mehmet TÖRENEK2006-SAYFA: IX+452

Jüri : Doç. Dr. Mehmet TÖRENEK: Doç. Dr. Yakup ÇELK: Doç Dr. Turgut KARABEY

: Doç. Dr. Erdoan ERBAY: Yrd. Doç. Dr. Tacettin MEK

Cumhuriyet sonrası Türk edebiyatının önemli air ve yazarlarından olan

Hilmi Yavuz üzerine yaptıımız çalımada, hayatının yanı sıra eserleri ve sanatı

üzerinde younlatık. Metin merkezli hazırladıımız tezde onun iirleri ile birlikte

düzyazılarını da inceledik. Edebî niteliklerini ilgili balıklarda ortaya koymaya

çalıtık. Olabildiince tarafsız bir yaklaım içinde hareket ederek yakın dönem

iirimizin bu önemli air ve yazarının Türk edebiyatındaki yerini belirlemeye

gayret ettik.

7/29/2019 191185


I. BÖLÜM

1. HAYATI ve SOSYAL YAAMI

1.1. Ailesi

Hilmi Yavuz, Siirt’te Abdülkerimzâdeler olarak tanınmı bir aileyemensuptur. Bu ailenin üç büyüü: Hacı Hamza, Hacı Ali, Hacı Abdülazizkardelerdir. Hilmi Yavuz’un babası Yahya Hikmet Yavuz, Hacı Hamza ve eiNusret Hanım’ın olu olarak dünyaya gelmitir. Hilmi Yavuz’un anne ve babasıamca çocuklarıdır. Annesi Vecide Hanım, Hacı Abdülaziz ve ei Emine Hanım’ınkızıdır. Yahya Hikmet Yavuz’un ablası Tellihan’ın olu Lütfi Yavuz ise CHP’deniki dönem milletvekilii yamıtır. 1942- 1946 yılları arasında Trabzon; 1946-1950yıllarında ise Siirt milletvekili olmutur.1 Kardei Mehmet Sıddık ise bir dönemSiirt Belediye Bakanlıı yapmıtır.

1898 yılında Siirt’te doan Yahya Hikmet Yavuz, Birinci Dünya Savaı’nakatılmı, sava sonrası, Millî Mücadele balamadan önce genç bir idadî talebesiyken Siirt’te Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kurulmasında rol almıtır.2 Kurtulu Savaı’ndan sonra genç Türkiye Cumhuriyet’nin ilk kaymakamlarındanbiri olur. 1949 yılının sonbaharına dein vatana hizmet eden Yahya Hikmet Bey,salık nedenleriyle emekliye ayrılır.3 Yahya Hikmet Bey, dindar, CHP’li veKemalist bir Cumhuriyet idarecisidir.4 Hilmi Yavuz, Cumhuriyet’in ilkkaymakamlarından olan babasının görev bilinci ve hizmet akıyla ilgili olarakunları kaydeder: “Babam Yahya Hikmet Yavuz, oldukça erken bir yata, 1950yılında emekli olduunda ben on dört yaındaydım ve onun kaymakamlık yaptııyıllara ilikin hatıralarım vardı; -ve, elbette çok önemli bulduum bir tespitim: Oda, babamın, tam bir ferâgat-i nefs ile çalımasının yanı sıra, kendini bir hâkim-imutlak saymak, Devleti halkın üzerinde bir tahakküm aracı saymak öyle dursun,fisebilillâh halkın hizmetine vakfetmi bir insan oluudur. Bir insan-ı kâmil!”5 biridarecide olması gereken vasıflara sahip olan Yahya Hikmet Bey, dini bütünkiidir. Hilmi Yavuz’un dinî terbiyesinin ilk mimarlarındandır.6 Oluna dinsevgisinden baka iir sevgisini de verir. “iir sevmeyi senden örendim. Hiçanlamadıım dizeler okumaz mıydın yüksek sesle? Neler okurdun? Fikret miydi?Süleyman Nesib miydi? ... Yatakta bada kurarak okurdun iirleri...”7 1967’deölen Yahya Hikmet Yavuz, stanbul’da defnedilir.

Hilmi Yavuz’un annesi Vecide Hanım, 1900 yılında dünyaya gelmitir.Yahya Hikmet Yavuz’un amcası Hacı Abdülaziz’in kızıdır. Çok erken yata,Yahya Hikmet ile evlenen Vecide Hanım dindar bir kadındır. Hilmi Yavuz, ondandaha çok iirlerinde bahseder. mge boyutlu bu bahisler Vecide Hanım’ın

1 - Cumhur Kılıççıolu’nun 11 Mart 2006 tarihinde Siirt’te yapılan Hilmi Yavuz ile ilgili paneldekibildirisinden naklen.2 - nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar, stanbul- 1999, s. 153 - A. g. e. , s. 714 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce, stanbul- 2006, s. 125 - A. g. e. , s. 146 - Bulanık Defterler, stanbul- 2005, s. 527 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 205

7/29/2019 191185


biyografisi hakkında bilgi edinmemizi salamaz. Bulanık Defterler ’de annesininmistik kiiliiyle birlikte onu, iirlerinde anıp düzyazılarında anmayıının nedeninianlatır: “ Baba düzyazıdır. Baba düzyazıdır; anne iir! ... Evet, lirik! Onukesinliyorum imdi. Derûnî ve mistik olanı annemle yaadım. Babam konuarak,annem susarak dönütürdüler tinimi... Hâim gibi söyleyeyim: Annemle karanlık

geceler bazı çıkardık. Baları beyaz tülbentli kadınlar, güzel yüzlü, ıtırlı kadınlardı;birbirlerini bakarak, söze gerek yoktu, anlamayı bilen kadınlar! ... Annem, lirik’ti;-‘Bahsî’ deildi bilgisi, hâdsî’ (‘sezgisel’ ; ‘intuitive’) idi; -babam, ‘hâdsî’ diyorduannemin bilgisini tanımlarken, ... Dionysos’ca-olan’dı annem... Benim gizemöretmenimdi annem; hüzün öretmenimdi; -hüznün nasıl yaandıını, sessiz birteslimiyetle ondan örendim(di).”8 Aynı kitabın bir baka yerinde, annesini uzunboylu güzel bir kadın olarak anar: “... Annem uzun, ama bel kesiminde bellibelirsiz daralan kapalı giysileriyle daha da boylu görünürdü. ki yana salınarak mıyürür, uzun boylu ince kadınlar gerçekten? Annem öyleydi: ‘Serv-iHırâmân’.”9Annesinin mistik kiiliinden etkilenen Hilmi Yavuz, annesininkendisini çocukken zikirlere götürdüünü söyler.10 Vecide Hanım 1982 yılınınEylül ayında vefat eder ve ei Yahya Hikmet Bey gibi bu ehre defnedilir.

1.2. Çocukluu

Orta yaa girmekte olan Yahya Hikmet ve Vecide Hanım çiftinin 14 Nisan1936’da bir çocukları olur: Hilmi Yavuz. Ailenin tek çocuu olan küçük Yavuz,belki de bir ömür boyu duyacaı yalnızlıı, dünyaya gelir gelmez tatmıtır. Zirakardei yoktur ve kendini bildi bileli yalı bir anne ve babaya sahiptir. Dünyayageldii sırada babası Çanakkale’nin Biga ilçesinde kaymakamdır. 1939’da, HilmiYavuz henüz üç yaındayken babasının görev yeri deiir. Bursa’nın Orhangaziilçesine atanır. Orhangazi, belleinde yer eden imge mekânlardandır. Eitimineburada balayan Hilmi Yavuz, karlı bir günde okula giderken yaadıı donmatehlikesini hiç unutmaz.11 Tıpkı Orhangazi’nin intibası gibi: “Benim çocuklukyıllarımın büyük bir bölümü, Bursa’nın Orhangazi ilçesinde geçti. Gemlik’leYalova arasındaki o güzel ilçede... Savatan sonra, 1945 yılıydı, babamı altı yılkaldıımız Orhangazi’den baka bir ilçeye atadılar. Üçüncü sınıftan dördüncüsınıfa geçmitim ve Orhangazi’den ayrılma düüncesi beni ‘tarifsiz kederleriçinde’ bırakmıtı... Dile kolay: Üç yaımda geldiim bu ilçeden dokuz yaımdaayrılıyordum. Otobüsle Yalova’ya doru yola çıktıımızda, arka penceredengördüüm imgeyi hiç unutmadım. Ve o imge hiç deimeden, öylece kaldıbelleimde...”12

1945 yılında Rize’nin Güneyce ilçesine atanan Yahya Hikmet salıkproblemlerinden ötürü, aldıı raporlarla bu ilçeye gitmez. O yıl stanbul’da, dayıoullarının evinde zorunlu olarak kalırlar. Ayrı eve çıkma istei Alkan kardelerve anneleri Azize nine tarafından hep reddedilir. Hilmi Yavuz ilkokul dördüncüsınıfı stanbul’un 40. lkokul’unda okur.13 Somut biçimde hayatının ilk tasavvufî

8 - Bulanık Defterler, stanbul- 2005, s. 52- 539 - A. g. e. , s. 2910 - Hilmi Yavuz ile Erzurum’da görümemizden, 17 4. 200411 - Bulanık Defterler, stanbul- 2005, s. 8512 - nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar, stanbul- 1999, s. 55- 5613 - Ceviz Sandıktaki Anılar, stanbul- 2001, s. 17- 18

7/29/2019 191185


duyumunu, babasıyla gittii Sümbül Sinan Türbesi’nde yaar. “yi anımsıyorum.Dokuz yaımdayım. Babam elimden sıkı sıkı tutmutu ve öyle diyordu: ‘SümbülEfendi Hazretleri’nin huzurundayız, evlât. Sümbül Efendi Hazretleri’nin mânevihuzurundayız. Allah muhabbetinin kokusunu duyuyor musun, evlât?’nanmayacaksınız, ama doru! Birden çok tuhaf bir ey oldu. Kesinlikle

abartmıyorum, çok tuhaf bir ey, birden her yeri yanık ve kesif bir sümbül kokusukuattı. Duyuyordum ite, avluyu Bâki Efendi’nin deyiiyle, ‘gömgök tere batmı’bir sümbül kokusu doldurmutu...”14

Babasının Terme’ye atanması üzerine Hilmi Yavuz, bir yıl boyuncaortaokulu olan en yakın ilçeye, Çaramba’ya gitmek zorunda kalır. Her gün 54kilometre gidilip dönülen yol derslerini olumsuz etkiler. Bu nedenle ikinci sınıfta,annesi ile kalması için Çaramba’da ev kiralanır. Çaramba’da güzel anılar edinenHilmi Yavuz’un iirle ilk teması burada balar. “iiryazarlıkla ilk temasım daÇaramba’da balar. Sınıf arkadaımız Hürrem Akdeniz’in... iir yazdıınıbiliyorduk. Hürrem’in, boyu uzun olduu için sınıfta en arka sırada oturduunuanımsıyorum. Ve bir de, ne yazık ki adını unuttuum güzel Türkçeöretmenimizin, edebiyata olan ilgisi dolayısıyla elbet, Hürrem’e gösterdii ilgiyi

de... Bu ilginin beni kıskandırmı olması muhtemeldir.”15 Yahya Hikmet Yavuz’un tayini 1949 yılında Giresun’un ebinkarahisar

ilçesine çıkar. Kısa bir süre kalınan ebinkarahisar, özellikle doa güzelliiyleHilmi Yavuz’u etkilemi bellek mekânlardandır. Belediye Bakanı TaceddinSoygür’ün tahsis ettii evde kalırlar. Çaramba’da babasının aldıı bisikletebinkarahisar’a gelirken yolda kazaya uramısa bile burada onu kırık haliylesürmek en büyük elencesi olur. ebinkarahisar kalesinin güneybatı kösesindekiKızlar Kalesine bisikleti ile tırmanarak kızları kurtarma giriimi unutamadııanısıdır.16 Kabata Lisesi’nin adını ilk kez, orada okuyacak olan BelediyeBakanı’nın küçük kardei Ünsal Soygür’den duyacaktır.17 Tansiyon rahatsızlııolan Yahya Hikmet Bey’in deniz seviyesinden yüksek olan bu ilçede salıı birhayli bozulur. Demokrat Parti’nin iktidarda olduu yıllarda, bir CHP idarecisiolarak Yahya Hikmet’in hükümetle arası pek iyi de deildir. Yaz baı geldikleri builçede fazla duramazlar ve 1949’un sonbaharında Yahya Hikmet Yavuzemekliliini ister.

Emekli dilekçesini Ankara’ya yollayan Yahya Hikmet Yavuz ve ailesi1949 yılının sonbaharında Siirt’e yerleirler. Hilmi Yavuz, ortaokulun son sınıfınıSiirt Ortaokulu’nda okur. Bu küçük Anadolu kenti onu cezbetmitir. Lise eitimiiçin ailesinin önünde iki seçenek belirir: stanbul ya da lisesi bulunan yakınillerden Diyarbakır. Enine boyuna uzun düünmelerden sonra, genç Yavuz’un liseeitimi için stanbul’a göç etmeye karar verilir. 1950 yazında bu ehirden, Siirt’tençok güzel izlenimlerle ayrılır: “1950 yazının son günlerinde, Kurtalan’dan trenebindik. ki dayım, halalarım, çocuklar, Kurtalan stasyon’undan uurladılar bizi.Ben, bütün çocukluum boyunca, bir ilçeden ötekine, arkasında hüzünler bırakarakdeil, ama hüzünleri kitaplarımın konulduu eski bir ceviz sandık gibi taıyarakdolatıım için, alıkındım ayrılıklara... Siirt’i baba yurdu bu kenti çokseviyordum. Çarı içindeki büyük konaımızı, konaın geni, revaklı avlusunu,

14 - Kendime, stanbul’a, Kadınlara Dair, stanbul- 1997, s. 1615 - A. g. e. , s. 6816 - A. g. e. , s. 7217 - A. g. e. , s. 71

7/29/2019 191185


eyh-üt Tırab’dan dolanarak gittiimiz Karm’ımızı (Siirt Arapçasında ‘Karm’‘Ba’ demektir ve Asurca’dan gelir), kuzenlerimi, arkadalarımı, Halkevibahçesindeki yazlık sinemayı...”18 Hilmi Yavuz’un belleinde yaamı boyunca onuetkileyen üç önemli mekândan biri olarak kalır Siirt. Daha sonraki iki yazı, 1951ve 1952’nin yazlarını ailece Siirt’te geçirirler.

Üç gün süren tren yolculuunda sonra stanbul’a ulaan aile ilkin Alkankardelerin evinde misafir olurlar. Hikmet Yavuz, Fatih semtinde bir ev kiralar:Kıztaı, Çiner Apt. Kat: 2, No: 5, Fatih, stanbul.19

1.3. Örenimi

lk ve ortaokulu babasının görevi münasebeti ile muhtelif yerlerde okuyanHilmi Yavuz, lkokulun üçüncü sınıfına kadar Orhangazi’de, dördüncü sınıfını isebabasının tayini nedeniyle o yıl (1945) kaldıkları stanbul’un Fatih semtindeki 40.lkokulu’nda okur. Daha sonra bu okulun adı ‘Akemsettin lkokulu’ olacaktır.1946 yılında babasının tayini Samsun’un Terme ilçesine çıkan Hilmi Yavuz,ilkokulu Terme’de tamamlar. Bu yıllarda doymak bilmez, büyük bir okuma

tutkusu içindedir. “Okumaya karı büyük ve doyurulmaz itahımın neredeyse birhisteriye dönütüü yıllar! stanbul’dan Terme’ye gelirken küçük bir sandık dolusukitabım vardı. Onları kaç kez okumutum, -kimbilir! Neredeyse tümü polisiyeromanlardı. Ama Terme’de, ilkokulumun kitaplıında ve Halkevi kitaplıındakefettiklerim, gerçekten uçurmutu beni: Hâmid’in Tarık Bin Ziyad’ı gibi‘hazineler içinde’ydim!”20 lkokulu Samsun’un Terme ilçesinde tamamlar.Ortaokulun ilk iki senesini, Terme’de ortaokul olmadıı için aynı ilin Çarambailçesinde geçiren Hilmi Yavuz, babasının emekli olması üzerine ortaokulun sonsınıfını Siirt’te bitirir. Lise eitimi için babası, onu Diyarbakır’da liseyekaydetmek ister. Ancak annesinin stanbul’da ısrar etmesi üzerine Kabata Lisesi’ne kaydolunur.21 Yaamında önemli bir yere sahip olan bu lisede, edebiyatöretmeni Behçet Necatigil’dir. iire ciddi anlamda lisede balar. Çalıkanolmasına karın arkadaı Hasan Pulur’a kopya vermekten çekinmeyen birörencidir.22

Kabata Lisesi’nde edebiyat bata olmak üzere, Fransızca, felsefe ve dierderslerde olabildiince düzeyli bir eitim alır. Bunda dönemin Milli EitimBakanlıı’nın lise eitimine özel bir önem veriinin payı çoktur. Hilmi Yavuz, bulisenin eitim kalitesini, hocalarının mesleklerindeki yetkinliiyle ilgili bulur.“1950- 1954 yılları arasında, Kabata Erkek Lisesi’nde aldıım eitim düzeyikonusunda bir eyler söylemek istiyorum. urası kesin: Bizim liseöretmenlerimiz, bugünkülerle kıyas bile edilemezler! ... bir Behçet Necatigilçapında ve donanımında bırakınız bir lise öretmenini, üniversite profesörünü bilebulamazsınız bugün!... Felsefe hocalarımızın ‘doktora’ları vardı: Faik Dranaz da,Ziya Somar da felsefe doktoruydular...”23 Kabata Lisesi’nde iyi bir eitimin yanısıra iyi bir arkadalık ve haytalık ortamı da bulur. Ancak bu yaramazlıkların

18 - Ceviz Sandıktaki Anılar, stanbul- 2001, s. 1419 - A. g. e. , s. 2920 - nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar, stanbul- 1999, s. 6021 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce, stanbul- 2006, s. 3422 - Kendime, stanbul’a, Kadınlara Dair, stanbul- 1997, s. 5723 - Ceviz Sandıktaki Anılar, stanbul- 2001, s. 51

7/29/2019 191185


temelinde bile zeka parıltılarının ve seviyenin yattıı bir gerçektir. Hilmi Yavuz,günümüzün üniversitelerinde alınan örenimi bu lisesinin en hayta örencisinindüzeyinden aaıda bulur: “Bugün üniversite sınavlarını yüksek puanlarla kazanıpanlı anlı üniversitelerin en gözde bölümlerine girme baarısını gösterenörencileri, Kabata Erkek Lisesi’nin 1950’li yıllarındaki en hayta örencilerine

deimem. Çünkü en hayta olanımız bile, bir klasik ‘lise kültürü’ almıtır.”24

Aradan geçen uzun yıllardan sonra, kendisiyle yapılan bir söyleide Yavuz,Kabata Lisesi’nin ve öretmenlerinin kendisine örettikleri en önemli deerin,hayat karısında erdemli duru olduunu belirtir.25

8 Temmuz 1954 yılında, Olgunluk mtihanı’nda baarılı olarak “pekiyi”dereceli Olgunluk mtihanı Diploması alan Hilmi Yavuz, Kabata Lisesi’ndenmezun olur. Babası fakülte için ona iki seçenek sunar: Mülkiye veya Hukuk. GençYavuz, Ankara’da Siyasal Bilgiler Fakülte’sinde okumak ister. Ancak gittikçeyoksullaan ailesinin oraya gelme zorunda oluları, stanbul’dan ayrılmayı içinesindiremeyii kendisini endieye sevk eder. Kararını, daha sonradan Adalet Bakanıolan liseden arkadaı, Hikmet Sami Türk’ü ziyareti ile netletirir: “SiyasalBilgiler’in giri sınavı için bavuru zamanı geldiinde, yaz sonuna doru bir gün,

Kabata’ı bitirdikten sonra, okulda kitaplıı düzeltmekle görevli ‘muallimmuavini’ olarak kalmakta olan arkadaım Hikmet Sami Türk’ü görmeye gitmitim.Kabata Lisesi Kitaplıı’nda oturmu söyleirken, Sami bana ‘üniversite için nedüündüümü’ sordu. Ben de ‘Siyasal’ı düünüyorum. Sınavlara girmek içinbavuracaım...’ yanıtını verdim. ‘Bo versene!’ dedi Sami, ‘Ankara’da neyapacaksın? Bak, ben Hukuk’a gireceim. Fena mı, burada stanbul’da, gene hepbirlikte oluruz... Sami’nin önerisi aklıma yattı.”26

Hilmi Yavuz, lisedeki baarısını üniversitede göstermek istemez. yi, ancaktembel bir örenci olur. Ezberden ziyade anlayarak çalıması ve öylece sınavlaragirmesi, hayal kırıklıını beraberinde getirir. Zira o yılların Hukuk örenimianlamaktan çok ‘Hoca’nın takrirlerini’ ezberlemekten geçmektedir.27 Hukuk’ubırakarak Edebiyat Fakültesi’nde felsefe okumaya heveslenirse de babasınaramen buna teebbüs etmek istemez. “Bir ikilemi yaıyordum kısacası: Hem biryandan Hukuk’u ne pahasına olursa olsun bitirmek istiyor, hem de öte yandan,Hukuk’u bitirmemek için elimde geleni yapıyordum. Hukuk Fakültesi’ni bitirmemgerekiyordu; - 1956’nın sonuna gelindiinde, ailem giderek, daha çokyoksullamaktaydı.”28

Üniversite yıllarında bohem bir edebiyatçıdır Hilmi Yavuz. Beyolu,Tarlabaı ve Asmalımescit’teki meyhanelerin müdavimidir. Arkadaları DemirÖzlü, Ünal Tayfun ile birlikte bu meyhanelerden en fazla Pano’nunkine giderler.Çünkü en ucuz arabı Pano vermektedir. “Bizim için ilk içki evi, bir- iki yıl önceyeniden açılan Pano’nun meyhanesiydi. Galatasaray’da, ngiliz Konsolosluu’nunyan duvarının karısında, Balıkpazarı’na çıkan sokaın baında. PanoyatPapadopulos’un ilettii bir arapeviydi bu... 1955 yılından balayarak üniversiteörencilii yıllarımızda ‘Pano’ya gitmeye balamıtık....”29 Ara sıra ise Edip

24 - A. g. e. , s. 5225 - TRT Erzurum Radyosu, 18. 4. 200426 - Ceviz Sandıktaki Anılar, stanbul- 2001, s. 8327 - A. g. e. , s. 8428 - A. g. e. , s. 8729 - A. g. e. , s. 56

7/29/2019 191185


Cansever’in himayesinde, a dergisi kadrosuyla Tarlabaı’nda Bacı restoranındaiçerler.

Hukuk Fakültesini yarıda bırakan Hilmi Yavuz, yüksek öreniminiBBC’nin Türkçe Yayın Servisi’nde çalımak üzere gittii ngiltere’de, LondraÜniversitesi’ne balı University College Felsefe Bölümü’nü, 1968/1969 ders yılı

tamamlar. Marksizmi tam anlamıyla örenmek için felsefe eitimiyle birlikteekonomi okumaya da karar verir ancak her ikisini birlikte sürdüremez. Kararınıfelsefeden yana kullanır.30 Üniversiteyi, daima istedii üzere, felsefe eitimi alarakbitirir.

Hilmi Yavuz, lise ve daha çok üniversite yıllarında Sol bir çevre edinir.Erdal Öz, Demir Özlü, Kemal Özer, Onat Kutlar ve dierleri kendilerini Solargümanlarla ortaya koymulardır. Halkların sömürülmesine ve özgürlüklerinkısıtlanmasına karı olma gibi, sloganlarla kendine taraftar toplayan Sosyalizm veMarksizm, 1950’li yıllarda bütün dünya gençliiyle beraber Türk gençliini deetkisi altına almıtır. Bu Sol rüzgârın yanı sıra Cumhuriyetin ilkkaymakamlarından olan babası Yahya Hikmet Yavuz’un sadık bir CHP’li olması,smet nönü’nün önderliindeki CHP’nin Menderes hükümetinin hukuk dıı

uygulamalarına muhalefeti, hukuk örencisi olan Hilmi Yavuz’u etkilemi olmalıdır. Bu nedenle kendini Sol’a ve daha sonra Sol’un ideolojik görüüne yakınhissetmitir. Nitekim aile bütçesine katkı salamak amacıyla gazetecilik yapmayıdüündüünde, aklına önce CHP’nin safında yer alarak DP hükümetine muhalefeteden, Sol dünya görülü Dünya gazetesi gelir. Bu gazetede i bulamayıncahükümete sert eletiriler yönelten dier bir gazetede, Vatan’da çalımaya balar.Siyasî muhabirlii esnasında CHP’den sorumlu olur.31 Kendini Sol’a yakıngörmesinde küçük yatan itibaren okuduu hümanist nitelikteki romanların etkisibüyüktür. Bir söyleisinde gerek bu etkiye gerekse gençlik yıllarında Sol’u nasılidrak ediiyle ilgili olarak unları söyler: “Hep söylemiimdir: Bizim kuak ‘sol’a,edebiyattan gelmitir. Yanlı anlaılmasın ; - sol edebiyattan deil kukusuz!Kendi payıma ben, ortaokul yıllarımdan balayarak, Maarif Vekâleti’nin ‘BatıEdebiyatından Tercümeler’ adı altında yayımladıı Klasikler ’in çounuokumutum. Gerçekten de, ‘Klasikler’, beni insana hangi balamda yöneltirseyöneltsin, onu ezen, aaılayan, yok sayan her türden buyurganlıa ya da zorbalıakarı son derece duyarlı kılmıtı. Liberal ve hümanist bir ahlak, bilinçlenmeyoluyla deil, ama daha çok duygusal yoldan kimliimizin ana yapısınıoluturmutu bile... ‘Sol’a yöneliimiz, soyut ve teorik bir bilgilenmeden yoksun,ama somut insanlık durumlarından yola çıkan bir ahlaki duyu ve tavır-alılagerçekleti. Kısaca, Marx’ı, Engels’i, Lenin’i okuyarak deil, size tuhaf gelebilir,Tolstoy’u, Balzac’ı, Dostoyevski’yi okuyarak ‘solcu’ olmutuk! (Ya da enazından, ben öyleydim!)”32 Hilmi Yavuz, bir söyleisinde ise Sol’a yöneliini,gençliin vermi olduu bir bakaldırı isteiyle ilgili olarak izah eder ve bu dünyagörüünün Marksizm’e dönümediini söyler: “Gençlik yıllarımda solcu, Marksistolduum dorudur. Bunu, evde ve dıarıda, o sanki her ey birbiriyle uyumluymu gibi görünen ve dıarıda, yapılanmaya bir (bakaldırı demeyeyim), itiraz olarakdüünmek gerekir. Gerçekten de, bana evde ve okulda, özellikle de ilk gençlikyıllarımda, her eyin yolunda gittii, toplumun her kesimiyle uyumlu bir bütünlük

30 - iirim Gibi Yaadım, stanbul- 2006, s. 7231 - A. g. e. ,s. 10432 - A. g. e. , s. 69

7/29/2019 191185


içinde devam ettii anlatıldı. Babamın muhalefetini, her zaman iktidarımerulatırıcı bir argümanla sona erdirii de beni etkilemi olmalıdır. Mesela ençok muhalif olduu Harf Devrimi için, sözünü ‘ama mecburdular!’ diye balamı olması gibi!... Marksizm demeyeyim, ama solculuk bende, bir etik itiraz olarakboy gösterdi. Haksızlıın meru gösterilmesi söz konusu olamazdı.”33 Sola

duyulan duygusal yakınlama ngiltere’de bilinçli bir tercihe dönüür. Marksizmiörenme için ekonomi okumaya kadar bu ideolojiyi önemseyen bir Hilmi Yavuzvardır artık: “Benim Marksizmle olan yakınlamam, daha önce de söylediim gibi,ngiltere’de balar. Marksist literatürü büyük ölçüde okumutum. Bu konuda bazıyazılarm da vardır… 1966- 1967 yıllarında, Salahattin Hilav’la yabancılamakavramı üzerine yaptıımız tartımalar var. Beni daha çok, Marksizmin bir felsefî problem olarak alımlanması ilglendiriyordu. Dolayısıyla Marksizmin felsefî yanına, yani diyalektik materyalizme oldukça yakın hissediyordum kendimi…”34

Gençlik ve orta ya döneminde Marksist bir dünya görüü, daha sonrakendini konumlandırmada solculua veya sola yakın hissetme biçiminedönümütür. Bunda kapitalizme duyduu nefret etkilidir: “… eer kapitalizme biralternatif düünüyorsam, kapitalizmin mutlaka bir alternatifle anlaılması

gerkiyorsa, kendimi solda hissederim. Kapitalizmin karısında olmak mutlakaMarksist olmak anlamına gelmiyor artık…”35

Hilmi Yavuz’un Solculuu hiçbir zaman ülke gerçeklerini veya Türkmilletinin millî ve manevî hasletlerini göz ardı eden bir boyut almamıtır. EnMarksist olduu yıllarda bile inancını yitirmemi; ideoloji ile inancı birbirinekarıtırmamıtır.36 Bunda üphesiz ailesinden aldıı terbiyenin etkisi büyüktür. Entoplumcu olduu yıllarda bile, adını daha çok gelenek eklinde adlandırdıı,geçmii bilme ve ondan yararlanmayı aydın olmada ön koul saymıtır. Ona göreDou ile Batı medeniyetlerini bilen aydın, sahihtir. Yani gerçek aydın demektir.Cemil Meriç, Kemal Tahir ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ı Dou’nun yanı sıra Batı’yıda bilen gerçek aydınlar kabul eder. Bu nedenle kendisine Emre Kongar gibi birtakım yazarlar Tahirî derler.37 Zira Kemal Tahir de Hilmi Yavuz gibi geçmiiyadsımaya karı çıkan gerçek bir aydındır.

1.4. Edebiyatla likisi

Hilmi Yavuz’un edebiyata ve özelde iire ilgisi doutan olduu gibiailesinden gelmektedir. Okuyan aydın bir baba ile okumamı olsa bile son dereceduyarlı bir anne, air dünyasında belirleyici rol oynamılardır. “Babam iire veedebiyata meraklıydı, evimizde yüksek sesle iir okurdu. Çocuk bellei bazıeyleri hemen kapıyor ve unutmuyor. Bir anımı aktarayım. Ben lise üçüncüsınıftaydım, Necatigil hocamız hastalandı bir ara okula gelmedi, yerine baka hocagelmiti. Yeni gelen hoca Abdülhak Hamit’in Sahra iirini okudu. Ben de en öndeoturuyorum... hoca okumaya baladı. Hoca okuyor ben de okuyorum. Durdu adam,bana “Nereden biliyorsun sen bu iiri?” dedi, ben de utana sıkıla ‘BabamAbdülhak Hamit’i çok okurdu’ dedim... adam dersi bıraktı, 15- 16 yaında bir

33 - Hilmi Yavuz Kitabı, Haz. . Halil Baran, stanbul- 2006, s. 108- 10934 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce, stanbul- 2006, s. 13835 - A. g. e. , s. 14236 - A. g. e. , s. 14837 - Hilmi Yavuz Kitabı, Haz. . Halil Baran, stanbul- 2006, s. 107

7/29/2019 191185


çocuk orada oturmu, yanlı vurgu yapmadan Abdülhak Hamit’ten iirler okuyor.Hoca çok aırmıtı. Edebiyata ilgim, kulaktan dolma bilgilerim, babamdandır,ailedendir.”38

Hilmi Yavuz’un iire ilgisi yukarıda yaptıımız alıntıdan da anlaılacaıüzere ailesindendir. iiri sevmesinin ve gençlik yıllarında birçok iir okumasının

yanında39

iire ilgisinin temelinde ailesinin etkisi büyüktür. Edebiyatı ve hikmetiseven bir baba ile tasavvuf ehli annenin evladı olarak dünyaya gelmitir. Sıkdeitirilen mekânlar, farkında olmasalar bile, çocuklarının tinini iir duyarlıı ileyourmalarında ona iir yazmada kolaylıklar tanır. Kendisine iire ilgisibalamında yöneltilen bir soruya verdii cevap, iirinin alt yapısı bakımından ipuçları da taır: “... tek bir sözcükle “Yalnızlık” diye yanıtlayabilirim... çocukluu1940- 1950 yılları arasında, Anadolu’da, tarada geçmi bir memur (bürokrat)ailesinden geliyorum ben. Üstelik tek çocuktum; annem ve babam da, benimdünyayı tanımaya baladıım yıllarda yalı kiilerdi artık... Babamın görev yaptııkentlerin hiçbirinde elektrik yoktu; sava yıllarıydı... Evde sürekli ben bildim bilelikitap, dergi ve gazete olurdu.... ark- slam Klasikleri’ne meraklıydı babam.Akamları, çok yorgun deilse eer, haznesi çiçek ilemeli gaz lambasının ııında

iir bile okurdu yüksek sesle. Tevfik Fikret ya da Süleyman Nesip’ten... Bunu hepsöylemiimdir: Gaz lambasının duvarda oluturduu ıık ve gölgeler, birkaleydeskop gibi, sürekli deiikliklerle garip ve anlaılmaz imgeler getiriyorlardı.Tara evlerinin el ayak çekildikten sonraki sessizlii içinde iirin söz’ü, duvardakibu hep deien imge’yle birleiyordu. Sonra odama çekilirdim. Bu oyun, bu kezodamda süregiderdi. Lambanın duvardaki imgelerini, deyim yerindeyse, okurdumben.”40

1.5. Meslek Hayatı

1.5.1. Gazetecilii

Kabata Lisesi’nin birinci sınıfındayken Hilmi Yavuz, arkadaları HasanPulur, Mete Uur, Emin Faik Kul, Ergin Atlıhan ve Öznur Görkem ile birlikte elyazılarıyla Sesimiz adlı bir dergi çıkarırlar. Yavuz ilk iirini bu dergide yayımlar.41 Bu dergiyi daha sonra Dönüm adıyla okul dergisi olarak matbaada bastırırlar.Edebiyat öretmenleri Behçet Necatigil’in yönetiminde çıkan bu dergide, iir veyazılarını yayımlar.42 15 Nisan 1954’te, Edip Cansever’in Dirlik Düzenlik adınıtaıyan iir kitabı üzerine Dönüm dergisindeki yazısı, ilk eletirisi olur.43 lk iiriniise yine bu dergide, 1 Aralık 1952’de yayımlar: “Sabahların Türküsü”. BehçetNecatigil’in oldukça beendii bu iir hakkında unları söyler: “... bir ak iiriydi;bir nostalji, çocuklua duyulan özlemdi. Bir yeni yetmenin duygularını ve geridebıraktıı yıllara duyduu özlemi anlatan bir iirdi.”44 Aaıya alıntıladıımız

38 - Dil dergisi “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Mayıs 2000, S. 91, s. 839- A.g.d. , s. 940 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 25- 2641 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce, stanbul- 2006, s. 3342 - Ceviz Sandıktaki Anılar, stanbul- 2001, s. 3743 - Uur Soldan, iirin Aynasındaki Simurg, stanbul- 2003, s. 11744 - “Bir Gelenek Ödüllendirildi”, Hürriyet gazetesi, 17. 12. 1987, s. 5

7/29/2019 191185


“Cıgara çmek Yasaktır” Dönüm dergisinin 18. sayısında, 15 Aralık 1952tarihinde yayımladıı, ilklerinden olan dier bir iiridir.

“Ceketi gri miydi pek bilmiyorum Adamın adı neydi pek bilmiyorumOysa Per embeydi Birsen gelecek

Birseni öpüyorsam benim ne zorumKibrit istesin oysa tutup vereyimKibrit cebimde ama cıgara nerdePek bilmiyorum

Adamın adı neydi pek bilmiyorum sâ mı dediniz pek bilmiyorumÇarmıha gerilmi ti hani bu o muYalnız de ildi bakın bu do ru

Rahattı tatlıydı kalabalıktıKibrit istedi tuttum verdim

Altın istedim tuttum öldüm

olsun diye öldüm sanıyorsanızPek bilmiyorum

Oysa ya murlar eskiydi o belliSaçları eskiydi hep biliyordumE kıyâlara altınları sordumKibrit istediler tuttum verdim

Ate yaktılarsa bundan bana neCıgara içtilerse orda ben yoktum

Altınlar ne biçimdi e kıyâlardaPek bilmiyorum”45

Üniversite yılarında hukuktan çok edebiyatla ilgilenen Hilmi Yavuz,fakültenin birinci sınıfında Erdal Öz, Onat Kutlar, Adnan Özyalçıner ve KemalÖzer ile birlikte dergi çıkarmaya karar verir. Adını a olarak koydukları bu dergiyeEngin Ertem, Hikmet Sami Türk, Ünal Tekinalp, Önay Sözer yazılarıyla destekverirler. Pertevniyal Lisesi son sınıf örencisi olan Doan Hızlan da bu dergininarkada grubu içindedir. lk sayısı 15 Ocak 1956 tarihinde yayımlanan dergininfinansmanını kendileri karılar. Yazıma adresi olarak da Hilmi Yavuz’un evadresi verilir: Kıztaı, Çiner Apt. Kat: 2, No: 5, Fatih, stanbul. Cemal Süreya’nınünlü “Folklor iire Düman” adlı yazısı ilk defa 1 Ekim 1956 tarihli a dergisinin 6.sayısında yayımlanır. Edip Cansever, onlara dergi için maddi yardımda bulunur.46 Derginin yayın hayatı uzun sürer. Hilmi Yavuz, gazetecilie baladıktan sonra bileyayımladıı yazı ve iirlerle a dergisiyle ilikisini sürdürür. Gençlik arkadaı veyakın dostu Erdal Öz’ün ölümü üzerine kaleme aldıı yazıda, a dergisinin odönemdeki ilevini ve Erdal Öz’ün dergideki rolünü u ekilde dile getirir: “Dergibugün bile zaman zaman kendinden söz ettiriyorsa bu, Doan Hızlan’ın deyiiyle,’50 Kuaı’nı, bizleri bir araya getiren ve ‘A’nın neredeyse II. Yeni’nin yarı resmisözcüsü olarak öne çıkmasını salayan Erdal sayesindedir.”47

45 - Irmak Dergisi, Hilmi Yavuz Özel Sayısı, Adapazarı, Mart- 2006, S. 63, s. 3746 - Ceviz Sandıktaki Anılar, stanbul- 2001, s. 29- 3347 - Erdal Öz’e Aıt, Zaman gazetesi, 10 Mayıs 2006

7/29/2019 191185


Emekli kaymakam maaıyla geçinen Yahya Hikmet Yavuz ailesinin evinegiren paranın önemli bir kısmı ev kirasına gider. Dolayısyla mali açıdan zordurumda kalırlar. Bu durum, doal olarak evin tek çocuu olan genç HilmiYavuz’a yansır. O da aile bütçesine katkı amacıyla çalımaya karar verir.Edebiyata meraklı üçüncü sınıftaki bir Hukuk örencisi için en uygun meslein

gazetecilik olduunu düünür. Sıkı bir CHP’li olan babasının ve evlerine yıllardanberi girmekte olan Cumhuriyet gazetesinin etkisiyle i bavuruları, DP hükümetinemuhalefet eden sol gazeteleri olur. Müracaat için önce, Dünya gazetesine gider.Ancak muhabir kadrosunda bo bir kadro bulamaz. Bu kez ansını Vatangazetesinde denemek ister. “... Pekiyi de, Vatan’a nasıl gidecektim? Birden aklımaOktay Akbal geldi. Oktay Aabey’i hem Behçet Hoca’nın (Necatigil) arkadaı,hem bir edebiyatçı olarak, hem de Fatih’ten, mahalleden tanıyordum...”48 OktayAkbal’ın referansı ile Vatan gazetesinde musahhihlik kadrosunda stajyer olarak iebalayan Hilmi Yavuz, kısa bir süre sonra muhabir servisine geçer. Ve CHP’densorumlu muhabir olur. Demokrat Parti’ye karı muhalefet yürüten bir gazetede,CHP ile ilgilenen bir muhabir olmak manetten daha fazla yayın yapmademektir.49 Hilmi Yavuz, buna çok sevinir.

1957- 1962 yılları arasında Vatan gazetesinde çalıan Hilmi Yavuz,1962’de Cumhuriyet gazetesinin Yayın leri Müdürü Kayhan Salamer’den bugazetenin Dı Haberler Sorumlusu olmak için teklif alır. Bu görevi kabul eder.Böylece 1964 yılında yurt dıına gidinceye kadar çalıacaı Cumhuriyet gazetesiyılları balamı olur. Cumhuriyet gazetesinde çalıırken lhan Selçuk ile balayanbirtakım tasfiye hareketlerinin tanıı olur.50 Yurt dıından geldikten sonra bugazeteye, Ali Hikmet adıyla kitap tanıtım yazıları yazar.

Hilmi Yavuz, a dergisinden sonra dergi yayımlama ile megul olmaz. Dahaçok iir ve yazılarıyla arkadalarını destekler. Üniversite yıllarında a dergisindenbaka Vedat Günyol’un çıkardıı Yeni Ufuklar ’da da iir ve yazılar yayımlar. 1972yılında askerden döndükten sonra görütüü Milliyet gazetesinin Genel YayınMüdürü olan Abdi pekçi, gazetenin eki olarak çıkarmayı düündükleri Milliyet Sanat dergisi için Hilmi Yavuz’a kitap eletirileri yazmasını teklif eder.51 Buöneriyi kabul eder ve Milliyet Sanat’ta uzun yıllar yayımlayacaı yazılarınabalamı olur.

Köe yazarlıına, askere gitmeden önce 1970 yılında Kemal Bisalman’ınçıkardıı Yeni Ortam’da balar.52 1975’ten itibaren Ercan Arıklı’nın Politikagazetesinin kültür sanat sayfasında köe yazarlıını sürdürür.53 Mehmet H. Doanve lhan Berk’le dönüümlü olarak paylatıı köesinde edebiyattan politikaya,düünce aırlıklı yazılar kaleme alır. “Dil ve Eitim” balıklı bir yazısında,liselerde Osmanlıca derslerinin okutulması gerektii yönünde ileri sürdüü öneritartıma oluturur. Cumhuriyet gazetesinde Melih Cevdet Anday ve Rauf Mutluaykonuyla ilgili karı yazılar yayımlarlar. Anday, “Korktum” balıklı yazısındaHilmi Yavuz’un savunduu görüleri özetleyerek, kendi dorularının, kaynaklarave bilimsel verilere dayanmaksızın tartıılmasını önerir: “Sayın Hilmi Yavuz,

48 - Ceviz Sandıktaki Anılar, stanbul- 2001, s. 9549 - A. g. e. , s. 10450 - Özel Hayat’tan Küreselleme’ye, stanbul- 2001, s. 203- 20451 - Soldan, iirin Aynasındaki Simurg, stanbul- 2003, s. 12052 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce, stanbul- 2006, s. 12853 - A. g. e. , s. 128

7/29/2019 191185


okullarımıza Arapça, Farsça derslerin konmasından yana. Ben 2 Nisan 1976 tarihliyazımda, bu dillerin gençlerimize hangi çada bilimleri öretebilecei sorusunuatmıtım ortaya. Meer bu diller “Çada bilimleri öretmek için deil, geçmi kültürümüzü kavrayabilmek için Batı dilleri örenmek ne ölçüde gerekli ise,geçmi kültürümüzü kavrayabilmek için Arapça ve Farsça da o kadar gerekli.”

Diyor sayın Hilmi Yavuz... Aydınlarımıza sesleniyorum, konualım bu sorunu.Ancak unutmayalım ki, bize özgülüünü bata tutan bir sorundur bu, kitababakarak, örnek getirilerek çözülemez.”54 Boaziçi Üniversitesi’nden Doç. Dr.Metin Kunt’un Politika gazetesinde Hilmi Yavuz’u destekler nitelikte yazılaryayımlaması ile bu polemikler sonlanır.55

Yeni Ortam’da, Aydınlık ve Evrensel gazetelerinde de yazılar kaleme alanHilmi Yavuz, bu gazetelerin verdii ücretleri yeterli bulmayarak yazılarınısürdürmez. 21 Ocak 1996’dan sonra aralıksız olarak Zaman gazetesinde yazmayabalar. Yazılarının eletiri nitelikli olanlarını,“rfan Külyutmaz” müstearıylayayımlar. Bu müstearın isim babası Orhan Alkaya’dır. iir Atı dergisinde edebî mizah yazıları yazmak için kendisine ve Orhan Alkaya’ya teklif geldiindeAlkaya’nın rfan Külyutmaz imzasıyla yazma önerisini kendisi de benimser.56

Zaman gazetesinde yazmasından ötürü birçok eletiri alır. “Bakın, ben buyazıları ‘Zaman’ gazetesinde yazıyorum diye, elbette Toktamı Ate’in maruzkaldıı ölçüde deilse bile, bir sürü dedikoduya malzeme oldum; nezaketleazarlandım ya da galiz sözlerle paylandım. ‘Zaman’da yazmanın benim slamcıolduum anlamına gelmediini, gelmeyeceini anlatmaya çalıtım dilimindöndüünce. Geçen yıl, Celal Üster dostumun önerisiyle ‘Evrensel’ gazetesindehaftalık yazılar yazdıımı anımsattım. O zaman da yine aynı çevrelerin, bu kezdaha farklı dorultudaki dedikodularına, itâplarına maruz kalmıtım. Bunu daanımsattım. ‘Car&Men’ dergisine yazdıım için otomobil meraklısı mıoluyordum? ... Ama böyle olmuyor; eski deyile, mazruf’a deil de zarfa bakarakahkâm kesenlerin tasallutundan (evet, tasallutundan!) kurtulabilmek için daha kırkfırın ekmek yememiz gerekecek!”57 Kimi edebiyatçılar ise Hilmi Yavuz’un bugazetede yazmasını yadırgamamıtır. Onlardan biri Memet Fuat’tır. Onun neyazdıını bilen büyük bir air olduunu dile getirdii yazısında Yavuz’un Zamangazetesinde yazmasının yadırganmaması gerektiini düünür: “ ‘Zaman iirleri’diye iirlerini gördülerse, ‘Gel, bize de Zaman Yazıları yaz’ demilerdir...Güveniyor demek kendine... Bedreddin, Nâzım, Pir Sultan, Mustafa Subhi... Da gibi iirleri var. ‘Yazmak dirliimdir benim’ derken yaslandıı... Yazarların neredeyazdıına deil, ne yazdıına bakmak gerekir.”58

1.5.2. B.B.C. Yılları

lk yurtdıı seyahatini 1960 yıında Amerika’ya yapar. Vatan gazetesimuhbiri olarak staj görmesi için ndiana’ya gönderilir.59 1963 yılında CanYücel’den boalan BBC Türkçe Yayın Servisi’nde çalıtırılmak üzere iyi derecede

54 - Melih Cevdet Anday, Korktum, Cumhuriyet gazetesi, 14. 5. 1976, s. 255 - slam ve Sivil Toplum Üzerine Yazılar, stanbul- 1999, s. 13356 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce, stanbul- 2006, s. 17057 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 46- 4758 - Memet Fuat, “Ayna iirleri”, Cumhuriyet gazetesi, 28. 12. 1996, s. 1559 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce,stanbul- 2006, s. 67

7/29/2019 191185


ngilizce ve Türkçe bilen kii için Hürriyet gazetesine ilan verilir. Cumhuriyetgazetesinde, Dı Haberler Sorumlusu olarak çalımakta olan Hilmi Yavuz, bu ilanıgörünce müracaat eder. Bavurusu kabul edildikten sonra ngilizKonsolosluu’nda çeviri sınavına girer ve baarılı olur. Son olarak stanbulRadyosu’nda ses testinden geçirilen Yavuz, aradan geçen uzun bir süreden sonra

BBC’den, Türkçe Yayın Servisi’ne kabul edildiine dair haber alır. 20 Temmuz1964’te Londra’ya gider. Londra’ya gitmeden iki gün önce Esin Eden ile evlenir.Esin Hanım’ın Londra’ya gelmesiyle Shepherd’s Bush’da Royal Crescent’te birdaireye yerleirler. ngiliz hükümeti, çalıma izni vermediinden ötürü evdekalmak zorunda kalan Esin Hanım yemek yapmaya merak salar.60 Hilmi Yavuz iseBCC’deki ii ile birlikte yarıda kalan yüksek örenimini, Londra Üniversitesi’ndealdıı felsefe eitimiyle tamamlar. Zaman zaman BBC’nin görevlendirmesi dierAvrupa kentlerine de gider. BBC’de çalıtıı üçüncü yılın sonunda üç aylık uzunbir izin kullanan Hilmi Yavuz, bu izni Paris’te bir bohem olarak geçirir.61 1969’dayurda dönen çift, stanbul’da Hilmi Yavuz’un annesinin yaadıı Fatih’eyerleirler.62

1.5.3. Yayın Dünyası çinde

Hilmi Yavuz, 1969 yılında yurtdıından dönüp askere gitmeden önce kısasüreli yerlerde çalıır. lkin Associated Press Ajansı’nda, ardından Fulmar reklamajansında görev alır. Son olarak ise lise yıllarında yazdıı bir iirini KüçükDergi’de yayımlayan Adnan Benk’in yanı sıra Oktay Akbal, Rauf Mutluay veSelahattin Hilav ile birlikte Meydan Larousse Ansiklopedisi’nde çalıır. Buradakiredaktörlük görevi ile Cumhuriyet gazetesindeki kitap eletirisi yazılarını dasürdürür. 1 Eylül 1970’te askere gider. 107. dönem askerlik hizmetineYedeksubay adayı olarak Tuzla Piyade Okulu’nda balayan Hilmi Yavuz, vatanhizmetini, 20 Nisan 1971’den itibaren Ankara’da Kara Kuvvetleri Komutanlıı’nabalı Silahlı Kuvvetler Dil Okulu’nda astemen rütbesiyle sürdürür.63 Askerliinitamamladıktan sonra Varlık dergisinde redaktör olarak çalımaya balar. 1972yılında Cumhuriyet gazetesine balı olarak kurulması düünülen Çada Yayınları’nın baına geçmek için Varlık Yayınları’ndan ayrılır. Ancak Cumhuriyetgazetesinin sahibi, Nadir Nadi bu düünceden vazgeçirilir. Daha sonra buvazgeçmede lhan Selçuk’un rol oynadıını örenir. Cumhuriyet’teki i teklifindendolayı Varlık Yayınları’ndan ayrılan iki çocuklu aile reisi olan Hilmi Yavuz,maddî bakımdan sıkıntıya düer.64

Aynı yıl Ercan Arıklı ve Ergin Telci’nin kurduu Artel Yayınevi’ne editörolur. Ansiklopedi çıkarmakta olan bu yayınevinde, editörlükle birlikte çeviriler deyapar.65 1974 yılında Artel Yayınevi’nden ayrılarak Geliim Yayınları’nı kuranErcan Arıklı ile çalımayı tercih eden Hilmi Yavuz, bu yayınevinin baarılıçalımalarına katkı salar.66 Geliim Yayınları’ndan sonra yayıncılıkla ilgili

60 - Esin Eden, Neler Yedim Neler, Maydanozlu Köfteler, Olak Yayınları, stanbul- 2005, s. 4961 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce,stanbul- 2006, s. 77- 7862 - Eden, a. g. e. , s. 5563 - iirim Gibi Yaadım, stanbul- 2006, s. 86- 8864 - Soldan, iirin Aynasındaki Simurg, stanbul- 2003, s. 126- 12765 - Soldan, a. g. e. , s. 12866 - Yüzler ve zler, stanbul- 2006, s. 124

7/29/2019 191185


çalımalarını, uzun bir aradan sonra 2000 yılından sonra Can Yayınları iir Dizisieditörüü ile sürdürür.67

Hilmi Yavuz, televizyonda programlar da yapmıtır. lkini ulusal birkanalda gerçekletirdii programda üzerinde durduu en önemli konu iir olur.“CNN Türk geldi, ‘Tamam yaparım’ dedim. Önce baktım iyi yapabiliyor muyum

diye. Benim için tek kriter var, insan önüne çıktıım zaman, insan içine çıkmakdiye bir ey vardır ya ‘Hilmi Yavuz da kötü eyler yapıyor kardeim’, bunudedirtmemek. Baarılı olmak benim için önemli... Ben sadece üç eyi iyiyapabiliyorum. iir, televizyonculuk, hocalık.”68 Hilmi Yavuz, TRT-2’de ise2003- 2004 yıllarında “iir, Her Zaman” programı yapar. Kendisininyönetimindeki programda, özellikle air ve iir severlerden konuk ettii kiilerleiir üzerine sohbet eder. Bu program 2004 yılında sonlanmıtır. Bu kez aynıkanalda, 2005 tarihinden itibaren Eski Türk edebiyatı hocası Prof. Dr. skenderPala ile birlikte “airane” programını yapmaya balamıtır. Eski ve Yeni Türkedebiyatının deiik perspektiflerle ele alınıp konuulduu program dinleyicilereyararlı olmutur.

1.5.4. stanbul Belediyesi’nde Kültür leri Daire Bakanlıı

Hilmi Yavuz, Vatan gazetesinin CHP’den sorumlu siyasî muhabiriykentanıtıı Nurettin Sözen, 1950’li yılların sonlarında CHP Gençlik Kolları’nın etkinbir üyesidir. Demokrat Parti ve Cumhuriyet Halk Partisi’nin iddetli polemikteolduu bu yıllarda, söylemler eylemlere dönümeye balamıtır. “Rıhtım Olayları”olarak bilinen siyasî bir hadisede Nurettin Sözen, gazeteci olmalarına karın HilmiYavuz ve Egemen Bostancı tutuklanarak hapse konulmulardır.69 Nurettin Sözenile dostlukları bu olayların yaandıı yıllara kadar uzanan Hilmi Yavuz, 1989 yerelseçimlerde SHP’den stanbul Büyükehir Belediye Bakan adayı olan NurettinSözen’i destekler. Seçim kampanyasını yürüten kadroda yer alır. Sözen, stanbulBüyükehir Belediye Bakanı seçilince onu Kültür leri Daire Bakanlıı’nagetirir.70 Dört yıl bu görevde kalan Hilmi Yavuz, kentin kültür hizmetlerine,özellikle stanbul ile ilgili kitaplar balamında katkılar salar.

1.5.5. Üniversite Hocalıı

Hilmi Yavuz, 1974- 1975 öretim yılından itibaren BoaziçiÜniversitesi’nde, part- time, öretim görevlisi olarak felsefe dersleri vermeyebalar.71 1976 yılında, kadrosunu Mimar Sinan Üniversitesi’ne aldırır ve emekliolduu 2001’e kadar bu üniversitede Uygarlık Tarihi dersleri verir.72 1999 yılındaBilkent Üniversitesi’nde konuk öretim görevli olarak derslere girmeye balayanHilmi Yavuz, Mimar Sinan Üniversitesi’nden emekli olduktan sonra TalatHalman’ın istei üzerine tamamen Bilkent Üniversitesi hocalarından biri olur.73

67 - Soldan, a. g. e. , s. 12968 - Dil dergisi “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Mayıs 2000, S. 91, s. 19- 2069 - Ceviz Sandıktaki Anılar, stanbul- 2001, s. 113- 11770- Yüzler ve zler, stanbul- 2006, s. 14671- iirim Gibi Yaadım, stanbul- 2006, s. 13772 - Dil dergisi “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Mayıs 2000, S. 91, s. 973 - A.g. d. s. 9

7/29/2019 191185


Halen aynı üniversitenin Türk Edebiyatı Bölümü’nde ‘senior lecturer’ unvanıylagörevini sürdürmektedir. Hocalıı çok seven ve aynı zamanda baarılı olan HilmiYavuz, iyi hoca için yapılması gereken ya da yaptıı fedakarlıkları u ekildesıralar: “Nedir iyi ‘hoca’lıın ölçütü? u: aynı konuyu, haftanın deiik günlerindeayrı sınıflara, deimeyen, belki de giderek artan bir cokuyla anlatabiliyor

musunuz? Her yıl, yeni okumalarla, konuları donmuluktan kurtarıp, örenciyiçada olanla karı karıya getirebiliyor musunuz? Öretim üyeliine, ailenize veçocuklarınıza ayırdıınız kadarını, hatta daha fazlasını ayırabiliyor, bunu isteyerekyapabiliyor musunuz? Bunların tümünü büyük bir hazla yapıyorum ben.”74

Hilmi Yavuz, birçok örencisi ile fakülteden sonra da diyalounusürdürmü, bazılarıyla dost, arkada ve meslekta olmutur. air Vural BahadırBayrıl, onlardan biridir. Güzel Sanatlar Akademisi’nden örencisi olan Bayrıl,Akademi yıllarında hocasının kendilerini kısa sürede donanımlı kılma için yollargösterdiini, öretimi sınıfla sınırlamadıını dile getirir: “Hilmi Yavuz’dan dörtyıl boyunca ders aldım. Uygarlık Tarihi, slâm Uygarlı ı Tarihi ve Dü ünceler Tarihi. Ama bizim için asıl ders, sınıftan çıktıktan sonra balardı. Okul ile durakarasındaki mesafe, normal artlarda be dakikada katedilirken biz bu mesafeyi bir

buçuk saatte ancak alabilirdik. Hilmi Hoca konu sınırlaması olmaksızın, her eyibizimle tartıır, entelektüel ufkumuzu geniletirdi.”75

1.6. Evlilikleri ve Çocukları

Hilmi Yavuz, ilk evliliini Esin Eden ile yapar. 1935’te Bürüksel’de doanEsin Eden, 1939’da ailesi ile yurda döner. Amerikan Kız Koleji’nden mezun olur.Kansas Üniversitesi’nde Konuma Sanatı ve Tiyatro lisanüstü programınıtamamlayarak Oralolu, Dormen ve Poyrazolu Tiyatroları’nda oynar. Sinema vetelevizyon dizilerinde rol alan Eden’in Annemin Yemek Defteri ve Neler Yedim

Neler Maydanozlu Köfteler adlı iki ‘yemek- anı’ kitabı vardır.76 Esin Eden ve Hilmi Yavuz 23 Nisan 1963’te tanıırlar ve bir buçuk yıl

sonra evlenmeye karar verirler. Hilmi Yavuz, kendisini amcasının kızı ileevlendirmek istemelerinden ötürü ailesinden gizli evlenmek zorunda kalır.Evlendikten iki gün sonra, 20 Temmuz 1964’te Hilmi Yavuz, BBC Türkçe YayınServisi spikeri ve çevirmeni görevlisi olarak çalımak üzere Londra’ya hareketeder.77 Esin Hanım ise daha sonra oraya gidecektir.

Esin ve Hilmi Yavuz çiftinin 1971 yılında ilk çocukları dünyaya gelir: AliHikmet Yavuz. Ali Hikmet, ilkokulu stanbul’da okur. Anadolu Lisesi sınavlarındabaarılı olarak Samsun Anadolu Lisesi’ni kazanır. Burada iki öretim yılıokuduktan sonra Kadıköy Anadolu Lisesi’ne nakil yaptırır. Yüksek öreniminiMarmara Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi letme Bölümü’nde1994 yılında tamamlayan Ali Hikmet, reklamcılık iiyle uramaktadır. Aynızamanda iir yazan Ali Hikmet’in Küf ve eytan Uçurtması adlı iki iir kitabıvardır. eytan Uçurtması ile 2003 tarihinde Behçet Necatigil iir Ödülü’ne layık

74 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 2675 - Soldan, iirin Aynasındaki Simurg, stanbul- 2003, s. 140 (naklen)76 - Eden, Neler Yedim Neler, Maydanozlu Köfteler, Olak Yayınları, stanbul- 2005, s. 177 - Soldan, a. g. e. , s. 86

7/29/2019 191185


görülmütür. Behçet Necatigil iir Ödülü’nün jürisinde olmasına karın HilmiYavuz, 2003 tarihindeki jüri toplantısına katılmamıtır.78

Ali Hikmet’in airlik yolculuunda babasının belirleyici rolü olmutur. O,genç bir air olarak birtakım etkileim ve tavsiyelere açık olmutur. Bu balamda,1970 sonrası Türk iirinde etkileyici ve yönlendirici bir iir otoritesi olan babası

Hilmi Yavuz’un tavsiyelerine uymaktan yüksünmemitir. Kendisiyle yapılan birsöyleide bu konuyla ilgili olarak unları söyler: “Balangıçta öykü yazdım sonrabir-iki iir... Ama bu ayrımı yaparken kendimden emin olmam zordu. HilmiYavuz’un olusunuz çünkü. Onun tartıılmaz otoritesi hep üstünüzde.Çekiniyordum. Sonra iirlerimi ona gösterdim, urası öyle, burası böyle dedi.Kendisi dıında bazı airleri önerdi ve hevesim olduunu görünce beni beslemeyebaladı. Galiba armut piip dibine düüyor, er ya da geç.”79 Hilmi Yavuz ile EsinHanım 9 Temmuz 1976’da ayrılırken Ali Hikmet henüz be yaındadır. Uzunyıllar sonra, babasını gerçek anlamda tanıyıncaya dein onu hep suçlamıtır.“Annemle babam biz küçükken ayrılmıtı ve onu uzun süre sadece hafta sonlarıgörebildim. Çünkü çok youndu, airdi. 20’li yalarıma kadar bir babanın varlıınıtam hissetmedim. Ama hep ensemdeydi... Benim için o zamanlar baba varla yok

arası bir imge gibiydi. 20 yaımdan sonra bir yerlerde oturup konumayabalayınca her ey deiti. Hele iirlerini tekrar tekrar okudukça ve kendisiyle,hayatıyla ilgili ip uçları edindikçe, ne yaamı, ben bu olayın neresindeyimdemeye baladım.”80

Ömer Emre Yavuz, Esin ve Hilmi Yavuz çiftinin ikinci çocukları olarak 8Haziran 1972’de dünyaya gelir. Ömer Emre dört yaındayken Anne ve babasıayrılır. Orta okuldan sonra Yapı Meslek Lisesi’nin ‘Yapı Ressamlıı’ bölümünebalar. Üniversite örenimini, Mimar Sinan Üniversitesi Güzel sanatlarFakültesi’nde, 1996’da tamamlayan Ömer Emre, Marmara Üniversitesi’ndelisansüstü örenimi görür. 2001 tarihinden itibaren Mimar Sinan Üniversitesi’ninGüzel Sanatlar Fakültesi, Heykel Bölümü’nde Aratırma Görevlisi olarakçalımaya balayan Ömer Emre Yavuz, baarılı heykel sergilerine imzaatmaktadır. Evli ve bir çocuk babasıdır. Hilmi Yavuz ve Esin Eden çocuklarınındoum günlerinde biraraya gelmeyi ihmal etmezler.81

Hilmi Yavuz, ilk einden ayrıldıktan sonra, 9 Aralık 1977’de, SanderYayınevi’nin editörü olarak çalımakta olan Nuran Üçok ile evlenir. 8 Eylül1944’te stanbul’da dünyaya gelen Nuran Hanım ilk ei, Celal Ülken’den bir kızsahibidir. Hilmi Yavuz ve Nuran Hanım’ın mutlu birliktelikleri, 1993’te fiilen, üçyıl sonra ise resmen sonlanmıtır.82 Hilmi Yavuz’dan izin alarak Yavuz soyadınıkullanmaya devam eden Nuran Hanım, Mimar Sinan Üniversitesi MimarlıkFakültesi ehircilik Bölümü’nde öretim görevlisi olarak görev yapmaktadır.83

Ayna iirleri, Nuran ve Hilmi Yavuz çiftinin ayrılmaya yakın oldukları bir tarihte,1992 yılında yayımlanmıtır. Kitabın son bölümü ‘yitik bir a k için sonnetler’ Nuran Hanım’a ithaf edilmitir. Çiftin yaadıkları gerek Ayna iirleri’ne gerekse

78 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce,stanbul- 2006, s. 12779 - Ali Hikmet Yavuz, Vatan Kitap, 11 Austos 2004, S. 3, s. 2080 - a. g. y. s. 2081 - Eden, Neler Yedim Neler, Maydanozlu Köfteler, Olak Yayınları, stanbul- 2005, s. 9182 - Soldan, iirin Aynasındaki Simurg, stanbul- 2003, s. 9383 - Hilmi Yavuz ile Erzurum’da görümemizden, 17. 4. 2004

7/29/2019 191185


Geçmi Yaz Defterleri’ne84 iir ve düzyazı dilinde yansımıtır. iirim GibiYa adım’da Nuran Hanım ile on yedi yıl süren beraberlikten uzun uzun bahsedenHilmi Yavuz, bu evliliin son yılları için unları kaydeder: “1995’te boandık.Yani 17 yıl. Ama zaten son üç ya da dört yılı evlilk sayılmaz. Aynı evdeydik,zaman zaman kavga edildii için. O kavgalar benim unutamadıım eylerdir. Her

gece, her gece… u ya da bu biçimde kavga çıkarırdı. Özellikle 1989’dan yanibelediyede çalımaya balamadan sonra.”85

1.7. Yazma ve Çalıma Biçimi

Hilmi Yavuz, az iir yazmasına karın inceleme, makale, köe yazısı, panelve sempozyumlar için çokça düzyazı yazan biridir. Edebiyattan felsefeye uzananderin bilgi ve donanımı yazılarında kendisine kolaylık tanır. Bununla birlikte kolayyazdıı da bir gerçektir. Yazma yetenei ve sürati ile ilgili olarak unları söyler:“Gazeteciliin bana çok büyük katkısı oldu, bir kere çok süratli yazı yazmaalıkanlıını kazandım. Gazetelerde belli bir dead-line var, o sürede yazıyıyazacaksın. Bazen ‘O kadar çabuk nasıl yazıyorsun?’ diye çok aırıyorlar. Bu

benim için ikinci tabiat haline gelmitir. Yazdıklarımı bir kez okurum ve tashihiniyaparım elbette.”86 Süratli ve çok yazması, yazılarındaki edebî tadıeksiltmemektedir. Hemen bütün yazıları, az da olsa donanımlı okurlarca anlaılırboyutta yalın ve her edebiyat ilgilisince zevklidir.

Yazma uraının belki de en zoru iirdir. Bu, az iir yazmasından daanlaılmaktadır. iiri ilhamdan ziyade, tasarlanan ve yapılan bir ürün olarakalgılar: “Yola çıkarken “Ben ne yazacaım” diye belirliyorum. Örnein Douhakkında yazacaksam, hangi anlamda Dou, corafya anlamında mı, Türkiye’nindousu mu, entelektüel anlamda mı, medeniyet anlamında dou mu, bunubelirliyorum. iirim çok kuatıcı olsun istiyorum.”87

iir yazmayı, varolmasını merulatıran bir ura olarak deerlendirenHilmi Yavuz, iir yazmayı çok sever. Gelecee iirleri ile kalacaına inanır.88 Yazdıı herhangi bir iiri bitirdikten sonra tıpkı hocası Behçet Necatigil gibi çokmutlu olur: “iir yazmayı hiçbir eye deimem. Güç yazarım ama bir iir bittiktensonra dünyaya bakıım deiir benim -kısa bir süre de olsa- huysuzluum,sinirliliim geçer; kendimi ödüllendiririm. Üstelik yaptıım iin iyi olduunu dabilirim.”89

Hilmi Yavuz, pek çok alana ilgi duyan ve bu ilgisini konular hakkındayazma boyutuna taıyan bir aydındır. Ona, fen bilimlerinden öte, sosyal bilimleriölçü alarak kısmen de olsa, eski adlandırma ile ‘hezâr-fenn’ bir yazar diyebiliriz.Edebiyattan felsefeye, slâm düüncesinden Freud’a, iir kuramına ilikin yazılarkaleme almıtır. Bu denli geni yelpazede yazmasını ‘maymun itahlılık’ olaraktanımlayan Yavuz, geni entelektüel ilgisinde, ngiltere’de felsefe eitimi alırkenderslerine giren hocası Wollheim’in etkisi olduunu söyler: “Çok etkiledi beni

84 - Geçmi Yaz Defterleri, stanbul- 1998, s. 80- 8185 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce, stanbul- 2006, s. 11686 - Dil dergisi “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Mayıs 2000, S. 91, s. 987 - a. g. d. , s. 1788 - Can Bahadır Yüce, Hilmi Yavuz: “Servet-i Fünun’dan bugüne iir yazmı herkesten çok dahafazla iyi iirim var”, Hürriyet Gösteri, Mayıs 2006, S. 280, s. 789 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 27

7/29/2019 191185


Wollheim... Wollheim’in bütün gençlii Rus balerinleriyle birlikte geçmi... Böylebir yanı var. ki, sanat ve estetikle yakından ilgili. Üç, sosyalist. Dört Freud’cu!Yani bir taraftan, mesela Wittgenstein’in sanat görüü üzerine makale yazıyor, birtaraftan Freud üzerine bize verdii dersleri kitap yapıyor, bu arada bir dernek için,‘Fabian Society’ için, sosyalizm ve demokrasi üzerine yazıları yazıyor...”90

Yazma eyleminin, özelde ise iir yazmanın Cehennemî bir hâl olduunusöyleyen Hilmi Yavuz’un titiz bir çalıma biçimi vardır.91 iir yazarken bu titizliiartar. Kimi iirlerini düzelttii müsvedde sayısı yirmiye kadar çıkar.92 Budüzeltmelerin aldıı zaman ve süreç birlikte düünüldüünde akla Yahya Kemal’iniirlerini yazma biçimi gelir. Bu yönüyle de Hilmi Yavuz, bir gelenei temellüketmitir. Zira onun en önemli uraısı iirdir. Yukarıda kaydettiimiz üzeregelecee iirleri ile kalacaına inanmaktadır. iiri üzerinde titizlikle durmasını, bukanısıyla ilgili olarak düünebiliriz. Yazma ritüellerinin olup olmadıı sorusunaverdii cevaptan, iire verdii emein az yazmasında etkili olduunu anlayabiliriz:“Bir kere bütün iirlerimi önce ya tükenmez ya da dolma kalemle yazarım. lk haliöyledir. Sonra öyle devam eder, üzerinde düzeltmeler yapılır. Düzeltmeyapılamayacak hale gelince, ikinci kaıda geçilir. Baka kaıtlar üzerinde de

düzeltmeler yapılır. Artık iir bitmek üzeredir, bunu anlayınca bilgisayarageçiririm... ondan sonraki düzeltmeleri o kaıt çıktısı üzerinden yaparım.”93

Düzyazı ile iir yazmayı birlikte sürdüren Hilmi Yavuz, okuduklarının veyazdıklarının birbirini desteklediini ifade eder: “ ‘Geçmi Yaz Defterleri’niyazdıım dönemi düünelim, o dönemde ben ‘Çöl iirleri’ni yazıyordum. YaniHalikarnasos’ta, M. Motel’de çalıırken, paralel bir çalımayı yürütüyordum...‘Ayna iirleri’ni yazarken Calvino’yu okuyordum ve beni çok etkilemiti.‘Kurmaca bir metin nasıl kurulur’ sorusundan yola çıkarak ‘Taormina’yı, ‘FehmiK’nın Acayip Serüvenleri’ni ve ‘Kuyu’yu yazdım. Ama bu üç kitabı yazarken dedaima iir vardı. Önce ‘Ayna iirleri’ni, sonra ‘Çöl...’ ve ‘Akam iirleri’. Mesela‘Bulanık Defterleri bitirmemle ‘Hurufî iirler’i bitirmem de aaı yukarı aynıtarihlerdedir. Onlar da paralel yani.”94

Çok çalıan ancak bunu günün belirli saatlerinde yapmayan air, kayıttanuzak bir çalıma biçimine sahiptir. Bu nedenle sabahları erken kalkıp çalıanyazarları tapu dairesindeki memurlara benzetir.95

1.8. Aldıı Ödüller

Hilmi Yavuz, Do u iirleri ile 1978’de Yeditepe iir Armaanı’nı, Zaman iirleri ile de 9 Aralık 1987’de Sedat Simavi Edebiyat Ödülü’nü kazanır. Bu ödülükendisine Tahsin Yücel takdim eder. Dönem itibariyle önemli olan bu ödüle, çokdeer verir96 Ödülle ilgili olarak kendisiyle yapılan bir söyleide, duygularını uekilde dile getirir: “Dorusu, ödülü kazandııma çok aırdım. Çünkübeklemiyordum. aırmamın nedeni ise u: Bu, büyük bir ödül... Türkiye’nin

90 - Yüce, Yavuz: “Servet-i Fünun’dan bugüne iir yazmı herkesten çok daha fazla iyi iirim var”,Hürriyet Gösteri, Mayıs 2006, S. 280, s. 791 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 4592 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce,stanbul- 2006, s. 16093 - Yüce, a. g. d. , s. 1394 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce,stanbul- 2006, s. 15795 - A. g. e. , s. 18996 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 55- 56

7/29/2019 191185


bugünkü ödül koulları düünülürse, Sedat Simavi Vakfı Ödülü, büyük ve önemlibir ödül. Beni sevindirdi ve mutlu etti. imdiye kadar kazandıım bir tek ödülvardı. O da, 1978 Yedi tepe Dergisi’nin iir Ödülü’ydü. ki ödülü de iirdenalmam, beni gerçekten çok mutlu etti.”97

Hilmi Yavuz, 1971 yılında Kemal Özer’in tevikleri ile ili’nin ünlü airi

Pablo Neruda’dan ‘iirler’ çevirir. Bu kitap Cem Yayınları’nda basılır. Oldukçabaarılı olan bu çeviri, otuz üç yıl sonra kendisine ödül kazandırır. Neruda’danyaptıı çevirilerle ili Cumhurbakanlıı Yüzüncü Yıl eref Madalyası’na layıkgörülür. 2 Temmuz 2004 tarihinde, stanbul’da ‘Neruda Gecesi’ düzenleyen iliBüyükelçisi Pedro Barros, Hilmi Yavuz’a gönderdii mektupta unları kaydeder:“ili hükümeti sadece Neruda’nın geni eser yelpazesi hakkında bilgi sahibi olanve hayranlık duyan kiileri deil, aynı zamanda, tıpkı ahsınız gibi, kültürelçevrede de tanınan, dünyanın yüz saygın yazarını ödüllendirmek istemitir. Buvesile ile, ili Cumhurbakanı Ricardo Lagos tarafından, Neruda’nın eserleriniTürkçe’ye çevirip bu dilde tanınmasına vesile olmanızdan dolayı,‘Cumhurbakanlıı 100. Yıl eref Nianı’nın ahsınıza verilmesi uygungörülmütür.”98

97 - “Bir Gelenek Ödüllendirildi”, Hürriyet gazetesi, 17. 12. 1987, s. 598 - Zaman gazetesi, 29 Haziran 2004, s. 15

7/29/2019 191185


II. BÖLÜM

2. EDEBYAT, DL ve TASAVVUF HAKKINDA DÜÜNCELER

2.1. Edebiyat

2.1.1. iir

Hilmi Yavuz, varoluunun iir yazmakla merulatıına inanan bir airdir.iir üzerinde düünür ve bunları bakaları ile paylaır. iirin ilhamdan daha çokyapıldıını ve söz’e dayandıını söyler: “iir, hem söz daarı hem de söz dizimimeselesidir.”1 Lirik iiri önemser ve bu iirin okuyucuya gizli bir tesiri olduunainanır. Yazılarında bu konuyu hem Avrupa iiri ve airleri üzerine düünürleringörüleri; hem de Türk airleri balamında etraflıca deerlendirir. Ona göremodern iirde anlamın öne çıkarılması doru deildir, bunun yerine iirin

okuyucuda uyandıracaı hazzın dikkate alınması, estetik yapısının öne çıkarılmasıgerekir. Bu ekilde iir inâ edilmelidir. iiri uurlu bir çalıma ii biçimindetanımlayan Paul Valery gibi, o da iiri tasarlanan bir ura olarak kabul eder.2 iirin tasarıma dayalı olmasının onu nesne kılmadıını, ancak bu durumun kendiiçinde varoluçu bir çatıma dourduunu belirtir: “...Bana öyle geliyor ki iir, birtasarıma dayandıı için nesneye yakınsa, okuyucu tarafından özü (anlamı) yenidenkurulduu için de bilinç’e yakındır. Nesne ile bilinç arasında bir yerdedirdiyebiliriz.”3

iir, düünceyi duygu haline gelinceye kadar yourmaktır, diyen HilmiYavuz, ‘iir yazdım’ yerine ‘iir söyledim’ demeyi tercih eden Yahya Kemal’ekatılır. Buna Çamlıca Gazeli’ndeki: “Biz iiri böyle söyledik ayar söylesin”mısrasını örnek gösterir. iirin yazıdan önce olduunu söyler: “... Dorusu budurgibime geliyor. Nedenini sorarsanız, iir yazıdan önce vardı da ondan derim. Ya dakutsal kitapların diliyle söyleyeyim; önce söz vardı... iir, yazıdan önce de vardı...aslında, yazıdan sonra da sözlü olmayı sürdürür iir.”4 iirin ilhamdan ziyade bilgiile yapıldıını belirten Yavuz, iiri, zanaatkarlık yanı olan bir ura sayar.5 iiryazmada ilhamın ya da lahî yetenein varlıını inkar etmez, ama teknik bilgileresahip olmanın zorunlu olduuna inanır. “iirsel söze ulaırken, elbette bilginin deolması gerektiini düünüyorum. Bu bilgi, airin sadece Dünya’ya ve kendinederin entelektüel bakıını içermiyor. Aynı zamanda iirin tekniinin, techne’sininde bilgisini içeriyor. Yani teknik bilgiyi içeriyor...”6 iirin ilhamın yanı sıra yapılırbir teknik hadise olduu görüünde yalnız deildir. iirin lkeleri adlı eseriyle ilgilikendisine yöneltilen bir soruya verdii cevapta Salah Birsel unları kaydeder:“Ben lkeler’de öyle bir eyler karalamıtım: - Yazı dili derken düzyazıyla iirarasına bir uzaklık koymak gerekir. Düzyazı yapmaysa; iir, yapmanın yapmasıdır.

1 - Dil dergisi Hilmi Yavuz Özel Sayısı, Mayıs 2000, S. 91, s. 102 - A.g. d. , s. 173 - iir Henüz , stanbul- 1999, s. 15-164 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 775 - Kuzey TV, Trabzon- 17.5.20046 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 72

7/29/2019 191185


Bu ‘yapmanın yapması’ üzerinde biraz durmak yerinde olur. iirin bu özellii,onun duygudan ve düünceden ayrı dümü bir biçim ardından kotuu anlamınagelmez. iir gradosu yüksek bir biçimdir. Ne var, duyguya ve düünceye sırtınıdönmü deildir.”7

uur ile aynı kökten gelen iirin, bilinçle algılandıı bir gerçektir. uur ile

algılandıktan sonra his dünyasına hitabı söz konusudur. iirin, zihinde yeter ölçüdealgılanmadan his dünyasına etki etmesi, coku yönünün fazla öne çıkarılması ilegerçekleir. Hilmi Yavuz, böyle bir cokuya karı çıkar, iirde cokunun iiriöldürebileceini söyler.8 iirin düünerek yazılmasına karın, bir fikritemellendirme için yazılmaması gerektiini ifade eder.9 iirin düünce aırlıklı birura olmasıyla birlikte meydanlarda kalabalıkları coturan ideolojilerin hizmetçisiolmadıı görüündedir. Böylece iiri ideoloji, siyaset ve benzeri olgulardan uzaktutar. Netice itibari ile iirin ilhamdan ziyade bilgi ile yapıldıını belirterek iiri,zanaatkarlık yanı olan bir ura sayar.10

Felsefeci bir kimlie sahip olan Hilmi Yavuz’un, iir, air ve felsefebalamında ifadelerine de rastlamamız mümkündür. Sokrat’ın iiri ve airiyermesine; Platon’un Devlet adlı eserinde, iiri logos eksiklii (akıl dıılık)

biçiminde kaydetmesine karı çıkar: “iirle logos badamıyor, iirle dünyayailikin akıl yürütmeler olanaksız, Platon böyle düünüyor. Oysa dünyaya ilikinakıl yürütmeler beklenmiyor iirden. Üstelik, iirin ii deil bu... Ne yaptıını bilenair, yaratıcı deil, yapıcıdır. iir önceden tasarlanabiliyorsa, bu iirin ex nihilo,yaratılan bir nesne deil, yapılan bir nesne olduunu gösterir.’yapmak’ eylemi, birtasarımı içerir çünkü...”11 Bu konuda Mayakovski’ye katılır ve onun; “Rastlantıyı,sanata ancak bir üretim olarak yaklatıınızda ortadan kaldırabilirsiniz” görüünekatılır.12

Hilmi Yavuz, bir airin, iiri üzerine konumasının, iyi iir yazmasındasorun olmayacaını söyler: “...Yaptıklarının hesabını vermek, yazdıklarınıaçıklayabilmek, güzel iirler yazılmasını engellemiyor çünkü.”13 iirin öretilebilirolduunu düünür. Bir dönem Ali Günvar ile iir atölyesi kurmayı dahitasarlamılardır. iirin yapılan bir poesis (yapılan, imal edilen) bir ey olmasındanyola çıkarak iir teknii, söz ve anlam sanatları gibi derslerin olacaı bu iiratölyesini ne yazık ki kuramamılardır. Ancak iirin öretilebilir düüncesi ondadevam edegelmitir. “iir öretilebilir mi? Niye öretilemesin? Öretilebiliröretilmesine de, öretilebilen iirin kurallarıdır sadece. Güzel sanatları bitirenherkes nasıl büyük ressam, büyük heykeltıra olamıyorsa, iir eitimindengeçenlerin de büyük air olacaı söylenemez.”14

Lirik iiri benimseyen ve savunan bir airdir Hilmi Yavuz. Lirik iiri,gayesi varlıında olan; sözü, kendinden öte bir amaca vasıta kılmayan iir olaraktanımlar.15 “Türk iir Tarihini Okuma Konusunda Bir Kriter Önerisi: Retorik/ Lirik Sorunsalı” adlı makalesinde, bu konuya deinirken lirik iir için unu söyler:

7 - Salah Birsel, “iire Giden Yolu Anlattım”, Broy Aylık iir Dergisi, stanbul- Kasım 1986, s. 138 - Hilmi Yavuz ile Erzurum’da görümemizden, 17. 4. 20049 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 2210 - Kuzey TV, Trabzon- 17.5.200411 - Yazın, Dil ve Sanat, stanbul- 1999, s. 11112 - A. g. e. , s. 11213 - A. g. e. , s. 111- 11214 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 7815 - “Lirik iir”, Zaman gazetesi, 22. 10. 2003

7/29/2019 191185


“Retorikten arınmı, bir düünceyi dile getirmeyen, anlamı geriye iten iirdir.Mallarmé’nin o çok bilinen ‘iir kelimelerle yazılır; - fikirlerle deil!’ sözü , belkide Lirik’in en kısa ve kestirme yoldan ifadesidir...”16 iiri belagât-retorik ve lirikolmak üzere ikiye ayırır ve dinleyenlerin cokularını uyandıran ya da bir hakikatianlatmak için söylenen iirleri retorie yakın görür. Bunlara, Namık Kemal’in

“Hürriyet Kasidesi”ni ve Nazım Hikmet’in “Berkeley”ini örnek verir. Ona göre,“Lirik iir, sözü bir düüncenin vasıtası olarak almaz, dil’in kendisini gaye edinir.Dil’in kendine atıfta bulunmasıdır bu; - kendi dıında herhangi bir eye göndermeyapmaz iir dili! Yahya Kemal’in ifadesiyle (lirik) iir, ‘duyu’un, deyie (dil’e)dönümesidir.”17 Hüzün ile lirizmi birbiriyle edeer bulan Hilmi Yavuz, lirik iiri,varoluu taımanın ve ona katlanmanın incelikli ve zarif bir kipi olarak tanımlar:“Heidegger’den alıntılayayım: nsan varoluu temelden, ozanca’dır. ‘nsanvaroluu temelden liriktir’...”18 Hilmi Yavuz, bu konuyu farklı yorumlayandüünürlerin tezlerine bavurarak kuramsal yorumlama yolunu seçer. Bu ekildebir kanaate ulamaya çalıır. iirin, sosyal yaam ve ideoloji ile ilgisini konuedindii bir yazısında, 20.yy. felsefecilerinden Adorno’dan hareketle konuyu birkez daha ele alır. Onun lirik iiri, dünyanın eylemesine ve metaların insan

varlıına hakim olmasına karı muhalefet olarak vasıflandırıına katılır: “(Adorno)son derece can alıcı bir tespitle sürdürür sözlerini: Lirik iirin yücelii, ideolojinigizleyip örtbas ettiklerini açıa çıkarmasındadır! Bir baka deyile lirik iirdetoplumsal olmayandır ki, tastamam onun toplumsal yanı olur... Özetle Adorno’undeyiiyle lirik yapıt daima bir sosyal çatımanın (‘antagonism’), öznel ifadesi’dir;-kaçınılmaz olarak özneldir elbette, evet, ama bireyci deil!”19

Adorno, dünyanın kapitalizmden ötürü ‘eyleme’sine ve burjuvaideolojisinin bu ‘eylemeyi’ örtbas etmesine karın lirik iirin bunları açıaçıkarmasından dolayı yüceldiini bildirir. Yavuz, bu görülere katılmakla birlikte,birtakım ilavelerde bulunur: “Pekiyi de kapitalizmin, ‘eyletirici’ dolayımı, lirikiirde her zaman ...eylerin kültletirilmesine mi yol açacaktır... Hayır! Tam tersinebu ‘eyleme’, lirik iirde ‘eylerin gözden yitimi’ biçiminde dile getirilen birmuhalefete de iaret edebilir,- etmitir de!.. Görülüyor ki; Kapitalizmin lirik iirleilikisi, ister eylerin kültletirilmesi balamında, ister (sözcüklerin dı gerçeklieatıfta bulunmaktan kurtulmaları dolayımında) eylerin gözden yitmesi balamındaolsun, birbirine karıt yollardan da olsa, ideoloji’nin gizleyip örtbas ettiini açıaçıkarma anlamına geliyor.”20 Hilmi Yavuz, lirizmle ilgili yazılarını sadece kurambakımından sınırlamayarak Türk iirinden örnekler verir.

Türk edebiyatında iirle müzik arasındaki baıntının lirik iir balamındakurulduunu düünür. Bu konuda Yahya Kemal’in “Lirik iir, tekamül ede edesazını bırakır, yalnız name kesilir.”söylemini ve onun, lirizmi “iirde evkin lisanhaline gelmesidir.” Biçimindeki ifadesini hatırlatır. Ahmet Haim’in de lirik iirlemüzik arasında baıntı kurduunu söyleyen Hilmi Yavuz, Türk iir tarihindemodernizmin manifestosu saydıı, iir Hakkında Bazı Mülahazalar’ında, iirlemüzik arasındaki baıntının açıkça ortaya koyduunu söyler. Yazıda, iire

16 - Edebiyat ve Sanat Üzerine Yazılar, stanbul- 2005, s. 22417 - “Lirik iir”, Zaman gazetesi, 22. 10. 200318 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 8619 - “Adorno ve Lirik iir”, Zaman gazetesi, 29. 10. 200320 - “Lirik iir ve eyleme”, Zaman gazetesi, 05. 11. 2003

7/29/2019 191185


iirsellik katan unsurun Yahya Kemal’de olduu gibi ‘deruni ahenk’ olarak deil,‘sihirkar te’sir’ tanımlaması ile rastlanıldıını kaydeder.21

iirin gizem tarafından biri de onun okuyanda bıraktıı tesiridir. AhmetHaim’in ‘sihirkâr te’sir’; Yahya Kemal’in bir yönüyle ‘deruni ahenk’ olaraktanımladıkları bu etkiyi Orhan Veli, iirde ‘eda’ olarak adlandırır. Hilmi Yavuz,

iire bu hususiyeti kazandıran ve iirsel etkiyi meydana getiren unsurlar için‘te’sir- i sihirkâri’ adlandırmasını, sık olmamakla birlikte zaman zaman kullananbir airdir. Mısrayı mısra yapanla iiri iir yapan eyin aynı olduunu söyler. Onagöre bu, ‘te’sir-i sihirkâri’dir. Bu tanıma, iiriyet de denilebilir. Bir yazıyı iiryapan sırrın ‘te’sir-i sihirkâri’ olduunu düünen Yavuz, “Kaplan ve Eyübolu”adlı yazısında bu konuya örnek verir. Sabahattin Eyübolu’nun ‘söz dizimi’ ileilgili “Merdiven” iirinin ilk mısrasını “A ır a ır çıkacaksın bu merdivenlerden” yerine “Bu merdivenlerden a ır a ır çıkacaksın” biçiminde söylendiinde, iirinkaybolacaı görüüne katılır. Hilmi Yavuz, iirde sözdiziminin ona ayrı birözgülük ve iiriyet kattıı düüncesindedir. Eyubolu’nun bu mısra için söylediiifadeyle iirde sözdiziminin önemine vurgu yaptıını belirtir. “Artık bu biçimdedizilen kelimelerden iir akımı geçmiyor.”22 Bu akım te’sir-i sihirkâri’dir. Onun

yokluu, iiri retorik kılar. Retorik ise düzyazıya hastır.Hilmi Yavuz’un iirde te’sir- sihirkâri, dier adlandırılıı ile iirsel etki

üzerine görüleri, yukarıda kaydettiklerimiz ile sınırlı deildir. Konu hakkındakiyazılarında, bu kavramı felsefeci bakı açısıyla kuramsal olarak ele alır. PaulValery’nin, Baudelaire’in “Les Fleurs du Mal”ine yazdıı önsözü, 1927’deTürkçe’ye “Elem Çiçekleri” adıyla çeviren Alianzade smail Hakkı’nın,Valery’nin Baudelaire’ in iirini te’sir-i sihirkârisi’nden (Alianzade’ninifadesiyle) bahsettiini kaydeden Yavuz, terkibin benzerine Ahmet Haim’derastlanıldıını fakat her iki kullanımda da bir açıklık olmadıını söyler. Konuyu,Sartre’ dan yola çıkarak izaha çalıır: “Dorusu, gerek Valery’nin gerekseHaim’in açıklamalarından ‘te’sir- i sihirkâri’... ile neyin anlatılmak istendii bellideildir... Bu konuda Sartre’ın ‘Edebiyat Nedir?’de temellendirdii argümanın,meselenin açıklıa kavumasında yardımcı olabilecei düünülebilir. Sartre, iirselsözün, objeyle olan ilikisinin, düzyazıda olduu gibi, ‘gösteren’ ile ‘gösterilenarasındaki ilikiden farklı bir iliki olduunu bildirir ve ‘air sözcükleri iaretlerolarak (signes) deil, eyler (choses) olarak düünür” diyen Hilmi Yavuz, iirdesözle obje arasındaki iliki, objenin benzeri (analogon) olan söz ile objenin imgesiya da ‘imgesel mevcudiyeti’(imaginaire) arasında, gerçekletiine vurgu yaparakyazısını sürdürür.23 Sartre, bu ilikinin ‘büyüsel benzeim’(ressemblance magique)yoluyla zihnimizde ina edildii görüünü kaydettii yazısında, Sartre’ın büyüselbenzeim ile kastettiinin, Valery ve Ahmet Haim’in te’sir-i sihirkâri’adlandırmasından farklı olduunu söyler: “Söz’ün, objenin benzeri (analogon)oluu, imge ile analogon arasındaki ilikiyi, bir teslimiyet ilikisi olmaktançıkarmaz. Bu çok önemli; zira,’ sihirkar te’sir’in, teslimiyetten geçtiiniönesürmek için, çok daha salam argümanlar vardır.”der.24

Ahmet Haim ve Paul Valery’nin bahsettikleri ‘sihirkâr te’sir’e göre iirselsözün hiçbir eyi temsil etmemesi gerektiini belirten Hilmi Yavuz, ancak bu

21 - “Lirik iir”, Zaman gazetesi, 22. 10. 200322 - Okuma Notları, stanbul- 1997, s. 57-5823 - “Te’sir-i Sihirkâri”, Zaman gazetesi, 23. 04. 200424 - A. g. y. , Zaman gazetesi, 23. 04. 2004

7/29/2019 191185


ekildeki bir etkiyle iirsel üretimin gerçeklemi olacaını söyler. Bu balamdaPaul de Man’ın görüüne bavurur: “Man, Mallermé’nin bir iirini bu balamdaokuyan Karlheinz Stierle’nin deyiiyle, ‘okurun’ her eyden önce gösterildiivarsayılan eyin temsil edilmezliinden etkilendiini bildiriyor. Demek ki bu etki,okuru büyülü ve tanıdık olmayan, gerçekdıı bir Dünya’yı temellük etmeye

çaıran bir etkidir”25

Ahmet Haim’in ‘sihirkâr te’sir’ ile objeleri, verili temsiliyetilevlerinden soyutlayamadıını söyler: “Haim, bu anlamda ‘sihirkâr te’sir’inüretimini mümkün kılacak bir temsiliyetsizlikten yana olmamıtır: O, bu dünya’yı,Edward Said’in ifadesiyle deitirmekten deil, süslemekten yanadır ve itetastamam o nedenle de, iiri temsil edilemez kılan lirik gelenein ürettii’ te’sir-isihirkâri’yi, ne kadar istemi olsa da, gerçekletirmeye muvaffakolamamıtır.”der.26 Bu nedenle Ahmet Haim’in iirini eksik bulur. Ona göre:“Büyük iirler, uçurum gibidir, ba dönmesi verirler insana.”27

iirde anlam tartıması belki de iir tarihi kadar eskidir. Bu tartımalarda,iirde anlam zorunluu ile zorunlu olmayıı, en azından ön plana çıkarılmamasıkonu edilmitir. lkinde, anlam ön planda çıkarılır ve iire dair dier unsurlar geriplana itilir. kincisinde ise bu görüün tam tersi savunulur. Bu gruba göre anlam,

okuyucu tarafından çıkarılmalı, airce sunulmamalıdır. iiri anlama feda etmeyenairler daha çok liriktirler veya en azından lirizmi iirlerinde ön plana çıkarırlar.Mutasavvıf olmasına karın iirinde lirizmi esas tutan Fuzûlî, bu tartımanınmücadelesini 16. asırda verir:

“ i’r zevkinden olmayan agâhEhl- i nazmı mezemmet eylemesinKendi cehlini itiraf etsin

Her kerâmate sihr söylemesin...”eyh Galip ise 18. yüzyılda, Fuzûlî’nin mücadelesine, yeni bir boyut katar:

“E ’ârımı fehm eylememek ayb olmaz...”Hilmi Yavuz, konuyla ilgili olarak Divan iirinin bu iki büyük üstadı gibi

düünür. airin, iirde anlamı öne çıkarmak zorunda olmadıını, okuyucunun iirianlama için çaba göstermesi gerektiini belirterek iir okurken yapılacak ilk iinanlam olamayacaını söyler. Ancak iirin bütünüyle anlamdan uzak olmasına dakarı çıkar. Anlamın derinlerde olmasını, okuyucunun onu bulmak içinçabalamasını ister. iir okumanın bir seviye ii olduunu ifade eder: “iirin bir’anlam’ sorunu olduunu düünmüyorum; iirin semantii (anlam bilim), ancakbelirli bir sanat beenisi düzeyine gelmemi kiilerde öne çıkar... Belirli iireitiminden geçmemi olanlar, iir okuduklarında, onu öncelikle, anlam düzeyindealımlarlar. Ama belli beenisi olanlar için iir de tıpkı öteki sanatlar gibi, birsemantik sorunu olarak deil, bir estetik sorun olarak alımlanır.” 28 Anlamın öneçıkartılması gayretinin iire deil, düzyazıya özgü olduunu ifade eder: “iirin,anlamlı olmasını vurgulamak onu öne çıkarmak, bana son derece yanlı geliyor....Çünkü anlamda ısrar etmek, anlamda diretmek, iiri, bana sorarsanız, diledönütürmek demektir... iir, dil deil, sözdür... Söz, Dilin bireysel kullanımıdır.

25 - “Lirik iir, Modernite ve Sihirkar Te’sir”, Zaman gazetesi, 30. 4. 200326 - A.g.y. , Zaman gazetesi, 30. 4. 200327 - “Rilke, Ah Evet, Daima” , Picus Dergisi, Austos- 2004, S. 13, s. 3528 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 54- 55

7/29/2019 191185


Dolayısıyla anlamda ya da iirin semantiinin öne çıkmasında direnmek, iiri Dil’edönütürmek demektir.”29

mgenin iirde önemli bir yere sahip olduu, iirle ilgilenen hemenherkesçe bilinir, ancak imgeye verilen adlarla birlikte iirdeki yeri ve önemihakkında kanaatler de bir o kadar birbirinden ayrılır. mge sanatı olan iirde, air

imgelerle kurduu dünyayı okuyucusuna sunar. Hilmi Yavuz için imge, iirinvazgeçilmezidir, edebî sanatların, imge oluturmada gerekliliini ifade eder.iirde imgeyi içerikle birlikte düünmeyi tercih ederek imgeyi anlamlairtibatlandırır: “Semantik yapı, zihinsel imgelerle (A.H.Çelebi’nin deyiiyle‘mefhumlar’la ya da mücerred hayaller’le) deil, im’lerle kurulur...”30 mgeniniire, imlemseli düzyazıya yakın bulur.31

Mekân ve imge birbiriyle çok ilintili kavramlardır. Hilmi Yavuz, zamanzaman mekânın, imgenin yerini aldıını ifade eder: “nsanlar, bir mekânıanlatırken, aslında biraz da kendilerini anlatırlar. O mekân, gizemli bir harçlabellee dönüüverir; - gerçeklikteki mekânı anılardan ayırdedemez olursunuz. Omekân, belleinizde; sizin için bir imgeden öte bir ey deildir artık! Ve siz, omekânı anlatırken, elbette, belleinizin size dönük yüzündeki o imgeyi

anlatırsınız.”32 airlere göre imge gibi imgenin kaynaı da deiiklik gösterir.Behçet Necatigil gibi airlerin hayatındaki tek düzeliin ve buna balı olarak sabitmekânla imgenin adeta kıkırtıldıını savunur. Necatigil ile ilgili bir yazısında bukonu balamında unları kaydeder: “Dünya’dan büyük bu odada hayal gücügörüntünün, imge algının yerini almıtır... Kukusuz, tekdüzelikte, insanınimgelemini kıkırtan bir eyler olmalıdır. Hep aynı eyleri gören ve hep aynıeyleri duyan bir insanın, kendini dıındakilerle deil, içe doru bir derinlemeyleyaamasıdır bu.”33

Edebî sanatlar ve özellikle istiare, Hilmi Yavuz’un sıklıkla kullanımı ileeretileme, iirde önemsedii bir sanattır. O, iirin nesne ile bilinç arasında biryerde olduunu ifade eder. Bunun ise çok anlamlılıkla gerçekletiini vurgular:“Çokanlamlılıksa, ancak eretileme düzleminde kalındıı müddetçe mümkünolabiliyor.”der.34 mge, zihinde kurulan ve ekillendirilen bir olgu yahut dünyadır.Onu olduu gibi yansıtmak iire deil düzyazıya özgüdür. Bu nedenle AhmetHamdi Tanpınar, “...iir, söylemekten ziyade susma iidir. te o sustuum eylerihikaye ve romanlarımda anlatırım.”der ve iirin kapalı oluuna vurgu yapar.35

Hilmi Yavuz, imgenin dili olarak eretilemeyi kabul eder ve bu sanatınimge ile var olduuna inanır: “(Eretileme),... imgelemin dil’i de diyebiliriz ona:örtük de olsa bir benzeten, bir benzetilen var; ve bu ikisi arasındaki baıntı,nedensiz olmadıı için simgeye yakın; saymaca olmadıı için de im’e uzaktır...iir eretilemedir, gibi bir kesinlemeye gitmeden, sanırım unu söyleyebiliriz:iirin belirgin ve ayırdedici özelliidir eretileme...”36 Eretileme, mitoloji ve iirbalamında Türk edebiyatında pek çok ürünler verilmitir. iir ve Mitoloji balıklıyazısında Yavuz, Batılı düünürlerce dil-mitoloji üzerine fikirlerin üretildiini, iki

29 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 71-7230 - Yazın Üzerine, stanbul- 1987, s. 10331 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 4132 - Kendime, stanbul’a , Kadınlara Dair, stanbul- 1997, s. 7233 - A. g. e. , s. 8134 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 21- 2235 - Mehmet Kaplan, Tanpınar’ın iir Dünyası, stanbul- 1982, s. 259’dan naklen36 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 41

7/29/2019 191185


kavram arasında önemli irtibatlar kurulduuna vurgu yapar ve konuya eretilemeyide ilave ederek unları söyler: “... Eretileme, Cassirer’in öne sürdüü gibi, dil’in ,mitos’un ortak ve temel koyucu biçimiyse, ’Roman Jacobson, buna iiri de ekler.Eretilemenin iirin temel koyucu ölçütü olduunu bildirir. Dilsel bir etkinlikolarak iir, mitos’a ite tastamam bu yolla, eretileme dolayımında eklemlenir.

Schelling’in sözünü deitirerk söylersek iir, ‘solgun mitoloji’ olur...”37

Türkedebiyatında, mitos-eretilemenin iirle baıntısını yetkin ve sistemli biçimde elealanların baında liseden hocası Behçet Necatigil’in geldiini, ondan önce TevfikFikret’in ilediini, ayrıca Yahya Kemal’in Paris’ten geldii ilk yıllarda yazdııiirlerin mitoloji içerdiini belirtir.38 Edebiyatımızda mitolojiye, mitolojiyianımsatan efsane ve menkıbelerin yer verilmeyiine bir anlam vermeyen hocasıBehçet Necatigil’in konu ile ilgili yazısını, mitolojik boyutlu iir kitabına, Söylen iirleri’nin giriine kaydeder: “Batı iiri hiçbir zaman mitolojiden ayrılmamıtır.Bugün Avrupa iirinde, bütün Batı airlerinde mitoloji imajlarına rastlarsınız...Bizde niye olmasın bu? Serapa istiareler dünyasıdır menakıbnameler, dervilerinhayatları. Modern iir, Batı’da Hristiyan mitoslarından yahut Yunan mitoslarındanyararlanıyor. Bizde ne kadar çok, deerli menkıbeler var. Kerametleri, dervileri

düünün...”39 Hilmi Yavuz, Türk edebiyatında iirin önemli yer tutuunu ve büyük airler

yetimesini, dilimizin gücüne balar: “Bana göre dünyanın en büyük airleriTürkçe’den çıkmıtır. Dil buna yatkın olmasaydı bu kadar air çıkmazdı.”40 Diliniire yatkınlııyla beraber Türk iir okuyucusunun da azımsanmayacak ölçüdeolduunu belirten Hilmi Yavuz, gelimi denilen toplumlarla kıyaslandıında budurumun açıkça görüleceini söyler: “iirin Türk toplumunu geleneksel okumaeilimi içinde önemli bir yeri olduu düüncesindeyim. Amerika’da iirkitaplarının 2000- 3000 basıldıını bana air dostum Alan Kaplan söylemiti.Bizdeyse bir iir kitabı ortalama 3000 satıyor. kinci, üçüncü baskılarıyapılabiliyor bir iir kitabının...”41

Mecaz yönünden dünyanın en zengin dillerinden olan Türkçe’de bulunankelimelerin mecaz ve istiare bata olmak üzere dier edebî sanatlara yatkın oluu,onu iire yakın kılmıtır. Türk muhayyilesi, bu güzel dili iire dönütürmede belkide bu yüzden zorlanmamıtır.

2.1.2. Divan Edebiyatı

Hilmi Yavuz, Divan edebiyatı hakkındaki yazı ve konumalarında, onu dahaçok gelenek çerçevesinde deerlendirir. Tür olarak genellikle iiri benimseyenDivan edebiyatına, edebî geçmiimiz olarak bakar ve ondan yararlanmamızgerektiini düünür. Bu edebiyatın olumlu ve olumsuz yönlere sahip olduunu,ancak her iki yönüne de insaf ile bakılmasının doru olacaına inanır. Divaniirinin; dinî, siyasî ve lirik olmak üzere üç ayrı ekilde okunabilecek bir yapıdaolmasını onun büyüklüüne balar ve bir medeniyet edebiyatı olduunu ileri

37 - “iir ve Mitos” Zaman gazetesi, 01. 01. 200338 - A.g.y. , Zaman gazetesi, 01. 01. 200339 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 13540 - TRT Erzurum Radyosu, 18. 4. 200441 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 12

7/29/2019 191185


sürer.42 Klasik edebiyatımız konusunda söylemlerinin ekserisi bu edebiyatısavunma üzerinedir.

Namık Kemal’in “Celaleddin Harzem ah Mukaddimesi” ve Sabir’in“Hophopname”si ile balayan Divan edebiyatı suçlamalarının, insafla yakındanuzaktan badamadıını, bu yaklaımarla Abdülbaki Gölpınarlı’nın Divan

Edebiyatı Beyanındadır adlı kitabındaki eletirilerin benzer olduunu belirtir.Tenkitlerin, genelikle Divan iiri mazmunlarında younlatıına vurgu yapan HilmiYavuz, unları kaydeder: “Onlar, mazmunlarla Gerçekliin, deyi yerindeyse birontolojik sorun oluturmadan yer deitirebileceini sanmakta ya da bunun böyleolmadıını bile bile, kasten ve tecahülden gelerek (elbette sırf Divan iirinikaralamak için) öyleymi gibi göstermektedirler... Eer öyle olmasaydı NamıkKemal’in, bu mazmunların içerdii imgelerin zihinlerde ‘tecessüm ettirilmesi’ndensöz etmenin, herhalde bir anlamı olmazdı. Oysa metaforlar (mazmunlar, birer ikonadönümü metaforlardır) Dil’e, sevgilinin bedenine ilikin ögeler ise (saç, yüz,boy...) Dünya’ya ya da Gerçeklik’e aittirler. Dolayısıyla birbirlerinden farklıontolojik düzlemlerde bulundukları için, sanki aynı düzlemde imilercesine, bir yerdeitirmeye uratılamazlar. Divan iirine yöneltilen eletirilerin neredeyse tümü,

ne yazık ki, bu türden ve belirli bir ideolojik kasıtla ya da bilgisizce yapılmıtır.”43 Divan iirinin simgeci ve kuralcı iir olduuna dair yapılan eletirilere

kısmen katılırsa da, bu durumun antropolojik bir yaklaımla dikkate alındıında,istiare ile ilgili bir simgecilik olduunun anlaılacaını belirtir: “Bilim öncesitoplumların dünyayı kavramada, (nesnelerin bilgisini edinmede) kurduu simgeyapısını Divan iiri de kullanıyor ama temelli bir farkla: büyü ve mit, bizim‘benzeyen’ ve ‘benzetilen’ diye iki ayrı varlık olarak düündüümüz eyler arasındaontolojik bir ayrım gözetmez. Culler’ in söyledii gibi: Doa ile Doa’ ya ilikinolarak söylenenler arasında bir ayrıma gerçeklemi deildir; ‘benzeyen’ ve‘benzetilen’ düz deimece ile birbirlerine balanmılardır.”44

Ders kitaplarına kadar giren Divan edebiyatı suçlamalarının bir dieri isebireyden ve toplumdan uzak “Saray iiri” olması yönündedir. Hilmi Yavuz, bu vebenzeri eletirileri ‘Divan iiri Mitosu’ olarak tanımlar ve tarada dahi halka malolduunu söyler: “Evet, ‘mitos’, -çünkü gerçeklikle hiçbir ilikisi yok! Biroryantalist söylemin, resmi ideolojinin ve tahakkümün bütünlemesi... kamuya açıkmekânlarda dolaıma girmesi, bu iirin kamusallatıının kanıtıdır.” der.45 Divaniirine yapılan tenkitlerin geçmii Tanzimat’a kadar uzansa bile bununCumhuriyet’ten sonra arttıını belirten Yavuz, “1930 ve 1940’lı yıllarda resmiedebiyatın Divan iirini dolaıma sokmamak konusunda özel bir çabası olduunudüünüyorum.”der. 46

Divan edebiyatı yürürlükteyken gerçek yaama ilgisiz olduu suçlamasıgünümüzde bile yapılmaktadır. Hilmi Yavuz, suçlamalara karılık vermek içinNaili’nin:

“ Mestane nuku - ı suver- i âleme baktık Her birini bir özge tema a ile geçtik”

42 - Trabzon- Kuzey TV, 17. 5. 200443 - “Divan Edebiyatı Balamında”, Zaman gazetesi, 25. 02. 200444 - Yazın Üzerine, stanbul– 1987, s. 85- 8645 - “Divan iiri Bir ’Saray iiri’ midir ? ”, Zaman gazetesi, 01. 3. 200246 - Yavuz, “Divan Edebiyatı Hortlak Deil, Muhteem Bir Edebiyattır.” Söylei, Katılanlar: M.Kalpaklı, H. Yavuz ,E. Erolu, G. Turan, Kitap-lık dergisi, Y.K.Yay. S. 38, Güz-1999, s. 6

7/29/2019 191185


beytini örnek gösterek Divan airinin temaa ve haz konularında younlatıını, bukonuya kültür–edebiyat balamında yaklaılması gerektiini dile getirir. Osmanlıtoplumunun ve irinin temaa bakı açısıyla dünyayı algılayıının ondan kopmaolmadıını; aksine birbirlerini bütünlediklerini belirtir: “iir ve kültür aynı zihinselenvantere sahiptir. air Doa’ ya Dı Gerçeklik’e bavuruyor, bir ölçüde Doa’nın

kendisini de betimliyorsa, bu Doa’yı somut metafizik ideaları kavratma aracıolarak kullanıyor olmasındandır. Somut olanın, soyut olanı anlatmak içinkullanılması Osmanlı iirinde istiarenin temelini oluturur. Burada Doadolayımlanır.”47 Bu bakı açısının temelinde dinin esas alındıını ifade eder. Ünlüarkiyatçı Edward Said’in, Müslümanların dünyayı gözlemlerinde slâmiyet’tenkaynaklanan bir tavrın hakim olduunu ve eserlerine ziyadesiyle bunuyansıttıklarına dair ileri sürdüü görüleri, konu balamında izaha çalıır: “...slamdünyayı ne eksiltecek ne de çoaltacak bir dünya olarak görür. Bu nedenle...Dünya’yı tamamlamazlar. Üzerinde oynarlar...” 48 Dünyaya bu ekildeki bakıın birbenzerinin, din bütünlüünden kaynaklanmayan biçimde Ahmet Haim’degörüldüünü belirtir.49

Hilmi Yavuz’un Divan edebiyatına yaklaımı savunma içerikli, çou kez

eletirilere cevap nitelii taır. Oysa yeri geldiinde, yergi içeren düüncelerinisöylemekten de kendini alıkoymaz. Divan iirinin 17. yüzyıldan sonra, ve özellikleNâbî ile birlikte belagât aırlıklı, hikmetli söz söyleme sanatına dönütüüyönündeki tespiti bunlardan biridir. Nedim ve eyh Galib’i, bu eletirelyaklaımının dıında tutar ve birçok Divan airlerinde görülen bu iir anlayıını“çıkmaza giri” olarak adlandırır.50 Bütün bunlarla birlikte Divan iirinin, Batı iiriile kıyaslamamak gerektiini, zira iirin medeniyete has olmasından ötürümedeniyetlerin çatısı altında deerlendirilmeleri gerektiini ifade eder.51

Hilmi Yavuz’un Osmanlı kültür-medeniyeti içinde önemli yeri olan Divanedebiyatı ile ilgili söylemlerinin çounda övgü vardır. Gelenek airi olarakadlandıracaımız bir airin, iir geçmiimizde var olmu büyük bir edebiyatınkünhüne vararak ondan fevkalade yararlanması ve yergiyle bahsetmeyiini ancakkıymet bilirlik ile izah edebiliriz.

2.1.3. eyh Galib

eyh Galib, Divan airleri içinde Hilmi Yavuz’un en beendii airdir.52 Pekçok yerde, iir soyaacının ilk airi olarak onu anar. Bu ilginin temelinde, tasavvuf kimliine ramen onun, Divan iirinde önemli bir yere sahip olması; kendini ve birsanatkar olarak Divan iirini aması vardır. Klasik Türk iirinin son, modern Türkiirinin 18.yy.’da müjdecisi olarak gördüü eyh Galib’i, airlii aır basan birmutasavvıf olarak deerlendiren Yavuz, onun tasavvuf kimlii ile Fuzûlî arasındailgi kurar. Haluk pekten’in konuyla ilgili görülerine katılır: “Haluk pektenHoca’nın Fuzuli kitabında (...) çok ilginç bir saptama var (...) Diyor ki iki türmutasavvıf airi var. Bir Ahmet Yesevi, Niyazi Mısri, Hüseyin Nesimi gibi. Bunlar

47 - Osmanlılık, Kültür, Kimlik, stanbul- 1998, s. 106-10748 - “Ahmet Haim ve slam”, Zaman gazetesi , 25. 12. 200249 - A. g. y. , 25. 12. 200250 - Yazın Üzerine, stanbul- 1987, s. 91-9251 - Yavuz ile Trabzon’da görümemizden, 17. 5. 200452 - Dou TV, Erzurum, 16. 4. 2004

7/29/2019 191185


önce mutasavvıftırlar... veya önce air sonra mutasavvıftır diyor, eyh Galib gibiFuzuli gibi. eyh Galib’i ayrı tutmak gerekiyor. Fuzuli önce airdir sonramutasavvıftır... Diyorum ki; gelenek varsa hem mutasavvıf air geleneini hem deair mutasavvıf geleneini temellük etmek gerekir... Mesela Galip bunu yapmıtır...Mevlevîdir ve Galata Mevlahanesi’nde o genç yaında postniin bile olmutur.

Böyle bakıldıında önce mutasavvıf sonra air diye düünmek gerekir ama öyledeil. Galib’in önemi burada...”53 iirlerinin altyapısının zenginlii bakımından da eyh Galib’i takdir eden

Hilmi Yavuz, onun: “Hoça bak zatına ...” mısrası ile Sokrates’in “Kendine iyibak, kendine özen göster.” sözleri arasında; ikincisinin felsefî söylem olmasınaramen fark görmediini belirtir. Bu açıdan konuya yaklaarak, Hilmi ZiyaÜlken’in “Bizde felsefe yok, hikemiyat var” söylemine karı çıkar ve eyh Galip’inbir filozof-air kimlie sahip olduunu belirtir: “..Nasıl felsefe yapılması gerektiikonusunda bir tek ölçü var. Bu ölçü hiç deimeyen bir ölçüdür, diye kim söylüyorve hangi gerekçeyle söyleyebiliyor? Tümel olacakmı, parçalı olmayacakmı,merkezi olacakmı... böyle bir ey yok. eyh Galip niye filozof-air sayılmasın?Nietzsche’yi sayıyoruz da...”54

Hüsn ü Ak gibi birden çok açılımlı okuma zenginliine sahip, imgedünyasının günümüz airlerine dahi esin kaynaı olduu bir eserin ve airinin, iirgeleneimizdeki müstesna yeri her geçen gün daha fazla bilinmektedir. Onuniirlerine sadece göndermelerde bulunmayarak alıntılar da yapan Hilmi Yavuz’unsöylem ve yazılarından hareketle eyh Galib’e yalnız kendisinin deil, bütün Türkiirinin çok ey borçlu olduunu anlayabiliriz.

2.1.4. Yahya Kemal Beyatlı

Kendini, “Kökü mazide olan atiyim” olarak nitelendiren Yahya Kemal’ingelenei sürdüren modern bir air oluu, Hilmi Yavuz’un üzerinde en çok durduutarafıdır. Ona göre Modern Türk iirinin kurucusu Yahya Kemal Beyatlı’dır.55 Gelenei kullanan ve onu yeniden üretenleri birbirinden ayıran Hilmi Yavuz,gelenei yeniden üretmeyi büyük bir sanatkarlık kabul eder ve Yahya Kemal’in bunubaardıını belirtir. iirlerindeki ‘saltanat’ istiaresi ile, Divan edebiyatının estetik’inivurguladıını, “… saltanat’ın ise ‘güzellik’ konseptine gönderme yapan bir metaforolduunu...”56 ifade ederek onun gelenei yeniden ürettiine dair bir örnek verir.stediinde gelenein içinde kalıp ürünler veren Yahya Kemal’in, zaman içindegelenein temeli konumundaki yapılarını atıını belirtir. Eski iirimizin yapısınınritm olduunu, Yahya Kemal’in ritmi dile dönütürdüü söyler: “Hem gelenei aanhem de o gelenein içinde kalan bir air olarak Yahya Kemal’in büyüklüüburadadır.”57

Eski edebiyatın nazım ekilleriyle yazdıı gazellerin geçmie dönüüönermediini belirten Yavuz, Yahya Kemal’in tarihin deil, dilin kendi kendini‘imleme’sinin ardında olduunu söyler: “... o büyük ve tutkun Dionysos

53 - Yavuz, Dil Dergisi , “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, S. 91, Mayıs- 2000, s. 1554 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ ya ve Batı’ ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003,s. 11455 - “Failatün Failatün Bahsi” , Zaman gazetesi, 16. 01. 200256 - “Yahya Kemal ve slam Medeniyeti” , Zaman gazetesi, 26. 11. 200357- iir Henüz, stanbul- 1999, s. 29

7/29/2019 191185


nevesiyle...”58 yazdıı bu iirleri, Eski iirin Rüzgâriyle’de topladıını, ‘tarz-ı kadim’biçiminde yazılmı bu iirlerinde Fransız sembolistlerinden Paul Verlaine’in ‘FetesGalantes’ını örnek aldıını, Divan iirine yöneliinde ise Stephane Mallerme’ninetkisi olduunu belirtir.59 Onu, entelektüel, zekaya sahip; geni, kuatıcı ve zamanabütünlüklü bakan biri olarak görür.

Yahya Kemal’in tarihe duyduu ilgi, büyük tarihçi Albert Sorel’in ders vesohbetleri ile daha fazla artar. Fustel de Coulanges’in “Fransız milletini, bin yıldaFransa’nın topraı yarattı.” söylemini duyduktan sonra Anadolu Türklüüne; tarih,sanat ve iirimize milli romantik 60 olarak bakmaya balar. O zamana dein hayranıolduu Edebiyat-ı Cedide’nin iirde yenilik ve biz adına çok bir ey ifade etmediinekanaat getirir. iirimize yeni bir soluk aldırmayı düünür ve ie önce dille balamanıngereine inanır. Hilmi Yavuz, onun dile verdii öneme u ekilde deinir: “Daha1905’te, Paris’te genç bir örenciyken, iirde bir yere varabilmenin, ‘halis iir’in,ancak ‘hazır dil’i olumsuzlayarak gerçekleebileceini düünen o deil miydi?Öyleyse rahatlıkla unu öne sürebiliriz: Yahya Kemal’in iirinin tarihi, onun iiri birdil’e dönütürme çabasının tarihidir...”61 Yahya Kemal’in; “Duyuun deyi olmasıiirdir” tanımında onun, deyi ile dil’i kastettiini söyleyen Yavuz, bu tanımla

modern iirin temel koyucu ikesini adlandırdıını belirtir. Dil’e benzer yaklaımı,T.S.Eliot’un “Tradition and ndividual Talent” (Gelenek ve Bireysel Yeti)denemesinde yaptıını belirten Hilmi Yavuz, iki ünlü airin, iiri dil olarakalgıladıklarını söyler.62

Türk slâm medeniyetinin biçimlenmesinde dinin önemli yeri vardır. Birmedeniyet airi olan Yahya Kemal Beyatlı, dine kayıtsız kalmamıtır. Hilmi Yavuz,kimi yazılarında onun dine bakıını irdeler. Konuyu, Mehmet Akif Ersoy ve YahyaKemal balamında ele alıp iki airin slâmiyet’i yorumlayılarındaki farkı ortayakoymaya çalıır. Mehmet Akif’in iirlerinde daha çok dinî motiflere yer vererekahlâka ve imana dair kavramları öne çıkardıını, bunun için iirini seferber ettiinisöyler. Yahya Kemal’in ise: “slâmı büyük bir ‘medeniyet’ olarak ürettii artistik ve‘deruni’ deneyimlerle tanımlamaktan yana...” olduunu belirtir. Her iki airin insanıele alı biçimlerini farklı bulur. Mehmet Akif’te insanın gazi; Yahya Kemal’deyse“Bir büyük uygarlıı, içerden yaayan, içselletiren ve din telakkisi ‘Ene’l-Hak’felsefesine doru derinletiren bir rint...” olarak karımıza çıktıı söyler.63 Örnekolarak ise Yahya Kemal’in “Dü ünü ” iirini gösterir.

“Derler bilir hakikati yüzlerce feylesof; Bir kısmı ek ve üphede, bir kısmı hayli kof; Aksetmiyor ço unda fikirler ayan beyan, Hayyam imi hakikati az çok fısıldayan.”64

Hayyam’ın söylediklerinin ‘az çok’ hakikat olduunu ifade eden bu‘rint’(Yahya Kemal’in), ‘Deist’ olduunu savunur. Bu tespitini, kendi görüleriylebirlikte Kaya Bilgegil’in “Yahya Kemal’in iirlerinde Din” balıklı incelemesindekibulgulara dayandırır.: “Prof.Dr. Bilgegil,Yahya Kemal’in 180 iirini incelediini ve

58 - Yazın Üzerine, stanbul- 1987, s. 9259 - “Eski iirin Rüzgâriyle”, Zaman gazetesi, 03. 12. 200360 - erif Akta, Yenileme Dönemi Türk iiri ve Antolojisi, Cilt- 1, Ankara- 1996, s. 20661 - Yazın Üzerine, stanbul- 1987, s. 8862 - “ki Modernist air”, Zaman gazetesi, 02. 9. 200363 - Yazın Üzerine, stanbul- 1987, s. 93- 9564 - Yahya Kemal Beyatlı, Kendi Gök Kubbemiz, stanbul- 1992, s. 100- 101

7/29/2019 191185


‘nazım vokabülerindeki dini kelimeler’in ‘hey’et-i umumiyesi(nin) de, tekabülettikleri dini mefhumları ifadede kullanılmamı olduunu belirtmi, ve (asılönemlisi!), bu iirlerde Allah’ın isimlerinin (Zülcelâl, zzed, Kibriya, Kirdgar, lahi,Rab, Huda, Hallak, Allah, Tanrı)içeren mısraların ‘umummiyetle bir hüküm deil, biri ifade e(ttiklerini)’; ‘bu ie Allah(’ın)deil masivâsı’nın fâil ol(duunu) bildirmitir.

Masivâ’nın fâil olması!, Allah’ın ‘Doa’yı kendi yasasına göre ilemek üzere kendibaına bırakması’ndan baka ne anlama galebilir ki? Bu da tastamam ‘deizm’ deilmidir? ” 65

Yahya Kemal’i sadece din penceresinden deerlendirmeyen Hilmi Yavuz,onu, daha çok modern Türk iirinde bir kilometre taı olarak görür ve önemser. Soyaacında, ustalarından biri olarak anar.

2.1.5. Ahmet Haim

Ahmet Haim’i genellikle Yahya Kemal ile birlikte zikreden Hilmi Yavuz,onu, saf ve halis iirin edebiyatımızda temsilcisi olarak anar. Hayatında iirden dahaönemli bir ey kabul etmeyen akam airi’nin yaamı, iiri gibidir. Türk iiri gibi,

Batı iirini de iyi bilen Ahmet Haim, yaarken dahi birçok airi etkilemitir.Haim’i, ‘postsembolist’ bir air olarak gören Hilmi Yavuz, Yahya Kemal Beyatlıile onu, birlikte modern iirimizin ilklerinden kabul eder: “Modern iirimiz, YahyaKemal ve Ahmet Haim’le balar. Yahya Kemal, Batılı airlerden Baudleaire ileVerlaine’ e ve Dou airlerine; Ahmet Haim’in ise hem Dou hem de Batılıpostsembolist airlere borçludur iirlerini”66 Ahmet Haim’den bahsederken daha ziyade yaamı algılayıı ve bunu iirineyansıtıı üzerinde duran Hilmi Yavuz, airin lisanın, nesir gibi anlaılmak içinolmadıını, duyulmak için oluturulmu “musiki ile söz arasında, sözden ziyademusikiye yakın, mutavassıt bir lisandır.”67diyen Ahmet Haim’in iirini, ‘müphemiir’ olarak tanımlar. Ona göre Haim, akın (trascendent) olana göndermeyapmayıp, görüleni belirginsizletirerek kendi ‘Tin’ine dönen bir airdir: “Haim’desimgeler, nesnelerin kendileridir: Gönderme yaptıkları akın ya da Görünmeyen öte-alan yoktur. Simgecilik burada, her türlü akınlıın karısında yer alır. Bu yüzdenkavramsallamaz Haim’in iiri; deyim yerindeyse, ikonlamaz. Her ey, Görünenve Görünen’in bellekte anıtırdıklarıdır. Tanpınar söyler: ‘Haim gözleriyle, galibabiraz da derisiyle yaardı.’”der.68 iir poetiini içeren ‘iir Hakkında BazıMülahazalar’ adlı yazısında dahi iiri anlatırken tabiat ve canlıları metafor olarakkullanan Ahmet Haim’in hemen hiçbir iiri yoktur ki içinde doadan veyacanlılardan unsurlar taımasın. O, dünyayı her zerresiyle yaayan bir airdir. Ahmet Haim’i ve iirlerini slamiyet balamında deerlendiren Hilmi Yavuz,“Ahmet Haim ve slam” balıklı bir dizi yazı kaleme alır. erif Hulusi’nin ‘AhmetHaim’ isimli çalımasını referans aldıı yazılarında, erif Hulusi’nin Ahmet Haimiçin kaydettii: “Onda, genel olarak ilme, sistem halini almı her eye karı büyükbir nefret vardı. Onca Allah -airin Allah’ı- bu alemi aklına estii bir zamandakaprisli ve fantazili bir anında yaratıvermiti. Onun için bu tesadüfi eserde bir manaaramak, birtakım kanuniyetler kefetmek pek bouna bir uramadır...” bu

65- “ ‘Yahya Kemal Deist mi idi?’ Tartımalarına Gecikmi Bir Zeyl”, Zaman gazetesi, 7. 4. 200466 - “Gelenek, iir ve Modernite” konulu konferans, Trabzon, 16. 5. 200467 - nci Enginün, Ahmet Haim- Bütün iirleri, stanbul- 2001, s. 7068 - Yazın Üzerine, stanbul- 1987,, s. 98

7/29/2019 191185


tespitlerinden hareket eden Hilmi Yavuz, yazısını u ekilde sürdürür: “Haim,Dünyanın görünür-olan’ın arkasında birtakım gizler ve görünmezler dolayımındabatıni anlamlar barındıran bir Dünya olmadıı kanısındadır.” diyen Yavuz, konuyumam-ı Gazali kaynaklı irdeleyerek u ekilde sürdürür: “Haim’in burada slamakaidiyle de, açıkça ters dütüü görülüyor. Özetle, bu balamda Haim’i ne

tasavvufla ne de akaidle ilikilendirmek söz konusu deil...”69

Bu ‘Dünya’algılayıının, Müslüman Dünya konsepti ile çok çelimediini ve aksine birçokyönden benzerlik gösterdiini düünür ve Ahmet Haim’in iirlerinde, Dünya’yıanlamaktan ziyade tasvir ettiini belirtir. ‘Göl Saatleri’nin ‘Mukaddimesi’ndebelirttii, ‘ekal-i hayat’ı, ‘havz-ı hayalin sularında’ seyretmekle ve ‘arzın bütünahcar (veya eçar) ü nebatı’nı bir ‘aks-i mülevven ‘ olarak tasvirle yetinen Haim’iDivan iiri ile ilikilendirir. “Haim, burada, ‘nuku-ı suveri âlem’e bakarak, onlarıbir özge temaa ile seyreden Nâilî ile eyh Galib’de görüldüü gibi birkaç istisnanındıında, Divan iirinin Dünya konsepti ile bütünleir... Haim de Nâilî de tastamambunu yapıyorlar ite; -Dünya’yı tamamlamıyorlar; üzerinde oynuyorlar sadece...”70

“Zannetme ki güldür, ne de lâle, Âte doludur tutma yanarsın

Kar ında u gülgûn piyâle… çmi ti Fuzuli bu alevden, Dü mü tü bu iksir ile Mecnûn i’rin sana anlattı ı hâle..”71

Hilmi Yavuz, gelenek ve metinlerarasılık yönüyle inceledii AhmetHaim’in iirini bu alanlarda önemli bulur. iirlerindeki simgeleri geçmie gömülübellek biçiminde deerlendirerek örnekler verir: “Haim’de rastladıım birbenzetmenin (‘ser-i maktuu andıran güne’), örnein Apollinaire’de (‘Adieu,adieu, soleil coupé’) ve Nazım’da (‘Günein boynunu vurup/ Kanını göleakıttılar’) da görülmesi bana bunu düündürtüyor.”72 der.

2.1.6. Necip Fazıl Kısakürek

Cumhuriyet sonrası Türk iirinin önemli airlerinden olan Necip FazılKısakürek, daha çok tezli iirleriyle kitlelere yön vermi, Türk-slam düüncesininsesi olmutur. Aksiyoner kiilii, dergicilii sadece edebiyatla sınırlı kalmayıpsiyasette de kendini hissettirmitir. Hilmi Yavuz, Türk iir geleneinden beslenenNecip Fazıl’ı, Yahya Kemal Beyatlı ve Ahmet Haim ile balattıı soy aacındaNazım Hikmet’le birlikte anar.

Yirmi üç yaında “Kaldırımlar airi” olarak ün kazanan Necip Fazıl, gençyaına ramen dönemin birçok airine etkide bulunmutur. Bu evredeki iirleri, dinî olmamasına karın içsellii ile istikbaldeki iirleri hakkında ip uçlarını verir. Eyayave çevresindeki varlıklara hayatiyet atfedip onlarla birlikte ‘korku’ ve büyük ehreözgü ‘yalnızlık’ duygularını iirlerine taımıtır. Dönem itibariyle ilgi uyaran buyenilik, iirlerinin felsefî bir altyapıya sahip olduuna iaret eder. Necip Fazıl’ınvarlıklara yaklaımını ‘sezgicilik’le ilgili bulan Orhan Okay, onun öhreti

69 - “Haim ve slam” , Zaman gazetesi, 25.12.200270 - A. g. y. , Zaman gazetesi, 25.12.200271 - Enginün, Ahmet Haim- Bütün iirleri, stanbul- 2001, s. 8572 - Yazın Üzerine, stanbul- 1987, s. 99

7/29/2019 191185


yakaladıı yıllarda Bergson’un felsefesinden etkilendiini belirtir.73 Halkedebiyatından sesler taıyan bu iirlerde, baarıyla kullandıı hece ölçüsü,Cumhuriyetin ilk yıllarında oldukça dikkat çeker. Çünkü aruz ölçüsü Yahya Kemalve Ahmet Haim gibi üstatların elinde en Türkçe iirlere ölçü olmakta ve saltanatınısürdürmektedir. Oysa hece ölçüsüne, Be Hececiler gibi genç kabiliyetlerin ve

ikinci derecedeki airlerin dıında ilgi gösterilmemekteydi. Aruz ölçüsünükullanmayan Necip Fazıl, onsuz da ahenkli ve ritmik iirlerin hece ölçüsüyleyazılabileceini iirleriyle ortaya koyar. Hilmi Yavuz, onun bu dönemdeki iirlerinibaarılı bulur.74

Necip Fazıl Kısakürek’in, 1934 yılında Nakibendi eyhi AbdülhakimArvasi ile tanıması sonucu hayatı ve sanat anlayıı büyük ölçüde deimitir.iirlerine de yansıyan bu deiimi Hilmi Yavuz, lirizmden retorie geçi olaraktanımlar. “Gerçekten de 1934’e kadar Necip Fazıl, iirini, o güne kadar Türkedebiyatında örnei az bulunur bir lirizmin mecrasında götürürken, 1934’ten sonralirizm, retorik ile yer deitirir. Bundan sonra iirindeki lirizmin ‘yumuak’,‘incelikli’ ve ‘derin ihsaslar’ın yerini retoriin derin ama bir o kadar da kabakavramsallatırmalarının öne çıktıını belirtir: “Necip Fazıl, iirini Mallarme’den

yola çıkarak söylersem, kelimelerle deil, fikirlerle yazmaktadır artık...” 75 Bir dava adamı olan Necip Fazıl’dan, devrin muhafazakârları yaama ve

siyasete dair görüler beklemi; iirlerini ve yazılarındaki ‘telkin’leri önemli bir‘mesaj’ telakki etmilerdir. Böyle bir beklentiyi dikkate alan ve ‘mutlak hakikat’indıında iir yazmayı ‘cücelerin ii’ olarak gören Necip Fazıl Kısakürek, sanatını buisteklere ve ‘mutlak hakikat’e adamıtır. Dolayısıyla iirlerini, anlaılır ve etkilikılmak için imgeden çok kavramlarla yazma zorunluu duymutur. Bu ise,iirlerini duygudan ziyade düünceye yaklatırmıtır. Onun iirlerine bu açıdanyaklaan Yavuz, kavramlarla yazılan iirin, semantik görevlerinin, düzyazıdakisemantik fonksiyonlara irca etmek anlamına geleceini düünmütür. Sartre’ın iirve düzyazı ayrımından yola çıkarak bu konuya açıklık kazandırmaya çalımıtır:“Sartre, iirsel söz’ün objeyle olan ilikisinin, ‘düzyazıda olduu gibi, gösteren’legösterilen (kavram) arasında olmadıı(nı)’ öne sürmü ve öyle demitir: ‘air,kelimeleri eyler (‘choses’) olarak düünür;-iaretler (‘signes’) olarak deil!’Dolayısıyla, Necip Fazıl’ın kavramlarla yazdıı iirleri; iirin deil, düzyazınınsemantik fonksiyonunu yerine getirirler. Nereden bakılıra bakılsın, 1934 sonrasıiirler, düzyazısaldırlar artık...”76

Necip Fazıl, iirlerinin çounda ‘emir kipi’ni kullanır. Dili bu ekildekullanmasında, kendisinden büyük sözler bekleyen insanları dikkate almasının veiirlerinin topluluk içinde daha tesirli olacaı düüncesinin rolü olsa gerek. HilmiYavuz, onun sıklıkla ‘emir kipi’ne bavurmasını, Türk milletinin ‘asker-millet’karakterine ve dinin ‘emir ve nehy’lerine alıkın olmasına balar. Bunun NecipFazıl tarafından bilindiine inanır.77

Necip Fazıl Kısakürek, 1934’te Nakibendi eyhi Abdülhakim Arvasi iletanıtıktan sonraki iirlerinde mistik bir air profili çizer. Ancak onun mistiklii,alıılagelen tasavvuf airleriyle benzerlik göstermez. Retorik bir dil kullanmasına

73 - Orhan Okay, Necip Fazıl Kısakürek , stanbul- 1998, s. 4874 - Kara Güne, stanbul- 2003, s. 74- 7575 - ‘Necip Fazıl’ın iiri Üzerine Notlar’, Zaman gazetesi, 10. 3. 200476 - Kara Güne, stanbul- 2003, s. 7577- Zaman gazetesi ‘Necip Fazıl’ın iiri Üzerine Notlar’, 10. 3. 2004

7/29/2019 191185


ramen bu dil lirizmden uzak deildir. iirlerinin estetik yapısına bakıldıında,modern iirler olduu anlaılır. Bilinen konuları içerseler bile yeni bir yaklaımlayazılmılardır. Hilmi Yavuz, onun iirlerindeki yenilii, akla dayalı ve kavramsaloluundan ötürü ‘Dou’nun tasavvufî heyecanından uzak bulur, Batı varyantlı‘hikmet’ olarak tanımlar. Batı’nın hikmet anlayıı felsefî olarak akla ve düünceye

dayalı olmakla birlikte dinîdir diyen Yavuz, Dou anlayıının ise lirizme, cokuyadayalı olduunu düünür. Dou hikmetinin akıldan daha çok kalbe hitap ettiinisavunur. Bu balamda Necip Fazıl’ın 1934 sonrası iirinde, lirizm yerine düünceyiöne çıkardıını; bunun ise ‘belagât’ olarak Batı’nın hikmet anlayıındadeerlendirilmesi gerektiini söyler: “Necatigil’in çok haklı olarak belirttii gibi,Batı’nın ‘Hikmet’ konsepti, Akıl’dan ‘sadr ol(duu)’için, düünceye, kavramsal,olan’a dayanır. Necip Fazıl’ın ‘Tasavvufî’ iirlerindeki ’Hikmet’ in Dou’dan çokBatı mistitizminin söylemsel formatlarının içinden yazıldıını önesürüümün asılgerekçesi de budur”78 Bütün bunlara karın onu iir geleneimizde bir kilometre taıolarak ‘soyaacı’ içinde anan Hilmi Yavuz’un etkilendii airlerden biridir NecipFazıl Kısakürek.

2.1.7. Nazım Hikmet

Türk edebiyatında, Nazım Hikmet kadar hakkında konuulanların farklılııolan ikinci bir air yoktur diyebiliriz. Çok erken yalarda iir yazmaya balayanNazım Hikmet, Yahya Kemal’in etkisindeki iirine çok geçmeden kendi sesinikatabilmitir. Batı irinde gelien ‘serbest iir’e ilgisi, 1921’de gittii Rusya’daMayakovski’den etkilenii, devrin Fütürizm ve Konstrüktivizm (Yapımcılık) gibianlayılarıyla kalıcılaır. Materyalist bir dille Yeni Sanat adlı iirinde bunu kendiside itiraf eder:

“Sen istersenOkuma, anlama biziYa sız bir aft yata ı gibi yanan kalbimizi

Biz haykıralımSen kes sesini

Açtık yeni sanatın 4’üncü vitesiniCo uyoruz artık iirimiz bizimKonstrüktivizm.”79

Nazım Hikmet’in iiri pek çok “iirsel kopma” evresi geçirir. iirindekideiimleri, “çıktıı her merdiveni ardı sıra deviren air” olarak tanımlayan HilmiYavuz, ondaki en önemli iirsel kopmanın Simavne Kadısı O lu eyh Bedreddin’le(1936) gerçekletiini belirtir. Gerçek airin sahih olması gerektiini vurgulayanYavuz, bunun gelenei özümseme ve kabullenmeyle gerçekletii kanısındadır.Bu balamda Nazım Hikmet’ in iirini deerlendirerek onun Simavne Kadısı O lu eyh Bedreddin Destanı kitabıyla sahihlii yakaladıını söyler: “Çünkü o zamanakadar geleneksel sesini bulamamıtır. Bu süre içinde bir sesi vardı ama bu sesbizim sesimiz deildi. ‘ eyh Bedreddin Destanı’ bu nedenle onun iirinde çok

78- Kara Güne, stanbul- 2003, s. 7779 - Nazım Hikmet, “Yatar Bursa Kalesinde”, iirler-4, stanbul- 2002, s. 12

7/29/2019 191185


büyük iirsel bir kopmadır.”80 Nazım Hikmet, 20 Nisan 1937 tarihinde ‘Her Ay’dayayınlanan bir yazısında, iirindeki kopmayı kendi de itiraf eder: “Birçokyazılarımın realizmi tek taraflıdır. Bundan dolayı da çok daha fazla haykıran birpropaganda edası taıyorlar. Bu hatamı anladım. Cihanı görü, anlayı bakımındandeil, bu cihanı görü ve anlayıın sanattaki tezahürü bakımından telakkilerim bir

hayli deiti.”81

Nazım Hikmet, gelenei iirinin tükenmez kaynaı yaparken, gelenekseliirimizin dayandıı inanç sistemini, slâm akaidini geleneksel biçim ve temadanyararlanarak inkar eder. Gelenekle gelenein syapı taı olan tasavvufa ve slâmakaidine sava açar. Mevlana’nın Farsça yazdıı tasavvufî bir rübaisine, rübainazım eklinde materyalist yaklaımlı bir rübai, eski deyimle ‘nazire’ yazar. HilmiYavuz, bu rübaiye Asaf Halet Çelebi’nin yaptıı çeviriye Okuma Notları’nda yerverir:

“Bil ki bu resimde görünen suret bir gölge bir heyuladır Bil ki onu resmeden(illet-i ûladır) Lahut alemi nasute alçalmaz,Fakat bil ki nasut lahutla meydana çıkar.”

Nazım Hikmet’in bu rübaiye cevabı u olur:“Bir gerçek âlemdi gördü ün ey Celâleddin, heyûla filan de ilUçsuz bucaksız ve yaratılmadı, ressam illet-i ûla filan de ilVe senin kızgın etinden kalan rubailerin en muhte emi:‘Suret hemi zıllest...’filan diye ba layan de il...”82

20. yy Türk iirinin önemli isimlerinden olan Nazım Hikmet, iirgeleneimizi bilen bir airdir. Türkçe’yi çok iyi kullanarak aheser denecek iirleryazmıtır. Hilmi Yavuz, Türk iirinin ve dilinin farkında olduuna inandıı NazımHikmet’in iir geleneimizi temellük ettii görüündedir. Simavne Kadısı O lu eyh Bedrettin Destanı ile balayan sürecin modernist bir tavır olduunu; bunun‘Dört Mapushaneden’, ‘Saat 21-22 iirleri’ ve ‘Rübailer’ inde devam ettiiniifade eder. “iirini , geçmie yapılan atıflarla ilerletir Nazım. Belki de ‘sahih’olabilmesinin önkoulu budur.”83

Nazım Hikmet, kalıcılıı daha çok ideolojik yönü az olan ya da ideolojidendaha ziyade lirizm kattıı iirleriyle yakalamıtır. Onun, ilk iirinden balayarakson iirine kadar daima bir yenilik içinde olduu söyleyen Hilmi Yavuz, ‘ama’olarak tanımladıı bu tutumunun ideolojik olmadıını, sadece formla sınırlıkaldıını düünür. Formda yapılan yenilii ve bu açıdan gelenekten faydalanmayıG. Lukacs’ın adlandırııyla modernlik olarak tanımlar.84

Türk iirinin ahengini ve lirizmini iirlerinin çounda duyurmayı baaranNazım Hikmet’in “Ne söylediine deil, nasıl söylediine bakın” diyen HilmiYavuz, onun sanatkar yönünden ziyade özel yaamının ve ideolojisinin öneçıkarılmasından yakınır.85 airliinden ziyade özel yaamı konu edilip adetamagazinletirilen Nazım Hikmet’in iirlerinin Marksizm’le sınırlıymı gibi bir

80 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s.4681- erif Akta, Yenileme Dönemi Türk iiri ve Antolojisi, Ankara- 1998, s. 71-7282 - Okuma Notları, stanbul- 1997, s. 1783 - Kara Güne, stanbul- 2003, s. 5984 - A. g. e. , s. 6185 - “Edebiyat ve Gelenek” adlı konferansı, Erzurum- 17. 4. 2004

7/29/2019 191185


tutum sergilenir. Bu durumun yanlılıına dikkat çekmek isteyen Yavuz, NazımHikmet ’in iirinin tek taraflı okumaya tabii tutulmasının bir takıntı hali aldıını,taraflı okumanın dıında okumaların sapkınlık olarak nitelendirildiini belirtir:“Niye mesela birileri çıkıp Nazım’ı psikanalitik kuram açısından, o balamdaokumasın... Nazım’ın iirinin ‘büyük’ bir iir olduu, onun ‘farklı’ okumalara da

açık olduunun gösterilmesiyle anlaılacaktır”86

Hilmi Yavuz, Yahya Kemal ve Ahmet Haim ile balattıı modern Türkiirinde, Nazım Hikmet’i genellikle Necip Fazıl ile birlikte anar: “Türk iirindemodernleme ve gelenek çizgisi bana göre Yahya Kemal ve Ahmet Haim’lebalar. Yahya Kemal’in bir yanı Baudleaire’e gidiyorsa dier yanı da Nedim’edayanır. Haim’ in bir yanı eyh Galib’e gidiyorsa dier yanı da Fransız iirineyaslanır. Hem Dou’lu hem Batı’lıdırlar... Bizim bir türlü yapamadıımızısöyleyip, yakındıımız sentezi onlar çok önceleri yapmıtır. Bu çizgiyi devamettiren ikinci kuak da Necip Fazıl ve Nazım Hikmet olmutur. Üçüncü kuakBehçet Necatigil ve Asaf Halet Çelebi’dir. Bu airler bir ‘soyaacı’ olutururlar...lk bakıldıında bu airler, özellikle de siyasî görüleri açısından çok farklı gibidururlar. Mesela Necip Fazıl saın airiyken, Nazım Hikmet solun airidir. Oysa

bunların entellektüel duruu tam da Dou-Batı sentez üzerinedir. Bu nedenle de‘sahih’ tirler...”87

Özellikle 1980’li yıllara kadar Nazım Hikmet iirinin daha çok ideolojikyaklaımından ve kısmen de sesinden etkilenen Hilmi Yavuz için o, önemli birairdir. Bu sadece kendisiyle sınırlı olmayan, çada Türk iiri için de geçerli birgerçektir.

2.1.8. Asaf Halet Çelebi

Cumhuriyet sonrası Türk edebiyatının eski deyimle ‘nev’i ahsınamünhasır’ edebiyatçılarından biri olan Asaf Halet Çelebi, mistisizmdenyararlanan airlerdendir. Hilmi Yavuz, etkisinde kaldıı airler arasında onu daanar. Kendini, iir anlayıı bakımından Asaf Halet Çelebi ve Behçet Necatigil’eyakın bulur: “Bence 20. yy.’ın bu anlamda (felsefî derinlik bakımından) enönemli iki airi Behçet Necatigil ve Asaf Halet Çelebi’dir. kisi de filozof deildir ama derinlikli bir düünsel arka planla iir yazmılardır. Ben de kendimibiraz böyle konumlandırdım. Yani felsefi düzlemde de okunabilecek eyleryazdım...”88

iir üzerine düünen Asaf Halet Çelebi, poetika sahibi bir airdir.Tasavvuf kültürü ortamında bol masallı, hikayeli bir çocukluk geçirmitir.Çocukluktan edindii egzotik hayal dünyasını yaamı boyunca zenginletirmi veeserlerine yansıtmıtır. Bu muhayyilenin iirler, en ilginç ürünleridir. HilmiYavuz, onun zengin hayal dünyasını paylamak için, okuyucusunu somuttansoyuta sevk ettiini belirtir: “Sanatkarın müahhas (concret) malzeme ile inaedecei iir alemi, bizim kafamızda mücerred (abstrait) hayallere yol açar. iirbize tıpkı hayatta olduu gibi müahhas malzeme ile mücerred bir alem yaratır.”89

86 - A. g. e. , s. 6487 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s.4688 - A. g. e. , s. 3489 - Yazın, Dil ve Sanat, stanbul- 1999, s. 141

7/29/2019 191185


Asaf Halet Çelebi’nin tasavvufa yaklaımı bir mutasavvıf yaklaımındanöte, onu dıarıdan kuatarak örenme ve faydalanma biçimindedir. Bu tasavvuf anlayıı, Hilmi Yavuz’un tasavvuf düücesi ile özdetir. Ancak Çelebi’ninmistisizme yaklaımı slamiyet ile sınırlı kalmayıp Budizim’e kadar uzanır. HilmiYavuz onda ve Ziya Osman Saba gibi çadalarında mistisizme ilgiyi, dönemin

ideolojik dayatmasına karı entelektüel bir karı durua balar: “Batıdüüncesinin, ‘Hayatta en hakiki mürit ilimdir’ özdeyiinde ifadesini bulanpozitivist ve entellektüalist zihniyetinin, Türk insanına yegane alternatif olarakdayatıldıı bir dönemde, Tanpınar’ın deyii ile ‘iç insan’a yönelmek. Akıl kadarinsanı, onun duygularının yaptıını bilmek, akıl kadar arketipsel duyarlıkları(hatta irrasyoniteyi !) öne çıkarmak. nsanın sadece akıldan ibaret olmadıını dilegetirmek. Bunu için Dou’ya, tasavvufa, Budizme ve yaban dinlerinedönecekti(ler)...kollektif hafızadaki arkatipleri gömüldükleri zihindenayıklamak...ve bu arkatipleri, bir duyarlık için iirsel iaret (poetik sign) olarakkullanmak! aret Dou’dan geldi .”90

Asaf Halet Çelebi’nin iirlerinde, baka airlerin etkisinin izine bilerastlanmadıını ileri süren Hilmi Yavuz: “Bu manada Çelebi’nin tekil bir air

olduunu söyleyebiliriz.”91der. Onun, bu tespitine katılan Bilal Kırımlı, döneminünlü airleri olan Ahmet Haim ve Nazım Hikmet’ten farklı bir air kimliinesahip olan Asaf Halet Çelebi’nin, kimi iirlerinde: “...kimi zaman lo bir kilisedeayin yapan rahibin (kilise) veya bir manastırda, tefekkür içinde dua etmekte olanbir Budist’in sesini (Sidharta) çarıtır(dıını)” belirtir. 92

Kendine özgü kiilii, giyim tarzı ve iiriyle sıkça alay mevzusu olan vegazetelerde karikatürü çizilen Asaf Halet, devrin aydınları arasında ün sahibidir.Dinî, mitolojik, tarihî, mistik ve efsanevî hadiseleri, çocukluktan edindii imgedünyasında yourarak onlara has kelime ve ibarelerle iirine taıması ilginçbulunur.

Tevrat iiri“süleyman ba larına gidelimanda bir salkım üzüm yiyelimdef ve santûr ile arkı okuyalım

rabbeadonay elehenu adonay ehad

adını ta ıdı ımmızıkacı ba ısıdır melik süleymânınben arkı söyledi imce o mezmûr yapar

yeru alim kızları azgun olurlar uslu ki iler katında

ne mübarekdir ol kimseki anlarla oturmayaadını ta ıdı ım

90 - Bilal Kırımlı, ‘Hilmi Yavuz’un 1 Mart 1993 tarihli mektubu’ Asaf Halet Çelebi, stanbul- 2000,s. 96- 97’den naklen91 - Kırımlı, a. g. e., s. 105122 - Kırımlı, a. g. e. , s. 74

7/29/2019 191185


yeru alim kızlarının günahı bendedir”93 Hilmi Yavuz, onun bu tarz iirlerini yukarıda deindiimiz üzere ideolojik

dayatmalara karı duru olarak yorumladıı gibi, iirde atmosfer yaratma çabasıolarak da algılar: “Asaf Halet Çelebi, slamî ya da Hristiyanlıın dinselmetinlerinden yaptıı alıntılar, ... belirli bir atmosfer yaratmaya yöneliktir. Orhan

Okay’ın bir yazısında belirttii gibi, klasik Türk musikisindeki terennümüngördüü ilevi görür; iir, söz’ün (ve anlamın) kuatmasından çıkarıp ses’e busesi’in gönderme yaptıı atmosfere ulatırır. Bir tür duygusal (affectif) etkiyapmak... Çelebi’nin amaçladıı bu...”94

Türk iirinin sadece bize özgü olan duyarlık ve mana dünyasıylayetinmemi olan Asaf Halet Çelebi, iirlerini bata Türk kültürü olmak üzeredünya iirine ve gizemine açmıtır. Hilmi Yavuz’a evrensel kültür ve özellikle deDou mistisizmini iaret eden bir airdir.

2.1.9. Behçet Necatigil

Hilmi Yavuz, yaamında önemli bir yere sahip olan Behçet Necatigil’i gerek

ahsiyeti, gerekse air sıfatıyla gençlik yıllarından itibaren yol gösterici olarakdüünmütür. Liseden hocası olan Necatigil’le iletiimini ve dostluunu hocasınınölümüne dein sürdürerek ona daima saygı duymutur. iire baladıı yıllarda, onundaha çok öretmen ve airliinden etkilenmitir.95 Bir air olarak iirinin dönüümeuramasında, Necatigil’den yararlanması ileriki yalarında olmutur. Lise yıllarındatanıdıı Behçet Necatigil’in kendisine özellikle iir yazmada örnek olduunu belirtenYavuz, yaamındaki bu tecrübeden hareketle edebiyatı, usta-çırak veya bir tür dinî olmayan tarikat ilikisine benzetir: “Bana sorarsanız edebiyatla tasavvuf arasında birfark yoktur, çünkü o da bir yol göstericiye balanmak anlamına geliyor. Tabii belli birnoktadan sonra ister istemez kendiniz oluyorsunuz. Çünkü belli bir noktaya gelinceustanız artık size öretecek bir eyinin olmadıını söylüyor. Artık kendi kimliinizibulmu oluyorsunuz, kendi iirinizi yazmaya balıyorsunuz.... Necatigil’den çokyaralandıımı söylemek istiyorum...”96

Hilmi Yavuz, yakınlık ve saygı duyduu hocası, Behçet Necatigil’e bir airolarak da hayrandır. air gibi hayat sürerek yaamını iiri ile örtütürdüünüdüünür.97 Hocasının ölümü münasebetiyle kaleme aldıı “Dünya! Yu ElleriniYalnızlık Sularında” adlı yazısında onun airliine ve kendisi üzerindeki emeinedeinir: “Bir air nasıl olmalı? Belki de, toy bir lise örencisiyken ilk gördüümbüyük airin o oluundan, airi hep Necatigil gibi düünmüümdür. ini iyi bilen,kimsenin iine karımayan bir alçak gönüllü zanaatkar. Sürekli kendini eletiren,kınayan. Dervi, melami! Asfalt ovalarda yürüyen bir abdal... Divan irini sevmeyi oöretmitir. Anlayana!.. Ben, iiriyle kendini böylesine bir tutan bir baka airtanımadım. iirinde yaamına aykırı düen hiçbir ey yoktu onun...”98 BehçetNecatigil’in ölümünün yirmi beinci yıl dönümü münasebeti ile kaleme aldıı bir

93 - Kırımlı, a. g. e. , s. 13194 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 8095 - Dil dergisi, “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Mayıs-2000, S. 91, s. 996- A.g.d. , 7-897 - “Necatigil’i anıyoruz”, Zaman gazetesi, 27. 4. 200598 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 209

7/29/2019 191185


yazısında günümüzde sahih air olmayı onun yolunda gitme olarak tanımlar: “imdi‘sahih’ airler, ‘asfalt ovalarda’ yürüyen abdal’ın yolundan gidiyor...”99

Hilmi Yavuz, babasından duyarak edindii, özellikle Divan edebiyatı iirzevkini; bilince dönütüren hocasıdır. Bir gelenek airi olan Behçet Necatigil, eskiiirimize balı olmakla birlikte ondan nasıl yararlanması gerektii üzerine de kafa

yormutur. Sadece eski iirimizle kalmayıp Batı edebiyatı ve Yunan mitolojisiyle deilgilenen Behçet Necatigil, iirlerini metinlerarası ilikilerden uzak tutmamıtır.Gelenekten yararlanmayı çevresindekilere ve özellikle gençlere tavsiye etmitir. Bukonuda en büyük etkiyi ise iirleri ile yapmıtır. Hilmi Yavuz’un iirlerindeki KlasikTürk iirinin yer almasında, metinlerarasılık balamda bu edebiyattanyararlanmasının temelinde Necatigil’in harcı vardır. Hocası ile iir ülkesinde aldııyolu, onun ölümü ile ilgili yazıda ifade eder: “Bile/Yazdı’da öyle soruyordu: ‘Buair, kemiren, aındıran zamana ne ile karı koyacaktır?’ Zaman denen tren ite geçti;ama o aır demir raylar kaldı; geçip gitse de uultusu trenlerin, alnından düen osoylu ter duruyor Hoca’nın. O trende birlikte çok yolculuk ettik. Bana yollarıgösterdi; kırları, pusudaki tepeleri; kale burçlarını, hikmet burçlarını, limanlarınıiirin. Deniz fenerlerini; kurdukları hisarların harcında mıcır olmayanları. Kendi

hisarları gibi... Kıyımıza eski diclelerden yanaanları. Beni bana gösterdi.Saolsun.”100

Kendine özgü iir anlayıı olan Behçet Necatigil, iirlerinde kolay anlaılmayıyelemeyen hüzünlü bir airdir. Onun için insan:

“herkes kendi sandı ında kitli”Yaam ise:

“Ya amak azaptır çok zaman” Türkçe’nin iire özgü yönünü çok iyi bilen Necatigil, dile hakim bir airdir.

Hilmi Yavuz, Türk iirinin birçok alanında onu milat kabul eder.101 iir biçimindekiarayıları, Divan edebiyatından ve edebî sanatlarından yararlanıı, Behçet Necatigil’içadaı birçok airden farklı kılar. Gelenekten olabildiince faydalanma konusundaona katılan Hilmi Yavuz, ‘Necatigil ve Divan’ balıklı yazısında hocasının bukonudaki görülerine yer verir: “Asli kaynaklara dönmeyi, oradan alacaımız bazımotifleri, günü çaın motifleriyle kaynatırmak biçiminde anlıyorum... Divan iirininbir kısım motiflerini kullanırım. Divan iirini antolojilerde okuyan, derhalhissetmelidir onu. Necatigil, bak burada Ruhi-i Badadi’ nin beytini ne güzelyerletirmi!.. Kültür dediin bu ite.”102 Türkçe’nin inceliklerini en çok Divaniirinin tevriye; Halk edebiyatının ise cinas sanatına bavurarak yakalamaya çalıırNecatigil. ki edebiyat için de önemli olan bu sanatlarla, iirlerine anlamcazenginliin yanı sıra ahenk katmıtır. Kelimeleri parçalayarak hece/bölümler arasındacinas yapma, tevriyeli sözcük kullanma önemli iirsel tercih ve zevklerindendir.Balangıçta hikâye etme özellii aır basarken, 1955’ten sonra kapalı bir iireyönelir.103 Hilmi Yavuz’un iirinde de bu kapalılıa benzer bir durum söz konusudur.

99- “Necatigil’i anıyoruz”, Zaman gazetesi, 27. 4. 2005100 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 209- 210101 - Hilmi Yavuz ile Trabzon’da görümemizden, 17 .5. 2004102 - Okuma Notları, stanbul- 1997, s. 85’ten naklen103 - Nurullah Çetin, Behçet Necatigil, Hece dergisi, Mayıs, Haziran, Temmuz – 2001, S. 53/54/55,s. 198

7/29/2019 191185


Behçet Necatigil’in iirlerinde ev ve aile sıklıkla geçer. Ev istiaresi,maskelerin dıarıda bırakıldıı, onun için asıl dünyanın yaandıı yalnızlıın yeridir.Birçok iirinde ve daha çok “Kilim”de, çaımızı ‘çi’ olarak adlandırır.

“Kilimde incir çekirdekleri- parlak, pahalıElmaslar yerine çekirdek- süs, avunma.

Hatta soluk, ucuz boncuklar olabilirdi,Cam boncuk, incir çekirdekleri- süs, avunma.Gezdir parmaklarını: Pürtük! Çünkü üzüm çöpleri

Aptallı ımızdan kalma üzüm çöpleri, armut sapları.

Ama biz dokuduk bu kilimi, eh bir dereceye kadar!”104 Hilmi Yavuz, onun çaımızdan tiksini nedenini geriye dönme istei ya da

geleneksel deerlerin yıkılıına balamaz. Çaımızı ‘çi’ buluunu, çada kültürün‘çi’ ve yozlamaya yüz tutmu yönlerine bakaldırı olarak deerlendirir. Budavranıı içinde yaadıımız döneme karı onurlu bir tutum ve eletiri sayar.105

Hayatı, anlama ve adlandırma konularını kendi dünyasında problematize edenNecatigil, felsefe içerikli iirler de yazar. “Da ” iirini bu balamda içerik ve yapı

bakımından inceleyen Hilmi Yavuz’a göre “Da ” , “Zihinsel içermeleri olan biriirdir. Bu da onun iirini, felsefi bir iir kılıyor.”106der.

“Ette cızırtı keyy Bir kuzgunun indi i bir/ine de di i Bizi hep o a a ılar - Ba rında her dakika keyy.

Bu sanki ocaktır tav, ak am ezâSürdürür hastalı ı iyi etmezTahta perde sevgililer Yaslanır bakarız özlemle uzaklara.

A açlara dönülür sonra kararır bahçe Bo luk - - açıkta her ey Dü ünce midir kırılır dal ince Ak am en/zam ve keyy.”107

Hocasının farklı bir kiilie sahip olduunu düünen Hilmi Yavuz, nedeniniise onun anti-karizmatik kiiliine balar: “... iirinde nasıl sıradan-olan’ın, insanıntemel varolu meseleleriyle ilikili olduunu gösterdiyse, yaamında da ‘herkes’gibiyken herkesten biri olmadıını gösterebilmiti Necatigil.”108

Bir air olarak yetimesinde ve yazdıı iirlerde Behçet Necatigil’in tesirioldukça fazladır. Dili kullanı biçimi, gelenekten kopmayıı ve sebatla yolunadevam edii, “Biz kendi iimize bakalım.” diyen hocasını hatırlatmaktadır.

104 - Behçet Necatigil, iirler, stanbul- 2002, s. 142105 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 53106 - Yazın Üzerine, stanbul- 1987,, s. 128107 - Necatigil, iirler, stanbul- 2002, s. 252108- “Ölümünün 25. yıldönümünde Behçet Necatigil’i hatırlamak”, Zaman gazetesi, 27. 10. 2004

7/29/2019 191185


2.1.10. Kemal Tahir

Yüksek örenimini felsefeden yapan Hilmi Yavuz, toplumbilime de ilgiduymutur. Nitekim her iki alanla ilgili kitapları vardır: Felsefe Yazıları;

Modernle me, Oryantalizm ve slam bunlardan sadece ikisidir. slâm

felsefecilerinden mam-ı Gazali, etkisinde kaldıı Dou’lu düünürlerdendir. Yunanfilozoflarının yanı sıra F. Nietzsche, L. Wittgenstein, M. Heidegger, J. P. Sartre, M.Faucault görülerinden yararlandıı çada Batı’lı felsefecilerdir. Türkiye’de isefelsefî ve toplumsal düüncelerine deer verip yararlandıı birtakım entelektüellervardır. Bunların çou Dou ve Batı medeniyetlerini temellük etmi birer gerçek(sahih) aydındırlar. Kemal Tahir bata olmak üzere Hilmi Ziya Ülken, Cemil Meriçve Ahmet Hamdi Tanpınar gerçek aydın özellii taırlar. Kemal Tahir, günümüzekadar kıymeti tam anlamıyla bilinmeyen bir aydındır. Türk tarihine bakıı,Marksizmi Türkiye gerçekleriyle deerlendirmesi ve bu balamda fikirler üretmesiyeterince anlaılamamıtır ona göre.

Tarihî gerçekleri göz ardı etmeksizin gelecei biçimlendirmeye çalıanKemal Tahir’e deer veren sayısı az kiilerden biridir Hilmi Yavuz. Düünce kıtlıı

çekilen bir dönemde, Türk toplumu balamında Marksist teoriye yaptıı katkılarınanlaılmamasını tavır alı olarak deerlendirir: “Kemal Tahir, kendilerini Batılıgöstermeye çabalayan bir sürü ark kurnazının, ‘ark kurnazı’ diye karalamayaçalıtıı gerçek bir Batılı idi. Ve bence kurusıkı cücelerin hâkim olduu bu ülkede,bedenin boyutları ile deil, ama ruhunun boyutları ile biraz fazla Batılı idi... KemalTahir, tarihsizletirmeye karı Tarih’i savunduu için resmî tarihçileri,tarihsizletirmeye karı ‘karı- Tarih’i savunduu için de gayr-i resmî tarihçileriürküttü. Resmî tarihçileri ürküttüü için biraz fazla Osmanlı, gayri resmî tarihçileriürküttüü için de biraz fazla anti-Marksist olmakla suçlandı. Kemal Tahir, özerkzihinli bir bireydi...”109

Hilmi Yavuz, özellikle 1970 ve 80’li yıllarda, Türkiye balamındaMarksizm’i yorumlamada Kemal Tahir’in etkisinde kalmıtır. Hakkında yazdııyazılarda, onun genellikle Türk tarihini ve buna balı olarak Türk toplumunuMarksizm açısından deerlendirmelerini irdeler. Marx’ın Asya Tipi Üretim Tarzı(ATÜT)’ünü, Kemal Tahir’in Türk tarihi ve sosyal yaamına balı olarakyorumlamasına katılır. Bizdeki bilimsel eksikliin doktrin dümanlıına dönümesiüzerine söylediklerini birebir onaylar.110 Ancak ilerleyen yıllarda Oryantalizmüzerine okumaları sonucu ulatıı düüncelerin ııında, ATÜT’ü Türkiye’yeuyarlamada Kemal Tahir gibi kendisinin de yanıldıını söyler: “... Uzun yıllarTürkiye’de Asya Üretim Tarzı Üzerinde (ATÜT) bir söylem ina edildi ve buOsmanlı Türk toplumunun, Batı toplumlarından farklı bir tarihsel süreç yaadııanlamına geldii ifade edldi. Ama bunun bir tür oryantalizm olduu fark edemedikbiz.”111 “ATÜT ve Oryantalizm” balıklı yazısında, bu yanılgıyı izah eder. 112

Hilmi Yavuz’un ona bu denli önem vermesi birçoklarınca yadsınmıtır.Kemal Tahir’e deer verip düüncelerini paylaanlara, Tahirî denmitir ve HilmiYavuz onlardan biridir.113

109 - Yüzler ve zler, stanbul- 2006, s. 49110 - Osmanlılık, Kültür, Kimlik, stanbul- 1998, s. 69111- Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s. 15112 - Modernleme, Oryantalizm ve slam, stanbul- 2000, s. 58- 60113 - A. g. e. , s. 107

7/29/2019 191185


2.1.11. kinci Yeni

Bir grup airin aynı zaman aralıında benzer üslup ve biçimde yazdıklarıiirler bir iir hareketi biçiminde algılanmı, edebiyat tarihlerine Muzaffer

Erdost’un verdii adla, kinci Yeni’ciler olarak geçmitir. Garip Hareketi gibi iirikendinden önce ve sonra ayıran, bundan dolayı ‘dönemeç’ özellii taıyan birakımdır.114 Balangıcı veya balatıcıları konusunda tam bir fikir birlii olmasa bile1950’li yılların ortalarında, ‘sürrealist/gerçeküstücülük’ anlayıla ortaya çıkan buedebî faaliyet, iiri dil ve lirizm bakımından basitletiren Garip’çilere tepki olarakdomu ve Türk iirine yeni bir soluk getirmitir. Edip Cansever, Cemal Süreya,Turgut Uyar, Ece Ayhan ve bazen Sezai Karakoç’un da dahil edildii kinciYeni’ciler, “… modern dünya iirinin, özellikle Gerçeküstücülerin etkisiyle, veriligerçein dıında, akıl dıı, bilinç dıı; ancak sezgiyle kavranabilecek bir gerçeklikanlayıının da farkına varır. te bu farkına varıla beraber, Türk iirinde egemençizgiden ayrılır. Aradıı yeni bir gerçek ve tabii ki, ‘yeni bir iir’dir.”115 iirin birey anlatma zorunda olmadıı ve iire özgü bir dilin varlıı onlarla dikkatlere

sunulmutur. Alıılagelen mazmun ve muhayyileden öte imge yüklü iirleriyadırganmı, soyutlukla suçlanmılardır. Oysa bütün bunlar, Türk iirinde bir arkaçmalarına engel olmamıtır. Garip airleri gibi ne sıradanlıı, ne de Yahya Kemalve Ahmet Haim gibi aruz ölçüsü ile yazılan iiri benimsemilerdir. Daınık amailgili imgelerle iir yazan kinci Yeni hareketini, sürrealizmin Türk iirinetaınması olarak deerlendirebiliriz. Hilmi Yavuz, Garip ve kinci Yeni hareketlerikonusundaki görülerini retorik ve lirizm balamında ele alır: “... Garip iiri, birRetorik kırılma olarak, iir dilini olumsuzladı ve bunun yıkımı büyük oldu... Lirikhat üzerindeki ‘kinci Yeni’... Garip iirinin yıkıntıları üzerinden Lirizmi yenidenina çabası!”116

Hilmi Yavuz, bu iir anlayıının yol açıcıları olarak andıı Edip Canseverve Cemal Süreya’nın kinci Yeni iirine ‘humour’dan geçerek ulatıklarını belirtir.Bunda Salah Birsel’in katkısı olduunu düünür: “Belki yanılıyorum, ama Edip’inve Cemal’in iirinin kinci Yeni’ye dönümesinde Salah Birsel’in iirinlkeleri’nin ‘Zeka iirleri’ne ilikin bölümlerinin büyük katkısı olmutur.”117 SalahBirsel’in bu kitabına baktıımızda Hilmi Yavuz’un ifadesiyle neleri kastettiinikolayca anlayabiliriz:

“- Bir iir yalnız o iire giren deil, bir de girmeyen sözcüklerden meydanagelir. Bu deyi ilk anda saçma gibi görünürse de ozanı biçimci bir görüe vesözcüklerin iire girmeden önce birbirleriyle çarpıması düüncesine çaırmasıbakımından dikkatle ele alınmalıdır.

- ...Güzel bir yazı gerçekten güzel bir yazı, birtakım çelikilerinkarmasından baka bir ey deildir.

- Bir air her eyden önce yolunun deiik olmasına çalımalıdır. Geçenzaman boyunca iir, sanatçılarının hep aynı yolu seçmeleri yüzünden hiçdeimemi ya da pek az deimitir...”118

114 - Mehmet H. Doan, Yüzyılın Türk iiri, Cilt 2, stanbul- 2001, s. 35115 - Aâlattin Karaca, kinci Yeni Poetikası, Ankara- 2005, s. 500116 - Yom dergisi, Eylül/Ekim 2004, S. 20, s. 7117 - nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar,stanbul- 1999, s. 21118 - Salah Birsel, iirin lkeleri, stanbul- 2001, s. 293

7/29/2019 191185


Herhangi bir beyanname, bildiri ve söylemde bulunmaksızın, sadeceiirleriyle ortaya çıkan kinci Yeni airleri, balangıçta birbirlerinden çok haberdardeillerdir. Sentaks bakımından alıılmıın dıında hareket eden bu airler,Mallerme’nin ünlü ‘iir, kelimelerle yazılır’ söylemini iirleriyle kanıtlamılardır.Bireyin trajedisini yakalamaya çalımı, kendi hüzünleriyle birlikte bunu iire

yansıtmılardır. Bazı edebiyat aratırmacıları tarafından ‘postmodern’ anlayııniirimizde erken tezahürü olarak görülen kinci Yeni iiri, 119 özellikle lhan Berkve Ece Ayhan’ın daınık anlatımlı, imge yüklü iirleri güç anlaılmıtır. Meseleyebu noktadan yaklaanlar Hilmi Yavuz’un iirleriyle kinci Yeni iiri arasındabenzerlik bulmulardır. Bir etkileimin olduunu göz ardı etmeksizin onun kinciYeni iiri ile birebir örtüen iir yazdıını söyleyemeyiz. Bu iir anlayıınınürünlerini 1955’lerden sonra dergilerde görüldüünü düünürsek, ilk iirini1952’de yazan Yavuz’un, genç bir air olarak kinci Yeni’nin uzaında kalmamasıdoaldır. Bu iirden kısmen de olsa etkilendiini, kinci Yeni öncesinde vesonrasında yazdıı iirlerde görebiliriz. Henüz on dokuz yaında bir gencin,gündemi saran benzer karakterli iirlerden az da olsa esinlenmesiyadsınmamalıdır.

kinci Yeni’cilerin Türk iirine katkısı olduunu söyleyen Hilmi Yavuz,iirin bir ‘söz’ sorunu olduu ve sözün sentaks meselesi olarak alınmasıgerektiinin kinci Yeni’cilerce gündeme geldiini düünür. Fakat bütün bunlarıabartılı biçimde iire yansıttıklarını söyler. iirin, geçmile kurulacak balagelecee iletilmesi görüünü savunan Hilmi Yavuz, kinci Yeni iirini bubakımdan temelsiz görür. kinci Yeni iirinin youn ekilde etkili olduu 1957-1962 yılları arasında iir yazmadıını, kinci Yeni’cilerin bu zaman diliminde iiralanında birtakım tahribatlarda bulunduklarını belirtir. Bakı Ku u’nu butahribatları onarmak için yazdıını ifade eder.120

2.2. iir Dili

Hilmi Yavuz, modern dilcilerden esinlenerek iir diline ‘söz’ adını verir. iiriçin söz ile dili birbirinden ayrı tutarak dilin yaama ve topluma özgü; sözün ise iireve bireye has olduunu düünür. iirin birey ürünü olmasından dolayı topluma aitdille deil, ferde özgü söz ile yazılması gerektiine inanır. Konu hakkındakigörülerini dilbilim uzmanlarına dayandırır: “Dil bilimciler Dil ile Söz arasında birayırım olduunu söylerler. Dil toplumsaldır, Söz bireysel; Dil sürekli, Söz geçicidir.Dil bütünsel, Söz bölük pörçük! Büyük bir Dilbilimcinin, De Sassure’ün de belirttiigibi, bu ayırım zorunlu bir ayırımdır. Söz, bireyin bilgisinin , deneyiminin veduygularının taıyıcısıdır.”121

20. yüzyılda dilbilim alanında Ferdinand de Saussure ve R. Jacobson ikiönemli isimdir. Her iki bilim adamının birçok konuda örtüen dil görülerine HilmiYavuz da katılır. Prag dilbilim okulundan olan Rus Formalisti Jacobson’a göre, iirdili sıradan günlük dilden farklıdır. Dı dünyaya, nesnelere, davranı ve düünü biçimlerine baka baka bunları kanıksarız. iir ise kendine özgü dili sayesinde bukanıksamayı sarsar; nesneleri, davranıları, düünceleri ve duyguları taze bir bakıla

119 - nci Enginün, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, stanbul- 2001, s. 118120 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 64121 - Denemeler, stanbul – 1999, s. 136

7/29/2019 191185


görmemizi, yeniden algılamamızı salar. Çünkü bu dil alıtıımız ve kullandıımızdilden farklıdır.122

iir dilinin gündelik dilden ayıran Hilmi Yavuz, iir dilinin kendine özgülüüile yaam dilinden ayrıldıını söyler: “... ben bu konuda Rus formalistleri Jacobsongibi, Mukarovsky gibi düünüyorum. iir dili ile gündelik yaam dilinin çok farklı

olduunu belirtmeliyim. Gündelik yaam dilinde anlam öne çıkar dolayısıyla herkesinanlaması gerekir. Ama iir için çoul okuma ve birkaç düzlemde okuma geçerlidir.Onda anlam ötelenmi, daha dorusu geriye itilmi, iirsel dilin kendisi öne çıkmıtır.Dolayısıyla iirsel dil, kendi dıında herhangi bir eye atıfta bulunmaz, herhangi bireye gönderme yapmaz....”123 Derrida’nın ‘Metin dıı diye bir ey yoktur – hors-texte’ sözü ile, kendinin iirin, bir dil içi problem olarak algılanması gerektiigörüünün benzerlik gösterdiini belirtir. iir dilinin anlaılması için ise kiinin, “...belli bir haz eitiminden ya da genel anlamda duygusal bir eitimden geçmi olmasıgerekir.”124

iirin, günlük basit konuları içermeyecei görüünde olan Yavuz, iiri basiteindirgeyen veya onu basitlikten kurtaran unsurun dil olduuna inanır. “... (iir) dilimanzumenin dili deildir. ‘Küçüktüm, ufacıktım, top oynadım acıktım...’ Bu iir

deildir. iirin dili bildiriimin dili deildir....”125 Onun iir dili üzerine ortayakoyduu bu görüü günümüz edebiyat kuramcılarından Terry Eagleton’un edebiyatve dil konusundaki düünceleri ile örtüür. Eagleton, edebiyat dilinin günlük konumadilinden sistematik olarak ayrıldıını ve kendi kendine gönderme yapan bir dile sahipolduunu düünür.126 Rus biçimceleriyle ilgili olarak dile getirilen bu görü, özeldeiir için daha geçerlidir.

iir dilini, biçime indirgemeyen bir air olarak Hilmi Yavuz, dilin iirde builevi ile ilgili olarak zaman zaman kendinden önceki airlerle fikir ayrılıına düer.Ahmet Hamdi Tanpınar’ın iir dili için kullandıı “...benim için iir dili plastik bireydir. iirden bahsedilirken müzikalite dediimiz ey, hadd-i zatında bilhassa göz vekulaa ait unsurların form endiesinde kullanılması, plastik bir eya gibi yorulması,konuma lisanından ayrılmasıdır...” ifadelerine karılık unları kaydeder: “...salt‘form endiesi’ deildir iir dilini konuma dilinden ayıran. Tanpınar, iirinsözdiziminin bu ayrımda sanki hiçbir ilevi yokmu gibi konuuyor. Göze ve kulaaait unsurların yanı sıra, zihne ait unsurlar da var elbet. Bilemiyorum. Belki Tanpınar,sözdizimine ilikin sorunları ‘form endiesi’ içinde düünüyordur. Olabilir...”127

iir dilini söz olarak tanımlayan Hilmi Yavuz, bu durumu dilin iirdekazandıı anlama balar. Ona göre dilin iir diline dönüümü için, tam anlamıylabilinmesi gerekir. Himi Yavuz’un iir dilinin gelenekle sıkı bir baı vardır.

Divan ve Halk edebiyatlarına dayalı Türk iir geleneini, Yahya Kemal ileAhmet Haim aynı zaman diliminde temellük etmi, Asaf Halet Çelebi ve BehçetNecatigil onlardan aldıı mirası yaatmılardır. Geleneksel Türk iiriyle birçok açıdankurduu baı dille de sürdüren Hilmi Yavuz, ‘soy aacı’nda andıı bu airlerdendevraldıı Türk iir mirasını, zenginletirmeye çalımıtır. Bu uraısına Yahya

122 - Berna Moran, Edebiyat Kuramları ve Eletiri, stanbul – 1999, s. 178123 - Dil dergisi, “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, S. 91, Mayıs- 2000, s. 11124 - A.g.d. , s. 12125 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s.18126 - Terry Eagleton, Edebiyat Kuramı, Çeviren: Tuncay Birkan, stanbul- 2004, s. 24127 - iir Henüz, stanbul – 1999, s. 120

7/29/2019 191185


Kemal’den esinlenerek ‘imtidad’ (devamlılık) adını verir: “Hilmi Yavuz’un iiri banagöre çok önemli bir eyi gerçekletirdi... radikal kopma’yı kapamaya, geçmi’le imdiarasındaki kopukluu gidermeye çalıtı. Benim iirim olmasa, Necatigil ve Çelebi ilebirlikte o devamlılık ve sürelilik kaybolup gidecek, bir meale gibi elden eledevredilmeyecekti. Kısaca imtidad’ın airiyim ben.”128

iirin en önemli unsuru olan dili çokça önemseyen ve dilin bir airetanıyacaı imkanları iyi bilen bir airdir Hilmi Yavuz. iir dilinin, gündelik dildenfarklı oluunu sıklıkla ifade eder. iirde yer alan kelimelerin dil boyutundan, sözboyutuna ulaacaına, iirin ancak söz boyutuna varmı sözcüklerle yazılacaınainanır. Sıklıkla vurguladıı üzere dil toplumsal olup gündelik yaamımızdaihtiyaçlarımızı karılar; söz ise bireyseldir ve özgelik içerir. iir, bireysel bir eylemolmasından ötürü dil ile deil, sözle yazılır.129 Dil ve airin sözü; döneme,toplumsal artlara ve airin eitim seviyesine balı olarak deiiklik içerir. HilmiYavuz, iirlerine aldıı sözcükleri, üstlendii gelenek misyonunu dikkate alaraközenle seçer. Birçok iirini buna örnek göstermek mümkündür. Tarihî bir olayıniirletirildii Bedreddin Üzerine iirler, dilin bu ekildeki kullanımını yansıtan iirörnekleriyle doludur. 15. yüzyılın sosyal bir hadisesi olan eyh Bedreddin isyanın

iirletirildii kitapta, devrin dilini yansıtılmaya çalııldıından, sözcüklerin bazendöneme özgü gramatikal yapısıyla bazen de yalın kullanımıyla karılaılır. TıpkıYahya Kemal Beyatlı’nın Divan iiri tadında yazdıı Eski iirin Rüzgârıyla kitabındaki iir dili gibi. Emin Özdemir, bu kitapta kullanılan dili izleksel sözcüklerolarak adlandırıp tematik bir kaygıyla yazıldıklarını belirtir.130 Kitapta yer alan“Bedreddin” iirinde dilin gelenekle baı açıkça görülebilir:

“mübalâ a ak am olur güz, neftî dolaklarını ku anır da gelir

yapra ın fetrete dü tü ü zamansen ey yaz günlerinitop ak çuhaya tebdil eyleyipve bir solgun gülümseme olarak e nine giyen amanbuyur otur eyhimbize bu dayın ate inigözlerin timârınıve hüznün varidâtını anlat ne zaman diye sorma, ne zaman

yapra ın fetreti gülün kıyâmınagülün kıyâmı a acın isyanınadönerse i te o zamanmübalâ a ak am olur güz, neftî dolaklarını çıkarır da gelir”131

iirde bulunan dolaklar , fetret , tebdil, e nine, timâr , varidât , kıyâm gibisözcükler, o dönemin Türkçe’sinden özenle seçilmilerdir.

Elinizi elimize dokundurmadan”

128 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 125129 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 136130 - Emin Özdemir, zleksel Sözcükler, Türk Dili dergisi, Temmuz 1979, S. 334, s. 23131 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 73- 74

7/29/2019 191185


dizesindeki eliniz ve elimiz kelimelerinin aynı kökten çekimlenen iki sözcükolduklarından ötürü Divan iirinden ‘itikak’ sanatını hatırlatmaktadırlar. air,varidât sözcüü ile Bedreddin’in ‘Varidât’ adlı eserine metinlerarası balamdagöndermede bulunmaktadır.

Hilmi Yavuz, iirlerinde sözcükleri anlam younluuyla kullanmayı seven

bir airdir. Onun iirlerinde, bir sözcüün veya ekin, hatta noktalama iaretininbirden fazla ilevi bulunur. Anlam yüklü bir dil alıkanlıını, onun benimsedii iiranlayıına ve kültürüne balayabiliriz. Az sözle çok eyi anlatma Divan iirgeleneinde mazmunlu anlatımın bir hususiyetidir. iir dilinde dikkatimizi çekenbir dier husus sözcüklerin sıklıkla tevriyeli biçimde kullanımıdır. Hocası BehçetNecatigil’de de rastlanılan bu edebî sanat, Türk iirinin geçmiinde hepolagelmitir.

Gelenein zenginliinden yararlanma, köksüzlüü önlemeyle beraber,sonraki kuaklara aktarma yönünden de önemlidir. Ancak bu misyonu edinmedegüzel olan taraf, geçmiten alınana yeni eyler kazandırmaktır. Gelenei üretmeolarak tanımlanabilecek bu eylem, gelenekten yaralanmanın farklı bir boyutudur.Yeniden üretme, yaralanma gibi kolay deildir. Hilmi Yavuz, gelenei üretmenin

her aire nasip olamayacaını ancak Yahya Kemal’in bunda baarılı olduunubelirtir. Onun, Divan iirinde hükümdarı imleyen ‘sevgili’yi, ‘saltanat’ı vurgulamakiçin kullandıını ve bunda baarılı olduunu söyler.132 Gelenei üretmeyi baaranairlerden biri de kendisidir. ‘Gül’ istiaresiyle ‘Ak’ı imleyerek bunu baarır. Halkedebiyatımızda ve özellikle Klasik Türk iirinde ‘Gül’, çounlukla sevgilinin vegüzelliinin simgesi olarak iirlerde yer almıtır. Yavuz ise ‘Gül’ü, aaıyaalıntıladıımız iir kesitlerinde görülecei üzere ‘ak’ı imlemek için kullanır.

“ne zaman diye sorma, ne zaman yapra ın fetreti gülün kıyâmınaGülün kıyâmı a acın isyanınadönerse i te o zaman”133

“sen ki acıdan sözcükler dövdün güllerin örsünde....ölüm gider, gül kalır”134

“eylül! unuttum sizida kızarır yol sararırdıve ben dönü lere bakardımo aman vermez belle in

paramparça güldü üydünüzaynalarla ve güldolardı içim ...eylül!”135

“bir gülün biraz daha gül,bir hüznün biraz daha hüzün

132 - “Gelenek, iir ve Modernlik” konulu konferans, Trabzon, 16 . 5. 2004133 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 74134 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 20- 21135 - A. g. e. , s. 87

7/29/2019 191185


olu u gibiydik ayrıyken de, birlikteyken de" 136

Hilmi Yavuz, ülkemizin corafik konumundan ötürü kültürel ve tarihselolarak Dou’nun yanı sıra Batı medeniyetinin de temellük edilmesi gerektiinisöyler. Gerekçe olaraksa Dou ile beslenen medeniyetimizin, 18. yy.’dan bugüne

süregelen Batılılama yolunda aldıı mesafeyi gösterir.137

iirlerinde her ikimedeniyete yaptıı göndermelere dili katıp iki medeniyetle iiri arasında ba kurar.Bunun için kitaplarında, gönderme ve metinlerarası ilikiler bir tarafa, ithaf ettiiairlerin adına bakmak dahi yeterli olacaktır. Birçok kitabı gibi Çöl iirleri’ndekiiirler, temsil ettii kültürleri dili kullanarak duyumsatma ile birlikte aynı yollaetkileimini de okuyucuya hissettirir.

“nar eskisi gibi çatladı ya, ve dut yâvedut yapra ını verdi ipe e;otu ata verdim, eti köpe e,ekme im bana kaldı... bir arz-ı mev’ud”138(çöl ve yitik o ul)

“ü üyor, öyle derin ü üyor ki, hırkası

hırkamla örtü üyor, ört ü üyor!ve bizi ki, ba kasıolmalara do ru güden Zaman’dı...”139(çölde zaman)

2.3. Tasavvuf

Tasavvufla içli dılı bir ebeveyne sahip olan Hilmi Yavuz, iirlerindeDou’nun tasavvuf geleneinden, Batı’nın ise mistisizminden yararlanır. Annesiyleçok küçükken katıldıı zikirleri dahi hatırlar: “Annem ehl-i tarikti; Kadiriydi. Çokküçük yalarda bir takım zikirlere ve toplantılara tabii hiçbir ey anlamadankatıldıımı ama onlardan çok etkilendiimi hatırlıyorum. Dolayısıyla tasavvufayakın duran bir çocukluk ve ilk gençlik yaadım.”140 O, iirlerine gelenei yansıtmaamacıyla da tasavvufa ilgili duymutur. Çünkü Klasik Türk iiri, tasavvuflabeslenmitir. Bu rafine edebiyatın din dıı, eski deyile lâdinî iirlerinde biletasavvufun izlerini görmek mümkündür. Böyle bir iir geleneine vakıf olmak veyararlanmak için, tasavvuftan haberdar olma gereksinimden öte zorunlulukiçermektedir. Hilmi Yavuz’un iirlerinde gönderme, anıtırma ve alıntılamaboyutunda birçok tasavvufî motife rastlarız. Oysa tasavvufa ilgi duymasına vehakkında yeter derecede bilgi sahibi olmasına ramen mutasavvıf olmamı, bunuhemen her fırsatta dile getirme ihtiyacı duymutur. Kendini daha çok tasavvufudıarıdan kuatan ama içine girmeyen biri olarak tanıtır. “... tasavvufu dıarıdankuatmaya çalııyorum derken, ... tasavvufun strüktürüyle, yapısıyla ilgiliyim. Buyapı bir takım ikiliklere indirgenebilir: Zâhir-bâtın, vahdet/kesret gibi. tasavvufunyapısı, yapısalcı terminoloji ile söylersek, bir çeit binary opposition dediimiz, ikilikarı olumlara dayandırılabiliyor ise, o zaman ben ‘tasavvufu dıarıdan kuatıyorum

136 - A. g. e. , s. 130137 - “Gelenek, iir ve Modernite” konulu konferans, Trabzon, 16. 5. 2004138 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 10139 - A. g. e. , s. 38140 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s.34

7/29/2019 191185


demekteyim. Söylerken de çok iyi biliyorum ki, beni tamamen tasavvufunstrüktürü ilgilendirmektedir... Ama galiba siz sordukça benim de tekrar tekrarsöylemem gerekecek: Mutasavvıf deilim ben...”141 Beir Ayvazolu, “Gelenek,Tasavvuf ve Hilmi Yavuz’un iiri” balıklı makalesinde, Hilmi Yavuz’un buifadelerini alıntılayarak onun tasavvufta yer alan vahdet/kesret gibi karıtlıkları

‘binery opposition’ olarak görmesine karı çıkar: “Zira kesret, vahdet’ingörünüüdür. Aslında yoktur. Var olan sadece o’dur ve bunu kavramanın biricikyolu, sufilere göre ak’tır. Hilmi Yavuz, sufî airlerin sezgilerinin ifadeleri olanistiareleri tasavvufun kendisi olarak görüp ‘dizgeletirilmi bir yapı’ arayıınagirmektedir. Bunu, onun felsefeci kimliinin bir yansıması olarakdeerlendirebiliriz.”142

Hilmi Yavuz, tasavvufla sadece iirlerinde yararlanma için ilgilenmez.Temeli ailesine dayalı bu ilginin bir dier nedeni felsefeci kimlie sahip olmasıdır.Kısmen felsefeye has sistemli bir yapıda olmasından ötürü tasavvufu felsefe olmayaaday görür.143 Bu bakı açısından hareketle slamiyet ve tasavvuf konulu gazete vedergi yazılarından oluan slam ve Sivil Toplum Üzerine Yazılar ; Modernle me,Oryantalizm ve slam; Özel Hayat’tan Küreselle me adlı kitaplarında, slâmiyeti

özellikle tasavvuf balamında irdeler.Kendisini hiçbir zaman konvansiyonel yahut standartlaan formların içinde

görmediini söyleyen Hilmi Yavuz, hakkında gelenek ve tasavvufla ilgili olarakyapılan birtakım yakıtırmaların kategorize etme alıkanlıından kaynaklandıınıbelirtir.144 Bu türden takıntıları Türk aydınlanmasının yanlı oluumuna balar.Gelenekle ve mistisizmle ilgili olmanın, ülkemizde gericilik kabul edildiini, bunuyapan aydınların dahi olduunu ve bunun vahim bir hata olduunu belirtir. Batı’nınseküler görüü, moderniteyi alımlarken dini göz ardı etmediini ifade eden Yavuz,modernitenin Batı’da dini örselemediini, Volter gibi düünürlerin bile ateistolmadıklarını söyler. Onların daha çok ruhban sınıfına, dinin insan aklının yerinialmasına karı olduklarını, bu karı oluun dine yönelik olmadıını dile getirir:“Aydınlanma aydınlarının çou kutsallıı olumsuzlamadılar. Bizim aydınımız iseBatılılamayı yanlı anlamıtır. Kutsal ile modernite biraradıkla olur. Biz de ise bu,kopmayla gerçekletirilmeye çalıılmıtır.”145

Tasavvuf merkezli Divan iirinden sıklıkla esinlenen Hilmi Yavuz, bundanötürü bu edebiyattan tasavvufî balamda iirine birtakım imler devirmitir. Zamanzaman iirlerinin bu yönüyle ilgili izah ihtiyacı duymutur: “slam tasavvufu,Vahdet-i Vücud düüncesine dayanıyor. Tasavvuf söylemi, yapısalcıların azınınsuyunu akıtacak ölçüde ikili oluumlara dayanır: vahdet/kesret, zâhir/bâtın,emir/ ehadet, hâl/kâl vb. Dolayısıyla bana dizgeletirilmi bir yapısı varmı gibigelir. Beni bu yapı ilgilendirmitir. Bu bir, ikincisi, Vahdet-i Vücut söylemininderin bir iirsellik içerdiini gözardı edemezdim. Yunus’u, Mevlana’yı, nasılgözardı edebiliriz? Bu derin iirsellik olmasaydı, örneini simurg eretilemesinidüünerek ‘ku lar ku larla örtü ür’ ya da ‘i te simurg: Hepimizden bir dize’

141 - A. g. e. , s. 118142 - Beir Ayvazolu, Gelenek, Tasavvuf ve Hilmi Yavuz’un iiri, Türkiye Günlüü, Ekim 1989,S. 7, s. 78143 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s.119144 - A. g. e. , s 34145 - “Gelenek, iir ve Modernite” konulu konferans, Trabzon- 16. 5. 2004

7/29/2019 191185


dizelerini nasıl yazabilirdim. Dolayısıyla Tasavvuf benim için, bir iirselliinyeniden üretilmesinde büyük bir gereç olmutur.”146

Sabit Kemal Bayıldıran, eserlerindeki tasavvufî boyutu hesaba katarak,Hilmi Yavuz’un mistisizme dair referanslarını Batılı düünürlerden alan mistik birBatılı olduunu söyler ve konuyla ilgili görülerinden hareketle u sonuca varır: “O,

dünyanın bütününü ancak mistik yoldan kavrayabileceimize inanır.”147

Düzyazılarında takma isim olarak rfan’ı kullanmasını; bu adın anlamındanhareketle, Yavuz’un bilinmeyene akılla deil de kalple ulaılacaına inanmaduyarlıına balayan Bayıldıran, onun mistik oluuna kullandıı bu müstearı dakanıt olarak gösterir.148

Gerek kiisel yaamında ve gerekse edebî kimliinde tasavvufa duyarlı olanHilmi Yavuz, bu konuyu söylem ve düzyazılarının yanı sıra iirleriyle de gündemetaımayı entelektüel yaamında görev edinmitir.

2.4. Gelenek

Hilmi Yavuz, Türk edebiyatında iirde gelenek hususunu en fazla dilegetiren ve iirlerinde bunu yansıtan airlerdendir. Yakın geçmie deinmetinlerarasılıın az da olsa karılıı olarak geçmi edebiyatarla irtibat kurma içingelenek kullanılmaktaydı. Bundan olsa gerek pek çok kii gibi Hilmi Yavuz’un dabu konuyla ilgili kimi ifadelerinde anlam kargaası domutur. Ancak o, gelenekleilgili yazı ve konumalarının genelinde metinlerarasılıı imler ve bunu açıklamaihtiyacı duyar: “Metinlerarasılık, kendinden önceki bir metnin iliki kurmasındanötürü gelenekle benzerdir. Kısacası metinlerarasılıı gelenekle özde kabulediyorum.”149 Hocası Behçet Necatigil’in de onun gibi gelenekle metinlerarasılıkarasında ilgi kurduunu görürüz. “... tek kelimede baka baka anlamlarıdüündürme imkanı bile, gelenekten yararlanmak, bir gelenee daha kapıaçmaktır.”150

Bütün bunlarla beraber Hilmi Yavuz’un iirlerini sadece gelenee balıolarak deerlendirme doru olmaz. Onun iiri, gelenei izlemenin yanı sıra pekçok açıdan çada edebiyat anlayıı olan metinlerarası iliki boyutuna sahiptir.Metinlerarası ilikiyi olabildiince gelenee yakın bulan Yavuz, metinlerarasılııgelenekten yararlanmadan öte düünmek istemez. Konu ilgili bir yazısında, bubakı açısını ortaya koyar: “...elbette, edebiyat alanında olduu gibi, sanatın ötekialanlarında da ‘metinlerarası ilikiler’ geçerlidir. Julia Kristeva’nın deyiiyle, ‘birmetin, öteki metnin özümsenmesinden baka bir ey deildir.’ Kristeva,‘Semeiotike’de, ‘metinler arasındaki olumlayıcı ve olumsuzlayıcı ilikiler moderniirsel üretimin temel yasasını oluturduunu da söyler.”151 “Özümseme”,“likiler” gibi kelimeler, Yavuz’un gelenekten yararlanma ile ilgili söylemlerinde

sık karılatıımız sözcüklerdir. Zira gelenekten yararlanma, öncelikle onunözümsenmesi ve ardından kurulan ba yani ilikiyle salanır. Metinlerarası iliki

146 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 54147 - Sabit Kemal Bayıldıran, Dil dergisi, “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Mayıs- 2000, S. 91, s. 39148 - Bayıldıran, a. g. d. , s. 40149 - “Edebiyat ve Gelenek” konulu konferans, Erzurum- 17. 4. 2004150 - Behçet Necatigil, Bile/ Yazdı, YKY, stanbul- 1997, s. 85151 - “Metinlerarasılık”, Zaman gazetesi, 18. 02. 2004

7/29/2019 191185


ile gelenekten yararlanma birçok açıdan karıtırılsa bile iki kavramın birbirininyerini tamamen almadıını söyleyebiliriz. Zira gelenek, genel bir kavramıkarılamasından ötürü, metodik yönleri önemli ölçüde ortaya konmu olanmetinlerarasılıktan ayrılır.

Metinlerarasılık (intertextualite), 1960’lı yıllardan itibaren adından söz

ettiren ve günümüzde sıkça anılan bir kavramdır. Mehmet Rıfat, metinlerarasılıınortaya çıkıı ve adlandırılıı hakkında unları kaydeder: “Kültürü, metinler,söylemler bütünü, bileimi olarak gören yazın kuramcısı Mihail Bahtin’in ortayaattıı çokseslilik olgusu ya da karılıklı etkileim olgusu (bir baka deyilediyalojizm), bu kültürün bir parçası olan yazınsal metinleri de tarih, toplum vekültür çevreleriyle ele almayı gerektirir. 1960’lı yıllarda Julia Kristeva’nın M.Bahtin’in diyalojizm (Rusça’sı dialogisatsya) kavramından esinlenerek gelitirdiimetinlerarası ilikiler kavramı da, yazınsal metinlerin yorumlanması olayınınsınırlarını geniletmitir.”152 Yeniden yazma olarak tanımlanan bu kavramhakkında Kubilay Aktulum ise u bilgileri verir: “Metinler arasında, her metinkendinden önce yazılmı öteki metinlerin alanında yer aldıı, hiçbir metnin eskimetinlerden tümüyle baımsız olamayacaı düüncesi öne çıkar. Bir metin hep

daha önce yazılmı metinlerden aldıı kesitleri yeni bir birleim düzeni içerisindebir araya getirmekten baka bir ey olmadıına göre, metinlerarası da hep öncekiyazarların metinlerine, eski yazınsal bir gelenee bir tür öykünme ilemindenbaka bir ey deildir. Kısacası, bu balamda, her yapıt bir metinler arasıdır.”153 Tzvetan Todorov, birden fazla çarııma yol açan biçimi (edebî üründe)“çokdeerli” olarak tanımlar. Metinlerarası ilikinin bir baka adlandırılıı olan“çokdeerli”in intihalle karıtırılmaması gerektiini belirtir.154

Kavramın ilklerinden baka, geliiminde ve yorumlanıında katkısı olandier önemli bir isim Michael Riffaterre’dır. Hilmi Yavuz’un metinlerarası ilikiyialgılayıı Riffaterre ile birtakım benzerlikler taır. Metinlerarası ilikiyi daha çokokur-metin arasındaki ilikisine göre deerlendiren Riffaterre, metinler arasını uekilde tanımlar: “Metinler arası, okurun kendinden önce ya da sonra gelen biryapıtta baka yapıtlar arasındaki ilikileri algılamasıdır. Öteki yapıtlar ilk yapıtınmetinlerarası göndergesini olutururlar. Bu ilikilerin algılanması öyleyse biryapıtın yazınsallıının temel unsurlarından biridir.”155 Görüldüü üzere MichaelRiffaterre, eserde metinlerarası ilikinin algılanmasının, eserin edebîlii için artolduunu vurgular. Algılama, doal olarak okuyucu tarafından yapılmaktadır.Dolayısıyla metinlerarası iliki için nitelikli okur aranması söz konusudur. Bubalamda Hilmi Yavuz’un niteliksiz okurdan sakınmasını, iirlerindekimetinlerarası ilikinin sezinlenmemesi çekincesinden kaynaklandıınısöyleyebiliriz. iir birikimi eksik okuyucunun, iirlerini anlamakta güçlükçekmesini göz önüne alarak iirini açıklama gerei duyduunu belirtir. Bütünbunlara ramen iirlerinin anlaılmamasını bir özür kabul olarak görmez ve bubalamda sıklıkla eyh Galib’in konuya uygun düen mısrasını anar.

“E ’arımı fehm eylememek ayb olmaz”156

152 - Mehmet Rıfat, Gösterge Eletiri, stanbul- 1999, s. 40153 - Kubilây Aktulum, Metinlerarası likiler, Ankara- 2000, s. 18154 - Tzvetan Todorov, Poetikaya Giri, stanbul- 2001, s. 56155 - Aktulum, Metinlerarası likiler, Ankara- 2000, s. 61156 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 65

7/29/2019 191185


nceleme yazılarının bir kısmını“Yazın Üzerine” adlı çalımasındatoplayan Hilmi Yavuz, bu kitapta daha çok Asaf Halet Çelebi ve BehçetNecatigil’e ait iirleri deerlendirir. ncelemelerinde genellikle Riffaterre’ıreferans alır. Bu nedenle onun ile sadece metinlerarası ilikilerde deil, dier edebî yaklaımlarda da görülerinin örtütüünü söylememiz mümkündür.

Metinlerarası iliki kuramına çalımaları ile katkı salayan bir dieraratırmacı Gérard Genette’dir. Bu kuramcının konuya yaklaımı veadlandırmaları ile Hilmi Yavuz’un iirlerindeki metinlerarası ilikilerin birçoknoktada örtütüünü söyleyebiliriz. Nitekim Pınar Aka, Genette’nin ortayakoyduu be çeit ötemetinsellik ilikisine göre Hilmi Yavuz’un iirlerini inceler;

1- Arametinsellik (intertextualite),2- Yanmetinsellik (paratextualite),3- Üstmetinsellik (metatextualite),4- lerimetinsellik (hypertextualité),5- Önmetinsellik (architextualite).157 Gelenekten yararlanma ile onu yeniden üretme birbirinden ayrılan taraflara

sahiptir. Ondan yararlanma, göndermede bulunma ya da telmih yapma

metinlerarasılıkken, gelenei üretmeyi metinlerarasılıktan ayırmak gerekir. HilmiYavuz, gelenei yeniden üretmenin, bir dünya görüünün veya medeniyetinistiarelerini (kök istiareleri) baka iirsel iaret ve istiarelerle anlatma eklindealgılar. Buna Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Divan edebiyatı yerine “Saray istiaresi”kullanımını örnek gösterir.158 Kendisinin Ahmet Hamdi Tanpınar’ı geleneiyeniden üreten bir air ya da edebiyatçı görmesine benzer biçimde Sabit KemalBayıldıran da onu, gelenekten aldıklarını yenileyen biri olarak deerlendirir.“Hilmi Yavuz, kendini baka airlerin külünden domu bir kaknus olarak niteler.Bir iir baka bir iirden doar, anlayıı, bir air baka airden doar anlayıınagötürür onu. te baka air kavramı, gelenei getirir gündeme:

“nasıl ba lasam bilmiyorum:belki uzak bir iirinso umu küllerinden”

Yukarıdaki dizelerde, iir kaknusa benzetilerek bir istiare yapılmı.“So umu ” sözcüü, Batılılama ile gelenee sırt çevirmi bir anlayıadokundurma yapıyor. te Hilmi Yavuz, bu soumu küllerden yeni bir kaknusüretmeye çalııyor. Bunu yaparken, bavurduu yöntemlerden biri gelenektenmalzeme toplamak.”tır.159

Hilmi Yavuz, gelenekle ilgili görülerinde yalnız deildir. Yahya Kemal ilebirlikte hem gelenekten yararlanma hususunda hem de iiri ilgilendiren birçokmevzuda, etkisinde kaldıı hocası Behçet Necatigil, önemli referanslarıdır. Bunedenden olsa gerek Necatigil’in “iir geçmie yapılan atıflarla ilerler.” cümlesinisıklıkla dile getirir. Memet Fuat da gelenein süreklilikle birliktegelitirilmesinden yanadır. kinci Yeni airlerinin geçmile irtibatı kesmelerinieletirdii, 8 Aralık 1958 tarihli Yeditepe’deki yazısını kinci Yeni konulu kitabınataıyarak unları kaydeder: “Yeniliin yaratıcılık yolundaki yapıcı etkisinden

157 - Pınar Aka, Hilmi Yavuz’un iirine Metin-Merkezli Bir Bakı, Bilkent Üniversitesi, Ekonomive Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamı Yüksek Lisans Tezi, Ankara- 2002, s. 55- 56158 - “Gelenek, iir ve Modernite” konulu konferans, Trabzon- 16. 5. 2004159 - Sabit Kemal Bayıldıran, Dil dergisi, “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Mayıs- 2000, S. 91, s. 41

7/29/2019 191185


hiçbir zaman üphe etmedim. Sanat alanında her yenilik bir umuttur. Amakendinden öncekilere ekleniyorsa, onları geniletiyorsa baarıya erer.”160

Hilmi Yavuz, gelenei üç boyutlu düünür. Ben ve gelenek; edebiyatımızbalamında gelenek ve daha geni dairede gelenek. iirini, Türk iir geleneinindevamı olarak görür. Gelenekle devamlılıı ayrılmaz bütün biçiminde

deerlendirir: “iirde gelenek sorunu benim çok önemsediim bir sorun. ‘mtidad’Yahya Kemal’in sözlüünde, gelenei imliyor. Deienin içinde deimeyeni,ilinekler içinde öz’ü yani devam edeni, temadi edeni bulmak! te kimlik bu...Hem Türk iirinin kaynaklarına, geçmie, hem de bugüne (dolayısıyla yarına)balanabilmek; yine Yahya Kemal’i analım burada: ‘Kökü mazide olan atiyim’diyebilmek ancak böyle mümkün olabilir. T. S. Eliot da bu konuda Yahya Kemalgibi düünüyor.... ne diyor: ‘Sanatçının uurunda olması gereken ey geçmiin enbelli balı eserlerinde, bazı deiikliklere urasa da, esasta aynı kalan vezamanımıza kadar akıp gelen ana çizgidir’ mtidad düüncesi bundan iyi dilegetirilebilir mi?”161 Beyatlı’nın örencisi ve yakın dostu olan Ahmet HamdiTanpınar da edebiyatta devamlılıın esas olduunu ve gençlere bunun öretilmesigerektiini kaydeder: “Hakikatte bizim nesle düen ey, onları ve mesailerini

ciddiye almak, ne yapmak istediklerini anlamaa çalıma ve her yaayanedebiyatın zaruretlerinden biri olan devam uurunu onlara aılamak yollarınıaramaktır.”162

air kimliini ve buna balı olarak iirlerini, Dou-Batı kavaında görenHilmi Yavuz, her iki medeniyeti özümsemeyi sahihlik olarak tanımlar.163 kimedeniyetten de yararlanan biri olarak kendisinin yoktan varolan bir airolmadıını söyler: “Ben kendi edebiyatımın geleneine balı bir airim. Exnihilo,yoktan varolmu deilim... Ben kendi yüzyılımın içinden iir üretiyorum. KendimiDou geleneine balı olduu kadar Batı geleneine de balı hissediyorum.Fuzulî’den Yahya Kemal’den, Haim,’den, Necatigil’den yararlandıım kadarHölderlin’den, Baudelaire’den de yararlandıımı söyleyebilirim... Nasıl mısrayazıldıını, ben ustalardan örendim... Kendimi nerede konumlandırabilirim? Bengelenein içinden gelen, ancak kendini gelenekle sınırlı saymayan birkonumdayım.”164 Dier taraftan kendini gelenee balı bir air görmesine ramen,gelenee balılıın geçmie körü körüne takipçisi olmak anlamına gelmediini,geleneksel olandan ayrılan yönlere sahip olduunu da dile getirir: “Çada Türkiiri içinde kendimi Yahya kemal, Ahmet Haim, Nazım Hikmet, Ahmet MuhipDıranas ve Behçet Necatigil çizgisi diyebileceim bir çizgiye oturtuyorum. Amabunlar birbirlerinden ne kadar farklıysalar, benim iirim de onların her birinden okadar farklıdır.”165

Doan Hızlan, gelenee gözü kapalı ekilde balı olmayan HilmiYavuz’un, geçmiin yıkılan deerlerlerine mersiye yazmadıını söyler. “Gelenekhayranlıı yoktur onda, ama geleneksiz bir iirin de varolmayacaını her iyi airgibi bilir. Böylece gelenekle modern arasındaki karılıklı etkileim, kopmaz

160 - Memet Fuat, kinci Yeni Tartıması, Adam Yayınları, stanbul- 2000, s. 17161 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 51162 - Ahmet Hamdi Tanpınar, Edebiyat Üzerine Makaleler, stanbul- 1995, s. 407163 - “Gelenek, iir ve Modernite” konulu konferans, Trabzon- 16. 5. 2004164 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 59165 - A. g. e. , s. 55

7/29/2019 191185


ilikiyi salam örneklerle ortaya koyar.”166 Gelenekten yararlanmanın günümüzdefarklı bir boyut ve biçim aldıını söyleyen Hilmi Yavuz, bu nedenle gelenektenyararlanmanın eski airler gibi iir yazma anlamına gelmeyeceini belirtir: “...Geçenlerde Memet Fuat, benim iirim balamında bir ayrım yaptı. Kültür iiri ilekültür bilgisi iirini birbirinden ayırdı. Bence doru bir saptama. Biz Fuzuli gibi ya

da Yeniehirli Avni gibi yaayamadıımız için o kültürün iirini yazamayız... Amao kültürün bilgisiyle yazabiliriz.”167 Hilmi Yavuz, gelenein devamlıı ileilgilendiini, böylece airler arası irtibata vesile olduunu düünür: “airler,mtidad yoluyla yüzyıllarca öteden adeta birbirleriyle konuurlar”168 Gelenein birair için gereksinimden öte zorunlu olduunu düünür ve bu görüünü, edebiyatınhemen her alanı için dile getirir.

Tanzimat Fermanı ile balayan resmi Batılılama süreci sonrasında neyazık ki gelenee dair olan ne varsa küçümsenmi, özellikle Cumhuriyet’ten sonraziyadeleerek sürmü ve edebiyatı fazlası ile etkilemitir. Bu durum beraberindeköksüzlüü ve bota kalınmılıı netice vermitir. Hasan Bülent Kahraman’ınbelirttii üzere bir hafıza kaybı meydana gelmitir.169 Cumhuriyetle birlikte, Türkslâm medeniyeti yadsınmı, fakat adına öze dönme denilen slâmiyet öncesi

kültüre ana taıma gayretleri boa çıkmıtır. Bu esnada Türk iir gelenei yeterincekesintiye uramıtır. Yaanan bütün olumsuzluklara karın Türk airi, geçmiinihor görmeksizin Batı iiri ile temas salamı, bu iiri de temellük ederekgeleneine katmıtır. Böylelikle sadece Dou ile beslenmeyen, Batı iirine de içinealan bir Türk iiri domutur. Hilmi Yavuz, Cumhuriyet’ten sonra yadsınan Türkiir geleneine Orhan Veli’lerin balattıkları Garip Hareketi’nden sonradönüldüünü belirtir: “1940’lara, 50’lere gelinceye dein Cumhuriyet dönemiiirinin Divan edebiyatıyla ve Divan iiriyle çok fazla ilikisi olmamıtır.1950’lerden sonra Birinci Yeni’nin giderek gözden dümeye baladıı, BirinciYeni’nin iiri büyük bir çıkmaza, büyük bir bolua götürdüü fark edildii andanitibaren Türk iiri kendi geleneine dönme konusunda bir ivme kazanmıtır.”170

Gelenein öretici olduunu düünen Hilmi Yavuz, iiri, Türkmedeniyetinin bir parçası olarak görür ve iir ile millî kimlii aynı potadadeerlendirir: “... iirin çok önemli yeri var. Bizim varoluumuzu belli bir yereoturtmak ve temellendirmek, kendi yerimizi çizebilmek bakımından çok önemlibir konumu var. iir bir kimliktir., bizim iirimiz bizim bir anlamda kimliimiz;çünkü en çok bulabileceimiz ey odur kendimizi gelitirirken.”171 Geleneidönütürememi, ondan yararlanamamı bir ürünün yazınsallıından üpheduyacaını söyler.172 Geçmiin görmezden gelinmesi ile kayda deer bir yeregelinemeyeceini söyleyen Hilmi Yavuz, bu konuyu sadece iir ve air ilesınırlandırmaz. Gerçek aydın olmanın, gelenei yadsımamakla gerçekleeceineinanır: “Sahihlii, iirin entelektüel tarihi ile upuygunluk durumunda bulunmasıolarak tanımlıyorum. Osmanlı Türk toplumunun entelektüel tarihi, XVIII yy.’ın

166 - Doan Hızlan, Dil dergisi, Hilmi Yavuz Özel Sayısı, Mayıs 2000, S. 91, s. 47167 - A. g. e. , s . 117168 - Hilmi Yavuz ile görümemizden, Trabzon- 17. 5. 2004169 - Hasan Bülent Kahraman, “Gelenek, Postmodernizm ve Bazı Yeni Kavramlar”, Varlık, Mayıs-1993, S. 1028, s. 3170 - Kitap-lık Dergisi, YKY, Güz- 1999, S. 38, s. 6171 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s.36172 - “Edebiyat ve Gelenek” konulu konferans, Erzurum- 17. 4. 2004

7/29/2019 191185


baından bu yana süregeldiimiz bir ikiliin (karıtlıın deil!) tarihidir:Modernleme (ya da Batılılama) ile Gelenek’in! Dolayısıyla sahihlik,Modernleme ve Gelenek’in birlikte temellük edilmesi balamında, bizimentelektüel tarihimizin ‘olmazsa olmaz’ kouludur.... Entelektüel tarih bize, bugünsadece Dou’lu kalabilmenin ya da sadece Batılı olabilmenin, gayrısahih

konumuna iaret ediyor.”173

Bir kavram olarak gelenein, edebiyat ortamında sıkça anılmasında HilmiYavuz’un katkısı oldukça fazladır. O, sadece Türk iirinin deil, bütün bir Türkkimliinin ve medeniyetinin gelenekle gelecee emin adımlarla yürüyeceigörüündedir. Do u iirleri’nde vurguladıı üzere iirde gelenei yaatmanın birmirası kabul etme olduunu dile getirir.

“biz üç güzel karde tik ve ölümölüm en gencimizdi bizim

bize dounun büyük iiri kaldı”174(dounun kalıtı)Sonuç olarak ona göre özgünlük diye bir ey olamaz. Özellikle airin

kendini bir gelenee dahil edebildiinde bir deer kazanacaktır.175

173 - “Sahih iir ve Sahihlik- Nazım”, Zaman Gazetesi, 18. 01. 2002174 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 125175 - iirim Gibi Yaadım,, Haz. : Can Bahadır Yüce, stanbul- 2006, s. 180

7/29/2019 191185


III. BÖLÜM

3. RLER

3.1. iiri

Bütün büyük airler gibi iiri önemseyip üzerinde düünen biridir HilmiYavuz. iir, onun için varolma mutluluunun yanı sıra yazarak sıkıntılardankurtulduu bir adadır: “Ben, aslında tedirgin bir insanım. Dünyada varolmanın,bende ortaya çıkardıı sorunların üstesinden gelebilmek için iir yazıyorum. Biranlamda, onlardan kurtulabilmek ve kendi varoluuma bir anlam katabilmek içiniir yazıyorum. Çünkü iir, bence, insanın kurtuluudur.”1 iiri, hakkındakonumaktan çekinmeyen bir airdir. iir üzerine düünülmesinin vekonuulmasının faydasına inanır. Belki de bu ekilde saf iire ulaılacaını

düünür. iiri ile varmak istedii noktanın gelenekten beslenerek lirizmi yakalamaolduunu söyleyen Yavuz konuyla ilgili olarak unları kaydeder: “Türk iirgeleneinde ben giderek kaybolmaya yüz tutmu olan damarı yakalamayaçalııyorum... : Lirizm. Tamamen iirin bir müzik olduunu, Yahya Kemal’inifadesiyle söylemek gerekirse “derunî ahenk” olduunu, bir lirik eda üretimimeselesi olduunu, Türk iir okuruna bir daha hatırlatmak istiyorum. Benimiirimde, kaybolmaya yüz tutmu olan lirik iirin, yani iirin neredeyse sadecekelimelerle yazılıyor olduu gerçeinin altını çiziyorum”2

Halk için sanat yapmadıını söyleyen Hilmi Yavuz, iir zevkine ulamı,kültürel altyapıya sahip nitelikli okuyucularca iirinin anlaılabileceini düünür.iirini, elit iir olarak nitelendirir ve ekler; “... iirden haz almak eitim iidir.Bunun içinse gereini yerine getirmek lazım. Allah beni, iir ile ilgili haz eitimi

almamı okurdan uzak tutsun.”3 Bol istiareli, imgesel dille yazdıı iirleri, anlamakiçin birtakım ön hazırlıklar gerekir. Türk iir geleneini takip eden bir edebiyatizler olmak ve onun iirinin seyrini bilmek, hazırlıkların en baında gelenleridir.Doan Hızlan, bu konuda yalnız iirlerinin okuyucusu olmanın yetmeyeceini,dier taraftan düzyazılarından da iirine gitmek gerektiini düünür: “Bütün iyiairler gibi, iirini iyi bilmezseniz, düzyazılarından iire göndermelerdebulunamazsınız. Donanımlı bir okur, onun aradıı okurdur. Öretmeye kalkımaz,bildiini zenginletirir.”4 Hilmi Yavuz’un iiri metinlerarası ilikiler açısından bolgöndermeli ve anıtırmalı içeriktedir. iirlerinde sıkça bavurduu söz ve anlamsanatları ile birlikte dilin kendine tanıdıı imkanları sonuna kadar kullanan bir airolarak, okuyucunun iirlerinden birden fazla anlam çıkarımında bulunmasımümkündür.

Her iir kitabı farklı konu ve tatta olmasından ötürü, iir kitapları arasındabazen ayrımlarda bulunulur. Okurlarına, iirleriyle farklı zevkler duyumsatması ve

1 - “Bir Gelenek Ödüllendirildi”, Hürriyet gazetesi, 17. 12. 1987, s. 52 - “Türk iir Geleneinde Kaybolmaya Yüz Tutan Bir Damarı Yakalamaya Çalııyorum”,Konuan: M. N. Yardım, Türk Edebiyatı dergisi, Nisan 2006, S. 390, s. 63 - Kuzey TV, Trabzon, 17. 5. 20044 - Doan Hızlan, Dil dergisi, “ Hilmi Yavuz Özel Sayısı” , Mayıs 2000, S- 91, s. 46

7/29/2019 191185


deiik okur katmanlarına seslenmesi onu üzmez, bilakis memnun eder. Herkesin,iirinden merebine göre istifade ettiini düünen Yavuz, bu konuyla ilgili olarakunları ifade eder: “Bazı okurlarım Bakı Ku u’ndan sonra iir yazmadıımısöyler. Bu kimilerine göre Ak am, Zaman vb. iirlerim olarak deiir. Herkeskendine göre deerlendirir...”5

Hilmi Yavuz, çou zaman iirlerini kolay anlaılır yazmamasından ötürüeletirilir. Bunu haksızlık olarak deerlendirir ve eletirilere sık sık eyh Galip’in“E ’arımı fehm eylememek ‘ayb olmaz”

mısrasıyla cevap verir. “Bana geliyorlar örnein ‘iirlerinizi anlamıyorum’diyorlar. Peki ne yapalım? anlamıyorsan anlamıyorsundur. Benim iirimin okurusen deilsin, kimseyi küçümsemek için söylemiyorum. Mesela hayatında hiç resimsergisi görmemi birini Picasso’nun sergisine götürdüünüzde nasıl bir reaksiyonverecekse, sizin iirinizin karısında aynı reaksiyonu verecektir...”6 Hilmi Yavuz,iirini anlamayanların kültürel altyapı eksiklikleri olduunu ve belli bir iirzevkine sahip olmadıklarını düünür. iirinin yüzeysel okuma ileçözümlenmesinin ya da anlaılmasının zor olduunu kendisi de itiraf eder. Böylebir sıkıntıyı duyan okuyucuya, bir iir kuramına göre iirini okumasını tavsiye

eder.7 “iir, esrarlı bir eydir. Bu sırrın anahtarını bulmak okuyucuya düen birvazifedir.”diyen Mallermé gibi, o da iirini anlama iini okuyucuya bırakır.“Sanatsal gerçeklikle toplumsal gerçeklik bambaka eyler. Ben bu dünyayı kendiduygularımla ve zihnimle yeniden yazacaksam bu kurduum dünyanın dı dünyayla örtümemesi ya da hiç deilse ince çizgilerle teet geçmesi lazım.Dolayısıyla anlamı verilmi dediim iirler, dı dünyayı zihinsel ve duygusalolarak yeniden ina etme sürecinden geçirilmeden verilmilerdir...”8 iirdeanlamın olduu gibi çıkartılmasının, iirin doasına aykırı olduuna inanır. Bugörüünü ve anlamla ilgili düüncelerini Yolculuk iirleri’nde bulunan “yolculuk ve iir” ile anlatmaya çalıır. iiri, iir çözümlemelerinde referans aldıı Semioticsof Poetry’nin yazarı Michel Riffaterre’ye ithaf edilmitir. Bir iir kuramcısına ithaf edilen bu iirle Yavuz, okuyucusunu iir üzerine yazılanları okumaya davet edergibidir.

“her iir bir sözcü ü örter ve gizler;görülsün istemez ‘gül’ veya ‘hüzün’...gizli bir hazine midir, bilinmedi i,kimbilir nereye gömdü ümüzün?

gezinir durur ya koyaklarındabiri yırtık melek, biri külden ku ;ah, o kuma ki, tene dokunur dokunmaz fark edilen kaybolu !

söz yolunda gerek, a k konaklasakaçıp eski dilin (gülün) evinden;

yolcu! öteki’m benim! e er bulursan,

5 - Yavuz ile Trabzon’da görümemizden, 17. 5. 20046 - Dil dergisi, Hlmi Yavuz Özel Sayısı, Mayıs- 2000, S. 91, s. 12- 137 - “Gelenek, iir ve Modernite” konulu konferans, Trabzon, 16. 5. 20048 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s. 32

7/29/2019 191185


hemen o sözcü ü at bu iirden...”9 Hilmi Yavuz, gelenein iir için vazgeçilmez bir öneme sahip olduunu

düünen bir airdir. Kendi deyimiyle esin perileri çou kez kendinden önceyaamı air ve onların iirileridir.10 Doan Hızlan, onun iirlerinde mazi ilemoderniteyi bir arada bulundurmasının ve gelenein çadalıktaki ilevini Behçet

Necatigil’den miras aldıını söyler.11

Hilmi Yavuz’un iir kaynakları arasında Batıiiri, Halk edebiyatı ve daha çok Divan iiri yer alır. iirinin “soy aacı”nda Divanairlerinden bahseder ve Bâki, Nâili ve eyh Galib’i anar. Yahya Kemal Beyatlı,Ahmet Haim, Nazım Hikmet, Necip Fazıl Kısakürek, Asaf Halet Çelebi, A.Muhip Dıranas ve hocası Behçet Necatigil’i, bu “soy aacı”nın dalları olarakgösterir.12 Yahya Kemal’in gelenei temellük etme ve sürdürme için telaffuz ettii‘imtidad’ı, ona atıfta bulunarak kendisi de kullanır: “Hilmi Yavuz’un iiri banagöre çok önemli bir eyi gerçekletirdi... radikal kopma’yı kapamaya, geçmi’leimdi arasındaki kopukluu gidermeye çalıtı. Benim iirim olmasa, Necatigil veÇelebi ile birlikte o devamlılık ve süreklilik kaybolup gidecek, bir meale gibielden ele devredilmeyecekti. Kısaca imtidad’ın airiyim ben.”13 Yüklendii bumisyonu birçok aratırmacı ve eletirmence kabul görmü olmalı ki onu daima

geleneksel Türk iirine balı bir air olarak deerlendirmilerdir. nci Enginün,gerek eski edebiyatımızla baından gerekse geni açılımlı iirinden ötürü HilmiYavuz’u, eski ve yeni iirimize hakim, kültürlü, Türk iirini iyi bilen bir airolduunu belirtir.14

Üretim olarak iir yazmanın güç bir i olduunu, her air gibi Hilmi Yavuzda kabul eder. Bununla ilgili olarak iirin, yapılan bir ey olduunu savunan EdipCansever’e katılır. “iir, al eline kalemi demekle olmuyor.”15 diyerek bu uraınzorluuna vurgu yapar. iir yazımında geçmi airlerden esinlendiini söyler. iiriçin ilhamın ve emein gerekliine inanır: “iir yazmaya dar vakitlerde, ilhamesnasında yer veririm. Ancak üzerinde ilemek gerekiyor ve bu da vakit alıyor.”16 iiri, genellikle sessizlikte yazdıını, sessizliin iirini besleyen bir balözü niteliitaıdıını söyler. ‘Nasıl iir yazarsınız?’ sorusuna u cevabı verir; “Birincisi!Balangıçta bir ya da en çok iki dizelik bir balangıç, ondan sonra yolculuk balar.Her menzil birkaç dize, bir dinlenme, o menzile kadarki yolculuun notlarınatekrar tekrar göz atmalar... Yolculuun nerede bitecei, sonradan bir öncekimenzilde belli olur ancak...”17

Hilmi Yavuz’un iir kitapları birbirlerinin devamı gibidirler. Her iir kitabıbir sonraki iir kitabının müjdecisidir. Bu balamda Gizemli iirler’i tek bir iirbiçiminde deerlendiren Cemal Süreya’ya katılır. Bakı Ku u dıında, bütün iirkitaplarının tek bir iir olarak görülmesinden yanadır.18 Aynı zamanda felsefeeitimi de almı olan Yavuz, iiri kuramsal bir problem olarak düünür ve iirkitaplarında bu problemi çözmeye çalıır. iir kitaplarının bütünsel oluunu bu

9

- Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 2310 - Murat Gülsoy, “Hilmi Yavuz ile Söylei”, Binyıl gazetesi, 07. 01. 200111 - Doan Hızlan, “Herkes Kendi Çölünde Yürür”, Hürriyet gazetesi, 11. 10. 1996, s. 1312 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 11813 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 12514 - nci Enginün, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, stanbul- 2001, s. 12415 - “Söz Uçar” TRT-2, 13. 02. 200316 - TRT- Erzurum, 18. 4. 200417 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 11918 - A. g. e. , s. 62

7/29/2019 191185


yaklaımla da ilikilendirebiliriz. Ona göre iirin bir üretim eylemi olması, iiriilhamdan ziyade fikir aırlıklı bir ura kılar.19 iirlerini düünerek yazan HilmiYavuz’un iiri, akılla algılanıp kalple hissedilen, akla birlikte gönlün de haz aldııbir iirdir. iir kitaplarının adeta birbirlerini izleyii ve iirlerini tasarlayarakyazması, onun belirledii yol haritasından ödün vermeyiinden kaynaklanır.

“ Bakı Ku u’nda, Bedreddin Üzerine iirler ’de bana göre deimeyen, deyimyerindeyse bir ‘derin yapı’ var: Birbirinden farklı paradigmaların öeleri arasındabirebir tekabül balantıları kurmak, balantıların benzetme ve eretileme yoluylaoluturduu dizileri birbirine eklemlemek. Sanırım, açık ya da örtük, iiriminyapısını kuran budur.... ben iirde rastlantının yeri olduunun düünmem, iirönceden tasarlanır, nasıl kurulacaı düünülür. Bu yüzden de iir yapılırdemitim”20

Hilmi Yavuz, imge airidir. iiri, imge younluu açısından Türk iirindeönemli bir yere sahiptir. mge üretimi ve yerine göre onlara ilevlik kazandırmadaustadır. iirde imge üretimini, iir oluturmada temel yöntemlerden biri kabuleder.21 Füsun Akatlı, onun iirinde imge ve söz bileimini tunçtan alaım olarakdeerlendirir: “Bir yandan imge iiridir tümüyle Hilmi Yavuz’un söyledii. iir

sözcükle mi yazılır, imgelerle mi? Diye biçimlenen ikilemin, sahte bir ikilemolduu, iir üzerine düünenler için zaten açıktır ama : Hilmi Yavuz’un iiri, imgeile sözcüün tunç alaımı olarak perçinler imgenin iirdeki yerini.”22 mgeoluturmada daha çok istiare sanatını kullanır. Bu sanata iirlerinde olabildiinceyer verir ve onu iirinin kaçınılmaz bir parçası kabul eder. stiareyi imgenin diliolarak deerlendiren Hilmi Yavuz, bu sanatı iirin belirleyici ve ayırt ediciözelliklerinden sayar.23

iirlerinde younlatırılmı bir dili tercih eden Hilmi Yavuz, bunun içingeleneksel iirimizin mazmununu andıran iir dilini kullanır. Klielemi istiarelere yer verdii iirlerinde az sözle birçok anlamı ve imgeyi duyumsatmayaçalıır. Ancak mazmunun bir dier kullanım nedeni ise anlamı iirde gizlemektir.iirlerinde anlam derinliine bu denli önem veriini Divan iirine öykünme olarakdüünebiliriz. Dili kullanma tercihinde, alıkanlıa balı olarak ilginç imgeleroluturma çabası etkendir. Bunu, iir diliyle kendi de itiraf eder:

“sözlerim gizlerde kalsın”24(tâ, sîn, mîm (be )) lk kitabından itibaren yazdıı iirlerle genç airlere örnek olan bir airdir

Hilmi Yavuz. Özellikle 1980 sonrası Türk iirine yön verdii yadsınmayacak birgerçektir. Onu, gelenekten beslenen ‘Kültür Bilgisi airi’ olarak nitelendirenMemet Fuat, bir yazısında unları kaydeder: “Gençlere örnek olan usta bir airHilmi Yavuz, iirlerini Osmanlı kültüründen öelerle iliyor... Sanatta geleneklerlekurulan baın önemini Batılı sanatçılar gibi anlayıp deerlendiriyor.”25 Yaamındaki en büyük ve belki de zevkli uraıdır iir. O, varlııyla edeerkıldıı bu sevgiyi, yaam olarak da algılamıtır: “iir, bütün öteki uralarımınötesindedir. Varoluumu iirle merulatırıyorum. nsanca varoluumu iirle ifade

19 - A. g. e. , s. 2120 - A. g. e. , s. 1521 - A. g. e. , s. 1022 - Füsun Akatlı, Dil dergisi, Hilmi Yavuz Özel Sayısı, Ankara- Mayıs 2000, S. 91, s. 7823 - Denemeler , stanbul- 1999, s. 4124 - A. g. e. , s. 5225 - Memet Fuat, “Kültür iiri”, Cumhuriyet gazetesi, 2. 11. 1996, s. 13

7/29/2019 191185


ediyorum.”26 diyen Yavuz, “harfler ve ‘kendi’”de söyledii üzere iiri gibiyaamıtır.

“bak, ben her eyi kendi iirim gibi ya adım:”27

3.2. iirinin Evreleri

Hilmi Yavuz’un iirlerini ve genel anlamda kitaplarını, bata tema, üslupve biçim olarak evrelere ayırmak gerekir. iirlerinin çounda bulunan lirizm, imgedünyası, felsefe, tasavvuf, dil ve üslubunu etkilemilerdir. Buna göre iirlerini üçayrı dönemde düünebiliriz. lk dönem iirlerini Bakı Ku u kitabında toplayanYavuz’un 1975’te yayımladıı Bedreddin Üzerine iirler ’i kitabı ile iirinde ikincidönem balar. Öyküsel bir anlatıma sahip bu kitabını 1978’de yayımladıı, benzerüslup ve yaklaıma sahip Do u iirleri ve pei sıra Mustafa Subhi Üzerine iirler izler. Herhangi bir dönüüm ve deiim içermeyen bu evredeki kitapları,birbirlerine çok yakındırlar. 1981 yılında yayınlanan Yaz iirleri, iirinde önemlibir kırılmayı imler. iir seyrinde gerçekleen geni oylumlu bu kırılmayı, deiim

boyutunda içerik ve biçim farklılıkları gösteren iir kitapları takip eder. 1981yılından sonraki iirleri, 1970’lerde yazdıklarının ideoloji ile ilintili içeriinden veöyküleyici anlatımından uzaktırlar.

Bakı Ku u’ndaki iirler, Bedreddin Üzerine iirleri ve Do u iirleri’ndenanlatımdaki farklılıklarıyla birlikte toplumsal anlayıtan uzak bir lirizmleyazılmılardır. Kitap, sahip olduu lirizm bakımından Yavuz’un Yaz iirleri ilebalayan evredeki iirlerini anımsatır. Ancak ilklere özgü acemilikler taımasınınyanı sıra biçim ve bir konu etrafında yazılmayııyla onlardan ayrılır. Dizelerinneredeyse eit sayıda heceli olması ve airin dörtlük ısrarı, Halk edebiyatındanesinlendiini gösterir.

“Bir kere de sonbaharda Beni sokaklardan sorunKestaneci Süleyman’dan

Duru tazeli ini ya murun....Sonra sizi insanlarım sizi iniz-gücünüz yerinde Duyuyorsunuz sıcaklı ını evlerinizinSonbahar güne lerinde.”28(Hatırlayı )

Bakı Ku u, dier iir kitaplarında olduu gibi bir izlek üzerine yazılmı iirlerden olumaz. iirler, münferit konuları içerir. Biçime bu denli verilen önem,kompozisyon açısından bütünlük, sade bir lirizmle yazılmaları Bakı Ku u’nu özelkılmaktadır.

Hilmi Yavuz’un 1970’li yıllarda yazdıı Bedreddin Üzerine iirler, Do u iirleri ve Mustafa Subhi Üzerine iirler’i, pek çok açıdan benzerlik taıyankitaplardır. deolojik ve toplumcu bir duyarlıı yansıtmalarına karın, lirizmdenuzak olmayan bu kitapları ayrı bir öbekte deerlendirebiliriz. Onları benzer kılanbir baka husus öyküsel anlatımlı olularıdır: Bedreddin Üzerine iirler ve Do u

26 - Kuzey TV, Trabzon, 17. 5. 200427 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 3928 - Ceviz Sandıktaki Anılar, stanbul- 2001, s. 27

7/29/2019 191185


iirleri’nde ve Mustafa Subhi Üzerine iirler ’de öykü (histoire) ile söylem(discour) örtüürler. ‘Yaz iirleri’nden sonra öykü (ve dolayısıyla, öyküleme)olumsuzlanır.” 29

1970’li yıllar, Hilmi Yavuz’un toplumcu anlayıta olduu yıllardır.Toplumculuu, iirleri gibi eletirel yazılarına da yansımıtır. Asım Bezirci’nin

kinci Yeni adlı kitabı üzerine düüncelerini kaydederken bu iir hareketini,toplumcu olmamakla suçlayıı toplumculuunun kanıtı olarak düünülebilir:“kinci Yeni iiri burjuva ideolojisinin temel dayanaklarından biri olan ‘bireycilik’anlayıını, salt biçimsel bir yapı olarak almı, bu yapıyı insanımızın ve toplumuzunkendine özgü sorunlarıyla bütünletirmeden, soyut bir kategori olarak kullanmıtır.Dilin yapısını bilerek bozma, sözdizimi kurallarını altüst etme, duyularınsaptırılması gibi özellikler bu bireyciliin en aırı belirtileridir.”30 Ancak HilmiYavuz’un ideolojik bakı açısı iirlerindeki lirizmi aacak boyutta olmamıtır. Enfazla ideolojiye yer verdii Mustafa Subhi Üzerine iirler’de dahi toplumsalduyarlıı, lirizminin gölgesinde bıraktıı görülür:

“sen fakir ve mazlumtürk rençberi

telörgüler ve hendeklerleba rını yırtmaktan sakınkalbinin büyük ovasındaturnanın, afa ınve topra ınkorkunç harmanını duy ve dü ün:... unu hatırdan çıkarma:bu a ır sevdayı hayata geçir bil ki da ların hiç sonu yoktur her a ıda bir gül daha yeti ir hayat ev sahibi, ölüm konuktur

ölümügülerek

kucakla”31 Yaz iirleri, Gizemli iirleri, Söylen iirleri ve Zaman iirleri ayrı bir öbek

olutururlar. Öznesini merkeze aldıı bu iirlerde simgesel bir anlatıma bavurur.Ahmet Oktay, bu öbekte yer alan iirlerin tasavvuf ve gelenekle irtibatlarındanhareketle unları kaydeder: “... Hilmi Yavuz, Yaz iirleri ve Gizemli iirler’dengeçerek, dingin bir ermi sesi edinmeye yönelir.”32 Bu iirleri ortak kılan dier birneden, 1970’lerde yazılan iirlerdeki ideolojik yaklaımdan uzak olmalarıdır.Kendini tekrarlamayan bir air olarak hareket eden Hilmi Yavuz, 70’li yıllardakiiir anlayıından uzaklaarak Yaz iirleri ile yeni bir iir anlayıı benimsemitir.mgelemini tarihten ve sosyal yaamdan, kendi öznesi ve duyguları etrafındagezdirmeye balar. Bu, deierek devam eden iir anlayıının ürünüdür. Gelenekve önemli sacayaı olan tasavvuf, iirlerde yerini daha da pekitirmitir. Tasavvufu

29 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 8930 - “kinci Yeni Olayı”, Milliyet Sanat, stanbul- 29 Mart1974, S. 73, s. 2331 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 17932 - Ahmet Oktay, “Hilmi Yavuz’un Ufku”, Milliyet gazetesi, 21. 4. 1987

7/29/2019 191185


bilen ve dıarıdan kuatan bir air çıkar karımıza. iirlerin hemen hepsinde derinanlamlar vardır. Donanımlı okuyucular için iirler yazar gibidir.

“ben airim: bir yeraltıyım benacıyım

kazdıkça ve derine indikçe”33(kazı)

iirlerinde sıkça bavurduu metinlerarası ilikiler, onların anlamzenginliine katkı salamaktadır. Söylen iirleri’nde imge yüklü simgesel bir dilkullanır. Kitapta Dou ve Batı’ya özgü mitolojiden ve mistisizmden oldukçayararlanır. Kendisinin de ifade ettii üzere Zaman iirleri’nde, felsefeye bavurur:“Ben iirde ‘felsefe yapmayı’ hiç denemedim. Ama felsefe söylemini, tıpkı tarihsöylemi ya da mit söylemi gibi, yeri ve sırası geldikçe ‘kullandıımı’söyleyebilirim... Zaman iirleri’nde Heidegger’in Hölderlin için yaptııyorumlardan çok yararlandım.”34

“gölgesi vuruyor Zaman’ınilkyazdan kalma bir iire...i te gün serinledi bende

...vururum bir gölge gibi kendime”35

Yaz iirleri ile balayıp Ayna iirleri ile sonlanan öbekteki iirler,sonrasında yazdıklarından biçim bakımından ayrılır. Dizelerin olabildiinceserbest iir formunda yazıldıı bu iirlerin bentlerindeki dize sayıları dakarmaıklık arz eder. Bu durum Bakı Ku u’nu dıta tutarsak, Ayna iirleri’nekadar yazılan kitapların ortak özelliidir.

Ayna iirleri, Hilmi Yavuz’un iir seyrinde balı baına, dierlerinden ayrıbir kitap olarak durur. Bu durum Ayna iirleri’nin hem biçim (Sone), hem deiçerik bakımındandan dier kitaplarından farklı oluundan kaynaklanmaktadır.Ancak Hilmi Yavuz’un yaamından, açıktan ya da gizli kesitler içermesi kitabı

Bakı Ku u’na yakın kılmaktadır. Öznesini konu edindii iirlerde kendinden,yaadıı kentten ve aktan usanmılıını, tiksinti duyuunu anlatır. Bentlerdekimısra sayısının deiikliine ramen Ayna iirleri’nde, benzer nazım ekli, sonekullanılmıtır.

“ben hep senden yanaydım; o bildi im ebsefasokak ilk göçebe yurdum olduydu hani;i te orda seninle gökyüzünü ilk defaçökertip oturduyduk, kötücül ve yabani...orda dururken i te, öyle ince, karamsar biri igibi o sokak... a kımız fotoroman,okunmu bitmi artık, sürünüyor yerlerde”36 ( ebsefa soka ı

için sonnet)Çöl iirleri ve sonrasında yazılan kitaplar, Hilmi Yavuz’un iirlerinde hem

biçim hem de içerik bakımından geni oylumlu olmasa da bir deiiklii imler.airin iç dünyasına, tinine yönelik yazdıı Çöl iirleri’ni, benzer karaktere sahip

33- Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 1234 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 53- 5435 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 104- 10536 - A. g. e. , s. 180

7/29/2019 191185


Ak am iirleri ve Yolculuk iirleri izler. Üç kitapta da tasavvufun ön planaçıktıını görürüz. Tasavvufun yanı sıra, Dou ve Batı medeniyetinin temellükedildiini gösteren unsurlar taırlar. Bunun için Çöl iirleri ve Yolculuk iirleri’nin bölüm adlarına bakmak yeterli olacaktır. Örnein Çöl iirleri’nin ilkbölümünün adı olan Teslis, Hristiyan’lıı; Tesniye, Tevrat’tan bir bölümün ismi

oluu ile Musevilii; Tevhid, tek yaratıcıyı vurgulayarak slâm dinini imler. Bugruptaki kitapların bir baka benzerlii izlein dıına çıkılmamasıdır. Ayna iirleri’ne dein yazılan kitaplar adlarına balı iirleri içermekle beraber konudıına çıkan iirleri de bulundururlar. Oysa Ayna iirleri ile balayıp Hurufî iirler ile çıkılmamaktadır.

“kalbim ka ıtlarla doluydu, indiO Golgotha’dan... Ölüm, giyindierguvan giysilerle.. oysa bedenim-

de tek bir çürük yok, yara ve bereizi almamı bile... demek, yok yereçarmıhtım ve sa annemdi benim...”37 (çöl ve çarmıh)

“ikiye... ne diye ayrıldındı, yâ Ömer?sırma gövdem di çi dem, akk-ı kamer... bu ne tutkun gecedir, hüzünle beni, beni öl!..”38(çöl ve ay)

Ak am iirleri’nde, Hilmi Yavuz’un geçmie yaptıı bellek yolculuklarınıokuruz. Yalnızlıı artmı ve bu, akamları daha fazla hissedilmektedir. Çöl iirleri’nde biçime verilen önem Ak am iirleri‘nde artarak devam eder. iirlerinekserisi dörtlüklerden olumaktadır.

“Zaman iyice alçaldı... a klar görünür oldular ve ‘mazi kalbimde yara...’”39(ak am ve

çocuk)

“gördü üm belki de kördü üm; yürüyüp bakmaktan geçerek;bana eski bir yaz gerek”40(ak am ve bahçeler)

Çöl iirleri ile balayıp Ak am iirleri ile süre giden iirlerindeki budeiimin son halkası Yolculuk iirleri’dir. Yalnızlıın ıstırabını içinde duyanairin çölde, akamleyin balayan yolculuu kendinedir. Yolculuk iirleri, içindeolduu öbein ilk iki kitabın tertip ve biçim özelliklerini yansıtır. Bentlerdekimısraların sayısı, dierleriyle uyum gösterirler.

“ne kadar gitsem o kadar uzak; ya lanınca inceliyor yalnızlık”41(yolculuk ve hüzün)

“burdayım, gitmiyorum, çok erken...karardım ak ama baka baka”42(yolculuk ve veda)

37 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 1438 - A. g. e. , s. 3739- Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 1040 - A. g. e. , s. 1741 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 2842 - A. g. e. , s. 31

7/29/2019 191185


Hilmi Yavuz’un iirlerinde adına deiim dediimiz birtakım kopmalargerçeklemi ve kendi içlerinde öbekler meydana getirmilerdir. Ancak bunlarıntümü esasta aynı iir madeninden çıkan mücevherlerden baka bir ey deildirler.O, iirini gelenekle beslemekle birlikte yenilemesini bilen airdir. Hurufî iirler , iir seyrinde deiim diyemeyeceimiz, temelde aynı, görünüte farklı bir yenilii,

dönüümü imler. Önceki iir çizgisinin devamı, ancak tekrarı olmayan iirlerin yeraldıı kitap, yeni açılımların izlerini taır. iirde, sözcüklere deil harflere de sözhakkı veren bir airle karı karıyayızdır. Hilmi Yavuz, bu kitabında iirzanaatkarlıını bir merhale daha öteye taıyarak Türk iir geleneinden damıttııözsu ile yeni iirine vücut vermektedir. Hurufî iirler’deki imgelere, harflerbalamında Çöl iirleri ve Söylen iirleri’ndeki mistisizm ve tasavvuf ilaveedilmitir. Göze, kulaa ve akla hitap eden imgelerin teknik yapıya elik ettiikitapta, açık veya gizli iirin ne olduu anlatılmaktadır. Hurufî iirler’den aldıımız iki iirde bu unsurlara rastlamak olanaklıdır.

“bak, ben her eyi kendi iirim gibi ya adım: yazlar, aynalar!.. gül,

kendine batan dikendi...

acı erkendi, yollar geç...kaldı biryerlerde Zaman;âh, anılar bile ü engeç;hüzünler bizimle tükendi...

kalbim de yok sundu bana;a klar gelmiyor ikendi

t yok, ü yok, d yok, ve i yok;bir ba ına kaldı ‘kendi’...”43(harfler ve ‘kendi’)

“tâ sîn mîm

airim,geceleri hüzünler giydirildimgiydirildim ve dirildim

tâ sîn mîm

kuma lar seninledir ipek ‘a’ yünlü’deki ‘y’ ünsüzbir airim, im’i yok

tâ sîn mîm”44(tâ, sîn, mîm (altı))iirlerde de görüldüü üzere Hilmi Yavuz, kendini gizlememektedir.

Önceki kitaplarında sıklıkla kullandıı hüzün, ayna, yaz, gül, Zaman gibimetaforları Hurufî iirler ’de de buluruz. Bu kitabıyla iirine devam nitelii taıyanyepyeni bir boyut katmaktadır. 43 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 3944 - A. g. e. ,s . 53

7/29/2019 191185


3.3. iir Kitapları

3.3.1. Bakı Kuu

1965’ten itibaren Londra’dan gönderdii iirlerin önemli bir kısmını iir

Sanatı ve Varlık dergilerinde yayımlatan Hilmi Yavuz, bunları ve yayımlatmadııdier iirlerini, 1969 yılında yurda döndükten sonra ilk kitabı, Bakı Ku u’nda biraraya getirir. Kapalı ve simgesel bir dille yazılan iirlerde, özellikle Fırtına, Saatçi,

Dalgıç’ta gerçeküstücü bir iirsel söylem ve üslup vardır. Bakı Ku u, hemen bütüniir kitaplarının özelliklerini ve konularını taır. Mehmet H. Doan, Bakı Kuu’nunokudukça tadına varılan iirlerden oluan bir kitap olduunu söyler, bunu ise HilmiYavuz’un airliine balar: “Hilmi Yavuz, dizelerindeki yalınlıı, arınmılıı, younbir duyguyla, ince bir düün örgüsü ile ilemeyi bilmitir. Öyle ki, bu yalınlık vearı’lık o duygu ve düün içeriiyle; bu duygu ve düün içerii o yalınlık ve arı’lıklakoyar kendini ortaya, bir bütün olur. Aslında bütün güzel iirlerin ortak özellii de budeil midir?”45 Kitabın ilk baskısı ile toplu iirlerindeki iir diziminde farklılıklarvardır. 1969’da Yedi Tepe Yayınları’nca yayımlanan ilk baskıda “accidia” iirini

“kı meditation’ları” izlerken toplu iirlerde onu “devrim” iiri izler. Yine ilkbaskıda “sülün” iirini “odalarda” takip ederken, toplu iirlerde tersi bir dizin vardır.Dier taraftan “accidia” iirinde iki defa tekrarlanan dizenin bir sözcüüdeitirilmitir. lk baskıda;

“...Yani yıkık bir güle adanmı tapınaklar

Yani yıkık bir güle adanmı tapınaklar ...”46

Biçiminde geçen dizeler toplu iirlerde;“...Sanki yıkık bir güle adanmı tapınaklar

Sanki yıkık bir güle adanmı tapınaklar ...”47

Üç bölümden oluan Bakı Ku u’nda toplam yirmi sekiz iir vardır. lkbaskıdan sonra birtakım deiiklik yapılan kitapta, bu deiiklikler ilk bölümünde yeralmaktadır. 1983’te Üç Çiçek Yayınları’nca ikinci baskısı yapılır. “bir ben vardı”, “bakmaktı” ve “eskiden” adlarını taıyan bölümlerin ilkinde, çocuk dünyasındaniirlere taıdıı imgeleri görürüz:

“Bütün o a kları yazdı da ne olduGülleri çocukları denizleri tuttu da elinden

Hep bir ceviz yapra ı gibi belirdi ince yüzü Bırakılmı gemilerin su kesimlerinden”48 (hilmi yavuz)

Anıtırma, gönderme gibi metinlerarası ilikilerin yanı sıra, ahengin ön planaçıktıı iirler, geleneksel Türk iirinin uzantısıdır. Bakı Ku u, gelenekle kurduu sıkıba açısından, döneminde yazılan birçok iirden ayrılır. Bir yenilik sunar. Geçmiin

45 - Mehmet H. Doan, “1975’ten Bir air”, Politika gazetesi, 04. 12. 1975, s. 746 - Bakı Kuu, Yeditepe Yayınları, stanbul- 1969, s. 17, 48 s.47 -Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 2648 - A. g. e. , s. 11

7/29/2019 191185


yadsındıı bir evrede, gelenee yaslanan iirleri içine alan kitap, gelenein ustalarıolan Yahya Kemal Beyatlı, Asaf Halet Çelebi ve Behçet Necatigil çizgisindeokuyucuların karısına çıkar. Örnein “divan edebiyatı beyanındadır” iiri Divanedebiyatının savunması niteliini taır. Ayrıca kitaba, bu iirde geçen bir tamlamadanhareketle isim verilmesi dikkat çekici bir husustur.

“Ku sananlar yanıldılar Bir bakı tır dedi kimi Belki de bir bakı kuu ....

Hilmi anladı giziniGiderdi hep hava üzre

Bakı mülkünce osmanlı Issızlı ı bir elindeÖbür elinde divânı”49

iirlerde hüzün, umut, akın yanı sıra kendinden ve çocukluundan bahsedenHilmi Yavuz, bilinçaltına adeta bir Bakı Ku u salmaktadır.

“Bana çe meleri hatırlatır

Tabut kalın ciltli bir kitaptır Senin de çocuklu un bir ceviz tabut muyduUsulca bırakılan denize

Hilmi diyorki benUcuz hüzünler kiralardım

Alyanak bir kuklacıdan” 50 (hilmi’nin çocuklu u) Hilmi Yavuz, dier iirlerinde olduu gibi bu iirlerinde de tabiat unsurlarına

yer verir. Bakmak ve devamında görmek, görüleni imgeletirip iire yansıtmak Bakı Ku u’nda izledii yoldur. iirlerin çounda bulunan ‘bak-’ eylemi, anahtar sözcüktür.Öte yandan kitapta yer alan ilginç terkip ve tamlamalar, imgelerin renklilii dikkatçekicidir. Mehmet H. Doan, kinci Yeni airleri içinde andıı Hilmi Yavuz’un, onlariçinde bu iir akımını en iyi anlayanlardan biri olarak görür.51 Bütünüyle kinci Yeniiiri olarak kabul edemeyeceimiz Bakı Ku u’nun kimi iirlerde imgelerin yüzeyselokunuta irtibatsızlıı, söz dizimi ve gerçeküstü söylemi kinci Yeni iirlerinianımsatır. Ancak dize içiliine verilen önem, airin kendine özgü yaratıcılıı, çouiirdeki anlam kompozisyonu ve bütünlük dikkat çekici boyuttadır. Bu ve benzernedenlerden ötürü Bakı Ku u’nu tamamen gecikmi kinci Yeni iiri kabuledemeyeceimiz gibi, onu kinci Yeni airi sayan yaklaımlara da katılamayız.52 Hilmi Yavuz, 1965’ten sonra yazdıı iirlerin kinci Yeni ile ilgili bulmaz ve bunedenle Mehmet H. Doan’ın Papirüs dergisinin kinci Yeni iiri Özel Sayısı’naiirlerini almasına bir anlam veremez. “ kinci Yeni’ye 50- 55’li ilgim oldu, olmadıdeil. 1955’te 19 yaındaydım. kinci Yeni vasfında iirlerim vardır ama bunlarınhiçbirini Bakı Ku u’na almadım. 1965’ten sonra yazdıım iirlerin kinci Yeni ilehiçbir ilikisi yoktur.”53 lk gençlik yıllarında kinci Yeni’nin uzaında kalmadıını

49 - A. g. e. , s. 57-5850 - A. g. e. , s. 12-1351 - Mehmet H. Doan, “1975’ten Bir air”, Politika gazetesi, 04. 12. 1975, s. 752 - Cemal Süreya, “Hilmi Yavuz”, Politika gaz. , 25. 10. 1975, s. 7; ve Af ar Timuçin, Yeniiirimizin Kısa Romanı, stanbul- 2003, s. 266. Bu kaynaklarda Süreya ve Timuçin, Hilmi Yavuz’ukinci Yeni airi olarak anarlar.53 - Dil dergisi, “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Ankara- Mayıs 2000, S. 91, s. 9

7/29/2019 191185


itiraf eden Yavuz, iirini bu akıma tam olarak yakın bulmadıı gibi onların Türkiirine zarar verdiini düünür. Bakı Ku u’nu, Türk iirinin kinci Yeni ile aldııtahribatın onarılma çabası olarak deerlendirir.54

iir dili bakımından son derece yalın olan Bakı Ku u’nun, “eskiden”bölümündeki iirlerde geleneksel Türk iirine yapılan gönderme ve anıtırmalar, dili

az da olsa yalınlıktan uzaklatırır. Ancak bu iirler, onun daha sonraki kitaplarındageleneksel iirimizin imge dünyası dahil olmak üzere birçok unsurundanyararlanacaını hissettirir. “divan edebiyatı beyanındadır”ı, Baki ve Yahya Kemal’eyazılan “...rubai”leri eski iirimize ilgi olarak deerlendirebiliriz. II. Selim’in;

“Âte kesilir geçse sâbâ gül enimizden”dizesine “Kaside” balıklı iirinde yer verii, metinlerarası balamda gelenekseliirimizle alıntılama boyutunda yakınlamasının ilk örneklerinden olmalıdır.

“Ay karanlık gibi durma öyle gelSensiz bir ey duyulmuyor sevi memizden

De ki halkın gözleri al gelincik sürüyor U rular geçiyorken güz ölenlerimizden

... Hilmi elbet sürersin günleri bir yangına“Âte kesilir geçse sâbâ gül enimizden””55(kaside)

Bakı Ku u’nda youn bir lirizm olduuna deinmitik. Akın; hüzün, umutve anıların gölgesinde kaldıı iirlerde, akam’a ve yaz’a ayrı bir yer verilir:

“Haziran bir anıttı yıktılar onuEn ya murlu yerinde bir kitabın

Hüznün uzun önsözünde Cenâb’ınOkudum o yaz’ın son oldu unu Bir yerlerde gizli durur o anı Ak amın özenle tuttu u günce:Yorgunlu a gümü kur un sürünce

Direnmenin ba tan yenik olanı”56(haziran) Örnekte de görüldüü üzere airin hüzün, yaz, akam ve zamanı imleyii bize,

Hilmi Yavuz’un iirinde hangi konu ve kavramlar üzerine gideceini haber verirler.Geçmiiyle hem iir gelenei hem de kültür balamında barıık bir air olan

Hilmi Yavuz, 1960 ve 70’li yılların sol aydınları içerisinde ayrı bir yere ve önemesahiptir. Fakat iir ve söylemlerinde sosyal eletiriden uzak durmayıp dönem itibariile siyasî ve ideolojik duruuna ters dümemeye dikkat etmitir. Yozlamı zenginiveya sonradan görme burjuvayı hicveden “ku ma”, kitapta eletirel yaklaımlıiirlerin en etkileyici olanıdır.

“Döner kapılardan girip çıkardıTıkabasa ku la dolu bir adam

Ha dese ölümsüz olacakken tamTezgâh kurup ku bazlı ı ye ledi...

Zarif duyarlıklar mı, o eskidendiKu bazlı ın envâını denedi

54 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 6455 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 5956 - A. g. e. , s. 51- 52

7/29/2019 191185


Metelik etmezken aptallı ının imdi yükseliyor hisse senedi”57

Bu iir ve “divan edebiyatı beyanındadır” ile Yavuz, ironi boyutlu iir yazanbir air olduunu da göstermitir. lkinde devrin duyarsız burjuvasına göndermelerdebulunurken dierinde Divan iirini küçümseyenlerin yanıldıklarını ortaya koymaya

çalıır.58

Bakı Ku u iirleri, dizelerinin yapısı ve imgelerindeki ilginçlikle ilk dönemHilmi Yavuz iiridir. Kitabın dier bir özellii kelime oyunlarına yer verilmeyii,ahenk için sözcüklerin zorlanmayııdır. Türk edebiyatında, ilk kitabı ile yerinisalamlatıran ender airlerden biri olarak Hilmi Yavuz’un iir serüveni Bakı Ku u’yla balamı olur.

3.3.2. Bedreddin Üzerine iirler

deolojik yankısını, edebiyat dünyasında Cumhuriyet’ten sonra duyuran eyhBedreddin isyanı, 15.yy. da yaanmı tarihî bir olaydır. Bu isyan, önce NazımHikmet’in yazdıı Simavne Kadısı O lu eyh Bedreddin Destanı ile tarih sayfasından

çıkmı, Hilmi Yavuz’un yazdıı Bedreddin Üzerine iirler’le gündemde kalmaya,özellikle sol ideolojilere ve fraksiyonlara malzeme olmaya devam etmitir.Günümüzde bile ideolojik güncelliini koruyan bu tarihî olay kısaca udur: Selçuklusülalesinden Gazi srail’in olu Bedreddin Mahmut, 1358’de Simavna’da doar.Eitim için Bursa, Konya, Kudüs ve Kahire’ye gider. Aldıı eitim daha çok din vehukuk üzerinedir. Kahire’de Memluk sultanı Barkuk’un istei ile orada kalır. Dahasonra Anadolu’ya gelen Bedreddin, Rumeli taraflarında ikâmet eder. Muhyiddin- iArabî’nin felsefesini gelitirir. Bu düünceyi yaama; ‘mal ortaktır ve kamuya aittir’biçiminde uyarlar. Böylece çounluunu yoksulların oluturduu birçok taraftarbulur. Yandaları içinde Yahudi ve Hristiyan’ların yer alması onun öhretinin vedüüncesinin birçok kesimde benimsendiini gösterir. Konuya sosyolojik açıdanyaklaanlar, Müslüman olmayanların onun safında oluunu, ‘Fetret Devri’ni sürenOsmanlı Devleti’nin sarsıldıı dönemde gayr-i Müslimlerce Anadolu’nun bozulmasıeklinde düünür. Bedreddin, bütün inançlara eit mesafede durmayı öütler.Edirne’ye yerleip yedi yıl inziva hayatı yaar. Talip olmamasına ramen Osmanlıhanedanından Musa Çelebi’nin Kazaskeri (askeri hakim) olur. Hanedan savalarındaznik’e yerleir. 1416 yıllarında taraftarlarınca balatılan isyan hareketlerininideolojik önderidir o. Börklüce Mustafa ve Torlak Hû Kemal ile Osmanlı yönetiminekarı savaır. Balangıçta bir ölçüde baarılı olurlar. Bedreddin, znik ve Rumeli’demücadele eder. Anadolu ve Rumeli’ndeki Bedreddin taraftarlarının isyanları bastırılır.syandan dört yıl sonra yakalanan eyh Bedreddin idam edilir.

Hukuk bata olmak üzere elli kadar eser yazan eyh Bedreddin’in tasavvuf ileilgili Varidat adlı eseri ünlüdür. Gramer kitabı ve Kur’an-ı Kerim meâli de yazmı olan büyük bir alimdir. Ancak Muhyiddin-i Arabi’nin ‘vahdet-i vücut’ kuramını‘vahdet-i mevcut’ olarak gelitirmeye çalımı olan Bedreddin, slâm inancına zıtgörülere de sahiptir. Günümüzde Bedreddin Ocaı’nın varlıı, onu benimseyenlerin

57 - A. g. e. , s. 63- 6458 - Bilindii üzere Abdülbaki Gölpınarlı’nın Divan iirini yeren eserinin adı da “Divan EdebiyatıBeyanındadır.”

7/29/2019 191185


bir kısmınca ölmediine ve tekrar döneceine inanılması, inanç balamında etkisininsürdüüne kanıttır.59

Bedreddin Üzerine iirler’de toplam yirmi yedi iir bulunur. Kitabın ilkbaskısı Cem Yayınları’nca 1975’te stanbul’da yapılır. Bu baskıda “Nazım Hikmet”iiri “yok hükmündedir” adlı bölümdeyken, toplu iirlerde tek baına sunu bölümüne

alınmıtır. kinci ve üçüncü baskılar aynı yayınlardan 1976 ve 1979’dagerçekletirilir. Tek baına son baskısı ise 1988’de Balam Yayınları’nca yapılır.Epik iir özellii taıyan iirlerin, yalnız dokuzu bu tarihi hadise ile ilgilidir.

iirlerde bireysel dramdan yola çıkılarak toplumsallık verilmeye çalıılır. 1973- 1974yıllarında a dergisinde yayımlanan Bedreddin Üzerine iirler , 1975 yılında kitapolarak basılır ve çok beeni toplar.60 Bu ilginin nedeni, dönemin bir iir idolü olanNazım Hikmet’in Simavne Kadısıo lu eyh Bedreddin Destanı’na ramen aynıkonuda yazılarak baarılı olmasıdır. Hilmi Yavuz, bu tarihî hadiseye yaklaımınıiirlere yansıtıı ile Nazım Hikmet’in iirleri arasındaki farklılıı u ekilde izah eder:“ ‘Bedreddin Üzerine iirler’ daha önce söylenmi olanı yeniden söylemiyor; dahaönce söyleneni farklı bir biçimde yeniden yazıyor. Farklı, çünkü Nâzım, toplumsal birkalkımayı, bense bireysel dramları yazıyorum. Nâzım’da bir ayaklanma ve o

ayaklanmanın dramları birbirlerinden çok ayrı olmayan insanları var; bende isebireysel dramları birbirinden farklı kılan insanlar... Nâzım’ın eylemde birlemi,bende eylemde ayrımı insanlardır bunlar. O yüzden de ‘destan’ deil, BedreddinÜzerine iirler’ diyorum”61 Bu kitap lirizm ve iirsellikten uzaklamadan ideolojikyaklaımlı iir yazılacaının kanıtı olur. ‘Toplumsal-Gerçekçi’ airlerin, NazımHikmet’i tekrarlamaktan öteye gidemeyen, bayat imgeli ve slogan iirleriylekıyaslanmayacak ölçüde ‘lirik’ olan Bedreddin Üzerine iirler , sadece toplumcu iiredeil, dönemin ideolojiden uzak iiri için hem yeni bir soluk, hem de yol göstericiolur. Zaten Yavuz’un amacı da budur: “Bedreddin Üzerine iirler, 1965-1975 yıllarıarasında yazılan toplumcu iirin onarılmasıdır. Bedreddin Üzerine iirler, bu onarımıgerçekletirmeye yetmedi. Toplumcu iir, o dönemde o kadar büyük tahribatauramıtı ki, bu onarımı tamamlamak için Dou iirleri’ni yazmam gerekti.”62

Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında önce Nazım Hikmet tarafındandestanlatırılan bu tarihî isyan, Türk solunda büyük ilgi görmü, yapılan ideolojik veeylemsel mücadelelere tarihsel ve ulusal altyapı kazandırmanın psikolojik rahatlıınısalamıtır. Nitekim Nazım Hikmet, eyh Bedreddin ile ilgili yazıyı okurken bir hayliheyecanlandıını Simavne Kadısı O lu eyh Bedreddin Destanı kitabının baındakaydeder. Destanı ona yazdıran bu sevinç ve coku olsa gerek.

Hilmi Yavuz, iir yazmadan önce uzun düünen, yazacakları üzerinearatırmalarda ve okumalarda bulunan bir airdir. Bedreddin Üzerine iirler’i kalemealmadan önce yaptıı ön hazırlıı, bu isyanı iirselletirme uraını u ekilde anlatır:“ Bedreddin Üzerine iirler’i yazarken, bu alanda yayımlanmı olan çalımaları(Türkçede ve bulabildiim yabancı dillerde) okumaya çalıtım. Bu, iki düzlemli birokumaydı. Biri bilgisel düzlemde okuma (önermeler olarak; hangi paradigmalarıkullanacaımı belirlemek için); ikinci iirsel düzlemde okuma(sözcükler olarak; hangiimgeleri içeren benzetme ve eretilemeler kurabileceimi belirlemek için) Dou

59 - brahim Agâh Çubukçu, Türk Düünce Tarihinde Felsefe Hareketleri, Ankara Üniversitesi,lahiyat fak. Yay. , Ankara- 1986, s. 180-18460 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce, stanbul- 2006, s. 100- 10161 - Hilmi Yavuz Kitabı, Haz. . Halil Baran, stanbul- 2006, s. 11762 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 64

7/29/2019 191185


iirleri’nde de denedim bunu...”63 Bedreddin Üzerine iirler ’de yer alan “mevlânâhayder” iirinin yazılma macerasında bu aratırmanın rolü vardır.

“ölüm, uysal bir mesnevî gibiaktı gider, döne döne

güne de batarken sararır

acılar kaldıysa dünden bugüneelbet sorulacak bir hesap vardır”64

Özellikle “güne de batarken sararır” dizesini eyh Bedreddin’indenalıntılayarak iirine alan Yavuz, bu iir ve söylenenler hakkında unları söyler:“Kimse fetva veremiyor Bedreddin’in ölümü için, ran’dan bir adam getiriyorlarMevlana Hayder diye, o fetva veriyor... Tam asılacak Serez çarısında... (MevlanaHayder) ‘Ne o eyhim sarardınız!’ diyor. Bedreddin dönüyor ve ‘Güne de batarkensararır.’ diyor. te bu diyorum ben de, kendisi iir zaten... Yani böyle okununca, birtür arkeoloji yapılınca müthi malzeme çıkıyor.”65 Onun bu çabaları boa gitmez.Kitap, Bedreddin isyanını ileyen kısmıyla sınırlı kalmaksızın bir bütün olarak takdir

toplar. Bedreddin Üzerine iirler ’i beenen ve bu balamdaki görülerini dilegetirenlerden biri Cemal Süreya’dır. Hilmi Yavuz’u, dili iyi kullanan ustaairlerimizden biri olarak andıı yazısında kitapla ilgili olarak unları kaydeder:“Hilmi Yavuz, Oktay Akbal’ın dedii gibi Nâzım Hikmet’in ele aldıı bir konuyu bubiçimde yazmaa girimekle büyük bir cesaret göstermitir. lk iirlerinde, ‘Bakı Kuu’nda, daha çok seçkin bir sanatçı izlenimi uyandıran Hilmi Yavuz, ‘Bedreddin’eiirler’de daha özgün bir air olarak kendini ortaya koyuyor.”66 Bedreddin Üzerine iirler ’in bu denli beenilmesinin ve yankısının birtakım sebepleri vardır. ÖncelikleHilmi Yavuz, iirlerde bireysel dramı öne çıkarak toplumsal olanı vermeyeçalımıtır. Dönemin çounlukla toplum merkezli iir anlayıında doal olarak bireyyerine toplum ön plandadır. Bu nedenle Bedreddin Üzerine iirler verdii toplumsalve ideolojik mesajı karı bir söylemle, bireysel olandan hareketle verii dönemin pekçok airine ufuk açıcı olmutur. iirlerin kuru olmayan lirik söyleminin yanındabireyden hareketle toplumsal dramı yakalayıı önemlidir. Öte yandan Yavuz’un iirgeleneimizden aldıı imgeleri yeniden yorumlayıı; Divan ve Halk iirimizinahengini ve dil zevkini çada bir biçimde iire katıı kitabı birçok yönden baarılıkılar. Nazım Hikmet ile yepyeni bir boyut kazanan serbest iiri, Bedreddin Üzerine iirler ’de gelenekle besleyii, Hilmi Yavuz’u ünlendirmekle kalmaz, iir kabiliyetineolan inancın günümüzde bile sürmesine yol açar.

Bedreddin Üzerine iirler geleneksel Türk iirimizle sıkı baları olan birkitaptır. Halk iirinin söyleyi rahatlıı, Divan iirinin ses yapısı, bu kitapta birbirinekuvvet katan iki iirsel tercih olarak karımıza çıkarlar. Son iki bölümün giri sayfasında Bâkî’ye ait beyitlere yer veri, Yavuz’un Divan iirine ilgisindenkaynaklanmaktadır.

“Bâkîyâ tarz-ı i’r böyle gerek Hem zarîfâne, hem levendâne”

63 - A. g. e. , s. 1764 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 8965 - Can Bahadır Yüce, Yavuz: Servet-i Fünun’dan bugüne iir yazmı herkesten çok daha fazla iyiiirim var, Hürriyet Gösteri, Mayıs- 2006, S. 280, s. 1166 - Cemal Süreya, “Hilmi Yavuz”, Politika gazetesi, 25. 10. 1975, s. 7

7/29/2019 191185


beytiyle balayan ikinci bölüm “Sırası Gelince” adını taır. Bu bölümde yediiir yer alır. iirlerde, anılan tarihi ahsiyetleri, yaadıkları devrin diliyle anlatır.

“sözlerinde ipe in u ultusu varken yola dü dilini ihanetin tuzuyla silahla

....bil, iir gurbettedir emrah’laa zı kanlı bir a aç selidir pir sultan için”67 (dü yola ey

yabancı)

“çocuklar! ba ı layın benisözlerimi boz üveyiklerinhırçın tuzuna batırıp bakınhüzünden daha kötü bir yol açıcı olabilir mi?”68( imdi

nedense)

“alçacıktan uçarken yaza dokunan

...kullu a acı tuz vuran son atlıbir hüznün soyadıdır pir sultan

kalın turnalarda balkıyan gizlegök ekin çilerken geceye sazıbir gül derne inin börklü son yazıköpükten gömle i, yensiz denizde

imdi derin do umlara ko an kimey bin çiçek soluyan ya ız dokumasorguçlu dü lerle çattı ın ovakızıl gülde konaklasın isterdin”69(pir sultan)

Göndermelere ve anıtırmalara yer verilen bu iirlerde air,köpükten gömle i yensiz denizde,

dizesi ile genç yata kefen giyen deniz Gezmi’e gönderme yapar.“ay do ar” adlı iir, bu adla anılan bir Halk Türküsünden alıntılar taır.70

“bir ay do ar umarsız gözlerindenbir ay batar bedir allah...

ya kara bir kırbaç gibi vur beni kuheylânlara ya beni öldür allah...mendilimde hâre yok ama

yüre imde yâre var...”71

67 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 9768 - A. g. e. , s. 10069 - A. g. e. , s. 101-10270 - Bu konu için, “iirinin Beslendii Kaynaklar” balıklı kısma bakılmalıdır.71 - Gülün Ustası Yoktur, s . 109- 110

7/29/2019 191185


“Bâkî’nin: “Cihanı, câm-ı nazmım i’r- i Bâkî gibi devr eyler

Bu bezmin imdi biz de Câmî-i devrânıyız, cânâ” beytiyle balayan ‘dörtlükler’ kısmında airin ‘bakı kuu’ birçok büyük airin

iirine urar, çarıtırdıı her ne ise iire yansıtır. Hilmi Yavuz, Bedreddin Üzerine

iirler’de Yunus Emre’den esinlendii tasavvufî söylemlere de bavurur:“ete ve kemi e büründüm artık”72 Kitapta yer yer kinci Yeni iirinin söylemleriyle de karılaırız:

“bir sonyazın vuru u azar azardır ve ah ap yaylalarda toz saatleribir senin gözlerin tunç kafiyelibir de her ku ta biraz neon vardır”73(dörtlükler-4)

Dörtlüklerdeki dize sayısı gibi, dizelerde hece sayısı genellikle eit ya dayaklaıktır. Bu açıdan “dörtlükler” bölümündeki iirler, Halk edebiyatının, genellikledörtlükler halinde yazılan Mani’leri ve Divan iirinin nazım ekli olan Rübâi’lerihatırlatırlar. Sadece bizim edebiyatımızda yaygın olmayan dörtlük kullanımı, birçokulusun edebiyatında da vardır. Doan Aksan, eksiltili ve youn anlatımın dünya

iirinde benimsenen bir yapı olduunu, buna Japon’ların Haiku adını verdiklerinibelirtir. Çin’lilerde kullanılan dörtlükler ile ran edebiyatındaki Rübai’lerin kısa veözlü olularından ötürü benzer iir formu olduklarını kaydeder.74 Bu nazım biçimineBatı iirinde de rastlanır. Ahmet Haim’in, kimi iirlerini dörtlükler halinde yazdıınıanımsatalım. Bütün bunlar bize Hilmi Yavuz’un gelenei biçim bakımından daizlediini gösterir. Kitaptaki “dörtlükler”i, ‘soy aacı’da andıı Asaf Halet Çelebi ileyabancılıımızın nispeten ortadan kalktıı Dou; genel olarak 19. yy’dan beridirsüregelen Batı iirinden esinlenmeye balı iirler olarak düünebiliriz.

“Ben de halümce Bedreddinem” diye balayan Bedreddin Üzerine iirler , Hilmi Yavuz’un toplumsal duyarlıını,retorie ve kuru propaganda söylemine dönütürmeksizin, iirin has kuralları ileyazdıı iirlerle doludur.

3.3.3. Dou iirleri

Bedreddin Üzerine iirler’inden iki yıl sonra yayımladıı Do u iirleri’niNuran Yavuz’a ithaf etmitir. Bu kitabını yazarken Nuran Hanım’ım belirleyici rolüstlendiini belirten Hilmi Yavuz, bu konuda unları kaydeder: “… benim bütünberaberliklerimle irim arasnda hemen hemen hiçbir iliki olmamıtır. Bir istisnası varbenim iirim açısından; o da Nuran’dır. Do u iirleri’nin yazılma sürecince Nuran’ınbenim yaamımda var oluunun beni iir yazmak konusunda sürekli kıkırttıınısöyleyebilirim. Ama onun dıında hiçbir kadının benim yaamımda o kertedekıkırtıcı ilevi olmamıtır.”75 Do u iirleri, on sekiz iirden oluur, son uzun üç iirbrahim Talu üzerinedir. Dou Anadolu’nun merkeze alındıı iirlerde, Dou’luduyarlııyla bu corafyanın yaamı, akı, hüznü ve hayat felsefesi anlatılır. MuzafferUyguner, Türk iirinin 1970’lerdeki durumunu dikkate alarak iirimize yeni imgelerve lirik söylem kazandıran Hilmi Yavuz ve Do u iirleri balamında düüncelerini

72 - A. g. e. , s. 11573 - A. g. e. , s. 11674 - Doan Aksan, iir Dili ve Türk iir Dili, Ankara- 1999, s. 5975 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce,stanbul- 2006, s. 122

7/29/2019 191185


u ekilde dile getirir: “Hilmi Yavuz, kendine özgü bir algılama ile, yepyeni vedeiik imgeler ile kendi iirini kurmu ve iirimize yeni bir kan, yeni bir iirgetirmitir. Dou Anadolu, böylece onun iirlerinde fikir ve güzellik ile yenidenyaratılmıtır.”76

Do u iirleri’nde Halk edebiyatı ile birlikte tasavvufî söyleme, Divan iirine

de yer veren Hilmi Yavuz, bol sanatlı ve göndermeli bir üslubu tercih etmitir.Bölgede hüküm süren ölüm, kadın ve sevda iirlere taınır. deolojik yaklaım vegöndermeler geleneksel çizgide olmakla birlikte lirizmden ödün vermeyen bir iir dilihakimdir Do u iirleri’nde. 1977 yılında Cem Yayınları’nca yapılan ilk baskıdaki iirdizini, 1999’da basılan Gülün Ustası Yoktur adlı toplu iirlerde deitirilmi ve kitabailavelerde bulunulmutur. “do unun sevdaları (IV)” ve “do unun geçitleri” ilkbaskıda bulunmayan, toplu iirlerde yer alan iirlerdir. Özellikle “do unun sevdaları(IV)”, Hilmi Yavuz’un 1980 sonrası iirinden izler taımaktadır.

“bir göl güle dü ersegöl de il de gül bulanır

gurbet sende pamuklarsa

gece aya ordan do ar iir acıya çullanır ilk yaz dü eli beridir giden ben de ilim, yoldur dili söyleyen sevdaysamektubum kalbime yollanır

nehir ku a batsa birdenaksa tersine aksabatsa kül, batsa turna

ve batsa...ve benim bir yanım ki ferhâdsa

bir yanım da dır hasret, külüngü vurdu um yerdir ate kül ile da lanır

bir göl bir güle dü ersegöl de il de gül bulanır”77

lk baskıda bölümlere ayrılmayan kitap, toplu iirlerde iki bölüme ayrılmı;“do unun son sözü”ne kadar olan iirler birinci bölüme, bu iir ise ikinci bölümealınmıtır. Do u iirleri’nin ikinci baskısı yine Cem Yayınları’ndan 1979’da çıkmı,toplu iiler öncesi üçüncü baskısı ise Balam Yayınları’nca 1988 yılında yapılmıtır.

Do u iirleri tek bir konu üzerine kaleme alınmıtır. brahim Talu ile ilgiliiirler kitapta ayrı bir konu üzerine yazılmı deildirler. brahim Talu, zulme isyaneden bir Dou’ludur. Bu yönüyle kitaptaki izlein bir parçasıdır. Toplam on yedi iir“do u’nun...” adıyla balar. lk iir, “do u’nun kalıtı”dır:

“biz üç güzel karde tik ve ölüm,ölüm en gencimizdi bizim

76 - Muzaffer Uyguner, Dou iirleri, Türk Dil dergisi, Mayıs 1978, S. 320, s. 46377 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 137- 138

7/29/2019 191185


bize do unun büyük iiri kaldı

o bir nehir gibi ve kendimizinnice ipek yollarına dökülüpve derin kollarına bir gonca

gül diye kapanıp ve tiftik,safran ve kilim gibi oncaacılardan sonra, ma rur ve yitik bir külliyeye benzer gurbetimizingide gide sonuna geldik

biz üç güzel karde tik ve ölüm, en gencimizdi bizim

bize do unun büyük iiri kaldı”78 iirden alıntıladıımız bu kesitte air, Dou’nun felsefesini vermekle

birlikte daha sonraki iirlerin geleneksel Türk iirinden izler taıyacaını, deyim

yerindeyse ilan edilir. Ölüm ve iir ikilisi bu corafyanın yaam felsefesi vemirasıdır. Böylelikle bu dizelerin bütün Dou’yu içine aldıını söyleyebiliriz.Ayrıca bu iirin ilk iki mısrasında anılan üç güzel karde bize o yıllarda asılanDeniz Gezmi, Yusuf Aslan ve Hüseyin nan’ı anımsatır.

Kitapta dört iir “do u’nun sevdaları” balıını taır. Bu iirlerde akınıstıraba, ayrılıa ve hasrete mahkumiyeti dillendirilir:

“sevda derinlerdedir, oysa ferhâd üstünü kazmada da ın

kalbimin, yâni o ya mur ve acıdan oca ınmadenini, lâciverdî ve mahmur bir a rıyla delmede

irinve en a ılmaz, en derinbir iirin yurt edindi ibillûr bir kö ke girmede

leylâ”79 Serbest iir formunda iirler yazan Hilmi Yavuz, Bakı Ku u’ndan

balayarak devam ettirdii bu tercihini, Bedreddin Üzerine iirler’de gelitirip Do u iirleri’nde ustalıkla sürdürür. lhamdan daha çok iirin yapılarakyazılacaına inanan Yavuz’un iirlerinde sıklıkla yer verdii uyak ve redifleri, bukitabında iç kafiye ve tekrarlarla besleyerek iirlerin ahenk yönünüzenginletirmitir. airin yaamından izlerin belirgin kılındıı iirlerden biri olan“do u’da bir kent”te bu ahenk unsurlarının bir kısmını görebiliriz:

“siirt, a açsız gömütlük çocuklu u do al kireçbir kent, orda her kuyubir ermi kadar su bilir

78 - A. g. e. , s. 125- 12679 - A. g. e. , s. 131

7/29/2019 191185


hüzne kil, öfkeye kumbir kent, orda duyguyudoldurur boydan boya zakkum...siirt, üzümü ayna

ya lılı ı beton lâledan...ve ölüm, bir büyük ailegibi da ılır konaklarından”80

Do u iirleri, gelenekle irtibatını sadece dille deil metinlerarası balamdave imgelerle yapmaya çalıtıı kitabıdır. Örnein Nâilî’nin ‘ile geçtik’ redifligazelini; redif, içerik ve imge bakımından “do u’nun geçitleri”nde anıtırarakKlasik edebiyatımıza olan ilgisini gösterir.

Hilmi Yavuz’un 1970’lerde yazdıı iirlerde ideolojik yaklaımının izlerigörülür. Bedreddin Üzerine iirler’de deindiimiz yaklaımının benzerine Do u iirleri’nde de rastlarız. Dönemin sol ve Alevi kesimlerinin yakınlamasını brahimTalu dramını ileyen iirler karılar. “do u’nun diyalekti i” iirinde ise Deniz

Gezmi’e yapılan açık göndermeleri okuruz.“su afa a dönü ür ve güzün felsefesi

yapra ı akarına bırakmak

günün ya ma ının örtünür ve bir tekke nefesigibi usulca acılanır toprak sesin kendini güleve gülün kendini sessizli e dönü türmesigibi kendi kendini ya malayarak odur afa ı dönü türen ölümebu ya ma sanki yıkık hanlarınve yazından baç alınan erguvanlarınüzerinden bir da , örne in nurhak olup geçmi tir ölüm hangi denizleri gezmi tir bilinir ama mutlak bir büyük hasrete kolan vurarak çıkar kalbimin önüne”81

Son üç iirde, brahim Talu’nun trajik son bulan haksızlıa ve zulme karımücadelesi konu edilir. II. Abdülhamit, devletin zayıf olduu bu yıllarda,merkezden uzak Dou ve Güneydou Anadolu bölgelerinde asayii ve pay-ı tahtabalılıı salamak için airet beylerine rütbeler verip idareyi onlara bırakmıtır.Devletin beylere paa unvanı vererek kurdurduu birliklere Hamidiye Alaylarıdenilmitir. Genellikle Sünnî airetlerden oluan bu birlikler, bölge insanına veözellikle de Alevi halka zulmetmilerdir. Alevi Hormek airetinin beyi brahimTalu, yapılan zulümlere karı koyar. Ancak bu karı koyu, devlete yapılmı birisyan olarak algılanır. Uzun süren çatıma ve direniten sonra kendisiyle birliktetaraftarları öldürülür. brahim Talu ile ilgili iirler öykülemeli bir dilleyazılmadıkları halde mücadelenin yapıldıı yerler, çatımaların sonu ve uzantısı

80 - A. g. e. , s. 151- 15281 - A. g. e. , s. 127- 128

7/29/2019 191185


duyumsatılmıtır. Bedreddin Üzerine iirleri’ni anımsatan iirlerde brahim Talu vemücadelesi lirik bir dille anlatılır:

“i te solhan ve i te kocamanda larıyla akrabave gülleriyle hısım

oldu umuz palugözleri korkunç bir depremhem aslı, hem keremgibi yanan süvari:ibrahim talu

i te ak am ve i te çapakçur ve çapakçur’da ak ambir divanıharp gibi kurulur a ır giden bulut müfrezelerihem bulanık, hem firari

ya mur

ve bir vur emri gibi ansızınbir akar suya do rulur hınıs’tan kopan süvari:ibrahim talu”82

Bedreddin Üzerine iirler’de, yaanan dram ve zaman zaman bavurulan 15.yy Türkçesi ve konunun tarihsellii, brahim Talu iirlerinde de kendini gösterir.Süvari, divânıharp, sefer, alay, tüfek, paa... gibi askerî terimler bunlardan birkaçıdır. Hilmi Yavuz, kitaplarında genellikle bir konu etrafında iirler yazar. Kitababalamadan önce konu tespiti ve üzerine düünme, kullanılacak dili belirleme onuniir poetiinin uzantısıdır. Bu prensibini Do u iirleri’ni içine alacak ekilde izahaçalıır: “Bir izlei yazmak, bana her zaman daha kuatıcı gelmitir. Ama elealdıınız izlek tek bir iirle kuatılamıyor. eyh Bedreddin olgusu onu yazmaklakuatılamazdı... Aynı ey, Do u iirleri için de geçerli. Nedir Dou? Corafyaterimi olarak mı ‘Dou’, yoksa kültür tarihinin temel kavramlarından olarak mı‘Dou’ ? Ben istedim ki her ikisini de kuatsın Dou iirleri. zlek bütünüylekavranabilsin; hem corafi, hem kültürel bir uzam olarak Dou iirleebilsin. Bu dabenim izlek meselesini çok makro bir ölçekte ele aldıımı gösterir.”83 HilmiYavuz’un kitabı hakkındaki yaklaımını dikkate alarak Do u iirleri’ni bütün biriir olarak deerlendirebiliriz.

Do u iirleri, sadece brahim Talu’nun dramını konu edinmez. Bucorafyada, özellikle yakın tarihte çekilen sıkıntılar ve yaanan olayların konuedildii görülür. eyh Said isyanı bunlardan biridir. Güneydou Anadolu’da çıkanisyan bastırılır ve sorumluları infaz edilir. Bu yıllarda Diyarbakır’ın Çermikilçesinde kaymakam olan Yahya Hikmet Yavuz sıkıntılı günler geçirir. Hilmi Yavuz,bu olay ve eyh Said’in Do u iirleri’ne taıdıı infazına dair unları söyler:“…annem derdi ki, eyh Said’i sorguya çekiyor yargıçlar, bir ey soruyrlar adama,o da ‘Heybe bilir!’ diye cevap veriyor. Annemler önce anlamamılar ne deekistedini, mahkeme halka açık yapılyor. Ne sorarlarsa eyh Said ‘Heybe bilir!’diyor… babam bir avukata sormu ne demek istiyor bu adam diye, o da demi ki

82 - A. g. e. , s. 155- 15683 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 62

7/29/2019 191185


gülerek: ‘Bütün evrakı, yazımaları, ngilizlerle falan, bir heybede toplamı.’ …‘Dounun Sonsözü’ iirinde öyle dizeler var: ‘bir heybenin morardıını/ ve ölümünbir zerdali/ aacı olup köpürdüünü…”84 Yavuz’un andıı dizelerin devamı da buyargılama hadisesi ile ilgilidir:

“bir heybenin morardı ını

ve ölümün bir erdalia acı olup köpürdü ününazif ergin, müfetti -i umumimu lalı pa ave vali”85

3.3.4. Mustafa Subhi Üzerine iirler

Hilmi Yavuz’un 1977’de yayımladıı Do u iirleri’nden sonra yazdıı Mustafa Subhi Üzerine iirler yedi iirden oluur. Sanat Emei, Yusufçuk gibisanat ve edebiyat dergilerinde yayımlanan bu iirler, kitap olarak yayımlanmamıtır.Tamamlanmamı bir dizi iir izlenmi veren Mustafa Subhi Üzerine iirler ’in bu

eksikliinde ve yıllar sonra yayımlanmasında 12 Eylül askerî harekatın etkisi büyükolmutur.86 1989’da yayımlanan Hüzün ki En Çok Yakı andır Bize adlı toplu iirlerkitabında ilk defa bir arada okuyucuya sunulmutur. Bedreddin Üzerine iirler ’dekigibi tarihî bir olay ve kahramanı konu edinir. deali uruna feda olanlara ve buyolda yaananlara yakılan aıttır Mustafa Subhi Üzerine iirler . Kahraman olarakiirlerde geçen Mustafa Suphi, eyh Bedreddin’in yaadıklarını bir baka açıdan 20.yüzyılda yaar. Bu nedenden olsa gerek Bedreddin Üzerine iirler’de geçen, hak,zulüm, eitlik hakkın gaspı vb. bir takım motiflere bu iirlerde de rastlarız. MustafaSubhi, geçen yüzyılın baında ölen bir dava adamıdır.

iirleri deinmeden önce toplamına adı verilen Mustafa Subhi’yi tanımaktafayda var: Mustafa Subhi, 1883’te Giresun’da doar. Hukuk örenimi alır. ttihat veTerakki ile balayan siyasi yaamı, Millî Merutiyet Fırkası ile sürer Gazetecilik deyapan Mustafa Subhi, 1913’te siyasî nedenlerden ötürü Sinop’a sürülür. BuradanRusya’ya gider. 1920’de Azerbaycan’a yerleir. Siyasî aktiflii burada da devameder. Türkiye ile iletiimini koparmayarak Mustafa Kemal ile de temasa geçenMustafa Subhi, 1921’de Milli Mücadele’ye katılmak ve kurulacak yeni devletinekillenmesinde rol almak amacıyla Anadolu’ya hareket eder. Erzurum veTrabzon’da tepkiyle karılaır. Ankara’ya gitmekten vazgeçerek Trabzon’dan tekrarAzerbaycan’a hareket eder. Ancak Trabzon açıklarında teknesi batırılaraköldürülür.

Hilmi Yavuz, Mustafa Subhi’yi ve mücadelesini anlattıı Mustafa SubhiÜzerine iirler’nde 1970’li yıllardaki iir çizgisini sergiler. Bu iirlerinde de lirizmiesas tutmakla birlikte daha çok toplumcu bir air yaklaımı ortaya koyar. lediikonu, dönemin sol edebiyat konjonktürüne uygundur. Mustafa Subhi Üzerine iirler , onun daha önce yazdıı Do u iirleri ve Bedreddin Üzerine iirler’lebirçok benzerlikler taır. Öncelikle bu kitaplardaki iirlerin çounda bir dramanlatılır. Mücadelelerinde baarıya eremeden yitip gidenlerin dramıdır anlatılanlar.Aynı zamanda iirlerde, yitenlerin acılarıyla birlikte davaları da imlenir. iirlerde,

84 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce,stanbul- 2006, s. 13- 1485- Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, 16186- iirim Gibi Yaadım, stanbul- 2006, s. 140

7/29/2019 191185


Mustafa Subhi’nin yaadıkları ve davası lirik bir dille okuyucuya sunulur.Yaananlar, onun uruna feda olunan ideolojinin terminolojisi ve emekçilerindiliyle aktarılır. Bu balamda iirlerde birçok içi sınıfı konuturulur. Anlatılanlarsadece Mustafa Subhi’nin ve arkadalarının yaadıkları deil, onların hüznüdür de.

“biz ki acıya ücretli

bir tezgâh ba ındayızdır”87

(mensucat i çileri anlatıyor (yıl1924))

“de ki kalbimizi yorgun kömüre vurup savurangene biz mi olaca ız?”88( imendifer i çileri anlatıyor (yıl

1925))

“nereden baksak bir sarı yaprak nereden baksak ihtiyar ve ebruli bir konak gibi çürüyor

kalbimiz, kalbimiz...”89(yapı i çileri anlatıyor)Son iirde ise Mustafa Subhi konuturulur:

“sen fakir ve mazlumtürk rençberibunlar ayı ı ının kenarına

yazılmı satırlar de ildir .... unu hatırdan çıkarma:bu a ır sevdayı hayata geçir bil ki da ların hiç sonu yoktur her a ıda bir gül daha yeti ir hayat ev sahibi, ölüm konuktur ölümügülerek kucakla”90(mustafa suphi anlatıyor(28 Ocak 1921))

Gelenekten esinleni, devrin dilini kullanma, tarihî bir olayı çada ve yavanolmayan bir biçimde yorumlayı bu iirlerin ortak özellikleridir. Bakalarınındilinden anlatımın tercih edilii, iirleri Bedreddin Üzerine iirler ile Do u iirleri gibi benzerlerinden farklı kılar. iirlerin kimisinde ideolojik dil ve söylemerastlarız. “mustafa subhi anlatıyor” bunlardan biridir. deolojiden uzak iirlerde,airin telkinleri ve söylemleri kendine özgü kapalılıı içerir. Bu iirlerde de HilmiYavuz, gelenekle baını koparmamıtır. Bedreddin Üzerine iirler’de olduu gibi

Mustafa Subhi Üzerine iirler’de de dil, olayların yaandıı dönemin Türkçe’siniyansıtır. Siyasî ve ideolojik göndermelere yer verilen iirlerde tarihe dayalımetinlerarasılık dikkat çeker.

87 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 16888 - A. g. e. , s. 16989 - A. g. e. , s. 17390 - A. g. e. , s. 178- 179

7/29/2019 191185


Mustafa Subhi Üzerine iirler ’de, biçim açısından dikkat çeken iirlervardır. Dize balarında ses benzerliine yer verme, sadece kulaa deil göze hitapeden bir estetik yapı sunarlar.

Rahat bir söyleyie sahip bu iirler Hilmi Yavuz’un 1970’li yıllardaki iiranlayıının son örneidir. Telkinin gittikçe aırlatıı bu evredeki iirler içinde

Mustafa Subhi Üzerine iirler dikkat çekici bir içerie sahiptir. Belki yakın tarihintrajik bir olayı oluundan ötürü iirlerde dierlerinde olduu gibi hüzün önplandadır.

3.3.5. Yaz iirleri

Bakı Ku u’ndan sonraki on yılda, 1970’li yıllarda, Hilmi Yavuz’uniirleri, hem taıdıkları isimlerle hem de içerikleriyle, tarihî ve ideolojiközelliklidirler. Kısmen yaanmı veya efsaneletirilmi olaylar ve kiiler anlatırbu iirlerde. 1981 yılında yayımlanan Yaz iirleri, iir çizgisinde kırılmanın ilkkitabıdır. Oktay Akbal, Yaz iirleri’inin yayımlanması üzerine kaleme aldııyazısında bu iirlere balı olarak Hilmi Yavuz’un airlii hakkında unları

kaydeder: “Hilmi Yavuz’un dizelerini düzyazı olmayan iire en güzel örneklerolarak gösterebiliriz. Salam kuruluu, özgünlüü, kiisel duyarlıı ile ‘te buiirdir’ dedirten dizeler bunlar. Bakı Kuu, Bedredin Üzerine iirler, Douiirleri imdi de ‘Yaz iirleri’ Yavuz, iirimize yepyeni bir duyarlıkla, kiiliklegirdi. Bir daha çıkmamak üzere...”91

Bakı Ku u’ndan sonraki kitaplarında konularını tarihî olaylardan seçenHilmi Yavuz, Yaz iirleri ile tarihten uzaklaır. Ancak gelenek ve tasavvuf bakımından iirleri tarihle ilikisini sürdürür. 1970’li yıllarda yazdıı iirlerdekipoetik anlayıında tarih ve iir ikilisini bu kitabında bir tarafa bırakmasıkonusunda unları söyler: “Yaz iirleri, iirle tarih arasındaki eklemlenmesorununu çözmeyi imdilik ertelemi olan bir airin, bir ‘yapı’ denemesidir.”92 Hilmi Yavuz, geleneksel Türk iiri ile baını bu kitabında daha fazla gelitirir.Yaz iirleri öncesinde yer yer propaganda edalı ve daha çok Nazım Hikmet’insesini duyumsatan iirler, yerini Behçet Necatigil ve Ahmet Muhip Dıranas’ınlirizmini andıran iirlere bırakır. Yeni iir poetikasını dile getirdii “kazı”,“mühür” gibi iirler, iir çizgisinde birer kilometre taıdırlar. Bu iirler gelenekve tasavvuftan beslenen bir iiri müjdelerler.


kazdıkçave derine indikçe

siz kimbilir kaç gecebir gülün ölümünü andınızbir ipek simya sesi

ve nicekatmanlar aradınız... iirler kazılmalı: o ince

91 - Oktay Akbal, “Hilmi Yavuz’un iiri”, Cumhuriyet gazetesi, 16. 12. 1981, s. 292 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 21

7/29/2019 191185


gurbetlerin gömdü ü”93 Hilmi Yavuz için yaz, dier mevsimlerden ayrı bir yere sahiptir. Yalnız

mevsim olarak deil, iirsel unsur olarak da iirlerine taıdıı ‘yaz’a birçokanlamlar yüklemitir. Doayı imlemek için de ‘yaz’ı seçen Yavuz, bu mevsimidaha ziyade sembol olarak iirine taır.94 Yaza bireysel yaamında da önem

verir: “...Ben yazların adamıyım. Yazları çok seviyorum... Varoluumdan en çokyaz aylarında haz duyuyorum da ondan...”95 Onun iirlerinde, gül bata olmaküzere da, yaz, yol ve akam gibi sözcükler kullanımlarına göre imgeyüklenerek içinde bulundukları iire anlam zenginlii katarlar. Dolayısıyla busözcükleri iirlerinde genellikle yalın halleri ile göremeyiz.

Yaz iirleri’ni babası Yahya Hikmet Yavuz’a ithaf eder. Babası vasıtasıile edindii Divan iiri zevkini, Divan iirinden ve tasavvufî söylemdenolabildiince kitabına aktarımlar yaparak babasına vefa borcunu ödemek istergibidir. Yaz iirleri’ndeki iirlerin birçounu bu balamda okumak veyorumlamakta fayda vardır. “usandık” adlı iirine Nâbi’nin ‘usanduk’ redifligazelinin redifi ile özde olması bu nedenledir. Hilmi Yavuz’un Nâbi’ningazelinden bir hayli etkilendiini söyleyen Muhsin Macit, bu iirle, gazelin

Türkçe’ye yeniden kazandırıldıına vurgu yapar.96 “Dil gamla dahi dest ü girîbândan usanmaz

Bir yâr içün agyâr ile gavgâdan usanduk …

Nâbi ile ol âfetün ahvâlini nakl it Efsane-i Mecnûn ile Leylâ’dan usanduk”97....

Hilmi Yavuz’un “usandık” adlı iiri:“sanki akıp gitmeyen bir su

bendini zorlar gibidir...yararsız!kalbimse üstüste nice sevdalar görmü bir höyüktü ki usandık ...

yetti o kadar...yorguna yol vermeye?da yolları öyle yörüktü ki usandık”98

Yaz iirleri’nde geleneksel iirimizle kurduu bada “usandık” iiriyleyetinmeyen Hilmi Yavuz, “kalp kalesi”nde ise eyh Galip’in ünlü Hüsn ü A k mesnevisinden iirine benzer imgeler taıyarak bu mesneviye göndermedebulunur.

“hangi hüzünler evidir ve hangi sazlıkta gurbet gösterir bir ku imdimesnevî ve ahd-i atik”99(ney)

93 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 12- 1394 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 2095 - A. g. e. , s. 7796 - Muhsin Macit, Gelenekten Gelecee, Ankara- 1996, s. 55- 5697 - Hüseyin Yorulmaz, Urfalı Nâbî, stanbul- 1998, s. 11498 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 14-1599 - A. g. e. , s. 19

7/29/2019 191185


Kitaptan benzer nitelikte daha baka örnekler göstermemiz mümkündür.Bunlarla yazmakta olduu iirlerin gelenekle beslenmesi gerektiine iaretetmektedir.

iir poetikası olan bir airdir Hilmi Yavuz. iirlerinde ve yazılarında bunuizlemek mümkündür. Yaz iirleri ile hocası Behçet Necatigil çizgisine daha bir

yakınlaır. Ona ithaf ettii “mühür” iirinde bu yakınlamayı, kendi iir poetiiaçısından dile getirir:“uzun etme artık, iirinden çık acı ve düzyazıyla lânetlenmi olmadan önceki günlerine dön

hilmi yavuz...bir dü ün hangi iirin içindenonu yazmadan dahageçen bir turna görülmü tür?... iir, hilmi yavuz, mühür

lenir ve gömülür!”100 Dil bakımından oldukça sade olan Yaz iirleri, geni manalar içeren eski

deyim ve söyleyilerle zenginletirilmitir. Kitapta kullanılan; bengisu, höyük ,örs, canfes, safran, feyyaz, kı lak , kargı ... gibi eski kelimeler, iirlere gizem vederinlik katmaktadır. simya sesi, kırgın kâ ıtlar, buruk bengisu, en soluk sözcük,güllerin örsü... gibi yepyeni terkipler imge yükü bakımından dier kitaplarındakiiirlerle benzerlik taırlar.

Hilmi Yavuz’un Yaz iirleri ile iirini ideolojik yaklaımdan kurtarıplirizm vadisine tekrar döndürdüü eseridir. Bu durumu, Bakı Ku u’na dönü olarak tanımlar.101 Lirik söylemli, daha derin ve felsefî kavramları içeren bu yenidönem iirlerinde dünyanın ve yaamın görünmeyen tarafını biçimlendiren; din,efsane, zaman ve duygusallıa dair iirler görülmeye balanır. 1970’lerdekiiirlerinden farklı bir söylem ve duygu dünyasının içine giren Yavuz, nitelikaçıdan daha çok iir demitir artık. Yeni dönem iirinde tarihsel ve ideolojikyaklaımların yerini lirizm ve onun çevresinde daha çok gelenek, tasavvuf,bireysel hüzün ve iir alır. Bütün bunları ise imge dünyası ve göndermelerle dilegetirir. iirlerinin alt yapısını; aile ocaından edindii Divan iir ainalıına,tasavvuf bilgisine, sonraları gelitirdii donanım ve gelenee dayalı olarakyapar.

3.3.6. Gizemli iirler

Annesi Vecide Hanım’ın ölümünden iki yıl sonra, 1984 yılında yayımladıı

Gizemli iirler’i ona ithaf etmitir. Kitap, Vecide Hanım’ın tasavvufî haline uygun,çou tasavvuftan beslenen toplam on altı iirden olumaktadır. iirlerdeki kapalıanlatım, tasavvufî motifler, kendi deyimiyle, annesinin Dionysos kiiliineuygundur.102 Gizemli iirler , adını kısmen anlatımından ve en çok da içerdiindenalır. Yaz iirleri ile benzer üslup özellii taıyan bu kitabı aynı öbekte düünebiliriz.

100 - A. g. e. , s. 26- 27101 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 20102 - Bulanık Defterler, stanbul- 2005, s. 53

7/29/2019 191185


lk sayfaya aldıı Nedim’in bir beyti ile Gizemli iirler’de de gelenekle baınısürdürecei mesajını verir.

“ imdi ben deryâ-sıfat hâmu olursam âkıbet cûy-ve dillerde bu nazm-ı revânım söylenir”103

Lévi-Strauss, Roland Barthes ve Jacques Derrida gibi çaımızın önemli

düünürleri, dil ile felsefe arasında sıkı balar bulmulardır. Dilin bu yönü, felsefeciolarak Hilmi Yavuz’un da dikkatini çekmitir. Dilin inceliklerine Gizemli iirler’debüyük ölçüde yer vermitir. “Bu iirlerle Yaz iirleri’inde denediim bir stili bu kezslam gizemcilii ile (Tasavvuf) Dil arasında kurduum baıntıları, söylemin nesnesikılarak yinelemeye çalıtım. Bence Dil’de gizemli bir yan var. Nedir Dil’inötesindeki? Nesne mi, kural ve uzlaı mı? Mit mi? Dil bir gizemi getiriyorsa, slamtasavvufu da Dil’in ötesini kurcalamıyor mu? Tasavvuf, Söz’e karı hâl’i getiriyor.Gizem’i, içrek olanı (batini olanı) amak, kendisi de içrek olan bir öteki gizemle(Dil’le) mümkün deil. Gizemli iirler, ite bu sorunsalı getiriyor ve iiri bir kez dahapoietike kılıyor.”104 “Bulutlu Yazılar” , bu söylemine örnek olan iirlerden biridir.

“bulutlu yazılar! siz benimsizi yazmamı bekliyordunuz

Dil’in gurbetindeydinizve Söz’e tutsak

ne zaman okusak ak amdınız sizne zaman kurtarsak imdi

ve bugündili geçmi sevdalar

anlatıyordunuz...bulutlu yazılar! kapalıydınızve anla ılmıyordunuz...birinden ötekine geçit vermeyeniki Söz arasındahem da dınız siz, hem uçurum

ve sürgün... Dil’in fırtınası dindi

ve bundan böyle iir artık ne mümkün

mü diyordunuz?

bulutlu yazılar!”105 Hilmi Yavuz, tasavvufun gizemli dünyasına ilgi duyan bir airdir. Nitekim

Gizemli iirleri’ni tasavvuf ehli olan annesine ithaf etmitir. Ailesinden aldıı kültürebalı olarak balayan ilgi daha sonraları merak boyutunda hep sürmütür. Mutasavvıf olmayan Yavuz, tasavvufun kendi dünyasındaki yerini u ekilde tanımlar: “ imdibenim meselem hayatı dıardan kuatmak deil. Tasavvuf diye bir sistem var. Busistemin yapısı beni ilgilendiriyor. Yani bu sistemi insanlar, kendi kendilerine öznelbir deneyimle, bir yaantı ile temellük ederler, bu beni ilgilendirmiyor...yani zâhirdenbâtına nasıl geçilecektir, kesretten vahdete doru bir seyr-i sülûk nasıl mümkün

103 - Erguvan Sözler, stanbul- 1999, s. 50104 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 31105 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 74- 75

7/29/2019 191185


olacaktır? Bu beni ilgilendirmiyor... bunlar tasavvufun yaanan yanlarıdır... ancakmutasavvıfları ilgilendirir, beni deil! Dolayısıyla bir sistem var mıdır, yok mudur,tasavvuf bir dizge, yapılanmı bir sistem midir, deil midir?... Sistemdir... sisteminyapısı, bu sistemde öeler arasındaki ilikiler, baıntılar beni ilgilendiriyor. Buradanbir iir üretilebilir miyim? Diye düündüm. Ve karınıza Gizemli iirler çıktı.”106

fadelerden anlaılacaı üzere onu, tasavvufun felsefî bir sistemi andıran bütünlüüve gizemi ilgilendirmektedir. Tasavvufu bu yönü ile Gizemli iirler’e taımıtır.“derin alıntı! sen artık bize yolları iletsenköklere uzanmı dallarıörtüyü gizleyen tenininsözüdür i lenen kilimde

ey okur!beni anla ve unut güller sadece okunur bu iirde”107(derin alıntı)

“her ey bâtini!tenim

kendini yurtsuyor birden:‘ben kendimin

teknesiyim ben...böyle dedi ve diyenöteki yolculardan biriydi:”108(bâtıni)

“Ye il imgeli kız! Biz size yazılı sevdalar sunduktuve döne döne uçurumlar

gibi iirler”109(hayal hanım) Alıntıladıımız iir kesitlerinde tasavvufun balatıcısı Hz. Muhammed’e,

Vahdet-i Vücut kuramına ve eyh Galib’in mesnevi kahramanları Hüsn ve A k ’agöndermeler yer alır. Mistik içerikteki sözcüklerin çokluuna ramen Gizemli iirler ,dil bakımından yalındır. airin tasavvufa ve tasavvufun derinliine göndermelerdebulunuu okuyucuyu sıklıkla alanın terminolojisi ile karı karıya bırakmıtır. Tenha,kuytu, yalvaç, melek, kün, kafda ı... bu kelimelerden bazılarıdır.

Hilmi Yavuz, 1980 sonrasında Yaz iirleri ile balayan yeni iir anlayıınıGizemli iirler ile pekitirir. Bakı Ku u’nda örneklerini bulabileceimiz bu iirlerinyazılması için bir on yılın geçmesi ve edebiyat camiasının ideoloji ve iir ikilemindenuzaklaması gerekmitir. Bu nedenle gecikmi bir kitaptır Gizemli iirler .

3.3.7. Zaman iirleri

1987’de yayımlanan Zaman iirleri, Hilmi Yavuz’un bir konu çevresindekaleme aldıı kitaplarından bir dieridir. Yayımlandıında oldukça ilgi toplayan

Zaman iirleri hakkında birçok yazılar yazılmı, Hilmi Yavuz’la söyleiler

106 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s.118107 - Erguvan Sözler, stanbul - 2001, s. 78- 79108 - A. g. e. s. 66109 - A. g. e. s. 77

7/29/2019 191185


gerçekletirilmitir.110 Zamanın felsefeye, yaama ve tasavvufa yansıyan birçokyönlerinin ele alındıı kitap, üç bölümden olumaktadır. Bölüm adları, bir anlamdaonlarda ilenen temaları da imlemektedir. Toplam on altı iirin yer aldıı Zaman iirleri’ni, dostlarına ithaf etmitir. Giri kısmında Nef’î’ye ait bir beyitbulunmaktadır:

“Rind-i a kız hâsılı Nef’î-i bîperva gibi Â inâya â ina bîgâneye bîgâneyiz” Bütün iir adlarında Zaman yer alır. Konudan öte kavram olarak zaman,

iirlerde farklı ekillerde ilenir. Zaman, felsefî boyutuyla birlikte daha çok airinduyarlııyla iirlere yansımıtır. Zaman, felsefî bir problemdir. Bu nedenlefilozoflar üzerinde kafa yormu ve kavram hakkında görüler bildirmilerdir.Konuyla ilgili önemli görüler ileri sürenlerden biri Henri Bergson’dur. Ona göre:“... insan bu yaamda maddeyi yener, mekânın sınırlarının üstüne çıkar ve içindesalt süreyi yaar. nsan kendisini bütün benliiyle bir ie verdii zaman da aynı eyiduyar. Geçmi, sürekli olarak bugüne ve gelecee doru akar. te, bu biricikgerçeklik olarak süredir. Bergson’a göre, süreyi yaayabilmemizin koulu bellektir.Bellek zaman aralıklarını yener, geçmi, imdi olarak yaanır. Süreyi bütünlüü

içinde yakalayıveren ise sezgidir.”111 Hilmi Yavuz, iirin felsefî söyleme uygun olamayacaını düünür.112

Bundan ötürü iirlerine dorudan felsefe katmaktan ve genellikle iirlerine felsefekatmaktan kaçınır. Zamandan, felsefî açıdan ziyade imgesel olarak yararlanmayaçalımıtır: “ ‘Zaman’ meselesi beni çok yakından ilgilendiriyor, bir felsefe okuruolarak. Filozoflar hep farklı eyler söylüyorlar bu konuda. Bu, neden bir iirsel izlekolarak da ele alınmasın?”113 Zaman konusunda daha çok Bergson’u kendine kaynakedinir.. “Ben, Zaman iirleri’nde daha çok Bergson’cu bir zaman sorunsalındanyola çıktım. Bergson için, bilincin anlamı geçmiin bugünde korunması demek olanbellektir. Dolayısıyla ‘zaman’ beni, özellikle gelenek açısından ilgilendiriyor. Hemdeien hem de aynı kalanı temellendirebilmek açısından!”114 Yavuz, gelenekselolanı iirlerine yansıtıını, zamanın sürekliliiyle izah eder. Bu hususta ise YahyaKemal ve T.S. Eliot’un sürekli deiim içinde, kimliin yani deimeyeninkorunması düüncelerini; Yahya Kemal’in deyimiyle, imtidâd’ı ölçü aldıınıbelirtir.115 mtidâd ve ona balılık Bergson’un ortaya koyduu zamana karıbellein gücünü ortaya koymaktan baka bir ey deildir. “bursa ve Zaman”, zamanı algılayı biçimini en güzel yansıtan iirlerdendir.

“Zaman balkıyor bursa’yabilinen budur ve iirdir adı......

hangisiydi bıldır ya anı kar’ın:tanpınar mıydı?- ve ya mayanıvillon’du, kimse anlamadı

110 - Ahmet Oktay, “Zaman iirleri”, Milliyet gazetesi, 28. 4. 1987; Atilla Özkırımlı, “Zamandaiir, iirde Zaman”, Cumhuriyet gazetesi, 7. 5. 1987. Bunlardan sadece ikisidir.111 - Ahmet Cevizci, Paradigma Felsefe Sözlüü, stanbul- 2002, s. 148112 - Kara Güne, stanbul- 2003, s. 82- 84113 - A. g. e. , s. 37114 - A. g. e. , s. 39115 - A. g. e. , s. 39

7/29/2019 191185


imdi ne kadar üzgünüz, bellibak, aya ım mühürlü benim

ve a kın balmumunu...gül yoktu hiçbir yerde, ki

gül denilen neyse ohiçbir zaman olmadı...”116 Zamanın kendisini daha çok gelenek balamında ilgilendirdiini, geçmite

varolanın imdi ve gelecekte varlıını sürdüreceini, Zaman iirleri’nde bu öze aitolanın, gelenein yeniden üretildiini belirtir. Sedat Simavi Edebiyat Ödülü’nü dekazandıı bu kitabıyla övünür: “Zaman iirleri, hiç abartmadan söyleyebilirim,Türk geleneksel iirinin bugün varabilecei en son kerteyi imliyor, bana göre.”117

Metinlerarasılık, Hilmi Yavuz iirinin vazgeçilmez unsurlarındandır. Bupoetik tercihi, hem iirlerinde devamlılıı salamı hem de geçmie sırtınıdönmeden, gelecee ilerlemesine yol açmıtır. Bergson yaklaımıyla baktıımızdabu durumu, geçmiten kopmayarak onu gelecee aktarma olarak düünebiliriz.Zamanın; geçmi, an ve gelecee yönelik üç yüzünü birarada görmek istei, Yahya

Kemal ve Ahmet Hamdi Tanpınar’da da vardır. Tanpınar, bu zamana Bursa’darastlamıtır:

Bursa’da Zaman“...

Bir zafer müjdesi burda her isim:Sanki tek bir anda gün, saat, mevsimYa ıyor sihrini geçmi zamanın

Hâlâ bu ta larda gülen rüyanın” ‘soy aacı’nda andıı ustaları ve bir bütün olarak iir geleneimiz Hilmi

Yavuz’un iir anlayıında etkili olmutur. Bunun uzantısı olarak metinlerarasıilikiyle ilgili düüncelerini, Zaman iirleri için de dile getirir: “... metinlerarası izsürmek; Zaman iirleri’ni kuatacak en tutarlı betimleme belki! Bu kitap, gerçektenmetinlerarası bir kitaptır. Göndermelerle metinlerarası bir örüntü de kurulur. Zamaniirleri... Ama gönderme iiri alımlayana göre deiiyor elbet.”118 Metinlerarasıilikiyi kitapta en güzel yansıtan iirlerden biri yukarıda, zamanla ilikisi noktasındaalıntıladıımız “bursa ve Zaman” ile birlikte “erguvan ve Zaman” iiridir.

“...bir gülü söyleyi , sen iirler iirini buldumdesen de yine, o yabandü ünce vasfında, yasak

ve zakkumlu iiri özleyi ...i te zaman: a ır menevi mevsimi giderek kaybolan Söz’ünhüzün: saati henüz’üna klarsa hep bir özdeyi gibi söylenir oldu artık...

116 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001 , s. 106-107117 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 40118 - A. g. e. , s. 51

7/29/2019 191185


...ötelerden ötelerden bir

iirdiölümü söyleyi ve tekrar söyleyi ...”119

Divan edebiyatı, Cumhuriyet sonrası edebiyatımızda ve günümüzde etkisinisürdürmü ve bunu sürdürmekte olan tükenmez bir kaynaktır. Hilmi Yavuz, bukaynaktan beslenen çada bir airdir. Zaman iirleri’nde zaman, birçok iirde iirgeleneimizi imlemektedir.

“gölgesi vuruyor Zaman’ınilk yazdan kalma bir iiresordumdu: bir soruyu mühüreve beni sana ü ürten nedir?....ne zaman bir suya e ilip baksamorda suyun hayalini görürüm

yüzümü uçura uçura yürürüm

Zaman’ı gezdire gezdirevururum bir gölge gibi kendime”120(gölge ve Zaman)

Hilmi Yavuz, iirleri ile ilgili konumaktan ve onları yorumlamaktançekinmeyen bir airdir. Kendisiyle yapılan söyleileri kapsayan iir Henüz, iirpoetii ile ilgili önemli ip uçları içerir. Kitapta, kendini iir geleneimizi temellükeden bir air olarak tanıtır ve kimi iirlerinde gelenei yeniden ürettiini söyler.Onlardan biri “gölge ve Zaman”dır. Bu iir ve Zaman iirleri kitabı için unlarısöyler: “Bu kitap bütün bir divan edebiyatı geleneini özümsemi, onun üzerine,ilikiyi bozmadan, objeyi deitirerek yapılmı bir yeniden üretme’dir. Sözgelii,‘gölge ve Zaman’ iirindeki u dizeye bakalım: ‘ne zaman bir suya e ilip baksam/ orada suyun hayalini görürüm...’ Suyun hayali nedir? Suyla, suyun ayna gibiyansıtmasıyla, suya bakan özne arasındaki iliki, çok çeitli balamlarda kurulabilir.En basiti, suya bakarsın, kendi aksini görürsün; Narkissos’ta olduu gibi! Bazıdivan airlerinde olduu gibi, mesela Fuzuli’de, orada sevgilinin hayalinigörürsün... Veya bir baka divan airinde, Neati’de olduu gibi, hiçbir eygöremezsin... O zaman üç ey var: ya kendi görünür, ya sevgili görünür ya da hiçbirey görünmez. Ama bir dördüncü olasılık daha var; ki bu bir katkıdır ite: Oradasuyun hayalini görürsün...”121

Zaman iirleri, Hilmi Yavuz’un 1980’den sonra önemli deiiklik yaptııiirinde Yaz iirleri ve Gizemli iirler’i ile benzer dil ve üslup özellikleritaımaktadır. Tasavvufun dile kazandırdıı anlam derinlii bu kitapların ortaknoktasıdır. Ancak felsefeci kimlii ve Zaman iirleri’nde felsefeyle içli dılı birkonuyu seçmesi onu dierlerinden farklı kılmaktadır.

Kitapta genellikle tamlama biçiminde karılatıımız yeni terkipler, HilmiYavuz iirlerinin bilinen tadını duyumsatır. iirlerin biçimi, önceki iirleriylebenzerlik taıyan Zaman iirleri’nde, kullanım yerlerine göre anlam kazanan gül,erguvan, da , yaz... gibi sözcükler, iirlerde farklı ve ilginç benzetme unsurubiçiminde karımıza çıkarlar.

119 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 124-125120 - A. g. e. , s. 104- 105121 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 43

7/29/2019 191185


3.3.8. Söylen iirleri

Ölümünün onuncu yıldönümünde Behçet Necatigil’e ithaf edilen Söylen iirleri, 1989’da yayımlanır. Kitabın ilk sayfasında Necatigil’den alıntılanan

mitoloji ve Dou efsanelerine dair bir yazıya yer verilir: “... Batı iiri hiçbir zamanmitolojiden ayrılmamıtır. Bugün Avrupa iirinde, bütün Batı airlerinde mitosimajlarına rastlarsınız. Bizde niye olmasın bu? Serapa istiareler dünyasıdırmenakıbnameler, dervilerin hayatları. Modern iir Batı’da Hıristiyan mitoslardan,yahut Yunan mitoslarından yararlanıyor. Bizde bâkir ne kadar çok deerlimenkıbeler var. Kerametleri, dervileri düünün...”122 Bu alıntılama, HilmiYavuz’un kitapta ileyecei konuyu ne ekilde ele alacaını, metinlerarasıbalamda nelere göndermede bulunup anıtıracaına iaret etmektedir. Söylen iirleri’nde Batı mitolojisiyle birlikte, hocasının Dou için tavsiyelerini ödevtelakki eden bir örencidir Hilmi Yavuz. Geleneksel iirimize özgü unsurlarladonatılan kitapta anlam derinlii salayan simgesel bir dille karı karıyayızdır.

Söylen iirleri’nde toplam 16 iir yer alır. Üç bölümden oluan kitabın

bölümlemeleri Yunanlıların kavramlatırdıkları ‘söz’ü andırır: “Yunan dilinde sözkavramını vermek için bir deil, üç sözcük vardır: biri ‘mythos’, öbürü ‘epos’,üçüncüsü ‘logos’. Mythos, söylenen veya duyulan sözdür, masal, öykü, efsaneanlamına gelir... Epos, daha deiik bir anlam taır: Belli bir düzen ve ölçüye göresöylenen, okunan sözdür... Ama bir de logos vardı. Onun sözcülüünü bataHerakleitos olmak üzere onya düünürleri eski deyimiyle ‘physiologoi’, yani doabilginleri yapmıtır. Onlara göre logos gerçein insan sözüyle dile gelmesidir...Logos, insanda düünce, doada kanundur,her yerde ve her eyde vardır, ortaklaave tanrısaldır...” 123

Metinlerarasılıı, gelenekle irtibatlı düünen Hilmi Yavuz, “lehte” iirindebu yaklaımın iirde ne olduunu anlatır. iirin, kitapta ilk sayfaya alınması dikkatçekicidir:

“ iir, iirin kurdudur

i te zümrüt ve sürüngenbir dizegidiyor;-gidi iöteki iire do ru’dur iiridir seni saran sur kalbim, usul bir düdenve sanki bir büyüdenarta kalandı ve aktıydı

yazları söylete söylete

lehte! ye il bellek!sen de unuttundu yurdunuve birdenbirekendi suyunu terk edenbir ırmak gibi aktındı

122 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 135’ten naklen123 - Azra Erhat, Mitoloji Sözlüü, stanbul- 1984, s. 5

7/29/2019 191185


iirden iire”124 Üçüncü bölümde mitolojik, menkıbevî bir kahraman ya da olay anlatılır.

iirlerin çouna öznesini katar. Kahramanlara ve olaylara göndermelere yer verenHilmi Yavuz, iirlerde anlatılanlarla beni arasında gizli bir ba kurar. Bakı Ku u’ndan sonraki iirlerinde kendini saklamasına ilikin bir soruya verdii cevap,

Söylen iirleri”deki tutumunu açıklamaya çalıır: “... kendimi saklamıyorum ki,sadece, Bakı Ku u’nda olduu gibi, kolay ele vermiyorum.... ‘Söylen iirleri’nidüünelim: ... ben kendi söylemimi, kendi mitos’umu anlatıyorum buiirlerde...”125 Bu ifadeye balı olarak unu söyleyebiliriz ki; Hilmi Yavuz, hemenher iirinde, ona ait bir eyleri bulabiliriz. Örnein “mevlânâ ile ems” iirinde,kendisiyle Mevlânâ’yı ayrı düünemediimiz gibi:

“a klardır benim bildi im

ben olu ’um, sen de i imhangi kitaptan geldi inbilinmez; ama sen yine gel,

yine gel de

.... A k’la biz, ikimiz, var’la yok gibiyizah, giderek ne kadar az kendimizinizçünkü sen de bir yaz olarak devam ederizsense bir yaz olarak bende...

söylen’din, söylenmesen de...”126 Mevlânâ’ya atfedilen ünlü hogörü çarısına yer verilen iirde, onunla

ems-i Tebrizî’nin tasavvuf dostluuna deinilir: “ben olu ’um, sen de i im”.Tasavvuf kültürünü bilen biri olarak Yavuz’un, iki mana büyüünün dostluunuiirde yorumlayı biçimi oryantalist yaklaımlardan çok uzaktır.

“söylen’meyenler” balıını taıyan üçüncü bölümde, Dou’ya aitmitolojinin belki de bu corafyada karılıı olan tasavvufî efsane ve ahsiyetleribuluruz. Balıkta olumsuzluk ekini, bu konuya itibar edilmeyie gönderme olarakdüünmek mümkündür. Sabit Kemal Bayıldıran, bu bölümdeki balıın kesmeiaretini Batıcılara dokundurma olarak deerlendirir: “... kendi mitoslarımızı biryana bırakıp yabancı mitoslara sarılmayı Hilmi Yavuz, E. Sait’ten aldıı birkavramla ‘oryantalizm’ olarak deerlendirmektedir. Çünkü bu yaklaım, Batılıolmak deil; Batılı gibi olmaktır ve bu ‘gibi olmak’ Batı’nın zihniyetimiziçarpıtmasıdır.”127

Sözcükleri biçimce deitirerek onlara yeni anlam kazandırma çabasıHilmi Yavuz’un Söylen iirleri’nde uyguladıı bir teknik hadisedir. Yukarıdakiiirde ‘kendimiziniz’ kelimesinin yapı bakımından benzerine; “narkissos’a a ıt”iirinde:

“biz kiminiz? hüznümüzünüz artık” “hüznümüzünüz” olarak rastlarız. Alıık olunmayan biçimde kelimeleriçekimleme, onlara anlam açısından zenginlik katmanın yanı sıra ses armonisi de

124 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 138-139125 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 67126 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 164-165127 - Sabit Kemal Bayıldıran, Dil dergisi ‘Hilmi Yavuz Özel Sayısı’ , Mayıs- 2000, S. 91, s. 40

7/29/2019 191185


salamaktadır. mge oluturma için bavurulduunu düündüümüz bu kullanımı,Doan Aksan’ın tanımıyla “Alıılmamı Balılaım”ın görsel biçimlendirilmesiolarak deerlendirebiliriz.128 Bununla birlikte iirlerde mastar ekleri, özellikle‘mek/mak’ eki sıkça görülür. Zamansızlıı imlemek amacıyla bu eklerikullandıını söyleyen Hilmi Yavuz, konuyla ilgili olarak kendisine yöneltilen bir

soruya u cevabı verir: “Bana göre mitoloji (söylen), bir zamansızlıı imler.Mitolojinin zamanı yoktur. Söylenin alegorik yapısı ya da simgesel yapısı dünü,imdiyi kuatabildii gibi, gelecei de kuatan bir eydir, bir yapıdır... Mitler,söylenler insanlarda devam ederler demek istiyorum. Dolayısıyla o zamansızlıı,belki de belirtecek olan ey, daha çok mastar kullanmaktır. Çünkü onun dıındaher ey, belli bir zamanı imliyor...”129

Söylen iirleri, biçim ve dil bakımından 1980 sonrası iirleriylekarakteristik olarak benzer özellikler taımaktadır. Divan iirinde seyrekrastladıımız Yunan mitolojisi, Servet-i Fünun airi Tevfik Fikret’e önemli birilham kaynaı olmutur. Mensur iir ve düzyazılarında mitolojiye yer veren veilhamını onlardan alan Yakup Kadri Karaosmanolu ile Yahya Kemal’in iirleriylebalayan Nev-Yunanî düüncesi, mitolojinin edebiyatımızda önemini arttırmıtır.

Nitekim Salih Zeki Aktay, yaamının sonuna dein iirlerinde Yunan mitolojisinesadık kalır. Melih Cevdet Anday ve Behçet Necatigil’in yazdıı mitolojik motifliiirleri, bilinçli air duyarlıı ve mitolojiden ilham balamında yararlanı olarakdeerlendirmek mümkündür. Hilmi Yavuz’un Söylen iirleri ise bu türdenyaklaımın baarılı bir devamıdır.

3.3.9. Ayna iirleri

Hilmi Yavuz, sekizinci iir kitabı olan Ayna iirler’ini 1992’deyayımlamıtır. Üç bölümden ve toplam otuz iirden oluur. “Aynaları ‘tiksinç’bulduu için...” J. L. Borges’e ithaf edilen kitabın bölümleri “Hilmi’ye”, “ stanbul’a” ve “Nuran’a” adlarını taır. Ahmet Oktay, kitabın bölümlerineverilen adlardan yola çıkarak Ayna iirleri’nin tarihsel, bireysel ve toplumsalgörüntüler yansıttıını, farklı bakı açılarıyla okunduunda kitaptan ilginçizlenimler edinileceini dile getirir: “Jacques Lacan’ın ‘ayna evresi’,formültasyonunu kendi zemininden hayli kaydırarak, birey-özne’nin öteki venesne ile olan ilikileri balamında okursak, Ayna iirleri’nin de bir diziyanılsamalı görüntülerin, yitip giden acısının yanılsamaları olduunudüünebiliriz”130

çerik ve biçim bakımından Hilmi Yavuz’un dier iir kitaplarındanfarklılıklar gösteren Ayna iirleri ayrı bir yere sahiptir. Kitaptaki otuz iir, airinbölünmü kimliini ve psikolojik dünyasını yansıtır. “Ayna iirleri benimteslisimdir.”der.131 Bu ifadeyle iirlerde duyumsatmaya çalıtıı ıstırabı imler.Otuz iir, Ferüdiddin-i Attar’ın ‘Mantıkut Tayr’ında geçen otuz kuu ve onlarınSimurg, dier adıyla Anka olarak kendilerini aynada görmelerini çarıtırır.

128 - Bu konu için “mge Dünyası” balıına bakılabilir.129 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 73-74130 - Ahmet Oktay, “Ayna iirleri”, Milliyet gazetesi, 02. 01. 1993, s. 9131 - Mustafa Erdem Özler, Hilmi Yavuz’la “Ayna” iirleri Üzerine, Varlık, ubat 1993, S. 1025, s.21

7/29/2019 191185


Aynaya bakanların kendini deil de bakasını görmesi durumu. “kimlik sonnet’si”ndeki ifadeyle kimliksizleme, bakası olmadır.

“kimli im öldü benim, çoktan geçtim adımdan,âh, ba ka bir ey de ilim aynalarımdan”132

Ayna iirleri, yazıldıı tarih dikkate alınırsa airin psikolojik dünyasından

birçok yansımalar taıdıı görülür. Kitapta öznesinden, aktan ve yaadıı kenttentiskinti duyan bir airler karılaırız. “Ben kendimi sadece benden daha obsessif bir kadına deil, obsessif bir Hilmi’ye ve bir obsessif stanbul’a adadım. Birbaka konumamda da söylediim gibi, bunlar benim çarmıhımın üç çivisi...Aynalar bu obsessiflii sınırsız olarak gösterdii için tiskinç. Borges’tenayrılıyorum: O aynaları, çoalttıkları için tiskinç buluyordu; bense azalttıklarıiçin... Üçünde de kayboldum. Hem bende, hem bir kentte, hem de bir kadında...Ama onlarda yiterken, onlar da bende kayboldular. Yoksa gayb oldular mıdemeliyim...”133

Hilmi Yavuz, Ayna iirleri’ni dier iirlerinden farklı olarak sone nazımbiçimiyle yazmıtır. talya’da doan bu nazım ekli, Avrupa edebiyatlarınınbirçounda lirik konulu iirler için kullanılmı ve ülke edebiyatlarına göre farklı

kafiye örgüsüyle yazılmılardır. Ancak hepsinde ortak olan taraf sonelerin4+4+3+3: 14 biçiminde olmalarıdır. Oysa Hilmi Yavuz, bu nazım eklininBatı’daki formuna bütünüyle sadık kalmamı; on dört dizeden oluan bu nazımeklini be iirinde on üç, iki iirinde ise on dizeyle kurmutur. Kıtalardaki mısrasayıları da orijinal sone biçimiyle farklılık gösterir. Öte yandan on dört mısralısonelerin bir kısmını 4+4+3+3, dier bir kısmını ise 4+4+4+2 biçimindekafiyelendirilmitir.

lk bölümü, Divan airleri gibi kendinden soyutladıı kimliine ithaf etmitir. iirlerin genelinde kullanılan psikolojik terimlere ve bireyselhesaplamalara rastlanılır. “ben için sonnet” ruhsal çöküntüyü içeren bu iirlerdensadece biridir:

“benim yüzümdür i te, ma rur, kalın, izofren; unutmak ve aynayla, a klarla azalmada;ben gideli beridir hilmi yavuz ile benbazen burdayız i te, bazen de ürkünç odaiçimize kapanan kapısıyla bugün debir ben’e açılıyor; âh, yaldızlı ve çorak

bir çökelti gibiyim ben kendi belle imde...

nereden açılırsa orasından akacak ur mu, ben mi, çıban mı? kötücül, irinli, pis...bıçak, bisturi, makas! beni de in ve yarınçıkarın ne vardıysa:teslis, teslis ve

Teslis!..

ben bana çivilidir, isa’yla çarmıh neyse;a ksa bir iç kanama...gül, gülden içeri’yse...134

132 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 213133 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 95134 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001 s. 179

7/29/2019 191185


iirde görüldüü üzere Hilmi Yavuz, özellikle Hristiyan mistisizminemetinlerarası balamda göndermede bulunur. Koyu puntolu kelimeler, kitapta airtarafından belirgin kılınmılardır. Hilmi Yavuz, bir söyleide bu sözcüklerin,iirleri anlam bakımından çözümlemede birer anahtar görevi gördüklerini, üç veotuz rakamlarının ise ifre nitelii taıdıklarını belirtir.135Ancak okların veya

iaretlerin bir de görünmeyenleri vardır. Bununla ilgili olarak unları söyler: “...Ayna iirleri’nde anlaırlıı öne çıkarmaya çalıtıımı söyleyebilirim. iirlerindeyim yerindeyse, semantik bir merkezi olsun istedim, bir baka deyile, busemantik merkezi (‘centrum’) gösteren oklar, iaret levhaları koydum. Ama buokların, görünür yerlere konulduunu da söyleyemem. Okurum bu levhalarıgörmelerini deil, görmemelerini dileyerek... Daha dorusu, bu kitapta HilmiYavuz, anlamı öne çıkartmak istemi diye düünülsün istedim; yoksa anlam olarakunu demek istemi, diye düünsün deil...”136

air, anıları ayna yerine koyup oradan kendine bakar. Görüntüyü çoalttııiçin aynaları tiksinç bulan Borges’e karın137; Hilmi Yavuz, baktıında isegörüntüyü azaltırlar. Bu nedenle aynaları tiksinç bulduunu belirtir.138 iirlerinaynasından airin anılarına bakılabilir. Ancak anılar, özellikle sevgiliyle

yaananlar bellekte silinmeye yüz tutmu, deerlerini yitirmilerdir. Belki de buyüzden “ ebsefa soka ı için sonnet”te sevgilisi ile aklarını fotoromana;yalnızlıını ise “bulunma sonnet’si”nde magazine benzetir:

“bir belle in içinden atılan öteberi; kendini bir a ka benzeterek anımsar:en sı yılları onun ve en derin günleriorda dururken i te, öyle ince, karamsar biri gibi sokak... a kımız fotoroman, okunmu bitmi artık, sürünüyor yerlerde; ...”139( ebsefa

soka ı için sonnet)

“çok boyalı bir gülün yükseli i... ne hazin!..giderek kendimize sı ınacak koruganbile bulamayarak... -ve elbette magazin bir yalnızlık edinip, n’olacaksa olacak diye yollara vurmak...terkide kaldı atım! ....”140(bulutlanma

için sonnet) Hilmi Yavuz, geçmite yaadıı bazı eyleri iirlerinde ‘mı gibi’ veya ‘bir

varmı’ gibi masal diline bavurarak anlatır. Böylece yaananların gerçekliine dilyoluyla gölge düürmü olur.

“aynalar mı gibi yapan aynalar!..sır biziz, aynalar sırrolacaklar...”141(siyah sonnet)

“eski zaman hayvanı! âh, umarsız bir sayrı

135 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 97-98136 - A. g. e. , s. 102- 103137 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 177138 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 95139 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001 s. 180140 - A. g. e. , s. 188141 - A. g. e. , s. 186

7/29/2019 191185


gelir ku atır bizi... unuttuktu, bir varmı bir yokmu o at imdi, masal gibi...o ayrı!”142(yılkı bir kent

için sonnet) Ayna iirleri’nde, tasavvufî terimlere ve olaylara da yer verilmitir.

Tasavvuf ve dier alanlara dair yapılan göndermeler okuyucuyu aratırmaya sevk

etmektedir. Doan Hızlan, Ayna iirleri balamında kaleme aldıı yazısında budurumu deerlendirir: “Bedreddin’de, Dou iirleri’nde zaman/zamansızlıkçelikisinin ve birlikteliini poetika’ya dönütüren Yavuz, Ayna iirleri’ndegöndermelerle, iirsellii yüksek gerilimlere çekiyor... Hilmi Yavuz’un öncekiiirlerini okuyanlar, kavramlarla iir yaratmadaki maharetini bilirler. Yeni kitap da;gene bu ustalıın ürünlerinden biri. Bazı airlerden alacaınız tad, iire verdiinizemek kadardır.”143“anı-sonnet”, tasavvuf unsurlarını bolca taıyan ve Hızlan’ınbelirttii üzere okuyucuyu aratırmaya yönlendiren iirlerden biridir. iirde Hz.Muhammed’i ve onun Miraç mucizesi anlatılır. ‘sidre’ Hz. Muhammed’in semadaçıktıı en yüksek makam; ‘ısra’ ise gece yürüyüü anlamına gelmekle birlikteKur’an-ı Kerim’de Miraç mucizesi ile ilgili bir surenin adıdır. Kalp gözününgörmesi, lahî tecelli için Hakk’a ayna olması, mistik bir hâldir. Bu hususlar iirde

birer imge biçiminde okunurlar.“anılar dola ıyor, bu kentin aynaları;sözlerim sisli sözler ve a klar kırılmada;a klardan isteniyor, âh, orda olmaları...kendini odalara benzeten odalarda,aynalar gö e a ar, bu kentin aynaları;kimi dilerse onu göstererek, buyurgan!kimbilir hangi yazda bırakmı anıları?sen sidre , sen son a aç, ye il dö ek ve yorgan...bilirsin, kalp gözüne ayn’a gerek...-vesoru-lar uzuyor ısra’da...ak am çürük ve sarılambalar yükseliyor, sırlarla, gö e do ru;ve toplanıp geliyor gece yolculukları...

âh, a klar paslanıyor, kent saklarken onları;bencileyin hep ayna yerine koyuyor anıları...”144

Hüznü ve psikolojik çöküntüyü yansıtan bir dille yazılan Ayna iirleri’ndeanlatım da bundan payını almıtır. âh ünleminin hemen her iirde varlıı, budurumun en büyük delilidir. iirler, sanki hipnozlu bir hastanın bilincinde yer alaneylerin, düzensizce dıa vurulmasıdır. Alıntıladıımız iirler, bu üsluba birerörnek özellii taırlar. airin, ruhen ve kalben bir çıkmazın içindeyken yazdııanlaılan Ayna iirleri, yaamından ve iç dünyasından pek çok izler taır. Bunuairin kendisi de ifade eder: “ Ayna iirleri, gündelik yaamımla birebir iliki

kurduum iirlerdir. Bu yönüyle balı baınadır... Bu kitabımdaki iirler kadarhiçbir iirim bu denli yaamımla iç içe deildir.”145 Hilmi Yavuz, Ayna iirleri’ne tek bir açıdan bakılmaması gerektiini,

iirlerin sosyal ve güncel olana da göndermelerde bulunduunu söyler: “Bakın, bu

142 - A. g. e. s. 194143 - Doan Hızlan, Aynadaki Suretlerimiz, Hürriyet gazetesi, 20. 3. 1993, s. 15144 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 199145 - Hilmi Yavuz ile Trabzon’da görümemizden , 17. 5. 2004

7/29/2019 191185


kitap salt Feridüddin’in Mantık’ını, kulardan aynalara dönütürerek yenidenyazmak’tan ibaret deildir. ‘Aynalardan baka bir ey olmadıını’ söyleyen HilmiYavuz, her eyin bir görüntü olduunu, birer imgeden baka bir ey olmadıını dasöylemektedir. Bu söylemin felsefî göndermeleri bir yana, güncel olan’a dagöndermeleri olabilecei düünülmelidir. Medyalar ve aynalar! Biraz da böyle

bakılmalı Ayna iirleri’ne...”146

Kitapta, felsefî olgu ve söylemlere de bavurulmutur. Hilmi Yavuz, bukonuyla ilgili olarak Ayna iirleri’nin geneli ve hususen “kimlik sonnet’si” iiriiçin unları kaydeder. “air, ‘kalbimiz minübüste bir Tufan’ın içine sıınmayıdilerken’ diyor ki, bu Ayna iirleri’nin bir karı tufan (Anti- Delugue) beklediinigösterir. öyle: Nuh’un gemisine Tufan’ı bekleyenler sıınmıtı; minübüstekilerise bu kez, bir Tufan’ın içine sıınmayı bekliyorlar. Felsefeci, ‘Âh, baka bir eydeilim aynalarımdan’ diyor ki, bu da hereyin görüntü olduunu, Aynaiirleri’nin de Platon’uın Maarası olduunu gösterir. öyle: felsefeci, bumaaradaki, yüzü ezelden beri duvara dönük insanlara, aynaları nasıl anlatacaktır?Duvara her yansıma, bir eyin gölgesidir, evet, ama aynaların gölgesi onun neolduunu gösterebilir mi? Felsefeci air, Platon için bir contradictio in adjecto’dur!

Bir çeliki! Bunun için de felsefeci, maaradaki hereyi anlatabilir yüzü dönükinsanlara ama aynaları deil! air, bu maarada aynaları anlatmaya kalkıandır veanlatabilirse eer, Platon’un Maarası’ndan kovulur!.. Ve bir kehanet! Bendensonra aynalar!”147.

“ben aynada büyüdüm, aynalar ise bende;acıları gezerken, sözlerimizle ikiz;birlikte oldu umuz, âh, o ürkünç, bedendebakarken kendimize, sevi en günlerimizbirer birer görünüp dibe çöker... âh, kısır bir yolculuk bizimki... hani durak, yol nerde?hangimiz ötekine giz oluruz ya da sır?ayna tende da ılır, ten aynada yiter de

fırtına saatlerde a klardaki ince kumüstüme yı ılırken, ak amları kederle,o dökülüp dü erse kırılan ben olurum...

kimli im öldü benim, çoktan geçtim adımdan,âh, ba ka bir ey de ilim aynalarımdan...”148(kimlik

sonnet’si) Ayna iirleri, Hilmi Yavuz’un iir seyrinde apayrı bir yere sahiptir. 1980

sonrası iir kitapları dikkate alındıında deiim boyutunda olmasa bile deiiminiçinde bir dönüümü imler niteliktedir. Ancak bu dönüümün devamı gelmemitir.Onun bu iirlerdeki çizgi dıılıını, onları yazdıı sıralarda yaadıkları ile ilgilibulmaktayız. Zira belirttiimiz üzere bu iirlerin sonrasında yazdıkları ileöncesinde yazdıkları örtüen birçok yöne sahiptir. Ayna iirleri’ne özgü bu içerikve biçim deiimiyle ilgili olarak unları dile getirir: “Bu kitabın ( Ayna iirleri)benim iir yazımı tarihimde bir kopmayı imlediini söylemek istiyorsanız, bugörüe katılırım;... Ayna iirleri’nde Hilmi Yavuz’un konumu öteki iirlerindekine

146 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 102147 - A. g. e. , s. 107148 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 213

7/29/2019 191185


göre, tekil bir konumdur: undan: iirler, (ya da aynalar), sonunda Hilmi Yavuzolmak için vardırlar! Tıpkı Mallarmé’nin Dünya için söyledii gibi: Dünya birkitap olmak için var’dır!”149

Hilmi Yavuz, özellikle 1980 sonrası iirlerindeki anlamı derinlere taıdııiir seyrinde bu kitabı istisna gibi durmaktadır. Biçim, içerik ve imge açısından

Ayna iirleri, onun iirinde yeganeliini koruyacak bir kitaptır.

3.3.10. Çöl iirleri

1996 yılında yayımladıı Çöl iirleri’ni, doum günü münasebetiyle,kendisine armaan etmitir. Kendini bu kitapla hediyelendirii; yalnızlıına dolaylıbir vurgudur. Nitekim kitapta iyiden iyiye hissettirilen bir yalnızlık duygusuylakarılaılır. Hilmi Yavuz, Çöl iirleri’yle bireyselliini ön plana çıkarmaya, dierbir deyile daha çok özne iirler yazma dönemine girer. Tasavvufla örülü yalnızlıkve hüzün, akı ve yaamı kapsar. Kitap, yalanma evresinde airin benine, öznesinedönütür. çerikteki bu deiiklii, biçimin tam olarak izlediini söylememizmümkün deildir. Ancak iirlerin biçimce benzerlii yalnızlıın monotonluuna

ekilce katkı salamıtır. Doan Hızlan, Çöl iirleri ile ilgili izlenimlerini uekilde kaydeder: “Çöl iirleri nedir? Yavuz, bu iirlerle yaamının esiz bireletirel panaromasını veriyor. Göndermelerle, sanki bir kutsal kitaptaki aziz gibibir tavırla bunu yapıyor. Teslis, Tesniye, Tevhid. Sanırım bu üç kavram da, onunaltmı yaında dünyayı bir kutsal kitap olgunluunda –kemalinde– ve okapsayıcılıkla algılayıının örneidir.”150

Tasavvufî bir balıı ve konusu olan Çöl iirleri, üç bölümden ve toplamyirmi iirden olumaktadır. Bölüm adları sırasıyla: “Teslis”, “Tesniye” ve “Tevhid”dir. Teslis, üçleme; Tesniye, ikilik; Tevhid ise birlik anlamınagelmektedir. Bu adlar, tasavvufî ve mistik terminolojiden alınmılardır. iirlerinekserisi metinlerarası balamda gönderme yüklüdürler. Hilmi Yavuz, birsöyleisinde kitap ve bölüm adları ile ilgili birtakım ipuçları verir: “Çöl iirleri,Kitap’ların yeniden müjdeleniini imliyor. Çok’tan (Kesret’den, Üç’den,Teslis’ten) Tek’e ( Vahdet’e, Bir’e, Tevhid’e) doru bir seyir, bir yolculuk. Buyolculuun bir ara duraı var: ‘Tesniye’. Tesniye, Ahd-i Atik’in Beinci Kitabı ve‘kinci Yasa’ (Deuteronomos’ demek! Vaat edilmi Toprak’ın srailoulları’nabuyrulduu Kitap: ‘te ülkeyi önünüze koydum!’ Göçebelikten yerleiklie mi?Belki...Buna karılık Hristiyanların da, Müslümanların da bir yurtsuzluk ya da yurtedinme sorunu olmamıtır. Öyleyse, yurtsuzluktan yurt edinmeye! Bu, Teslis’tenTevhid’e bir çöl yolculuudur. Bu yolculukta Çarmıh (+) ‘geçilen yollarınyoksayılması’ ( ‘ey, geçilen yolları yoksayanlar!’ Behçet Necatigil) için konulmu olan bir im’dir. Kesret’ten Vahdet’e giden yolda sa’nın gövdesidir o im!”151

Çöl iirleri, tasavvuf ve mistisizm içeren bir kitaptır. air, yalnızlıı, hüznüve akı onunla yorumlamaya ve anlatmaya çalıır. Ancak bir mutasavvıftan dahaçok tasavvufu dıarıdan kuatmaya ve anlamaya çalıan bir felsefeci gibidir. Çöl,felsefî balamda önemli bir metafordur. “çöl ve yitik o ul”da airin dedii gibidaha çok felsefecilerin yoludur çöl.

“bir ay, kendine do ru ürerken,

149 - A. g. e. s. 105150 - Doan Hızlan, “Herkes Kendi Çölünde Yürür”, Hürriyet gazetesi, 11. 10. 1996, s. 13151 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 128

7/29/2019 191185


keteni, soldu solacak... derken,gittim, hem çöldüm hem yitik o ul...”152

Hilmi Yavuz, Geçmi Yaz Defterleri’nde bu iir ve “yitik o ul” ile ilgiliolarak unları kaydeder: “Filozof ‘yoldan çıkmı’ olandır; - yitik o ul’dur filozof (‘Verloner Sohn’ ). ‘Çöl iirleri’ nde ‘Hem çöldüm, hem yitik o ul’ dizesi ite

tastamam bu durumu imler.”153

Öte yandan Hilmi Yavuz, dinî terimlerden vekonulardan hareketle “Çöl iileri”nin bütünüyle tasavvuf veya bir tasavvufçununiirleri olarak deerlendirilmesine karı çıkar. “...Çöl iirleri bu anlamda bir KutsalYazı olmaya özenmiyor, böyle bir iddiası da yok. Çünkü ‘Ene’l Hak’ diyenin deil,‘Ene’l Masivâ’ diyenin Kitab’ıdır. Çöl iirleri...”der.154

Ayna iirleri’nde olduu gibi, Çöl iirleri’nde de yazı biçimiyle belirginkılınmı, ifremsi sözcüklere rastlarız. Okuyucuya adeta yol gösteren bu iaretler,çounlukla eski ve terimsel olup bazen de baka bir aire aittirler. “çöl ve kilit” iirinde Baudelaire’e ait Fransızca mısra gibi: ‘je suis un vieux boudoir plein deroses fanées’155 Kitapta “exodus” dıında bütün iirler, ‘çöl...’le birlikteadlandırılmıtır. Bu iir, kitabın konusu ve içerii bakımından özeti niteliindedir.Göç, toptan göç anlamlarına içeren “exodus’”ta yaamdan ölüme ve ötelere geçii

anlatır. Yalın dille yazılan iirde ilginç terkiplerin (günün annesi...) yanı sıra halkarasında yaygın tasavvufî ve hikmet boyutlu ‘Mal da yalan mülk de yalan, al birazda sen oyalan’ söylemine de rastlarız.

“soka a çıktı ında, bu Çıkı ’ıunutmadan ka ıtlara geçirdin miydi?

yaz denizlerine ili kinnotlarını köpüklere yazdın mıydı?annenin akar sularını emzirdi ibahçeler kazıldı mıydı defterine?haydi, çölde ol biraz...

güz olan çocuk günün annesi olmaz;süslü zarflara koy varolu unu;sarıya ‘ye il’ de, ye ile ‘beyaz’ ;gülleri fi lerken tomurcukları örseleme;Kitab’a do ru incelsin kâ ıtların;

Dünyada-Olmak’a do ru kalınla sın;öyle bir yazı ki senin yazın;sözcükleri harflerinden daha az...

var sen de onunla oyalan biraz...”156 Semavî dinlerin çou Orta Dou’da ve çöl ikliminde görülmütür. Bundan

olsa gerek daha çok dine dayalı Dou medeniyetlerine, mistisizme vurgu için:“Güne Dou’dan doar” ifadesini sık duyarız. Çöl, tasavvufî olarak çileyi; kumise kesreti (çokluk/vahdetin zıddı) imler. Güne, inkar edilemez varlıı ile çöldevahdete iaret eder. Yani Allah’ın birliinin delilidir güne. Bu var olu, o kadar

152 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 12153 - Geçmi Yaz Defterleri, stanbul- 1998, s. 98154 - A. g. e. , s. 129155 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 23156 - A. g. e. , s. 10-11

7/29/2019 191185


parlak ve aikârdır ki güne gibi gerçektir. Bu nedenle yadsınamaz. Hilmi Yavuz,kitabına çöl adını vermekle kalmayıp bütün bu motifleri iirine taımaya çalıır.Dier taraftan güne, yalnızlıı da imler. Dünya çölünde kum misali masiva ilehaır neir olunurken yalnızlık, çöldeki güne tektir, yolda kabul etmez. Hem hâlolmak isteyen yolcuları yakar. Dostluunu göze almak zordur, Yunus Emre’nin

‘Hamdık pitik elhamdülillah’ söyleminde olduu gibi, yolcuyu güne piirir.Tevhid bölümünde air, çölde yalnızlııyla yorulup vahdete eren ya dapime/olgunlamayla sonuçlanan yolculuunu anlatır. iirde, Ahmet Haim’inMerdiven, eyh Galip’in Hüsn-ü Ak’ından metinlerarasılık balamında alıntılaryer almaktadır:

“çöl kırıldı, kum usanır, müjdeler olsun! tenimdir, akıyor gibi yaparak...giyinmek, yalnızlı a iyi gelir.bir sarı fanus, âfitâb-ı temmuzgiysiler soyunmu tur, ve çıplak tek tip yalnızlıklar ku andı imdi.eteklerinde çöl, çöl ve bir yı ın yaprak...”157 (çöl kırıldı)

Bölüm adları ile iirlerin içerik bakımından paralellik gösteren kitapta“Tesniye” bölümünde Yavuz, kendisiyle sevgilisini ve aklarını konu edinir.Hüznün hakim olduu bu iirlerde dier bölümlerde olduu gibi tasavvufî motiflermecaz ile gerçek arasında bir yerde konumlandırılır. mge yüklü sözcüklerin yeraldıı ‘çöl ve kilit’ bu temayı ileyen iirlerdendir.

“her eyin kilide, bir kilide dönü tü ü günlerde;herkesin bana bir e ya gibi baktı ı günlerde;kilitle beni,

ey e ya bakı lı sevgilim!

eski bir ceviz sandık gibi bırakıldı ı yerde,ölü bir airintaflanların arasında öylece duruyor olmasıve kimsenin ona yüz vermemesi gibianma gününde...Kitab’ımı Yalnızlı a indirdi im günlerde;nehirlerin bir testiye sıkı ıp kaldı ı günlerde;do ur cübbeni Cüneyd;beni kilitle cüneyd beni kilitle...” 158

Hilmi Yavuz, Çöl iirleri’nde kimi iirleri, önemsedii airlere ithaf etmitir. Ahmet Hamdi Tanpınar’a “çöl ve ‘kün’ ”; kendisi gibi tasavvufudıarıdan kuatan Ziya Osman Saba’ya “çöl yakarı ı” bunlardan iki tanesidir. Heriki airin iirlerindeki temlere ve ahsiyetlerine bu iirlerde göndermeler vardır.

“artık ‘rüyâ bile görülmeyen’ denkimbilir nerde, nasıl geçmi iz....ne zamandır ‘ imdi’de göçmü bir mülkünbuluntusuydun, bir gül buluntusu,

157 - A. g. e. , s. 40-41158 - A. g. e. , s. 22

7/29/2019 191185


‘nerde o eski günler’e ertelenmi ...”159(çöl ve ‘kün’)

“kim eski? cibre kalem, elde divit! yaz uyudu, uyudu ba çelerde;uyandır masalları ey ehzade!

vakti yok, haydi artık, hangi limit-lerde durur yalnızlı ın? kaç vâdekaldı sözden Söz’den; -kötücül, alelâde?ve bir sessizlik oluyor Tevhid”160(çöl yakarısı)

Çöl iirleri için “ene’l masiva diyenin kitabıdır.”diyen Hilmi Yavuz,Hallac-ı Mansur’un ‘Ene’l Hak’ söylemini yanlı bulduunu belirtir. Çünküsusulması gereken yerde konumutur: “Hallac, Tasavvufa göre susulması gerekenyerde (makamda, konumda) konuuyor. Yanlı! ki olasılık var: ya ‘Fenefillah’durumuna gelmemisindir, o zaman bunu söyleyebilirsin, ama yanlı olur; ya da ‘Fenefillah’ durumuna gelmisindir, o zaman da dile ( Söz’le ) getiremezsin.Hallac’ın içine dütüü dilemma buydu...”161 Belki de bu nedenle “Çöl iirleri”nin son iirine ‘ene’l masiva’ ibaresini epigraf yapmıtır. Tevhid

bölümünde yer alan bu iir, dier iirler dikkate alınırsa durulmayı vebirlie(vahdet) erimeyi içerir. Son iiri oluu, kitabın ve Söz’ün onunla bitmesiaynı zamanda airin vardıı yeri de gösterir.

‘ene’l masiva!..’“ ‘tecrid’ denildikde: yollar, hırka...

giyindik bir çölü, korka korka;...çocukluk çöl, ergenlik çöl de...lirik bir ya lılık imdiyse... dahane beklenir artık? elde testi ve vaha,geçtiler kervandılar... Yâsin, tahâ;bir uzun hırka idik, aktık ve dindik.sonra ol bir bahara... nerde kalmı tık? –bahabiçilmez kuma , denk denk ve tiftik;dokunmu tur, örtülmek üzre sabaha;

yolculuktuk, gitmek için giyindik,ben ölürsem yapayalnız kalacak Allah’a...

ben ölürsem yapayalnız kalacak Allah’a...”162(çöl ve hırka)

3.3.11. Akam iirleri

‘Benden öncekilere’ ifadesini kitabın baına kaydeden Hilmi Yavuz, Ak am iirleri’ni ustalarına ithaf etmitir. 1999 yılında yayımlanan kitapta akam,hüzün ve yalnızlık harmanlanmıtır. Yedier iirli üç bölümden olumaktadır. Yaz iirleri ile balayan sadece tek konulu ve lirik söylemli kitaplarla aynı kategoride

159 - A. g. e. , s. 26-27160 - A. g. e. , s. 42- 43161 - Yavuz, iir Henüz., stanbul- 1999, s. 129162 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 44-45

7/29/2019 191185


anacaımız Ak am iirleri, en güzel ‘hüzün’ iirleriyle doludur. Ahmet Haim’in“Bir Günün Sonunda Arzu” iirinin, ‘Ak am, yine ak am yine ak am’ dizesiniYavuz, ak am, yine ak am, yine ak am biçiminde ayrıtırarak kitabın bölümlerinebalık yapmıtır. Daha çok dörtlükler halinde yazılan iirler, rahat bir söyleyiesahiptirler. Ak am iirleri’ne Rainer Maria Rilke’ye ait u dizeler epigraf

yapılmıtır: “Ak am benim kitabım, ı ıldar, Damaskodan pırıl pırıl kapakları, Açarım altın tokasını, Acele etmeden, serin ellerle.Ve okurum ilk yapra ını,

Mesut, samimi havasından. kincisini okurum, sessiz, Rüyâlarımda görürüm, üçüncü sayfasını.”163

‘Benden öncekilere’ ifadesini kitabının baına alan Yavuz, iirlerinigelenee balı yazdıını da ilan etmi olur. Türk ve Avrupa edebiyatından airlereithaf edilen iirlere baktıımızda, kendisinin sıklıkla andıı ustalarının adlarını

görürüz. iirler, armaan edilen airlerin bilinen iirlerinden veya iirlerinibesleyen unsurlardan izler taır. Bu airler ve ithaf edilen iirler unlardır:

eyh Gâlip, Nérval – ‘ak am ve Nurusiyah’Paul Géraldy – ‘ak am ve sen ve ben’ Ahmet Haim – ‘ak am ve hançer’ Yahya Kemal – ‘ak am ve yolculuk’ Âsaf Halet Çelebi – ‘ak am ve maden’ Behçet Necatigil – ‘ak am ve balkon’ A. Muhip Dıranas – ‘ak am ve kadınlar’

Ahmet Haim’e armaan edilen “ak am ve hançer”de hüznü anlatan güzeldizeler okuruz. Bu iir, Ahmet Haim’in ‘Merdiven’ iirinden metinlerarasılıkbalamda izler de taır:

“hançerinden yazları akıtan elmasince tozlarıyla bezer ak amı;bir yerde ‘muttasıl kanar’ o güller;da da yarama basar ak amı...

yaldızları dökülmü bu ‘semâ’ nınbiri gelse de götürse unu;i te kitap! eski püskü, sararmı ;hilmi, gel aç önüne çocuklu unu!..

çöktü ak am, üstümüze yıkıldı;vakittir, artık perdeyi indir!atılacak e yayım, öyle yı ıldım,ve bildim ki insan hüzün içindir”164

Annesine balılıı ile bilinen Ahmet Haim gibi Yavuz da Ak am iirleri’nde annesini anar. Sadece bir konu etrafında yazılan kitapta doal olarak‘akam’ her iirde ayrı bir tema ile yorulup baka imgelerle karımıza çıkarılır.

163- Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 7164 -A. g. e. s. , s. 28

7/29/2019 191185


‘Anne’nin anıldıı iirlerde olduu gibi. Akam, anılar ve hüzünle beraberhatırlanan anne imgesiyle karılaırız. Bu iirlerde ‘akam’ bazen kiiletirilen biri,bazense imgesel mekândır.

“sen neysen o kadarsın, ey ak am!annem içini çekiyor kimi ansa;

ürkü!...biri ansızın bir gül koparsa; imdi uzak olandır neye ula sam......

soldu annem, solarken goblen ve tülbent;

ve ak amın ucuna do ru yolculuk”165(annem ve ak am)

“ak am annemle aramdabir süsgibi dururdu;saatler rikkatle vururdu;

özensiz...

annem kandili siliyor:‘mendil,

mendil nerede?..’

ak am, annemle aramdabir süs!”166(ak am ve kandil)

Bir söyleisinde Ak am iirleri’ni Rilke ve akam airi Ahmet Haim’iniirleri arasında bir konumda deerlendiren Hilmi Yavuz, unları kaydeder:“...Haim, Görünen’in ötesini aratırmaz. Görünen’de derinleir. Tanpınar’ın‘Haim hayatı kasten daraltmaktan holanırdı’ deerlendirmesinin de anlamıbudur. Haim’de ve Yahya Kemal’de eksik-olan da bundan baka bir ey deil.‘Görünmeyen’ ve ‘Görünen’in-ötesini aratırmaz bu iki air... Mistisizmineksiklii de denebilir buna. Oysa Rilke mistiktir; -Görünmeyen’i aratırır;Görünmeyen’den öteye gitmek ister... mesela Behçet Necatigil de böyledir, Asaf Halet Çelebi de...’ Akam iirleri’, biraz da, Haim’le Rilke’yi bir araya getirmeyemi çalııyor acaba, ne dersin?” 167

iirlerin balıkları, bir anlamda o iirde ilenen konuya iaret eder. Kitaba “ak am ve çocuk” ile balayan Yavuz, çocukluuna gider ve o yalardan imgedünyasına aktardıklarını iirlerine de taır. Kitabın son iiri, “ak am ve vedâ”dayaı kemâle eren biri olarak okuyucularının karısına çıkar; yaamından, hayattanve yolculuktan bahseder. Aynı zamanda huzursuzluu yansıtan bu iir, hayatınHilmi Yavuz’ca yorumlanıını ifade eder.

Haydn’ın no.45, fa diyez minör‘Vedâ Senfonisi’ eliinde.“daha ba ından beri hiç sevmedim yerimi:adî gök, baya ı toprak!bu lânetlenmi yerdeiki arada kaldım;

165 - A. g. e. , s. 11- 12166 - A. g. e. , s. 13-14167 - iir Henüz , stanbul- 1999, s. 140- 141

7/29/2019 191185


....ak amlar biraz dü kün; yollar, kanayan yollar...ay la ımda batıyor ve sözler hiçbir yerde;...i te ben gittim, her ey söyledim gittim;

i te benden herkese,herkese bir sonbahar”168

3.3.12. Yolculuk iirleri

Hilmi Yavuz’un iirlerinde gül, yaz, da, erguvan, yol, yolcu, hüzün, akamve çöl sıkça karılaılan imge yüklü sözcüklerdir. Çounu kitaplarına hem konuhem de isim yapmıtır. Gül, erguvan ve hüzün toplu iirlerinin adı olmutur:

Hüzün ki En Çok Yakı andır Bize, Gülün Ustası Yoktur , Erguvan Sözler . Onlarınçevresinde yazdıı iirlerle bir koza örmütür. Yolculuk iirleri, adını yolmetaforundan alan bir kitaptır. “Do u’ya Yolculuk”, “Batı’ya Yolculuk” ve “Öte’ye Yolculuk” olmak üzere üç bölümden olumaktadır. Bölümlerde toplam

yirmi altı iir yer alır. Hilmi Yavuz’un alıılageldik iirinden hem anlam, hem de dilbakımından birçok unsur taırlar. Özellikle Yaz iirleri ile balayan derinlikli ve bolgöndermeli iirler, okuyucuya Yolculuk iirleri’nde devam ediyormuçasına birizlenim verirler. Kitapta tabiata bir hayli yer verilmitir. A açlar , ku lar , gelincikler , yaseminler , güne , deniz, bulut gibi tabiata dair olan her ne varsa birekilde hüzne bulanarak iirlere girmilerdir. Doanın kendini bu denli duyumsatıcıboyutta olması, iirlerdeki lirizmi yalınlatırmıtır. Yavuz, bu yalınlıkla ilgili olarakunu kaydeder: “Yolculuk iirleri’ni okuyanlar, bu iirlerde yalınlıa doru birgidiin söz konusu olduunu söylemilerdir ki bunda yanılmıyorlar. Ancak buradakiyalınlık, bir düzyalınlık olmadıı gibi kendi baına bir erek de deildir. Yalınlık,büyük kavramlardan ve dolayısıyla da belagattan arınmı bir lirizm anlamınageldii ölçüde benim açımdan kabul edilebilir.”169

‘Yol Arkada larıma’ ithafı ile balayan kitabın ilk bölümü, “Do u’yaYolculuk” adını taır. Esrâr Dede’nin bir beyti bölümün epigrafıdır:

“gören sanur ki safâdan semâ-ı râh ederimdöner döner bakarım kûy-ı yâre âh ederim”

Bu bölümde Dou’ya, aka, duyguya, düünceye ve özneye doru yolaçıkılan hüzünlü bir yolculuk okuruz.

“büründü altın postuna yazlar;âh yazlar, hele sizler, hele siz...

nerdeyse oradadır o Var’ın;Yok... kimselerin bilmedi i giz;bendim dı ına dü en uçurumların,kimseye kıyısı yok iç deniz...

kendi üzerime kurdum yalnızlı ımı;kalbim, kalbim bir o kadar belirsiz;

168 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 43169 - Pınar Aka, Hilmi Yavuz iirine Metin-Merkezli Bir Bakı, Ankara- 2002, Basılmamı Yükseklisans tezi, s. 72’den naklen

7/29/2019 191185


bir olu tan Bir-Olu ’a gül akar;âh , gül akar yol olur...

yoldur bu, görünmez olur kar... ya da sis, siz...görünsem, geri dönmez miydiniz?”170(yolculuk ve mevsimler)

“Batı’ya Yolculuk” bölümü, Yavuz’un çok beendii Yunanlı air,Odysseus Elitis’in bir iir kesiti ile balar. “Do u’ya Yolculuk” bölümündekiiirlerinin içe dönüklüüne, hüznüne karın bu bölümdeki iirlerde daha dıa dönükve kısmen mutlu bir anlatıcıyı gözlemleriz. Deniz, gökyüzü ve çiçeklerle doluiirlerde ak ve tabiat konuları sıklıkla ilenir:

“güne in terkisinde,bak dönüyor

ye il kısrak

a zı köpüklü akdeniz!

akdeniz: bulutun zeytini!

olgunla ıyor yava ça;köpü ü çatlıyor ye ilin.

yazlara yürü, güzel yolculuk!”171(akdeniz) Bu bölümün dier dikkat çekici özellii iirlerin kısa oluudur. Hacimli

iirlere karın sadece imge üzerine ina edilmilerdir. Hemen hepsi imgesel bir dilleyazılmılardır. Somut unsurların çounlukta olduu “Batı’ya Yolculuk” bölümündeyer alan iirlerde Hilmi Yavuz’un 1980 sonrası iirlerinde pek rastlamadıımız,diyaloga dayalı bir anlatımla karılaırız. “konu ma”adlı iirde kiiler arasındakidiyalog iirin adına da yansıtılmıtır. Bu üslup denemesine Bedreddin Üzerine iirler ve Mustafa Subhi Üzerine iirler ’de de rastlarız.

“ ‘sen’, dedi erkek,‘iyice sakla kumsalı...’kadın dedi ki, ‘tuzudenize gömdüm...’ ”172

Niyazi Mısrî’nin tasavvuf içerikli bir beytiyle balayan “Öte’ye Yolculuk”,kitabın son bölümüdür:

“aradım bahr ü berri, bulmadım ben bu sırrı;cism ü candan içerü gizli sultan kandedir?”173

Hilmi Yavuz, hüzün airidir. Okuyucuları ile bunu genellikle gizli, bazen deaçıktan açıa paylamak ister. Onun hüzün kaynaklarından biri de yol veyolculuktur. Bunun nedenini çocukluunda aramak gerekir. Zira kaymakam olanbabasının görevi nedeniyle ailece sık yer deitirmilerdir. Deitirilen her mekânve buna balı yapılan zorunlu yolculuklar, arkasında dostlukları ve alıılanortamları bırakır. Belki de bu yüzden yolculuu genelde hüzün ile özdeletirmitir.Kitabın son bölümde yer alan iirler yukarıda alıntıladıımız beyitteki sır ile örtüür

170 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 18-19171 - A. g. e. , s. 38172 - A. g. e. , s. 39173 - A. g. e. , s. 51

7/29/2019 191185


içeriktedirler. Özellikle kitabın son iiri olan “öte’ye” , airin sırlı yolculuundaulamak istedii hedefi imler.

“hep senin içindi, hepgüle dönü ü Hiç’in

varlık gurbet, yokluk sıla;a klar hep Sana varmak için

kalbimin ötesi, gülümün üstü; yolu yolculuktan ayırdın, -niçin?”174

Hilmi Yavuz’un iir kitapları birbirlerini mutular. Bu daha çok sonrakikitabında hangi konuyu ileyecei biçiminde kendini gösterir. “ins”, adlı iirinharflere dayalı imgeleri Yolculuk iirleri’nden sonraki kitabı Hurufî iirler’imüjdelemek için ondan kopmu da gelmi izlenimi verir.

“balkon inceldi, ah a klar,kı a açtılar kapılarını Nunî,kar inceden tozuyor;

her yerde elif var...

evden o a kları al da gel Nunî gelirken yazları da getir;sende konaklasın hüzün ve yollar;her yerde nun var...

Nunî, Zaman sarardı,bir gül olmak’çin sana;ölüm o uzak akrabaher yerdesin var”175(ins)

Kitapta yer alan iirler, Hilmi Yavuz’un iirinden az da olsa ayrı bir yeresahiptir. Yolculuk iirleri, imgesel dille yazılmı kısa iirlerin dıında genel itibariile kavramlardan uzak, daha yalın içeriktedir. Bu kitapta Türk iiri geleneine veBatı iirine yapılan yolculuktan enstantaneler okuruz.

Daha çok Ak am iirleri’nde yer verilen içe dönük, özne iirlerinin birkısmını Yolculuk iirleri’inde de buluruz. iirlerin lirizmine, ilave edilen düz veyalın söylem, bizlere Yavuz’un soy aacında sıkça andıı hocası BehçetNecatigil’in hüznünü, Ahmet Muhip Dıranas’ın sadeliini anımsatır.

3.3.13. Hurufî iirler

Hilmi Yavuz’un 2004 tarihinde yayımladıı Hurufî iirler , 1980’den sonrasüregelen iir çizgisinde birtakım deiikliklerin habercisidir. Torunu MercanYavuz’a ithaf ettii kitapta, harflerle ilgili balıklar ve bölüm adlarıbulunmaktadır: “a, , k”; “elif & alfa &”; “be & beta”; “tâ, sîn, mîm” . Bölümlerin toplamında yirmi be iir yer bulunmaktadır. iirlerini genellikle birkonu etrafında yazan Hilmi Yavuz, bu kez harfleri izlek olarak almı ve onlarlaimge dünyasına yolculuk yapmıtır. Vural Bahadır Bayrıl, bu kitapta, Hilmi

174 - A. g. e. , s. 59175 - A. g. e. , s. 52

7/29/2019 191185


Yavuz’un airliiyle ilgili olarak unları kaydeder: “Kainatın bir kelime vebunların yazıda denk dütüü iki harfle yaratıldıına inan bir kültürün airi” olarakgörüldüünü belirtir.176

Harfler ve rakamlar, insanlık tarihinde daima ilgi odaı olmu ikikavramdır. Semavî ve beerî dinlerde kutsallatırılan harf, rakam ve sayılar,

gizemlerini slâmiyet’ten sonra da muhafaza etmilerdir. Asırlarca kullanılanebcet, harflere dayalı bir hesaplama sistemidir. Büyük ve önemli hadiselere, biryapıya tarih düürme amacıyla da hep ebcet kullanılmıtır. Kur’an-ı Kerim’in birkısım surelerinin baında yer alan harflere Hurûf-ı Mukattaa denilir. Birçok sırlariçeren bu harflerin gizemi halen çözülmü deildir. Gerek Hurûf-ı Mukattaagerekse harflerin esrarı, pek çok sûfî ve din âliminin dikkatini çekmi, kimileriniise gizemine kaptırmıtır. Bu balamda Fadlûllâh-ı Hurûfî, (Esterabadi) 14. yy.’daHurûfî tarikatını kurmu ve etrafına birçok kii toplamıtır. Onun müritlerindenbirisi, Divan edebiyatının ilk airlerinden Seyyit Nesimi’dir. Hurufîler, kötüakıbetleri öncesi, harf simgecilii ile sadece sıradan insanları deil, döneminedebiyatını da etkilemilerdir. Bu etki Divan iirinde de kendini göstermitir.Harflerin gizemli taraflarıyla birlikte çarıımları ve simgeleri birçok Divan

iirinde yer bulmutur.“Gitmez o mehün râ gibi hançer kemerindenÜftâdelerin öldürür âh i te burası/bu râsı”(Bâkî)177

Cumhuriyet sonrası Türk edebiyatında harflerin gizemine pek önemverilmemekle birlikte kimi airlerin dikkatini çekmeyi baarmıtır. Hemen herfırsatta Hilmi Yavuz’un sahih air olarak ustaları arasında andıı Asaf Halet Çelebionlardan biridir. Çelebi’nin harf adlarını taıyan He, Lamelif gibi iirleri vardır.iirini geleneksel Türk iirine eklemleyen Hilmi Yavuz’un Hurufî iirler ’de konuolarak harflerin dünyasını seçmesinde, sosyal hayatta ve özellikle iirgeleneimizde bu dünyanın bıraktıı izlerin etkisi göz ardı edilmemelidir.

Kitap, adıyla Hurûfî’lii çarıtırsa bile bu inanıla ilgili deildir. Divaniirinde, özellikle Nesimi sonrası dinî mesaj özelliini kaybeden, daha çokbiçimsel anıtırma ve gönderme amacıyla kullanılan harfler, Hurufî iirleri’ndeDivan iiri geleneine yakın fakat çada ve zengin imgeler yüklenerek iirlerdeyer almılardır. Kitabın yayımlanmasından kısa süre sonra Hilmi Yavuz,kendisiyle yapılan bir söyleide bu konuya deinir: “Burada ‘Hurûfî’lik’inEsterabadi Fadlullah’a ve Nesimî’ye yapılan göndermeler ve epigraflar dıında,‘Hurufîlik’ diye bilinen sapkın tarikatla ilikisi yok.”178 “harfler ve melâl”deHurûfî anlayıla ilgisi olmadıını iir diliyle de ifade eder.

“ben esterabadî’nin sözünü kaalealmadım: harfler dünya’dan hayâledo ru yolcudurlar, durmazlar;dönü ür birbirine ‘Allah’ ve ‘lale’...”179

Kitabın ilk bölümü a, ,k ’tır. Bu bölümde iki iir yer almaktadır. lki binbirgece anlamına gelen “elf leyle ve leyle...”dir. Harfler yerine ya da harflerdenoluan böyle bir terkiple Binbir Gece Masalları’na göndermede bulunulmutur.kinci bölüme Arap ve Yunan alfabelerinin ilk iki harfleri isim olarak verilmitir.

176 - Vural Bahadır Bayrıl, Kainat Bir Kelimedir”, Irmak dergisi, Adapazarı- Mart 2006, S. 63, s. 11177 - Dursun Ali Tökel, Divan iirinde Harf Simgecilii, Ankara- 2003, s. 173178 - M. lhan Atılgan, “Yolu imdi de ‘Harfler’den Geçiyor”, Zaman gazetesi, 10. 12. 2004179 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 35

7/29/2019 191185


Bu adlandırma, Hurufî iirler ’de iki medeniyete (Dou-Batı) birçok açıdan yerverileceinin belirtisidir. Son bölüm: “tâ, sîn, mîm” adını uarâ Suresi’nden alır.iirlerdeki derin anlam, gizem ve biçimdeki estetik yapı okuyucuya ister istemezHilmi Yavuz’un iir dili ve imge üretmede takipçisi olduu Behçet Necatigil, Asaf Halet Çelebi; Mallarmé... gibi ustalarını hatırlatmaktadır. Harfler vasıtasıyla iire

anlam yüklü imgeleri mükemmel denecek ölçüde kazandırmıtır. Ustalarınınkelimeye dayalı iir yazma miraslarını bir adım ileriye taıyarak iirini harflerleyazmıtır.

Hurufî iirler’de harflerin tekrarından doan ahenk (asonans vealiterasyon), çou zaman harflere dayalı imgelere deyim yerindeyse fonoluturmaktadırlar. Bunları somut örneklerle göstermek, iirlerin özelliklerini azda olsa ortaya koymak için kimileri üzerinde durmakta yarar vardır. “harfler veS/Z”, kitabın ilginç iirlerindendir. iirin sa üst köesinde Ahmet HamdiTanpınar’dan alınan u epigraf yer almaktadır:

‘Müstakim-zâde, her harfin yanı baındao harfin meleinin beklediini söyler.’A.H. Tanpınar

“toplandı bir tek harfin çevresindebir kavim; -ve da ıldı: Aleph!bir baktılar, uyanınca, ne tuhaf,

yoktular eski harfler, Ashâb-ı Kehf

gibi a kın! güzel harflerdi! S/Z:hünsa, kastrato ve elbette ikizonları sevdimdi, âh, Lamelif ,W! te sizsiziz, biz, i te, sizsiziz

neye ba lıyız, bilmeyiz artık, bilinir mi yitikten geleniz biz, bekleyerek...sessiziz biz... imdi ürkek, siste gibi:her harfin yanındaki o melek...”180

‘S’, geçmii Grek ve Mezopotamya medeniyetlerine uzanan; denge, güç vesalıı sembolize eden bir harftir. Dou ve Batı medeniyetlerine göre farklıanlamlar yüklenen bu (S/Z) harfler; ses olarak uyumayı imlemektedirler. Belki debundan ötürü air, Ashab-ı Kehf ile S/Z arasında tebih sanatı ile benzetme ilgisikurar. iirde anılan Ashâb-ı Kehf, uykularını s/z s/z s/z soluma sesleri ilesürdürmü olmalıdırlar. S/Z erillik ve diilii de temsil eden bir ikilidir. Erillik vediilii içeren hünsa kastrato ve W da iirde kullanılmılardır. Arapça’da ‘Z’ erilbir vurguya sahiptir. Gönderme ve anıtırmalar ile birlikte biçim bakımından daS/Z’nin iire katkıları vardır.

Bu harflerin tekrarı ve ritmik dizimleri iire ahenk katmıtır.“W! te sizsiziz biz, i te, sizsiziz.......sessiziz biz... imdi ürkek, siste gibi:”

Kelimelerin bu ekilde alıık olunmayan biçimce çekimlenileri, sadecekulaa deil göze hitap eden bir estetik yapı oluturmutur.

180 - A. g. e. , s. 28

7/29/2019 191185


Hilmi Yavuz, Klasik Türk iirinde ‘aruz’ ölçüsü ve söz sanatları ileyakalanmaya çalıılan aheni daha çok aynı kökten kelimeleri, harfleri, benzerekleri ve dize baı ya da sonu uyakları kullanarak salamaya çalıır. “harfler velay lay lom” onlardan biridir. iir, aynı zamanda günümüzde magazinleen sosyalyaama yergi nitelii taır.

“‘o’lardı, onların içinde, oooo!o da oradaydı, o odadagelin odasına gelindi, indi‘a’lar, ‘y’ler, ‘l’lerle birarada

‘ü’nün dü ününde gördü ün‘ü’ler kalabalı ı, be i bir yerdeüzgün kızlar hep geride kaldılar ‘i’lerde olan her ey ise ilerde....”181

Metinlerarasılık açısından zengin bir kitap olan Hurufî iirler ’de, Türk iirgeleneinden alıntılama veya gönderme usulüyle yararlanmanın dıında, imgeselaçıdan da ilgi kurulmutur. “harfler ve hilmi” iirini bu balamda düünebiliriz.

iirde, Divan edebiyatının büyük ustası Fuzûlî’nin:“Pâre pâre dil-i mecrûh-i peri ânımdanSer-i kûyunda gezen her ite bir pâre fidâ”182

beytinden kimi tamlamaların “harfler ve hilmi” iirine imgesel açıdantaındıını görürüz. çinde bulunulan hâl, gelenee dayalı imgeyle dilegetirilmitir.

“ kimse bilmedi, ben dîl-i mecrûh ser-i kûyunda itlerle... eyvah!dokunmayın, da üstü ba

yaralar gövdemde kalsın...”183(harfler ve hilmi) Yaralı (dalı) bir gönül vardır. Ancak ona ‘dokunmayın’ denilir. Çünkü

gönüldeki bu yara ‘da üstü ba’dır ve Fuzulî’nin:“Merhem sürüp onarma sînemde kanlı dâ ıSöndürme öz elinle yandırdı ın çera ı” 184

beytinde belirtilen hâli andırır. Durumdan memnuniyet söz konusudur.‘da üstü ba ’ Divan edebiyatının sık kullanılan mazmunlarındandır. Geni biranlam göndermesi olan bu mazmun; bakarsan ba, bakmazsan da olur, atasözüyleilgiye sahip olmakla birlikte:“... kederden sevince; zaruretten refaha intikal gibimanalarda da kullanılmıtır.”185 iirin devamında:

“kendi adımı andım da ne oldu?hüzünler: h,i,l,m,i... h,i,l,m,i...âh, fuzulî u harflerdenbir kurtarsam, dedim, dil’imisözlerim gizlerde kalsın...”186

181 - A. g. e. , s. 36182 - Fuzûlî Divanı, Baskıya Hazırlayanlar: Prof. Kenan Akyüz, ... , Ankara- 1997, s. 134183 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 41184 - Ahmet Talat Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Ankara- 1992, s. 112’den naklen.185 - Onay, a. g. e. , s. 113186 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 41- 42

7/29/2019 191185


diyen Yavuz, fuzulî kelimesi üzerinde tevriye sanatı yapar. Böylelikle “dîl-i mecrûh, ser-i kûyunda” tamlamalarının; ak ıstırabından haz alan, vuslatıarzulamayan bu büyük Divan airine ait olduuna vurgu yapmakla kalmaz,hüznünü anlattıı fuzulî harflerden: “h,i,l,m,i... h,i,l,m,i...”, dilini (gönül/kalp)kurtarmak istediini anlatmı olur.

Kitabın son bölümü; “tâ, sîn, mîm” de toplam on iir yer alır. On sayısıtamlıı ve mükemmellii imleyen bir sayıdır.187 Bu bölüme ve iirlere adını verenharfler, uarâ Suresi’nin baında yer alırlar. Hurûf-u Mukattaa’dandırlar. iirlerinsonunda tekrar edilen gizem dolu bu harflerle iirler ve uarâ Suresi arasında ba kurmak bir hayli güçtür. Aslında sureye adını veren ‘uarâ(airler)’ ile suredeanlatılanlara dikkatli ve vakıf bir yaklaımla bakılmadıı takdirde airlerle surearasında ilgi kolay kurulamayacaktır. iirleri ve uarâ Suresi’ni okuduumuzdaHilmi Yavuz’un da iirlerde bu ince noktayı gözden uzak tutmadıını; tâ, sîn, mîmile uarâ Suresi ve iirler balamında anlam yönü bakımından semantik simetriyiyakalamaya çalıtıını söyleyebiliriz.

Son bölümde yer alan, “tâ,sîn, mîm(dört)” iirinde Hilmi Yavuz, bukitabına dein uygulamadıı bir biçim denemesi yapar. ‘Î’ ile anlam ve simge

imlemesine getirir. Bu denemenin birçok yönüyle, en azından Cumhuriyet sonrasıiirimizde eine az rastlanabileceini söyleyebiliriz:

“ lambagibi yüzlerle tanı tık

samim-

Î bir mum, içtenbir aynayız, dı tan hep-

imizkaranlıkta

biz bizeyiz ve belirsizolmak için mi var’dık?”188(tâ,sîn,mîm (dört))

Hurufî iirler , Hilmi Yavuz’un poetikasında durduu konumu gösteren birözellie sahiptir. iirinde hep olagelen kavramlara, yeni açılımlar kazandırmayaçalımıtır. Önceki iir kitaplarında olduu gibi bu kitabında da kendini anlamcagüç ele veren iirler vardır. Yüzeysel bir okumaya uygun olmayan Hurufî iirler’de imgelerin, Dou ve Batı iiri ve iir dıı kaynaklarıyla beslendiinigörürüz. Onlarda lirik söylemi algılamak ve tat almanın zorlatırıldıınısöyleyebiliriz. iirlerin sunduu lirizmi duyumsamak için bu iki medeniyetten veözellikle iirinden biraz olsun haberdar olmak gerekmektedir. Böylece Hurufî iirler ’in sadece dil ustalıı sergilemek için yazılan bir kitap olmadıı kolaycaanlaılacaktır.

3.4. iirlerinin Tematik ncelenmesi

3.4.1. Hüzün

Hüzün airidir Hilmi Yavuz. Birçok iirinde kimi zaman belirgin, kimizaman örtük olarak ana tema hüzündür. Kitaplarında genellikle bir temayı

187 -Annemarıe Schımmel, Sayıların Gizemi, çeviren: Mustafa Küpçüolu, stanbul- 1998, s. 194188 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 50

7/29/2019 191185


ilemekle birlikte, konu bazında deimeyen metaforları ak, akam, yalnızlık,yolculuk, yaz ve güldür. Bütün bunların merkezine ise hüznü oturtur. TurulTanyol, onun iirleri gibi hüznünün de gelenekten beslendiini söyler: “HilmiYavuz’un poetikası yalnızca iirin kapalı ve örtük olması gerektiinden ibaretdeildir kukusuz. O iiri büyük bir yolculuk olarak ele alır. Bu yolculuun her

evresinde hüzün vardır. Bu geleneksel iirimizin bize bıraktıı bir hüzündür.”189

Onun bu temadan kopamayıının nedenini sadece geleneksel Türk iirinebalayamayız. air mizacı, kiisel yaamı ve kendisinin de dile getrdii üzereiçinde yaadıı cemiyetin sosyal psikolojisi bu hüzünde pay sahibidir: “Biz,hüzünlü bir toplumuz. Hüznü, hüzünlenmeyi seviyoruz. Yaamın tadını, hüzünduygusunda buluyoruz belki de! Bir tür mazohizm evet, ama ne yapalım, böyleyizite! Hep söylemiimdir: arkılarımıza, türkülerimize, iirimize bakın, hephüzündür dile getirilen. Bir iirimde ‘hüzün ki en çok yakıandır bize’ diyeyazmıtım, adım o günden bu yana hüzün airine çıktı... bizim kültürümüz birhüzün kültürüdür; hüzün sanki kimliimizin olmazsa olmaz bir parçasıdır, demekistemitim ben... Kısaca, bizim insanımızı anlatabilmek için hüzün temelkavramlardan biri, bana göre...”190

Hilmi Yavuz’un iirlerinde hüzün kendi beninden, air kimiinden, aktan,sevgili veya herhangi bir eyden ötürü karımıza çıkar. Ben ve biz odaklı hüzündeonu kederlendiren birtakım etkenler vardır. airlii bata olmak üzere akam,yalnızlık ve yolculuk bu hüzne daima refakat ederler. Bunlardan kaynaklananhüzne hemen bütün kitaplarında rastlarız. Bakı Ku u’nda hüzün, imgeyleharmanlanmı biçimde, bir çocuk muhayyilesi ile sunulur. Kitabın ilk iirindehüznü suyun derinliklerinde arayan bir çocuk duyarlıını okuruz.

“Bütün o a kları yazdı da ne olduGülleri çocukları denizleri tuttu da elinden

Hep bir ceviz yapra ı gibi belirdi ince yüzü Bırakılmı gemilerin su kesimlerinden”191(hilmi yavuz)

Bu su, belki de anne ve babasıyla gittikleri Bursa’da Hüsnüyusuf Oteli’ninbahçesindeki havuzun suyudur: “Babam Orhangazi’deyken, 1940’lar olmalı,Bursa’ya giderdik, kaplıcalara, annemin ayaına ayaklarına iyi geliyordu, birkeresinde Feride Halam’ı görmeye gittiimizi anımsıyorum. Sanırım, enitemlesorunları vardı halamın, babamla konumak istemi olmalı, Hüsnüyusuf Oteli’ndeotelin adı buydu, belleim yanıltmaz beni, kalıyordu halam, bir öleden sonrasıduruyor imgelemde, babam, annem, halam, çay içiyorlar konuarak otelinbahçesinde, aaçların içinden, alabildiince Bursa Ovası görünüyor; -son yazaduruyor olmalıdır, uzaındayım masanın, bahçedeki havuza bakıyorum: yapraklarduruyor suyun yüzeyinde (‘hayâlinden bakar pû ide-i evrâk olan havza’) oradayüzümü görüyorum. Sanki ilk kez! Havuza uzatıyorum ellerimi, yüzümünimgesini kavrayıp suda, yüzümün imgesiyle yüzümü yıkamak diliyorum!Yapraklar vuruyor yüzüme, belki ceviz yaprakları, altın sarısı, yassı ve damarlıgörünüyor.”192 Aynı kitabın bir baka iirinde yine hüznü tanıyan bu çocuubuluruz:

“Hilmi diyor ki ben

189 - Turul Tanyol, “Hilmi Yavuz’un Gizemi”, Hürriyet Gösteri, Nisan 1994, S. 41, s. 31190 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 131191 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 11192 - Geçmi Yaz Defterleri, stanbul- 1998, s. 24

7/29/2019 191185


Ucuz hüzünler kiralardım Alyanak bir kuklacıdan

Gök binlerce mavi apkadır Senin de apkan mavi miydiO günlerde?”193(hilmi’nin çocuklu u)

Adını hüzün airine çıkaran dize Bedreddin Üzerine iirler ’de karımızaçıkar.“hüzün ki en çok yakı andır bizebelki de en çok anladı ımız”(nâzım hikmet)

Zaman zaman sevgili ile birlikte anılan hüzün, airin öznesindedir. Zaman iirleri’nde kendi iirinden alıntılama yaparak güle duyulan aktan kaynaklananhüzne yer verir:

“bir gülün biraz daha gülbir hüzün biraz daha hüzün

olu u gibiydik ayrıyken de, birlikteyken de...

ya adık: bir kaybolu un kaybolu u”194(ölüm ve Zaman)

Aynı iirin devamında bu kez ölümle hüzün bir arada verilir:“ölüm! Söz’ün alçalan kı ıölüm! toplananın da ılı ı:kitap, hüzün ve gövde...”

Hüzün, iirlerde her zaman ‘hüzün’ olarak anılmaz. air, ona ‘acı’, ‘âh’veya ‘ay’ ünlemlerini kullanarak da deinir. Yaz iirleri’nde bulunan“taflan” iiri, hüznün kendisi olan fakat hüzün kelimesinin anılmadıı iirlerden biridir.Taflan, beyaz salkımlar halinde, çiçekleri olan ve kıın yaprakları dökülmeyen birbitkidir. Hilmi Yavuz, hüznü bu iirde taflan istiaresi ile vermeye çalıır:

“ne zaman dinecek, ne zamanbu taflan, bu taflan?Ey uçurum gözlü sevgilim! ne zaman baksambir hiçlik tadı....

ak amnasıl da yakı ıyor yüzüneve sanki bir kayalı ın içinedurmadan kendini oyanbir ferhâd gibiyim ben”195

Akam, airlerle birlikte, air olmayanlar için de hüzündür. Günün, biranlamda yaamın sonunu ve yalanmayı duyumsatır. Hilmi Yavuz içinse belleeyolculuk vaktinin geldiini andır. Ak am iirleri, balı baına akın ve yaamınsonunu haber veren bu gün sonunun imgelere dönüümüdür. Akam, geçmii veberaberinde sevdiklerini hatırlatarak airi hüzne boar. Bir kara çadır gibi geçmiinüzerindedir akam. Kitapta yer alan “ak am ve annem”, geçmii akam veannesiyle birlikte andıı iirlerdendir. iirde akama kiilik atfedildiini degörürüz:

193 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 13194 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 130195 - A. g. e. , s. 44 - 46

7/29/2019 191185


“bir kapı açıldı, ansızın, baktık:ak am!.. kimse benzemez oldu kendine;kimbilir ne kadar hüzünlü artık,

bir odadan ötekine geçmek bile...

sen neysen o kadarsın, ey ak am!annem içini çekiyor kimi ansa;ürkü!.. biri ansızın bir gül koparsa; imdi uzak olandır neye ula sam...”196

Yolculuk iirleri’nde hüzün, akam ve yolculukla birlikte anılır:“ne kadar gitsem o kadar uzak;

kurur insan hüznü ak ama do ru; ya lanınca inceliyor yalnızlık;kendim için edinilmi yolculuk”197(yolculuk ve hüzün)

Genellikle airlik ve iir hüzne yabancı olmayan iki kavramdır. air,duyarlı insandır. Duyarlıının ürünü iirleridir. Bir air olarak Hilmi Yavuz’u,iirlerinde çounlukla hüzünlü bir duyarlık içinde buluruz. Sosyal ve kısmen

ideolojik içerikli Mustafa Suphi Üzerine iirler adlı bir dizi iirlerinde, airlerkendilerini hüznün bu diliyle anlatırlar:

“mesle imiz hüzündür, me rebimiz....... air! kalbin ve sevdanın i çisi misin?öyleyse yaz bunları, yaz kiölüm beklesin orda

ve gülde beklesinsen kendi iirini seyretmedesin

yapraktan ve elmastan daha bir cihannümaolan acıların içinden öyle uzak, öyle yalnız, öyle kırık öyle derin”198( airler anlatıyor)

iirlerinde, iirinden ve airliinden bahsetmekten çekinmeyen bir airdirHilmi Yavuz. Bu kavramlarla ilgili düüncelerini söylei ve röportajlarlasınırlamayıp iirlerinde de dile getirir. Yaz iirleri’nde kalbine hüzün ihbar edilenairliine deinir: “ben imdi ve daima kalbine

hüzünler ihbar edilen bir airimsöyle nerde, haydi söyle o kanayan sözlerlesedefli güzeller?”199(koruganlar)

Aynı kitapta, hocası Behçet Necatigil’e ithaf ettii “mühür” iirindeairliinden hüzünle bahseder. Yaamında olduu gibi iirlerinde de hüzünlerigizlediini söyleyen Yavuz, “mühür” sözcüünü iire balık yaparak bukapalılıa vurgu yapmı olur:

“uzun etme artık, iirinden çık acı ve düz yazıyla lânetlenmi olmadan önceki günlerine dön

196 - Akam iirleri, stanbul – 2002, s. 11197 - Yolculuk iirleri, stanbul - 2001, s. 28198 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 175-177199 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 25

7/29/2019 191185


hilmi yavuz....sevda sözleri! siz imdi benim

hangi tür hüzünlere ne ad verdi imi

nerden bileceksiniz?”200

iirlerinde gizemi ön plana alan Hilmi Yavuz, kendini kolay ele vermeyeniirler yazar, bu tavrını mühür’de ifade ettii gibi okurundan gizlemez.

Yaz iirleri’de bulunan “koruganlar”da kalbine hüzünler ihtar edilenbiridir. Hurufî iirler’de ise hüzünler giyer. Tıpkı “Hüsn ü A k”ta Ben-i Muhabbetkabilesinin giydii âfitâb-ı temmûz (Temmuz günei) gibi. Giyme mahkumiyetiimleyen bir harekettir. Giyilen elbise kiiyi dıarıya yansıtır, ifade eder. “tâ, sîn,mîm(altı)” iirinde, hüznün kendisine bir elbise gibi giydirilen airliini anlatır.

“ airim,geceleri hüzünler giydirildimgiydirildim ve dirildim

tâ, sîn, mîm

....bir air ki, mimlidir ne tâ’sı var, ne sîn’i var hem de yavuz bir mim’siz

tâ, sîn, mîm”201 Buraya kadar kaydettiimiz iirlerde hüznün, Hilmi Yavuz’un öznesinden

ve air duyarlıından kaynaklandıını göstermeye çalıtık. Oysa yukarıda dadeindiimiz üzere, onun iirlerinde hüzün bunlarla sınırlı deildir. iirlerindedier bir hüzün kaynaı, sevgiliye duyulan aktır. Ak, iirlerinde çou zamanyalın biçimde karımıza çıkar. Dolayısıyla akın iirlerinde, kimi zamanyaanılandan ziyade bir kavram olarak anıldıını söyleyebiliriz. Ak am iirleri, akın hüzünle birlikte kaydedildii iirleri içeren bir kitaptır. “ak am ve lavinia”onlardan biridir. Ak, airi hüzne bomu belki de hüzün kılmıtır. Bundan olsagerek: “yüzüme bak, hüznüne bakmı olursun!” der.

“yüzüme bak, hüznüne bakmı olursun! iir: baba belli de il, annesi rüyâ...son yaz gelir, çocu unu öldürür;medea’yı bir gül öper soldurur ve bir a ka verir adını lavinia”202

iirlerinde akın verdii kederden ötürü hüzünle bu denli bütünleen,kendini ve yüzünü hüzünle ifade eden Hilmi Yavuz’un Hurufî iirler ’de akyarasından, ıstırabından ve verdii hüzünden ikayetçi olmadıını görürüz. Üstelikbu ak ve ayrılıın neden olduu hüzün yarasına dokunulmamasını ister. Bir türmazoizm içindedir.

“kimse bilmedi, ben dîl-i mecrûh ser-i kûyunda itlerle... eyvah!dokunmayın, da üstü ba

yaralar gövdemde kalsın”203(harfler ve hilmi)

200 - A. g. e. , s. 26 - 27201 - Hurufî iirler, stanbul - 2004, s. 53 - 54202 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 23

7/29/2019 191185


iirde da üstü ba mazmununu kullanarak yarasına dokunulmamasını,çünkü bu hüznün baa dönütüünü söyler. Ak derdinden ikayet etmeyenFuzûlî’nin söyledii gibi:

“ Merhem koyup onarma sînemde kanlı da ıSöndürme öz elinle yandırdı ın çera ı”

Hüznün boyutu ve dayanırlıı kiinin onu yaamasına göre deiir. Ancakher halükârda hüzün insan içindir. Hilmi Yavuz, kendi beninden ya da bir bakanedenden ötürü, hüznün insana özgü olduunu Ak am iirleri’nde açıkça ilan eder:

“hançerinden yazları akıtan elmas,ince tozlarıyla bezer ak amı;bir yerde ‘muttasıl kanar’ o güller;da da yarama basar ak amı...

yaldızları dökülmü bu semâ’nınbiri gelse de götürse unu;i te kitap! eski püskü, sararmı ;hilmi, gel de aç önüne çocuklu unu!..

çöktü ak am, üstümüze yıkıldı;vakittir, artık perdeyi indir!atılacak e yayım, öyle yı ıldım,ve bildim ki insan hüzün içindir...204( ak am ve hançer)

Ayna iirleri, hüznün üç boyutuyla birlikte ilendii iirleri içeren birkitaptır. Özneden, yaanılan mekândan ve aktan kaynaklanan hüzün, kitapta buadları taıyan bölümleri içerir. Çou iirde ise ben, mekân ve akın hüzünlübirliktelii dile getirilir. Kitabın ilk bölümünde bulunan “ben için sonnet”te, airinkendinden duyduu memnuniyetsizliin hüzne nasıl dönütüünü görürüz.Kendini, Hilmi Yavuz’dan soyutlayan airin hüznünü okuruz.

“benim yüzümdür i te, ma rur, kalın, izofren;unutmak ve aynayla, a klarla azalmada;ben gideli beridir hilmi yavuz ile benbazen burdayız i te, bazen de ürkünç oda...bir çökelti gibiyim ben kendi belle imde......ben bana çivilidir, isa’yla çarmıh neyse;a ksa bir iç kanama... gül, gülden içeri’yse..”205

Hilmi Yavuz’un iirlerinde yalnızlık, bellek ve yolculuk hüznüngerçeklemesini salayan üç unsurdur. Kimi zaman ak ve akamın da ilaveedildii bu unsurlar Ayna iirleri’nde birlikte hüznü imlerler. Bu çok boyutluhüznü kendi de itiraf eder: “Ayna iirleri’nin bir koyu hüzün getirdii dorudurelbet. Ama önemli bir farkla: Ayna iirleri’nden önceki iirlerim… hüzün üzerinebir söylemi imliyorlardı. Ayna iirleri ise hüznün kendisinin söylemini imliyor.

203 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 41204 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 28205 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 179

7/29/2019 191185


7/29/2019 191185


olduu inancı ise genel bir kanaattir. Karı cinse duyulan akın, “mecazî ak”olarak tanımlandıı tasavvufta, gerçek ak Hakk’a duyulandır. Kısacası tasavvuftaak, vardıı nokta itibari ile yaratıcıya, yani Allah’adır.

Hilmi Yavuz’un iirlerinde ak, dier temalardan ayrıcalıklı bir konumdadeildir. Yalnızlık, yolculuk veya bir baka konuya, iirlerinde ne oranda yer

vermi ise aka da o oranda deinmitir. Bu nedenle ona, ak airi diyemeyiz. Bulanık Defterler ’de bu konudan bahseder: “Görmeyi kim öretti bana? Akiirleri yazmamayı? (‘Genç air’ Franz Xavier Kappus’a ‘A k iirleri yazmayaözenmeyin’ diyordu)... Rilke, âh evet, dâimâ...”210 iirlerinde sevgili yahut yâranılmaksızın ak ilenir. Sevilen karı cinsi genellikle gül olarak anar. Sevilen için“sen” zamirine az yer verir. Vecihi Timurolu, onun iirlerindeki akı Divaniirindeki aka benzetir. “Hilmi’de ak, bir Divan gizemi taır. Vıcık vıcık birtutku deildir onda ak. Bir sestir. iirin müziksel etkisini arttırmaya katkıdabulunan bir öedir. Görkemli Divan iirinin deyiine yaklamak için bir araçtırak, sanki.”211

Hilmi Yavuz’da ak, yüceltilmekle birlikte deerlendirmeye de tabi tutulurve zaman zaman olumsuzlanır. Cumhuriyet sonrası yaamı ustalarına da ak

konusunda öykünmez. Bu balamda aka ve sevgiliye yeni bir bakı açısıgetirdiini söyleyebiliriz. Onda sevgili, ne Yahya Kemal’deki “Canan”dır, ne deCemal Süreya’nın çou iirindeki gibi cinsel objedir. Sevgiliyi ve akı cinselliktentamamen soyutlamamakla birlikte iirlerini bu olguya sınırlamamıtır. Cinselliedaha çok düzyazılarında yer vermitir.

Sınırlamaların daima istisnaî durumları içinde barındırdıını göz ardıetmeksizin, Hilmi Yavuz’un iirlerinde akın üç türlü görülebileceinisöyleyebiliriz: Yüceltilen, hüzün kaynaı, kirlenen ya da yiten ak. Bakı Ku u’nda akı yaamın özü gibi görür. Aka bakı açısı henüz berraktır.

“Nerde bir deniz buldumsa soyundumSonsuz kumsallar aldı yöremiKumsalların kumsalların en güzeli

A ktır Sen bir çocuksun annesi ezik beyazSen bir çocu u anlamak için birebir

Annelerin annelerin en güzeli A ktır” 212(kanto)

Hilmi Yavuz’un bir kısım iirlerinde ak, sevda adlandırılıı ile karımızaçıkar. Do u iirleri’nde bulunan “do unun sevdaları”, akın sevda olarakadlandırıldıı bir dizi iirdir. Bu iirlerde sevdanın yüceltildiini görürüz; gerçekak, Dou insanında olup içten, harbi ve acıdır. Tıpkı Arı Daı gibi yücedir.

“sevda derinlerdedir, oysa ferhâdüstünü kazmada da ın”213(do unun sevdaları (I))

“ay kanar, sevda akar, bir da bir da kendini delerse”214(do unun sevdaları (II))

210 - Bulanık Defterler, stanbul- 2005, s. 72211 - Vecihi Timurolu, Dil dergisi, “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Ankara- 2000, S. 91, s. 24212 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 62213 - A. g. e. , s. 131214 - A. g. e. , s. 133

7/29/2019 191185


“sevda, belki bir susu tur ve kimbilir, nasıl ve nerdengelen bir türküyle duyulmayanıbir soluk güldür, ki duyurmu tur

eski fütüvvetnamelerden”215

(do unun sevdaları(III))

“giden ben de ildim, yoldur dili söyleyen sevdaysamektubum kalbime yollanır”216 (do unun sevdaları (IV))

1980 sonrası iirlerde Hilmi Yavuz’un aka bakı açısı deimez. Ancak Ayna iirleri’nden itibaren sorgulanan ve olumsuzlanan bir hâl alır. Bunda Ayna iirleri’ni yazdıı esnadaki özel yaamının payı olsa gerek. Dier taraftan akınbütünüyle olumsuzlandıını söyleyemeyiz. Kimi zaman hüznün kaynaı olan ak,yine de yücedir. Örnein Yaz iirleri’nde bengisudur.

“kalp kalesi! Ben sanasürgün, sen bana hüzün

dayanır mı hüsn-ü a k bukırgındır yollar döndükçeburçları bengisuyunda A k’ınve kimbilir hangi soyundan güzün...sevda senin hisarın”217 (kalp kalesi)

Aynı kitabın “çiçekli da soka ı” iirindeyse bakasına, ZeyyatSelimolu’na ait bir sırrı, muhtemelen gizli bir akın kapalı anlatımını okuruz.

“derindir arası güllerinve a kın yakut dilindenduyulur türküsü iirin;...a klar anlatıdır yazın

onları bir soka ın

adıyla ça ırın yollarında;”218 Zaman, Hilmi Yavuz için felsefî ve yaam bakımından önemli bir

konudur. iirlerinde geçmii yâd etmekle anı kısmen de olsa iirletirir. Bulanık Defterler ’de iir ve zamanın bu ilikisiyle ilgili düüncelerini dile getirir: “iir,imdi’leme. Geçmiin imdi’lemesidir iir. Bu sözde, Bergson’dan Benjamin’eulanan bir felsefi gelenee yapılan vurgu var elbet. Heidegger’in birazdeitirerek söylersem, varlık, iirde kendi evinde barınır; ..”219 Zaman iirleri’nde de bu yaklaımın izlerini taıyan iirler okuruz.

“Zaman, dilsiz çocuk, Zaman...ince a klarla yırtılansendin, yollarla erguvan

215 - A. g. e. , s. 135- 136216 - A. g. e. , s. 137217 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 16- 17218 - A. g. e. , s. 34- 35219 - Bulanık Defterler, stanbul- 2005, s. 47

7/29/2019 191185


sunulmu lânetli kı lardanaldı ım belirsiz dokunu lardankopan tenini dinledin”220(küller ve zaman)

“haber verdiler, geldiler

a klardı gelenler... onlardıgeçmi gün... imdi unuttumgaliba bir sümbülteber...221(kar ve zaman)

Akın tasavvufî boyutunu sıklıkla iirlerine taıyan Hilmi Yavuz’un 1970dönemi iirlerinde ak, ideal ve dava içinde görülür. Daha sonraki iirlerinde isetasavvufî veya mecazî bir sevgiliye duyulan akı okuruz. Söylen iirleri’nde akıntasavvuf boyutunu buluruz.

“bahçesi hüzündü onların…bugün A k’ız, belki yarınba ka yerdeyiz... nerdeyiz?…günleri a klarla kardık,

ve kaybolduk harcında Zaman denilen duvarın”222(E refo lu Rumi’ye iirler- 2)

“a klardır benim bildi imben olu um, sen de i im…

A k’la biz, ikimiz, var’la yok gibiyizâh giderek ne kadar az kendimiziniz”223(Mevlânâ ile ems)

Ayna iirleri’nde bir sevgiliye duyulan, fakat olumsuzlanan bir ak vardır.Kitabın bazı iirlerinde akın yüceltildiini ve “Mevlânâ ve ems” iirindeki gibi,benle aynı kılındıını görürüz. air bu kitabın bazı iirlerinde, mütevazı veyetinilen bir aktan bahseder.

“biz A k’ız… kendimize! ve o aynaydı buncabencil! sâdece kendini gösteriyor…- bakınca!..”224(Las

Meninas için sonnet)

“hani a k’ı yazılacak olanda arıyorken bir sahaf, yitirir ya, kitapta yazılmı olanları;nasıl bir araya gelir derken ne tuhaf!sonunda hep aynalar bulu turur onları…”225(sır sonnet)

Hilmi Yavuz, akı ilk kez babasının görev yaptıı Bursa’nın Orhangaziilçesinde tadar. Orhangazi’de yargıç olarak görev yapmakta olan Ahmet TevfikBey’in kızı Dodunur, okuldan kız arkadaıdır. iirim Gibi Ya adım’da bu akıanlatan Hilmi Yavuz, Çöl iirleri’nde yer alan “çöl ve judas” iirinde geçenelmas gözlüm ifadesinin Dodunur’dan aldıı kitap serisinden Elmas Gözlü

220 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001 , s. 109221 - A. g. e. , s. 116222 - A. g. e. , s. 172-173223 - A. g. e. , s. 164- 165224 - A. g. e. , s. 187225 - A. g. e. , s. 189

7/29/2019 191185


Tanrı’dan esinlenerek yazdıını belirtir. Bu iirde unutulan bir aktan izler debuluruz:

“ stanbul’da, fark etmez; elmas gözlerimde put gibi durdum, dedi: ‘beni öp hilmi ve beni unut!’

yakın dostlarımdılar: hanet ve sa Mesih…”226

‘Yolculuk iirleri’nde ak, nar çiçekleri ile ilikilendirir. Nar, aynızamanda Arapça ate anlamını taıyan bir sözcüktür. Akın atele anılması “akatei” deyimini çarıtırır.

“nar çiçeklerini sordun;-sana dönecekler, yakında,

a kın olgun narları olarak…” 227(her ey ye il, ama…) Aynı kitabın “milennium için dedi imdir” iirinde ise akı, yeni bin yılı ve

sevgiliyivurgulama için onları gül ile birlikte düünür.“her eyi A k bilir, ona sor,bir gülün bin yılını…”228

Bu anlatımdan, her eyin ak için olduu anlamını çıkarmakla birlikteFuzûlî’nin ak üzerine söyledii ünlü beytini de hatırlarız.

“A k imi her ne var âlemde lm bir kıyl ü kâl imi ancak”

Hurufî iirler’de ak, yüceltilir. “harfler ve air”de akamın yazma içinvar olduunu, kendisinin ise akamı akla yazdıını anlatır. Harfler bu aamadaaktır. airin amacı akamı akla kaydetmektir.

“ak am bir sözcük, a klarsa bir harf; m gibi mi dururuz, im gibi mi, kim gibi? n ney’in içindedir, ne için?mektup sandı ımız sözler birer zarf…”229

“tâ, sîn, mîm (bir)”de ise ak kiiletirir. Aklar, kendilerini içlerindetaıyan ve ıstıraplarına katlananları tanırlar.

“mevsimler birer söz, çiçekler de metinde ki gülsün, ben demedimkalbimin e kalini verdima klar hemen tanıdı beni,tâ sîn mîm”230

Hilmi Yavuz’un iirlerinde akı, hüzün veren bir olgu olarak da okuruz.Aslında akın doasında hüzün vardır ve o, bu ıstırabı youn yaayanlardanbiridir.

“ve bildim ki insan hüzün içindir...”231 diyen bir air için akın hüzün olması yadırganmamalıdır. Onda akın

hüzün oluu daha çok 1980 sonrası iirlerinde görülür. Bunlardan biri Gizemli iirler kitabındaki “yazdan ev”dir.

“yazdan ev! acıların andısizde içildiydi, sular ve artemis

226 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 13227 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 41228 - A. g. e. , s. 53229 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 34230 - A. g. e. , s. 46231 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 28

7/29/2019 191185


sizde kargı landı; a klardan,kendini üreten a klardankurtarılmı bir hüzündünüz…”232

Zaman iirleri’nde ise akın bir yurt olduunu görürüz. Sevgiliyi iiriylegölgeler ve çok sevdii yazları devir ir. Bu durum aktan kopmuluk ve hüzündür.

“andolsun, bir dokunu la seni örterimü ür tenim, çünkü a k ü ür köpüre köpürei te gün serinledi bendea klarda dururum birazseni iirimle gölgelerim

yazları devire devire”233(gölge ve Zaman)“bursa ve Zaman” iirindeyse akın kopmasını ve akınlıını dile getirir:

“Zaman balkıyor bursa’yabilinen budur

ve iirde adı… imdi ne kadar üzgünüz, belli

gemli e do ru bir dize tadıbak, aya ım mühürlü benim

ve a kım balmumunukendi, ansızın çekip kopardı?234

Söylen iirleri akın youn ilendii iir kitaplarından bir dieridir. Ancakbu kitabın iirlerinin çounda akın, hüzün veya benzeri ifadelerle birlikteanıldıını görürüz. Bu iirlerde Hilmi Yavuz, imgesel bir dil ve anlatımı terciheder. Kimi zaman kiiletirilen ak, kimi zaman yurt olarak somutlanır.

“a k! o yok edici melek!da süzülür, -verüzgâr, yüzümdür benim artık …a ksa o yok edici melek nerededir? elimde ölüm de

var; - veda , gövdemdir benim artık” 235(nereus kızları)

Da, Halk edebiyatı ve Divan iirinde daha çok aktan kaynaklanan hüznevurgu için kullanılan mazmundur. Bu iirde da mazmununa gelenekle irtibatkurma için yer verildiini söyleyebiliriz. Akın bir yok edici azap meleinebenzemesi âık için ayrı bir hüzün kaynaıdır. “narkissos’a a ıt” iirinde Yavuz,akı bir çarıya; sevgiliyi ise zehir, acı ilmekli kuma a benzetir.

“a klar bir bedesten, sen acı kuma dokumalar dokuyor derimebiz kiminiz? hüznümünüz artık ve artık kendinin önünde yürü ölüme”236

232 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 83233 - A. g. e. , s. 104-105234 - A. g. e. , s. 106-107235- A. g. e. , s. 140- 141236 - A. g. e. , s. 157

7/29/2019 191185


Hilmi Yavuz’un kimi iirlerinde akın, hüzün veren bir ıstırap kaynaıolduuna deinmitik. Onun aktan duyduu sıkıntı iirine yansıdıı gibi kimizaman iir dıı söylemlerine de yansır. Örnein bir söyleisinde tek sözcük ileakın tarifini yapması istenince cevabı u olur: “Tek sözcükle ak mı? çkanama!..”237 Akın benzer tanımına Ayna iirleri’nde de rastlarız:

“ben bana çivilidir, isa’yla çarmıh neyse;a ksa bir iç kanama... gül, gülden içeriyse...”238(ben içinsonnet)

Ak am iirleri’nde de akın soyut bir mekâna dönütürüldüü görürüz.Akamleyin anılan mekânsı akta, akam gibi hüzün vardır:

“a ktı, ötekiydi, dâimâ…bu a kın içinde bahçe var;kar var kar bu a kın içinde;…bir de’ ak am’lar olsun istedik

bu a k söylemi içinde…”239(ak amlar ve bahçeler)Benzer ak anlatımını “ak am ve vedâ” iirinde de buluruz. Ak ile hüzün

bir aacın iki dalı yahut bir çiçein iki yapraına benzerler.“a kları koparıyor biri, hüznü öteki;durmadan bir le e konuyor akbabalar…”240

Yolculuk iirleri, Hilmi Yavuz’un yolculukla birlikte hüznü ve akıanlattıı dier iir kitabıdır. “yolculuk ve kalbim”de, aktaki ümitsizlii veçıkmazı okuyucusuyla paylaır.

“a klar bo arsa ve ben dâimâo bo arsadaki kör kuyu…ve yollar, biraz daha sararsasarılan o yumaktır kalbime benim…”241

“yolculuk ve sorular” iirinde ise aka Dar Kapıdan girdiini oysa elindeacı bir hüzünden baka bir eyin kalmadıını söyler.

“yolculuk öncesiydi, bize ‘Dar Kapı’dan geçiniz... ‘mi dediler?geçtik de ne oldu? âh, birer birer suçlar, a klar… acı limonlar gitti battı güne ler! buruk ve sarı… sen gel de a kları

yıka yıka gel! âh, nerde, o’ varı yo u bu kadar:… olan yolculuk?”242

Zorlua vurgu için kullanılan Dar Kapı deyimi aynı anlama gelecekbiçimde iirine taır.

237 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 100238 - A. g. e. , s. 179239 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 16- 17240 - A. g. e. , s. 41- 42241 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 20- 21242 - A. g. e. , s. 26

7/29/2019 191185


Hilmi Yavuz’un iirlerinde akın dier bir ele alını biçimi kirlenen vekimliksizleen hâliyledir. Akın bu seviyeye dümesinden duyduu üzüntüyübirçok iirinde dile getirir. Önceki bahsimizde ilgili iirlere deinmi ve metinmerkezli yaklaımda bulunmutuk. Çounlukla 1980 sonrası iirlerinderastladıımız bu tür akları, daha öncesinde pek göremeyiz. Akın

kimliksizlemesi ve kirlenmesi, içinde iki yönlü bir olumsuzluu barındırır. Akıbilen ve tanıyan, sıkıntısını çeken biri için bu durum ölüm ve belki daha büyükacıyla edeerdir. Hilmi Yavuz, akın niçin kirlendiini, iirlerde kısmen de olsaanlatmaya çalıır. “eros ile thamatos” bu konuyu ileyen iirlerden biridir.

“ve sarı yaz senin perdensuya gömdün yapra ın adınıbir kentin hüznüne benzedin birden

A klar kimliksizle ti: süslü zamanlar!sen ki kendi kendinin özleminden

sıkılırdın…sorardın:‘olur mu,

anlamak a kları eski güllerden”243

eski güllerden anlaılmayan akı olumsuzlayan air, sevgilisinin busorusuna onun ak anlayıı balamında yer verir.

Ayna iirleri, akın yerildii iirlerle doludur. Kitapta akla birlikteyaamın ve bedenin olumsuzlandıını görürüz. Bu karamsarlıın kaynaı aktır.“ ebsefa soka ı için sonnet”te biten bir akı fotoromana benzetir.

“ben hep senden yanaydım; o bildi in ebsefa,…en sı yılları onun ve en derin günleriorda dururken i te, öyle ince, karamsar biri gibi o sokak… a kımız fotoroman,okunmu bitmi artık, sürünüyor yerlerde;”244

“kent le ti ve ben ona bir koku gibi süründüm;artık a klar ta ır beni, ben onlara kadavra…bir kent kendi üstüne çökerken de kı ;a klar yararken a kları, sözlerde bir yırtılı …”245(çökmü

bir kent için sonnet)Dilek Dolta, “ben için sonnet”ten hareketle bu akın tasavvufî boyutlu

olduunu; yaratıcının görüntüsü olan “ben”ine duyulan özlemin, ayrılık acısındanötürü ıstıraba dönütüünü belirtir. “Böyle bir ak duygusu insanın açılmasına,çoalmasına deil “ben”e kapanmasına ve ‘ben’de kaybolmasına nedenolur.”246der. Bu da içinden çıkılmaz bir hâle dönüür. Istıraba yol açar.

“benim yüzümdür, i te, ma rur, kalın, izofren;unutmak ve aynayla, a klarla azalmada;ben gideli beridir hilmi yavuz ile benbazen burdayız i te, bazen de ürkünç oda

243 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 154- 155244 - A. g. e. , s. 180245 - A. g. e. , s. 193246 - Dilek Dolta, Berna Moran’a Armaan, stanbul- 1997, s. 72- 73

7/29/2019 191185


içimize kapanan kapısıyla bugün debir ben’e açılıyor; âh, yaldızlı ve çorak

bir çökelti gibiyim ben kendi belle imde...”247 (ben içinsonnet)

çökelti veya içbükey iki yaklaık anlamları olan kelimelerdir. Her ikisi deairin kendi benine doru yolculuunu ve yalnızlıını imlerler. Aynaya baktıındaçoalan kiinin kendisidir ve öznesine doru giderek çoalan yalnızlıını görür.

Akın biçimlenmesinde mekânın, yani kentin önemi büyüktür. HilmiYavuz, Ayna iirleri‘nde aka, kent balamında da yer verir. Mekânın aküzerinde etkisine dikkat çekerek kendisiyle birlikte sevgili ve stanbul’un akıbütünlediklerini dile getirir. “anı- sonnet”te ak ve mekân ilgisini okuruz.

“aynalar dola ıyor, bu kentin aynaları;sözlerim sisli sözler ve a klar kırılmada;a klardan isteniyor âh, orda olmaları……âh, a klar paslanıyor, kent saklarken onları;

bencileyin hep ayna yerine koyuyor anıları…”248 iirlerinde imgesel bir dil kullanan Hilmi Yavuz, çou defa iledii

konuya ve temaya kiilik atfeder. Olumlu ya da olumsuz özellikte sunduu birkavrama imgesel bir ahsiyet kazandırır. Soyutu somutlama uraısı, sıklıklabavurduu bir anlatım biçimidir. Ayna iirleri’ndeki birçok iiri bu ekildedüünülebiliriz.

“a k sürünüp geçiyor, ölüm bile pejmürde!..bir i e yaramıyor var olmak, var olmamak aynalar iyice sı ; her ey yüzey!.. iirde”249(kıyamet

sonnet’si)Yaamı imleyen aynanın sılıı, doal olarak aka da sirayet edecektir.

Yüksek deerlerin, özel olayların sürünme ve pejmürdelikle nitelendirilileri bizeonun aktan beklentisinin kalmadıını gösterir.

Son olarak Hilmi Yavuz’un Ayna iirleri’nde akın yitiine de deindiinibelirtelim. Onun için ak bitmitir. Zira ak, yazla vardır ve yazın kendisidir. Hergerçekliin bütün çıplaklııyla ortaya çıktıı ve gizli tarafının kalmadıı buaydınlık mevsim, Yavuz için özel bir yere sahiptir. Yaz, onun iirlerinde sıklıklakimlik deitirerek karımıza çıkar. “yaz sonnet’si” iirinde, yazı hem akla hemde kendiyle ilikilendirir.

“artık yaz kendimiziz, kimselere bırakmam...nerdeler, iyi a klar? yicil; dura duradurgunla an ekinler!.. ben öyle yaz’ım i te;”250

Ak am iirleri’nde, bir iç hesaplamada aka deinir ve sevgili ilebakalatıklarını, yabancılatıklarını vurgular. Vuslatın imkansızlıını mühürledile getirir.

“kalbim bir leke, pas tutmu içim;

247 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001 , s. 179248 - A. g. e. , s. 199249 - A. g. e. , s. 200250 - A. g. e. , s. 207

7/29/2019 191185


a klar bile bundan daha iyidir...ikimizin bir olması? bir mührübir mühürle mühürlemek gibidir...”251(ak am ve mühür)

“ak am ve hiçbir ey”de, akam vakti aklına, tükenen akı gelir. Akam,öznesine yaptıı yolculuk vaktidir. Yolculuun sonunda kendine ve anılarına

ulaır. Bilinç altına hapsettii yaam kesitleriyle tekrar tekrar hesaplaır.Hesaplamaların bir çounda ak vardır. Akın yokluu ruhsal çürümedir. iirdevarlıı hayalî olan eylere somut bir biçim yüklediini görürüz:

“farkında ol artık, kalpte sökükler;a klarsa, âh, yama üstüne yama;bir kuma , eprimi , havı dökülmü ;kendini bir teyelle tuttur ak ama...”252

Hilmi Yavuz, 1970 döneminde, toplumcu temanın aırlıklı hissedildiiiirlerinin dıında da iç dünyasını örtük biçimde iler ve kendiyle hesaplaır. Buhesaplama 1980 sonrası iirlerde daha fazla olmasına karın Ayna iirleri’nindıında kapalıdırlar. iirler, simgesel bir dile sahiptir. Onları ancak, Yaz iirleri’nde bulunan “kazı” iirinde salık verilen biçimde çözümleyebiliriz. Çöl

iirleri, bu ekilde yazılan bir eserdir. Hilmi Yavuz’un tasavvufa ve felsefeyesıklıkla bavurduu ve onlardan esinlendii kitapta, hüzünle biten bir aka yerverir. “çöl ve yitik o ul”da iç benine bir yolculua çıkar:

“... bir arz-ı mev’ud olan tenime yol aça açagittim, kesik günler, a k bölük pörçük;gittim, yede imde ipek ve göçük;...gittim, hem çöldüm, hem yitik o ul...”253

“yitik o ul” felsefecilerin dier bir adıdır. Onların bu ekilde anıldıı tamlama balamının geçtii dize ile ilgili olarak unları kaydeder: “... Filozof ‘yoldan çıkmı’ olandır; - yitik o ul’dur filozof (Verlorener Sohn). ‘çöl iirlerindehem çöl’düm, hem yitik o ul’ dizesi ite tastamam bu durumu imler. Gerçekten defilozoflar babasızdırlar...”254

Hilmi Yavuz, Yolculuk iirleri’nde yolculuklarını anlatır. Yaamda dahaçok deimezlii ve duraanlıı seven biri olarak onun yolculukla ilgisi biziaırtmamalıdır. Çünkü yolculuu genellikle iç dünyasınadır. Akam vakti,yalnızken kendiyle ba baa kalır ve yolculuklarında daha bir yalnızlaır.Yalnızken akları baına üüür ve böylece bir iç çatıması, kendiylehesaplaması balar Sonuçta bu kavgadan iir kazançlı çıkar. Kavgalarındakendisi, deli dumrul; sevgilisi ise Nunî olur. Aklarıyla da kavgalıdır. Ancak buaklar bitmitir artık. Aaıda Yolculuk iirleri’nden alıntıladıımız iirkesitlerinde anlatılanlar, bellekteki hesaplamaların ürünüdürler:

“Göçmü Zamanın Ba ındadur deli dumrul! iiri durdur!...bir köprü söz, bir nehir dil olur,

251 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 27252 - A. g. e. , s. 37253 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 12254 - Geçmi Yaz Defterleri, stanbul- 1998, s. 98

7/29/2019 191185


geçer yollar geçer...a klar kaybola kaybola...”255(yolculuk ve mola)

“burdayım, gitmiyorum, çok erken...karardım ak ama baka baka;

bu sözler bir iire de u rar mutlaka,o uzun a klardan geri dönerken...”256 (yolculuk veveda)

“balkon inceldi, âh a klar kı a açtılar kapılarını Nunî kar inceden tozuyor;her yerde elif var...”257 (ins)

Hurufî iirler , Hilmi Yavuz’un imge ile birlikte en çok simgeyebavurduu bir kitabıdır. Alphan Akgül, “Hilmi Yavuz’un iirlerinde Dil veGöndermenin ‘Yok’luu” adlı yazısında özellikle Hurufî iirler ’de Dil’in dı dünya yerine kendi kendine gönderimde bulunacak biçimde kullanıldıını

belirterek Yavuz’un bu poetik anlayıının, modern Batı iirinde karılıı olduunudile getirir.258 Hurufî iirler’deki simgeler harflerdir. air onlarla akı tanımlar.Bu tanımda akın hem hüzün, hem de ölüme mahkum oluu vardır.

“biz bizeyiz ve belirsizolmak için mi var’dık?nereye’yiz bir yere...

A k mıyız, öyleyseba tan aya a yara ve bere”259 (tâ, sîn, mûm (dört))

3.4.3. Yaz

Hilmi Yavuz, yaamında çeitli özelleri olan bir airdir. Onun için kent,stanbul; mevsim, yazdır. Yazın yaanacaı yegane yer ise Bodrum- YahiYalısı’dır. iirlerinde genel itibari ile mevsim yazdır. Bakı Ku u’nda bulunan“Kı Meditation’ları”nın dıında, iirlerine mevsim olarak genellikle yazıseçmitir. 1981 yılında yayımladıı Yaz iirleri’nin adı, yine bu kitabındaki biriirinden hareketle, 2006’ya kadar yayımladıı bütün iirlerini Büyü’sün Yaz adlıkitabında toplaması yaza verdii önemi göterir. iir Henüz’de yazın kendidünyasındaki yerine u ekilde deinir: “...Ben yazların adamıyım. Yazları çokseviyorum. Neden çok seviyorum? Çünkü varoluumdan en çok yaz aylarında hazduyuyorum da ondan. Ama bu sadece bir sevime çerçevesi içinde deil, denizegirmede de olabilir, tenha sessiz bir yolda yürümede de olabilir... bir akam denizekarı, hafif bir ezgiyle içilmi bir kadeh rakıda da olabilir.... ben yaz’ın adamıyım.

Ben yazın adamıyım.”260

255 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 24- 25256 - A. g. e. , s. 31257 - A. g. e. , s. 52258 - Alphan Akgül, Hilmi Yavuz Kitabı, Haz. . Halil Baran, stanbul- 2006, s. 46259 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 50- 51260 - iir Henüz, stanbul- 1999, stanbul- 1999, s. 77

7/29/2019 191185


Yaz’ı, iirlerinde salt bir mevsim olarak düünmeyen Hilmi Yavuz, tevriyesanatını kullanarak onu yazma eylemi olarak da kullanır. Bu mevsimin, verdiiürünler açısından ona imkanlar salaması yazı, yazma eylemiyleirtibatlandırmasında etken olmalıdır. Nitekim birer mensur iir özellii taıyanGeçmi Yaz Defterleri ve Bulanık Defterler yazın yazılmılardır. Yukarıda

kaydettiimiz yaz ile ilgili düüncelerinde görülecei üzere yazı, mevsim olarakkastetmekte birlikte yazın adamı olduuna da vurgu yapmaktadır. Klasik ve Halkedebiyatımızda sıklıkla kullanılmı olan tevriyeye Hilmi Yavuz da iirlerindebavurur. Özellikle de yazı temel konu olarak aldıı Yaz iirleri’nde. Sabit KemalBayıldıran, geleneksel edebî sanatlara iirimizde daha çok Behçet Necatigil’inönem verdiini, Hilmi Yavuz’un ise bu konuda hocasını takip ettiini belirtir.261

Eserlerine baktıımızda yazın birçok ayrı kullanımıyla karılaırız. Bakı Ku u’nda yaz daha çok mevsimdir.

“Açar eski utançların güne i Bakmakla anlamak arası bir an Dolu dizgin bir yaz tenhalı ındanÇıkarırdın kadınca bir söyle i”262 (utanç)

“Hüznün uzun önsözünde Cenâb’ınOkudum o yaz’ın son oldu unu”263 (haziran)

Bedreddin Üzerine iirler’de yaz, hareketliliktir. Do u iirleri’ndeysehüznü barındırır. Bu iirlerde, toplumsallık birinci derecede ilendiinden ötürüyazın yaam, huzur ve akla ilgili olması beklenmemelidir.

“elyazısı bir yaz geçirdima ırdı bu yaz, i lek de ildibiraz da okunaksız, çokça korkuluduyarlık som ipe e döner dosdo ru”264 (folklor)

“ilkyaz dü eli beridir giden ben de ildim, yoldur dili söyleyen sevdaysamektubum kalbime yollanır”265 (do unun sevdaları IV)

Hilmi Yavuz’un 1981 yılında yazdıı Yaz iirleri, onun iirinde büyük birkırılmanın balangıcında yer alan kitaptır. Özellikle bu kitabında, eseslisözcüklerin kullanımına dayanan tevriye sanatı, yukarıda da belirttiimiz üzereyaza birden fazla anlam kazandırma adına aire olanaklar salamıtır. Anlamzenginlii ile birlikte yazın kiiletirilmesini Yaz iirleri’nde bulabiliriz.

“sarı yaz! kat kat afaklar gördün dizelerde, sevdalar gördün göçük bir da gibi üstüste geldikçe”266 (kazı)

261 - Sabit Kemal Bayıldıran, Dil dergisi, Ankara- 2000, S. 91, s. 42262 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 47263 - A. g. e. , s. 51264 - A. g. e. , s. 108265 - A. g. e. , s. 137266 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001 , s. 12

7/29/2019 191185


“ yaz günü! sen yine kendini anlat sense kendini yinele ey gök!267 (usandık)

“solar tarçının sesinde iire su veren filiz

deriz, giderek iirimizbüyür yazların dizinde”268(a. rıza ertan’a a ıt) Gizemli iirler’de yazın imge boyutu daha bir zenginletirilir. “yazdan ev”

de yaz, sıınılan bir yurttur.“yazdan ev! siz imgelemsinizey kendinden sonrasınıntarihi olmayan yapı!”269

“eylül” iirinde iç dünyasına yönelen Hilmi Yavuz, yazı bir metin olarakiirine alır. azalmakta olan bu metnin sözcükleri, aire hüzün ayını hatırlatır.

“eylül! daha çocuklu umdanberi size bakardım benbir yazın azalmakta olan

sözcüklerinden nasıl daansızın dökülürdünüz”270

Hilmi Yavuz’un iirleri hayalî, dier bir deyimle imgesel bir dünyayasahiptir. Bundan ötürü iirleri kendini kolay ele vermez. iirlerini kendisininverdii ipuçlarından yola çıkarak duyumsamaya çalıırız. Yolculuk iirleri’ndebulanan “her ey ye il, ama...” yazın imge zenginliini yansıtan iirlerden biridir.air, imge dünyasında yazı melek olarak düünür.

“her ey ye il burada,güne gibi;altın bir gö ü var

yaz meleklerinin...”271 Yeil imgeli yaza, Söylen iirleri’nin Dou mistisizmine dayalı iirlerin yer

aldıı “söylen’meyenler” bölümde, “kaab ile hırka” iirinde rastlarız. Yeil,tasavvufun rengidir. Yaz, bu iirde her eyi ortaya koyan bir mevsimdir. Çünküyaz mevsiminde güne, ııı ve ısısıyla bütün gerçeklii ortaya koyar.

“bir vaha idi yazduydum, ye il ku , hadra!

dedi, ‘siz,ölmeden önce ölün”272

Zaman iirleri’nde yaz, zamanın gizemiyle iç içedir. “yazlar ve zaman”dayaz, aire öreticilik yapar. Ona zamanın ve iirin ne olduunu öretir.

“ben iiri bir yaz gününden ö rendimve a klar o ilk iirden arta kalandı...

yaz günü! hep sende aradım Zaman’ı...

267 - A. g. e. , s. 14268 - A. g. e. , s. 20269 - A. g. e. , s. 82270 - A. g. e. , s. 86271 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 41272 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 168

7/29/2019 191185


bir yaza dönü ürdüm, yazlar ba ka olaydı...”273 Bu dizelerden yazın ona ilham bakımından uygun bir tinsellik saladıını

da düünebiliriz.Yaz, bir gizemdir Hilmi Yavuz’un iirinde. O yazın dıında baka bir

mevsim tanımaz gibidir iirlerinde. Okuyucu onu en çok yazın yazdıı iirlerde

duyumsar. Zira yazın onun ruhu kendini daha açık if a eder. Her ey yazlabütünlüe erer. Sanki senenin özüdür yaz. Ayna iirleri’nde yazın tükenmez,labirentsi yönünü buluruz.

“kim nerden bilecek o sesi, yaz gününde? yaz, bir dü üm demektir, bu yüzden durup durupsen dâimâ yazlar, onları çözdü ündebir yumak olur a kla..”274(labirent sonnet’si)

Hilmi Yavuz, iirlerinde sık sık bellek yolculuuna çıkar. Bunu, daha öncebelirttiimiz üzere genellikle akamları yapar. “ak am ve çocuk” bellekyolculuuna çıktıı iirlerindendir. Siirt’teki çocukluk anılarına gider. O yalardaduyumsadıı yazı anlatır bize.

“o konakta herkes, büyük aile,

ko tururdu, yazlar sanki bir saranöbeti gibi ya anır, bir çırpını tır çocukluk, orada, bo ak amlara...”275

Yaz, Hilmi Yavuz’un kimi iirlerinde umuttur. lkbahar ya da airin deyimiile ilkyaz birçok olumlu sıfatlar taır. Yazın umut oluu, yerine baharınkullanılmaması algı ile ilgili bir durum olsa gerek. Çünkü ekseriyetle güzelliklerinve umudun mevsimi yahut zamanı bahardır. Bu durum türkülerimizin yanı sırabütün bir edebiyatımız için de söz konusudur. Oysa Yavuz’un iirinde yaz önplana çıkar. Baharın adı bile onda yazla birlikte anılır ve ilkyaz olarak eserlerinegirer. Bunda yazın air için önemi etkendir. Yaz mevsiminde kendini bir haylibaka hisseden Hilmi Yavuz, yazın bir bütünlük içinde olduunu belirtir: “...Notlarımda bir bölüm var: Ne zaman tinsel bakımdan kendimi iyi ve salıklıhissetsem gövdem su koyuverir. Ne zaman gövdemi iyi hissetsem tinim bozulur’diye. te orada ve yaz mevsiminde bu çatımanın kalktıını ve uyumungerçekletiini hissederim.”276 Mekân ile kastedilen yer Bodrum’dur. Buradadikkatlerimize sunulan husus, Bodrum’da ve özellikle Yahi Yalısı’nda sadeceyazın kendini her bakımdan iyi hissediidir. Ruhen ve bedenen iyi olduunudüünen birinin her eyden ümitli olması yadırganmamalıdır.

Bedreddin Üzerine iirler’de air, ilkyazı “torlak kemal”’in belinde birumut kuaına benzetir. Bir isyanın sonuna, ona göre bir aydınlıa erimedirçekilen ıstıraptır yaz, ilkyaz olsa bile.

“ imdi sen ilk yazı, belkikara, yün bir ku ak gibi beline dolayıpacıyı kav, sevdayı çakmak

273 - A. g. e. , s. 114- 115274 - A. g. e. , s. 197275 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 10276 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. :Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s.132

7/29/2019 191185


bilip yola çıkmak üzeresin”277 Aynı kitabın “beyazıd pa a” adlı iirinde de yaz umuttur. Bu kez

susturulmutur. Çünkü Paa, Bedreddin’e muhalif taraftır. Yani devlettir. Umuduntükeniinde idam olayı vardır. Bedreddin’in idamı deildir bu, yüzyıllar sonrasındayaayan ve Hilmi Yavuz tarafından Bedreddin olarak algılanan deniz

(Gezmi)’indir. “susan yazdı, konu an güzusuldu, uzundu denizin boyu...bir beden, asılmı gözüm hep onda kaldı”278

Do u iirleri kitabında yine yazı iler. Yaz, “do unun sevdaları III”tesevdanın mevsimidir ve adı ilkyaz’dır.

“sen ilkyazı önce kendinde olu tur.ve sonra büyüt hiç solmayanı”279

Mustafa Subhi Üzerine iirler’de mustafa, ilkyazın dier adı evvelbahar ileumut yoluna, henüz kurulmakta olan Türkiye Cumhuriyeti’nde Komünizmi tesis

etmek için yola koyulur.“kars’tan erzurum’a

yola çıkarkenevvelbahar

zeytinin hazırlı ını gördük”280(tarım i çileri anlatıyor (yıl1920))

Sarı, hülyanın rengidir. Hayalperest kahramanlara çou zaman sarı saçyakıtırılmıtır. Örnein “Süha ve Pervin” manzumesinde Tevfik Fikret, Süha’yısarı saçlı bir delikanlı olarak betimler. Mevsimler içinde en sıcak mevsim yazdırve rengi sarıdır. Hilmi Yavuz da renk olarak yazı genellikle sarı ile özdeletirir.Yukarıda bir kesitine yer verdiimiz “kazı” iirinde yaza, sarı yaz! olarak seslenir.Benzer bir yaz rengine Söylen iirleri’nde de rastlarız:

“sana sarı bir yaz gönderdimonu bir zaman gibi koynunda sakla...ve sarı yaz senin perdensuya gömdün yapra ın adınıbir kentin hüznüne benzedin birden”281(eros ve thamatos)

airin gönder dii sarı bir yaz aslında umududur. Zaman iirleri’ndeki “dil ve zaman”da olduu gibi. Bu iirde yakılan ve yıkılan bir umutla karılaırız.

zakkumlardan yola çık an bir yolcunun yapacaı son ey, umudu yakmak olurduherhalde.

“zakkumlardan yola çıktıktı, ne zamandı?...gitgide yolcuyuzbiz ki yazları yaktıktı, ne zamandı!..”282

277 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 78278 - A. g. e. , s. 87- 88279 - A. g. e. , s. 135280 - A. g. e. , s. 171281 -Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 154- 155

7/29/2019 191185


Ayna iirleri’nde yazı, mevsimi ve anıyı vurgulayan yönleriyle buluruz:“geriye... sözcüklere do ru ko arken o yaz,bu sözden farklı bile olursa delirium;âh, bizler bıraksak da, yazlar bizi bırakmaz...”283(delirium

için sonnet)

Ümit boyutlu bir mevsim olan yazın, Ayna iirleri’nde bu özellii dilegetirilir.“artık yaz kendimiziz, kimselere bırakmam

yaz olmayı!.. giderek daha yo un ve narsis...

yazlara girer girmez diriliyor semender;...öyle yaz’ım – ve ye il!.. tenimdir benim karım;âh öyle yaz’ım i te... aynalarla yatarım...”284(yaz sonnet’si)

Hilmi Yavuz’un ilk kitabı, Bakı Ku u’nu dıta tutarak söylersek, hemenher iir kitabında bütünlüklü olarak bir konuyu iler. Bu, ona konuyu çepeçevre elealma imkanı salar. mgelemin bir konu etrafında kıkırtılması, onun kolayca

iirsellemesine sebep olduunu söyleyebiliriz. Örnein Çöl iirleri’ndeki, yazınhem ümit, hem de kiiletirilen ve hayalle birlikte anılan kii olarak karımızaçıkmasını, kıkırtılan imgelemle ilgili düünebiliriz.

“sendin bir yaza vurulan kilit;...

yaz uyudu, uyudu ba çelerde;uyandır masalları ey ehzade!”285(çöl yakarısı)

Dal, halk deyimimizde ümit ve beklenti için kullanılır: “Tutunacak dal”,“Hangi dala el attıysam elime geldi.”gibi birçok söylemler sadece sözde kalmamı arkı ve Türkülere kadar malzeme olmutur. Yolculuk iirleri’nde yazın, bubalamda dal yerine umudu imlediini görürüz.

“bir dalda hangi rüzgâr yazları kırıyor?hangi yolculu a ba lı bu a aç?ne olur beni kırma güz!”286 (güz)

Hilmi Yavuz, yazı sadece mevsim ve umut olarak görmez. Onda yaz, akve aka dair anıları da içerir. Yaza, imgeler yüklemesini akın ve aka dair olanbütün olumlu eyleri bu mevsimde yaamasına balayabiliriz. Ak mevsimiekseriyetle bahardır, onun için baharın adı da yazdır. Kendi deyimiyle ifade etmekgerekirse bahar, ilkyazdır. Bu adlandırmadan ötürü ak mevsiminin bahar olmasınadair kanıyla ters dümemektedir. Yaz iirleri’nde yazın büyü tesirine, anı ve akbalamında deinir.

“ve derin bulut sözleri olarak yazlar kalbime girerkenah bellek, acı bellek!...

282 -A. g. e. , s. 98- 99283 - A. g. e. ,s. 208284- A. g. e. , s. 207285 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 42- 43286 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 47

7/29/2019 191185


ve ne uzun bir büyü’sün yaz!”287 (büyü’sün yaz!) Ak am iirleri’nde sıkça kaydedilen akam, Hilmi Yavuz’un kendini

anılara hapsettii zaman dilimidir. Bir sıınma olan bu gün sonu, ak dolu geçmi yazları da ona hatırlatır. Akın, anıların bir arada olduu bu iirlerde ortak yön isehüzündür.

“hançerinden yazları akıtan elmas,ince tozları ile bezer ak amı;bir yerde ‘muttasıl kanar’ o güller;da da yarama basar ak amı”288(ak am ve hançer)

“kalbim, durma yeti eski yazlara!..nedense bir durgunluk var saatlerde.her ey nasıl da bütündü bir zaman ;”289(ak am ve doluluk)

haydi toparlan artık, kalk gidiyoruz;ak ama vedâ et, ikindiyi öp...bul o yaz gününü; - bulabilirsen!

bir onu al yanına, gerisi çer çöp”290(ak am ve yolculuk) Anı olarak yazın bir metafor biçiminde kullanımı Yolculuk iirleri’nde de

görülür. air, hüznünü dahi baka bir mevsimle deil yine yazla ifade eder.Nihayet ya lı yaz diyerekten yazı hatırlar ve hüzünlenir. Anı ve hüzün iki yakınkavram olarak Hilmi Yavuz’a çounlukla yazı hatırlatırlar.

“bahçemde yer kalmadı, her taraf tıkabasa ya lı yazlarla dolu...”291(yolculuk ve gül)

“çok yoku lar tırmandmı, ini olmadı;kim örüyor, görünmüyor duvarlar...ey mevsim! Vur hançeri de kopsun,beni yazlara ba layan ba lar...”292(yolculuk ve hüzün)

Hilmi Yavuz’un simgesel dili, iirinin en büyük özelliidir. Genellikleimge oluturmak için bavurduu bu anlatım biçimi, iirine anlam zenginlii ilebirlikte ilginçlik de katmaktadır. Yolculuk iirleri’ndeki “bir yaz günü için iir”,yazı ve hüznü içeren dier bir iirdir. iirde yaz, sadece hüznü çarıtırmaz.

“bu yaz ad da lara bakmakla geçtitenin yaz gö üydü, karardı;artık hiçbir ey seçilmiyor ...ne kadar da büyümü yaz günleri,”293

Yaz, aktır. Yollar ise aka götüren vasıtadır. Hüsn ü A k ’taki Sühan gibi.“yolculu un yolculu u” yazın, ak olduu iirdir.

“yolların ‘gül sesleri’ oldu unu

287 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 43288 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 28289 - A. g. e. , s. 36290 - A. g. e. , s. 38291 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 14- 15292 - A. g. e. , s. 28293 - A. g. e. , s. 36- 37

7/29/2019 191185


ben söyledim;onların beni ‘yazın ta içine’ça ırdıklarını söyledimsevgilime...” 294

Hurufî iirler ’de yaz, geçmiten imdiye kalan özel bir anı olarak ortaya

çıkar: “kendine sakla hüznümü,sözlerimden bir yaz ayır;

yolla yollara yazıları, iirimi güllere da ıt, da bayır...”295(harfler ve kalem ve

kâ ıt)Hilmi Yavuz’un iirlerinde huzurlu geçen yazların ve yaz kaynaklı

romantik hüznün yanı sıra olumsuzlanan, daha çok hüzne ev sahiplii yapan yazda vardır. iirlerinde yazı çounlukla olumlu tarafıyla ele almasına ramen kimiiirlerinde tersi bir durum söz konusu olur. iirlere yansıyan karamsar bakı açısından yaz da kendi payına düeni alır. Bu olumsuzlamaya ekseriyetlegeçmiten hâle çarıım yapan bellek neden olur.

Kı, yazın tam zıddı olan bir mevsimdir. Oysa Hilmi Yavuz’un iirindekarı duru olması bakımından bile bir mevsim olarak yer almamıtır. Zamanzaman iirlerin konu seyrinde karılamamız gereken kıın yerine güzü görürüz.

Bedreddin Üzerine iirler kitabında yer alan “dörtlükler” bölümündeki “4” noluiirde kı, güzdür ve sonyaz olarak kaydedilmitir. Yaz, sonyaz olunca hüznü deberaberinde getirir.

“bir sonyazın vuru u azar azardır ve ah ap yaylalarda toz saatleribir senin gözlerin tunç kafiyelibir de her ku ta biraz neon vardır”296

Yaz iirleri’nde güz, yazın yerini dahi alır.“onu görmü olmalısınız...sanki yalçın ve sarpbir güzü görür görmezürkmü de gelipgeri dönülmez

ve uzunbir iirin

yanıba ında çömelmi tir”297 (yaz a ıdı)Çöl iirleri’nde sonyazın ya da güz adlandırmasının yerine Hilmi Yavuz,

çok ilginç bir adlandırmada bulunur: bunak yaz. “çöl kırıldı” iirinde yazınyalanması yani güze dönmesi esnasında yalnızlaan air, yine anılarıyla ba baadır. Bu bir anlamda yaanılanların güze bürünmesidir.

“kumun kendi Zamanını aktı ı zamanlar,kötürüm saatler, bunak yaz, bunak...da ların pörsümesi

294 - A. g. e., s. 55295 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 37296 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 116297 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 22-23

7/29/2019 191185


...eteklerinde çöl, çöl ve bir yı ın yaprak”298

Yazın, sonyaza dönütüü iirlerde hüzünlü bir havanın varlıına dahaönceden deinmitik. Biten bir yazla birlikte doan benzer bir hüznü Ak am iirleri’nde okuruz.

“ak am yazmaktır kendi kalbine,...vur yola, durmadan, sırtında a ır bulut giysileri... sonyaza bürün!her zamankinden daha çok bugünuçar gibi gidiyorsun gövdene...”299 (ak am ve yazmak)

Yaz iirleri’nde bırakması gibi yazın olumsuzlandıı iirlerde yaz, yerinibazen güze bırakır.

“yaz yıkıldı, sen artık kalk ve buralardan git ...sormak güze özgüdür:

o ki ben miyim?bir yazı olan sevgili?”300 (ney)

Bu deiim, istenilenden istenmeyene geçi yahut bütünün daılııanlamlarını içerir. Kimi kitaplarında yaz, dorudan olarak da olumsuzlanır.Örnein Do u iirleri’nde, yaza hainlik yakıtırılır.

“ölüm, bir yaz kadar hainalıp ba ını giderseay kanar, sevda akar, bir da bir da kendini delerse”301(do unun sevdaları III)

Yukarıdaki iirde, ilk mısrada yaz tevriyeli olarak iki anlama gelecekbiçimde kullanmıtır. Burada yazın yitik liine, güze dönüümüne deinilmeklebirlikte sevgiliye dönük bir metafor olarak, tükenen bir aka vurgu anlamı da taır.Benzer kullanıma aynı kitabın “gömü” iirinde de rastlarız.

“gömüdeki gül neyse, güldeki gömü odur yazbunu nereden bilsin?...güldeki gömü neyse, gömüdeki gül odur

yaz bilindi, yaz, yazbilinsin”302

Yine Yaz iirleri’nden “uçuk çocu u” bu kullanıma örnek gösterebiliriz.Yavuz, bu iirde yazları tevriyel kullanmaktadır.

“küçük yaz, uçuk çocuk!desem hangi karanlık söz

, eski bir yazıanımsatır bize

298 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 40- 41299 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 24300 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 18- 19301 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 134302 - A. g. e. , s. 36- 37

7/29/2019 191185


... yaz, bir gülün müridi,

hem çi hem pi mi ”303 Yaz iirleri’nde sıklıkla bu anlatım biçimine yer veren Yavuz, bu konuda

unları dile getirir: “Tevriye’nin semantik bir ilevi var; dolayısıyla bir dize birden

çok anlamlı düzeyde okunabilir olacaksa, ‘tevriye’ bu tür okumayıgerçekletirecek araçlardan biri.”304 Çöl iirleri yazı olumsuzlayan iirleri içeren kitaplardandır. Kimi sonyaz

biçiminde adlandırılan yaz mevsimine “çöl öyküsü”nde yaza, kiiletirilenolumsuz bir tip olarak rastlarız:

“hangi yalnızlık kapatır benivar mıdır iyi bir gül, ki kovsuno yazın içindeki kötü’yü?”305

3.4.4. Yolculuk

Yol ve yolculuk, Dou ve Batı iirinin yabancı olmadıı kavramlardır.

Dou edebiyatında yol daha çok tasavvufî anlamıyla tarik; yolcu ise ehl-i tariktir.Dinî veya din dıı amaçla olsun yol, ulamak içindir. Varılmak istenilen ise daimasevilen kii ya da yerdir. Batı edebiyatında yolculuk, çou zaman mekâna özgüdür.Charles Baudelaire, yarı yoldan dönecei, Hindistan/Kalküta yolculuuna çıkmakzorunda kalır; Arthur Rimbaud Mısır, Aden ve Harar’a gider. Harar’a yerleir veticaretle uraacak ölçüde oralı olur. Oysa durum Dou’da, bu corafyanın insanıiçin farklıdır. Seyahatlerin önemli bir kısmı hayalî ve kimi zaman içdünyayadorudur. Hüsn ü A k’ta, Hüsn, Ak’a kavumak için Kalp Ülkesi’den Kimya’yıalmaya gider. “Ömr-i Muhayyel”de Tevfik Fikret, hayalî bir yer tasavvur eder.Ahmet Haim de “O Belde” dedii bir ayrı dünyada yaamak ister. Yaamla belkide en az çelienini Cahit Sıtkı Tarancı “Memleket sterim”de dile getirir.

Dou insanı, hayatı daha çok statik algıladıı için, mutasavvıflar hariç,seyahati sevmez. Dolayısıyla bir yolculuk varsa, bu genelde hayalî bir diyara olur.Mutasavvıflar gerçekten seyahat etmilerdir. Zira sûfî geleneinde yol ve yolculukçok önemli bir yere sahiptir. Selahattin pek, slâmiyet’te seyahatin balangıcı vesonrası ile ilgili olarak u bilgileri verir: “Seyahat kavramı, insanın yeryüzüneindiriliiyle yaıttır. lk insan ve ilk peygamber olan Hz. Âdem aynı zamanda birseyyahtı. nsanlıın ilk seyahati de Hz. Âdem’in Serendip(Seylan/Srilanka)-Mekkearasındaki yolculuudur... ‘Seyahat’in mutasavvıflar nezdinde apayrı bir yeri veönemi vardır. ‘Yeryüzünde geziniz’ hikmetinin sırrına ermek için veliler, insanıhayrete düürecek kadar geni ve uzak corafyaları dolamılardır.”306 Hz. sa,seyahat ettii için ‘Mesih’ unvanını almıtır.307 Bu yolculuklar ise genellikleDou’ya yöneliktir. bn-i Arabî, Endülüs, Konya ve am’ı içine alan seyahatlerdebulunmu ve uradıı yerlerde uzun müddet ikâmet etmitir. Evliya Çelebiçounlukla Dou’yu gezmitir. Marko Polo gibi ünlü Batı gezginleri bile Dou’ya

303 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 38- 39304 - iir Henüz , stanbul- 1999, s. 19305 - Çöl iirleri, stnul- 2002, s. 36306 - Selahattin pek, “Güne Hep Arkada”, Kekul, Nisan/Haziran- 2005, S. 4, s. 17307 - Süleyman Uluda, “slâm Geleneinde Seyahat Kavramı”, a.g. d. , s. 5

7/29/2019 191185


seyahat etmeyi tercih etmilerdir. “Günein doduu” bu corafya mistisizminyeridir.

Babasının görevi nedeniyle çocukluk yıllarında sık mekân deitiren HilmiYavuz, yolculukla yaamı gibi ruhuyla da tanıdıktır. Ancak bu tanıık olma ondayolculua karı bir sevgi dourmamıtır. Yolculuu sevmeyen biridir o. “

...Gümüsuyu’ndan Galatasaray’a gitmek bile ‘büyük bir yolculuk’tur benimiçin...”308 Bireysel yaamında deiiklikten hazzetmeyen Yavuz’un yolculuktanholanmaması doaldır. Buna karın yolculuk, onun belleinde gerçeklik ifadeeden mekânlardan çok bir kavram olarak yer tutar. Yukarıda izaha çalıtıımıztürden, kısmen hayalîdir. Kimi zaman geçmie, kimi zaman ise aklara yolculukyapar. Hilmi Yavuz’un iirlerinde yolculuk, genellikle yalın biçimde deildir.Çou kez yol, yolculua elik eder. Yol ile birlikte anılır yolculuk. Bu balamdayol ve yolculuu, iirlerinde u ekilde ayrıtırabiliriz: Yol/yolculuk, yolculuk vesadece yol.

Vuslatı olmayan çaresiz aklar için eskiler “ya sabır ya sefer eyle”demilerdir. Bu öütte sefer biraz da zorunludur. Yolculuun doasında yazgı davardır. Yavuz, bunu sezmi olmalı ki Bedreddin Üzerine iirler’in “dörtlükler”

bölümünde yolcuu hangi terzinin diktiini söyler: “o büyük yolculu un terzisi kimdi?”309(2)

Yolculuk sürekliliktir. “güz” irinde akın yerine anılan aaç gibi:“ bir dalda hangi rüzgâr

yazları kırıyor?hangi yolculu a ba lı bu a aç?”310

ak amın kovanında anılar hüzünlü o ullar verirken bellek babalık yapar.Hilmi Yavuz’un iirinde yol, önemli imgelerdendir. Onun için bir kaçıtır

ve labirent misali bu yol alıta bir çıkı yoktur. Yolla aydınlıa huzura varmakistenilse bile bellek buna izin vermez. Hisler açısında velut bir anne olan akamda,yollar düler ama bu yolun sonunda yalnızlıktan kurtulu yoktur. Varılan yer hepaynıdır. Sık görev yeri deitiren bir bürokratın olu olarak Yavuz’da yol adetafikr-i sabit olmu, göç ve yolculuk belleine kazınmıtır. Yaz iirleri’nde bulunan“büyü’sün yaz”da, ak amın kovanında/ anılar o ul verirken düledikleriniokuyucularıyla paylaır.

“yollar gül sesleridir beni yazın tâ içine ça ırangitsem mi? Yoksa daha

erkenmi ak amın kovanındaanılar o ul verirken...ah bellek, acı bellek!hem arısın senhem kimbilir hangi gülden

kalma diken?” 311

308 - Yavuz, “nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar”, stanbul- 1999, s. 99309 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 114310 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 47311 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 42-43

7/29/2019 191185


Ayrılık, yolculuktan ötürüdür ve hüzündür. Bu tür yolculuklar HilmiYavuz’u üzer. Onun ayrılıı aktandır. Gizemli iirler’de bu akın hüznünüokuruz. “ak amları ne dü ünsem

anlamı çi dem ve gizem yolculuk benim mülküm

öteki bütün yolculuklar gibiüzerimde acıların çiylerihala duruyor

ve a kların usulca geçti ibir vâdi miyim?..belki...”312 (ünlem)

Akam, gizem, acı ve çiy ile birlikte anılan yolculuk, hüznü anımsatır.Söylen iirleri’nde ise Hilmi Yavuz, içinde yolculuun da olduu olguları

somuta indirger. Alıılmıın dıında imgesel boyutta yapılan bu benzeti ilginçtir.“beklemek sararmı , özlemek kararmı tır, yolculuklar gümü ve çürümü bir uçurum kokmaktadırlar”313(nereus kızları)

Hilmi Yavuz, yaamı ve insanı kimi iirlerinde yolculukla göstermeyeçalıır. Yolculuu bu ekilde deerlendirdii iirlerden biri Ayna iirleri’nde yeralır.

“aynalar las meninas, örtün onları, örtün!örtün ki görünmesin ayna içinde ayna......ev içleri dı arda aynadaki kralın;herbiri ba ka yerde yolculukların...”314(las meninas için

sonnet) spanyol ressam Diego Velasquez’in (1599-1660) yaptıı ve “Nedimeler”

anlamına gelen Las Meninas adlı resme bakanlar, ilkin resmin arka planında yeralan aynanın içinde, kralla kraliçeyi görür. Böylece insan sanki elinde paleti vefırçasıyla tuvalin önünde durmu, kralla kraliçenin resmini yapar Velasquez’inatelyesine girmi gibi bir duyguya kapılır. Oysa resmin ön planında bir ıık içinde,küçük prenses Margarita durur.315 Hilmi Yavuz’un resimdeki ahısları ve onlarıngörüntülerini birer yolculuk olarak imlemesi dikkat çekicidir. Benzer yaklaımaSöylen iirleri’nde de rastlarız. Bu iirde kaderin zorunlu kıldıı bir yolculuavurgu yapılır.

“insanlar küldendiler..diye söylendimben hangi yolcuyu izleyen gemilerdim

ve nedenhep söylen’dim, hep söylendim, hep söylen?”316 (yaban

atlarını kı kırtan dionysos)Yazgı sahibinin, kile biçim veren bir heykeltra olarak imgeletirildii

iirde Hilmi Yavuz, ahsında insanlıın birer söylen olduunu, gerçek dıılıınıdile getirir. Tasavvufî anlamda yorumlayabileceimiz bu iirde, hayatın bir

312 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 54-55313 - yavuz, a. g. e. s. 140314 - A. g. e. , s. 187315 - Görsel Güzel Sanatlar Ansiklopedisi, Görsel yayınları, Cilt 3, stanbul- 1983, s. 537- 539316 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 147

7/29/2019 191185


yolculuktan ibaret olduunu anlayabiliriz. Halk arasında “Dünya bir handır, insanise bir yolcu” söylemi arkılara dahi konu olmutur.

Yolculuk bir kaçıtır Hilmi Yavuz’un iirinde. Bir labirent misali dönülüpaynı yere gelinse de ortada gidilen bir yol vardır. Sonelerden oluan Ayna iirleri’nde yolculuk, bir kaçı olmasına ramen gelinen noktanın aynı olması

itibari ile çıkmaz bir sokak gibidir.“bir yumak olur a klar..sanki hemen bulunupda yiten labirente, gene ona yolculuk etmeye geliyorsun...”317 (labirent sonnet’si)

Yolculuk iirleri, Hilmi Yavuz’un sadece yolculuk temasını ilediikitabıdır. Dier iir kitaplarına nazaran, bu kitabında yolculuu kendiyle özde kılar:

“a klar durdu, ben de artık dururum; yolculuk musun, öyleyse içeriye gir;”318( yolculuk ve a klar)

Onun için yolculuk yukarıda deindiimiz üzere somut yerlerden çok,soyut ve afaki dünyalaradır.. Bu dünyaya iir ve imge dünyası dememiz demümkündür. Yolculuu sadece airin deil, iirin yolculuu olarak da düünemek

mümkündür.“her iir bir sözcü ü örter ve gizler;görülsün istemez ‘gül’ veya ‘hüzün’...gizli bir hazine midir, bilinmedi i,kimbilir nereye gömdü ümüzün?...

yolcu! Öteki’m benim! E er bulursan,hemen o sözcü ü at bu iirden...”319(yolculuk ve iir) Yalnızlık ve yolculuk birbirine yakın iki kavramdır Hilmi Yavuz’un

iirinde. Yolculuk ve yalnızlık, airin yazgısıdır. “yolculuk ve güz” iirinde air,hem yolcunun yalnızlıını hem de yolculuun zorunlu oluunu anlatmak ister.

“gidiyor, bilinmez yalnızlık, gider güz, a açlar yolcudurlar ve serinba ladı erkendir, yollarda soldu,...belki dur!.. daha gitme!.. elindebir airin yolculu u...”320

Hilmi Yavuz’un iirlerinde yolculuk her zaman hüzün deildir. Yolculuk iirleri’de yolculuu olumlu bulduu iirler de vardır. Bu iirlerde yolculuktangüzel bahsedilir. Tamamen imgesel bir dille yazılan “akdeniz” bunlardan biridir.iirde kiilik atfedilen yolculuktan, akı imleyen yaza yürümesi istenir.

“akdeniz: bulutun zeytini!olgunla ıyor yava ça;köpü ü çatlıyor ye ilin.

yazlara yürü, güzel yolculuk”321

317 - A. g. e. , s. 197318 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 17319 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 23320 - A. g. e. , s. 30321 - A. g. e. , s. 38

7/29/2019 191185


Yolculuk teminin Hilmi Yavuz’un iirlerinde, yol ile birlikte anıldıınayukarıda deinmitik. Böyle bir birlikteliin olması doal olduu kadar, butemaların ayrı olmalarına aırmamak gerek. Çünkü aynı kökten türemelerine;yaklaık, benzer anlamları içermelerine ramen Yavuz gibi bir dil ustası, onlarınher birine çok ayrı anlamlar yüklemitir. Yol, onun için ayrı bir dünya; yolcu ise o

dünyaya arzu duyan kiidir. Hilmi Yavuz, konumundan veya sahip olduuyaamdan pek de memnunluk duymayan biridir. Kendisiyle yapılan bir söyleide,“Bakasının yerinde olmak ister misiniz?” diye yöneltilen soruya verdii cevaptabunu açıkça dile getirir. “Daha baından beri hiç sevmedim yerimi, ama bakasınınyerinde olmak da istemem. Ben, Hilmi Yavuz olma’yı beenmiyorum, ama genede öteki olmak istemem...”322

iirinden iirine anlam kazanan yolun ortak olan bir tarafı varsa o dakaçıtır veya bu kaçıa verilen addır. Yol ve yolculuun kaçıla birlikte anıldııiirlerden biri Ayna iirleri’nde geçen “içbükey sonnet” iiridir.

“bir gece güne iyle yolu getiren yolcu!belki onu bulmaya, belki de o bulanık yolcu için durulan nehirlerle sonuncu

kez büyük gösterirken o kalıtı, ötekidurmadan küçültüyor.... ortası bulunamaz!..gündüz her ey öyle düz, öyle dümdüz ki her ey;ben öyle bir aynayım, ak amları içbükey...”323

içbükey, sözlük anlamı itibari ile; yüzeyi düzgün ve pürüzsüz çukurbiçiminde olan bir nesnedir. Genellikle ayna için kullanılan bu birleik sözcükleHilmi Yavuz, içe doru derinlemeyi vurgulamaktadır. Olmazı olur kılanbiçimdeki bu anlatımda sıınma vardır. Bulanık kelimesi, onun sık kullandıı vebelki de kendini kullanmak zorunda hissettii bir sözcüktür. Müphem ve kapalıolmaya vurgu yapmak için kullanılan bu kelime, anı-deneme nitelii taıyan

Bulanık Defterler adlı kitabının adıdır. eyh Galip ve Nérval’in kullandıkları gecegüne i anlamına gelen ünlü “Nur-ı Siyah”istiaresine yukarıda görüldüü üzereHilmi Yavuz da iirlerinde yer verir. Bu isiare ilgili ve Nurusiyah adını taıyaniiri, Ak am iirleri kitabındaki “ak am ve Nurusiyah” iirinde buluruz.

Yol ve yolculuk iç içe geçmi kavramlardır. Birini dierinden ayırmakçou zaman güçleir. “ yolculuk ve gül” iirinde bunu açıkça görürüz.

nerde o sarısabır, safran ve sarı sesiak amın? duymak sanki bir gülün

yolculu u gibidir bahçeden sana do ru; ...ben yine bahçemleyim, bu belki kendimleyimmi demek? yolcu ten’dir, e er yollar bedense...”324

Gül, Hilmi Yavuz’un iirinde önemli bir metafor olarak kullanılır. Birdenfazla anlamla karımıza çıkan gül, yolculukla da anılır. mge dünyasına tasavvufî boyutlu yolculua çıkan air, izlenimlerini Yolculuk iirleri’nde dile getirir:

“hep senin içindi, hepgüle dönü ü Hiç’in...varlık gurbet, yokluk sıla;a klar hep sana varmak için...

322 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 143323 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 184324 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 14-15

7/29/2019 191185


kalbimin ötesi, gülümün üstü; yolu yolculuktan ayırdın, - niçin?”325(öte’ye)

Bilindii üzere dinî anlamda kainat, Peygamberimiz için yaratılmıtır. “Senolmasaydın kainatı yaratmazdım” kelamını Allah, Hz. Muhammed içinbuyurmutur. O’nun öretisi sevgi eksenli slâm dinidir. Tasavvuf manalı sevgiye

ve aka Hilmi Yavuz, iirde gül ile göndermede bulunur.Eksik ya da fazla hemen her iirde airin yaamından izler buluruz. HilmiYavuz’un iiri için de bu durum deimez. Kendi deyimiyle Ayna iirleri, kitaplarıiçinde en youn yaamından izler taıyan eseridir. Bu kitabı boyutunda olmasa bileYolculuk iirleri’nde de söz konusudur. Yaamında yer etmi kiileri veyakınlarını iirlere taır. “yolculuk ve Ali ve Ömer” bunlardan biridir. Hayatyolculuu balamında yazılan ve yaamdan izler taıyan iirde, çocuklarını Ali veÖmer yoldaki küçük güne ler olarak anar.

“yol çürüdü ve kurudu ayı ıkları...bir yolculuk, eski zaman a kları;ve küçük güne ler... Ali ve Ömer...”326

iirlerinde geçmie ve anılara yolculuk yapan Hilmi Yavuz’un umudu,

ümidi ve tesellisi çocuklarıdır. iirin devamında belirtildii gibi eskiden imdiye,çocukları dıında kalan nedamet ve kı tır.

“onlar da yazdılar; ören yerindei te o son katman: ben ve nedamet;savrulan bir gülde kı a emanet son ku lar, son dü ler ve son gülü ler...”327

Tasavvufta gidilen yola tarik denir. Yolun sonu sevgiliye çıkar. Fakat buyol birçok zorluklarla doludur. Yol, vuslata doru olduundan zor olduu kadargüzeldir de. Hilmi Yavuz, iirlerinde sadece tasavvufun sınırları içinde kalarak buyolculuu anlatmaz, iir vadisinde de yolculukta bulunur ve izlenimlerini, yoldagördüklerini aktarır. Yolculuun konu alındıı Yolculuk iirleri’nde bunlarıgörebiliriz.

“kendimi yollara adadım, iirlerimi de...,‘yollar, yakut uzaklıklardır’, demi tim;ve ba ka dizeler:‘ben hep yollar dü ledim,derin yollarda yürürken...’‘ben, tenime yürürüm’diyen de bendim;‘yunus yana yana yürüdüydü,mevlana döne döne,bense kana kana yürürüm’demi tim de...unuttum hepsini imdi,artık sadece yolculuklar var iirlerde...”328(yolculu un

yolculu u)

325 - A. g. e. , s. 59326 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 27327 - A. g. e. , s. 27328 - A. g. e. , s. 54-55

7/29/2019 191185


Yolculuk ve yol, önceden de vurguladıımız üzere Hilmi Yavuz’un iirindeönemli temalardandır. Dolayısı ile bu konuya iirlerinin bir çounda rastlamamızmümkündür. Daha çok Yaz iirleri’nden itibaren yayımladıı kitaplarındaizlediimiz bu konular, iirinin olgunlatıı evreye aittir. Örnein yukarıdaki iirdebir baka iirinden alıntıladıı;

“ben hep yollar dü ledimderin yollarda yürürken...”329 mısraları, olgunluk evresinin ilk eseri olan Yaz iirleri’nde yer almaktadır.

Ancak, en fazla Yolculuk iirleri’nde yolculuk kavramına derin anlamlaryüklemekte ve younlamaktadır. Bunu, kitabın konusuna ve yolculuabalayabiliriz. Dier kitaplarında yolculua ve özellikle yola, bütünlükten uzakolarak sembolik de olsa rastlamamız mümkündür. Zaman iirleri’nde olduu gibi.

“sen bir yalnızlı ı ko up gittin debir yerde bulu ulur diye, belki de...elbet bulu ulur, orda, yerde..bulunur bir eyler ve saklanır saklanan zaman mı, yoksa yol mudur

aranır bahçelerde ve iirlerde;?”330(yollar ve Zaman)Aynı kitabın “erguvan ve Zaman” iirinde ise yolların, anıları hatırlatan

yapraa dönümesini okuruz. Erguvan, Bizans imparatorluunda Sarayın resmirengidir. Bu renk Osmanlı devrinde ve Divan iirinde de ilgi odaıdır. iirdeerguvan, yollar ve zaman güzel bir kompozisyon olutururlar.

“yolların yapra a yapra ın yollaradönü tü ü zamandili ku atan erguvanolur, bekleyi , bekleyi ...acının hangi yanındangeldin, yollara belenmi ?”331

iirde anı, acı ve yolu birlikte anması bize yolculuun iç dünyadakigeçmie yapıldıını göstermektedir. Zaman nehrine düen insanın, kimi zamanhüzün de verse anılarını hatırlamaya çalıması sık yaanan bir insanî tercihtir.

Söylen iirleri’nde yer alan “kharbdis ile skylla”da ise yol, bir kii olarakkarımıza çıkar. Ölümsüz biri olarak yollar, bireyselliinin dıında, çıkmazıanımsatan bir labirent olarak da görülebilir. Yolu; ölüm, ya am ve ye il arasındabulunan biri olarak görür. Mekânı ise ma aradır.

“ölümle ye il arasındane var? bir ma ara durur ve ötekini dinler, ma rur...ölümle ye il arasındandım

yollar da oralıdırlar”332 Maara metaforu, felsefî anlmada büyük Yunan filozofu Platon tarafından

kullanılmıtır. Ashâb-ı Kehf, uzun yıllar dünyadan habersiz maaradauyumulardır. letiimsizlie ve anlamazlıa ya da anlaılmazlıa iaret olarak

329 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 42330 - A. g. e. , s. 120331 - A. g. e. , s. 124332 - A. g. e. , s. 144- 145

7/29/2019 191185


karımıza çıkan bu eretilemenin iirdeki kullanımı, çarıımları ile aynıdır:iletiimsizlik ve anlaılma yoksunluu. iire adlarını veren Kharbdis ve Skyllamitolojik iki canavardır. Azra Erhat, Kharybdis’i gerçek yaamda “… belkiMessina boazında bulunan zamanla efsanelemi bir akıntı ve anafordur.”diyekaydeder.333

Yol ve yalnızlık iki yakın kavram, Hilmi Yavuz’un iirlerinde yollaryalnızlıa çıkar. Yolcular ise yalnızlıa giderler. Yolculuk tek yapılırsa kiiolabildiince beniyle ba baa kalır. Çöl iirleri’nde Yavuz, çounlukla yalnızlıklayolu birlikte anar.

“otu ata verdim, eti köpe e,ekme im bana kaldı... bir arz-ı mev’ud olan tenime yol aça aça...gittim, yalnızlıklardım, ço ul”334(çöl ve yitik o ul)

Yalnızlıın yolla birlikte youn yaandıını “çöl ve kün” iirinde deokuruz.

“yalnızlı ınızı onun yalnızlı ına benzeterek

yola çıktı ınız olmu mudur ‘çoktan oldu bile’...den?”335

Çocukluunun kısa bir devresini yaadıı Siirt, Hilmi Yavuz’un ataocaıdır. Siirt’ten belleine aktardıı, bazen dönüp baktıı ve iirine taıdııimgeler vardır. Bunlardan biri Mıho ve Kisse’ye adanan “yolculuk ve kız” iirindeanlatılanlardır. iirde yalnızlık kalabalık içinde oturan birey olur.

“kalbim rüzgârdı o kentte;...

yalnızlık oturur kahvede ve beneserdim balkonuna o kızın......bir yoldur gider de varmaz iline,bir gülden ötekine kayıp, yalnızın...”336

o kent olarak vurgulanan yer Siirt’tir. Yukarıda da belirttiimiz üzere ataocaı olan bu otantik ehrin belleinde, geçmiten kalan izlenimlerin silinmemesiuruna oraya gitmek dahi istemez: “O beyaz kent imgesini hiç unutmadım. Bu,benim için öyle sevgili bir imgedir ki, ister inanın ister inanmayın, o imgebelleimde nasıl kaldıysa hep öyle kalsın, deimesin istediim için Siirt’egitmedim!”337

Gül, Klasik Türk iirinin en sık kullanılan istiarelerindendir. Genelliklesevgili ve vasıfları için kullanılan gül, Hilmi Yavuz’un iirlerinde ekseriyetle akanlamında yer alır. Yol ile birlikte anılan gül, biten ve yitip giden bir akı vurgular.Bu hüzündür, o da kar gibi souk bir hüzündür. Yolculuk iirleri’nde yolun,yalnızlıın ve gülün hüzünlü birleimini görürüz.

“kendi üzerime kurdum yalnızlı ımı;kalbim, kalbim bir o kadar belirsiz;

333 - Azra Erhat, Mitoloji sözlüü, stanbul- 2003, s. 174334 - Çöl iirleri, stanbul- 2002, s. 12335 - A. g. e. , s. 26336 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 16337 - nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar , stanbul- 1999, s. 75

7/29/2019 191185


bir olu tan Bir- Olu ’a gül akar;âh, gül akar yol olur...

yoldur bu görünmez olur kar... ya da sis, siz...görünsem, geri dönmez miydiniz?”338(yolculuk ve

mevsimler)Kelimelerin sırrını yine o kelimelerde aramayı seven Hilmi Yavuz, adetagizemi gizemle tarife çalıır. Bu iirine ayrıca esrar katar. Yine Yolculuk iirleri’nde bulunan “beyaz ev” iirinde yolu yolda araması, iirindeki gizemegüzel bir örnektir.

“beyaz bir ta ev,kanatları yaz çiçekleri,uçuyor yamaca do ru......

yaprakla u ulduyor imdi yollar, yollar içinde...”339

Hurufi iirler de yol kavramını içeren bir kitaptır. Hilmi Yavuz’un iir

poetikasından yeni bir açılımın ürünlerini içeren kitapta yolun, son kerteye varananlamlandırılıı ile karılaırız. Yol imgesi ile birlikte kullanılan âh, anılar vehüzünler önceki kitaplarından taınan hüzün sözcükleridir.

“ iirim gibi ya adım;...acı erkendi, yollar geç...kaldı bir yerlerde Zaman;âh, anılar bile ü engeç;hüzünler bizimle tükendi...”340(harfler ve ‘kendi’)

Yolculuk ve yol, Hilmi Yavuz’un iirinde salt tasavvuf içerikli olarak dayer alır. Yolculuk iirleri’ nde öznesine yaptıı yolculukta yoldaı Sen olarakadlandırdıı O’dur. Türk iir geleneinde çokça ilenmemesine karın daha çoktasavvuf kültüründe görülen bu kavramları, bir felsefeci olarak tasavvufun hikmeteliyle devirip iirinde ilemitir.

3.4.5. Yalnızlık

Yapı itibari ile olumlu olan sözcük, anlam ve çarıım bakımındanolumsuzdur. Soyutlanma, kimsesizlik ve boluk manalarını içine aldıı gibisıınmayı da içerir. Çou insan yalnızlıı sevmez. Hilmi Yavuz, yalnızlıaiirlerinde bir hayli yer vermitir. Onda yalnızlık asli duygudur. Yaamın güngeçtikçe vazgeçilmezi olan bu olguyu, sade bir problem veya konu olarak kitapboyutunda ele almayıı dikkat çekicidir. Oysa bir kitabı dolduracak boyutta,yalnızlıı merkeze aldıı iirleri vardır. Onun iirlerinde bu kavram üç ekildekarımıza çıkar: yalnızlık ve ben; sadece yalnızlık ve kiiletirilen yalnızlık.

Ailenin tek çocuu olan Hilmi Yavuz, yalnızlıı çok erken yalardanitibaren duyumsayacaktır. Daha lise yıllarında bir yaz tatili için ailece gittikleri

338 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 19339 - A. g. e. , s. 40340 - Hurufi iirler, stanbul- 2004, s. 39

7/29/2019 191185


Siirt’te dedesinin harabe olmaya yüz tutmu konaının bir odasına Necatigil’in,yalnızlık temalı u dizelerini yazar.

“Biraz sabır, küçük çocuk, biraz sabır Allah’ın bıraktı ı yerdeYıldızlar daimâ yalnızdır.”341

Bedreddin Üzerine iirler ’de yalnızlama ile abdal olan kiiyi yalnızlıaortakçı kılar.“ey sen, yalnızlı ın ortakçı kulubozlak gizemlere bal ören abdalbir yanına çifte gurbet sokulua açlarda dal sürüyor feodal”342 (feodal)

Yalnızlıı en çok airler yaar demesine karın Yavuz343, Gizemli iirler’debir bakasını, belki de sevgilisini yalnız olarak düünür.

“size bakmanın tarihi! sizbir keteni köpürten yazve inanılmaz

yalnızlıklarsınız sadece”344(size bakmanın tarihi)

Kalabalık Ayna iirleri’nde yalnızlıın zıddı ve gidericisi olarak düünülür.Oysa birçok kii için yalnızlıı tetikleyen bir ortamdır kalabalık. Kalabalııniçinde yalnız deilmi gibi dursa da yalnızdır insan.

“yalnızlı ın sesini yalnızca ben duyarım;hangi durak, hangisi, bekliyor bir yerlerde?bildi im bir ey varsa, o benim acılarımiçin ya ıyor artık...”345(kalabalık sonnet)

Ayna iirleri, bu iirden baka kapalı ve simgesel dille yazılmı iirleribarındırır. Yaamın aynası olan bu iirlerde daha çok airi ve hayatından kesitlerigörürüz. Onlarda yalnızlıın yıprattıı bir psikoloji ile karılaırız. “ben içinsonnet” bu durumun en dikkat çeken örneidir.

“bir çökelti gibiyim ben kendi belle imde...neresinden açılırsa orasından akacak ur mu, ben mi, çıban mı? Kötücül, irinli, pis...bıçak, bisturi, makas! Beni de in ve yarınçıkarın ne vardıysa: teslis, teslis ve Teslis!..”346

“göçmü bir kent için sonnet”te ise sadece kendini deil bakalarını dayalnız hisseder. Onları yalnızlar ordusu olarak görür.

“bir kent, ayaklanmı , yürüyor sana do ru;onbinlerce yalnızlık... eprimi , ama kesif;”347

Hilmi Yavuz, gerçek yaamında yalnız yaayan biridir. iirde yalnızlıaverdii önemi kiisel yaamı ile irtibatlandırmak mümkündür. Kendisineyöneltilen bir soruda bunu açıkça dile getirir. “...sizi genel olarak sanata ve özel

341 - nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar, stanbul- 1999, s. 77342 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 106343 - TRT Erzurum Radyosu, 18. 4. 2004344 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001s. 89345 - A. g. e., s. 185346 - A. g. e. , s. 179347 - A. g. e. , s. 195

7/29/2019 191185


olarak da yazına (iire) iten ya da çeken ne gibi çizgiler vardı (var) ? _ Busorunuzu tek sözcükle ‘yalnızlık’ diye yanıtlayabilirim.”348

Onun yalnızlıa birden fazla ilev yüklediini belirtmitik. Çaımızdasıklıkla ikayet edilen yalnızlıa bir kiilik atfeder. Yalnızlıı kendi veetrafındakilerle ilgili bir olgu olarak iirlerine yansıtır. Kimi zaman yalnızlıı

öznesi ile birlikte anarken bazen olumlu ve olumsuz yönleriyle iler. Yalnızlıınolumlu tarafı sıınılmasıdır. Hilmi Yavuz’a göre kader gibi zorunludur yalnızlııyaamak. Zaman iirleri’nde bulunan “aynalar ve Zaman”da onu tenhâlıkla dilegetirir. Yalnızlıkla bouna mücadele edilmektedir. Çünkü yalnızlık bir kaderdir vebu yazgı deimez.

“ air bahçelere özenecek ne vardı?i te tenhâ her yanımız, hep tenhâne ardık sözcüklerin kuytularındane bulduk soldukça ço alan dilimizde?”349

Hilmi Yavuz, çou iirinde gül ile aka vurgu yapar. Akın vadisi gülünyetitii bahçedir. iirde ak vadisinde air in boa dolatıını söyler. Zira aktanya da aklardan elinde kalanın sadece yalnızlıktır.

Söylen iirleri’nde bireysel yalnızlıı, mitolojik kahramanların ortakyönleri olarak sunar.

“gel, uçan yalnızlı ınla beni kurtar kurtar beni bu söylemdengüzel andromeda”350 (perseus)

Andromeda, Zeus’un olu Perseus’un karısıdır.Sessizlik, yalnızlıın neticesidir. Yalnız kalan kii sessizleir. Konuma

yani söz, bu büyüyü bozar. air, Çöl iirleri’ni “Hilmi Yavuz’a bir doum günüarmaanı”351 olarak hediye etmitir. lk sayfada yer alan bu ifadeyle, yalnızlıkdaha batan ilan edilmitir. Yalnızlıa sevgili ve ak balamında yaklaım, “çöl vekün” iirinde karımıza çıkar. Paylaılan ey yalnızlıktır. Sevgi gibi.

“yalnızlı ınızı onun yalnızlı ına benzeterek yola çıktı ınız olmu mudur ‘çoktan oldu bile’... den?”352

Bu iirin ba kısmına Ahmet Hamdi Tanpınar’dan alınan “ömrüm belki dekendi hatam yüzünden bir çölde geçti.” epigrafı bize, airin pimanlık içindeolduuna dair izlenim vermektedir. Yalnızlık pimanlıklardan mıdır?

Ziya Osman Saba’ya ithaf ettii “çöl yakarısı” iirinde sessizlie sıını vardır. iirde sessizlik ile tevhid yakın unsurlar olarak verilmeye çalıılır. Yalnızlıkbu kez de “-lerde” dier bir deyimle çokluktadır. Yukarıda deindiimiz üzerekalabalıklarda duyumsanan yalnızlıın benzeri bir durumdur bu.

“vakit yok, haydi artık, hangi limit-lerde durur yalnızlı ın? kaç vâdekaldı sözden ve söz’den; - kötücül, aleleade?ve bir sessizlik oluyor tevhid beni onunla sa alt ve onunla dirilt.”353

348 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 25349 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 118350 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 149351 - Yavuz, a. g. e., s. 5352 - A. g. e. , s. 26

7/29/2019 191185


Çöl iirleri, Hilmi Yavuz’un tasavvuf, felsefe ve dinî unsurları sıklıklailedii bir kitabıdır. Çöl, aynı zamanda yalnızlıktır. Çünkü çöle yalnız çıkılır. Çölsevgili ile çıkılan bir tenezzüh yeri deildir. Sevgiliye duyulan ak ıstırabı Mecnunmisali olan âıkları çöle sürükler. Çölde yalnız âıklar gezinmez. Derindüüncelere dalan felsefeciler de orayı kendilerine mekân tutarlar. Ancak, onlar

için yalnızlık sadece çölde yaanmaz. Yaam zaten çöl gibidir, kalabalıklar buçölün kumunu oluturur. “çöl ve yitik o ul”da olduu gibi. Yavuz’un bir felsefeciolduunu düünerek iire baktıımızda çöl olarak algıladıı yaamdan vehayatından izler buluruz iirde.

“ye il akan testiyi kim e irdi?kirmen dahi yünde tutsak edildi;gittim, yalnızlıklardım, ço ul...gittim, hem çöldüm hem yitik o ul...”354

air yalnızlıı, kimi zaman bir ayrıcalık olarak algılar. Çünkü içe dönük birduyarlık kazandırır ona. Kalabalık insanın benini kendine benzetir, bunadirenildiinde takdirde dılar. nsanın psikolojik yönden salıklı kalması için

kendini kalabalıın olumsuz müdahalesinden ayrı tutması, yalnız kalması dagerekir. Kendi kalabilmenin çou kez vazgeçilmez kouludur yalnızlık. Bukonumuyla savunma kalesi gibidir. Ya ilerledikçe yalnızlık artar. Ak, benkalesinde muhafaza olur. air, “ak am ve Nurusiyah”ta bunu anlatmaya çalıır.iirde yalnızlık akamla daha da koyulaır.

“ne zamanlar geçtin, gençtin o zaman!ak am, ya lı ruhlardaki esrime!..söylesene, söyle kaç yıl... ve niyekaçıp da saklandın yalnızlı ından?”355

“... kendi kendime eklemlenmi yalnızlık ekiyim ben.”356diyen HilmiYavuz’un yalnız oluunun bir dier nedeni yolcu oluundandır. Yolculuk yapankii dostlarından ayrılır. Yalnızlık gibi yolculuk da bir kaçıtır. Bundan ötürü heriki kavramı çou kez birlikte anar. Yolculuk iirleri’nde bu iki olguya kimiiirlerde birlikte rastlarız.

“kendi üzerime kurdum yalnızlı ımı;kalbim, kalbim bir o kadar belirsiz;bir olu tan Bir- Olu ’a gül akar;âh gül akar yol olur...

yoldur bu görünmez olur kar.. ya da sisi, siz...”357 (yolculuk ve mevsimler)

iirlerinde yer verdii bir dier yalnızlık ise yalın, sade bir yalnızlıktır.Ancak bu yalnızlık yer yer örtü, baskısını ve younluunu arttıran nesne ya da birmekân olarak karımıza çıkar.

Yaz iirleri’nin kimi iirlerde yalnızlıın mekânlatırılır.“âh bellek, acı bellek!hem arısın sen

353 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 43354 - A. g. e. , s. 12355 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 29356 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 96357 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 19

7/29/2019 191185


hem kimbilir hangi güldenkalma diken?ve ne uzun bir büyü’sün yaz!gurbetler senin ülken, yalnızlıklar senin ülken

ben hep yollar dü ledimderin yollarda yürürken”358(büyü’sün, yaz!)Yol ve yolculukla birlikte anılan yalnızlık yaz mevsiminde bellee yani

özneye dorudur. Yalnızlıın yavanlatıı anlar olur. Anlamını yitiren kıyetler gibi yalnızlık

özelini yitiren bir deer olur. Ayna iirleri’nde “bulanma sonnetsi” yalnızlıınduruluunu yolla birlikte kaydettii bir dier iirdir.

“... ne hazin!..giderek kendimize sı ınacak koruganbile bulamayarak... – ve elbette magazinbir yalnızlık edinip, n’olacaksa olacak diye yollara vurmak... terkide kaldı atım!”359

Ayna iirleri’nde, yalnızlık daha bir youn ilenir. Kitapta, yalnızlıkartarak devam eden bir yaam durumu olarak karımıza çıkar. Isınan, genileyen,zamanla derinleen ve incelen bir yalnızlıa rastlarız. Fakat Hilmi Yavuz’un bukitabında yalnızlıktan memnun olduunu söyleyemeyiz.”yaz sonnet’si” iirindegünete ısınan yalnızlıın aynaları sarartması beklenir.

“... daha yakmamo oca ı yeniden... gerek yok! tenimiz sexualisbir psychopathia!.. güne e do ru gönder,ısınsın yalnızlıklar; sarartsın aynaları;”360

ısınan ayrılık ve olgunlamadır. Aynaları sarartarak onları anılarakaydeder. Aynı kitabın “yineleme sonnet’si”nde ise airin aynalardaki yalnızlııfazlalaır. iirde yalnızlıın dayanılmaz hâl alıı anlatılmaya çalıılır.

“hiç kimseler ya amaz onları, öyle geni yalnızlık gösterirken bir aynadan gelecek,aynanın geçmi idir...”361

Özellikle Çöl iirleri’nde yalnızlık, örten ve muhafaza eden sıınılan birdünyadır. Yalnızlık imi olarak örtüyü kullanmayla Hz. Muhammed’i hatırlatır.Bilindii üzere O’na vahiy geldiinde “Beni örtün, beni örtün” demitir. “çöllalesi”nde air, kili yalnızlıı vurgulamak için kullanır.

“yalnızlık kil’di, gitgidea aca gömülü gökyüzünün minesi soldusen ki günlerini velveleyeverdin de ne oldu?”362

Yalnızlıın bir örtü oluu “çöl öyküsü”nde de görülür. Ak eksenindeHilmi Yavuz’un kendini konu edindii iirde, yalnızlıktan uzaklama ve kurtulma

358 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 43359 - A. g. e. , s. 188360 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 207361 - A. g. e. , s. 210362 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 32

7/29/2019 191185


istei vardır. Bu kez sıınılan aktır. Yalnızlıın ahtapot misali kuatıcılıındanaka kaçmak ister.

“hangi yalnızlık kapatır benivar mıdır iyi bir gül, ki kovsuno yazın içindeki kötü’yü?”363

Yalnızlık yalınlıktır, buna “çöl kırıldı” iirinde bedensel olarak çıplaklıkdiyen Yavuz, giyinmenin yalnızlıı kapattıını söyler “giyinmek yalnızlı a iyi gelir,bir sarı fanus, âfitâb-ı temmuzgiysiler soyunmu tur, ve çıplak tek tip yalnızlıklar ku andı imdi”364

Çıplak oluu gerçekle yüzleme biçiminde deerlendirir. Giyinme,kamuflâj yalnızlıa iyi gelir. Çünkü gerçek hakikat de olsa acıdır. Nitekim birsonraki mısrada;

“eteklerinde çöl çöl ve bir yı ın yaprak”Diyen aire, hatıralar acı gelir. Onlardan kaçmak ister, bu aynı

zaman yalnızlıktan kaçıla aynı anlama gelir.

Hurufî iirler ’de, insanlar gibi harflere de yalnızlık atfedilir.Harflerin birer simge olduu bu iirlerde, onlara yalnızlıın yakıtırılmasını yalnızbalarına anlam taımalarına balayabiliriz. Unutulmamalı ki yalnızlıın kendiside harflerle yazılır. Harfi, anlamın elbisesi olarak düünmek mümkündür.

“lirik duru lu kadın! bacaklarınıa klara do ru büküyor: Lamda!bulur beni o, yalnızlık harfleriylebenimle tenhala an odamda...”365( harfler ve yunanlı)

“kalbim de yok sundu bana;a klar gelmiyor ikendi

t yok, ü yok, d yok ve i yok;bir ba ına kaldı ‘kendi’…”366 (harfler ve ‘kendi’)

Yalnızlık, Hurufî iirler ’de sır ve kapalılık olarak da görülür. Örtü vekapalılıa paralel bir mana olan sır, yalnızlıa yakıan bir imgedir.

“ imdi daralan odalardabir da bir alan, dört duvarsınve öyle gizemsin ki sen, öyle

yalnızlık aramızda kalsın......sözlerim gizlerde kalsın...”367 (harfler ve hilmi)

Ak, yalnızlık ve anılar birbirini tamamlayan üç kavramdır. Akınkaybedilii, sonrasında anılarla yalnızlıı ba baa bırakır. Onlara katlanmazorlaır. Ayna iirleri’nde air, yaamın bu acı hallerini paylamaya çalıır.

“yalnızlık zamanlandı: önce a k, sonra yaprak......

363 - A. g. e. , s. 36364 - A. g. e. , s. 41365 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 30366 - A. g. e. , s. 39367 - A. g. e. , s. 41-42

7/29/2019 191185


sürünsün sır’ı a kın, bak, seni görmeyeliçok de i ti aynalar! ev içleri bulandı;her ey artık ne kadar, ne kadar da kurak!odalar orda burda, içlerine kapandı;sofalarsa e reti; yüklük ve kap kacak

somurtup duruyorlar...her ey ölgün! bekleyi ”368(yalnızlık sonnet’si)Yalnızlık ve yolculuk arasında ilgiye yukarıda deinmitik. Yolculuk aynı

zamanda yalanmayı çarıtırır. Yolculuk iirleri’nde Hilmi Yavuz, yolculuklayalnızlık ve yalanmayı birlikte iirine alır. “yolculuk ve hüzün” iirinde yalılık,yalnızlık ve hüzün birliktedir. Hem de akama doru daha bir sarar airi.

“ne kadar gitsem o kadar uzak; ya lanınca inceliyor yalnızlık;kurur insan hüznü ak ama do ru;kendim için edinilmi yolculuk...”369

Birbirleri ile ilgili ve destekleyici sözcükleri bir arada kullanarak iirinanlamında kompozisyon oluturan Hilmi Yavuz, kimi zaman bunu anlamla

sınırlandırmaz. Tekrar sözcükler, dizeler ve seslerle meydana getirdii armonianlama katkı saladıı gibi okuyucuya baka bir tat verir. lk kitabı olan Bakı Ku u’nda yalnızlıkla ilgili yazdıı “ Yalnızlık Bir Tarihtir” iiri bu katkı ve tadaörnek tekil etmektedir.

“Yalnızlık bir tarihtir ikimiz Dururuz odalarda bir giysi gibiEn kalın soluklarla çekiyor ipiKimbilir kimlere kalmı lı ımız.Yalnızlık bir tarihtir sen misin

Bir geçmi i sürüp giden ak turna?”370 Çöl iirleri’nde yalnızlıın ürkütücülüüne ve hüzün kaynaı olduuna da

deinir. Allah’ın yalnızlıına vurgu yaparak kendi yalnızlıının ürkütücülüünüima eder.

“yolculuktuk, gitmek için giyindik,ben ölürsem yapayalnız kalacak olan Allah’a...

ben ölürsem yapayalnız kalacak olan Allah’a...”371(çöl, yollar, hırka)

Bu dizelerle ilgili olarak Geçmi Yaz Defterleri’nde unları kaydeder: “teo kucaklama ânı! Ve sen, Onu kucaklamak üzere saçları uçuarak, ona koan sen,O’nun dıında kalan her ey!- sen Mâsivâ!.. Ve ‘Tecrit, Yollar, Hırka’ iirinde‘Ben ölürsem yapayalnız kalacak olan Allah’a’ dizesi!.. Rilke’nin ‘Was Wirst dutun, Gott ? Ich bin bange’ dizesini mi çarıtırıyor? Olabilir –Rilke ölümdenkorkuyordu; benim dizemde ölüm korkusu yok- ‘Allah’a mahsus olan Yalnızlık’ınürkünçlüü var...”372

368 - A. g. e. , s. 211369 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 28370 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 34- 35371 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 45372 - Geçmi Yaz Defterleri, stanbul- 1998, s. 19- 20

7/29/2019 191185


3.4.6. Tabiat Unsurları

3.4.6.1. Gül

Hilmi Yavuz, iirlerinde bazı istiareleri sıklıkla kullanır. Kimi zamankitabından kitabına mana yükledii bu kelimelerde birçok anlam zenginlii vardır.Gül, onlardan biridir. Dünya edebiyatında ve özellikle Türk edebiyatında köklü birgeçmie sahip olan gül, zengin bir mana yelpazesini barındırır. iir geleneimizdesevgilinin yüzünü, yanaını ve güzelliini imleyen bu güzel çiçek,373Yavuz’uniirlerinde gelenein üretmesiyle elde edilen anlamlar kazanır. Bunlardan en önemlisiise akın vurgulamasıdır. iirlerde genel olarak akı vurgulamak için merkeze alınanbir gül okuruz. Gül ve akın anlam göndermelerinde ince ayrımlar da vardır.Birbirleri ile iç içe geçmi gibi duran gül metaforlarındaki farklılıkların kaynaı,Hilmi Yavuz’un iir anlayıında izledii seyir ile ilgilidir. iirlerinde gülün çeitliliibalamında kendisine yöneltilen bir soruya verdii cevapta bu konuya deinir. “Bengülün biricikliini, tekilliini savunurum. Gül, benim iirimde, sürekli kimlik

deitiren bir air, örnein Pessoa gibidir!..”374.Hilmi Yavuz’un iirlerinde karılatıımız güllerle ilgili u sınıflamayı

yapmamız mümkündür: Sadece bir çiçek olarak akı imleyen gül, ideal ve ülküanlamını içine alan gül, gönlü ve iç dünyayı anlatma için kullanılan gül, Divaniirinde olduu gibi sevgiliyi imleyen gül ve son olarak akın simgesi olan gül.Görüldüü üzere iirlerde gülün birden fazla anlamı vardır.

lk iir kitabı olan Bakı Ku u’ndan balamak üzere gül ile ilgili olarakiirlerinde Klasik edebiyatımızdan, Halk iirinden ve günlük yaam dilindenesinlenmeler, metinlerarası ilikiler görülür. Bu kitapta gülü, bir çiçek olarak anar.

“Sen benim en alımlı gözlerimsin Bakı ını duyar gibi güllerden Bana enli ve kalın hüzünlerden Belirsiz bir gülümseme biçer gibisin”375(fırtına)

“dalgıç” iirinde gül, günlük dilin içinde sunulur okuyucuya. Gülüngüzelliine vurgu yapma için kullanılan Gül gibi geçiyor deyiminde güzel bakı açısının gül gibi ho ve güzel olduu dile getirilmeye çalıılır.

“ edindim gözlerimin dalgıcıGeçiyorken a ır aksak seslerden

Ne yapıyor diye baktım bir acıGül gibi geçiyor o bölgelerden”376

“haziran”da gül, akın iletimini salayan bakı ile aka vurgu anlamı taır.“Seninle kıyıların göçmen fidanı

Nehirlerdir ne bulanık ne de boz

Gözlerinçin bir gül yontan marangozGelsin de onarsın o haziranı”377

373 - skender Pala, Divan iiri Sözlüü, Ankara- 1995, s. 208- 209374 - Hilmi iir Henüz, stanbul- 1999, s. 90375 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 18376 - A. g. e. , s. 41377 - A. g. e. , s. 52

7/29/2019 191185


Bakı Ku u’ndan sonraki iir kitaplarında da zengin gül imgeleriylekarılaırız. Onlarda da gül genellikle ak balamında karımıza çıkar. Do u iirleri’nde gül aktır ancak Dou’ludur.“do unun sevdaları (IV)”te de bu akıbuluruz.

“bir göl güle dü erse

göl de il de gül bulanır”378

1980 sonrası iirlerinde de Hilmi Yavuz, güle aktan öte anlamlar da yükler.Gülün daha çok çiçek yönünün akla gelmesine ramen akı imlemeyii dikkatçekicidir. Gizemli iirler ’de bulunan “uzak gözler” iirinde gülün bu ekilde iiregirdiini görürüz.

“bir bir tuttunuz: yalvacınıbir fırtınanın; ölümünilk yazıydı, üstündensekerek gül izleriningeldiniz... uzak gözler siz! güz melekleri...”379

gülün kopması bir olumsuzluktur. Boyutu iirde okundukça anlaılan bu olay

Ak am iirleri’nde geçmite kalarak hatıraya dönümülerdir.“sen neysen o kadarsın, ey ak am!annem içini çekiyor kimi ansa;ürkü!.. biri ansızın bir gül koparsa; imdi uzak olandır neye ula sam...”380(annem ve ak am)

Bedreddin Üzerine iirler, Do u iirleri” ve Mustafa Subhi Üzerine iirler ,Hilmi Yavuz’un gülü genellikle ideolojik balamda kullandıı iirlerdir. Daha çokideal ve ülküye lirik anlamda vurgu için bavurulan gül imgesi, bu kitaplarıokuyanlarda güzel bir intiba bırakır. 1970’li yılların ürünü olan bu iirlerde güle,sevgili ve ak manasında yer verilmitir. Dönemin politik ruhuna aykırı olmasınaramen Yavuz, gül imgesini bu iki lirik kavramlara bulayarak iirlerine almıtır.

Bedreddin Üzerine iirler ’de gül yüceltilir. Ancak övülen güle benzetilen yada gül biçiminde sunulan ihanettir. Bu yakıtırmayı Osmanlı hanedanından I. Mehmet yapar.

“bedreddin ya ıyor mu hâlâ?ben ki yazmalara ve balahükmedendim; ihaneti gül diyeresmedendim; denizin gönderine ölümüçektirendim ben, lalabedreddin ya ıyor mu hâlâ?”381(birinci mehmed)

“denizin gönderine ölümü” devleti temsil eden Çelebi Mehmet çeker.“ imdi nedense” adlı iir, bu kitabın Bedreddin olayından uzak, ama olayın

hissî duyarlıını içeren iirlerin yer aldıı “sırası gelince” bölümünde yer alır. Gülünanıldıı mısralarda air; güle, sevda gibi Bedreddin’in ideallerinden uzak apayrı biranlam yükler. Bu mısralar belki de toplu iirler kitabından “Gülün Ustası Yoktur”unadına ilham olmutur.

“sevdalar olsun, ilkyaz ölümlerinden olsun

378 - A. g. e. , s. 137379 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 71380 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 11381 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 85

7/29/2019 191185


geçit vermeyen akarsu olmazgülün kendini i lemek içinçıra ı da ustası da yoktur”382( imdi nedense)

“pir sultan”da ise Hilmi Yavuz, gülü tam bir ideolojik imgeye dönütürür. Buyakıtırmasını Pir Sultan Abdal ile irtibatlandırıı tarihî yaklaımla ilgili olmalı.

“kalın turnalarda balkıyan gizlegök ekin çilerken geceye sazıbir gül derne inin börklü son yazıköpükten gömle i, yensiz denizde...sorguçlu dü lerle çattı ın ovakızıl gülde konaklasın isterdin”383

Gerek bu iirde gerekse yukarıda kaydettiimiz “birinci mehmed” iirindedeniz bir imge olmakla birlikte, gerçekte Deniz Gezmi’e bir gönderme yönüne desahiptir.

Gül ve hüzün birbiriyle çok ilintili olan iki kelimedir. Gülü içinde taıyanhüznü de yedeine alır. Biri diersiz olamaz. Olursa ona gül denmez. Gül sevda, ak

ve kimi kez ülküdür. Hepsinde de mutlu son arzulanır. “sırası gelince”de bu ikiayrılmaz yoldaa birlikte rastlarız:

“acının vergisini verdik, gülün haracını ödedik hüznü demirba defterinden dü meye geldi sıra”384

Gül, iirde akı, sevdayı ve sevgiliyi imleyen bir sembol sözcüktür. Feodal,dokunduu her eyi olumsuz kılan bir düzen parçası olarak gülü de hüznü de kirletir.aire göre gül kadar hüzün de güzeldir. Çünkü her ikisi de duyarlıktır. Feodal yaniaa ya da patron bu duyarlıklara su koyar. Gülü de kendilerine dönütürüp yabankılarlar. Onlarca her ey kapital deeri olan eydir. Do u iirleri kitabında gülün akveya dier deyimle sevda olarak alındıı dier iirlere baktıımızda her birinde ayrıbir gül-sevda ilintisi kurulduunu görürüz.

“sevda, belki belki bir susu tur ve kimbilir, nasıl ve nerdengelen bir türküyle duyulmayanıbir soluk güldür, ki duyurmu tur eski fütüvvetnâmelerden”385 (do unun sevdaları III)

“en küçük bir gurbeti bileiçi titreyerek okuyanve bir gülü tersinden dokuyanumutlarımızda”386 (do unun kadınları)

“feodal” iirinde Hilmi Yavuz, bu adlandırmanın çarıtırdıı olumsuzanlamı ifadede gülü de kullanır.

“ey günü ak amlı kılan duyarlık ...denizden kovulmu gülden emekli

382 - A. g. e. , s. 100383 - A. g. e. , s. 102384 -A. g. e. , s. 103385 -A. g. e. , s. 135386 -A. g. e. ,s . 142

7/29/2019 191185


ey artık hüznümüzü bizden alanlar ...güllerle birlikte yaban olanlar” 387

Do u iirleri sadece Türkiye’nin dousuna deil, bütün bir Dou’yu içinealan iirlerle doludur. Ancak iirlerde akla ilk düürülen genellikle ülkemizin

Dou’sudur. Bu corafya bizde olduu gibi bütün dünyada geri kalmılıkla e anlamalıdır. Güne buradan dosa bile ııını hep Batı’ya vermitir. Dou’ya ııınınmanası kalmıtır. Dou’da, Batı’ya karı daima bir öykünme vardır. Öyle ki yerleimyerlerini dahi insanlar hep bulundukları yerlerin batısına yaparlar. Hilmi Yavuz, Do u iirleri’nde, okuyucusuna bu Dou’yu tanıtır.

“do unun kalıtı” iirinde, bize Dou’nun kaderini ve bu kaderde gülü anlatır.Dou medeniyetinde iire verilen önem ve iir mirasına yapılan vurgu ile bumedeniyetin insana yakıır duyarlıı övülür.

“bize do unun büyük iiri kaldıo bir nehir gibi ve kendimizinnice ipek yollarına dökülüpve derin kollarına bir gonca

gül diye kapanıp ve tiftik ...bir külliyeye benzer gurbetimizingide gide sonuna geldik”388

iirde gül ile ak kastedilir. Kaydedeceimiz “do unun diyalekti i” iirindede ak vardır. Ancak bu ak, ölüm kokan bir ülkü ve idealdir. nurhak ve denizlerinpeinde gezmi tir.

“günün ya ma ını örtünür ve bir tekke nefesigibi usulca acılanır toprak sesin kendini güleve gülün kendini sessizli e dönü türmesi...üzerinden bir da , örne in nurhak olup geçmi tir ölüm hangi denizleri gezmitir”389

Gül, Do u iirleri kitabında bu iirle birlikte dierlerinde de genelde ülküdür.Bunlardan biri ibrahi talu dramının konu edindii “do u 1310”dur. Sevda dolu olanbu aka isyan refekat eder.

“i te solhan ve i te kocamanda larıyla akrabave gülleriyle hısımoldu umuz palu”390

Mustafa Subhi Üzerine iirler , Hilmi Yavuz’un ideolojik anlamda kalemealdıı tamamlanmamı eseridir. Daha çok Mustafa Subhi’nin yaptıklarını anlatan veaıt niteliindeki iirlerle dolu bu kitapta gül, ülküdür.

“derler ki gülün azına kanaat dü man kavi, tali’ zebûn

387 -A. g. e. , s. 105-106388 - A. g. e. , s. 126389 - A. g. e. , s. 128390 - A. g. e. , s. 155

7/29/2019 191185


de ki gülün hepsi bizimgelgelelim

sevda ve hayat üzerinden, nasıl da aktı tren?”391( imendifer i çileri anlatıyor)

“ airler anlatıyor”, kitabın en uzun iiridir. iirde airin gözüyle dönem

deerlendirilir. “ air! kalbin ve sevdanın i çisi misin?öyleyse yaz bunları, yaz kiölüm beklesin orda

ve gülde beklesin”392 Gül, Eski edebiyatımızda sevgilinin güzelliini anımsatan bir çiçek olduuna

konunun baında deinmitik. Hilmi Yavuz, iirlerinde gül sevgiliyle birlikte dahaziyade akı anlatmak için kullanmıtır. Meseleye bu açıdan baktıımızda onugelenei yeniden üreten bir air olarak görebiliriz. lk kitabı Bakı Ku u’ndanbalamak üzere gülü, iirlerine daha çok ak ve sevgili olarak almıtır. Ama gelenekteolduu gibi sevgilinin yanaı yahut yüzü deil kendisi vurgulanmıtır. Örnein Bakı Ku u’nda yer alan “kı meditation’ları”nda air, akı gülle dile getirir.

“ku larımı koymak içinbir gök resmi bulamadımilkel bir dil benim adımonunla gül çizmek varmı ”393

Lirik iirlerin yer aldıı Bakı Ku u ile Yavuz, kinci Yeni’cilerdensonra kendi çapında Türk iirine bir durulma kazandırmıtır. Yalın ve lirik iirin nasılolması gerektii yönünde kuakdalarına ve genç airlere adeta yol göstermitir. Gül,bu kitabıyla iir dünyasına kazandırdıı yepyeni imgelerden biridir. “sülün” iirinebaktıımızda yeni gül imgelerinden birini görmü oluruz. Sülün , kuyruu uzun veetli bir ku türüdür.394

“Savurmada imdi sülün bir gö ü Gece a açları tutup yaz sonuEn güzel gözlerinin balkonu

Her iirde bir gülün büyütüldü ü”395 Hilmi Yavuz’un iir seyrinde Bakı Ku u ilk dönem, Bedreddin Üzerine

iirler ve Do u iirleri ikinci dönem iirl kitaplarıdır. 1981 yılında yayınlanan Yaz iirleri üçüncü dönemin iir kitabıdır. lk dönem iirleri ile Yaz iirleri’ninbalanıcını yaptıı dönemin ortak hususiyetleri vardır. Bu dönem iirlerinde deYavuz, güle akın birçok anlamını yükler. Önemli bir yekunu oluturan gül imgeli akiirlerinden balıcalarını incelemeye çalıtık. Bunlardan ilki Yaz iirleri’nde yer alan“kazı”dır. Yavuz’un iir poetikasından kalın izler taıyan iirde gülün poetikasındakiyeri ifade edilmi olur.



391 - A. g. e. , s. 170392 - A. g. e. , s. 177393 - A. g. e. , s. 29394 - Türkçe Sözlük, TDK, stanbul- 1998, Cilt- 2, s. 1353395 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 33

7/29/2019 191185


siz kimbilir kaç gecebir gülün ölümünü andınız”396

Divan airi Nabi’nin “Usanduk” redifli gazelinden metinlerarası baamdaalıntılama yapılır. “usandık” iiri yine bu kitabın gül konulu bir iirlerindendir.iirlerin akı konu edinilmesinden duyulan usanç dile getirilir.

“yaz günü! hep aynı ve ya ızatlar çıksın diye tek düzedolanıp dururuz

...bir ku tur imdi buruk bengisuve gül iire bir yüktü ki usandık”397

Hilmi Yavuz’un iirlerinde gül daima insana duyulan akı vurgulamaz. Kimiiirlerde gülle imlenen akın, tasavvufî boyutuyla karılaırız. Yaz iirleri’nde gül,ilahî ak olarak ilenir. Bilindii üzere gül Hz. Muhammed’in bir sıfatı da GülAhmet’tir.

“güz bir neydir, bir gül üfler ve akik

i ler kalbine, dinle!”398(ney)“uçuk çocuk” aka ve güle tasavvufî yaklaılan dier bir Yaz iirleri iiridir.

“yaz, bir gülün müridihem çi hem pi mi ”399

Aynı kitabın sırasıyla “a. Rıza erhat’a a ıt” ve “koruganlar” iirlerinde iseHilmi Yavuz, akı insana özgü yönüyle ele alır.

“sen ki acıdan sözcükler dövdün güllerin örsünde”400

“ben imdi bir gülükendi güvenli i içinbir sevda iirine dönü türmeye

yargılı bir airim, yaptı ım bu i te!” 401 Gizemli iirler ’de de gülün, ak anlamlı kullanımını görürüz. Gül, kitabın

adıyla özde olmayacak ölçüde yalın ve açık bir anlatımla aka vurgu anlamı taır..Bu durum, Hilmi Yavuz’un akı ısrarla gülle dile getirme gayretindenkaynaklanmaktadır. Dier taraftan, gülle duyumsadıı imge zenginliini de buduruma neden olarak gösterebiliriz. “hayal hanım”da, akını hayal hanım’a anlatır.

“Ye il imgeli kız! ilkyazım!hangi harf gül, hangi dal dize? ... iirlerle örselenmi yüzüve kalbi güllerle belenmi biriydim ben...ve derin bir gül duygusu

396 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 12-13397 - A. g. e. , s. 15398 - A. g. e. , s. 19399 - A. g. e. , s. 39400 - A. g. e. , s. 20401 - A. g. e. , s. 25

7/29/2019 191185


verdiniz bana.ey hayal hanım?”402

Akın yalın bir gül imgesi ile anlatıldıı bir dier iir ise Yolculuk iirleri’ndekarımıza çıkar. iirde, iir poetiine gülü katarak deinir.

“her iir bir sözcü ü örter ve gizler;

görülsün istemez ‘gül’ ve ‘hüzün’...”403

(yolculuk ve iir)Hilmi Yavuz, çounlukla Söylen iirleri ve Çöl iirleri’nde güle tasavvufî anlamda yer verip aka göndermelerde bulunur. Örnein “mevlânâ ve ems”te gülüilahî aka ima için kullanır.

“a klardır benim bildi imben olu um, sen de i imhangi kitaptan geldi inbilinmez ama sen yine gel

yine gel debir gülü sa alt o rose thou art sick”404

“kaab ve hırka” iirinde ise Hz. Muhammed’e vahiy gelirken söyledii birifadeyi iirine taır ve bu buyruktan hareketle güle anlamlar yükler.

“‘beni örtün, beni örtün!’ sessizlikti, gülü do urdu

yüzümü Yüzüme döndüm Zaman gül’dür; gülü böldümYe il gülü: semerat’ül fuad

yürüdüm a klara do ru”405 Hz. Peygamber’e gönderilen ayetleri, aka götürücü birer gül olarak

algılayan Yavuz, zaman ile gül arasında da ba kurar. Belki de zamanın tasavvufî manada olgunlatırma ile aka götürücülüü dile getirilmektedir.

“çöl ve söz”de söz ile gül arasında iliki kurar. Bu iirdePeygamberimize gelen ilk buyruktan yararlanır. O’nda gülün varlıına inanır.Bilindii üzere gelen emir ‘oku!’dur.

“içinde gülün uyudu u Söz, vakur;belki ‘oku!’ der biri ve okur;sarılmı , öylece duruyor, kuma a.”406

Hilmi Yavuz, birçok iirinde, gülü olumsuz bir imge olarak iirine yansıtır. Buyeri gülün imledii aktan dolayıdır. Kimi kez açıktan bazen de dolaylı ve örtükbiçimde gülle göndermede bulunduu akı olumsuzlar. Gülün bu biçimde kullanımıdaha çok 1980 sonrası iirlerinde görülür. Özellikle de Gizemli iirler ve Ayna iirleri’nde gülün hüzün kaynaı olduuna vurgu yapar.

“eylül! unuttum sizida kızarır yol sararırdıve ben dönü lere bakardımo aman vermez belle in

paramparça güldü üydünüzaynalar ve gül dolardı içim... eylül!”407 (eylül)

402 - A. g. e. , s. 76 -77403 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 23404 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 164405 - A. g. e. , s. 169406 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 39

7/29/2019 191185


Ayna iirleri, Hilmi Yavuz’un imgelere agresif ve hastalıklı anlamlaryükledii iirleri içerir. Yaadıı sıkıntıları açıktan yansıttıı iirleri kapsayan bukitapta gül de kendine düen payı alır. Gülün yerilii akla bunalımın kaynaında gülüde çarıtırır. Canlı bir varlık, köpek sıfatı atfedilen bu gül imini insan olarak dadüünmek mümkündür.

“bir gül üremekte... bizi ku atır mutlak;o kocaman a zıyla, giderek korkunç, kuduz!...ne geldiyse gizemli, o gülün ertesinde;herhangi bir soka a döndürdü labirenti...

‘kendi-için-kanser’in balını ören arı; yüzüme bula ıyor o gülün salyaları...”408(kuduz sonnet)

“bursa ve Zaman” iirinde ise air, gülün varlıına inanmaz görünür. Gülüya da akı reddedi airin ak karısında duruunu da gösterir. Belki de zorunlu birdurutur bu.

“gül yoktu hiçbir yerde, ki

gül denilen neyse ohiçbir zaman olmadı...”409

Söylen iirleri’nde gülü genellikle umutsuzluk, ondan bir ey beklenmeyen,solan ve yitmekte olan bir çiçek imgesi olarak görürüz. Kitabın Batı mitlerine yerverilen “söylen’en’ler” kısmında yer alan bu iirlerde mit kahramanlarının akları,airi karamsarlıa itmi olabilir. Kitapta, “bursa ve Zaman” ve “kuduz sonnet”iirlerindeki gül imgelerinin benzerlerini okuruz. Belki de bu iirler konuyla ilgiliolarak birbirilerini tamamlarlar.

“bir gül, donanmı ve kanser duruyor yok-olan ba çemde...”410(kronos)

“A klar kimliksizle ti: süslü zamanlar!Sen ki kendi kendinin özleminden

Sıkılırdın... sorardın:‘olur mu,

anlamak a kları eski güllerden?’”411(eros ve thamatos)

“bekleyen isterse beklesin...beklerler... lâmbalar kuruyor;gül, daha tohumdayken solmaktanbıkmı , dallar kusmuklu; bir vinç...”412(orpheus’a iirler- 2)

Gülü olumsuzlama, onunla aslında aka ve sevgiliye inanmama ve gerçekolmadıına kanaat getirme Çöl iirleri’nde ilenen konulardandır.

407 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 87408 - A. g. e. , s. 196409 - A. g. e. , s. 107410 - A. g. e., s. 153411 - A. g. e. , s. 155412 - A. g. e. , s. 160

7/29/2019 191185


“hangi yalnızlık kapatır benivar mıdır iyi bir gül, ki kovsuno yazın içindeki kötü’yü”413(çöl öyküsü)

“çöl, yollar ve hırka”da da güle duyulan güven yitirilmitir. Bu nedenle onakıssa der. Kıssa, hikâye demektir. Halk dilinde hikâye gerçek olmayan eyler için

kullanılır. “gül bir kıssa, kızlar organza, tafta;çocukluk çöl, ergenlik çöl de... lirik bir ya lılık imdiyse... daha”414

Yolculuk iirleri’nde bulunan “yolculuk ve mola”, yol kavramı ile gülün ilgilikılındıı iirlerdendir. Gülün hüzün tarafına deinilen iirde, gülün geçiciliine vurguyapılır.

“kolay de il, her zaman zamanbir gülde tıpkı bir molaverir gibi durmak...”415

Hilmi Yavuz’un iirlerinde gül, daima hüzün ya da olumsuz ekilde görülmez.Kimi iirlerde gülden, açıktan veya gizli olarak olumlu bahsedilir. Gizemli iirler’de

“derin alıntı” onlardan biridir. Kitabın batanbaa gül olduuna vurgu yapılıp dilgonca, kitab bahçe gül ise tümce olarak nitelenir. Bir gülistan ile okuyucu karıkarıya bırakılır.

“kar ki öykünün beyazıve bir kitabın bahçesigörünür güldeki tümcede...ey okur! beni anla ve unut güller sadece okunur bu iirlerde”416

Söylen iirleri yukarıda verdiimiz örneklerde görülecei üzere gülünolumsuzlandıı iirlere sahiptir. Oysa kitapta gülü yücelten iirler de vardır. Gülünyalın anlamı için dile getirdiimiz güzellik, gülün akı olumlu manada karıladıı buiirlerde de söz konusudur. Türkçe’de Nergis olarak bildiimiz çiçek, Yunanmitolojisinde efsane kahramanın adıdır. “narkissos’a a ıt”ta bu mit kahramanınsevgi sözleri güle benzetilir.

“sen gerçekten yalnızken bilesanki yalnızmı gibiydin. bir dili

-sendin o! -soyundun ve giyindinsende ‘gül’ anlamına gelirdi her kelime”417

Çöl iirleri’nde bulunan “exodus” adlı iirdeyseYavuz, güle gösterilmesigereken ihtimamın zerrelerine de yapılmasını ister.

“gülleri fi lerken tomurcukları örseleme”418 Bu kitabın, Ziya Osman Saba’ya ithaf edilen dier bir iiri “çöl yakarısı”nda

çöl aklarına göndermede bulunulur.“i te her ey sıkıntı! çöl güllerle geçiyor;

413 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 36414 - A. g. e. , s. 44415 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 25416 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 78-79417 - A. g. e. , s. 156418 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 11

7/29/2019 191185


ve her ey total lipid!419 Ak ile gülün birlikteliini ve bütünlüünü içeren bir dier iir örnei

Yolculuk iirleri’nde karımıza çıkar. Kitabın yayınlanması esnasında bin yıl içinkullanılan milenium tanımlamasını iirine balık yapan Hilmi Yavuz, “millenniumiçin dedi imdir” adlı iirinde gülü, aka sordurtur.

“her eyi A k bilir, ona sor,bir gülün bin yılını...”420 Hurufî iirler ’de ak, kısmen boyut deitirir. Kitapta gülü, daha olumlu

ancak fazlaca metafizik olarak görürüz. Beeriyetten uzak bir ak söylemine sahip gülsunulmaya çalıılır. “tâ, sîn, mîm (yedi)”de kendisinin gülden yapıldıını dile getirir.

“âh kendime yaban dildimhuruf atlarını ko tumve güllerden in â e-dil’dim”421

Hilmi Yavuz’un iirinde gülün öncelikle yalın biçimde, bir ideali veya ülküyüvurgulamada, akı ve sevgiliyi imlemede bir metafor olarak kulanıldıına daha öncedeinmitik. Bunların kimisi iirlerde iç içedirler. Biz bunların iirde aır basantarafını ölçü alarak bir ayrıtırmaya tabi tuttuk. Sevgilinin gül ile anılıı ve edebî

sanatlarla sevgiliye göndermelerde bulunuu Divan iiri geleneinde önemli bir yertutar. Bir gelenek airi olmasına ramen Hilmi Yavuz’un iirlerinde bu durum tamzıddı biçiminde tezahür eder. Çou zaman eletirilen ak ve sevgiliye eletiri içindeövgü de yapılır. Gülün sıkça yer aldıı Bakı Ku u’ndan buna bir örnek verebiliriz.iirde sevgilinin asiliinden bahseden air, bu asilikte doallıı görür.

“Sen bakı ların yol geçen hanıÇılgınlı a yazla gelen ilk konuk

Adlarına deniz vuran soyluluk Dize gelir önünde güllerin en yabanı”422(Dize)

Yaz iirleri’nde gül, sadece sevgiliye deil her iki tarafa, seven ve sevilene devurgu yapar.

“derindir arası güllerinve a kın yakut dilindenduyulur türküsü iirin;

-çiçekli da çiçekli da ”423(çiçekli da soka ı)

Aynı kitabın “gömü” iirinde ise airin benzer yaklaımla gül ve derinliegömü balamında yaklaır. Ak ya da âık, sevgi balamında düünebileceimiz bukahraman ve kavramların adlarında derin anlamlar gizlidir. gömü kalp olabileceigibi akın bitimine ve gömülmesine vurgu da olabilir.

“gömüdeki gül neyse, güldeki gömü odur yazbunu nerden bilsin?”424

Hilmi Yavuz’un iirlerinde gül her zaman sevgili olarak da algılanmamalıdır.En azından bu konuda, anlam sevgiliyle sınırlandırılmamalıdır. Örnein Gizemli

419 - A. g. e. , s. 42420 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 53421 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 55422 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 50423 - A. g. e. , s. 34424 - A. g. e. , s. 36

7/29/2019 191185


iirler ’de airin gülü sevgiliden öte biri olarak kiiletirdiini söyleyebiliriz. ah, akınnidasıdır.

“benden güle do ru- öyle ki yazın çı lı ı kuytularda, ah

ve!

acı de il bu, ünlem...”425

(ünlem)Benzer bir kiiletirmeye Zaman iirleri’nde rastlarız. Sevgiliyi vurgulamaiçin gül kullanılır.

“ iirler, ak amın iç yüzüneler söyler neler onlar, öyle kianla ılır, dildir, her gülünkendi bahçesine çekildi i”426 (sorular ve Zaman)

Hilmi Yavuz, her kitabında genellikle bir konuyu ileyen bir airdir.Kitaplarında temel aldıı konuyu akam, yolculuk, gül, yaz... gibi metaforlarlabirlikte iler. Bu istiarelerle kitapların ana temalarını çou iirlerinde mezceder.Yolculuk iirleri’nde “yolculuk ve gül” onlardan biridir. Balıktan da anlaılacaıüzere iirde gül ile yolculuk arasında ilgi vardır.

“nerde o sarısabır, safran ve sarı sesiak amın? duymak sanki bir gülün

yolculu u gibidir bahçeden sana do ru;...bir eyler duyuyorum... sesler, eyler? ölününson gördü ü o gülü ça rı tıran, -nedense...427

Gül, Hilmi Yavuz’un iirlerinde çok önemli ancak bir o kadar da karmaıkbiçimde iirine giren imgelerdendir. Hemen her kitabında ayrı bir metafor olarakkarımıza çıkar. Birbirlerine yakın anlam içerseler bile ayrı vurguları içindebarındıran bir kullanıma sahiptirler. Gelenee sıkı sıkıya balı bir air olan HilmiYavuz’un iirlerinde gül imgesinin ortak özellii gelenei onunla üretmesidir.Böylece onuna sadece sevgiliyi deil, farklı açılardan akı da vugulamaktadır.

3.4.6.2. Erguvan

Erguvan, Türk edebiyatında gül ve laleden sonra ilgi çeken bir bakaçiçektir. Geçmiten günümüze birçok iirlere konuk olmutur. Kimi zamandenemelere de mevzudur erguvan. Uur Kökden, “Erguvan Uygarlıı” balıklıyazısında bu çiçekten, kiilik ve yücelik atfederek bahseder: “… Her bahar-saltanatıbir ay bile sürse-erguvan mevsiminde, … O renk, - ölüden diri, diriden ölü çıkaranbir Tanrı’nın buyruuyla olmalı- bütün bir kı kuruyup kapkara görünen karanlıkbir gövdeden fıkırıyor. Nisan- mayıs aylarında, belli belirsiz bir kızıllık taıyordoaya bahar. Erguvan, pembe ve kızıl! Alev rengini, yani sürüp giden sihirliyaamın ateini armaan ediyor insanoluna… Erguvanın önce çiçei dünyayagözünü açıyor. Ardından, yürek biçimi dalların en uç noktasından çıkmaya balıyor,birer ikier; geçen her günle birlikte çiçekler dökülüyor, yapraklar çoalıyor vegövdeye doru uzanan zorlu bir ‘fetih yürüyüü’ balıyor. Denebilir ki, çiçekle

425 - A. g. e. , s. 55426 - Yavuz, a..g.e. , s. 100427 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 14-15

7/29/2019 191185


yapraın tam birliktelii, sanki bir mucize- hiç gerçeklemeyecek. Birinin varlıı,öbürününkine karı…”428

Hilmi Yavuz, iirlerinde erguvandan bahseden airlerdendir. Bir baharçiçei olan erguvan, iirlerinde gelenekten gelen bir mazmun sözcük olmanın yanısıra zamanı vurgulayan yönüyle de yer almaktadır. “Benim Zaman iirleri’nin

kök-mazmunu, ‘Erguvan’ imidir… ‘Erguvan’nın bu iirlerde Zaman’ı imlemesiamaçlanmıtır. ‘Erguvan’, bir yandan duyumsanan (sâf olmayan) Zaman’ıimlerken, öte yandan, geleneksel iirimize gönderme yapıyor ki, bu, benim içinönemli…”429

Zaman iirleri tema olarak zamanın esas alındıı bir iir kitabıdır. HilmiYavuz’un belirttii gibi zamanın erguvan ile imlendii bir eserdir. Kitaptaki birçokiirde bunu gözlemlemek mümkündür. “dil ve Zaman”da olduu gibi:

“erguvan zamanlardı, ne kadar oldu, yola çıktıktı, ölü gemilerin,batık dillerin zamanıydı o zaman…”430

Erguvanın zamanla birlikte anıldıı bir dier iir “bahçe ve Zaman”dır.“erguvan bürümü Zaman! kaldır

övdeni bahçenin üzerindena ır a ır aksın her yandan sözlerime yaz”431

Zaman, izafî bir kavram olup somut gerçeklie sahip deildir. Oysa hemenher ey zamana mahkumdur. Nesnesi olmayan bir hâkimdir zaman! “erguvan ve

Zaman” iirinde zamanın yerine kullanılan erguvanın kuatıcılıı anlatılır.“yolların yapra a

yapra ın yollaradönü tü ü zamandili ku atan erguvanolur, bekleyi , bekleyi …”432

“ iir ve Zaman” iirinde, erguvanın hayalperest olunan ya evresini,gençlii anımsattıını görürüz. Bu dönemde her ey gerçek çiçek olan erguvankadar hotur da.

“ iirin büyük Zamanı! Günü geldiher ey ate ti ve hüzünate gibi de ildi her eyerguvan”433

Zaman devamlıdır, süreklilik arz eder. “aynalar ve Zaman”da Yavuz,zamanın bu yönüne deindiini görürüz. Biten de bitmeyen de zamandır, buzamanın, kendine balı olan eylerle alakalı bir olgudur. Gelenein de devamlılııyok mudur? Öyle olmasaydı Yahya Kemal gibi Hilmi Yavuz da imtidâd’ın airiolmaya soyunmazdı.

“erguvanlar geçip gittiler bahçelerdengeriye sadece erguvanlar kaldı

428 - Uur Kökden, Kitap-lık, stanbul- 2003, S. 63, s. 29429 - Okuma Notları, stanbul- 1997, s. 168430 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 98431 - A. g. e. , s. 122- 123432 - A. g. e. , s. 124433 - A. g. e. , s. 102

7/29/2019 191185


air! bahçelere özenecek ne vardı?i te tenhâ her yanımız, hep tenhâne aradık sözcüklerin kuytularındane bulduk soldukça ço alan dilimizde”434

Erguvan sadece Zaman iirleri’nde zamanı vurgulamaz.. Ayna iirleri’nde

de zamanı imleyen bir çiçektir.“âh, gökler bıkar gider kendi erguvanından;bir aynaya dönü ür ötekinin gölgesi…ve siyah… ayna dü er! ayna ile birlikteher ey kırılır”435(siyah sonnet)

iirlerinde erguvanı sık kullanmasına ramen bu çiçein ve dolayısıylaadının iirini temellendiren bir kavram ve sözcük olmadıını söyler. “… ‘Erguvan’sözcüüne gelince, bunun benim iirimi temellendiren sözcüklerden biri olduukanısında deilim.”436 Ancak bu demek deildir ki onun iirlerinde erguvanyalnızca zamanı imler. Zaman ile ilgili kavramları da imleyen bu çiçek için,verdiimiz iir kesitleri birer örnektirler. Nitekim bu söylemimden sonra kalemealdıı Yolculuk iirleri’nde erguvanı temel temalarından olan hüznü imgeletirilme

için kullanır.“melisalar eylül tela ındalar;kokularını bir an öncesana duyurmak içinsabırsızlanıyorlar…beyaz duvarda,erguvan,nedense hep bulut açıyor,çiçek yerine…”437 (melisalar burada)

Dier taraftan Yaz iirleri’nden Ayna iirleri’ne dein yayımladıı iirkitaplarını üçüncü toplu iirlerinde bir araya getirip ona Erguvan Sözler adınıvermitir.

Çöl iirleri’nde ierguvanı poetik bir yaklaımla ele alır. Kaydettiimizüzere, Zaman iirleri’nde erguvanı, zamanı imlemek için kullandıını söyleyenHilmi Yavuz, aaıda alıntıladıımız iir kesitinde de erguvanla zaman arasındailgi kurar.

“sen öl!kimseler anmasın anma günündebakarken bakılandı, yargılarken aklandın; airdin, aynalardın, erguvan…”438(çölde ölüm)

Hilmi Yavuz, iirlerinde erguvanı sadece zamanı imleyen bir imge olarakkullanmaz. Kimi iirlerinde insan, kimilerinde iir olarak onu çıkartır karımıza.

Do u iirleri’nde erguvan gümrük vergisi, baç alınan yolcudur.“sesin kendini güleve gülün kendini sessizli e dönü türmesigibi kendi kendini ya malayarak

434 - A. g. e. , s. 118435 - A. g. e. , s. 186436 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 79437 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 42- 43438 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 28- 29

7/29/2019 191185


odur afa ı dönü türen ölümebu ya ma sanki yıkık hanlarınve yazından baç alınan erguvanlarınüzerinden bir da , örne in nurhak olup geçmi tir”439(do unun diyalekti i)

Ak am iirleri’nde iir veya sıınılacak mekân ya da zamandiyebileceimiz bir erguvanla karılaırız.“susmak! ak amın sözüne kadar;susmak dile çile olup dört duvar;her eyi bırak da, çekil erguvanlara”440(ak am ve verâ)

3.4.6.3. Taflan

Erguvan, kısa sürede solan narin bir çiçek olmasına karın, taflan kısasürede solmayan ve rengini uzun müddet doal haliyle sürdüren bir bitkidir. HilmiYavuz, iirlerinde onunla daha çok akı vurgular. Bununla birlikte ak gibi yücebilinen deerler ve insanlar vardır. Onlar için de taflanı kullanır. Bedreddin

Üzerine iirler ’de bedreddin’in saçlarını air, taflana benzetmesi gibi: “bedreddin ya ıyor mu hâlâ?dersin ki onu, mülhidleriniormanda ayırmak olası de ilboynu lâleden geçilmezsaçları taflandır ve ça la”441(birinci mehmet)

Bu iir kesitinde taflan sonsuzluu imler. Yavuz’a göre sonsuzluk Bedreddin’in davasıdır. Trakya bölgesinde onun geri döneceine ya da davasınıngerçekleeceine inanan ve bunu bir tarikat adı altında sürdüren topluluklar vardır.Nazım Hikmet, Simavne Kadısı O lu eyh Bedreddin Destanı’nda dedesiyle gittiibu bölgede, eyh Bedreddin’in veya davasının bir gün hüküm süreceine inananköylülerden bahseder.442

Yaz iirleri’nde taflanın solmazlıı, iirlere tükenmezlik biçiminde yansır.Hasret ve hüzün olarak anlayabileceimiz bu kullanımlarda taflan bir imgedir.

“bir gurbet sesikimli i: sevda sözleridir oturdu u yer: üzgün, taflanve bilinmezbir iirden kalmı tır”443(yaz a ıdı)

Aynı kitapta geçen “taflan” iirinde ise taflanın solmaz bir bitki oluuylaakın bitip tükenmeyeceine vurgu yapılır.

“ne zaman dinecek, ne zamanbu taflan, bu taflan?

ey uçurum gözlü sevgilim!ne zaman baksam

439 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 127- 128440 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 40441 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 85- 86442 - Nazım Hikmet, Benerci Kendini Niçin Öldürdü, stanbul- 2002, s. 263- 266443 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 22- 23

7/29/2019 191185


bir hiçlik tadıve a zından

yıldızlar uçuranergin, ye il ve yabanılbir yaz gecesi gibisin

yüzünde yolların gülü üve yaz gö üne ili kinbir esenlik üretiyorsungeçip giden fırtınalardanet uçurum gözlü sevgilim!ne zaman baksama kların büyük yarlarıylaku atılmı görüyorum kendimi

safranve ezilmi yazlardanbakı larının kıyısız

açıklarına

gurbet ve cevahir ta ıyanbir gülü söylencesigeçer bir yazdan ötekine

derin alıntılardaney uçurum gözlü sevgilim!ne zaman baksambir da ın yırtmacındanince bir dere yata ı

gibi kayan ye il tenini görüyorum

ak amnasıl da yakı ıyor yüzüneve sanki bir kayalı ın içinedurmadan kendi kendini oyanbir ferhâd gibiyim ben

ya da pusuda, karanlık bir gül gibi

hem solan hem solmayan

ne zaman dinecek, ne zamanbu taflan, bu taflan

ey uçurum gözlü sevgilim!”444 Baudelaire’in “Hiçlik Tadı” iiri ile metinlerarasılık balamında imler

taıyan bu iirde, yukarıda belirttiimiz üzere taflan hasret için de kullanılır. Zaman iirleri’inde yer alan “dil ve zaman”da ise taflan, sözü niteleyen bir

sıfat, yürek yaralayıcı oktur. Tıpkı Divan iirinde sevgilinin bakıı gibi.“yanık sözlerin, baharat sözlerin, taflan sözlerindilin acı ve gelgit zamanıydı: O Zaman

444 - A. g. e. , s. 44- 45

7/29/2019 191185


zakkumlara vardık: air, ilahe, kahraman”445

3.4.6.4. Da

Hilmi Yavuz’un birçok iirlerinde da karımıza çıkar. Doa unsurlarından

çiçeklerden sonra en fazla daa ilgilidir. Bir söyleisinde dalara olan sevgisiniçocukluuna balar: “...Ben daları çok seviyorum. Neden? Belki kendime bir oto-analiz yaparsam, çocukluuma inersem, belki da imgelerinin, bana niye bu kadarhaz verdiini çıkarsayabilirim. Ama bana çocukluuma ilikin tek bir imaj söylederseniz, size, gölgesi kendine vurmu bir da imajından söz edebilirim. ‘vururumbir gölge gibi kendime’, belki de bu da imgesi benim asûde, özenli, üstüne çokdüülmü el bebek büyütülmü tek çocukluumun bir simgesidir.”446

iirlerinde da istiaresini kullanmasını sadece çocukluuna balayamayız.Daın, ona saladıı anlam zenginlii sıklıkla kullanımında etken olmalıdır. Halkmuhayyilesi de daın imge zenginliini kefetmi, onu deyim ve söylemlerinetaımıtır: “Da gibi adam”, “Bu derde dalar dayanmaz”, “Da daa kavumaz,insan insana kavuur.”... Hilmi Yavuz’un iirlerinde da, yalın olmanın yanı sıra

kii ya da bir davasının yüceliine vurgu için kulanılır. Yaz iirleri’nde Yavuz’un kimselere söylemedii bir ak hikayesini, iirinde

sadece yaanmılıını sezinletir.“a klar anlatıdır yazınonları bir soka

ınadıyla ça ırır yollarında;- çiçekli da çiçekli da ”447 (çiçekli da soka ı)

Da adını taıyan bu sokak, bir akın mekânıdır. Tekrarlanan bu sokak adı,yaanılan akın çiçekli bir da gibi yüce ve güzel olduuna iaret eder.

Gizemli iirler ’de da, eylül ayında günün sonbaharı olan akam vakti birgölge gibidir.

“eylül! unuttum sizida kızarır yol sararırdıve ben dönü lere bakardım...”448(eylül)

“bir da kendi gölgesinde kaybolur ve bir su, bir akar su

yeniden akmayı ö renir sende duran sende duran...”449(sümbül ve kuyu)

kinci iir kesitinde görüldüü üzere da, kiiletirilmitir. Daa kiilikatfedilmesi ya da kiilerin ona benzetilmesi mecaz sanatıdır. Oysa bu sanatlavarılmak istenen, daa benzetilen kiiyi yüceltmektir. Da, yücelii imleyen birtabiat unsurudur. Yükseklii ve hameti ile daima büyüktür. iirlerde genellikledaın büyüklüüne vurgu yapılır. Bu vurgu, edebiyatla sınırlı deildir. Müzikte de

445 - A. g. e. , s. 99446 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 78447 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001 , s. 35448 - A. g. e. , s. 87449 - A. g. e. , s. 167

7/29/2019 191185


daın çokça ilendiini görürüz. Türk Halk müziinde dala anlatılmaya çalıılanyücelik ve en çok da zorluk dikkat çekici düzeydedir.

Do u iirleri’nde de daın kiiletirilmesini buluruz. 1977’de yayınladıı bukitapta, lirizmi göz ardı etmeksizin dönemin sol ideolojisi ile örtüen iirler yeralmaktadır. Daa, büyüklüünden ötürü yücelik ve bireysellik atfedilmitir.

“bu ya ma sanki yıkık hanlarınve yazın baç alınan erguvanlarınüzerinden bir da , örne in nurhak olup geçmi tir ölüm hangi denizleri gezmi tir”450(do unun diyalekti i)

Dier taraftan da ile Deniz Gezmi’e ve hazin sonuna göndermedebulunulmaktadır.

“do unun sevdaları III”te akı uruna daı delen Ferhat, aslında yüce birdadır ve akıyla kendini deldii, yüreinde yara açtıı anlatılmaya çalıılır.

“ay kanar, sevda akar, bir da bir da kendini delerse”451 Dava ve bu onun uruna ölenleri yüceltme için iirlerinde daı kullanan

Hilmi Yavuz, Mustafa Subhi Üzerine iirler ’de daı bu kez Türk Halk iirindeolduu gibi zorluu vurgulamak içn kullanır.

“ unu hatırdan çıkarma:bu a ır sevdayı hayata geçir bil ki da ların hiç sonu yoktur her a ıda bir gül daha yeti ir hayat ev sahibi, ölüm konuktur

ölümügülerek kucakla”452 (mustafa subhi anlatıyor (28 Ocak

1921))II. Abdülhamit, Dou’da asayii salama için bölgenin aalarına paalık

payesi vermitir. Zayıf olan devletin bölgedeki idaresini onlara bırakıp HamidiyeAlayları’nı kurdurmutur. Ancak devlet efkati ve adaletinden yoksun aalarınidaresindeki bu alaylar, Alevilere baskı uygulamılardır. Do u iirleri’nde bir AleviKürt aası olan brahim Talu’nun Hamidiye Alayları’na karı isyanı ve acılı sonuanlatılır.

“ i te Solhan ve i te kocamanda larıyla akrabave gülleriyle hısım

oldu umuz palugözleri korkunç bir depremhem aslı, hem keremgibi yanan süvari: brahim Talu...”453(do u 1310)

Hilmi Yavuz, nesneleri algıladıı biçimde iirine alır. Yüceltilen insan vebir derde, yaraya benzetilen da, iirlerinde kimi zaman ak olarak da görülür. Bu

450 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 128451 - A. g. e. , s. 133452 - A. g. e. , s. 179453 - A. g. e. , s. 155

7/29/2019 191185


somut bir nesnenin soyut algılanııdır. Sıkıntıyı ve ak ıstırabını anlatma içinbavurulan bu da istiaresi yine Türk Halk iirindeki daları hatırlatır. Yaz iirleri’nde bu anlamda bir da kullanımını görmek mümkündür.

“bir zamanlardı, da lar ve onların ardı

ve yabanıl bir akarsugibi dadandı kalbime...”454(yaz! sevgilim!)

Zaman iirleri’nde da, bir düünce yahut anlayıtır. Belki de bir gelenektir.Bu kez daa benzetilen kii deil sözdür.

“bir da ın uzantısı olmak sana yetmedi i zamangör ki sırada lar talanda...sözlere bak, ba ı çözük çiçekler gibi ortada, da ılmı duruyor nerdesin? hangisinde? solmakta mısın

do rularda ve yalanda?”455(söz ve zaman)

Hilmi Yavuz, gelenein takipçisi bir airdir. Geleneksel Türk Halk iirindeolduu gibi Divan iirinde da çounlukla yaradır. Farsça, kızgın bir cisimlevurulan iaret veya yanık anlamını içeren da, edebiyatımızda mecazî olarak akacısını belirtme için kullanılır. Kimi zaman cinaslı biçimde kullanılan da, hemgerçek anlamıyla daı, hem de ak acısını karılar. Hilmi Yavuz da iirlerindezaman zaman daı cinaslı ekilde kullanır.

“batsa kül, batsa turnave batsa...

ve benim bir yanım ki ferhâdsabir yanım da dır

hasret, külüngü vurdu um yerdir ate , kül ile da lanır...” 456 (do unun sevdaları IV)

Söylen iirleri’nde da, hem gerçek anlamıyla hem de mecazî olarakgörülür. “nereus kızları”nda air, bedenini daa yani yaraya benzetir.

“a k! o yok edici melek!da süzülür, - verüzgâr yüzümdür benim artık ...küçük kır tanrıları gibida a tırmanır ...a ksa o yok edici melek nerededir? elimde ölüm de

var; - veda , gövdemdir benim artık”457

Söylen iirleri daın, açıktan dert ve acı olarak yer aldıı bir kitaptır. “erosile thanatos”ta air, kendi gibi herkesi dertli görür.

454 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 41455 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 96456 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 138457 - Erguvan Sözler, stanbul – 1999, s. 140- 141

7/29/2019 191185


“ayrılık, ayrıldı ın yerde de ildiherkes, artık elbette

da ’dır birazve sarı yaz senin perden...

bense ak am oldum artık ve ak amlar benim gövdem..”458 Alıntıladıımız son ki iirde dikkat edilirse gövde; da ve ak am ile

vurgulanır. Hilmi Yavuz’un iirlerinde, her iki kavramın yerine göre anlam kazananbirer metafor olduklarını söyleyebiliriz. Gövde, haz ve acı kaynaıdır. Da, biryaradır. Bu yaranın gönülde ve bedende de izi olur. Gönlü acı içinde olan biri,bedenini gönlü gibi yaralı sanır. Gönlün yarası ise ak acısındandır. Akam iirleri’nde böyle bir aktan bahsedilir.

Ahmet Hâ im’e“hançerinden yazları akıtan elmas,

ince tozlarıyla bezer ak amı;bir yerde ‘muttasıl kanar’ o güller;

da da yarama basar ak amı...”459(ak am ve hançer) Hurufî iirler ’de de daı yara olarak okuruz. Hilmi Yavuz için önemli bir

konudur ak yarası. Ancak da, iirlerde kendi baına yer almaz. Onunla birlikteanılan ba, ortaya güzel bir mazmunun çıkmasını salar: da üstü ba .

“kimse bilmedi ben dîl-i mecrûh ser-i kûyunda itlerle... eyvah!dokunmayın da üstü ba

yaralar gövdemde kalsın...”460(harfler ve hilmi)iirde, Fuzulî’nin aaıya aldıımız beytinden;

“Pâre pâre dil-i mecrûh-i peri ânımdanSer-i kûyunda gezen her ite bir pâre fidâ”461

Koyulatırdıımız tamlamalarla anlatmaya çalıtıı derdini, okuyucusuylapaylamak ister. Yaralı (dalı) bir gönlü vardır ancak ona, dokunmayın der. Çünküyarası da üstü ba olmutur. Bu bize Fuzulî’nin aaıdaki beytini anımsatır:

“Merhem sürüp onarma sînemde kanlı dâ ıSöndürme öz elinle yandırdı ın çera ı”

‘da üstü ba’, Divan edebiyatında kullanılan bir mazmundur.462 Geni anlam göndermesi olan bu mazmun; bakarsan ba, bakmazsan da olur, atasözüyleanlam ilgisine sahiptir.

3.4.7. Akam

iirlerde en çok anılan gün kesitidir akam, günle birlikte ömrün debitimini hatırlatan bir zaman kesitidir. Aynı zamanda günün en romantik vaktidirakam. Daha çok bu yönü ile iirlere girmitir. Kimi airler, akamı iirlerine asıltema yapmıtır. Onlara göre akam dünyanın karanlıa gömülmesi deil,

458 - A. g. e. , s. 154- 155459 - Akam iirleri, stanbul – 2002, s. 28460 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 41461 - Fuzûlî Divanı, Baskıya Hazırlayanlar: Prof. Kenan Akyüz, ... , Ankara: 1997, s. 134462 - Ahmet Talat Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Ankara- 1992, s. 113

7/29/2019 191185


aydınlanmasıdır. Akam airi Ahmet Haim, iirlerinde akama sıınmı vegenellikle de onu birçok iirinin ilhamı yapmıtır.

Hilmi Yavuz da iirlerinde akamı sık konu edinen airlerdendir. 1998yılında yayımladıı Ak am iirleri, süregen olan bu zaman kesitinin temel konualdıı bir kitaptır.Gelenekle iiri arasında irtibatını ortaya koyduu bu kitabıyla

akama verdii önemi göstermitir. Hüznünü, anılarını, yalanmayı ve geçmiiandıı akamda, huzur bulduu da olur. Akam, ne gündüz gibi aydınlık ne degece gibi karanlıktır. Günün bu zaman dilimini yaama bakı açısı ile ilgili bulanYavuz, unları söyler: “Akam, benim gün içinde en çok sevdiim saatlerdir. Bubiraz da muhafazakârlıımla ilgilidir. Ne çok aydınlıktan ne de çok karanlıktanhazzederim. Akamda bunu yaıyorum.”463

Hilmi Yavuz’un iirinde akam; zaman, kiilik atfedilen bir olgu ve nesneolarak üç ayrı anlamı üstlenerek karımıza çıkar. Akamı bu yönleriyle iirinetaımasında, algılayıı ve ruh dünyasında uyandırdıı duyarlıklar etkendir.

Örnein Bedreddin Üzerine iirler ’de akama doal yolla deil, duyarlıklaulaılır:

“ey günü ak amlı kılan duyarlık

derin ayak türkülere gereklieski bir kokudur, istenmez artık denizden kovulmu , gülden emekli...”464(feodal)

Sosyal içerikli iirlerde karamsarlıı çarıtıran bir hüzünle karımızaçıkar. Akam, hüznün parçası olmutur. Do u iirleri’nde akam acı ve hüzünlebirlikte anılır:

“yaylalar kelepçeliydi asi fırat’aen büyük mapushane do u’nun son sözü da lardıve dicle, fırat’ın helaliçoktandır ak am denen sanataalı mı olmanın acısıkavu mu olmanın hayali

ile akardıköpü ünü kanata kanata”465(do unun sonsözü)

Akamı, acı veren bir sanat olarak algılayan Hilmi Yavuz, böylecezamanın hüzün veren tarafının akam olduuna vurgu yapar. Akam bitme,tükenme ve yalılıı çarıtıran bir vakittir. Umutları tükenenler akamleyin dahabir kederlenirler. Akamın zaman dilimi olmakla birlikte istendiinde hissedilenbir nesne olduunu Ak am iirleri’nde görebiliriz.

“bu a kın içinde bahçe var;kar var kar bu a kın içinde;hepimiz bahçeydik kendi içinde;bir de ‘ak am’lar olsun istedik

bu a k söylemi içinde...”466 (ak am ve bahçeler)Akamı algılama ve yorumlama kiiden kiiye, ruh haline balı

deikenlik gösterir. nsan, sükunet bulmak için kendi beniyle ba baa kalmayaihtiyaç duyar. Ahmet Haim gibi birçok aire göre akam, bu ortamı salar. Onlara

463 - Güzergah Edebiyat Programı, TRT- 2, 3. 8. 2005464 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 105465 - A. g. e. , s. 160466 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 16-17

7/29/2019 191185


göre benimsenen ve sıınılan gün sonudur. Akamın bitimi ile balayan evregecedir. Haim, kaynaı akam olan bu huzur aleminde çok eyler bulur: “Geceher çeit kuruntuların kafatasımızın kovuklarından çıkıp, hakikat çehreleritakınarak, sürü sürü ortaya daıldıkları, yeri ve göü tuttukları saattir. Uyku,geceye bir panzehir gibi tesir etmese, insan, karanlıklar içinde duyacaı ve

görecei eylerle kolayca aklını oynatabilir...”467

Ancak Ahmet Haim’deyorumunu bu ekilde bulan akamın, daimi huzur veren tarafını Hilmi Yavuz’dabulamayız. Zira onda akam, yaamın sonuna yapılan bir yolculuu, yalnızlııhissettirir ve yaanılanların, özellikle özlem duyulanların, geçmite kaldıınıhatırlatır. “annem ve ak am”da olduu gibi:

“âh, ak amdan bile ürküyor çocuk;her yer alaca karanlık gurbet;soldu annem, solarken goblen ve tülbent;ve ak amın ucuna do ru yolculuk...

bir türkü söylendi, neyin tadı var?ak am bile bitti, kalmadı çünkü...

çekildik, bir ba ına kaldı o türkü;kapılar arkamızdan kapanmadılar...”468

Hilmi Yavuz, iirlerinde kompozisyona ve bütünlüe çok önem veren birairdir. Onun iirini yetkin kılan yönlerden biridir kompozisyon. Hemen bütüniirlerinde anlam kopukluundan ziyade bütünlükdikkat çeker. Gizemli iirler ’debulunan “ünlem”, bu kompozisyonun ve akamın uyum içinde sunulduuiirlerdendir. Kullanılan metaforlar ve iirin balangıcı gibi bitiminde akamınduyumsattıı acı, iirin kompozisyonunu yansıtırlar.

“ak amları ne dü ünsemanlamı çi dem ve gizembu yolculuk benim mülkümöteki bütün yolculuklar gibiüzerimde acıların çiyleri”469

Akam, yolculuk, hüzün ve yalnızlıktan ayrı deildir. Ayna iirleri’nde, bubireysel olguları kendi beninde duyumsar. Oysa bunlar, akamları içbükey olarakadlandırdıı bir hal alır. Çünkü gündüzleyin her ey olduu gibidir yahut öylegörünürler. Akam, içbükey’dir, onu duyumsayanlarla birlikte içe doruderinleilen sıınılan bir diyar özelliine sahiptir.

“pazarları verilen kanlı yalnızlık eki’iseni hep alı tı ın aldanı a bırakmaz...gündüz her ey öyle düz, öyle dümdüz ki her ey;ben öyle bir aynayım, ak amları içbükey...”470 (içbükey

sonnet)Akam, sadece Türk iirinde deil, dünya iirinde de önemli bir yere

sahiptir. Modern iirin öncülerinden kabul edilen Baudelaire, iirlerinde akamaçokça yer verir. Ak amın Alacakaranlı ında, Balkon... bunlardan bazılarıdır.

467 - Ahmet Haim, Bize Göre, Gurebâhâne-i Laklakan, Frankfurt Seyahatnamesi, Ankara- 1986, s.171468 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 12469 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 54-55470 - A. g. e. , s. 184

7/29/2019 191185


“Suçlunun dostu tatlı ak am geliyor i te Bir suç orta ı gibi kurt adımları ile Büyük bir yüklük gibi gökyüzü kapanıyor Sabırsız insan vah i hayvan halini alıyor.”471

Hilmi Yavuz, onun akam imgelerinden yararlanmıtır.472 Türk ve Batı

iirini bilen bir air olarak Hilmi Yavuz, iirlerinde her iki medeniyetin iirustalarına ve iirlerindeki imgelere göndermelerde bulunur. “ak am ve nurusiyah” bunlardan biridir. nuru siyah imgesine eyh Gâlip ve Gérard de Nervaliirlerinde yer vermilerdir. Onlara ithaf ettii bu iirinde, Nurusiyah istiaresiniakam ve gece balamında kullanarak gelenee hem atıfta bulunur, hem de onuyeniden üretmeye çalıır.

“derinsin, gecelerin altını gibi;...ba ucunda Siyah Güne ler; - sabah!odalarda a ır a ır fenâlık;kar ya ar bir ânlık kar, bir ânlık ... kalbine gömülür Nurusiyah...

...ak am, ya lı ruhlardaki esrime!..”473

Akam, Hilmi Yavuz’da, yalılıı ve yaamın bitimini duyumsatan birzaman olarak da algılanmıtır. Yalanmayı, yolculuk ve akam düzleminde elealan air, bu iki istiareyi iirlerinde birlikte kullanır:

“ak am yazmaktır kendi kalbine,dâimâ o yoksul sardunyaları;sen gel de iirle sar dünyalarıbir öyküyle çözecek olsan da yine....sınır ne? bir dene, nereye kadar?

yazdı ın ak amlara bir bak, göreceksin;sen sınırda oturan, sen, gideceksinak amın en Büyük Efendis’ine”474 (ak am ve yazmak)

Hilmi Yavuz, akamın iirsel imge olarak algılayıında Alman air,Rilke’nin payı olduunu belirtir: “Rilke, ‘akam benim kitabım’der. Kitap, yazı’dırçok zaman. Akam, yazı’dır öyleyse. Benim imgelemimde, akam, yazı, yolculukbirer gidi olarak, bir devam edi olarak görünürler...”475 Akam, ona iir için birilham kaynaı olur. Ancak hüzün, yalnızlık ve yaamın bitmekte olduunuhissettirici bir ilhamdır bu. Onun iirlerinde akam sadece zaman olarak görülmez,kiiletirilmi bir imge biçiminde de görülür. Zaman ile birlikte kiiletirilmi akamın ortak yönleri vardır. Bunlar, üstte deindiimiz üzere, akamınçarıtırdıı; ana özgü hüzün, bellek yardımıyla geçmiten devirilen hüzün,yalnızlık ve yalanmadır. Çevrenin ve içinde bulunulan hâlin görünmedii gününbu vaktinde Yavuz, bellek yolculuuna çıkar. Bu ekildeki imgeye ilkin Bakı Ku u’nda rastlarız.

471 - Charles Baudelaire, Kötülük Çiçekleri, Türkçesi: Erdoan Alkan, stanbul- 2004, s. 171472 - Bak.: “iirlerinin Beslendii ve Etkilendii Kaynaklar”473 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 29474 - A. g. e. , s. 24475 - iir Henüz , stanbul- 1999, s. 142

7/29/2019 191185


“En çok yanılgısı ba kaydı benden Bir suya çalardı saatiGümü köstekli bir ak am vaktiKarardı solukları gö ü görmeden”476 (saatçi)

Gümü köstek eskiyi imler. Çou yalı, geçmiinden saat dahi olsa

vermeyerek köstekli saat kullanırlar. Ak am iirleri’nde kiilik atfedilen akamın kapıya gelmesi, Yavuz’ageçmii ve özellikle annesini anımsatır.

“bir kapı açıldı, ansızın, baktı:ak am!.. kimse benzemez oldu kendine;kimbilir ne kadar hüzünlü artık,bir odadan ötekine geçmek bile...

sen neysen o kadarsın, ey ak am!annem içini çekiyor kimi ansa;...soldu annem, solarken goblen ve tülbent;

ve ak amın ucuna do ru yolculuk...

bir türkü söylendi, neyin tadı var?ak am bile bitti, kalmadı çünkü...çekildik, bir ba ına kaldı o türkü;kapılar arkamızdan kapanmadılar...”477 (annem ve ak am)

solma ve ak amın ucuna do ru çıkılan yolculuk yalanmadır. Yalanma venihayetinde ölüm, hayatın en acı gerçekleridir. Hilmi Yavuz da yalanmayıyadırgamayan ve bunu kabullenen bir airdir. “... Deiim, kaçınılmaz bir olu;yalılıksa, olu’un bir fragmanı. Bu fragmanı insana özgü kılan da yalanmanın yada yalanıyor olmanın bilincidir. Bu bilinçtir ki yalılıı bir insanlık dramıkılar...”478

“ak am ve çocuk”ta tekrar geçmie giden Hilmi Yavuz, çocukluunuhatırlar. Yer, Siirt, dedesinin evidir.

“o konakta herkes, büyük aile,ko tururdu, yazlar sanki bir saranöbeti gibi ya anır, bir çırpını tır çocukluk, orada, bo ak amlara...”479

Hilmi Yavuz, Ak am iirleri’ni altmıiki yaında yayınlar. Bu ya insanömrü itibari ile yalılık dönemidir. Yalanma, yadsınamaz bir ömür evresidir.Birçok yazar ve air, yaamlarının bu döneminde geçmii, hem söylemlerinde hemde eserlerinde anarlar. Bir önceki iirde çocukluuna giden Yavuz, tekrarçocukluuna ya da ilk gençlik evresine gider.

“ak am annemle aramdabir süs

gibi dururdu;...

476 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 20477 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 11-12478 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 141-142479 - Akam iirleri, stanbul 2002, s. 10

7/29/2019 191185


annem kandili siliyor;‘mendil,

mendil nerede?..ak am, annemle aramda

bir süs!”480(ak am ve kandil)

Aydınlık olsun diye kandili silmek için kullanılan mendil, arılatırıcı ilevgörür. Kandilin kiri yaamdaki kirler misali silinmeye çalıılıyor. Kir, airle annesiarasında süs gibidir. Fakat olumsuzlanan bir süs.

Behçet Necatigil’e ithaf ettii “ ak am ve balkon” iirinde evcimen olanhocasının ev içi yaamına akam dolayımında deinir.

“ak am kayboldu balkonda: - iyi! Bense sanki odalarda gibiyim;Ev içleri dâima hüzünlü olur;Öyleyse o ev içlerinden biriyim...i te bir ey gidiyor, söyler misiniz,kim yol gösteriyor bu ak amlara?” 481

Akam, karanlıktır, bilinmez. Sûfî geleneinde gecenin sırlarla doluolduuna inanılır. “ak am ve kadınlar” iirinde akamın kendine ait muamması ilekadınları bir anan Hilmi Yavuz, kadın gizeminin akamdan fazla olduunusöylemekten kendini alamaz. Akam ve kadınla birlikte kaydedilen yolculukta,kadın tarafından aldatılan akam olur. Ahmet Muhip Dıranas’a ithaf edilen buiirde, onun Serenad’ından esinlenmeler söz konusudur.

“Kadınlar ak amla gelirler, kuytu Bir ya mur sonrasıyla dudaklarında;...aynalar silinir, ak amdır artık ...dedim ki kalbimdir ay aydınlı ı;o yol gösterir bütün yollara;her yer ı ıkla dolar, yüzler belirir kadınlar ak amı aldattı ında...”482

airler açısında birçok imgeyi barındıran akam, çou iirde dorudan veyadolaylı olarak ilenmitir. Belki bundan cesaret alarak Hilmi Yavuz, Ak am iirleri’nde ustalarına, iirler ithaf etmitir. Bunu yaparken onların bilinen iirleriile akamı harmanlamıtır. Örnein Yahya Kemal Beyatlı’ya ithaf ettii “ak am ve

yolculuk”ta “Sessiz Gemi”den bol anıtırmalara rastlarız.“haydi toparlan artık kalk gidiyoruz,ak ama vedâ et, ikindiyi öp...bir onu al yanına, gerisi çer çöp!..

âh, bir an gelse u gemi;sessiz ve a ır a ır;- hiç bekletmese!..”483

480 - A. g. e. , s. 13-14481 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 18482 - A. g. e. , s. 26483 - A. g. e. , s. 38

7/29/2019 191185


Akam vakti geçmiini sigaya çeken Hilmi Yavuz’un bu hesaplamasınailk kitabı Bakı Ku u’nda da rastlarız. mgesel anlatımlı bu iirlerde, airin bilinçaltında sakladıı ya da orada yer etmi, hatırlandıında acı veren yaam kesitleriniakam vakitlerinde anımsar. Zira akam, beniyle ba baa kaldıı zamandır.

“Bir yerlerde gizli duran o anı

Ak amın özenle tuttu u günce:Yorgunlu a gümü kur un sürünce Direnmenin ba tan yenik olanı...”484 (haziran)

Akam, Gizemli iirler ’de geçmii hatırlatan bir zaman diliminden öte kiiolarak karımıza çıkar. Yazma eylemi ile akamın birlikte geçmii hatırlatıındanbahsedilir. Belki de bu yüzden Hilmi Yavuz, akamı iirlerinde çok da iyi anmaz.Ahmet Haim’in bu asude dünyası, ona huzur bahetmez.

“bulutlu yazılar! siz benimsizi yazmamı bekliyordunuz

Dil’in gurbetindeysenizve Söz’e tutsak

ne zaman okusak ak amdınız siz

ne zaman kurtarsak imdive bugün

dili geçmi sevdalar anlatıyordunuz...”485 (bulutlu yazılar)Akamın ona huzur vermeyen yönünün daha çok hatıraları çarıtırıından

kaynaklandıına deindik. airin memnun olmadıı, öznesi ile ba baa kaldııgünün bu vaktinden duyduu huzursuzluk, sadece uzak geçmile kalmaz. Güniçinde veya akamda yaadıkları da onu üzer. Yaamından birçok izler taıyan

Ayna iirleri’nde , akamı bu yönüyle görürüz.“ben kimden koptumdu, ak amlar depresif, manik bir aynayla beni ba ladı bana... pisbir kitap çöküntüsü: o, ben’im!”486 (çökmü bir kent için

sonnet)Hilmi Yavuz’un iirlerinde akam, zamansal ve çarııma dayalı birden

çok ilevle okuyucuların karısına çıkar. Akam, yalın bir geçmi deildir herzaman. Geçmie sondaj yapılan bir gün bitimidir. Ama o kuyudan bazen iir çıkar.

Zaman iirleri’nde akama böyle bir ilev yüklendiini görürüz:“ iirler, ak amın iç yüzüneler söyler neler onlar, öyle kianla ılır dildir, her gülünkendi bahçesine çekildi i

yakla ılır, iirdir orada durmada...”487 (sorular ve Zaman)

iirlerinde akamı zaman ve kiiletirmeden öte nesne ya da bir varlıkolarak da imgeletirir Hilmi Yavuz. Bunlarda da akamı pek olumlu yansıtmaz.Akamı nesneletirmesini, imge üretme için tercih ettiini söyleyebiliriz.Sözcüklerin imge ile kazandıı yeni veya farklı anlam zenginlii, onları iireuygun kılar. Yalın haliyle iirsellikten uzak olan bu kelimeler, günlük hayattaki

484 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 52485 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 74486 - A. g. e. , s. 193487 - A. g. e. , s. 100

7/29/2019 191185


ihtiyaçlarımızı karılarlar. Oysa dilden Söz’e yükselmi sözcükler, iirin yapıtalarıdır. iirlere giren sözcüklerin anlama dair iletimleri, gönderge ilevlerizayıflasa bile iire kattıkları imge zenginlii onları bu balamda onları iireyakınlatırır. Mallarmé’nin dedii gibi “iir: fikirlerle deil, kelimelerle yazılır.”Hilmi Yavuz’un imgeler ürettii iirlerde, sözcükler bunu salar. Kısacası

iirerine, sözcüklere dayalı imgelerle vücut kazandırır. Kimi zaman imgelerinnesnel karılıkları zihnimizde olusalar da bu bir zorunluluk deildir. Çünküimgenin doasında somut nesneyi karılama mecburiyeti yoktur. Çou yerde imge,bilince deil; bilinç imgeye tabidir. Bu durum imge-simge karııklıını dadourmaktadır. Oysa imge airin zihninde ayrı ayrı biçimler olutururken simgesalt bir ekilden öteye geçemez. iirde alıılmamı balılaımların çou kez nesnelkarılıklarını bilinç ekillendiremez. Onun iirlerine bu anlamda yaklatıımızdasimgeden ziyade imgelerle iirini donattıını ve imgesel bir iir diline sahibiolduunu söyleyebiliriz. Bu nedenele akam, iirlerinde bol imgesel biçimdekarımıza çıkar. Söylen iirleri’nde akamın, sözün yani iirin bulutunda tadılanbir ey olup olmadıı sorgulanır:

“tadılan bir ey midir ak am

bir sözün bulutundabir uçurumun yasında?” 488(kharybdis ile skylla)

“ak am ve sen ve ben” iirinde akam, derlenen bir ey, gül ya da çiçekolarak alıır. Birlikte derlenileri akı çarıtırır. Bu eylemin yapıldıı akamdahüzün vardır. Çünkü aklar airin yaamında, mutlu sonla nihayete ermemilerdir.

“anımsar mısın, yaz günü, bir bahçeylegizledikti kendimizi birbirimizden;sen ve bahçe, ben ve bahçe, sen ve ben:ak amlar derlerdik her ikimizde......kimbilir ne anlama geliyor artık, u eskiden ‘hüzün’ dedi imiz ey?”489

Akam, Hilmi Yavuz için iirlerde çou kez ilham ya da iir yazma vaktiolarak anılmıtır. Öznesine döndüü akam vakti, onun için lirik bir gün kesitidir.Akamı iirinin parçası yapar. Ak am iirleri parçanın sade bir ürünüdür. Bukitabını ehemmiyet verir, onu sadece geçmii ve bellee yolculuu imleyiindenötürü önemsemediini izaha çalıır: “... çünkü o kitapta ben retorikten kaçınmayaçalıtım.”490 diyerek akamla lirizmi yakaladıına vurgu yapmı olur. Bu lirizminuzantısı olarak “ak am ve kalbim”de, iiri için ak amı kendine çevir meye çalıır:

“hiçbir yere gitmek olmamalıdır;otur da ak amı kendine çevir... imdi artık uzaklara gitmi tir,biraz önce nehre dü en ilk iir...”491

su, nehir ve kuy akamla birlikte anılınca akla suyun azizlii, nehrinakıcılıı ve felsefede zamanı imleyii gelir. Kuyun derinlii bilinen bir husustur.Asaf Halet Çelebi’ye ithaf edilen “ak am ve yelken” iirinde akamı bu imgelerlegörürüz.

488 - A. g. e. , s. 144489 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 15490 - Dil dergisi, Hilmi Yavuz Özel Sayısı, Mayıs-2000, S. 91, s. 16491 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 25

7/29/2019 191185


“saymadım, kaç yıl oldu geçti in; yalnızlı ı ona saydı ın günler...çe meler yer altına indi, kuyular

onlarla yer de i tirdi;ak amlar bir su gibi aktı kalbine

âh, birer birer...nasıldı? Sonrasını gördünse e er...”492 Akam, Hilmi Yavuz’un zaman olarak iirlerinde fazlaca yer verdii gün

bitimidir. Buraya dein iirlerinden alınan kesitlerde de görüldüü üzere, onun içinakamın önemi, yalnız iir için imgeler yüklü günün romantik bir bölümüolmasından deildir. Beniyle ve anılarıyla ba baa kalmasını salayıının builgide rolü çoktur.

3.4.8. iir

Hilmi Yavuz, iir hakkında düüncelerini yazılarında ve söylemlerinde dilegetirmekle yetinmeyip iirine de taımıtır. Bu deinmelerde poetik anlayıından,

gelenee dair görülerine ve iirin kendinde bıraktıı izlenimden iaretler bulmakmümkündür. Ona göre iir yapılır ve bu nedenle ilhamdan ziyade bilincin ilevidir.“...ben iirde rastlantının yeri olduunu düünmem. iir, önceden tasarlanır, nasılkurulacaı düünülür. Bu yüzden de, ‘iir yapılır’... iirin bir tasarıma dayalıolması, iiri bir ‘nesne’ kılmaz... Bana öyle geliyor ki iir, bir tasarıma dayandııiçin nesneye yakınsa, okuyucu tarafından özü (anlamı) yeniden kurulduu için debilinç’e yakındır. Nesne ile bilinç arasında bir yerdedir diyebiliriz.”493

iirlerindeki poetik anlayıı deiik yaklaımlar içerir. iirin kaynaını elealdıı Ak am iirleri’nde “ak am ve lavinia” ile Hurufî iirler ’de “tâ, sîn, mîm(be )” bunlardan bazılarıdır.

“yüzüme bak hüznüne bakmı olursun! iir: baba belli de il, annesi rüyâ...son yaz gelir, çocu unu öldürür;medea’yı bir gül öper soldurur ve bir a ka adını verir lavinia...”494(ak am ve lavinia)

“ ‘- ne kadarsın, güldeki?’dedi ki: ‘- o kadarım!...’ iir: harfleri toplarımarıyı kovana kadar onu buldu um yerde,hem çiçekte hem de baldakimbilir’de ya da nerdede ki, onu i te ordaalır arımı satarım”495(tâ, sîn, mîm (dört) )

iiri, ilhamdan ziyade zihinle yapılan bir edebî çalıma olarak düünür,konuyla ilgili görülerine yukarıda yer vermitik. Bedreddin Üzerine iirler ’de yer

492 - A. g. e. , s. 33493 - iir Henüz , stanbul- 1999, s. 15- 16494 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 23495 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 52

7/29/2019 191185


alan “nâzım hikmet” te iirin bir tasarım ve zanaat ii olduunu imgesel bir dilleanlatır.

“lâcivert gergefinde gecelerin iiri bir ku gibi örerek halkımız, gülün sesini savurup

bir türkünün keki inden tüterkender ki, böyle yazılır sevdamız”496 Hilmi Yavuz, iirde gizemden dier bir söylemle kapalılıktan yanadır.

Hemen bütün iirlerinde anlamı gizleyen bir airdir. Ona göre anlam kendinihemen ele vermemeli, okuyucu iiri anlamak için çaba sarf etmelidir. “ ... anlamderinlerdedir iirde; bulup çıkarmak, iirleri ‘kazmak’ gerekir. iiri de bir arkeolojiolduunu, Yaz iirleri’nde vurgulamıtım.”497 Bahsettii iir, “kazı” dır. Bu iirdeairin ve iirin ne veya nasıl olması gerektii üzerinde durur:

“sarı yaz! Kat kat afaklar gördün dizelerde, sevdalar gördün göçük bir da

gibi üstüste geldikçe

ben airim: bir yer altıyım benacıyım


siz kimbilir kaç gecebir gülün ölümünü andınızbir ipek simya sesi

ve nicekatmanlar aradınız... iirler kazılmalı: o incegurbetlerin gömdü üsöz ba ları kırmızı

yazmayı gördüm sandınızkırgın ka ıtlar buldunuzhüznü donmu , külü me in

ve birdenacısı acınıza de dikçe”498

iirlerin kapalı olması gerektii yönünde düünce Hilmi Yavuz’un temelpoetik anlayılarındandır. “kazı” iirindeki düüncelerine iirlerinde harfiyenuymutur. iiriyle akı, hüznü ve sevgiliyi gizlemeye çalıır. Bunu itiraf etmektenkaçınmaz. Zaman iirleri’nde sevgilisini iirle gölgelenmek isteini, bu gizlemeninuzantısı olarak düünebiliriz.

“ü ür köpüre köpürei te gün serinledi bendea klardan dururum birazseni iirimle gölgelerim

yazları devire devire”499(gölge ve Zaman)

496 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 94497 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 55498 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 12- 13

7/29/2019 191185


Benzer bir yaklaımı Yolculuk iirleri’nde de okuruz. Bu kez gizlemeyeçalıılan sevgiliyi imleyen gül ve hüzün ba baadırlar.

“her iir bir sözcü ü örter ve gizler;görülsün istemez ‘gül’ veya ‘hüzün’...gizli bir hazine midir, bilinmedi i,

kimbilir neye gömdü ümüzün...söz yolunda gerek, a k konaklasakaçıp eski dilin (gülün) evinden;

yolcu! öteki’m benim! e er bulursan,hemen o sözcü ü at bu iirden...”500 (yolculuk ve iir)

iir bir yazma uraısıdır. Gerçekte özel bir yetenek gerektiren bu sanat, içdünyanın dıa vurumudur. Dünyayı ve yaamı içine alsa da onları açıktananlatmayıp daha çok imgelerle duyumsattıından ötürü Tanpınar, Antalyalı GençKıza Mektup’ta iirin daha çok susma ii olduunu dile getirir: “... iir,söylemekten ziyade bir susma iidir. te o sustuum eyleri hikâye veromanlarımda anlatırım. Onun için mümkün olduu kadar kapalı âlemler olmasını

istediim iirlerimin ana hatlarını roman ve hikâyelerim verir.”501 Bu ifadelerinbenzerini iir diliyle ‘Ak am iirleri’nde de buluruz. Yaam gizli olmalıdır. Bununiçin gerekirse sar ılmalıdır:

“ak am yazmaktır kendi kalbine,dâima o yoksul sardunyaları;sen gel de iirle sar dünyalarıbir öyküyle çözecek olsan da yine”502(ak am ve yazmak)

Hilmi Yavuz, iirin dille deil sözle yazıldıını; dilin günlük yaamailikin, sözün ise bireysel olduunu düünür. Ona göre iir, günlük yaam diliyleyazılırsa iirsellikten uzaklaır. 503 Bu poetik düüncesini “sorular ve Zaman” ndeu ekilde söze dönütürür.

“ iirler, ak amın içyüzüneler neler onlar, öyle kianla ılır dildir, her gülünkendi bahçesine çekildi i

yakla ılır, iirdir orada durmada

ve her yeni okumada bir bir giderek artan yo almalardaerguvan kesilir, Zaman’ı dokumada iir kendini nasıl erteleyebilir ki?504(sorular ve Zaman)

Birçok air açık veya örtük biçimde iirleriyle kendilerini anlatırlar.Kendini iirinde gizlemeyen bir air olarak Yavuz, bunu bir poetik görüe dedönütürür. “... dorusunu söylemek gerekirse ben bencil bir airimdir. Belki debenmerkezci bir air, egosantrik bir air demek de mümkündür. Öyleyse

499 - A. g. e. ,s. 104- 105500 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 23501 - Mehmet Kaplan, Tanpınar’ın iir Dünyası, stanbul- 1982, s. 259502 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 24503 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 61504 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 100- 101

7/29/2019 191185


iirlerimde daha çok ben’in olduunu, daha çok kendimin bulunduunu, deiiktarihlerdeki kendi yüzümün, kendi kimliimin öne çıktıını rahatlıklasöyleyebilirim.”505 Yaz iirleri’nde, hocası Behçet Necatigil’e ithaf ettii “mühür” iirinde bu düüncesini, iir diliyle ifade eder.

b. necatigil’e

“uzun etme artık, iirinden çık acı ve düzyazıyla lânetlenmi olmadan önceki günlerine dön

hilmi yavuz... iir, hilmi yavuz, mühür

lenir ve gömülür!”506 Hurufî iirler ’de ise iir diliyle kendini konu edinir.

“dünyayı kalbinin ka ıdına geçirdinbirileri ona ‘ iir’ dediler,olsun”507 (a, , k (bir) )

“bak, ben her eyi kendi iirim gibi ya adım: yazlar, aynalar!.. gülgül kendine batan dikendi...”508(harfler ve kendi)

Hilmi Yavuz, çok yönlü bir airdir, denemeci, anlatı yazarı, gazeteci, hocave ilaveten felsefeci. Oysa kendisi bütün bu uraı alanlarından en çok air sıfatıile anılmayı tercih eder. Yaz iirleri’nde yer alan “yazmak” iirinde, iir yazmayıvarlık gerekçesi ya da varolmanın mutlu yönü olarak tanıtır.

“ben bu iiri yazdım dabelki

yazmadım da yazmak, dirli imdir benim... iir ki beyli inden bal ve külsunardı kullarına... yazmak

büyülü da ile da

masalını ayırmaktır aslında”509 nsan, kendisini bu dünyada bir eyleri yapmak için sanki görevli olarak

düünür. Bazen yapılması gereken bu eyler vazifeden öte mutluluk kaynaınadönüür. Yazmak, edebiyatçılar ve özelde airler için haz kaynaıdır. Aynızamanda ebedilii, kalıcılıı salar. Ayna iirleri’nde bulunan “kıyamet sonnetsi”nde, iir yazmanın duyumların kalıcılıında etken olduuna vurguyapılır:

“a k sürünüp geçiyor, ölüm bile pejmürde!..bir i e yaramıyor varolmak, varolmamak...

505 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 70506 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 26- 27507 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 15508 - A. g. e. , s. 39509 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 32- 33

7/29/2019 191185


aynalar iyice sı ; her ey yüzey!.. iirdekalıyor bazı eyler...”510

Hilmi Yavuz, iirlerinde sıklıkla kullandıı ve kavramlatırdıı sözcüklervardır ve bunlar arasında çou iirinde ilgi kurmakla kalmaz, imgeler oluturur.Özellikle yaz, gül ve kısmen de olsa yol ve ak am onun vazgeçemedii kavram

seviyesindeki sözcüklerdir. Bu alıkanlıını ilk kitabından beri sürdüregelmitir.Onları, iirlerinde Bakı Ku u’ndan balayarak kronolojilerine balı olarakizlemeye çalıalım.

“Sen gittin gideli ku lar anlamaz görünür Her açılan gül de yepyeni bir irâz görünür Bakı lar da ılırken denizin belle indeSenin her iirinde geçmi bir yaz görünür”511(yahya kemal’e

rübai)“a kların üstünden uçarken

iir kendini seyreder yazları gösteren aynadan feyyaz, ey yaz , feyyaz, ey yaz , fey”512( Yaz iirleri- feyyaz)

Zaman iirleri’nde iiri yazdan örendiini söyler.

“ben iiri bir yaz gününden ö rendimve a klar o ilk iirden arta kalandı...”513(yazlar ve Zaman)

air, Yolculuk iirleri’nde ise iir i ile yolu ilikilendirir.“kendimi yol lara adadım, iirlerimi de...

bir iirimde,‘yollar yakut uzaklıklardır’ demi tim;”514(yolculu un

yolculu u)Bilindii üzere Hilmi Yavuz, bir hüzün airidir. iirleri uzaktan yakından

hüzünle ilgilidir. Bunu kendisi “nazım hikmet” iirinde açıkça itiraf eder.“hüzün ki en çok yakı andır bizebelki de en çok anladı ımız”515

Hüzün, iirlerinin ana tema ve matrislerindendir. iirlerinde vardıı noktagenelde hüzündür. Zaman iirleri’nde hüzne kaynaklık eden ölümdür ve ölümüsöyleyen ise iirdir.

“ötelerden, ötelerden iirdi

ölümü söyleyi ve tekrar söyleyi ...”516 (erguvan ve Zaman)

Hilmi Yavuz, kimi iirlerinde iir ile ak, sevda arasında baıntı kurar. Akbazen karı cinse duyulan yürekten bir sevdayken, bazen ise bir davaya duyulansevda da olabilmektedir. 1970 dönemi kitaplarında iir, ideolojik sevda; 1980

510 - A. g. e. , s. 200511 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 61512 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 31513 - A. g. e. , s. 114514 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 54515 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 93516 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 125

7/29/2019 191185


sonrasında ise karı cinse duyulan ak olur. Bu iirlerin ilkini Mustafa SubhiÜzerine iirler ’den alabiliriz.

“her sevda, iiriniba ka türlü yazdırır bir yörük kilimi yaz günlerini

i te imdi bu iir bir yörük kilimi olup dokuyor hüznünü,zaferini, ölümlerini...bedredin-i simavî’den berii te bu iirin dokumasında...”517 (mensucat i çileri anlatıyor)

Yolculuk iirleri’nde iirin sevgiliye duyulan bir akı konu edinmesiistenir.

“burdayım gitmiyorum, çok erken...karardım ak ama baka baka;bu sözler bir iire de u rar mutlaka,o uzun a klardan geri dönerken...”518(yolculuk ve veda)

iiri sevdayla birlikte anarken kiiletirdii de olur. Bedreddin Üzerine iirler ’de iir, hem sevda hem de kiiletirilen bir olgu olarak karımıza çıkar.

“ey iiri bir duyarlık vakfıdır diyesessizli in künyesine yazan yabancıbil, iir gurbettedir emrah’laa zı kanlı bir a aç selidir pirsultan için” 519(dü yola ey

yabancı) Metinlerarasılık Hilmi Yavuz iirinin önemli özellilerindendir. Kendinden

önceki airlere ve iirlere göndermede bulunmayı bir iir poetii olarak algılar. Bunedenle iirlerinde gelenek ya da metinlerarasılık balamında birçok gönderme,alıntı veya anıtırmaya rastlamamız olasıdır. Bilindii üzere Hilmi Yavuz, PabloNeruda’nın azınsanmayacak saydaki iirini Türkçe’ye kazandırmıtır. Onunspanya’da çıkardıı Caballo Verde Por la Poesia (iirin Yeil Atı) adlı dergiye

Bedreddin Üzerine iirler ’de iire kiilik atfederek atıfta bulunur.“bin iirin ye il atınaçileli ekim günlerini bir daha okuacının ve gelinci in kitaplı ında”520(yok hükmümdedir)

Gizemli iirler’de ise mitolojik bir ku olan simurgdur iir.“i te simurg: hepimizden bir dizeve orada, iirlerin kafda ıuçmazsan ku olursun, uçarsan...”521(yakın a klar)

Do u iirleri’nde de iirin sıkça kiiletirildiini görürüz. iirin kii olarakimgeletirdii bu iirlerde hakim bir pozisyondadır iir.

“ irinve en a ılmaz, en derinbir iirin yurt edindi i

517 - A. g. e. , s. 167- 168518 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 31519- Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 37- 38520 - Yavuz, a. g. e., s. 71521 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 73

7/29/2019 191185


billûr bir kö ke girmede”522(do u’nun sevdaları (I))

“ iir acıya çullanır ilk yaz dü eli beriidr giden ben de ilim yoldur”523(do u’nun sevdaları (IV))

Yaz iirleri’nde yer alan “çiçekli da soka ı” iirinde yaanmı bir olayın,muhtemelen bir ak hikayesinin kapalı anlatımında iire deinilir. iirinTürküsünü dinleriz.

“derindir arası güllerinve a kın yakut dilindenduyulur türküsü iirin-çiçekli da -çiçekli da ”524

Hilmi Yavuz’un, iirlerinde gelenei esas alan bir air olduunadeinmitik. Bu poetik düüncesine söylemlerinde yer verdii gibi iirlerinde deyer veren bir airdir. Kendini Türk iir geleneinin devamı görür ve gerçek iirinancak gelenein izini sürerek mesafe kat edeceine inanır: “Her zaman

söylemiimdir: Benim iirim Türk iir gelenei içinde, bu gelenein ‘içinden’yazılan bir iirdir. iirimizin bizim yazın geleneimize, hem divan hem de halkiiri geleneimize eklemlenmi bir iir olduunu düünüyorum.... iirimin formu,geleneksel olarak bize verilmi olanın yeniden üretilmesine dayanıyor... Türk iiri,ancak, geleneksel formların içinde yer almasıyla yazılabilir.”525 Gelenekle ilgili bugörüleri, iirlerinde gelenee deinmeleri ile birebir örtüür niteliktedir.

“biz üç güzel karde tik ve ölümölüm en gencimizdi bizimbize do unun büyük iiri kaldıo bir nehir gibi ve kendimizinnice ipek yollarına dökülüp...”526 (do u’nun kalıtı)

Öncesiz iir olmayacaını düünen Hilmi Yavuz, orijinal olmayı geçmi iirlerle irtibata balar ve bunu Söylen iirleri’nde açıkça ifade eder:

“ iir, iirin kurdudur ...lehte! Ye il bellek sen de unuttundu yurdunukendi suyunu terkedenbir ırmak gibi aktındı iirden iire”527 (lehte9)

Gelenei yeniden üretmeyi ona katkı kabul eder. Birçok yazı vekonumasında konuyla ilgili düüncelerine yer verir. Böylece Türk iirinezenginlik salanacaına inanan Yavuz, iirlerinde bunu çounlukla gelenekselmazmun ve kavramlar üzerinde dener. Zaman iirleri’nde düüncelerini iir diliylede söyler.“ölüm ve Zaman” iirinde, gelenei yeniden ürettiini açıkça ifade eder.

522 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 131523 - A. g. e. , s. 137524 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 34525 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 17526 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 125- 126527 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 138- 139

7/29/2019 191185


“ iir belli belirsiz yükseliyor iir ne? Sonbahar içinde sonbahar hoca kesik kesik yürüyordubir sur, bir suret, bir sureçelebiyse uça uça yürümü tü

gökyüzü boydan boya tennure......a kları kendimle bezedimben aldım iirin yılkısını

ben ürettim...ve ‘bir yazın kendi içine do u u...’ ”528

3.4.9. air

airin kim olduu, iir gibi tarif edilememitir. Kimilerince gençlikteyaanan bir heves, kimilerince de duygu ve düünceleri kalıcı ve etkili kılmak içiniir yazana denir. Oysa geçmiten günümüze dein ulaan veya günümüzde air

sıfatı ile bilinenlerin ortak vasfı bunlar deildir. Düünce ve duygularını düzyazıbiçiminde yazma yerine sözü etkili kılmak için ölçü ve kafiye kullananların çouair olarak tanınmılardır. Bunda yakın tarihe kadar iirde biçimin birinci derecederol oynaması etkli olmutur. Oysa iirin alıılagelen biçim kıstaslarını ihmal etselerbile hareket noktaları, sadece iir olan birçok büyük airin varlıı yadsınmamalıdır.Bunlar duygularını iir formuna hapsetmeyen ama düzyazı mantıı ve belâgâtiyleyazmayan airlerdir.

Birçok büyük air için iir yazmak oldukça zordur. Böyle düünenlerdenbiri de Hilmi Yavuz’dur. Kendini tanıtırken yahut sahip olduu sıfatlar içindeöncelii airliine veren Yavuz için iir yazmak cehennemî bir haldir: “Ben airinyeryüzünde Cehennem’i yaadıklarına inanıyorum. iir yazma eylemi, bizzatbenim düünebildiim ve tasavvur edebildiim haliyle, Cehennem’in ta kendisidir.Belki birtakım airane imajlarla söylüyorum, anlatmaya çalııyorum ama, gerçekdüüncem de bu. iir yazma ile Cehennem arasında birebir mütekabiliyet vardırbenim için...”529 Bu söylemle airin ruh dünyasını da tanımlamı olur. iirlerindeairi genellikle hüzünle birlikte anar. Ona göre air, birbirine yakın iki deiikekilde karımıza çıkarlar. Bunlardan biri air ben; dieri kendinden soyutladıı,bakaca tanıtmaya çalıtıı öteki airdir. Ancak her iki bahiste ortak nokta airinhüznüdür. Yaz iirleri’nde yer alan bir dizi iirde, air beninden bahseder:

“ben imdi karartılmı bir bulutunrastgele yoldan çevirdi i bir airim:dilimde ay a ardı ve acılar çıktı...ben imdi ve daima kalbinehüzünler ihbar edilen bir airim:...ben imdi bir gülükendi güvenli i içinbir sevda iirine dönü türmeye

528 - Yavuz, a.g.e , s. 130- 131529 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 45

7/29/2019 191185


yargılı bir airim, yaptı ım bu i te!”530(koruganlar)

“ben bu iiri yazdım dabelki

yazmadım da

... iirden gök ekin biçti imgeçti im ba lardan bellidir”531(yazmak)

Erguvana en çok yakıan gelenei vurgulamak için kullanılmasıdır.Gizemli iirler ’de Yavuz, erguvan ile gelenein yanı sıra air benine mitolojik birgöndermede bulunur.

“ezilmi erguvanlar! sizbenim kalbiminsöylemiydiniznasıl ba lasam bilmiyorum,belki uzak bir iirinso umu küllerinden?...”532(söylem)

airlik, yaygın bir kanaatle doutandır. Kii air olmaya yazgılıdır. Amadaha sonra bazı airler iirlerini, ilhamı gözardı etmeksizin tasarlayıp yaparlar.Kimileri ise bunun tam zıddı biçiminde ilhamının eline kalemi vererek iiryazmayı tercih ederler. Hilmi Yavuz, bu grupların birincisine dahil edebileceimizbir airdir. Doutan iir yazmaya yazgılı bir iir zanaatçısıdır o. Gizemli iirler ’debize, kendisi için iir yazmanın bir kader mahkumiyeti, yazgısı olduunu anlatır.

“size bakmanın tarihi! Bir kalbime güvensem sizi hepokurdum ben... ama nedensehep aynı hüzün ve

hep aynı tutkuylabakmayı bilmedi imden, ne yapsam

bir ilenç, bir kargıçgibi geliyor ardımsıra airli imo solgun yolculu a adanmı ”533(size bakmanın tarihi)

Sonbahar , hüzün mevsimidir. Bu nedenle genellikle hüznü çarıtırır. Ak am iirleri’nde kendisinin hüzün airi olduuna vurgu söyler.

“ak amuysaldır, boynunu bükerek gelir ve teslim olur bana, iirler, elvedâlar...i te ben gittim, her eyi söyledim gittim;i te benden herkeseherkese bir sonbahar...”534(ak am ve vedâ)

Hilmi Yavuz, iirlerinde air bahsine yer verirken kendinden öte, salt airüzerinden de durur. Ben anlatıcının terk edildii bu iirlerde, airin kimliine ve negibi özelliklere sahip olduuna deinir. Fakat airi tanımlayıı iir evrelerine balı

530 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 24- 25531 - A. g. e. , s. 32532 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 58533 - A. g. e. , s. 89534 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 42- 43

7/29/2019 191185


olarak deiiklik gösterir. 1970’li yıllarda yazdıı iirlerde tanımladıı air,döneme balı olarak toplumcudur veya olmalıdır. Nitekim 1974 yılında yazdıı biryazıda kinci Yeni airlerini bireysel oldukları için eletirir.535 Bu evredekiiirlerinde topluma ve olaylara toplumcu bir bakı açısı ile yaklaır. Aynı zamandabu iirlerde inceden inceye yine airin hüzne mahkumiyeti anlatılır. Konu

balamında kronolojik olarak alıntıladıımız iirlerde, Hilmi Yavuz’a has temelsözcük ve çarıımları açıkça görmek mümkündür.“ey iiri bir duyarlık vakfıdır diyesessizli in künyesine yazan yabancı...sözlerinde ipe in u ultusu varken dü yolaey yabancı, dilini ihanetin tuzuyla silâhla”536 (Bed. Üz. iir.-

dü yola ey yabancı)

“ve airler ki sevda askerleridir kızıl bir kadife kadar ma rur

yahut bir ayak kadar hırçın

ve vakur gönlümüzün”537 (Do u iir.- do unun airleri)

“sevdâ, nâzımınkive ozan bir garip dervi i teacısı geva ’ta, a ıdı mu ’takendini yollara bezemi bir büyük ak amın kulusabrı, hasreti do ulu”538(Do u iirleri-do unun soruları)

1980 sonrası iirlerinde daha çok bireysel duyarlıını ön plana çıkaranYavuz, iirlerinde airin öznesi üzerinde durmaya çalıarak airin özelliklerine yerverir. Aslında kendini anlattıı bu iirlerde, airi bir bakasıymı gibi yansıtıı onadaha rahat söylem imkanı tanımaktadır. Ak am iirleri’inde airi, hüznü dilegetirmede bir söz ustası olarak görür.

“bir musikî karanlı ı var bunda;sonunda iirin de kı ı gelecek;biri kalkıp acep unu der m’ola:bu sözleri nerden buldun, ey air?Sözler ki binlerce hüznün a ırlı ında!..”539(ak am ve verâ)

air, hüznü netice veren hemen her eyi yaar. Akam, yalnızlık, ak veyolculuk airliinin ortaya çıkmasında birer etkendirler. Yolculuk iirleri’nde

yolculu u airin bir parçasıymı gibi okuruz:“belki dur!.. daha gitme!.. elindebir air yolculu u... o yeringüne inden de oldun, gölgesinden de,

535 - Asım Bezirci, kinci Yeni Olayı, stanbul- 1987, s. 394; Bezirci onun Milliyet Sanat’ta, 29. 3.1974’te yayımlanan bir ifadesini eserine taımıtır.536 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 97- 98537 - A. g. e. , s. 130538 - A. g. e. , s. 153- 154539 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 40

7/29/2019 191185


giderek su kesimi kaybolan gemilerin...”540(yolculuk ve güz) Hurufî iirler ’de yalnız, derin anlamlara vakıf biri olarak sunulan air,

kendini katiplerden biri olarak tanıtır. Adını andıı iirde, airler arasında ayrımolduuna göndermede bulunur.

“o airler, ince yazar; ya bunlar

hangi harfle yazdılardı o kızı?bense bu iir yazdım da ketebeel fakîyr hilmi yavuz, kendisive n’si dü mü kedisiyle ya adı,

yalnızlı ı ba tanba a betebe...”541(harfler ve airler)Aynı kitapta “harfler ve Hölderlin” iiri, Hilmi Yavuz’un air hakkında en

ilginç görülerini içeren iiridir. Delirdikten sonra kitaplarını “Sadık hizmetkârınızScardenelli”542 diye imzalayan Hölderlin’e atfen yazılan iirde, air deli olaraknitelendirilir. Bu her ne kadar Hölderlin’e yakıtırılmı bir vasıf gibi sunulsa da,hüzün, air ve delilik arasında ba kurulmaktadır. Sanki air olmakla hüznesoyunanın aynı anlama geldii ve onun da aklından üphe edilmesi gereken kiiolduu belirtilir. Açık olamamakla birlikte bu sınıfa kendi öznesini de katar.

“sen söz’ün kutsalmı olsun istedin; Siyah dâima büyük harfle

yazılır iirinde, iir, âh,evet, odur kendini hep

Allah’a ta ır; ve deringölgeleri durur, dur göllerde, dur, sen, Hölderlin, air ve deli! ikisi bir! airsin, hüznünden bellioluyor bu: delilik bir çiçektir ve adı: sadık hizmetkârınız

Scardanelli”543

3.4.10. ehir

Hilmi Yavuz’un iirlerinde mekân, bireysel algılayıına balı olaraksosyolojik ya da kültürel, hayalî ve gerçek biçimde karımıza çıkar. Kitaplarındailedii konuya göre deiiklik gösteren mekânın bütününde ortak olan yönü,zihninde imgeletirildikleri haliyle iire yansımasıdır. O, insan, mekân ve imgearasında birebir iliki olduunu düünür: “nsanlar, bir mekânı anlatırken, aslındabiraz da kendilerini anlatırlar. O mekân, gizemli bir harçla bellee dönüüverir; -gerçeklikteki mekânı anılardan ayırdedemez olursunuz. O mekân, belleinizde;sizin için bir imgeden öte bir ey deildir artık! Ve siz, o mekânı anlatırken,elbette, belleinizin size dönük yüzündeki o imgeyi anlatırsınız.”544 Hilmi Yavuz,

540 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 30541 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 34542 - Bak. “iirinin Beslendii ve Etkilendii Kaynaklar” bölümü.543 - A. g. e. , s. 40544 - Kendime, stanbul’a , Kadınlara Dair, stanbul- 1997, s. 72

7/29/2019 191185


dört ayrı mekânı iirlerine taır. Bunlar: stanbul ve Siirt, Bodrum ve çöl ya dahayalî olanlar. stanbul, onun bümüyle balı olduu kenttir.

Ayna iirleri’nin üç bölümünden biri “yitik bir kent için sonnet’ler” ve bubölümde bahsedilen mekân stanbul’dur. Bu iirlerin çounda adı anılmaksızınstanbul yerilmektedir. Nedeni ise youn bir melankolinin ürünü olmalarıdır.

“bir kent ayaklanmı , yürüyor sana do ru;onbinlerce yalnızlık… eprimi , ama kesif;…bir tenhâ yüz geziyor çoktan göçmü o kenti;belle im… aynalara sır olan bir çökelti…”545(göçmü bir

kent için sonnet)“bir yumak olur a klar… sanki hemen bulunupda yiten labirente, gene ona yolculuk …âh, elbette ölüme endeksleniyor bu kent;hem aynayla doluyum hem de bombo labirent”546 (labirent

sonnet’si)

stanbul, Yavuz’un geçmiinde, muhtemelen gençliinde hayaller diyarıdır.Ancak daha sonra bu diyar bir sürgün yeri olur:

“eskiden, âh, bu kentte uçuk mavi süvari;kısra ı sokakların, dört nala, uça uça... imdiyse bir ihaneti, sa ya da havarigibi ya amak i te... sürükleyip bir uca

yerden yerden vurdu da topallattı, körletti,...bir ölü övalyeyim, pörsümü ve özenti,aynalarda ararım yılkıdaki o kenti...” 547 (yılkı bir kent için

sonnet)

3.4.11. Siirt

Hilmi Yavuz’un iirlerinde kent olarak anılan mekânlardan bir dieriSiirt’tir. Ata yurdudur Siirt. Buraya çocukluk ve ilk gençlik yıllarında ailesi ilebirlikte gitmitir. Siirt, Dou ehirleri gibi acıyı hamuruna maya yapmı, yolu içinedorudur. Do u iirleri‘nde belleinde iz bırakan Siirt izlenimlerini, , dedesinineski konaına ve ailesine gönderme yaparak sunar:

“siirt, a açsız gömütlük çocuklu u do al kireçbir kent, orda her kuyubir ermi kadar su bilir hüzne kil, öfkeye kumbir kent, orda duyguyudoldurur boydanboya zakkum

siirt, rüzgârı saralı

545 - A. g. e. , s. 195546 - A. g. e. , s. 197547 - A. g. e. , s. 194

7/29/2019 191185


gençli i yol geçen hanıbir kent, korkunun pirincigibi ayıklar zamanıdilencisi, kör nergisbir kent, ölü bir balı

gömer arıya, peteksiz

siirt, üzümü ayna ya lılı ı beton lâledanbir kent, orda güz bilekurur acıyla birlikteçürür gurbetler yüklükteve ölüm, bir büyük ailegibi da ılır konaklarından”548(do udan bir kent)

Hilmi Yavuz, hayatında birtakım ilkleri Siirt’te duyumsar. Onlardan biri deaktır. Yolculuk iirleri’nde geçen “yolculuk ve kız” iirinde Siirt’te gerçekleen,bütünüyle tek taraflı olan bir aka göndermede bulunur. Bulanık Defterler ’de ise,

“Bir Öykü” balıklı yazıda iirden bir dörtlüü alıntılayarak bu ak hadisesinianlatır. Konuya rüzgar bahsiyle giren Yavuz, konuyu iirde geçen olayla sürdürür:“Babam, rüzgârlı yerleri severdi. Ben de seviyorum. Defterin bulanıklıı, belki deimdi ve dâima, rüzgârda yazıyor olmamdandır. Bir iirimde,

“kalbim rüzgârdı o kentte;bir damından ötekine bir yazın; yalnızlık oturur kahvede ve ben,eserdim balkonuna o kızın…”

diye yazmıtım.Yalnızlık, Mıho’ydu; -Muhittin! 1952 yazı’nda Mıho, Muhammed Emin(

‘Hammet Emin’: Siirt Arapçasıyla öyle deniyordu) ve ben, hep birlikteydik...Hammet Emin, aabeylerini ... atlatıp dükkânlarındaki otlu peynir tulumlarınınarasından sıyrılarak gelir, Mıho’yla beni kahvede bulurdu. Çayın demini, bardaıııa, karıki evin camına doru kaldırarak sınadıımız kahvede...

Mıho’nun niçin sürekli çay içip, demini karıki evin camlarına dorukaldırarak sınadıını anlamak zor olmadı. Karıki evin camında ‘Kisse’yiselamlıyordu Mıho. ‘Kisse’, (Mıho öyle adlandırmıtı), karıki evde oturan

jandarma astsubayının kızıydı. Adının ne olduunu örenme gereini duymadıktı;- ‘Kisse’ sözcüü yetiyordu çünkü... Kisse’nin ilgisiz olduu söylenemezdi: O da,cama çıktıında sürekli olarak bizden yana bakıyordu. Ve gülümsüyordu... Birakam üstü,bizim çarı içindeki büyük konaın aır, mee kapısındaki demirtokmaa vurulduunda ben ‘ıstoh’ (damdaydım) ve o saatte kapının çalınması sözkonusu deildi. ‘ıstoh’tan aaıya baktıımda, orada durmakta olan bir yabancıydı.Yabancı, kapıdakilere bireyler anlatıyordu ki, ‘ıstoh’tan bakan beni gördü veelindeki bir eyi bana doru salladı: Baktım, bir mektuptu bu! ... Aaı indim.Yabancıya ne istediini sordum. Elindeki mektubu bana vermek istediini, amabunu kapıdakilerin önünde yapmak istemediini ima etti.... Münci aabeyim,yabancıya, sertçe, çekip gitmesini söyledi. Yabancı, yüzüme umutsuzca baktı vebir ey söylemeden uzaklatı... Ertesi gün, sabahtı, damdaki yataımdan

548 - Gülün Ustası Yoktur- 1999, s. 151- 152

7/29/2019 191185


kalkmıtım ki, birden, karıki evin damında ‘Kisse’yi gördüm. Kisse’lerinoturduu evle, bizim konak arasında sadece bir ev vardı... Kisse, elinde bir mektuptutuyor ve bana doru sallıyordu. Sonra birden, elini dudaına götürdü... Mıho’yabundan söz etmedim.”549

Mıho ile Kissê’ye ithaf edilen iirin dier iki dörtlüü udur:

“gün gider, bir mektuptur gün, gider,ona yollanır gibi, en, uzun;bir yoldur gider de varmaz iline,bir gülden ötekine kayıp, yalnızın...

nasılsa öyle bir a k i te, -hüzünsüz!bir yaprakla birden de i ti yüzün;o yaprak kendini bırakır imdi,bir rüzgârla, kapısına, ansızın...”550

3.4.12. Bodrum

Hilmi Yavuz, Bodrum’u iirlerinde adıyla anmasa bile dolaylı olarakkaydeder. Özellikle 1980 sonrası iirlerde mekân olarak varlıını derindenduyumsatan yerlerdendir. Bodrum ve özellikle Bodrum’da Yahi Yalısı, HilmiYavuz’da varolma mutluluunu hissettirirler. Bodrum-Yahi Yalısı’nın kiiselyaamında önemi ve orada olmanın hazzı balamında unları kaydeder: “Dünya’danerede olmak istediini bilmeyenlere, ben, hep ‘mutsuz insanlar’ diye bakarım.Mutluluk, bir anlamda, Dünya’da olmak istedii yeri bilmek, elbette sadece‘bilmek’ deil, ama aynı zamanda da ‘orada’ olabilmek demektir... Orası,Dünya’da olmak istediim deniz kıyısı, Yahi Yalısı’dır... Yahi Yalısı, BodrumYarımadasındadır.”551

“Yaz”, balıında da deindiimiz üzere Hilmi Yavuz’un en sevdii, hembedenen hem de ruhen varolma hazzını yaadıı mevsim yazdır. Onun yazı budenli önemseyiinde Bodrum’un ve Yahi Yalısı’nın önemli payı var. Zira buralarıtanımadan önce yazdıı iir ve düzyazılarda yaz mevsiminin, dikkat çekici birbelirginlii yoktur. Buraları tanıdıktan sonra yazdıklarında yaz mevsiminin önemiartmıtır. Temmuz ve Austos aylarını geçirdii Bodrum, ona göre yaz, yaz iseBodrum- Yahi Yalısı demektir.

Bodrum- Yahi Yalısı, iir bakımından Hilmi Yavuz’a bol ilhambahetmitir. Yazın ve denizin geçtii birçok iirde, isim vermeksizin andıı yerBodrum ve özellikle Yahi Yalısı’dır. Nitekim 1981 yılında yayımladıı Yaz iirleri’ni yazmaya kıkırtan yerler buralardır. Bodrum-Yahi Yalısı ve yaz, Yaz iirleri ile sınırlı deildir. Gizemli iirler ’deki “rüzgârlı camlar”eiyle ikâmetettii evin penceresinden bakarak yazdıı en güzel Bodrum iiri olsa gerek:

“rüzgârlı camlar! sizden bakıyorkenatlardılar, ordaydılar, ya malanmı

ve defnelerden ye il güne lere sarınmı lardıderin sa rılarıyla kimbilir nerden

549 - Bulanık Defterler, stanbul- 2005, s. 17- 19550 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 16551 - nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar, stanbul- 1999, s. 78

7/29/2019 191185


bir bahçe gibi görünüyordular ...rüzgârlı camlar! siz bir gizeminkitabıydınız ve sanki yazlardan

kalma deyi ler...

sormayınız hangi bahçe ba langıç,hangi at biti ? Orda ölü anılar, le ler i te rüzgârlı camlardı gördü ümve alnı ye il akıtmalı güne ler.”552

Sadece iirleri için münbit br mekân deildir Bodrum-Yahi Yalısı. Geçmi Yaz Defterleri ve Bulanık Defterler ’in de çou burada yazılmıtır. 1970’li yıllarınortalarından itibaren bütün yazlarını Bodrum’da geçiren Yavuz, Yahi Yalısı’nı ilkkez, yine bu yılların sonuna doru görür. nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar ’daBodrum’a 9 kilometre uzaklıkta olan bir yeleim yerine nasıl gittiini anlatır:“Benim ilk kez, o mandanlna aaçlarının arasından geçen dolambaçlı yoldan Yah Yalısı’na geliim, ‘70’li yılların sonundadır… Bir temmuz sabahı, garajda jeepbeklerken, o gün nereye gideceimizi düünüyorduk ki, önümüzde bir taksi

fiyakalı fiyakalı durdu.oför bize… : ‘Sizi her sabah burada görüyorum. Hergünbir yere gidiyorsunuz. Bu defa da ben sizi bir yere götürebilir miyim?’ ‘Altındi’Ahmet’le dostluumuz böyle baladı. Ahmet, o gün bizi Yahi Yalısı’nagötürdü…”553

3.4.13. Çöl ve Dier Mekânlar

Hilmi Yavuz’un irlerinde mekan önemli yer tutar. Onun daha çokçocukluunu geçirdii bellek mekânlar vardır. Bunları nsanlar, Mekânlar,Yolculuklar kitabında bulmak mümkündür. Mekânla imge bir bileime dönüür:“nsanlar, bir mekânı anlatırken, aslında biraz da kendilerini anlatırlar. O mekân,gizemli bir harçla bellee dönüüverir; -gerçeklikteki mekânı anılardanayırdedemez olursunuz. O mekân, belleinizde; sizin için bir imgeden öte bir eydeildir artık! Ve siz, o mekânı anlatırken, elbette, belleinizin size dönükyüzündeki o imgeyi anlatırsınız.”554 iirlerinin pek çounda mekânın hemimgelemi hem de farklı biçimleriyle karılaabiliriz. iirlerine bu açıdanbaktıımızda ilginç örneklere rastlarız. Hayalî mekânlar, çöl ve Dou onda önplana çıkan mekânlardır.

Söylen iirleri, bilindii üzere ilenen konulara balı olarak bölümleriçerir. Kitap mitolojik, efsane ve menkıbelerden esinlenerek yazılan iirleri kapsar.“perseus”ta Hilmi Yavuz, hayalî bir mekânı anlatır bizlere:

“bir ku udan ötekine zeusbir zeus’tan ötekine ledageceleyin yolların birle ti i yerdegündüzleri ayrılıyor iirler… ve elvedâ yurdu gölgeler ilidir hekate’nin…

552 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 84- 85553 - nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar, stanbul- 1999, s. 80554 - Kendime, stanbul’a , Kadınlara Dair, stanbul- 1997, s. 72

7/29/2019 191185


yıldızlar nerdedirler? Yoksa kurdaku a yem mi oldular?”555

Çöl, çou air için özel bir yerdir. Çöl, gizem dolu bir diyardır, âıklarorayı bedenen geçer, ruhen yaarlar. airler zaten çölde gibidirler. “Divanedebiyatında aık sevgilisinden ayrılmı olduu için kendisini bir çöle dümü

olarak gösterir.”556

Çöl, özellikle geçilmesi zorluklar mekânıdır. Tasavvuf boyutluve tasavvuf dıı aklarda daima böyle olagelmitir. Çölün bu hususiyeti HilmiYavuz’a Çöl iirleri’ni yazdırmıtır. Bu kitapta çölle ilgili pek çok hayalî mekânvardır. Kimi zaman çöl olgunlama diyarı, kimi zaman da yaanılan veya aılanıstırap ülkesidir. Her iki halde de bir hayali mekândır. “çöl ve hiç”te olduu gibi:

“çöldeyken , a açlar inerken,gölgeleri içlerinde kalırdı,hangi kum saatidir, ki bizegeç kalmı lık duygusunu verirdi?”557

Bununla birlikte Hilmi Yavuz’un iirlerinde hüzünle duyumsanan yerler debuluruz. Do u iirleri ve Mustafa Subhi Üzerine iirler ’nde bu yerlerlekarılamamız mümkündür.

“ te solhan ve i te kocamanda larıyla akrabave gülleriyle hısım

oldu umuz palu”558(do u 1310)

“en son ben gördümbakırdan bir güzdü

ve bizbaku’da idik

acıyıhem bildik hem bilmedik

baku, yollar, çınar!”559( erif manatof anlatıyor) Bedreddin Üzerine iirler ve Do u iirleri’nde mekân bölgesel ve

kültüreldir.“o isyan ki kana kana Rumelive yıkık bir ayazma suretindeonda belirdive i te acılardan bir sur ölüm ancak bu kadar çocuk ve ma rur olabilirdi”560(Sarı Anastas)

“i te do u, ki sen ki sanki pir sultan ile bâki efendiyi

555 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 148- 149556 - skender Pala, Divan iiri Sözlüü, Ankara- 1995, s. 139557 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 16- 17558 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 155559 - A. g. e. , s. 165560 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 79- 80

7/29/2019 191185


sırmalı bir çi demde birle tirerek Rumeli kılan dize te do u, hıl’ati güzün Ne zaman giydiysek o kadar hüzün…

ve sevgili, gam sultanıdır orda…ve airler ki sevda askerleridir”561(do unun airleri)

Hilmi Yavuz, gerek sosyal içerikli yazdıı iirlerde gerekse öznesinimerkeze aldıklarında mekânları anıtırmayı tercih eder. Kimi zaman ise oralarıbelleinde fotorafladıı biçimiyle iirlerine yansıtır. Ancak bütün bu mekânlarıairce gözlemlemitir, gezgince deil.

3.4.14. Zaman

Zaman, felsefecileri ve düünürleri önemli ölçüde megul etmi birkavramdır. Kimilerinin varlıından, kimilerininse yokluundan bahsettii zaman

hakkında Ahmet Cevizci u bilgileri kaydeder: “Zaman da, tıpkı mekân gibi, öznelve nesnel açıdan deerlendirilebilir. Bunlardan nesnel zaman, kendi içinde deil de,cisimlerin hareketiyle ölçülebilen zaman olarak bilinir. Öznel zaman ise, geleceedoru yönelmi bir sürece ilikin, pasif deil de aktif yaantıyla belirlenip,dorudan ve aracısız olarak hissedilen, dolaysız olarak yaanıp, nesnel olarakölçülemeyen, niceliksel olarak belirlenemeyip, yerine göre kısa ya da uzungörünebilen zaman ya da süredir.”562

Bergson, zaman üzerinde düünen önemli felsefecilerdendir. Ona görezaman devamlıdır. Geçmiten gelecee doru akan bir nehir misali zaman, bellekvasıtasıyla anda yaanabilir. Hilmi Yavuz, zamanı daha çok Bergson’un tezineyakın içimde algılar. Mekân ve zaman balamında düüncelerini bir yazısında öylekaydeder: “Ben... semtlerin musikiyi çaırmasını deil, Özdemir Asaf gibimusikinin semtleri, - ve elbette o semtlerde yaanan, unutulmu ve gündelik hayatıntoz ve çamuruna bulanmı o saf altın zerresini çaırmasını isterim; onun hazzınıhiçbir eye deimem. O yüzden geçmi’i yitik Zaman’ın ardına düülmesindedeil, yitik Zaman’ın bizim ardımıza dümesinde ararım. Geçmi, ite yıldızımızınparladıı o ân’da, olanca gözalıcılıı ile bizi kuatabilir ancak...”563

Hilmi Yavuz, iirlerinde zamanı çok deiik anlamlarda kullanır. Hereyden önce onda zaman, devamlık demektir. Bu zaman anlayıı Bergson’un Duréeolarak adlandırdıı, hesaplanamayan çsel Zaman’nı andırır bir anlayıtır.564 Zamanı bu devamlı olula idrak ettiini söyleyebiliriz. iirlerinde kiiletirilen veyanesne gibi düünülen zamanı, kuatan ve sınırlarına mahkum eden bir baka zamanizler. Yavuz, zamanın yerine baka bir eyi anacaksa bu daha çok erguvan olur.Bütün bunlarla birlikte zaman, devam demektir, kendi deyimiyle imtidâd’dır.Gelenei vurgulayan bir özellie sahiptir.

Zamanın devamlı oluu balamında kuatıcılıı, iirlerinin hemen hepsinesinmitir. için zaman, geçmiin bir anlamda hâlde devamıdır. Bu yönüyle gelein

561 - A. g. e. , s. 129- 130562 - Ahmet Cevizci, Paradigma Felsefe Sözlüü, stanbul- 2002, s. 1139563 - Kendime, stanbul’, Kadınlara Dair... , stanbul- 1997, s. 110564 - Cevizci, a. g. e. , s. 146- 148

7/29/2019 191185


devamıdır da. Zaman iirleri’nde bunları gerçekletirmeye çalıan Hilmi Yavuz’unbu kitabıyla ilgili olarak dile getirdikleri bir anlamda zaman konusundadüüncelerini de yansıtır: “Zaman sorunu beni, bir air olarak gelenek balamındailgilendiriyor. Sizin ‘metinlerarası iz sürme’ dediiniz uraa ben, bir anlamda‘geçmile hesaplama’ diyorum. Geçmite varolan (bu Zaman iirleri’nde

geleneksel iirimiz anlamına geliyor) bugün de süregiden ve yarın da süre gidecekolanı kavramak, öz’e, kimliimize ilikin olmayı ayıklamak… Zaman iirleri, hiçabartmadan söyleyebilirim, Türk geleneksel iirinin bugün varabilecei en sonkerteyi imliyor, bana göre.”565

Dolayısıyla felsefî bir bakı açısından uzak biçimde belirtmek gerekirseHilmi Yavuz’un iirlerinde zaman, net ve yalın deildir. Ancak iirlerde, çeitlibiçimlerde olsa bile zamanın somutlatırıldıını görmek mümkündür. Yaz iirleri’nde yer alan ve muhtemelen yaanmı bir ak olayının anlatıldıı, “feyyaz” onlardan biridir:

“zaman bulut içinde imdiacılar, aynalardır, acılar da kırılır bir yerinden

feyyaz!”566 Hilmi Yavuz’un bir kısım iirlerinde zaman, gizem demektir. Sadece bir

süreyi vurgulak için iire alınan zaman, sır gibi sunulur. Zaman iirleri ve Ayna iirleri’nde zamanın gizemli kullanımına iki örnek iir vardır.

“a kların içinden geçtim: Zaman’dı... yazlar kendi içlerinde kayboldulardı...

yaz günü! Hep sende aradım Zaman’ıhiç bitmedindi, ‘dindi’ diyenler olsa da...”567 (yazlar ve

Zaman)

“sular kayboldu büyüde, büyü tüldü tülsiyah kendini gösteriyor, kapanır

yalnızlık dizlerine... gel gömültenine... o tenin ki, Zaman’dır...”568(siyah sonnet)

Çöl iirleri’nde zaman anılmaksızın devamlıı anlatılmaya çalıılır. Zamannehrinde gitmediini zanneden ancak akıntıda hızla giden bir insanın dramı vardır.

“hiçbir ey varmı ya da yokmu gibi durmuyor!

bu yaptı ımız yolculuk de il,sanki gitmiyor gibiyiz, giderken...”569(çöl ve hiç)

Ak am iirleri’nde zamanın kendini bir hayli hissettirdiini görürüz.Zamanla birlikte geçmi duyumsatılmaya çalıılır.

“Zaman iyice alçaldı... a klar görünür oldular ve ‘mâzi’ kalbimde yara...’o konak, yıkık, harap, anımsıyorum,

565 - iir Henüz , stanbul- 1999, s. 40566 - Erguvan Saözler, stanbul- 2001, s. 31567 - A. g. e. , s. 114- 115568 - A. g. e. , s. 186569 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 16

7/29/2019 191185


bulutlar a ır a ır inerdi odalara...”570(ak am ve çocuk) Zaman iirleri’inde, sevgiliye duyulanların zamana mahkum

edilemeyeceini belirtir. Zira sevgisini zaman ile sardı ını söyler. Yani zamankendi gibi sevgiyi de ebedî kılmıtır.

“Zaman’dır seni sardı ım kuma

bekledin, örtülsün, ki yava yava ...erguvandın, kayboldun dile geli lerde”571(yollar ve Zaman) Bu kitabından ondört yıl sonra yayımladıı Yolculuk iirleri’nde Hilmi

Yavuz, ak ve sevgi için artık geç kalındıını düünür. Yalanmaktadır ve zamanında yalandıı kanısına varır. Oysa yalanan sadece kendidir.

“Nunî, Zaman sarardı,bir gül olmak’çin sana;Ölüm o uzak akrabaher yerde sin var”572(ins)

Hemen her ey zaman ile kayıtlı ve sınırlıdır. nsan, kendini geçiciliemahkum bilir. Zaman, ona bu geçicilii her saniye hayatı kemiren saat tik takları ileduyurur. Zamanın kuatmadıı hiçbir ey yoktur. Söylen iirleri’inde air, zamanda

yitildiini dile getirir.“ne zaman geçtik yakınından

yo un ve var’ın?günleri a klarla kardık,ve kaybolduk harcındagünleri a klarla kardık,ve kaybolduk harcında

Zaman denilen duvarın”573(E refo lu Rumi’ye iirler- 2) Erguvan, kırmızı ve eflatun rengi karıımı çiçektir. Hilmi Yavuz, zamanı

içeren iirlerine bu çiçei sıklıkla alır ve onunla zamanı imler. iirlerindeki erguvantercihine bir söyleisinde öyle deinir: “... Erguvan çiçeinin, ‘zaman’ın akıpgidiini imleyen (doallıkla bana göre!) gelip geçicilii var....”574

“ iirin büyük Zamanı! günü geldiher ey ate ti ve hüzünate gibi de ildi her ey

erguvan”( iir ve Zaman)575 Aynı kitabın “erguvan ve Zaman” iirinde, erguvan istiare istiaresi ile Türk

iir geleneine göndermede bulunur. Bu kez Yavuz, erguvanla yetinmeyerekmenevii de aynı kitapta iirine alır.

“yolların yapra a yapra ın yollara

dönü tü ü zamandili ku atan erguvanolur, bekleyi bekleyi ......

570 - A. g. e. , s. 10571 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 121572 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 52573 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 172574 - iir Henüz , stanbul- 1999, s. 79575 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 102

7/29/2019 191185


i te Zaman; a ır menevi mevsimi giderek kaybolan Söz’ün”576

Zaman sürekli devam eden bir olgudur. Belki de bu yönünden ötürüHerakleitos’tan bu yana akan bir nehre benzetilir. Duraanlıa karı deimeningerçekliini öne süren bu ünlü Yunanlı filozof: “Aynı nehirde iki kez

yıkanılmaz.”demitir.577

Süreklii olan zaman, devamlılık arz eder. Ak am iirleri’nde airin, zamanı anmaksızın onun nehir metaforunu kullanarakdevamlılıına, iir ve gelenei de katarak yer verir.

“hiçbir yere gitmek olmamalıdır;otur da ak amı kendine çevir... imdi artık uzaklara gitmi tir,biraz önce nehre dü en ilk iir...”578(ak am ve kalbim)

Erguvan ile zamanın birlikte anıldıı iirler, Zaman iirleri’nde bir hayliyekun tutar. Hilmi Yavuz, bu çiçekle sadece zamanı ve gelenei imlemeyip her ikisiile ilgili olan geçmie de vurgu yapar. Bu kitabın birçok iirinde zaman, erguvansızdeildir.

“zakkumlardan yola çıktıktı, ne zamandı?

erguvan zamanlardı, ne kadar oldubatık dillerin zamanıydı o zaman......

yanık sözlerin, baharat sözlerin, taflan sözlerindilin acı ve gelgit zamanıydı: O Zaman!..”579(dil ve Zaman)

“ve her yeni okumada bir bir giderek artan yo almalardaerguvan kesilir. Zaman’ı dokumada iir kendini nasıl erteleyebilir ki?”580( sorular ve Zaman)

“erguvan bürümü Zaman! kal’dır gövdeni bahçenin üzerinden

a ır a ır aksın her yandan sözlerime yaz

alsın...durmayan her eyve dönen belle in zamanıdır.”581(bahçe ve Zaman)

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Bursa’da Zaman” iiri, çada Türk iirindeBergson’un zaman tezlerini yansıtan ender eserlerdendir. airi ile özdeleen buiirde zaman, çok boyutlu karımıza çıkar. Tanpınar, zamanı somutlamaya, görünürkılmaya çalıır:

“Bursa’da bir eski cami avlusuKüçük adırvanda akırdayan su;

576 - A. g. e. , s. 124- 125577 - Ahmet Cevizci, Felsefe Sözlüü, stanbul- 2002, s. 489- 490578 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 25579 - A. g. e. , s. 98- 99580 - A. g. e. , s. 101581 - A. g. e. , s. 122- 123

7/29/2019 191185


Orhan zamanından kalma bir duvar......

Bir zafer müjdesi burda her isim:Sanki tek bir anda gün, saat, mevsimYa ıyor sihrini geçmi zamanın

Hâlâ bu ta larda gülen rüyanın.Güvercin bakı lı sessizlik bileÇınlıyor bir sonsuz devam vehmiyle....Su sesi ve kanat akırtısından

Billûr bir âvize Bursa’da zaman”Hilmi Yavuz, Zaman iirleri’nde yer alan “bursa ve Zaman” iirinde,

metinlerarası balamda Ahmet Hamdi Tanpınar’ın bu iirini anıtırır ve onagöndermelerde bulunur. Zaman kavramını, iirin çekirdei yani matrisi yapar vezamanı mimarî yapıların ruhunda bulan Tanpınar’dan farklı olarak bu kavramı dahaçok dil, iir ve söz ekseninde iler.

“Zaman balkıyor bursa’ya

bilinen budur ve iirde adı

zaman yoldadır o iirdeSöz’ün ye ili, dilin mavisidüzyazının en harelisigeliyor, her yerde zakkumlar vardı:”582

Hilmi Yavuz, zaman ile ilgili iirlerinin ekserisini Zaman iirleri’ndeyounlatırmıtır. Kitapta zaman, konu olarak temeldir. Hemen her iirin matrisidir.iirlerinde ileyecei temaları zaman ile birlikte imgeleminde yourur. Bu iirlerdezaman, gelenekle beraber deitirici bir güçtür. Kısaca hükmedici bir unsurdurzaman. “gölge ve Zaman” ile “ak amlar ve Zaman” bu balamda yazılmı iirlerdir. erguvanın, zamanı imleyen bir çiçek olduuna daha önce deinmitik.

“gölgesi vuruyor Zaman’ınilkyazdan kalma bir iire...seni iirimle gölgelerim

yazları devire devire”583

“kıyılar ku atılmı kalbimleve çözdündüerguvan boynunu

Söz ve Zaman yelelerinden”584 Hilmi Yavuz, zamanı iir ile birlikte alırken çiçek olarak sadece erguvanla

birlikte anmaz. Zaman iirleri kitabına döndüümüzde “kar ve Zaman”da zamanınnilüferle birlikte okuruz.

“artık neyi andımsa kar kar gibi iirlerdi, iirdi

...

582 - A. g. e. , s. 106583 - A. g. e. , s. 104- 105584 - A. g. e. , s. 127

7/29/2019 191185


ve bir gölü içinden ku atır gibi iirler

vardı... ne oldu? Onlardı Zaman’ın tâcı... imdi unuttumsolar dildeki uçurumda nilüfer” 585

Zaman, nilüferle beraber iirde yer alsa bile Yavuz, onu daha çok erguvanlayakıtırır. Zamanın bir güç, erk olduuna yukarıda deinmitik. En büyük etkisinide insanlar üzerinde hissettirir. Her duyarlı insan için, özellikle de airlerdehüzündür zaman. mgeletirme adına zamanın Zaman iirleri’nde kiiletirldiinigörürüz:

“sen Zaman’ın kasrında oturdunerguvan sözlü ku lardı dilindeve acılardı söz da arın...”586 (ku lar ve Zaman)

Yolculuk iirleri’nde ise insanı tüketmesiyle karımıza çıkar zaman, hüzünkaynaıdır bu kez.

“neydi o, deli gibi! kayıp o liman;ne zaman ya andıydı, sahi, o olay?

karanlık yüzü a kın, binbir dolunay;kısık bir gemci fenerine benzedi Zaman”587 (yolculuk ve

yıldızlar)Zaman, zamanın gücü ve air; bu üçlüye Zaman iirleri’nde birlikte yer

verilir.“ air! bahçelere özenecek ne vardı;?i te tenhâ her yanımız, hep tenhâne aradık sözcüklerin kuytularındane bulduk soldukça ço alan dilimizde?

Zaman’ın sırı hâlâ duruyor olmalı ki üzerimizdebiz bakınca görünen aynalardı”588 (aynalar ve Zaman)

Zamanla yalanan insanın, iirdeki deyile, airin dili zamanla ziyadeleir.Hilmi yavuz, bu durumu soldukça ço alan tamlaması ile anlatır. Zaman, insanıgüne misali sarmalayarak eritir. Tıpkı atee tutulan mumdur insan. Zamanınsarmalayıcı yönü ve sihri insanı tüketir. Tükenen bu duyarlı insan yani air, aynayabaktıında kendini deil aynayı görür. Çünkü tükenmitir artık. Belki de kendinitanımamaktadır. Zamanın ona yaattıkları bir hayli acıdır. Ayna iirleri’nin hemenbütün iirleri bu yaanılan acılarla doludur.

Hilmi Yavuz, iirlerinde zamana sadece duyarlıkları ve hissettikleribalamda yer vermemitir. Bu kavramı tasavvuf balamında da ele almıtır.Bilindii üzere zamana mutaavvıflar da ilgi duymutur. Ondan en çok insanlarıdeitirmesinden ötürü ikayetçi olmular ve gelecekten ziyade demi, kullanımdakiadıyla anı esas almılardır. Dinî literatürde dünyada zaman sınırlıdır ve kıyamet sonduraıdır. Yavuz’un Çöl iirleri tasavvufa bir hayli yer verdii iirleri içerenkitabıdır. “çölde zaman”, zamanın tasavvufî anlamda youn ilendii iirlerdendir.

“ airler! yine garip, yine yenik perdeler...kumlar gibi kapandı ı yerdeler,

585 - A. g. e. , s. 116- 117586 - A. g. e. , s. 113587 - Yolculuk iirleri”, stanbul- 2001, s. 29588 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 118

7/29/2019 191185


çölün... o da hırkasına kapandı;ü üyor, öyle derin ü üyor ki, hırkasıhırkamla örtü üyor, ört ü üyor,

ve bizi ki, ba kasıolmalara do ru güden Zaman’dı...589

3.5. mge Dünyası

mge, daha çok iire özgü bir kavramdır. mge üzerine birçok tanımlakarılamamız mümkündür. majı dı gözün boyacısı, imgeyi ise içgözün ürünü olarakdüünen Ouz Demiralp’in, bu imge görüüne590; imgeyi soyut’u somut’latırma olarakgören Yurdanur Salman da bir anlamda destek verir.591 mge için daha birçoktanımlama sıralanabilir. Oysa imgenin ne olduuna dair yapılan bu saptamalar onunfarklı yönlerini ortaya koymadan öte gidemeyecektir. Söylenenlerin hemen hepsi bütünolarak imgeye vurgudur. Deimeyen tek ey imgenin kiiye göre algılanııdır. lhanBerk, “ mge” adlı iirinde onu;

“ mâdır, imge.

iirde her eydir.(Sevgili gölge)”(Aforizmalar)592

olarak tanımlar. Hilmi Yavuz, imge üzerine çokça konuma yerine bir airolarak üretimini tercih etmitir. mgeyi iir ile sınırlamaksızın dier güzel sanatlarla,örnein sinema için de düünür. Adına imge denilen olgunun iiri için zorunluolmadıını belirtir: “... ben iirde ‘imge’den deil, örnein ‘benzetme’den, örnein‘iretileme’den söz etmeyi yeliyorum. Bunlar hem yazın alanına ilikin belirlemeler,hem de ‘imge’ gibi yazın balamının dıında göndermeleri olmayan kavramlar. iirimi,özellikle benzetme ve iretileme’den yararlanarak kurmayı hep yelemiimdir.”593

ster hayal gücüne dayalı oluturulsun, ister edebî sanatlara bavurularakoluturulsun, bir yazıyı sıradanlıktan iir seviyesine çıkaran önemli unsurlardan biriolan imgenin, yukarıdaki görülerden de anlaılacaı üzere genel bir tanımı yoktur.Dolayısıyla Hilmi Yavuz’un iir için edebî sanat olarak tanımladıına bir bakasıdorudan imge diyebilmektedir. Bu noktadan hareketle genel adlandırmaya uyup onuniirinde hayal gücü yahut hayal gücüyle beslenen edebî sanatlarla oluturulan imgenin,birçok iirde görülmeyecek bakalıa sahip olduunu söyleyebiliriz.

mge yerine benzetme sanatlarını ve özellikle eretilemeyi kullanan HilmiYavuz, iirlerinde bunlara sıkça yer vermitir. Bizim ve bakalarının imge olarakadlandırdıı, Yavuz’un iirinde bu hayalî unsurlarla ilgili olarak Vecihi Timuroluunları söyler: “... Sanat, insan topluluklarının bileik anlatımıdır. Bu bir anlamda,siyasal ilevini yitirmeden iir yazmak, çok az aire vergidir. Son yıllarda, özellikle sonotuz yıl içinde, bende bu tadı en çok bırakan air, Hilmi Yavuz olmutur. Sözünkimyasını bozmadan, insanın ve toplumun sorunlarını yansıtan önemli bir airdir Hilmi

589 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 38590 - Ouz Demiralp, Kitap-lık Dergisi, “mge Dosyası”, Temmuz- Austos- 2004, S. 74, s. 75591 - Yurdanur Salman, a.g.d. , s. 66592 - lhan Berk, a.g.d. , s. 74593 - Abdülkadir Bulut, “Hilmi Yavuz ‘Yaz iirleri’ni Anlatıyor”, Varlık, stanbul- Mart 1982, S.894, s. 38

7/29/2019 191185


Yavuz. mgeci olmayı düünmeden, en ince imgeleri o buldu. Dorusunu söylemekgerekirse, imgelerin zihinsel bir ııltı taıması gerektiini, Türk iirine o gösterdi.”594

Hilmi Yavuz’un iir dili imge yüklüdür. Türk edebiyatında iirlerini bu denliimgeyle yazan air çok azdır. lk kitabından balayan imge younluu, iirlerindeartarak devam etmitir. Birçok iirini batan sona imgelerle kaleme alması, onları

kısmen anlaılır olmaktan uzaklatırmıtır. Ancak nitelikli okurlarının yanı sıra, iirinintakipçisi, iir altyapısı salam okuyucuların bu iirlerden bir hayli haz aldıı da birgerçektir. iir kitaplarının yayınlanmasından sonra süreli yayınlarda yer alan olumluyazılar bunun delili olsa gerek. Füsun Akatlı, onun iirinin imge yönü ile ilgili olarakunları kaydeder: “... Bir yandan da imge iiridir tümüyle, Hilmi Yavuz’un söyledii.iir sözcüklerle mi yazılır, imgelerle mi? Diye biçimlenen ikilemin, sahte bir ikilemolduu, iir üzerine düünenler için zaten açıktır ama; Hilmi Yavuz’un iiri, imge ilesözcüün tunç alaımı olarak perçinler imgenin iirdeki yerini.”595

iirde imge üretimini, içerii oluturmanın bir yöntemi olarak gören HilmiYavuz’un596 iirlerindeki imgeleri ve oluumlarını u balıklar altında gösterebiliriz:

a- Kitaplarında iledii konuya balı olarak imge,b- Biçim yoluyla oluturulan görsel imge,

c- Yapıdan hareketle oluturulan anlam imgesi,d- Anlamdan hareketle bellekte resmedilen imge,e- Dize boyutlu imge,f- Somut veya soyutlama yoluyla gerçekleen imge,g- thaf edilene yahut epigrafa balı üretilen imge.Hilmi Yavuz, saydıımız bu imgeleri genellikle Doan Aksan’ın Türk iir

literatürüne kazandırdıı adlandırma ile söylersek “alıılmamı badatırma” yoluylayapar. Aksan, birtakım örneklerden yola çıkarak alıılmamı badatırmayı u ekildetanımlar: “Sıfat tamlaması nitelii taıyan, ancak yadırgatıcı, dilde kullanılmamı vemantıa aykırı birlemelerde anlamsal özellikler ve ayırıcılar arasında uyuumsalanamadıı için bunlar alıılmamı badatırmalar’dır ve günlük doal dildekullanılmaz(lar).”597 Bu ön bilgi ııında, sıraladıımız maddeleri izaha veörneklendirmeye çalıalım.

a- Hilmi Yavuz, ekseriyetle iir kitaplarına balı imgeler oluturmaktadır. Buimgelerin çou kitaptaki konuyla örtüürler. Kronolojik sıralamaya balı olarakvereceimiz iir kesitlerinde bunları görebiliriz:

“Ey eski bakı lardan dev irilen bu daylar”598(accidia) Bakı Ku u’ndan alıntıladıımız bu dizede air, bakı ile ilgili bir imgeyi

canlandırır gözümüzde. Bedreddin Üzerine iirler ve Do u iirleri’nde ortak olan taraf isyandır. lkinde isyan eden eyh Bedreddin, dierinde brahim Talu’dur. Yaananlarise ölüm, acı ve hüzündür. Dou’nun corafik özelliidir hüzün. Mustafa Suphi Üzerine iirler’de de durum çok farklı deildir. Tıpkı Bedreddin Üzerine iirler ’de olduu gibibireysel dramdan yola çıkarak toplumsal hüznü imgeletirir Hilmi Yavuz. Bu balamdakurulan imgelere üç kitaptan üç iir kesitini aldık aaıya:

“acının vergisini verdik, gülün haracını ödedik

594 - Vecihi Timurolu, Dil dergisi, “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Mayıs- 2000, S. 91, s. 23595 - Füsun Akatlı, a.g. d. , s. 78596 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 10597 - Doan Aksan, iir Dili ve Türk iir Dili, Ankara- 1999, s. 151598 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 26

7/29/2019 191185


hüznü demirba defterinden dü meye geldi sıra”599(sırasıgelince)

“ölüm bir a irettir do uda”600(do unun ölümleri)

“bir su gibi büyüyen ekinlerin,

ve camları karanlık yurdumundilsiz, laciverdî sesidir kalbim, kalbimiz...”601(yapı i çileri anlatıyor)

1980’nden sonraki iirlerini gelenekle daha çok besleyen Hilmi Yavuz,imgelerine edebî sanatları katar. Eretileme, eski adıyla, istiare sık kullandıısanatlardandır. Eretileme ile imgeyi iir balamında düünür: “iir eretilemedir, gibibir kesinlemeye gitmeden sanırım unu söyleyebiliriz: iirin belirgin ve ayırdediciözelliidir eretileme. Eretilemesiz de iir yazılabilir kukusuz... Ama yazınsal metinimgesel olduu sürece iire, imlemsel olduu sürece de düzyazıya yakındır.”602 Eretilemenin genellikle kullandıı çeidi ise benzeyenin söylenip benzetileninanılmadıı, açık olanıdır.603 Yurdanur Salman, bu eretilemeyi imgeye yakın bulur:“Son zamanlardaki en yaygın kullanımıyla ‘imgeler topluluu’ terimi, sanatlı dil’i,

özellikle de eretilemelerin ve örnekli benzetmelerin benzetilenlerini gösterir.”604 HilmiYavuz’un 80 sonrası iirlerinde çokça bavurduu eretilemeyle gerçekletirilenimgeleri içeren iirlerden alıntıladıımız kesitlerde görmeye çalıacaız.

“a kların üstünden uçarken iir kendini seyreder yazları gösteren aynadan”605(feyyaz)

“derin alıntı! Kırlar yazıdır dildeki goncadakar ki öykünün beyazıve bir kitabın bahçesigörünür güldeki tümcede”606 (derin alıntı)

“Zaman’ın tacı... imdi unuttumsolar dildeki uçurumda nilüfer”607 (kar ve Zaman)

“ iir, iirin kurdudur i te zümrüt ve sürüngen

bir dize”608(lehte) Ayna iirleri’nde airin psikolojisine balı bir imgeler dizini ile karılaırız. Bu

iirlerde imgelere ekil veren airin içinde bulunduu ruh halidir. iirlerin ekseriyetindevar olan melankoli ve gerginliin resmedildii imgeleri içeren iki iir kesiti:

599

- A. g. e. , s. 103600 - A. g. e. , s. 139601 - A. g. e. , s. 174602 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 40- 41603 - Bu edebi sanat hak. Bak.: Dinç Bilgin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s. 412604 - Salman, Kitap-lık Dergisi, Temmuz- Austos- 2004, S. 74, s. 66605 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 31606 - A. g. e. , s. 78607 - A. g. e. , s. 117608 - A. g. e. , s. 138

7/29/2019 191185


“hüznümüz bile bizim çürümü insan eti;semirirken bir a kın dı kısıyla öbürü;kuduz gül! Büyürsün aynanın terkisinde;...‘kendi-için-kanser’in balını ören arı;

yüzüme bula ıyor o gülün salyaları...”609

(kuduz sonnet)

“bakarız aynalara? utançla!.. i renç, sefil!kimi buluruz orda? kararır günümüzlegecemiz arasından akan korkunç karanfil...”610(yorgun sonnet)

Çöl iirleri ve Ak am iirleri’ nde de kitapların konuları birer imgekaynaıdırlar.

“bir ay, kendine do ru örerken,keteni, soldu solacak... derken,gittim, hem çöldüm hem yitik o ul...”611(çöl ve yitik o ul)

“sen sınırda oturan, sen, gideceksinak amın en büyük Efendisi’ne...”612(ak am ve yazmak)

Yolculuk iirleri’nde yol, Hurufî iirler ise doal olarak çoklukla harflere dayalıimgeleri buluruz:

“yaprakla u ulduyor imdi yollar, yollar içinde...”613(beyaz ev)

“ ‘ü’nün dü ününde gördü ün‘ü’ler kalabalı ı be i bir yerde”614(harfler ve lay lay lom)

b- Hilmi Yavuz, biçim yoluyla oluturduu imgeler için harflerin ve kelimelerinbiçimlerinden faydalanır. Dier taraftan onları iirde konumlandırılarıyla, oluturacaıimgeye katkı salar. ki iirden aldıımız kesitlerde bu görsel imge açıkçagörülmektedir. Gizemli iirler’de air bize çıı harflerle adeta resmeder.

“bu yolculuk benim mülkümöteki bütün yolculuklar gibiüzerimde acıların çiyleri

hâlâ duruyor ve a kların usulca geçti ibir vâdi miyim?.. belki.. imdi bir çı koptu

k o

p

a c

609 - A. g. e. , s. 196610 - A. g. e. , s. 206611 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 12612 - Akam iirleri,stanbul- 2002, s. 24613 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 40614 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 36

7/29/2019 191185


a k

benden güle do ru-öyle ki yazın çı lı ı kuytularda, ah”615(ünlem)

Hurufî iirler’de harflerle bir imge resmedilir.

“lambagibi yüzlerle tanı tık samim

Î bir mum, içten Bir aynayız, dı tan hep-

imizkaranlıkta

biz bizeyiz ve belirsiz”616 (tâ, sîn, mîm (dört)Turul Tanyol, Yaz iirleri’nde yer alan “feyyaz” iirinin;

“feyyaz, ey yaz! feyyaz, ey yaz! fey”617 son dizesinden hareketle onun biçim denemesini, Apollinaire’in resim- iirlerinianımsatan oysa daha imgesel olan bir biçim denemesi olarak düünür.618

Buna karın aynı kökten türeyen sözcüklerle yapılan itikak sanatı ile aynıharfleri içeren kalp sanatını görsel imge olarak almamaktayız. Bu sanatların az da olsagöze hitap eden yönleri olmasına karın, görsel imge düzeyinden uzak, sese ait bir imedaha yakındırlar.

c- Yapıdan hareketle anlam imgesi oluturma Hilmi Yavuz’un iirinderastlanılan bir baka imge çeididir. Bunun için sözcüün yapısında deiiklie gidenair, dizenin söz diziminde anlam deiiklii de yapar. Sıradan bir tasarrufa dayalıolmayan bu deiikliin ardında kimi zaman tasavvufî, kimi zaman ise felsefî göndermeler yatar. Böylece sözcüün zihinde uyandırdıı veya canlandırdıı,alıılmıın dıında vücut bulan bir resimdir. Alıılmamı balılaımda deinildii üzere,

amaç bu farklılıı oluturmadır. Okuyucu iirden hareketle bilinçte oluturulanimgelemle karı karıyadır. Doan Aksan, “Anlambilimsel Sapma” olarak tanımladııbu oluumla ilgili olarak unları kaydeder: “...airlerin sözcüklerle ve onlarınbadatırılma biçimleri ile oynayarak, dilde daha önce kullanılmamı türetme vebirletirmelerle giderek okuyan/dinleyene anlam bakımından daha güçlü bir dilsunmaya, onları zihinlerinde yepyeni, deiik tasarımlar, imgeler oluturmayayönelmektedirler.” 619Yavuz, bu imge üretimine birçok kitabında yer vermitir. Do u iirleri bunlardan biridir.

“bir göl, güle dü ersegöl de il de gül bulanır....ilkyaz dü eli beridir

giden ben de ildim, yoldur dili söyleyen sevdaysamektubum kalbime yollanır

615 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 55616 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 50617 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 31618 - Turul Tanyol, Hilmi Yavuz’un Gizemi, Hürriyet Gösteri- Nisan 1994, S. 41, s. 33619 - Doan Aksan, iir Dili ve Türk iir Dili, Ankara- 1999, s. 176- 177

7/29/2019 191185


nehir ku a batsa birdenaksa tersine aksa

batsa kül, batsa turnave batsa...”620(do unun sevdaları IV)

iirde görüldüü üzere, kelimelerin anlam dizinine aykırı dizimlerle birden

fazla imge oluturulmaya yoluna gidilmitir. lk dizede ters bir anlam dizini vardır.Çünkü, gül, göle dü er; güle göl deil. Benzer kullanımı Söylen iirleri ve Ak am iirleri’nde de görürüz:

“aynalar artık sırsız olarak dagösteriyor göstereni; belki bir

akrebe tırmanan duvar; yıkılan ölüsur sesleriyle dolan erguvan

ve... len terani!..”621(orpheus’a iirler- 2)

“ ay uluyor, kurt ııdı , tersinedönüyor dönmesine, ak am ve Dünya...”622(ak am ve lavinia)

Bu kez Ayna iirleri’nde mısra dizininde deil sözcük yapısında oynama ya

da sapma yapılmıtır. air, bir sözcüü anlamlı parçalara ayırarak yeni anlamlar vepei sıra imgeler oluturmaktadır.

“sular kayboldu büyüde, büyü tüldü tül siyah , kendini gösteriyor, kapanır

yalnızlık dizlerine... gel gömültenine... o tenin ki, Zaman’dır...”623(siyah sonnet)

d- Hilmi Yavuz, kimi iirlerinde salt anlamdan hareketle zihinde imgeresmeder. Bu tür iirlerin özellikle kısa olanlarını tamamen imgesel bir dille yazar.Yolculuk iirleri’ndeki kısa iirler batan sona imge yüklüdürler. iiri okurkenberaberinde bilincimizde imge betimlemesi de gerçekleir.

“bir dal ince parmaklarıylacama vuruyor;elinde çiçekler var

konuk ediyorum ormanı

bir dalda hangi rüzgâr yazları kırıyor?hangi yolculu a ba lı bu a aç?

ne olur, beni kırma, güz!”624(güz)Yukarıda verilen iirler ölçüsünde olmasa bile Gizemli iirler’de de

anlamdan hareketle zihinde imgenin resmedildii iirler vardır.“rüzgârlı camlar! sizden bakıyorkenatlardılar, ordaydılar, ya malanmı

ve defnelerden

620 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 137- 138621 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 161622 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 23623 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 186624 - Yolculuk iirleri, s. 47

7/29/2019 191185


ye il güne lere sarınmı lardıderin sa rılarıyla kimbilir nerdenbir bahçe gibi görünüyordular ...i te rüzgârlı camlardı gördü üm

ve alnı ye il akıtmalı güne ler”625

(rüzgârlı camlar)e- Divan edebiyatında bir iire balı veya balı olmaksızın tek mısradanoluan, öz, kolayca anımsanabilen, salam kurululu dizelere mısra-ı bercestedenir.626 Hilmi Yavuz’un iirlerinde, bu gelenein kısmen de olsa sürdüünügörürüz. Onun, mısra-ı berceste niteliinde dizeler yazmasını Sabit KemalBayıldıran, iir içiliine ve gelenekle irtibatına balar.627 mge üretmede usta birair olan Yavuz, yazdıı mısra-ı berceste’lerde imge üretir.

“Her kelime bir resimdir”628( Bakı Ku u, Kı Meditation’ları)

“hüzün ki en çok yakı andır bize”629(Bed. Üz. iirler, nâzım hikmet)

“ve airler sevda askerleridir”630(Do u iirleri, do unun airleri)

“ak am en güzel masaldır”631(do unun gurbetçileri)f- Soyutu somutlatırma veya tersini yapma durumunda bilince aktivite

kazandırılmı olur. Bunu yerinde ve uygun yapan airler, zihinde birtakım imgelerolutururlar. Zira bir eyin zıddını düünme için, aklın onu önce anlaılır kılması veçou kez somutlandırması gerekir. Biçimlendirmenin iirsel olanına imge demekmümkündür. Divan iirinde buna benzer birçok örnek vardır. En güzellerini de

Hüsn ü A k ’ta bulabiliriz. Bu mesnevi batan sona ikili karı olumlar üzerine binaedilmitir. Karı olumların baında da soyutlama veya somutlama gelir. HilmiYavuz, iirlerinde karıtlıklardan imge üretmesini bilen bir airdir. Birçokiirlerinde bu imge türüne rastlamamız mümkündür. Örnein Bedreddin Üzerine iirler’de:

“ imdi sen ilkyazı, belkikara, yün bir ku ak

gibi beline dolayıpacıyı kav, sevdayı çakmak bilip yola çıkmak üzresin ”632( torlak kemal)

iirde soyut olan acıyı somut bir nesne olan kava; yine soyut olan sevda,somut bir nesne olan çakmak ’a benzetirilmitir. Ayna iirleri’nde ise a k ınsomutlatırıldıını görürüz.

“a klar yararken a klar, sözler bir yırtılı ...”633

625 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 84- 85626 - Cem Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s. 100627 - Sabit Kemal Bayıldıran, Dil dergisi, “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Mayıs- 2000, S. 91, s. 42628 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 28629 - A. g. e. , s. 93630 - A. g. e. , s. 130631 - A. g. e. , s. 145632- A. g. e. , s. 76633 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 193

7/29/2019 191185


Hurufî iirler’de soyutun somutlatırılması ile beraber soyuttan soyuta birparalel dönütürüm buluruz. Yavuz, bu dönütürümü yaparken imge üretmeyiihmal etmez.

“acı erkendi, yollar geç...kaldı bir yerlerde Zaman;

âh, anılar bile ü engeçhüzünler bizimle tükendi...

kalbim de yok sundu bana:a klar gelmiyor ikendi

t yok, ü yok, d yok ve i yok;bir ba ına kaldı ‘ kendi’...”634

g- Hilmi Yavuz, ürettii imgelerin bazısı ise kitaplarının ve iirlerininbalarına koyduu, epigraf nitelii taıyan ifadelere, iir kesitine ya da adanankiilerin adlarına dayalıdır. Bu imge üretimi, bir anlamda ithaf edilene veya alıntılansöze balı oluun doal bir sonucudur. Buna bir anlamda metinlerarası imge üretimide diyebiliriz. Nitekim Yavuz’un “lhama inanır mısınız?”, “lham perileriniz var

mı?” türünden sorulara hep aynı cevabı verir: “Benden önce yaamı airlerdir.”635 Bu yanıtından imgesel boyutta kendinden önceki airlerden etkileniini anlamamızmümkündür.

Behçet Necatigil’e ithaf ettii Söylen iirleri’nin ilk sayfasına, hocasınınmitoloji ve menkıbe konulu görülerini alır. iirlerde, bu alıntıdan hareketleüretilmi olan imgelere rastlarız. Kitabın baında yer alan bu alıntıyı ve ondanesinlenilerek yazılan bir iiri burada kaydediyoruz: “(...) Batı iiri hiçbir zamanmitolojiden ayrılmamıtır. Bu gün Avrupa iirinde, bütün Batı airlerinde mitosimajlarına rastlarsınız. Bizde niye olmasın bu? Serapa istiareler dünyasıdırmenakıbnameler, dervilerin hayatları. Modern iir Batı’da Hırıstiyan mitoslardan,yahut Yunan mitoslarından yararlanıyor. Bizde bâkir ne kadar çok deerlimenkıbeler var. Kerametleri, dervileri düünün.”636

“e refo lu, al haberi!

Zamanın o lu! senden beriduy, gülün tesbih sesini...kim derse ki: ‘davete icabet gerek!’ –haklıdır!..

bir daha, bir daha...yoksa a klar var mıdır göklerin kül rengi ku undao bâzül eheb bakı ında

Züleyha?sendin, bildindi, kime yolda kimi terk etmek gerek..döndüydü arap tulumu bala

yedi yıl, yedi siyahüzüm’dü günde

634 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 39635 - Murat Gülsoy, “Hilmi Yavuz ile Söylei”, Binyıl Gazetesi, 07. 01. 2001636 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 135

7/29/2019 191185


‘somunlar, müminler’le geçtin yedi üzüm’den yedi siyah’a...hacı bayram’dın, veli!..

ba tan aya a...

e ref o lu, al haberi!”637 (e refo lu rumi’ye iirler-1)iir, Erefolu Rumi’nin menkıbevî yaamından hareketle yazılmıtır.

Zamanın o lu bir iirsel imgedir.“döndüydü arap tulumu bala”

Bu dizede anlatılan Erefolu Rumi’ye ait keramettir. Hocasının bahsettiimenkıbelerdeki keramet olayını Yavuz, iirinde bir imge gibi sunar. Bahsi edilenkeramet Erefolu Rumi ile Fatih Sultan Mehmet’in askerleri arasında yaanır. iirinçözümlenmesi yoluna gidildiinde, daha birçok imgenin, Necatigil’e ait ifadelerleilgili olduu görülecektir.

Hilmi Yavuz, J. L. Borges’in aynalarla ilgili düüncesinden ötürü Ayna iirleri’ni ona ithaf eder: “Aynaları ‘tiskinç’ bulduu için...”638 Kitapta aynanın

anıldıı iirlere baktıımızda Yavuz’un aynaları tıpkı Borges gibi olumsuzladıınıve bu balamda imgelere dönütürdüünü görürüz.

“bir kurt nasıl ku anırsa öyle kar günlerini;aynalar ku anıyor aynadaki tenini...”639(ten sonnetsi)

“biz A k’ız...-kendimize! Ve o aynaydı buncabencil! Sâdece kendini gösteriyor...-bakınca!..”640

iirde imge üretimi; ithaf etmenin bir dier biçimi olan iirlere verilen özeladlarla da gerçekleir. Hilmi Yavuz, bu iirlerde, balıktan hareketle birçok imgeüretir. Ak am iirleri’nde bulunan “annem ve ak am”da olduu gibi:

“sen neysen o kadarsın, ey ak am!annem içini çekiyor kimi ansa;ürkü!.. biri ansızın bir gül koparsa; imdi uzak olandır neye ula sam...

âh, ak amdan bile ürküyor çocuk;her yer alaca karanlık gurbet;soldu annem, solarken goblen ve tülbent;ve ak amın ucuna do ru yolculuk...”641

Hilmi Yavuz, imgelemi zengin bir airdir. Onu, içinde bulunduu evredebaka airlerden ayrı kılan en büyük neden, imgeleminin bu denli zenginolmasıdır. iirlerindeki youn imge üretimi ve boyutu ilk kitabından itibarenartarak devam etmitir. Kitaplarındaki adına ister izlek diyelim ister tema, üretilenimgelere zihinde yön ve biçim vermitir. iirlerinin metinlerarası iliki bakımındangönderme ve alıntılarla yüklü olması, bu imgelerin anlaılmasını

637 - A. g. e. , s. 170- 171638 - A. g. e. , s. 177639 - A. g. e. , s. 183640 - A. g. e. , s. 187641 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 11- 12

7/29/2019 191185


güçletirmektedir. Oysa iirlerine ve buna balı olarak onun imge üreten bir airoluuna alıkın olanlar, bu iirlerden zevk alırlar.

3.6. iirinde Ahenk Unsurları

iirde ahenk, çounlukla ses tekrarı, kafiye ve redifle ilgili bulunmutur.Yaklaım olarak yanlı olmayan bu anlayı eksiktir. Çada iir incelemekuramlarından ve geleneksel iir tahlil metotlarından hareketle iirde ahengi: Ritmveya ritmik dizim (sentaks), hece ve aruz ölçüsü, genel bir adlandırıla ses tekrarıve cinas olarak sıralayabiliriz.

Türkçe Sözlük’te “Olayların düzenli aralıklarla tekrarlanması nitelii,dizem, tartım.”642 olarak tanımlanan ritm, iirlerde daha çok heceye ve hecelerdenoluan sözcük dizimindeki tertip olarak karımıza çıkar. Hilmi Yavuz, ritmi iireahenk kazandıran bir unsur olarak görür. “Biçimsel özelliklerin dilin yapısına ilikinolarak saladıı kullanım alanlarının yanı sıra, iirde sözcüklerin düzenlenmesindeortaya çıkan bir ‘melodi’ sorunu var. Sözcüklerin ritimlerinden yararlanılarak

gerçekletirilen bir düzenlemeyi içeriyor bu.”

643

Hece ölçüsü ile yazılan iirlerdegenellikle duraklarla salanan ritm, sözcüklerdeki ses vurgusu ile desteklenir.Atasözlerimize bile bu yansımıtır. “Ya kesen, ba keser.” Türk iirinde ritmin yerive kaynaını irdeledii makalesinde Tacettin imek, ses ve özellikle ritmi, doa vesosyal yaantıyla ilikilendirir. Geçmi kültürümüzde oldukça ehemmiyetli olanat’ın ve koma biçiminin iirde ritm olarak yer bulduunu belirtir.644

Aruz ölçüsünde ise durum farklıdır. Kalıp içindeki duraklar ile birliktehecelerin açıklık ve kapalılıkları da birer ritm unsurudurlar. Aruz, iire balı baınaritm kazandırma özelliine sahiptir. Belki de bu nedenle yüzyıllar boyu ondanvazgeçilmemitir. Divan edebiyatının sonlanmasına ramen Türk airlerinin elindegelitirilen serbest müstezat biçimiyle, onlara söyleme rahatlıı sunmu ve iirlerineahenk katmayı sürdürmütür. Cumhuriyet’ten sonra Ahmet Haim ve Yahya Kemal

Beyatlı gibi modern Türk iirinin ustaları ile yaamıtır. Doan Aksan, yakıntarihimize dein kullanılan bu ölçünün, ritmik yapısı ile ilgili olarak unlarıkaydeder: “Ritm adı verilen ey, hecelerin belli sayıda öbeklemeleriyle, vurgulu vevurgusuz, uzun ya da kısa hecelerin düzenli diziliiyle salanır. Aruz ölçüsü,Arapça’nın ses dizgesine uygun olan ve temelde, hecelerin uzun ve kısa (ya dakapalı ve açık) oluuna dayanan bir ritm meydana getirir.”645

Serbest iirde ritm ölçülü iirden, mısralardaki hece sayısı, duraklar vehecelerin açık ya da kapalı oluları ile ayrılır. Gelenei hem ekil hem de imgeboyutlu dönütürerek yazan airler, serbest biçimi kullanmalarına ramen iirlerinderitmi salamılardır. Onların iirlerinde ölçüyü andıran ritmik bir kelime dizimi sözkonusudur. Geleneksel iirimizdeki biçim aırlıklı yapıdan uzak olan bu dizim,anlamı da içine alacak yapıdadır. Bu airlerden biri de Hilmi Yavuz’dur. Ölçülü iir

yazmamasına karın, özellikle aruzun iire kattıı ahenk unsurlarına ve özelanlamda ritme iirlerinde yer vermitir. Bunu gelenekteki gibi ölçü sisteminikullanmaksızın, ses düzeni ile salamıtır. Onun iirlerinde, kelimeler arasındaki

642 - Türkçe Sözlük, T.D.Kurumu, Ankara- 1988,Cit- 2, s. 1226643 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 11644- Tacettin imek, “Türk iirinde Ses ve Ritm Konusuna Yeni Bir Yaklaım”, TürkiyâtAratırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum- 2006, S. 29, s. 145- 168645 - Doan Aksan, iir Dili ve Türk iir Dili, Ankara- 1999, s. 233- 234

7/29/2019 191185


anlama ve sese dayalı uyum, duraklamalar aruz ve hece ölçüsünü anımsatmaktadır.Hecelerin açık ve kapalı olularındaki ritm, duraklar ve mısra yapıları, iirleriniyalnız ahenk bakımından deil anlamca da zengin kılmıtır. iirlerindeki buyapıdan ötürü onu, Klasik iirimizde yer alan ekil kurgusunun çada yorumlayıcısı gibi görmek mümkündür. lk kitabından balamak üzere zanaatkârlık

ürünü olan iirleri ahenk unsurları bakımından dikkat çeker. Bu durum dierkitaplarındaki iirlerle artarak devam eder.Ritm, kimi zaman heceye balı olarak söz dizimindeki düzenle karımıza

çıkar. Hece ölçüsü ile yazılan iirlerde duraklar bu ilevi görürler. Hecelerin kapalıve açık olularına dayalı bir ölçü sistemi olan aruzda balı baına sözcüklerin ritmikbir dizimi söz konusudur. Hilmi Yavuz’un iirlerinde bu ekli dorudan karılamasabile ritmik dizimi andıran bir yapı karımıza buluruz. Aaıda, Bakı Ku u’ndanalıntıladıımız iirde görülecei üzere Halk edebiyatındaki iirleri hatırlatanduraklar vardır. Halk edebiyatındaki Koma’ya öykünerek yazılan iirinmısralarında 6+5; 4+4+3 anlam öbekleri oluturulmutur. Mısralardaki hece sayısıgenellikle Koma nazım eklinde olduu gibi 11’dir. Dörtlükler, bilindii üzeregeleneksel Halk iirimizin millî nazım birimidir.

“Döner kapılardan / girip çıkardıTıkabasa / ku la dolu / bir adam

Ha dese ölümsüz/ olacakken tamTezgâh kurup / ku bazlı ı / ye ledi

Yemeyip içmeyip / cimri kerata Habire bir açlı ı biriktiriyor Güna ırı gömlekler diktiriyor

Almaz oldu / ni anları ceketi

Ya i reti / ya bayramlık / bilinmezYüzünü herkeslerden gizledi

Mermer anıtlara / hayranlı ından A zı açık / bankaları / gözledi

Zarif duyarlılar mı, / o eskidendiKubazlı ın / envâını / denedi

Metelik etmezken / aptallı ının imdi yükseliyor / hisse senedi”646 (ku ma)

Hurufî iirler’den vereceimiz örnekte ise aruz ölçüsünün ses ve ritmikdizimine sanki yeniden hayat verilmeye çalııldıını görürüz.

“ sen Söz’ün kutsalmı olsun istedin; Siyah

dâimâ büyük harfle yazılır iirinde, iir, âh

evet, odur kendini hep Al lah’a ta ır; ve derin göl geleri durur, duru

646 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 40

7/29/2019 191185


göl lerde, dur, sen Hölderlin,

air ve deli! ikisi bir! airsin, hüznünden belli

oluyor bu: delilik bir çiçektir

ve adı: sadık hizmetkârınız

Scardanelli”647 (harfler ve Hölderlin)lk kıtanın birinci ve üçüncü mısrası ile ikinci ve son mısrası, ba taki heceleri

itibariyle benzer bir açıklık ve kapalılık düzendedirler. kinci kıtada, bu uyuma sadeceilk dizenin ilk hecesi aykırıyken son kıtada bütün mısraların, iirde kaydediliinidikkate alırsak, açık hece ile balatıldıını görürüz. kinci ve son kıtada aynı köktentüreyen kelimelerin alt alta yazılamaları rastlantıdan öte ritmik bir yapıyı ve anlamdizimini çarıtırmaktadır. Hilmi Yavuz’un birçok iirinde aruz ölçüsünün sesahenginden de örnekler vardır.

“Ritim ve Sözdizim” adlı yazısında Osip Brik, iirde ritmin sadece ölçübalamında deerlendirmenin yanlı olduunu söyler: “iirde ritmi inceleyenler,

dizeleri hecelere, ölçülere bölerek bunlar içinde bouluyorlar ve ritmin yasalarını buincelemede bulmaya çalııyorlardı. Gerçekte, bütün bu ölçüler ve heceler, kendibalarına deil de belli bir ritmik hareketin sonucu olarak vardırlar.”648 Dizeninanlamsal yapısını ‘akılötesi’ dil arasındaki çatımanın ürünü olarak görmeyen Brik,onu: “...baımsız biçimde varlıını sürdüren ve kendine özgü yasalara göre gelienözel bir ritmik anlam yapısına sahip...” bir yapı olarak görür. Dolayısıyla dizeyemüdahale etmenin onu iirsel dilin çevresinden çıkaracaını belirtir.649 Bu ritmikbiçim ve anlam dizinini kuran airin gizli yeteneidir.

iir, düzyazıda olduu gibi bir söz dizimine tabi tutulduunda söylem tesiriniyitirir. Yitirilen tesir onun iirsel tarafıdır. Çünkü iire giren her kelime, konumunaözgü anlam ve etki üstlenir, onları düzyazı biçimine koyma bu tesiri silip atar. Mısradizimindeki yapı ise buraya kadar deindiimiz üzere, ritimle ilgilidir. Dizedekikelime öbeklerinin, ayrı anlam ve ses hususiyeti taımalarıyla birlikte baka birkelime öbeine balanması da bir ritm olarak deerlendirilebilir.

Hilmi Yavuz, “Kaplan ve Eyübolu” adlı yazısında, Mehmet Kaplan veSabahattin Eyübolu’nun, iirin kendine has bir sentaks ve söz daarına sahipolduuna dair görülerine yer verir. Kaplan’ın, Cahit Sıtkı’dan hareketle iirdekelimelerin, eanlamlıları ile deiilse bile anlamını yitireceine dair görülerinideerlendirir. Benzer bir yaklaıma Eyübolu’nun “Öz iir Sorunu” adlı yazısındadeindiini belirtir. iirin ritmik yapısıyla ilgili bu düüncelere kendisi de katılır.Eyübolu’nun Ahmet Haim’in “Merdiven” iirinin ilk dizesinden yola çıkarak iirinritmik dizimi hususunda görülerini, “Kaplan ve Eyübolu” balıklı yazısına ilaveeder: “... airin bir araya topladıı kelimelere ve seslere hayat veren, düzenin basitcüzleri arasındaki estetik birlii salayan baka bir ey var... öyle bir ey ki, onu enküçük bir iklim deiiklii, en hafif bir temas öldürebiliyor. te örnein,Türkçe’mizin en küçük dizelerinden biri;

Aır aır çıkacaksın bu merdivenlerden

647 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 38- 39648 - Osip Brik, Yazın Kuramı, Derleyen:Tzvetan Todorov, Türkçe’ye çeviren M. Rıfat, S. Rıfat;Y. K. Yayınları, stanbul- 1995, s. 127649 - Osip Brik, a. g. e. , s. 132

7/29/2019 191185


bu dizenin basit bir emirden baka bir ey olmayan anlamına dokunmaksızınkelimelerin yerlerini deitirin:

Bu merdivenlerden aır aır çıkacaksın.iir kayboldu. Ortada bir posadan, bo bir esans iesinden baka bir ey yok.

artık bu biçimde dizilen kelimelerden iir akımı geçmiyor.” iirin ritmik dizinindeki

önemi örnekleyen Eyübolu’nun görülerine katılanYavuz, kendisinin ‘iir çinKüçük Tractatus’ta bu konuya deindiini belirtir. “ ‘iir, Dil deildir, Söz’dür’derken, ite tastamam, bu özgül gramerin altını çizmek istemitim. Özgül gramer; -yani, özgül sözdaarı ve özgül sözdizimi!..”650

iirde kelimelerin anlam ve konumlarındaki düzenine, dier bir deyile ritmikdizimine Hilmi Yavuz, “özgül sözdaarı” ve “özgül sözdizimi” ile açıklık getirir.Dier taraftan kimi yazı ve söylemlerinde eski adlandırmalardan ve Yahya KemalBeyatlı ve Ahmet Haim’den hareketle bu kavramlara “edâ”, “derûnî ahenk” ve“te’sir-i sihirkâri” de diyecektir.651 Bu adlandırmalara yer verdii yazı vesöylemlerinde, Okuma Notları’ndan yukarıda alıntıladıımız yazıdaki düüncelerinaçılımlarını okuruz: “Bir biçim olarak dilin yapısal öelerinden biri de, sözdizimi.Türk dilinin de kendine özgü bir söz dizimi var. Bir biçim olarak dilin kullanımını

belirleyen kurallar var anlamına geliyor bu. Bir de yananlam düzeyinde ortaya çıkananlatım-biçimsel (stylistique) özellikler söz konusu: Eskilerin ‘edâ’ dedikleri..”652

iirle ilgili bir baka söyleide ise Yahya Kemal’den hareketle ritmik dizini“deruni ahenk” diye anan Yavuz, kendi iirinde bunu “sesin kimyası” olaraktanımlar. “ ‘ De la musique avant toute choses’ Verlaine’in bu dizesinin YahyaKemal’e ne anlattıını biliyoruz: ‘Ritmin dil haline gelmesi’. Ya da ‘deruniahenk’in dil haline gelmesi. Bu sözler Yahya Kemal’indir. Ne demek ritmin (ya daderuni ahenk’in) dil haline gelmesi? Yahya Kemal, bunu, dizenin bir müziktümcesi’ne dönümesi biçiminde tanımlar. Verlaine, Fétes Galantes’daki iirlerindebunu gerçekletirmitir ve Yahya Kemal de iirle müzik arasındaki baıntıyı,tastamam bu kitaptan (Fétes Galantes’dan) yola çıkarak kurmaya çalıır... Aslındaseslerle duyular arasındaki baıntıların bilgi olarak tarihi, ta Platon’a kadar çıkarPlaton, Kratylos’ta r sesinin eyle, n sesinin yavalık, sükunet duygusu yarattıınısöyler. n bir iç ses’tir Platon’a göre. Bundan yola çıkarak, örnein, Türkçe’deki‘ninni’ sözcüünün (üç n harfli) bu sava tastamam uyduunu söyleyebiliriz... HilmiYavuz’da müzik, aslında bundan pek farklı deil. Roman Jacobson, dilde seslerinduyumsanır nitelikleri dolayısıyla belirli anlamlar iletebileceini bildirir ve bir ‘sessembolizmi’nden söz eder. Müzii sadece bir uyak ve aliterasyon sorunu sanmak(yanılgıdır). Ben iirde bir anlamda söz’ün olduu kadar, ses’in kimyasının dapeindeyim.”653

Bakı Ku u’ndan herhangi bir iir örneine baktıımızda Hilmi Yavuz’unkısmi tekrarlarla birlikte dize baı ve sonundaki ses benzerlikleri (uyak) ile, iirinde“sesin kimyası”nı bu kitabından balamak üzere aradıını göstermek ister gibidir.

“Andım da oymalı, ye il vurgularını Seçilmiyor hüzünden, belirsiz sıfatlar ı Siz ey eski dillerin tahtadan umutlar ı Sanki yıkık bir güle adanmı tapınaklar

650 - Okuma Notları, stanbul- 1997, s. 57- 58651 - Bu konu için “iir” balıına bakılabilir.652 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 9653 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 48- 49

7/29/2019 191185


Sanki yıkık bir güle adanmı tapınaklar

Yaslı, yanık, korkunç bir dil Akdeniz K elimeleri çocuklar ve kovulmu lar dır

K imbilir nerelerden savrulmu lar dır Ey eski bakılardan devirilen bu daylar

Ey eski bakılardan devirilen bu daylar”654(accidia)Yalın dille yazılmasına karın iirdeki söz dizimi, ona bir ‘sihirkâr te’sir’

katarak iirsel etki kazandırmıtır. Hurufî iirler’den alıntıladıımız “harfler ve‘kendi’” iirinde soyut bir dille sesin kimyası oluturulmaktadır. kinci ve üçüncüdörtlüklerde dil ile anlam arasında sese dayalı bir ilikiyle bu ahenk desteklenmitir.

“bak, ben her eyi kendi iirim gibi ya adım: yazlar, aynalar!.. gül,kendine batan dikendi...

acı erkendi, yollar geç...kaldı bir yerlerde Zaman;âh, anılar bile ü engeç;hüzünler bizimle tükendi...

kalbim de yok sundu bana;a klar gelmiyor ikendi

t yok, ü yok, d yok ve i yok bir ba ına kaldı ‘kendi’...”655

Yazılıları aynı ancak anlamları ayrı olan esesli kelimelerin iirdekikullanımına cinas denir. iirde önemli bir ahenk unsuru olan cinas, bir uyak çeidiolmakla birlikte bir söz sanatıdır. Oysa iki görevinde de iire kattıı ses ve anlamdeeri, onu gelenee dayalı iirlere gerekli kılmıtır. iirde üstlendiklerianlamlardan ötürü airlerce kullanım cazibesi douran cinası Hilmi Yavuz, anlamaçılımı ile birlikte gelenekte olduu gibi, daha çok iirine ahenk katması içinkullanır. Bundan dolayı tekrarın bir dier çeidi olan cinas, iirlerinde anlamdan çokses unsuru bakımından dikkat çeker. Onun iirlerinde cinasa sadece dize sonlarındadeil, birçok yerde ve biçimde rastlayabiliriz. Örnein Söylen iirleri’nde dize sonuile birlikte dize içinde kullanılması gibi.

“insanlar küldendiler... diye söylendimben hangi yolcuyu izleyen gemilerdim

ve nedenhep söylen’dim, hep söylendim, hep söylen?”656 (yaban

atlarını kı kırtan dionysos)Hilmi Yavuz ahenk unsuru olarak cinasa iirlerinde, kelimeleri anlamlı

dilimlere ayırarak da yer verir. Böylece ayrı hecelerle yazarak kelimelere cinasilevi kazandırmı olur. Bunu kimi zaman hece ve kelime bazında da yapar. Farklı

654 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 26655 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 39656 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 147

7/29/2019 191185


kitaplarından alıntıladıımız iir kesitlerinde, onun deiik biçimlerde ses tekrarınadayalı cinas kullanımlarına yer verdiini görebiliriz.

“sular kayboldu büyüde, büyü tülde tül”657 (siyah sonnet)

“alan da o’ydu, satan da... eytanca alı veri !

bir le i bir le tirirken yırtık, yarım;satan o giysileri benden önce de giymi ...”658(çökmü bir kent için sonnet)

“o susuz günleri mumyalayıp , mum yalayıp sen öl!

kimseler anmasın anma gününde...”659(çölde ölüm)

“dâimâ o yoksul sardunyaları;sen gel de iirle sar dünyaları bir öyküyle çözecek olsan da yine”660(ak am ve yazmak)

“ imdi daralan odalardabir dar alan , dört duvarsın”661(harfler ve hilmi)

Bilindii üzere yinelenen ses, ek, kelime, dize ve kıtalar iire ahenk katar.Bu nedenle hem Divan hem de Halk edebiyatı iirinde tekrarlara çokça yerverilmitir. Sadece edebiyatımız için geçerli olmayan bu durum dünya iiri için desöz konusudur. Ses yinelemelerinin Eski Yunan ve Roma’ya kadar uzandıınısöyleyen Doan Aksan, tekrarların kullanımı konusuyla ilgili olarak unlarıkaydeder: “Ses yinelemelerinin ve öteki yinelemelerin deyimlerde, atasözlerinde,kalıp sözlerde de görülmesi, kukusuz, bunların, sözleri ve metinleri hatırdatutabilme, kalıcılık olanaı salama ve oluturduu melodi nedeniyle insana zevkverme gibi özelliklerinden kaynaklanmaktadır.”662 Aksan, bir baka yerde isekelime ve kelime grubu tekrarı ile iire ritm salandıını, böylece de iire müzikkatıldıını belirtir. “... ölçünün saladıı ritmin gücü anaphora adını alan sözcük vesözcük grubu yinelemeleriyle daha da artmakta, seslerdeki uyum, ses yinelemeleride buna eklenince söz, müzie dönümektedir.”663

Edebiyat aratırmaları ile birlikte iir inceleme ve tahlilinde ufuk açanMehmet Kaplan, iirde özellikle kelime yinelemelerini, Divan iir sanatlarındantekrir sanatı olarak adlandırır. Ancak bu sanatı lirik iire uygun bulmaz: “Tekrir deiirde musîkiyi vücuda getiren unsurlardan biridir; fakat tabir caizse en kabası, dahadorusu yalnız hitâbete has bir musikî vasıtasıdır.”664 Hilmi Yavuz’un iirindetekrarlar, sıkça karımıza çıkar. Onun iirlerinde yinelemeleri üç ekildedeerlendirmek mümkündür: Harf tekrarı, kelime ve kelime gruplarının tekrarı,mısra ve bent tekrarları.

657 - A. g. e. , s. 186658 - A. g. e. , s. 193659 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 28660 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 24661 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 41662 - Doan Aksan, iir Dili ve Türk iir Dili, Ankara- 1999, s. 205663 - Aksan, a. g. e. , s. 235664 - Mehmet Kaplan, Tevfik Fikret, Dergâh Yayınları, stanbul- 1987, s. 210

7/29/2019 191185


iirde harfler, sesli ve sessizlerin tekrarı biçiminde karımıza çıkar.Sessizlerin tekrarına aliterasyon; seslilere ise asonans denir. Her iki adlandırma Batıorjinlidir. Türk iirinde çada iir balamında ses yinelemelerine en çok Servet-iFünun döneminde yer verildiini söyleyebiliriz.665 Hilmi Yavuz, iirlerinin birçounda harf tekrarlarına bavurmutur. Daha çok ahenk oluturma ve iirin konusu

ile anlamı arasında ilgi salama amacına yönelik bavurulan ses yinelemeler kimiiirlerde belirgin oranda görülürler. Onun iirinde ses unsurlarını Vecihi Timurolu,Divan iiri ve düünce bakımından deerlendirir: “Dizenin iç müziine özengösteren air, bunu dı yapıya da yansıtıyor. Sanki, aruzun yeni dizelerini (bahr)yaratıyor. Ünlülerin olanaklarından yararlanarak yapıyor bunu. Ünsüzlerindokusunda bir dinginlik istiyor.. bir bakıma, müziin etkisiyle, bizi, düünceningereksinim duyduu serinkanlılıa, duyarlıın inceliiyle duygunun cokusunagötürüyor. Düünceyle duyguyu böylesine biletirmek, bir air için en güç itir....Hilmi Yavuz, Fransız sembolistleri gibi, iiri müzie mahkum etmiyor ama müziide savsaklamıyor. iirin istedii oranda müzii önemsiyor.”666 Hurufî iirler ,harfler üzerine kurulu bir iir kitabıdır. Vereceimiz iki örnein, bu kitaptanseçmemizin nedeni, eserin adında açıkça bellidir.

“ ‘ o’lardı, onların içinde, oooo! o da oradaydı, o odadagelin odasına gelindi, indi‘ a’lar, ‘ y’ler, ‘l ’lerle birarada

‘ü’nün dü ününde gördü ün‘ü’ler kalabalı ı, be i bir yerdeüzgün kızlar hep geride kaldılar ‘i’lerde olan her ey ise ilerde

imdi resimdeki adresim imdi:i te ‘hilmi@yalnızlık dot kom’‘ a’ ‘ y’yle evlenirken, ay kara,biz burda ayla’yla lay lay lom”667 (harfler ve lay lay lom)

Asonansların, yani ünlü tekrarlarının hakim olduu bu iirde ilk dörtlüktekoyulatırdıımız üzere o’lar; ikinci kıtada ve özellikle ilk dizede ü’ler aırlıktadır.Ayrıca yukarıdaki iirde ilk dörtlükte aliterasyon olarak l ve d ’ların; ikinci dörtlükte ve g’lerin sıkça yinelendiklerini belirtelim. Aynı kitaptan aaıdaalıntılayacaımız iirde ise aliterasyonları göstermeye çalıacaız. Bu iirde isem’ler yinelemektedir.

“ordayım i te, tâ sîn mîmne sonra’yım ne önce’yimhem yaz’ım ben hemi de güzarı mıyım, balı mıyımhem tam’ım ben hem yarı’yım

hem analı babalıyım hem öksüz...tâ sîn mîm”668(tâ sîn mîm (üç))

665 - Bak.: Kaplan, a. g. e.666 - Vecihi Timurolu, Dil dergisi, “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Mayıs- 2000, S. 91, s. 25667 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 36

7/29/2019 191185


Hilmi Yavuz’un iirlerinde dier bir tekrarı, sözcüklerde görürüz. Yinelenenkelimelerin kimisi iirin matrisi yani çekirdei olarak kullanır. airin dikkati canlıtutma istei ile beraber anlamın sıklıkla gelip bu sözcük veya sözcük grubunadayanması, tekrarı belki de iir için zorunlu kılmaktadır. Konuyu Bakı Ku u ileörneklendirmeye çalıalım:

“ Bo bakı durdurur bir çırpıda Bir martıyı denize de di i yerde Bo bakı do umlarda ve ölümlerdeTa üstüne ta koymayan fırtına

Bo bakı uykulu yaz ö leleriYitik Yusuf karanlık kör kuyularda

Bo bakı çerçeveye koyar da Bir duvar resmine çevirir anneleri”669(bo bakı )

Yine aynı kitaptan, “eskiden” bölümünde, geleneksel Türk iiri biçiminiandıran iirlerle birlikte yazılmı “kanto”da, kıtaya ilave artı mısra olarakkonumlandırılan sözcük tekrarlarıyla karılaırız. iirin, yer aldıı bölüm dikkate

alındıında, en azından biçimce serbest müstezatı hatırlattıını söyleyebiliriz. Diertaraftan son dizelerde benzer bir tekrarlanma ekli ve onların ‘en güzel’ tamlamasına balanıları söz konusudur.

“Denizdir en güzeli martıların Martıların birazında ak köpük Martıların martıların en güzeli

A ktır Nerde bir deniz buldumsa soyundumSonsuz kumsallar aldı yöremiKumsalların kumsalların en güzeli

A ktırSen bir çocuksun annesi ezik beyazSen bir çocu u anlamak için birebir

Annelerin annelerin en güzeli A ktır”670(kanto)

Hurufî iirler , sözcüklerin yinelemesine sıkça yer verilen kitaplardan birdieridir. Ancak onda farklı bir durumla karılaırız. Tekrarlanan öbeklerin biriTürkçe dieri yabancı dilde kaydedilmitir.

“bin yayladan geçtin,kalbin eksile eksile

éxilé partout est seul...’

‘sürgün yalnızdır heryerde...’diye okudun;sürgünken hayatın bir kıyısına,oradan durup baktın;gün o günken...

668 - A. g. e. ,s. 49669 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 39670 - A. g. e. ,s . 62

7/29/2019 191185


güne li, acımasız bir ak amınsonunda arzu:

- yok bile!”671(a, ,k, (bir))Dize tekrarı, Hilmi Yavuz’un iirlerinde görülen bir yineleme biçimidir. Bu

tekrarlar genellikle kıtaların baında ve sonunda yer alan dizelerle yapılırlar. Bu

tekrarlarda mısra yinelemelerini, anlama vurgu olarak düünebiliriz.“ kimseler anmasın anma gününde...

Zaman’ı hüzünledin, göründün örselendin; yoklu un ba çesindesin ancak;bir salgındın sen ülkende, bir veba...ve bir aynalı dolaba... gömülüp var olarak

sen öl! kimseler anmasın anma gününde...”672(çölde ölüm)

“ Zaman, dilsiz çocuk, Zaman... sözcüklerin ardında duran

melektin, kendini okuyanSöz’ün geldi i durumu

yaprak ve külden oldu umubelki onlarda söyledin

Zaman, dilsiz çocuk, Zaman...”673(küller ve Zaman)iirlerde görüldüü üzere yinelenen dizelerin kimisi balı baına benttirler.

Oysa bent denilince akla genellikle birden fazla mısranın oluturduu yapıgelmektedir. Hilmi Yavuz, iirlerinde bent tekrarına yer veren airlerdendir. Onlarınkimisi yukarıda örneklerde de görülecei üzere tek dizeden oluurken kimiiirlerinde birden çok dizeden olumaktadır. Bu yinelemeyi de iirde anlam vurgusuiçin yaptıını düündüümüz airin, ahengi gözden uzak tutmayarak bent tekrarınabavurduunu söyleyebiliriz. lk iki kitabında bu türden tekrarlarla karılaılır.

“ Açılır gecesi inançsızlarınTanrı sarı bir çiçektirOrmanın içinden atlılar Geçerken çocuklar ölecektir.

Denizin gözlerinde tuzlu...

Açılır gecesi inançsızlarınTanrı sarı bir çiçektirOrmanın içinden atlılarGeçerken çocuklar ölecektir”674( inançsız)

“ gün ak amlıdır devletlimelbet biz de ölürüz

671 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 13672 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 28673 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 109674 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 16- 17

7/29/2019 191185


sanki karanfil zülfünü dökmü de im ir topuzlu bir gürz

gözüm hep onda kaldı

susan yazdı, konu an güz...bir beden, asılmı


gün ak amlıdır devletlimelbet biz de ölürüz.” 675(beyazıd pa a)

iirde harf, sözcük, dize ve bent boyutunda tekrarlarla ahenk oluturanHilmi Yavuz, bütün bunları iirde eda meydana getirme adına yaptıını söyler:“...iirde müziin bir ilevi var. Bu ilevi gerçekletiren araçlar da... uyak gibi,

alliterasyon gibi... Bunlar uyumlu ses üretme araçları. Asıl önemli olan iirintemposudur.... iirde müzik sorununu ben, uyumlu sesler çıkarmaktan çok, iirindisposition’unu (belki de edasını) veren ses yapısı olarak alıyorum. Yava /hızlı,uzun ses/kısa ses vb. gibi ikili karıolumlardan oluan bir yapı... iirin içerii müzikyapısıyla somutlaır bana göre...”676

Geleneksel iirimizdeki müzik unsurunun farkında olan Hilmi Yavuz, bununise daha çok aruz ölçüsüyle saladıını düünür. Böylece sözcüklerin biçimine veanlama dayalı ritmik dizimine, cinas yoluyla özellikle de harf tekrarları ilegeleneksel iirimizin ahengini katmaya çalıır. Ahenk adına yaptıı her uygulama,iirin anlamını zenginletirmekle kalmaz, imgeleri ses açısından besleyerekalgılanmalarına çarıım da eklemi olur. Ahenk, anlam ve imge üçgenin birlikteolutuu bu yapıyı sadece gelenekle beslemeyip çada iir teknikleriyle de süsler.

3.7. iirinde Dil

Bilindii üzere Cumhuriyet sonrası Türk edebiyatında iir dili, GaripHareketi airleri ile günlük konuma dili düzeyine iner. Garipçilerden sonra, iirdiline yükledikleri imgelerle onu yaam dilinden uzaklatıran kinci Yeni airleri,bilinçli bir ekilde iir diline ona yakıır bir ifade imkanı kazandırırlar: iir dili vegünlük yaam dili. kinci Yeni’ciler, Orhan Veli ve arkadalarınınbayaılatırdıkları dili, iir diline Yavuz’un adlandırıı ile Söz’e dönütürürler.677 iirin politika ve ideolojiye alet edildii 1970’li yıllarda iir dili, günlük dildenbirçok unsurlar taımaya balamıtır. Her iir, airini yansıtır. Hilmi Yavuz’un iiriise onu en çok dil yönüyle okuruna tanıtır. iir dilini günlük dilden ilk kitabı Bakı Ku u’ndan itibaren ayrı tutan Yavuz, iir dilini olabildiince bu yavanlamadanmuhafaza etmitir.Türk edebiyatında adının duyulmasında etken olan Bakı Ku u veözellikle Bedreddin Üzerine iirler , onun en çok dil ustalıını yansıtan eserlerolması dikkate deer bir husustur.

675 - A. g. e. , s. 87- 88676 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 23677 - A. g. e. , s. 64

7/29/2019 191185


iir üzerine poetik görülerini içeren “iir çin Küçük Tractatus” adlıyazısında iir dili hakkında u maddeleri kaydeder:

“iir Dil deildir, Söz’dür.. ,iirin tarihi Dil’den Söz’e dorudur (Historisizm). ,iir Dil’den arındıkça anlamdan da arınır...”678

Hilmi Yavuz, iir dilini, “iir çin Küçük Tractatus”ta görülecei üzere sözolarak adlandırır. Bu kendince seçilen bir adlandırıtır. Dili, genel bir kullanım aracıolarak tanımlarken sözü bireysel biçiminde tarif eder: “Dil’den herkesin anladııanlamları ileten sistemleri anlıyorum. Sözü ise dilin bireysel kullanımı olaraktanımlıyorum. Bana göre iir dilin bireysel kullanımıdır. iirin tarihinin Dil’den Söz’eolduunu vurgulamak iirin antropolojisini yapmak anlamına geliyor.”679

iire giren dilin, söz olduuna vurgu yapan Yavuz, sözün sadece anlamıylaöne çıkmayıp kulaa ve göze de hitap etmesi gerektiini düünür. Bu nedenle iirdilinden birinci derecede anlam beklentisi içinde olmayı doru bulmaz: “..anlamdaısrar etmek, anlamda diretmek, iiri bana sorarsanız, dile dönütürmek demektir.Nasıl belli bir dilin içerisinde, herkesin anlayabilecei anlamlar üretilebiliyorsa ya dadil, baka bir deyile anlam üreten bir dizgeyse, iiri de dil gibi anlam üreten olarak

düünmek gerekmektedir.”680 Zaman iirleri’nde kendi iir diline ve zaman içinde aldıı biçime

göndermelerde bulunur.“zakkumlardan yola çıktıktı, ne zamandı?

erguvan zamanlardı, ne kadar oldu, yola çıktıktı, ölü gemilerin,batık dillerin zamanıydı o zaman...teknemiz yok, ne var ki, ku kuluyuzdenizin bile oldu undanbir bengisuyun bo uldu undan

gitgide yolcuyuzbiz ki yazları yaktıktı, ne zamandı!..

yanıkların zamanı: gelgelelim, acının oyu unda ya adıktı bir zaman yırtıcı sözler büyüttük dilin koyaklarındane zaman ki Söz’ün kanatları yandı

ve air dü tüköpüklere karı tıydı... gel zaman git zaman.

yanık sözlerin, baharat sözlerin, taflan sözlerindilin acı ve gelgit zamanıydı: O Zaman!..

zakkumlara vardık: air, ilâhe, kahraman...”681(dil ve Zaman)

678 - Yazın, Dil ve Sanat, stanbul- 1999, s. 107679 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 61680 - A. g. e. , s. 71681 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 98- 99

7/29/2019 191185


Hilmi Yavuz, iirlerinin bir çounda gösteren konumundaki kelimeleri ses vegörsel ilevleriyle kullanır. Sözcük, böylece anlamı gösteren bir mesaj olmadan öteanlamı kendi üzerine çeker. Sözcüklerle sesi ön plana çıkararak anlama dair çarıımyapar. Aynı zamanda imge oluturma yoluna da gider. Bu ekilde kullanılankelimeler, birinci derecede mesajı iletme yerine kazandıı ses ve görsel nitelikten

ötürü okuyucunun dikkatini toplar. Yavuz’un sözcüklere bu yolla yükledii ilev,yapısal dilbilimci Roman Jacobson’un iir dili üzerine görülerine uyar. Jacobson,gönderici konumundaki dilin bildiriminin alıcıya yönelik olmaksızın kendine doruolduunda iirselliin gerçekleeceini düünür.682 Hilmi Yavuz’un birçok kitabındasözcükleri bu ekilde kullandıı iirler vardır.

Örnein Gizemli iirler’de simurg’un sesini, kelimenin ses unsurundanfaydalanarak Kaf Daı’nı çarıtıracak biçimde kaydeder.

“i te simurg: hepimizden bir dizeve orada, iirlerin kafda ıuçmazsan ku olursun, uçarsan...

güç ula ımkuh kaf kuh kaf diyerek

bir hüzne varılıncaku ve yaz ve sava ım!”683

Kelimelerin anlam bildiriminin alıcıdan ziyade kendi üzerine aldıı iirler, Hurufî iirler’de daha fazla karımıza çıkar. Kitapta yalnız sözcüklere deil harf veeklere de bildirimi kendi üzerine alma özellii kazandırılmıtır.

“yoktular eski harfler, Ashâb-ı Kehf

gibi a kın! güzel harflerdi! S/Z:hünsa, kastrato ve elbette ikizolanları sevdimdi, âh, Lamelif,W! i te sizsiziz ve biz, i te, sizsiziz...”684(harfler ve S/Z)

Son mısrada air, sizsiziz’leri yalnız bir ahıs zamiri görevindekullanmaksızın anlamı, kelimenin görsellii ile kendi üzerinde younlatırmaktadır.Öncelikle dikkati üzerlerine çeken harflerin çarıımları deil, kendileridir. Sonmısrada sıkça kullanılan s, z harfleri, ses vurgusunu duyumsattıktan sonra akla iirinkonusuna etki eden ve balıı olan S/Z’yi çarıtırırlar.

Hilmi Yavuz’un iirlerinde mısra içinde anlamca ilgisiz ancak sesçe kendiyerinde olması gereken sözcüü anımsatan kelimelere sıkça rastlarız. Benzer diltercihini, gösteren ve gösterilen balamında, yine Hurufî iirler’den alıntıladıımıziir kesitlerinde görebiliriz.

“ben esterabadî’nin sözünü kaalealmadım: harfler dünya’dan hayâledo ru yolcudurlar, durmazlar;dönü ür birbirine ‘Allah’ ve ‘lâle’...”685(harfler ve melâl)

“imdi resimdeki adresim imdi:i te ‘hilmi@yalnızlık dot kom’

682 - Berna Moran, Edebiyat Kuramları ve Eletiri, stanbul- 1999, s. 181683- A. g. e. , s. 73684 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 28685 - A. g. e. , s. 35

7/29/2019 191185


‘a’ ‘y’yle evlenirken, ay kara,biz burda ayla’yla lay lay lom”686 (harfler ve lay lay lom)

Anlamı dil olayına dönütürme biçimi olan bu tür uygulamalara BehçetNecatigil’in iirlerinde de rastlamak mümkündür.

“Ette cızırtı keyy

Bir kuzgunun indi i bir/ine de di i Bizi hep o a a ılar- Ba rında her dakika keyy”687 (Da )

Hilmi Yavuz, bu iir ile ilgili bir inceleme yazısında hocası Necatigil’inkuzgun kelimesi ile kızgın manasını çarıtırdıını belirtir: “ ‘Kuzgun’: Bu sözcük,sessel olarak ‘Kızgın’ sözcüünü çarıtırıyor. Jacobson’un da belirttii gibi, iirdeeretileme salt analoji alanında (örn.:kuzgun, kartal) deil, ses alanında (örn.:Kuzgun, Kızgın) benzerliklere dayanabiliyordu. Öyleyse ‘Kuzgun’u da, ‘kızgın’sözcüü dolayımında, betimleme öbeine katabiliriz.”688 Bu yaklaım, bir anlamdayukarıda örneklerini sıraladıımız ve özellikle aaıya aldıımız iir kesitlerindegörülecei üzere Yavuz’un kendi iir dili kullanımını da aydınlatmaktadır. Ziraaaıda vereceimiz örneklerdeki dil, Behçet Necatigil’in “Da” iirindeki dil

kullanımına oldukça uymaktadır.“bir göl güle dü ersegöl de il de gül bulanır”689(do unun sevdaları IV)

“ku uzuyor dizelerdekalbimdir,üretir”690(yaz! Sevgilim!)

Pınar Aka, Hilmi Yavuz’un iiri üzerine yaptıı çalımanın “Dilde kilik”balıında, onun anlamı ön plana alamama veya geriye itme adına dil üzerinde birtakım tasarruflarda bulunduunu kaydeder. Dil bilimcilerden ve Yavuz’un iir dilihakkında görülerinden hareketle, iirlerde dilin kendine ve imgeye göndermeyaptıını, airin tevriye sanatı ile dili çoalttıını ve son olarak da dile sessel özellikkazandırarak anlamı geriye ittiini kaydeder.691 Örneklerle izaha çalıılan butespitlere katılmakla birlikte, Hilmi Yavuz’un iirlerinde dille ilgili tasarruflarınısadece anlamı geriye itme biçiminde algılamamak gerektii görüündeyiz. Çünküdile kazandırılan biçim ve gönderim, anlam üretimine de sebep olmaktadır. HilmiYavuz’un, kelimeler üzerinde yapısal oynamalarla ve onlara tevriye yoluyla kattııyeni anlamlar, iirde daha çok imge boyutlu manalar türetmektedir. Metnin diline,anlattıklarına baktıımızda, dier bir deyile Yavuz’un iirlerine bu yönde birokuma eyleminde bulunduumuzda, iir diliyle yapılmaya çalıılanların sadeceanlamı öteleme olmayıp imge boyutlu yeni anlamlar üretme olduu dagörülecektir.692

Hilmi Yavuz, iirlerine semantik açılımlar kazandırma ve onlara anlamzenginlii katma için kimi sözcükleri tevriyeli kullanır. Geleneksel Türk iirinde

686 - A. g. e. , s. 36687 - Behçet Necatigil, iirler, YKYayınları, stanbul- 2002, s. 252688 - Yazın, Dil ve Sanat, stanbul- 1999, s. 158689 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 137690 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 40691 - Pınar Aka, Hilmi Yavuz’un iirine Metin Merkezli Bir Bakı, Ankara- 2002, s. 6- 11(Basılmamı Yüksek Lisans Tezi)692 - Bu konu için “mge Dünyası” balıına müracaat edilebilir.

7/29/2019 191185


sıkça kullanılan anlamla ilgili bu söz sanatında iki veya ikiden fazla anlamı olan birsözcüün yakın anlamı söylenip uzak anlamı kastedilir. iirini geleneksel Türkiirinin devamı gören Yavuz, bu sanata çada bir yorum katarak kelimenin uzakanlamından çok iki anlama gelecek biçimde kullanır. “Tevriyenin semantik bir ilevivar, dolayısıyla bir dize birden çok anlamlı düzeyde okunabilir olacaksa, ‘tevriye’ bu

tür okumayı gerçekletirecek araçlardan biri.”693

Yavuz, bu sanatı, birçok kitabıylabirlikte en çok Yaz iirleri’nde kullanır.“kalp kalesi! her dize

bir gizli bahçedir sevda senin hisarın

âh çeken kılıcınbir dü üm olan adınsonunun ba ındadır yaz

ve güller çözülsün” 694(kalp kalesi)

“yaz yıkıldı, sen artık kalk ve buralardan git

göçen sevdalar ki sorar: yokluk nerede, küller ne vakit?”695(ney)

“yaz, bir önceki yazınkalbidir

feyyaz!”696 (feyyaz) Yavuz, iirlerinde anlam üretimi gerçekletirirken bir kelimeyi birden fazla

anlama gelecek biçimde kullanarak tevriye yaparken bir anlamı birden çok sözcüklede ifade eder. Bu iir dili, anlam türemesine paralel olarak yapısal üretime de katkısalar. Bunu bir anlamda tevriye sanatının yapısal kullanımı olarak deerlendirebilir.Zira bu tür yazılılar ikili okumaya meydan verirler. Hilmi Yavuz, baka bir dildeaynı anlama gelen sözcükleri veya sözcüklerin eski ve yeni adlandırılmalarınıiirlerine taır. Çounlukla ise kelimeleri anlamlı parçalara ayırıp onlardan yenisözcükler üretir. Kelimeler üzerinde yapılan bu biçimsel oynamalar iirlere imgeüretimi ile birlikte görsel bir estetik kazandırır. Üzerinde deiiklie gidilen ve birdenfazla okuma imkanı kazandırılan sözcüklerle gösterilen daha çok imgedir. Aaıdavereceimiz örneklerde bu kullanımları bulabiliriz.

“aynalar dola ıyor, bu kentin aynaları;sözlerim sisli sözler ve a klar kırılmada;...bilirsin, kalp gözüne ayn’a gerek...-ve soru- ”697 (anı-sonnet)

“çöl de sert, nehir girift, kapı dar;kavmim beni terkedeli, samyeli...biz o’yduk, derinden, salsal ve balçık...”698(çöl ve hüzün)

693 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 19694 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 17695 - A. g. e. , s. 18696 - A. g. e. , s. 30697 - A. g. e. , s. 199

7/29/2019 191185


“ve kilitli testilerde tutuldu umuzo susuz günleri mumyalayıp, mum yalayıp

sen öl!kimseler anmasın anma gününde...”699(çölde ölüm)

“ü üyor, öyle derin ü üyor ki, hırkasıhırkamla örtü üyor, ört ü üyor!

ve biz ki, ba kasıolmalara do ru güden Zaman’dı...”700(çölde zaman)

“bahçeler mi eski ba çeler?...çocuktun, güllere deyerdi yüzünkendisi-olma’yı diledin amma,

Zaman’dı a açlar içinde...”701(ak am ve bahçeler) Bakı Ku u, Hilmi Yavuz’un dier iir kitaplarındaki dilin hemen bütün

özelliklerini eksik veya fazla yansıtan iirleri içerir. Retorikten öykülemeye, iir dilihususiyeti kazanmı Söz’e kadar deiik dil kullanımına onda rastlamak mümkündür.

Bakı Ku u’ndan sonra yazdıı iirlerde konuya balı dil kullanan Yavuz’un bukitabında genel olarak sonra yazacaı kitaplardaki iir dilinin ortak kullanımını sunar.

Bedreddin Üzerine iirler ile balayıp Mustafa Subhi Üzerine iirler ilesonlanan 1970 dönemi iirlerinde öyküleyici bir dil tercih eder. Nazım Hikmet’iniirinin önemli bir özellii olan öyküleme 1970’lerin sol iirinde benimsenen bir iirdilidir. Hilmi Yavuz’un bu dönemde özellikle iki kitabında öykülemeye yer veriidönemin dil zevki ile birlikte kitapların konularıyla da ilgilidir. Epik iirin bir anlatımbiçimi olan öyküleme Yavuz’un iirini epik kılmamıtır. Tarihî olayları bilgimahiyetinde almadıı bu iirlerde, tarih sadece iirsellemitir. Lirizme tabi tutulanolaylar, iire yakıır bir mahiyette, bir iir diliyle yazılmılardır. Tarihsel olayların iirdiliyle anlatıldıı kitaplarda bakaca bir dili kullanmak olası görülmemektedir. HilmiYavuz, tarihe yer verdii iirlerde olayları günümüzün diliyle yazmayıp dönemindilini iirine taır. Geçmi devre ait bir olay, o zamanın dilinden özenle seçilensözcüklerle anlatılır. Bu konuyla ilgili olarak Bedreddin Üzerine iirler balamındaunları kaydeder: “ ‘Bedreddin Üzerine iirler’ belirli bir tarihsel temanın (eyhBedreddin Ayaklanmasının) iirsel bir metne dönütürülmesiydi. Bu iirsel metninoluturulması için de, 15. yüzyıl Türkçe’sini gerek sözdizimsel, gerekseanlambilimsel açıdan belirleyen yapı ve deyi özelliklerini aratırdım, ve bulgularımı,‘Bedreddin Üzerine iirler’in söylem alanını oluturacak bir seçmeyledeerlendirdim. Sözcük seçiminin, edebiyatın özellikle bir yan anlam (connotation)sistemi olması açısından da büyük önemi var.”702

Bedreddin Üzerine iirler ve Do u iirleri’nde Eski Türkçe’den devirdiisözcüklerle dil konusunda gelenekle ba kurmu olur. Dolayısıyla onun iiriniokurken sadece metinlerarası iz sürmekle kalmaz, kaybetmekte olduumuz sözcükler

698 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 15699 - A. g. e. , s. 28700 - A. g. e. , s. 38701 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 16702 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 10

7/29/2019 191185


üzerinde zihinsel antrenman da yaparız. Bu bazen sözlük yahut lügate bakmaya kadaruzanır. Bedreddin Üzerine iirler ve Gizemli iirler’deki gibi:

“ey can hümâsı, bize bu ruzigârdanbir sayfa okur musun?...

imdi gök, suskun develerleve mahzuna ır a ır konup kalkan kervandır.çölü, yeni do mu bir bebek gibi koynunda uyutupbir lâlenin perçemini keserek ok a onu, ey can hümâsı, ve öpve onu kanayan geceyle uyandır”703(koç salih)

“yüzün gizemdir senin, yokluk!acı, sessizce yedi dildedir sevdalar kimdedir, kandedir

ve depremler senin neren?

kalbim bulu mamızdır, ey ceren!”704(deprem)Hilmi Yavuz, sadece 70’li yıllarda yazdıı iirlerde öyküleyici anlatıma

bavurmamıtır. Söylen iirleri ve Ayna iirleri’nde de öyküleyici anlatımı kullanır.Ancak bu kitaplardaki dil, tarihsel bir olayın yine tarihsel kullanımı ile karımızaçıkmaz. Söylen iirleri’nde kullandıı dili söylem (discour) ile öyküleme (histoire)arasında bir kesit olarak tanımlayan Yavuz, bu dili Bedreddin Üzerine iirler’dekullandıı dilden ayrı tutar.705 Ayna iirleri’nde, airin yaadıı sıkıntılara tercümanolan psikolojik boyutlu bir iir dil buluruz. air, benini merkeze aldıı bu iirlerdeyaadıklarını imgesel bir dille kısmen öyküler.

“söylesem hüzün olur, söylemesem de hüzün; zaten sözler de bezgin... kime ne anlatılsın?âh, dil’den ürker olduk; kimse dil’in bir dü ünoldu unu bilmiyor; bir kenara atılsındiye bekliyor iir... yılı ık ve savurgançok boyalı bir gülün yükseli i... ne hazîn!..giderek kendimize sı ınacak koruganbile bulamayarak...-ve elbette magazinbir yalnızlık edinip, n’olacak diye yollara vurmak.. terkide kaldı atım!a klar bile sindiler, saklanıp kö e bucak;kalbimiz aksatada, âh, hazlar alım satım...

ve giderek aynada nedensiz kırılmalar;

703 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 81- 82704 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 56705 - A. g. e. , s. 89

7/29/2019 191185


dil bitti!.. söz susuyor!.. bende bulutlanmalar...”706 (bulutlanmasonnet’si)

Ayna iirleri’nde psikolojik terimleri iirine taıyan Hilmi Yavuz, Söylen iirleri’nde ise tasavvufa ve Yunan mitolojisine özgü terminolojiye ait kelimeleriiirlerine almıtır. Hurufî iirler’de kullanılan dil ise Hurufî’lik ve harflerle ilgilidir.

“yoksa a klar var mıdır göklerin külrengi ku undao bâz ül e heb bakı ında

Züleyha...‘somunlar, müminler’le geçtin

yedi üzüm’den yedi siyah’”707 (e refo lu rumi’ye iirler1.)Hilmi Yavuz, noktalama iaretleri ile de iir diline zenginlik katar. Özellikle

sözcükleri tire veya kesme iaretiyle ayırarak iire yeni bir kelime almaksızın anlamzenginlii katar. Bu durumun bir farklı biçimini mısra sonunda sözcüklerde görülür.Kelimenin ekini bir alt dizeye kaydırarak her iki durumda anlam türetir. Diertaraftan üç nokta ve daha fazla noktalar da anlam üretiminde Yavuz’un kullandıı

noktalama iaretleridir.“yazmak, dirli imdir benimki o büyük karla

larlaları derin......larla

örtmektir ‘yazmak’ dedi im iirden gök ekin biçti imgeçti im ba lardan bellidir”708(yazmak)

“sordum, söylediler: bugün’dünsen, yarın

a zında solgun vâdilerle geldindibir depreme sokuldun... tipi dindi!”709(ku lar ve Zaman)

Ünlem iareti, önem verdii bir dier noktalama iaretidir. Hilmi Yavuz,iirlerinde noktalama iaretleri ve özelde ünlem iaretini kullanmasının nedenini uekilde izah eder: “Bir metin sadece sözcüklerden ve tümcelerden olumaz.Noktalama iaretleri de yazının içindedir. Bu iaretlerden ünlem, bence çok büyükanlam olanakları olan bir iaret. Ben ünlemi, iire yeni okuma katmanları getirsin diyekullanıyorum.”710 Yaz iirleri, iaretinin sıkça kullanıldıı kitaplardandır:

“sevda sözleri! siz imdi benimhangi tür

hüzünlere ne ad verdi iminerden bileceksiniz?tedirgin ve kömür olmu sesler duyarsınız ama

706 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 188707 - A. g. e. , s. 170- 171708 - A. g. e. , s. 32709 - A. g. e. , s. 112710 - Turul Tanyol, Hilmi Yavuz’un Gizemi, Hürriyet Gösteri, Nisan 1994, S: 41, s. 32- 33’tennaklen

7/29/2019 191185


bu bir eyi anlatmaz ki!

iir, hilmi yavuz, mühür lenir ve gömülür!”711(mühür)

“yaz! sevgilim! yürürken kekiktin boydanboyave yüzün ne kadar gürdü

ah hiçli e solan gülüm!”712 Hilmi Yavuz, Divan iirinde kullanılmı söz sanatlarından kalb’i andıracak

nitelikte iirlerindeki sözcüklerde kimi harfleri deitirir. Aynı harflerin yerinideitirilerek yeni kelime türetme için kullanılan kalb sanatı, Klasik Türk iirindebirçok airimizce kullanılmıtır. Yavuz, kelimede harflerin yerlerini deitirme yerineharfi deitirerek kalb sanatının belki de çada bir uyarlamasını gerçekletirir.Uygulama iire apayrı bir anlam kazandırır. Bu deiiklii kimi zaman sözcükboyutunda yapar ve iirine bu yolla yeni imgelerle birlikte anlamlar kazandırır.

“bir göl güle dü ersegöl de il de gül bulanır

gurbet sende pamuklarsagece aya ordan do ar iir acıya çullanır ilk yaz dü eli beridir giden ben de ilim, yoldur dili söyleyen sevdaysamektubum kalbime yollanır”713(do unun sevdaları IV)

“bir uzun ku geçirdim, mevsimkapandı beyaz tüylerine, sessiz...

yoldur bu, görünmez olur kar... ya da sis, siz...”714(yolculuk ve mevsimler)

Dile hakimiyeti ile birlikte onu kullanma hususunda ender airlerimizdenbiridir Hilmi Yavuz. iirlerinde çounlukla yalın bir dil kullanan airimiz, iiriyazılması gereken dille yazmayı tercih etmitir. Kitaplarında izledii konuya göre birdil tercihinde bulunduundan, her iirinde ayrı bir dil zevki ile karılaılır. Kimi eskiTürkçe’den devirdii sözcükler ile, kimi zaman kendisinin iir dilinde biçimseltasarrufu sonucu oluturduu yapı ile okuyucusunu uyanık kılar. Dolayıyla onuniirini okurken sadece metinlerarası iz sürmeyip kaybetmekte olduumuz sözcüklerive bildiimiz kelimelere kazandırdıı anlamları da okuruz. Bedreddin Üzerine iirler’de olduu gibi:

“ey can hümâsı, bize bu ruzigârdanbir sayfa okur musun?

711 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 27712 - A. g. e. , s. 40713 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 137714 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 18- 19

7/29/2019 191185


sen umuda bak ve onu güzel eyle

ey tan yerini kızıl bir harmaniyeyleboydan boya örten uzun bedevî

bize altın lengerlerde ölüm sunsonra bir duda ı yerdeve bir duda ı gökte bir devi

sanki sen do urmu sungibi acıyan memelerlebizi emzir ... imdi gök, suskun develerleve mahzuna ır a ır konup kalkan kervandır.çölü, yeni do mu bir bebek gibi koynunda uyutup

bir lâlenin perçemini keserek ok a onu, ey can hümâsı, ve öpve onu kanayan geceyle uyandır”715(koç salih)

iir dili hususunda zengin bir bilince ve buna balı olarak yenilie,üretkenlie sahip olan Hilmi Yavuz, iirlerinde dili merkeze alan enderairlerimizdendir. Cemal Süreya, onun iir diliyle ilgili olarak unu söyler:“Türkçe’nin kalbini iyi dinlemi bir air. Dil özeni, anlatım, iir görgüsü yönündenusta airlerimizden biri. Sık sık bavurduu eski sözcükler ‘arkeolojik’ olmaktançıkıyor, yapıtına ‘pitoreks’ bir hava getiriyor. En yeni sözcükler bir dirim, birçarıım deeri kazanıyor, etleniyor.”716

3.8. iirlerinin Beslendii ve Etkilendii Kaynaklar

Hilmi Yavuz, iirlerinde pek çok air ve iirden, kimi zaman adınagelenekten yararlanma denilse bile metinlerarası balamda iliki kurar.Metinlerarasılıı son derece bereketli bir alan olarak tanımlar: “Zaman zamansorarlar ilhama inanıyor musunuz, diye. Ben de, inanırım, derim. lham perilerinede inanır mısınız? Evet, ilham perilerine de inanırım. Peki nedir, ne tür eylerdirbu ilham perileri, diye sorduklarında da ben u yanıtı veririm: Benden önceyaamı airlerdir. Ben hep zaten bir metnin kendisinden daha önce yazılmı olanöteki metinler balamında var olduunu düünmüümdür.”717 Bir baka yer vezamandaysa metinlerarası ilikiden yoksun, gelenekten uzak edebî çalımayı nafilebir ura olarak deerlendirir.718

Gelenek balıında deinildii üzere metinlerarasılık 1960’lardan sonraortaya çıkmı ve baka metin ve sanatçılardan yararlanmanın birtakımyöntemlerini ortaya koymutur. Hilmi Yavuz, bu yöntemlerden kimileriningelenekte karılıını bularak kullanır. Onlardan biri anıtırmadır. Dorudan

715 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 81- 82716 - Cemal Süreya, Hilmi Yavuz, Politika gazetesi, 25. 10. 1975717 - Murat Gülsoy, “Hilmi Yavuz ile Söylei”, Binyıl Gazetesi, 07. 01. 2001718 - “Gelenek, iir ve Modernite” konulu konferans, Trabzon- 16. 5. 2004

7/29/2019 191185


yapılmaksızın, gizli göndermede bulunma için uygulanan bu metodu kendi iirindekullandıını söyleyen Hilmi Yavuz, anıtırmayı gelenekle birlikte anar: “Türk iiriözellikle söz sanatları açısından çok zengindir. Leffü ner’den îham-ı tenasübekadar saymakla bitmez söz sanatı bu gelenein içinde, bir anlamda bu geleneinkendisi olan eyler. Bunlarda yararlandım. Sıkı sık anıtırmalar yaparak Baki’den,

Haim’e, Yahya Kemal’e, Tevfik Fikret’e kadar birçok airle aramdaki balantıyıvurgulamaya çalıtım.”719 Metinlerarasılıı gelenekle ilgili bulan sadece o deildir.Bu kavram edebiyatımızda bakalarınca da dile getirilmitir. Örnein Baki AyhanT. Metinlerarasılıkla ilgili unu kaydeder: “Metinlerarasılık geçmiin zenginbirikiminden, okunanların içselletirilmesinden gelen etkilerin airin bugündurduu noktada bulunmasıdır.”720 Hilmi Yavuz’un, yukarıda Divan airlerini esinperileri olarak düünmesi ile Baki Ayhan’ın söyledii içselletirme ve etkileimarasında pek fark yoktur.

Divan iirinde nazire yazma önemli bir gelenektir. “Edebiyatta genelliklegazel olan bir iirin, baka bir air tarafından aynı vezin ve kafiye ile yazılmı benzerlerine nazire denir. Yazılan yeni iirde orijinal iirin biçimi ile konusuyeniden ele alınmı olur.”721 Nazireler, kimi zaman öykünülenden üstün

olabilmektedir. Buna en güzel örnek Badatlı Ruhi’nin Terkib-i Bendi’ne nazireyazan Ziya Paa’nın Terkib-i Bendi’dir. Bu iir gelenei, metinlerarasılıınyöntemlerinden biri olan yansılama ile birçok ortak yöne sahiptir. Ancakyansılamada, biçimin aynı kalıp yalnız konunun deitirilmesi onu, nazireden ayrıkılar.722 Oysa bu ayrım bir ayrıntıdan öte deildir. Zira nazire geleneinde dekonuya bütünüyle sadık kalındıını söyleyemeyiz. Bu balamda Hilmi Yavuz’umodern iirde nazire geleneini sürdüren bir air olarak gören nci Enginün’ekatılabiliriz. Enginün, kültür airi vasıflarına sahip olarak onun Divan iirindebulunan nazire geleneini sürdürdüünü ifade eder: “Hilmi Yavuz, bazı iirlerindeiçten içe nazire geleneini çok serbest bir ekilde devam ettirir. Bu da kültürlüairin örnek aldıı hedefleriyle yarımak isteinden kaynaklanır. Ancak unubelirtmek gerekir ki, Hilmi Yavuz, gelenei bütün basmakalıp kurallarıyla devamettirmez, ondan modern iirin serbestliini kullanarak, eskiyi daıtarakyararlanır.”723 Bu tespit, Hilmi Yavuz’un geleneksel iirimizden metinlerarasıbalamda yararlanı biçimi hakkında önemli ipuçları vermektedir. Ayrıca,metinlerarasılıkla iirine taıdıı birçok unsurun, modern iir biçiminde okuyucuyasunulduunun fark edildiine de iaret eder.

O, metinlerarasılıı sadece kendi iiri için deil bütün bir Türk edebiyatıiçin gerekli görür. Metinlerarası ilikinin, intihal yani çalma olarakdeerlendirilmesine karı çıkar ve maalesef bizim edebiyatımızda bunun hırsızlıkolarak düünüldüünü söyler.724 Edebiyatın ve özellikle iirin ortak deerlere sahipolduunu, metinlerarsılık yoluyla birbirlerinden faydalanmanın çalmaolamayacaını dile getirir: “Benim adım Hilmi , öbürünün adını çalmı mıoluyorum? Adlarda böyle bir sorun yok. baka bir balamda, argo deyimlehamuduyla götürmek diye bir ey vardır. Burada kriterleri saptamak çok zordur.

719 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 11720 - Baki Ayhan T. , Cumhuriyet Gazetesi, Kitap Eki, 13. 01. 2005, S. 778, s. 16721 - skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Sözlüü, Ankara- 1995, s. 424722 - Kubilay Aktulum, Metinlerarası likiler, Ankara- 2000, s. 118723 - nci Enginün, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, stanbul- 2001, s. 125724 - “Edebiyat ve Gelenek” konulu konferans, Erzurum- 17. 4. 2004

7/29/2019 191185


eyh Galib diyor ki; Hüsn-ü ak’ın sonunda “Esrârını Mesnevî’den aldım. Çaldımvelî, mirî malı çaldım.” Nedir mal? Ortak mal, yani iir kamuya mal olmutur.iirde çalıntı olmaz, mirî mal denildii zaman herkesin oturduu parkta oturmakgibi -orası da kamusal alan- iirden yararlanmak mümkündür, dendiinde çalıntımeselesi ortadan kalkıyor. Onun için sınırı çizmek çok güç, çalmak mı,

esinlenmek mi, nazire yazmak mı vs. vs. vs., acaba hangisine çalıntı diyeceiz.”725

eyh Galib’den hareketle yaptıı bu tespiti dorudur. Bu balamda Hüsn ü A k airi de gelenekten öte metinlerarası ilikiyi meru kabul etmektedir. HilmiYavuz’un ifade ettii üzere, okuyucu ile buluan eser kamuya ait olmutur artık.Hele de Mesnevî gibi, didaktik içerikte olursa. Doan Hızlan, bu konuyu ona yakınanlamda deerlendirir. Dil dergisi’nin Hilmi Yavuz ile ilgili özel sayısında,iirlerindeki esinlenme ve yararlanmalar balamındaki hususların taklit veyaintihal biçiminde özetlenemeyeceini belirtir.726

Metinlerarası ilikileri edebiyatta ve özellikle de iirde savunan HilmiYavuz, orijinal olmanın bu kavramdan uzak olma ile gerçeklemeyeceinisöyler.727 O, dozajının ve yararlanma eklini doru olarak belirledii her türlümetinlerarası ilikiyi, söylemde bırakmamı, kendi iirleri ile ortaya koymutur.

Aaıda kuramın gelimesinde katkısı olan herhangi bir teorisyene balıolmaksızın, Hilmi Yavuz’un iirlerindeki metinlerarası ilikiye ve yararlandııyöntemlere deinilmeye çalıtık. Bunun için kuramın, kaydedeceimiz bazıyöntem ve özelliklerini ölçü aldık. Onun kimi iirlerinde metinlerarası ilikiyikullanırken, alıntıladıı veya göndermede bulunduklarını, yazı biçimi ya danoktalama iaretleriyle belirginletirmez. Görünüte intihalî bir hal alan buyararlanma biçimini yanlı deerlendirmez ve eyh Galib’in konuyla ilgili birbeytini anarak kendini savunur.

“çaldım velî, mirî malı çaldım”728 iirlerinde, kendini dolayısıyla airliini Simurg, Kaknus eretilemeleri ile

nitelendirerek varoluunu baka iir ve airlerle ilgili sunar. Kimi iirlerindenalıntıladıımız kesitlerde görülecei üzere, iirini metinlerarası ilikisi ile binaettiini dile getirir. Bu anlayıta esinlenme veya dorudan yararlanma intihaldeildir.

“kimbilir nerden gelirim?...gövdem otuz ku un tüyü”729

“nasıl ba lasam bilmiyorum:belki uzak bir iirinso umu küllerinden”730

Hilmi Yavuz’un iirlerinde birden fazla metinlerarası iliki yöntem ve türevörneklerine rastlarız. Bunların bazılarıyla çokça karılamamıza ramen kimileriniise seyrek görürüz. Öykünme, bir yazarın dil ve anlatım özelliklerini taklit etmedir.Bu uygulama, anlatım yöntemine dier bir deyile üsluba, biçime yöneliktir.

725 - Dil dergisi, Hilmi Yavuz Özel Sayısı, Mayıs- 2000, S. 91, s. 19726 - Doan Hızlan, a.g.d. , s. 54727 - “Gelenek ve Edebiyat” konulu konferans, Erzurum- 17. 4. 2004728 - Hüsn ü Ak, Metin, Nesre Çeviren: Muhammet Nur Doan, stanbul- 2002, s. 406729 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 18730 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 58

7/29/2019 191185


Öykünmede, biçimce bir metnin içerii taklit edildii gibi deitirile de bilinir.Ancak daha çok taklit esas alınır. Taklit edilen metnin içeriinden ve biçimindenhareketle onun formatında yeni bir metin ortaya konur. çerikte yapılandeiiklikle metne, eletirel ve övgüsel boyut kazandırılabilir. Yansılamadametinle kısmi bir benzerlik yapılırken, öykünmede youn bir benzerlik söz konusu

olur.731

Aktulum, Metinlerarası likiler adlı kitabında öykünmeyi “Türevlikileri” balıında deerlendirir. Yavuz’un Bakı Ku u kitabında “kaside”, “bâki’ye rübai”, “yahya kemal’e rübai”yi ve Halk edebiyatı nazım ekillerindenolan komayı andıran “ku ma” adlı iirlerini, öykünme olarak deerlendirmemizmümkündür. Bu iirlerde öykünülen nazım ekilleri ile birebir örtüme söz konusuolmasa bile biçimce, kısmen konu itibari ile, türev ilikisi balamında gelenektekinazım ekillerine öykündüünü düünebiliriz.

Alıntıya ve göndergeye, dier bir deyile göndermeye de Hilmi Yavuz’uniirlerinde rastlamak mümkündür.. Alıntı, metinlerarası ilikinin bavurulanyöntemlerinin baında gelir. Bir yazardan veya airden alınan kesittir alıntı. Buyöntemle metinlerarası iliki kurulan eser hatırlatılmı olur. Alıntı belirgin biçimdekaydedilir. Bu yönüyle çalıntı (intihal) olmaktan uzaklaır. Kii, kendi eserinden

de alıntı yapabilir. Buna öz-alıntı denir. iir geleneimizde, bir baka airdenyapılan alıntı yönteminin yakın karılıı tazmindir. Kimi edebiyat uzmanlarıtazmini, “ayet ve hadis”leri iire taıma olan iktibası veya atasözü ile özeyileriiirde kullanmayla gerçekleen irsal-i meseli edebî sanatlar çatısındadeerlendirir.732 Bunlar, bizim özellikle Klasik edebiyatımızda öteden berikullanılan ve metinlerarası iliki biçiminde adlandırabileceimiz uygulamalardır.Hilmi Yavuz, iirlerinde alıntı yöntemine sıkça bavurur. Bakı Ku u’nda II.Selim’e ait;

“Biz bülbül-i muhrik-dem gülrâz-ı firakız Âte kesilir geçse sâbâ gül enimizden”

beytinin ikinci mısrasını, “kaside” balıklı iirine taır:“Hilmi elbet sürersin günleri bir yangına‘Âte kesilir geçse sâbâ gül enimizden’”733

Gönderge eserden alıntı yapmaksızın, balıını veya eser sahibini anmadır.Bu yöntemle okuyucu bir isme yahut balıa yönlendirilir. Alıntı ve göndermedealıntılanan kısım eklen belirginletirilir.734 Gönderme biçiminde adlandırdıımızbu metinlerarası iliki yöntemine Hilmi Yavuz, iirlerinde çokça bavurur. Yaz iirleri kitabından “kalp kalesi” iirini bu uygulamaya örnek olarak verebiliriz.iirde eyh Galib’in “Hüsn ü A k ”ı mesnevisinin adı anılarak bu eseregöndermede bulunur.

“kalp kalesi! ben sanasürgün, sen bana hüzündayanır mı hüsn ü a k bukırgındır yollar döndükçeburçları bengisuyunda A k’ınve kimbilir hangi soyunda güzün”735

731 - Aktulum, Metinlerarası likiler, Ankara- 2000, s. 133- 134732 - sa Kocakaplan, Açıklamalı edebî Sanatlar, stanbul- 1992, s. 9733 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 59734 - Aktulum, Metinlerarası likiler, Ankara- 2000, s. 94- 102735 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 16

7/29/2019 191185


Gizli alıntı, kapalı bir metinlerarası ilikidir. Bu yöntem için, eserde alıntıyapıldıına dair hiçbir ip ucu verilmez. Alıntılanan kesit veya sözcük alıntılayanınkendisine aitmi gibi sunulur.736 Hilmi Yavuz, bu yönteme de iirlerindebavurmutur. Alıntıladıı herhangi bir iir kesitini sık olmasa bile iirlerindebelirginletirmediini, alıntıladıı iirin adını veya airini anmadıını görürüz.

Örnein Mustafa subhi Üzerine iirler’de Nazım Hikmet’in ehy Bedreddin Destanı’ndan yapılan alıntı, gizli alıntı nitelii taır. Gizli alıntı yapılan kısmı,kitapta olmamasına karın altını çizerek belirginletirdik.

“i te bir iirin dokumasındaal ye il dal dal bursa ipeklilerikullu umuz atkı iplikleriyse

zaferimiz çözgü iplikleri”737 (mensucat i çileri anlatıyor (yıl1924))

“sedirde al ye il, dal dal Bursa ipeklisi,duvarda mavi bir bahçe gibi Kütahyalı çiniler,”738(Simavne

Kadısı O lu eyh Bedreddin Destanı- 1)Anıtırma (allusion); metinlerarası ilikide kullanılan dier bir yöntemdir.

Bu uygulamada esinlenme dorudan anılmaksızın belirtilir. Anıtırmadaalıntılanan kaynak örtük biçimde anılır. Alıntı ile de karıtırılan anıtırmadasezdiri veya kapalı bir anlatım vardır.739 Eski edebiyatımızda istiare ve az da olsatelmih sanatını anıtırma olarak düünebiliriz. Hilmi Yavuz’un iirlerinde birçokanıtırma kesiti vardır. O, gelenekten esinlenii veya metinlerarası ilikiyigenellikle anıtırma biçiminde gerçekletirmitir. Örnein Çöl iirleri’nde AhmetHamdi Tanpınar’a ithaf edilen “çöl ve ‘kün’” adlı iirde, Tanpınar’ın iir vedüzyazılarında geçen rüya motifi anıtırılır:

‘Ömrüm belki de kendi hatam yüzünden bir çölde geçti.’ A. Hamdi Tanpınar

“a klar göründü!.. demek ki,çok uzakta de iliz güllerden...

artık ‘rüya’ bile görülmeyen’denkimbilir nerde, nasıl geçmi iz?”740

Hilmi Yavuz, metinlerarası ilikiye iirlerinde yer vermekle kalmayıp bukonuyu edebiyatımızda en fazla dile getiren airlerdendir. Aaıda, ayrı ayrıbalıklarda deineceimiz etkileim ve esinlenmeleri metinlerarası ilikibalamında düünmemiz yerinde olacaktır.

3.8.1. Divan Edebiyatı

Hilmi Yavuz, iirlerinde Divan iirinden sıklıkla yararlanmıtır. lk kitabı Bakı Ku u’nda “kaside”, “bâki’ye rübai” ve “yahya kemal’e rübai”, bir bütün

736 - Aktulum, a. g. e. , s. 103737 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 168738 - Nazım Hikmet, Benerci Kendini Niçin Öldürdü?, stanbul- 2002, s. 229739 - Aktulum, a. g. e. , s. 108- 113740 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 26

7/29/2019 191185


olarak Klasik iirimizin kendinden hem alıntı hem de anıtırma boyutundayararlandıı iirlerdir. Bunlar içerisinde “kaside”de, II. Selim’e ait:

“ Biz bülbül-i muhrik-dem-i gülrâz-ı firakız Âte kesilir geçse sabâ gül enimizden”

beytinin ikinci mısrası alıntılanmıtır;

“Hilmi elbet sürersin günleri bir yangına‘Âte kesilir geçse sâbâ gül enimizden’”741 Aynı kitapta bulunan “divan edebiyatı beyanındadır” iiri, Abdülbaki

Gölpınarlı’nın Divan Edebiyatı Beyanındadır adlı kitabında Divan edebiyatınayapılan saldırılara, cevap nitelii taır. Gölpınarlı’nın eletirilerine karılık verileniirde, Divan edebiyatı yüceltilmekte, özelliklerine metinlerarası iliki açısındangönderme ve anıtırmalar yapar:

“Ku sananlar yanıldılar Bir bakı tır dedi kimi Belki de bir bakı ku uKimseler bilmiyor hâlâGüzelli i yaz iklimi

Çiçek boyunca susu uUçardı azala azala

Kaldı eski gazellerdeUçarı gözlere talimliUsulca yakla ır sevmeyeKu dedi in de neresi

Bakı ları gül resimli Bir üarâ tezkiresiYazılır azala azala

Hilmi anladı giziniGiderdi hep hava üzre

Bakı mülkünce osmanlıÖbür elinde divânıGeçmi bir gül saatindeOkunur azala azala”742

3.8.1.1. Bâkî

Hilmi Yavuz’un eyh Galip’ten sonra Divan edebiyatı içinde en sık andııair, Bâki’dir. Bakı Ku u’nda hem Bâki’nin airliine hem de onun Divanı’nametinlerarası göndermeler buluruz.

“Ey bakı lar ustası umutlar pehlivanıSen anlattın bir gülde anlatılmaz olanı

Biz bir hüzne ba larken sana çıraklık ettik Uçurdu un ku lardır imdi Bâki Divânı”743(bâki’ye rübai)

741 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 59742 - A. g. e. , s. 57- 58743 - A. g. e. , s. 60

7/29/2019 191185


1981’de yayınladıı Yaz iirleri, onun iir seyrinde önemli bir deiikliiyansıtır. Kitapta gelenekten yararlanmanın artarak devam ettii görülür. Nâbî’nin“usanduk” redifli gazelini, redifi balık yaparak iirine taır. Muhsin Macit, Divaniiri gelenei içinde çizgi dıı olarak deerlendirdii bu gazeli, Hilmi Yavuz’untekrar Türkçe’ye kazandırdıını söyleyerek onun, Eski iirimize vakıf, iyi bir

dikkate sahip olduuna vurgu yapar.744

“Bir devlet içün çarha temennâdan usanduk Bir vasl içün a yara müdârâdan usanduk

Hicrân çekerek zevk-i mülâkâtı unutduk Mahmûr olarak lezzet-i sahbâdan usanduk ...

Nâbî ile ol âfetün ahvâlini nakl it Efsâne- Mecnûn ile Leylâ’dan usanduk”745

“sanki akıp gitmeyen bir subendini

zorlar gibidir... yararsız!kalbimse üstüste nice sevdalar görmü bir höyüktü ki usandık ...

yaz günü! Ölgün ve umarsızi te hep burdayız, ne alır

ne satarız...ve gül iire bir yüktü ki usandık”746 (usandık)

3.8.1.2. Nâîli

Hilmi Yavuz, Do u iirleri kitabında Nâilî’nin “ile geçtik” redifligazelinden esinlenir. Aaıda alıntıladıımız bu iir, Eski iirimizin nazire yazmageleneinin çada yorumlanıı gibidir. Onun, Sebk-i Hindi akımının önemliairlerinden olan Nâilî-i kadim’nden etkilenii, iirlerinde derinlii esas almasıbakımından deerlendirilebilecek bir husustur.

“Gülzârdan ol ûh-ı dilârâ ile geçtik Güyâ ki nesîmiz gül-i ra,’nâ ile geçdik ...

Nâçiz görüp Nâ’iliyâ hâhi -i dilden Lutf u kerem-i hazret-i Mevlâ ile geçdik”747

“çok uzun anlatmak gerektive biz, sadece bir imâ ile geçtik ...bir hayal olmadadır göl imdi

744 - Muhsin Macit, Gelenekten Gelecee, Ankara- 1996, s. 55745 - Hüseyin Yorulmaz, Urfalı Nâbî, stanbul- 1998, s. 114746 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 14- 15747 - Nâilî Divanı, Hazırlayan: Prof. Dr. Haluk pekten, Ankara- 1990, s. 242

7/29/2019 191185


göründü elele göl ve gizgördük, bir ku uya yolcu oldu u

yerde kayboldu nergisve biz, öyle ki, bu yolculu ubir rüya ile geçtik

çok uzun anlatmak gerektive biz, sadece imâ ile geçtik”748

3.8.1.3. eyh Galib

Hilmi Yavuz için çok önemli bir airdir eyh Galib. Birçok iirinde, onunünlü mesnevisi Hüsn ü A k’a göndermede bulunur ve alıntılar yapar. Yaz iirleri’nde yer alan “kalp kalesi” onlardan biridir. iirde bu ünlü mesnevininadını anarak, göndermede bulunmakla kalmaz, hayali kahramanlarını alıntılayıpeserde geçen kimi imgeleri anıtırır. Yapılan alıntıda koyulatırılan sözcük vetamlamalar, Hilmi Yavuz’un kendi tasarrufudur. air, kitabında onları belirgin

kılma yoluna giderek metinlerarası iliki kurduunu belirtmek istemitir.“kalp kalesi! ben sanasürgün, sen bana hüzündayanır mı hüsn ü a k bukırgındır yollar döndükçebuçları bengisuyunda A k’ınve kimbilir hangi soyunda güzün

kalp kalesi! sen ya lı Söz’ünkopar zincirlerinihem o lun hem mahpusunolan Söz bu! hem gecehem gündüzün kanadını açatım, geç ate i ve... Hüsün

kalp kalesi! her dizebir gizli bahçedir sevda senin hisarınâh çeken kılıcınbir dü üm olan adınsonunun ba ındadır yaz

ve güller çözülsün”749 Çöl iirleri yine eyh Galib’in Hüsn ü A k’ından bir imgeye göndermede

bulunulur.“giyinmek yalnızlı a iyi gelir,bir sarı fanus, âfitâb-ı temmuz giysiler soyunmu tur, ve çıplak tek tip yalnızlıklar ku andı imdi”750(çöl kırıldı)

748 - A. g. e. , s. 149- 150749 - A. g. e. , s. 16- 17750 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 41

7/29/2019 191185


Yavuz, mesneviden sadece bu tamlamayı iirine taımaz, giysi motifini dealır. Tamlamanın yer aldıı beyit, Hüsn ü A k’ta u ekilde geçer:

“Giydikleri âfitâb-ı temmûz çdikleri u’le-i cihân-sûz”751

Yolculuk iirleri’de de eyh Galip’in bu ünlü mesnevisinden imgelere

rastlarız. Bu kez Hilmi Yavuz, imgenin yapısını bozarak iirine taır. Ancak buyöntemle de yine Hüsn ü A k’ı;“ate ten kayıklara odunum”

dizesinde kayık kelimesiyle anıtırmı olur. Ayrıca burada gelenei üretmede söz konusudur. Zira “Hüsn ü A k ”ta bu imge; mumdan kayıklar ken, iirdeate ten kayıklar a dönütürülmütür.

“ben kendime derinim, -sana!bir uzun ‘kaybol!’ gibi oldu um;kalbim kül da ları yüklenir ate ten kayıklara odunum...”752(yolculuk ve a klar)

Ayna iirleri’nde, “Ene’l Hak” diyen Nesimî’ye ve Hallac-ı Mansur’a,onların acı sonlarına metinlerarası iliki balamında göndermede bulunur.

Metinlerarası balamda kullandıı bu yöntem, Divan iirinin anlam sanatlarındantelmih sanatını anımsatır.753

“nesimî ve mansur’la tenim da ıldı benim;kendi yasımı tuttum, ölüydüm, a k ehidi......ordayım i te... gelgelelim, hiç bilmedim yerimi;âh, elimle yüzerim elbet kendi derimi...”754

Hurufî iirler’de, Fuzûlî’nin bir gazelinden alıntı yapan Hilmi Yavuz,onun aaıda kaydettiimiz beytinden “dil-i mecrûh” ve “ser-i kûyunda”tamlamalarını “harfler ve hilmi” iirine taır.

“Pâre pâre dil-i mecûh-i peri ânımdanSer-i kûyunda gezen her ite bir pâre fidâ”755

“kimse bilmedi ben dîl-i mecrûh ser-i kûyunda itlerle... eyvah!dokunmayın da üstü ba

yaralar gövdemde kalsın...”756 Dier taraftan Yavuz, bu iire Divan edebiyatında önemli bir mazmun olan

“da üstü ba ”ı da taımıtır.

3.8.2. Yeni Türk Edebiyatı

Yeni Türk edebiyatı genel olarak, Tanzimat ile balayıp günümüze deinsüren bir süreci içine alır. Bu uzun zaman kesitinde sosyolojik ve siyasî birçok

751 - Muhammet Nur Doan, Hüsn ü Ak, Ötüken Yayınları, stanbul- 2002, s. 66752 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 17753 - Buna “Metinlerarası liki” balıında deinilmektedir.754 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 182755 - Fuzûlî Divanı, Akça Yayınları, Baskıya Hazırlayanlar: Prof. Kenan Akyüz, ... , Ankara- 1997,s. 139756 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 41

7/29/2019 191185


hadiseye balı olarak birçok edebî deiimler olmutur. Ancak bunların hemenhepsi Tanzimat’la birlikte gerçekleen sosyolojik kopmanın, edebiyattayansımasından baka da bir ey deildirler. Dolayısıyla Servet-i Fünun’u,Merutiyet Dönemi Türk edebiyatı izledii gibi onu da Milli edebiyat izlemi ve buböylece süregitmitir. Hilmi Yavuz’un etkilendii ve metinlerarası balamda

esinlendii air ve yazarları konu edinirken onları, Servet-i Fünun topluluu dıındaedebi faaliyetlerine ve dönemlerine tabi tutmayıp sadece adlarıyla balıklaroluturduk.

3.8.2.1. Tevfik Fikret

iirlerine, Tanzimat edebiyatı air ve yazarlarından bir ey taımayan HilmiYavuz, Servet-i Fünun edebiyatıyla ise metinlerarası balamda iliki kurmutur. Butopluluun ünlü airi Tevfik Fikret, bunlardan biridir. Fikret (1867- 1915),memleketin en sancılı dönemlerini yaamı bir airdir. Mizacının gerei, sosyal vesiyasî hadiselere duyarlı olmutur. Fakat bu durum onun hassas duygu dünyasını veair mizacını olumsuz etkilemitir. Dolayısıyla iirlerinde genelde memnun

olmayan, bedbin bir air profili sunmutur. Yeni Türk iirinde kilometre taıözellii taıyan bu airin, iiri ile edebiyatımıza kazandırdıı imgeler, müzik vebiçim serbestlii; döneminde ve sonrasında birçok aire ufuk açmıtır. O, Divanairlerini dıta tutarsak, iiri teknik bir mesele olarak alan ilk airlerimizdendir.

Hilmi Yavuz, milliyete ve mukaddesata saldırı içermesinden ötürü yazıldııdönemde çok tartımalara neden olan Fikret’in “Tarih’i Kadim”’ ve “Zelzele” iirlerine, Mustafa Subhi Üzerine iirler’de metinlerarası iliki balamındagöndermede bulunmakla kalmaz, onlardan alıntı da yapar.

“o gülü stanbul’dur adıorda güz üzredir tarih-i kadimölümse bir iir olup basılır ve i te çökü ün ve görkeminarasında, kemeriyle bezirgân

gülü üyle tefecive vehimli endâm aynalarıylakırılıp yere dökülmü

halife-yi rû-yi zeminbu ehir, yapra ın acıyade di i yerde bir yemin

gibidir: zafer biraz da hasar ister ko an cihad-ı mealiye anlı, lâkin a ır,

mahuf adımlar atar

önünde zelzeleler, arkasında zelzeleler air! kalbin ve sevdanın i çisi misin?öyleyse yaz bunları, yaz kiölüm beklesin orda

ve gülde beklesin”757 ( airler anlatıyor)

757 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 176-177

7/29/2019 191185


Zelzele“Be er bu sadme-i me ’ûma böyle u rar da

biraz tenebbüh eder Biraz tenebbüh için bin belâ... Ne ders-i ha in!

...hayâtı dîv-i hakıykatle çarpı an kazanır; zafer biraz da hasar ister;

ko an cihâd-ı maâliye anlı, lâkin a ır,mahûf adımlar atar,

önünde zelzeleler, arkasında zelzeleler!”758 Aynı kitapta Yavuz, bu kez Tevfik Fikret’in “Sis” iirine göndermede

bulunur. Bu iirin içeriini anıtıran dizeler yazar. Fikret’e ve Rübâb-ı ikeste adlıkitabına göndermede bulunur.

“i te fikret’in sözetti i sisgözgözü görmeyen gurbetler nereden baksak kırık saz

bükük dizve yoksul bir fırın gibi tutu turarak bunca yılın acısını kavurur

kalbim, kalbimiz...”759(Yapı i çileri anlatıyor)

3.8.2.2. Halit Ziya Uaklıgil

Hilmi Yavuz’un Servet-i Fünun edebiyatı ile metinlerarası balamdaesinlenii Tevfik Fikret’le sınırlı deildir. Bu topluluun ve Türk edebiyatınınbüyük romancısı Halit ziya Uaklıgil’in ünlü Mai ve Siyah adlı eserine degöndermede bulunur. Yaz iirleri’nde yapılan bu göndermede romanın hayalperestkahramanı Ahmet Cemil anıtırılır. Akına ve mesleine dair büyük ümitlerbesleyen Ahmet Cemil, her iki emelinde de hayal kırıklıı yaar. stanbul’danuzaklamak adına Osmanlı sınırları içinde olan Yemen’de bir görev bularak uzunbir yolculua çıkar. Yavuz, bu yolculuktan bahsederek, onun kaçıını anıtırır.

“küçük yaz, uçuk çocuk!

desem hangi karanlık söz , eski bir yazı

anımsatır bize mai ve siyah

bir yolculu u...uçuk çocuk

varsın topuklarına çıksın güzbu yolculuk

tâ orda kalsın”760(uçuk çocuk)Uaklıgil’in Mai ve Siyah romanına, Ayna iirleri’nde de yer vererek

romanın adına göndermede bulunur.

758 - Tevfik Fikret, Rübâb-ı ikeste, stanbul- 1985, s. 179759 - A. g. e. , s. 173760 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 38

7/29/2019 191185


“ maide ve siyah , olur elbet, kınındançekilir gibi yollar... sularda ayna sesi!âh, gökler bıkar gider kendi erguvanından;bir aynaya dönü ür ötekinin gölgesi...”761(siyah sonnet)

Ahmet Cemil’in Yemen’e giderken içinde bulunduu ruh hali ve yolculua

çıktıı zaman dilimi dikkate alındıında, iirde yapılan anıtırmalar daha iyianlaılır. Aynı zamanda Hilmi Yavuz, romandan iirine taıdıı unsurları, kendidünyasında birer imgeye dönütürmütür.

3.8.2.3 .Mehmet Akif Ersoy

Mehmet Akif ve slâmiyet balamında birçok yazılar kaleme almasınakarılık Hilmi Yavuz, iirlerine ondan fazla bir ey taımamıtır. Sadece Yaz iirleri’nde, stiklâl Marı’ndan bir alıntıya yer verir. 12 Mart 1920’de Milli Mar olarak kabul edilen bu manzumeden yapılan alıntıyı “gömü” iirinde okuruz:

“ve derinsinku aynada kı ladı

kargı larda yüzen

sen de ilsin”762

3.8.2.4. Ahmet Haim

Hilmi Yavuz’un Yeni Türk edebiyatı airleri içerisinde en fazla etkilendiiairlerden biri Ahmet Haim’dir. Bu etkinin uzantısı olarak onun iirlerinden alıntıyapmakla kalmaz yer yer de iirlerine, imge dünyasına göndermelerde bulunur.Birçok iirinde Haim’in imgeleri çevresinde bir imge örgüsü kurar. Böylece onuniiriyle sıkı irtibat salamı olur. Modern Türk iirinin öncülerinden kabul ettii

aire, Divan airleri ile balattıı soy aacında yer verir.763

1887 Badat’ta doan Ahmet Haim, 1933 yılında stanbul’da ölür. Kısasayılabilecek ömründe az iir yazmı, ancak döneminde ve sonrasında birçok aireilham kaynaı olmutur. Hilmi Yavuz, iirinden ziyadesiyle yararlanan airlerdenbiridir. lk kitabından balamak üzere bütün iir kitaplarında, ona örtük ya daaçıktan göndermelerde bulunmu, imgelerinden esinlenmi ve iirindenmetinlerarası balamda yararlanmıtır. Bunu Bakı Ku u kitabında bulunan “yapı”iirinde kendisi de itiraf eder.

“Sedef kutularda saklıdır adım Bilinecek elbet bir gün yeniden:Çocukken Hâ im’in iirlerindenYo un menek eler çalardım”764

Hilmi Yavuz, Bakı Ku u’nu takip eden kitabında, Do u iirleri’nde AhmetHaim’in ilk kez “Piyale” adıyla Dergâh Dergisi’nde yayınlanan iirinde geçen birdizeye cevap verir. Böylelikle onunla iir aracılııyla bir anlamda konumu olur.

761 - A. g. e. , s. 186762 - A. g. e. , s. 36763 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 118764 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 44

7/29/2019 191185


“Zannetme ki güldür, ne de lâle, Âte doludur, tutma yanarsınKar ında u gülgün piyâle

çmi ti Füzuli bu alevden

Dü mü tü bu iksir ile Mecnûn i’rin sana anlattı ı hâle”765 Yavuz’un cevabı:

“ate tir eski geceler ‘tut ve yan, tut ve yankül ol, gülümüzden’ airler ak amdır, âte gedeler ve biz kendi külümüzdenbir hümâ ile geçtik”766 (do unun geçitleri)

Do u iirleri’nde bulunan bir baka iirde Yavuz, bu kez onun “Tahattur” adlı iirinden alıntı yapar.

“acı biziz biziz yine

bir büyük bozguna yol oldu umuz

artık ne acem bahçesine acem mülküne de yapraklaörtülü havuz”767 (do unun gurbetçileri)

“Bir Acem bahçesi, bir seccade, Dolduran havzı ate ten bâde! Ne kadar gamlı bu ak am vakti! Bakı ın benzemiyor mutade!”768

“Bir Günün Sonunda Arzu”, Ahmet Haim’in en ünlü iirlerinden biridir.“Yorgun gözümün halkalarındaGüller gibi fecr oldu nümâyan…

Ak am, yine ak am, yine ak amGöllerde bu dem bir kamı olsam”

Bu iir yayınlandıı zaman çok dikkat çekmi ve kimi airlerce alayaalınmıtır. Hilmi Yavuz ise bu iiri, metinlerarası balamda “ yorgun sonnet” adlıiirine taır:

“gecemiz arasından akan korkunç karanfil...a klar da iyi kötü yazılırken pörsümü bir cama i leniyor hüzün bazında bezgin;göllerde bencileyin bu dem eski bir kamı ;ona bakan birisi- ya da belki bir gezgin

dedi: ‘hüzünler nasıl?’ –dedim: ‘durgun, çok durgun!’”769

765 - Ahmet Haim, Bütün iirleri, Hazırlayan: nci Enginün- Zeynep Kerman, stanbul- 2001, s. 85766 - A. g. e. , s. 150767 - A. g. e. , s. 147768 - Haim, Bütün iirleri, Hazırlayan: nci Enginün- Zeynep Kerman, stanbul- 2001, s. 220

7/29/2019 191185


Ahmet Haim’in “Yarı Yol” iirinden imi kesitleri alıntılama yöntemi ileÇöl iirleri’ne taır. Alıntıladıı kısmı air kitabında belirginletirmitir.

“çöl de sert ve murdar, kuma belenmi ay silkiniyor, her yan menevi ,

yarı yoldan ziyâde’sin, daha çık...”770(çöl ve hüzün)

Yarı Yol“Nasıl istersen öyle dinle, bakın:

Dalların zirvesindeyiz ancak,Yarı yoldan ziyade yerden uzak Yarı yoldan ziyade mâha yakın.”771

Benzer yöntemi anıtırma ile birlikte“çöl kırıldı” iirinde uygular. Haim’in“Merdiven” iirinden hem alıntı yapar, hem de içindeki yalanmaya dair motiflerianıtırır.

“çöl kırıldı, kum da ılır, müjdeler olsun!kum kendi zamanını akıyor imdi.

kumun kendi zamanını aktı ı zamanlar,kötürüm saatler, bunak yaz, bunak...da ların pörsümesi,kaybolması tininunutulmaz eflatunlar bırakarak......eteklerinde çöl, çöl ve bir yı ın yaprak...”772

Ahmet Haim, bilindii üzere iirlerinde akamı sıklıkla kullanır. Günün ençok bu vaktini sever. Hilmi Yavuz, Ak am iirleri’nde akam airi sıfatıylaHaim’in empresyonist ve daha çok sembolik biçimde hayatı anlattıı “Merdiven” iirinden bazı sözcükleri alıntılar. Yavuz’un metinlerarası iliki adınaalıntıladıklarını bu iirde okurken bir çoumuzun ezberinde olan yukarıdaalıntıladıımız “Merdiven” iirini hatırlamı oluruz.

“hançerinden yazları akıtan elmas,ince tozlarıyla bezer ak amı;bir yerde ‘muttasıl kanar’ o güller;da da yarama basar ak amı...

yıldızları dökülmü bu ‘semâ’nınbiri gelse de götürse unu;i te kitap! eski püskü, sararmı ;hilmi, gel aç önüne çocuklu unu!..”773(ak am ve hançer)

Hurufî iirler’inde de Yavuz, Ahmet Haim’in kimi iirlerinden alıntı yapar.“a, , k, (bir)” iirinde onun birden fazla iirinden alıntıyı görebiliriz. Bu iirde,“Bir günün Sonunda Arzu”, “O Belde” ve “Sensiz” iirlerinden alıntı veanıtırmalarla karılaırız.

769 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 206770 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 15771 - Haim, Bütün iirleri, Hazırlayan: nci Enginün- Zeynep Kerman, stanbul- 2001, s. 87772 - A. g. e. , s. 40- 41773 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 28

7/29/2019 191185


“güne li, acımasız bir ak amınsonunda arzu:

-yok bile!(çocuk, bir havuzun ba ındadır:saçlarında papatyalar örgü

yapraklar ve kadınlar o kadar derinler, o kadar yo unlar ki...birbirleri gibiler......annenle bazı geceler:bir göl duygusu geliyor;acı pestil duygusu kı ın;‘ya adı ım annemdir’, d.yorsun...)

-de!774(a, , k, (bir))Yukarıda bir kısmını kaydettiimiz “Bir Günün Sonunda Arzu”, Ahmet

Haim’in en çok bilinen iirlerindendir. Yavuz, bu iirin adında deiiklie yaparak

onu, “a, , k, (bir)”e taır. Böylece;“güne li, acımasız bir ak amınsonunda arzu:”

ortaya çıkmıtır. “O Belde”nin aaıda alıntılayacaımız kısmı, iirdeanıtırma yöntemiyle kullanılmıtır.

O Belde?“kadınlar orda güzel, ince, sâf, leylîdir,hepsinin gözlerinde hüznün var hepsi hem iredir veyahut yâr;”775

ince gerçek anlamının dıında mecazi olarak derin sözcüünü vurgular.Hepsi, hem ire veyahut yâr dır. Üstelik birbirlerinden ayrı yönü olmayan bukadınların;

hepsinin gözlerinde hüznünvardır. Bu nedenle kederine ortaktırlar.

Sensiz“Annemle karanlık geceler bazı çıkardık.”776

Bu dizenin bir kısmı, iirde “annenle bazı geceler:” biçiminedönütürülerek alıntılanmıtır.

3.8.2.5. Yahya Kemal Beyatlı

Yeni Türk edebiyatında, Hilmi Yavuz’un etkisinde kaldıı bir baka büyükair Yahya Kemal Beyatlı’dır (1884- 1958). Onu, modern Türk iirinin kurucusukabul eder777 ve sıklıkla iir ustalarının içinde anar. Özellikle Cumhuriyet sonrasıTürk iirinin büyük ustası olarak birçok airi etkilemi olan Yahya Kemal, yaadıımüddetçe Türk iir geleneinin çada yorumcusu olmutur. Bu nedenle edebiyattarihinde “Neoklasik” bir air olarak tanımlanır. Yahya Kemal’in iirleriyle,

774 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 13- 14775 - Haim, Bütün iirleri, Hazırlayan: nci Enginün- Zeynep Kerman, stanbul- 2001, s. 158776 - Haim, a. g. e. , s. 111777 - Zaman gazetesi16. 01. 2002

7/29/2019 191185


metinlerarası balamda Ahmet Haim’in iirinden olduu kadar alıntı yapmayanYavuz, buna karın iirlerinde, Yahya Kemal’in adlandırıı ile “deruni aheng”e yerverir. Bu balamda Beyatlı’dan yeterince esinlendiini söyleyebiliriz.

Kimi iirlerinde bu büyük airden izlere rastlanır, örnein Gizemli iirleri’de, Yahya Kemal’in Geçmi Yaz iirinden tamlama alıntılar.

“sen sussan da susmasan da bir tutup tutu tu un hayalea ırdan iri güller ve laledü er dü tü ün melale”778(tenhâ)

Bu tamlama Yahya Kemal’in “Geçmi Yaz” iirinde öyle geçer:“Körfezdeki dalgın suya bir bak, göreceksin:Geçmi senelerden biri durmakta derinde;

Mehtâb... iri güller... ve senin en güzel aksin...Velhâsıl o rü’yâ duruyor yerli yerinde!”779

Hilmi Yavuz, Ak am iirleri’nde ise onun tabut imi ile ölüm hadisesinianlattıı “Sessiz Gemi” iirini, metinlerarası iliki yöntemi ile anıtırdıını görürüz.Sonsuzlua yürüyüün anlatıldıı bu iirinden kimi sözcükleri alıntılayan Yavuz,

kendi iirinde de ölüm yolculuundan bahseder. Ayrıca iirini “Yahya KemalBeyatlı”ya ithaf ederek ilham kaynaının adresini verir.

“haydi toparlan artık, kalk gidiyoruz:ak ama vedâ et, ikindiyi öp...bul o yaz gününü; - bulabilirsen!bir onu al yanına, gerisi çer çöp!..

âh, bir ân önce gelse u gemi;sessiz ve a ır a ır; - hiç bekletmese

yüksün! yük oldun ve yoktu yükün;ve yoksun rıhtımda; - sen ve hiç kimse!..”780

3.8.2.6. Nazım Hikmet

Hilmi Yavuz’un etkisinde kaldıı ve metinlerarası balamda iirlerindenyararlandıı bir dier air Nazım Hikmet’tir (1901- 1963). Onu, özellikle SimavneKadısı O lu eyh Bedreddin Destanı adlı kitabından sonra Türk iir geleneinebalanan bir air olarak düünür.781 Bedreddin Üzerine iirler kitabında yer alan“nâzım hikmet” adlı iirinde, onun yaamını bir olarak deerlendirir. Hüzün ileilgili en güzel dizelerin içinde bulunduu bu iirin ilk mısrasını toplu iirlerinin adıyapar: Hüzün ki En Çok Yakıandır Bize. “nâzım hikmet” iirinde bu ünlü airinhayatı ve yaadıklarını anıtırır.

“hüzün ki en çok yakı andır bizebelki de en çok anladı ımız...bir mapustan bir mapusa yollandı ımız

778 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 63779- Beyatlı, Kendi Gök Kubbemiz, stanbul- 1992, s . 132780 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 38781 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s.46

7/29/2019 191185


biz, ey sürgünlerin nâzım’ı derkentutkulu, sevecen ve yalnızgerek acının tele inden ve gerek l3acivert gergefinde gecelerin iiri bir ku gibi örerek

halkımız, gülün sesini savurupbir türkünün keki inde tüterkender ki, böyle yazılır sevdamız”782

Aynı kitapta bu kez Nazım Hikmet’in “Simavne Kadısı O lu eyh Bedreddin Destanı” iirinden alıntılamada bulunur.

“mübalâ a ak am olur

güz, neftî dolaklarını ku anır da gelir yapra ın fetrete dü tü ü zaman”783

lk dize, Nazım Hikmet’in bu iirinde u ekilde geçer:“Diki siz ak libaslı

ba açık

yalnayak ve yalın kılıçlar. Mübalâ a cenk olundu.”784

Mustafa Subhi Üzerine iirler’de ise Yavuz, Nazım Hikmet’in her biri ayrıkitabına isim olmu kahramanlarını; Benerci ve Siyau’yu alıntılar.

“baku, yollar, çınar!benerci ve siyauhepimiz orada idik”785( erif manatof anlatıyor)

3.8.2.7. Ahmet Hamdi Tanpınar

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın (1901- 1962) da iirleri ile metinlerarasıbalamda iliki kuran Yavuz, Zaman iirleri’nin bazı iirlerinde onun ünlü“Bursa’da Zaman” iirine ve kendisine göndermelerde bulunup bu iirini anıtırır.

“Zaman balkıyor bursa’yabilinen budur

ve iirdir adı...

Zaman yoldadır o iirdeSöz’ün ye ili, dilin mavisidüzyazının en hârelisigeliyor, her yerde zakkumlar vardı:kar ezgileri duyuldu, ya da

evvelzamankadınlar baladı...hangisiydi bıldır ya an kar’ın:tanpınar mıydı? –ve ya mayanıvillon’du, kimse anlamdı

782 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 93- 94783 - A. g. e. , s. 73784 - Nazım Hikmet, Benerci Kendini Niçin Öldürdü, iirler-2, stanbul- 2002, s. 245785 - A. g. e. , s. 165

7/29/2019 191185


imdi ne kadar üzgünüz, belligemli e do ru bir dize tadıbak, aya ım mühürlü benim...

Zaman balkıyor bursa’ya

bilinen budur ve iirdir adı..”786 (bursa ve Zaman)Çöl iirleri kitabında, Tanpınar’a ithaf ettii “çöl ve kün” iirinde onun

roman ve hikayeleri dahil, eserlerinde iledii “Rüya” motifine göndermedebulunur.

“a klar göründü!.. demek ki,çok uzakta de iliz güllerden...

artık ‘rüyâ’ bile görülmeyen’denkimbilir nerde, nasıl geçmi iz?...kendinizi bir ceviz sandık

sandı ınız günler,ne kadar da sesinizi andırırdı yeminleriniz!”787

3.8.2.8. Behçet Necatigil

Behçet Necatigil(1916-1979) Kabata Lisesi’nden Hilmi Yavuz’un edebiyatöretmenidir. Hocasının ahsiyetinin yanı sıra iire yaklaımını ve gelenektenbesleniini daima kendine örnek almıtır. Ayrıca her fırsatta ondan etkilendiinisöyleyen Yavuz, airliinin oluumunda usta kabul ettii airler için kullandıı “soyaacı”nda Behçet Necatigil’e ayrı bir yer ayırır. Necatigil’in iirlerini incelemeyazılarında da irdeleyen Yavuz, onun “KTL” iirini, Hurufî iirler’e taır. Bu iirile birlikte hocasına göndermede bulunur.

“Necatigil ktl dediydi, kırmızı, E beyaz, O mavi, mercan dallar!o airler, ince yazar; - ya bunlar hangi harfle yazdılardı o kızı?

bense bu iiri yazdın da ketebe el fakîyr hilmi yavuz, kendisive n’si dü mü kedisiyle ya adı,

yalnızlı ı ba tanba a be te be...”788(harfler ve airler)

“Korkum bu bu ehir beni Daha da yer yedi sekizden önce Bir kuru yer bu ya murda Hâlâ aramasındayım....

Hani yani isterse arayan bulsun beni

786 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 106- 107787 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 26- 27788 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 34

7/29/2019 191185


Yedi matinasındayım.”789 iirde yer sözcüüyle yapılan tevriye sanatı, aramasındayım sözcüünün

yapısı hocası gibi, Hilmi Yavuz’un da iirlerinde edebî sanatlardan tevriyeyikullandıını, kelimelerin yapısıyla oynayarak onlardan anlam türetmeyi sevdiinisöyleyebiliriz. Türk airleri içinde iirini en çok yenileyenlerden biridir Behçet

Necatigil. Bunu sadece imge boyutunda yapmamı iirlerindeki biçim arayılarındada göstermitir. Hilmi Yavuz’un iirlerinde, gizemli kurgulamayı ve buna balıolarak derinlik anlayıını, büyük oranda hocasından esinlendiini ifade edebiliriz.Böylece Necatigil’in sadece gelenekten beslenme hususunda deil, iirini kurmadabile onu etkilediini, harfler ve airler ’de görmekteyiz.

3.8.2.9. Necmettin Halil Onan

Yolculuk iirleri’nde bilinçli yapıldıı konusunda pek de emin olmadıımızbir metinlerarasılıa rastlarız. Necmettin Halil Onan’a (1902-1968) hiçbir eserindedeinmeyen Yavuz, bu kitapta onun “Bir Yolcuya” adlı iirinden bir tamlamayıalıntılamaktadır.

“dur yolcu! Dur da kimli in olanhüznünü ve/ya hançeri göster,ne kadar yazsa da, derin, okunmaz;âh güzdür, güzdür o, bulanık defter...”790(yolculuk ve Ali ve

Ömer)

“Dur yolcu! Bilmeden gelip bastı ın Bu toprak, bir devrin battı ı yerdir E il de kulak ver, bu sessiz yı ın

Bir vatan kalbinin attı ı yerdir.”791

3.8.3. Halk Edebiyatı

Hilmi Yavuz, iirlerinde sadece Divan iirinden deil, Halk edebiyatındanda yararlanmıtır. Dede Korkut Hikayeleri’nden balamak üzere Pir Sultan Abdal’auzanan esinlenmeleri içinde Yunus Emre çounluktadır. Dier taraftan HalkTürkü’lerine, Ferhat ile irin Hikayesine bile Yavuz’un iirlerinde rastlamakmümkündür. Halk edebiyatı ürünlerini iirine taırken çounlukla onlardanalıntılama yapar.

3.8.3.1. Yunus Emre

Bedreddin Üzerine iirler’de “dötlükler” bölümünde yer alan “dörtlükler 3” iirinde Yunus Emre’nin tasavvufî içerikteki ünlü;

“ete kemi e büründüm Yunus diye göründüm” dizesinden alıntı yapılır.

“ete kemi e büründün artık gergedandan daha kalın ve lifli

789 - Behçet Necatigil, iirler, Hazırlayanlar: Ali Tanyeri- Hilmi Yavuz, stanbul- 2002, s. 278- 279790 - Yavuz, Yolculuk iirleri, stanbul- 1999, s. 27791 - Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, Cilt- 2, stanbul- 1997, s. 1251

7/29/2019 191185


avcılar gazelde ölüm rediflive ormanda gül denilen duyarlık”792

Do u iirleri, Halk edebiyatı unsurları bakımından oldukça zengin birkitaptır. Bunda Halk edebiyatının, kitabın olaylar bakımından mekânı olan DouAnadolu’da etkili oluu önemli bir neden olsa gerek. Hilmi Yavuz’un bu kitabında

da Tasavvufî Halk edebiyatının büyük ismi Yunus Emre’den izlere rastlarız.“do unun soruları”nda Yunus Emre’nin ömrün kısalıına ve hayatın geçiciliinevurgu yaptıı bir iirinden alıntı yapar. iirde sadece Yunus’a deil birçok HalkTürkü ve komalarını anıtıran kesitlere de yer verilmitir.

“hangi umut, hangi sevda, hangi da ve hangi-

da , allahüekber da larıdır sevda, nâzımınki

ve ozan bir garip dervi i teacısı geva ’ta, a ıdı mu ’ta

kendini yollarla bezemi mendili boydanboya menevi bir büyük ak amın kulusabrı, hasreti do ulu

ve ölüm, bir kır yoksulugibi gök ekin arıyor sanki

hangi umut, hangi sevda, hangi da ve hangi-”793

Yunus Emre’nin alıntı yapılan iiri;“Bu dünyada bir nesneye yanar için göyner özümYi it iken ölenlere gök ekini biçmi gibi...”794

Yunus Emre’nin bu iirine hem anıtırma hem de göndermede bulunulandier bir dier iir, Söylen iirleri’de yer alan “e refo lu rumi’ye iirler 2”dir.iirde bu büyük tasavvuf âıının anılması ile birlikte onun sık kullandıısözcükler alıntılanır. Çalap, eski Türkçe’de Tanrı’nın baka bir adlandırılııdır.Göverme ise yeerme anlamına gelen dier bir eski Türkçe kelimedir.795 Aaıdakaydettiimiz iirin bazı imgeleri, Yunus Emre’nin yukarıya kaydettiimizirinden alınmı ya da esinlenilmitir. Ancak iirin sonunda Yavuz, ekini bu dayadönütürdüünü görürüz.

“i te mahzun güz çelebi:nicedir ebruli bulut erbâbısavurdu am’ı, Arab’ıYunus’ta gövertip Çalab’ı

gök ekindir aktı bende

792 - Yavuz, a. g. e., s. 115793 - A. g. e. , s. 153- 154794 - Yunus Emre Divanı, Haz. Mustafa Tatçı, Ankara- 1991, s. 257795 - Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Cilt- 1, Ankara- 1988, s. 568

7/29/2019 191185


ve bir ba ak olup bedendeah, bilsen de bilmesen debiz dev irdik hasadınıbıldır ya an bu dayların...

tarlası hüzündü onların...”796

Zaman iirleri’nde yine Yunus Emre’nin bir iirinden bu kez anıtırmayoluyla yaralanır.


dönü tü ü zamandili ku atan erguvanolur, bekleyi , bekleyi ...acının hangi yanındangeldin, yollara belenmi ?

sendin

bir gülü söyleyi , seniirler iirini buldumdesen de yine, o yabandü ünce vasfında, yasak ve

zakkumlu iiri özleyi ...”797 (erguvan ve Zaman)

Yunus Emre’nin tasavvuf içerikli iirinde anıtırılan kısımdan sadece“buldum” kelimesi alıntılanmıtır.

“Canlar cânını buldum bu cânum ya ma olsun Assı ziyandan geçdüm dükkânum ya ma olsun”798

3.8.3.2. Ferhât ile îrin Hikâyesi

Ferhat ile îrin’nin hikayesi, Halk edebiyatında çokça ilenen bir akhikayesidir. Divan edebiyatında daha çok Hüsrev ü irin olarak anılır. Ferhat ile îrin’inin Halk edebiyatında kullanılan biçimiyle özeti udur: Horasan’da birehrin hükümdarı olan Mehmene Bânû’un kızkardei îrin’e aık olan Ferhâd, onakavumak için art koulan da delmeyi baarır. Ancak îrin’e kavuamaz. Akıstırabıyla tutuan Ferhâd’a Amasya Hükümdarı Hürmüz ah, yardım içinMehmene Bânû’ya sava açar. Ferhâd’da îrin’i alarak karargâhına götürür. Busırada îrin’i gören Hürmüz ah’ın olu Hüsrev ona âık olur. Böylece bu akhikâyesi baka bir boyut kazanır. Neticede iki âık vuslata eremezler.799

Çada Türk iirinde oldukça yer bulan bu hikayeye Asaf Halet Çelebi,“HE” iirinin merkezine Ferhat’ı alarak anıtırmada ve göndermede bulunur.Hilmi Yavuz, bu hikayenin bazı kesitlerini, özellikle de Ferhâd’ın daı delmesiolayını iirine taır. Örnein Do u iirleri’nde bulunan “do unun sevdaları (I)”

796 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 173797 - A. g. e. , s. 124- 125798 - Yunus Emre, Büyük Türk Klâsikleri, Cilt- 1, stanbul- 1985, s. 293799 - Daha geni bigi için bak.: Nurettin Albayrak, slâm Ansiklopedisi, Cilt- 12, stanbul- 1995, s.388

7/29/2019 191185


iirinde bu efsanevî hikayedeki da delme olayı ile birlikte bir baka akefsanesine, Leyla ile Mecnûn’un akına göndermede bulunulur.

“sevda derinlerdedir, oysa ferhâd üstünü kazmada da ın

kalbimin yâni o ya mur ve acıdan oca ınmadenini, lâciverdî ve mahmur bir a rıyla delmede

irinve en a ılmaz, en derinbir iirin yurt edindi ibillûr bir kö ke girmede

leylâ...ve yakut, afak ve irinile emzirdi i bir güzün

boynunu vurmada irin

sevda derinlerdedir, oysa ferhâd üstünü kazmada da ın”800

Hikaye ile iiri karılatırdıımızda daha baka anıtırmaları görebiliriz. Buakın, özette belirttiimiz üzere, îrin’e yaptırılan kökte baladıına, kökegöndermede bulunarak deinen Hilmi Yavuz, bu ekilde balayan akta, derindeolan sevda için, Ferhâd’ın kazmayla ulamasının mümkün olmayacaına vurguyapar. Bu nedenle, ilgili iki dizeyi iirin baında ve sonunda kaydeder.

“sevda derinlerdedir, oysa ferhâd üstünü kazmada da ın”

Divan edebiyatında olduu gibi Halk edebiyatında da da, yarayı imler.Ferhat’ın yara misali derdini dada deil kalpte araması gerektiinidüündürülmektedir. Zira kalp yarası derinlerdedir.

3.8.3.3. Dede Korkut Hikayeleri

Yolculuk iirleri’nde ise Hilmi Yavuz, Halk edebiyatının slamiyet sonrasıilk ürünlerinden, Dede Korkut’a uzanır. Onun ünlü hikayelerinden, belki de enbilinenini, Deli Dumrul’u iirine alır. Bu adla hikayeye göndermede bulunan air,yetinmeyerek metinlerarası balamda, onun yaptıklarını hatırlatma için anıtırmayöntemini kullanır. iirde bunlar açıkça görülmektedir. Deli Dumrul hikayesi,Dede Korkut’un kitabında u ekilde geçer: Kuru bir çayın üzerine köprü yapanDeli Dumrul, geçenden otuz, köprüden geçmeyenden döve döve kırk akçe alırmı.Günlerden bir gün köprü yakınına konaklayanlardan bir genç ölür. Onu kimöldürdü diye sorduunda Azrail cevabını alan Deli Dumrul, bilindii üzereAzrail’e meydan okur.801

800 - Gülün Ustası yoktur, stanbul- 1999, s. 131- 132801 - Daha geni bilgi için bak.: Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı, Cilt- 1, Ankara- 1997, 11-12

7/29/2019 191185


“Göçmü Zamanın Ba ındadur deli dumrul! iiri durdur!

yok kalbimin kılavuzu ve iir yolunu kaybeden yoldur...

kolay de il, her zaman zamanbir gülde tıpkı bir yolda molaverir gibi durmak...

aman-vermez geçit, selvili durak!bir köprü Söz, bir nehir Dil olur,geçer yollar geçer...

a klarsa kaybola kaybola...

anadan do ma yazlar! çıplak gül!siyah mı anmak kendini, bir an;

yoksa daimâ kendili inden midir,

kalbimde olan?”802(yolculuk ve mola)Hikayeyi ölçü alarak Hilmi Yavuz, birtakım deiiklikler yapar. Öyküyü

anıtırıp imgesini ördüü iirde Deli Dumrul’un aldıı haracın yerine iiri koyar.Bu airce imge ve anlam adına yapılan doal bir tasarruftur.

“bir köprü Söz, bir nehir Dil olur,”Deli Dumrul’un kuru bir çayırın üzerine köprü, dier bir deyile yol

yapması iirde yol kavramını da ön plana çıkarır. Kitabın bu temel motifi,hikayeden hareketle aire derin anlamları çarıtırır. iir için poetik pencereleraçmasına da yol açar.

“yok kalbimin kılavuzu ve iir yolunu kaybeden yoldur...”

Hilmi Yavuz, Halk edebiyatının bir ürünü olan masala özgü unsurları daiirine alır. Ayna iirleri’nde masal tekerlemesini kullanır. Yazı biçimiyle yaptııalıntıyı vurgulayan air, masalı da anar. iirde masalları andıran imgeyledesteklenen bir metinlerarasılıkla karılaırız.

“eskiden, âh bu kentte uçuk mavi süvari;kısra ı sokakların, dört nala, uça uça... imdiyse bir ihaneti, sa ya da havarigibi ya amak i e... sürükleyip bir uca

yerden yer vurdu da toplattı, körletti,bir yılkı atı gibi savurdu ve yı mayaba lasak da faydasız... kirli, tozlu, kararmı eski zaman hayvanı! âh, umarsız bir sayrıgelir ku atır bizi... unuttuktu, bir varmı

bir yokmu o at imdi, masal gibi... o ayrı!

bir ölü övalyeyim, pörsümü ve özenti,aynalarda ararım yılkıdaki o kenti...”803(yılkı bir kent için

son.)

802 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s . 24- 25803 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 194

7/29/2019 191185


3.8.3.4. Koma

Koma, Halk edebiyatının en çok kullanılan nazım eklidir. Dörtlüklerdenoluan komaları dörtlük sayısı üç ile be arası deiir. Hece ölçüsüyle ve

genellikle de 11’li kalıpla söylenirler.804

çerik bakımından komanın çeitlerivardır. Onlardan biri, yerginin yapıldıı talamadır. Hilmi Yavuz, Bakı Ku u’ndabu nazım eklini metinlerarası iliki balamında hem biçimsel hem de içerikbakımından öykünme yöntemiyle iirine taır. iirin adı komayı çarıtırır:“ku ma”.

“Döner kapılardan girip çıkardıTıkabasa ku la dolu bir adam

Ha dese ölümsüz olacakken tamTezgah kurup ku bazlı ı ye ledi

Yemeyip içmeyip cimri kerata Habire bir açlı ı biriktiriyor

Güna ırı gömlekleri diktiriyor Almaz oldu ni anları ceketi

Ya i reti ya bayramlık bilinmezYüzünü herkeslerden gizledi

Mermer anıtlara hayranlı ından A zı açık bankaları gözledi

Zarif duyarlıklar mı, o eskidendiKu bazlı ın envâını denedi

Metelik etmezken aptallı ının imdi yükseliyor hisse senedi”805(ku ma)

iirin içeriinde, sonradan görme biri yerilmektedir. Zaten komanıntalama çeidinde yergi hakimdir. iir dörtlüklerden olumakta ve dörtlük sayısıdört olup dizeler de genellikle on birlidir. Yalnız ikinci dörtlüün ikinci dizesi oniki, üçüncü dörtlüün yine ikinci dizesi on heceden olumaktadır.

Harflerin simge yönüyle kullanımı Halk iirinde de vardır. ÖrneinKaracaolan’ın: “Kaldır nikabını yüzünü görem” iirinde geçen;

“Lamelif yazılır ka ında”mısrası ve dier iirlerinde harflerin simgelerine bavurduu bilinmektedir.

Alevi- Bektai nefeslerinde de harflerin bu balamda biçimlerinin çarıtırdııanlamlara yer verilir. Hilmi Yavuz, özellikle Hurufî iirler’de harflerin simgeselyönlerini kullanarak Halk iiri geleneiyle iirini ilikilendirmektedir.Karacaolan’ın iirinde geçen lamelif ’in Hurufî iirler’de kullanımına bir örnek:

“gibi a kın! Güzel harflerdi! S/Z: hünsa, kastrato ve elbette ikizolanları sevdimdi, âh , Lamelif, W! te sizsiziz biz, i te, sizsiziz...”806 (harfler ve S/Z)

804 - Cem Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s. 305- 306805 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 63- 64806 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 28

7/29/2019 191185


3.8.3.5. Türkü

Türkü, türlü ezgilerde söylenen Anonim Halk edebiyatı nazım biçimidir.Söyleyeni belli olanlar da vardır. Türkü bentleri, yapı ve sözleri bakımından iki

bölümden oluur. Birinci bölüm Türkü’nün asıl sözlerinin bulunduu bölümdür.kinci bölüm ise her bendin sonunda yinelenen nakarattır.807 Bu bölüme balamaya da kavutak da denir. lk bölüm dörtlük veya üçlü mısralardan oluurken,kavutaklar genellikle iki dizeden meydana gelirler. Ak, kahramanlıklar ve hüzündolu Türküler vardır. Hilmi Yavuz, Bedreddin Üzerine iirler’de Güneydoubölgesine ait;

“Ay do ar bedir Allah, bu sevda nedir Allah,Ya ver benim muradımı, ya beni öldür Allah”

“Ay Doar” adlı Türkü’nün hem adını iirine balık yapar, hem de ondankimi dize ve sözcükleri kendi iirine serpitirir.

“ay do ar bir ay do ar umarsız gözlerinden

bir ay batar bedir allahkaranlıklar bir silâh gibi oturur yüre imeiflâh olmaz bir silâh

ya kara bir gırbaç gibi vur beni küheylânlara ya beni öldür allah

dünyadanerede olursa olsun dünyadasenin umarsız gözlerinkanlı bir avuç zehir bir de yangınlı yaz ak amlarıyla bir gelir

ya da

senin umarsız gözlerinmahzun e kıya ate leridir tutu ur rüzgârlı bayırlarda

mendilimde hâre yok ama yüre imde yâre var ondurmaz umarsız gözlerin benikanatır kervankıran uykularımdabir tutu maya görsün rüzgârlı bayırlar çıkar mavi da lara ko malardaki ceylanba lar kesik keremlerle o solgunve umarsız sevda”808

Yapılan alıntılamalardan hareketle iire baktıımızda, bu Türkü’nünmetinlerarası ilikilerden yansılama yöntemiyle809 sanki yeniden yorumlandıını

807 - Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, 289808 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 109- 110809 - Aktulum, Metinlerarası likiler, Ankara- 2000, s. 118- 119

7/29/2019 191185


görmekteyiz. Öte yandan iirde alıntılanan ko ma ve kesik kerem birer Halkedebiyatı unsurlarıdır. Koma, ilgili balıkta da kaydettiimiz üzere Halk edebiyatınazım biçimleri içinde en çok sevilen ve kullanılan biçimidir. Ezgiyle okunularınagöre komalar çeitli adlar alır: Acem koması, Kesik Kerem, Gevherî gibi...Komalar genellikle lirik konularda yazılır. Ak duyguları, üzüntüleri, acıları,

sevgiliye kavuma istei, ayrılıktan yakınma, doayla ilgili türlü duygu vedüünceler hep koma ile anlatılmıtır.810 Komaların konularına balı olarakgüzelleme, koçaklama, talama ve aıt türleri de vardır.

“çıkar mavi da lara ko malardaki ceylan”dizesi ile sevgilinin övüldüü koma türü olan güzellemeden

esinlenilmitir. Dier taraftan koma hakkında verilen bilgiler ııında iirde geçenkesik kerem, okunuuna göre bir koma türüdür. Yavuz, bu koma türüne degöndermede bulunur.

3.8.4. Batı Edebiyatı

Hilmi Yavuz, sadece Türk etkilenmemitir. Onun etkileim ve esinleni

alanında belki de bütün Dünya edebiyatları olmutur. Birçok iirinde, dünyaairleri ile metinlerarası balamda iliki kurmutur.

3.8.4.1. Pablo Neruda

Bedreddin Üzerine iirler’de, iirlerini Türkçe’ye kazandırdıı PabloNeruda’nın spanya’da yayınladıı Caballo Verde Por la Poesia ‘ iirin Ye il Atı’ adlı dergisine811 göndermede bulunur.

“bin iirin yeil atınaçileli ekim günlerini bir daha okuacının ve gelinci in kitaplı ında”812

Pablo Neruda’nın iirlerini 1971 yılında çeviren Yavuz’un bu ilili airdenve yaamından etkilenmesi doal bir olaydır.

3.8.4.2. Louis Aragon

Hilmi Yavuz’un iirlerinde etkilendii ve metinlerarası iliki kurduu birdier air ise Aragon’dur. Louis Aragon, 1897 yılında Paris’te domu ve 1982’deyine bu kentte ölmü ünlü Fransız airdir. André Breton ile tanıan Aragon, onunlabirlikte önce Dadacılar ve sonra Gerçeküstücüler arasında yer aldı. 1927 yılındaKomünist Parti’sine katılır ve bir yıl sonra ünlü air Mayakovsky’nin baldızı ElsaTriolet ile tanıır ve daha sonra onunla evlenir. Aragon, “Elsa’nın Gözleri”

adlı iir kitabının önsözünde; “iir sanatı, zayıf olanı güzel’edönütürmenin simyasıdır.” der.813 Hilmi Yavuz, Aragon’un sevgilisi ve dahasonra ei olan Elsa’ya yazdıı ünlü iiri “Elsa’nın Gözleri” ne Yaz iirleri’nde yeralan “taflan” iiri ile göndermede bulunur.

“ey uçurum gözlü sevgilim!

810 - Dilçin, Türk iir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara- 1995, s. 305- 306811 - Zaman gazetesi, 15. 9. 2004812 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 71813 - Ali hsan Kolcu, Batı Edebiyatı, Ankara- 2003, s. 219- 220

7/29/2019 191185


ne zaman baksama kların büyük yarlarıylaku atılmı görüyorum kendimi”814(taflan)

Elsa’nın Gözleri

“Öyle derin ki gözlerin e ildim de Bütün güne leri orda gördümOrada bütün ümitsizlikleri bekleyen ölümÖyle derin ki her eyi unuttum içlerinde”815

Aragon’un iirin baında, sevgilisine seslendii dizeyi Hilmi Yavuz, kendiiirine:

“ey uçurum gözlü sevgilim”biçiminde almıtır.

3.8.4.3. Gérard de Nerval

Gérard de Nerval ile eyh Galip, ayrı çaın ve kültürün iki airi olmalarına

karın aynı imgeyi, Kara Güne’i iirlerine taımılardır. Bu imgeyi edebiyat vesanat yazılarını içeren bir kitabına (Kara Güne) isim yapan Hilmi Yavuz, kitaptaiki airin de iirlerinde aynı imgeyi kullanmaları üzerinde durur. ki kültürde ayrıalgılanan bir imgeyle karı karıya kalındıına vurgu yapar: “Bir imge, amaDou’da ve Batı’da farklı ikonografileri olan iki ayrı ‘kara güne’...”816 Ak am iirleri’nde iki aire, eyh Galip ve Gérard de Nerval’e ithaf ettii “ak am ve Nur-i Siyah” ta, onların iirlerinden bu imgeyi alıntılar.

“tuhaf bir çocuksun, hüzün sahibi...adın bir tutkuda geçiyor; -geçsin!derinsin, gecelerin altını gibi;bazan bir duasın, bazan ilençsin...

ba ucunda Siyah Güne ler; -sabah!odalarda a ır a ır fenâlık;kar ya ar, bir ânlık kar, bir ânlık ... kalbine gömülür Nurusiyah...

ne zamanlar geçtin, gençtin o zaman!ak am, ya lı ruhlardaki esrime!..söylesene, söyle kaç yıl... ve niyekaçıp da saklandın yalnızlı ından?”817

Bu imge Nerval ve eyh Galip’in iirlerinde u ekilde geçer:“Garibim, yaslıyım, yok derdime çare bulanKalesi elden gitmi Aqitane’li beyim ben

Bir tek yıldızım söndü, darmada ın sazımdanKarasevda’nın kara güne idir akseden”818

814 - Erguvan Sözler, stanbul- ?, s. 145815 - Kolcu, Batı Edebiyatı, Ankara- 2003, s. 220816 - Kara Güne, stanbul- 2003, s. 12817 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 29818 - Kara Güne, stanbul- 2003, s. 7

7/29/2019 191185


“Manend-i Bilal-i sahib-irfan

Nur-ı siyeh içre nur-i iman”819

3.8.4.4. Dostoyevski

Hilmi Yavuz’un iirlerinde yalnız airlere ve onların iirlerine göndermedebulunmaz. Kimi kez ünlü romancıları ve onların roman kahramanlarını daiirlerine taır. Ünlü Rus romancı Dostoyevski, bunlardan biridir. Dostoyevski,1821 de Moskova’da domu, 1881’de Petersburg’da ölmütür. Çocukluundaünlü Rus yazarlarını okur. Balzac’ın Eugene Grandet’sini Rusça’ya çevirir. Çar’akarı mücadele eden genç devrimcilerle ibirlii ettii için ölüm cezasına çaptırılır.Sonra cezası dört yıl kürek ve be yıl sürgüne çevrilir. Sibirya taburunda be yılaskerlik yaptıktan sonra Omsk kalesine gider, orada dört yıl kalır. Burada saranöbetleri esnasında zor günler geçirir. Baına gelen felaketleri kaderin cilvesigören yazar, kendi ruhunda insanın en derin ve ince noktalarına dein tanımaimkanı bulur. Sibirya’dan döner dönmez Prestupleniye nakazaniye Suç ve Ceza

adlı romanını yazarak büyük bir ün kazanır.820 Yavuz, Zaman iirleri’nde yer alan,Dostoyevski’ye metinlerarası balamda göndermede bulunur. Ayrıca onu öhreteulatıran romanını da anıtırır.

“ iir hangi sözcüklerle yazılmalı ki? Zakkum sözcüklerle mi: ‘yaz’, ‘dostoyevski’ ?”821(sorular ve

Zaman)Çöl iirleri’nde de Suç ve Ceza’nın adını anarak romana göndermede

bulunur.“sendin bir yaza vurulan kilit;aynalar görünmez oldu; kötürüm...ben kendi (ç)ölümde yürürüm;beklesek ne olur? mumya ve lahit gibi durmak yan yana? a klarda cürümve ceza.. ve ceza! öyle ölürümnasıl ölüyorsa sularda gelgit...”822 (çöl yakarısı)

3.8.4.5. Marcel Proust

Onun iirine aldıı bir dier yazar ise Marcel Proust’tur. Fransız bir yazarolan Proust, 1871’de Paris’te domu ve Aragon gibi yine aynı kentte ölmütür.Ünlü romanı Geçmi Zamanın Pe inde, yarı otobiyografik bir nehir romanıdır.Yazar romanında bata kendisi ve ailesi olmak üzere çevresinde yaayan insanlarınbalarından geçen olayları en ince yarıntılarına kadar anlatmı, kahramanların ruhtahlillerini titizlikle ele almıtır. Bu ünlü zaman yazarına göre edebiyat geçmi hayatların anlatımından baka bir ey deildir. Yaanılan anlar, hatıra denilen biryerde yeniden anılma ve yaanmayı beklerler.823 Hilmi Yavuz, Yolculuk

819 - A. g. e. , s. 8820 - Kolcu, Batı Edebiyatı, Ankara- 2003, s. 368821 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 100822 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 42823 - Kolcu, Batı Edebiyatı, Ankara- 2003, s. 211

7/29/2019 191185


iirleri’nde Proust’un bu romanına adının bir kısmını alıntılayarak romanagöndermede bulunur. iirde üstü kapalı biçimde geçmie bir yolculua çıkılır:

“Göçmü Zamanın Ba ındadur deli dumrul! iiri durdur!

yok kalbimin kılavuzu ve iir

yolunu kaybeden yoldur......anadan do ma yazlar! çıplak gül!siyah mı anmak kendini, bir an;

yoksa daima kendili inden midir,kalbimde olan?”824(yolculuk ve mola)

Ak am iirleri’nde ise Marcel Proust’un bu ünlü romanınınkahramanlarına, Swann ve Odette de Crecy’e yer verilir. Düük ahlaklı bir kadınolan Odette’ye balangıçta Swann deli gibi âık olmu ve onunla evlenmitir.Odette’nin kendisini aldattıını fark edince ondan ayrılır. Hilmi Yavuz, ikiliyi“ak am ve Swann” iirine alır. Bu romanın zaman boyutu da anıtırılır.

“bu çöl yorgundur, vahaysa bitik;bir kervan beklenir, bir kervan gider;

yol tenhâ, ilerde fenerler sönük;durma, ak amı ku at ey Keder...

bak, ne yazlar geldi, ne yazlar geçti!diyorum, belki kervan geçmez bir daha;beklerken o kadar benze tiler ki,ayırt edilmez oldular, çöl ile vaha...

bu kez de geçti, durmadı kervan;durur elbet bir a kın durdu u zaman;bir gül seyirdi, bir yaz ü üdü;nerden de andım sizi, Odette’le Swann!..”825

3.8.4.6. Thomas Mann

Alman edebiyatının önemli yazarlarından Thomas Mann da HilmiYavuz’un göndermede bulunduu yazarlardandır. Ülkesinin yönetimine vesiyasete dair deiken bir görüe sahip olan Mann, 1929’da Nobel Ödülü’nü alır.Son olarak faizm karıtı görüleriyle de bilinen Thomas Mann, Der Zauberberg(Büyülü Da) romanında akın ve ölümün gücüne yenik düen bir mühendisinhayatını anlatır.826 Pınar Aka, Yaz iirleri’nde bulunan “yazmak” adlı iirde HilmiYavuz’un bal ve kül kelime öbei ile Lévi Strauss’un bu adı taıyan kitabına, büyülü da ile de Thomas Mann’ın yukarıda da kaydettiimiz romanına göndermebulunduunu kaydeder.827

824 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 24- 25825 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 19826 - Kolcu, Batı Edebiyatı, Ankara- 2003, s. 324827 - Pınar Aka, Hilmi Yavuz’un iirine Metin-Merkezli Bir Bakı, Basılmamı Yüksek LisansTezi, Ankara- 2002, s. 52

7/29/2019 191185


“yaz imdi burdan mı aya göçürdü

iir ki beyli inden bal ve kül sunardı kullarına... yazmak

büyülü da

ile da masalını ayırmaktır aslında

ben bu iiri yazdım dabelki

yazmadımda”828 C. Levi Strauss’a dayanarak bal ve kül ün kimi ilkelerde tabu olduunu

söyleyen Turul Tanyol, bu iirde balın saflıı, külün ise hiçlii belirttiklerini ifadeeder.829

3.8.4.7. Charles Baudelaire

Hilmi Yavuz’un en fazla etkilendii Batılı air, Charles Baudelaire’dir. Soyaacında Türk iirindeki ustalarını belirttikten sonra Batı edebiyatından, özellikleFransız iirinden Baudelaire’i anar. iirlerine metinlerarası iliki balamındamodern iirin kurucularından Baudelaire’nin iirlerinin adlarını taır. Birçok ünlüFransız air gibi o da Paris’te domutur, 1821. Altı yaındayken babasınıkaybeder. Annesi, onun hiçbir zaman sevmeyecei bir asker olan Jacques Aupickile evlenir. Üvey babası onun yaamında sanat dıında, etkili olmutur. Hayatınabirçok kadını alan Baudelaire, baımsız ve bohem bir yaamı tercih etmitir.Baıbo yaamı ailesini endielendirir. Bu nedenle Paris’ten uzaklaması için zorlaHindistan’a gönderilir. Bu zoraki seyahati reddeder ve Réunion Adası’ndagemiden inerek tekrar Fransa’ya döner. 1842 yılında hayatı boyunca kendisinietkileyecek olan ve Kötülük Çiçekleri’ndeki dizelerin pek çounun esin kaynaıJeanne Duval’le tanıır. Siyaset ve ülkesinin yönetimi ile de ilgili olan Baudelaire,1848’de Salut Public’de devrimi ve insanlıı savunan yazılar yazar. O, ılımlı birCumhuriyetçidir. 1857’de Kötülük Çiçekleri’ni yayınlar ve 1867’de daha sanatınınolgunluk evresinde ürünler verecekken ölür.830 Romantik air olan Baudelaire,çada iir akımlarının çou özelliklerini iirinde kullanarak bir anlamda onlaraöncülük yapmı olur. Bu nedenden olsa gerek Baudelaire, modern iirini miladıolduuna dair ortak görü vardır. Nedim Kula, Baudelaire ve ünlü eseri Kötülük Çiçekleri hakkında unları kaydeder: “Yazın eletirmenlerinin birçou tarafındangünümüz iirinin yaratıcısı olarak selamlanan ‘Kötülük Çiçekleri’nin airiBaudelaire, sanatına kazandırdıı olaanüstü anlatımın gücüyle, evrensel iirinsınırlarını alabildiine geniletmi, Victor Hugo’nun deyiiyle ‘teni bir ürperi’getirmeyi baarabilmi bir kiidir.”831

Hilmi Yavuz, onun Hiçli in Tadı adlı iirine, Yaz iirleri’nde göndermeyapar. “taflan” iirinde sevgilisine, sembolik bir dille seslenen Yavuz’un üslubu,

828 - Yavuz, Erguvan Sözler, stanbul- 2001 , s. 33829 - Turul Tanyol, Hilmi Yavuz’un Gizemi, Hürriyet Gösteri, Nisan 1994, S. 41, s. 32830 - Charles Baudelaire, Kötülük Çiçekleri, Türkçesi: Erdoan Alkan, stanbul- 2004, s. 5- 13831- Nedim Kula, XIX. Yüzyıl Fransız iiri, Ankara- 2002, s. 55

7/29/2019 191185


aaıda alıntılayacaımız Baudelaire’in kendi benliine hitap ettii Hiçli in Tadı iirindeki üslubunu andırır.

“ne zaman dinecek, ne zamanbu taflan, bu taflan?

ey uçurum gözlü sevgilim!ne zaman baksambir hiçlik tadı

ve a zından yıldızlar uçuranergin, ye il ve yabanılbir yaz gecesi gibisin

yüzünde yolların gülü üve yaz gö üne ili kinbir esenlik üretiyorsungeçip giden fırtınalardaney uçurum gözlü sevgilim!”832(taflan)

Hiçli in Tadı“Ruhum, o hırçın yüzün neden imdi donuk, mat?Parlatırken hırsını Unut mahmuzlarıyla,

Artık terk etti seni! Yat, uyu hayasızcaSürekli tökezleyen canı çıkmı ya lı at.

Katlan kalbim, boyun e ; hayvanca uykuna yat.”833 Aynı iirde Aragon’un “Elsa’nın Gözleri” iirine göndermede

bulunulduuna yukarıda deinmitik.Hilmi Yavuz, yine Baudelaire’nin “Ak amın Alacakaranlı ında” iirinin

adına Gizemli iirler göndermede bulunur. Ancak Ak am’ın yerine gülü kullanır.“bulutlu yazılar! sevdalarıacılara kırdırtmayınız

onlar bir gülün alacakaranlı ından teninizin afa ına uzananbir yaz gecesiydiler... enlik

ve dü ünve siz onlara ne kadar uzak, ne kadar da çok benziyordunuz”834(bulutlu yazılar)

Ak amın Alacakaranlı ında“Suçlunun dostu tatlı ak am geliyor i te

Bir suç orta ı gibi kurt adımları ile; Büyük bir yüklük gibi gökyüzü kapanıyor,Sabırsız insan vah i hayvan halini alıyor.”835

832 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 44- 45833 - Baudelaire, Kötülük Çiçekleri, Türkçesi: Erdoan Alkan, stanbul- 2004, s. 137834 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 75835 - Baudelaire, Kötülük Çiçekleri, Türkçesi: Erdoan Alkan, stanbul- 2004, s. 171

7/29/2019 191185


Kötülük Çiçekleri, Baudelaire’in en ünlü eseridir. Hilmi Yavuz, Hurufî iirler’de bu kitaba göndermede bulunur.

“tâ sîn mîm

kötülük çiçekleri açtılar:

aç yaz,tok güne ;kapandıbakı lardaki kı lar...

tâ sîn mîm”836 (tâ, sîn, mîm (sekiz) )

3.8.4.8. Hölderlin

Büyük Alman airi Hölderlin Hilmi Yavuz’un iirlerinde adı anılan dierbir Avrupalı airdir. Çöl iirleri’nde onu ‘fena çocuk’ olarak tanıtır.

“bakarken bakılandım, yargılarken aklandım

airdin, aynalardın, erguvan...ve bir büyük ‘fena çocuk’, adı: hölderlin...”837

Ona Hurufî iirler’de de rastlarız. Bilindii üzere Hölderlin, aklınıyitirdikten sonra yazdıı iirlerin altına “Scardanelli” imzasını atar.838 HilmiYavuz, bu takma ada “harfler ve Hölderlin” iirinde göndermede bulunur.

“ air ve deli! ikisi bir! airsin, hüznünden bellioluyor bu: delilik bir çiçektir ve adı: sadık hizmetkârınız

Scardanelli”839

3.8.5. Edebî Sanatlar

Türkçe’nin mecaz yönünden bereketli bir dil olduunu söyleyen HilmiYavuz, iirlerinde youn bir edebî dil kullanır. iirin söz sanatlarıylakurulabileceini düünür: “Bilim bize nedensellik yasalarını veriyor, iir ise hüsn-ü tâlil sanatını. Söz sanatları, bata benzetme ve iretileme... (iirimin) kurucuöeleridir. Necatigil ustayı anımsayın: ‘canım tevriyeler...’ demiyor muydu?”840 Hilmi Yavuz’u sanatlı söylemeye yönelten üç nedenden bahsetmek mümkündür.Birincisi yukarıda da vurguladıımız üzere dilin, Türkçe’nin kendisidir. kincisiyoun anlamlı iiri, onu edebî sanatlara bavurmasını zorunlu kılmasıdır.Sonuncusu ise gelenei temellük eden bir air olarak, Klasik Türk iirimizin veHalk edebiyatımızın sıklıkla kullandıı edebî sanatlara kendisinin de yabancı

836 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 57837 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 29838 - Güven Turan, “Aklın Karanlık Kıyılarında”, Kitap-lık Dergisi, Temmuz-Austos 2005, S. 85,s. 65839 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 40840 - Abdülkadir Bulut, Hilmi Yavuz “Yaz iirler”ni anlatıyor, Varlık, Mart 1982, S. 894, s. 39

7/29/2019 191185


kalmama isteidir. Dier taraftan edebî sanatlardan sadece anlam sanatlarını deil;kalb, inikak ve cinas gibi biçimle ilgili söz sanatlarını da kullanmıtır.

Gelenei, aynen sürdürme tarzında algılamayan Hilmi Yavuz, onu yenidenüreten bir airdir. Gelenein bu ekilde idrak edilmesi gerektiini de sıklıkla ifadeeder. Bu balamda o, Türk edebiyat literatüründe kaydedilen, bildiimiz klasik

denebilecek edebî sanatları iirlerinde yeniden yorumlamıtır. Eski edebiyatınbirçok söz ve anlam sanatını iirine taırken okuyucusunu aırtmayacak biçimdeonları kullanır.

Biz, edbî sanatlara deinirken, konuyu mecazlarla balatıp anlam ve sözsanatları ile sürdürmeyi uygun gördük. Sanatı barındıran iirleri, yayımlandıklarıtarihe göre deil, içerdii sanata göre sıraladık.

Tebih, sözü etkili bir duruma getirmek için, aralarında türlü yönlerden ilgibulunan iki eyden, benzerlik bakımından güçsüz durumda olanı nitelikçe dahaüstün olana benzetmektir. Benzetilen, benzetmelik, benzetme yönü ve benzetmeedatı olarak dört öeden oluur.841 Tebih sanatını içeren iirlerden ilkine Bakı Ku u’ndan örnek verebiliriz.

“Ayı postlarından kürkleri znik’li çömlekçilerin

Gemi direkleri gibi sa lam yalnızlıklarıCam dı larında büyürdü fesle enler”842(fırtına)

Yalnızlıkların salamlık yönünden Gemi direklerine benzetildii iirde,dört öesi yerli terinde bir tebih sanatı yapılmaktadır. gibi bilindii üzerebenzetme edatı sa lamlık ise benzetme yönü veya ilgisi olarak iirdekullanılmıtır. Bedreddin Üzerine iirler de tebih bakımından zengin bir kitaptır.Aıya aldıımız iir kesitinde Bedreddin’in bir tarikat deneine tebih sanatıyoluyla benzetildiini okuruz.

“bir tarikat de ne i gibi pürüssüz ve düzbir beden, asılmı ”843(beyazıd pa a)

“mevlânâ hayder” iirinde bu kez soyut bir kavramın somut bir nesneyebenzetildiini görürüz.

“ve hüznü bir kirmen gibi e irip yükleyip türküleri tuza ve yüneve ilkyazı bir garip efsânediye söyleyenler, ya atanlardır.”844

ayrıca bu dizelerle air, bizlere metinlerarası iliki balamında Yunus Emre’ninTaptuk Emre’nin dergâhına taıdıı pürüssüz ve düz odunları (/denekler)anıtırır.

“nâzım hikmet” iirinden bir örnek:“gerek acının tele inden ve gerek lâcivert gergefinde gecelerin iiri bir ku gibi örerek halkımız, gülün sesini savurupbir türkünün keki inden tüterkender ki, böyle yazılır sevdamız”845

841 - Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s. 405- 406842 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 19843 - A. g. e. , s. 87844 - A. g. e. , s. 89

7/29/2019 191185


iiri daha çok yapılan bir ura, teknik bir mesele olarak algılayan HilmiYavuz, görüldüü üzere iiri kua benzetir. iir benzetilen, ku benzetmelik, örme benzeti yönüdür ve kuun yuvasını imler. iir, airin sıınaıdır bir anlamda, gibi benzetme edatıdır yine.

Do u iirleri’nden aktaracaımız iirde baka bir tebihle karılaırız.

“ilk kez eyer vurulmu bir kısrak gibi tedirgin brahim Talukı karlı, ova dingin brahim Talu, sa ır bir acıya dökülen tunçve giderek daha belirginkorkunç”846 (II.)

brahim Talu, benzetilen; ilk kez eyer vurulmu kısrak , benzetmelik; gibi,benzetme edatı ve tedirgin sözcüü benzetme yönüdür.

“do unun son sözü”nde de tebih sanatı görülür.“bir gece çölemerik üzerinde

bakır bir bilezik gibi hilaligördü...i te do unun dünü, bugünü

ya amı olmanın tuzu, ekme ive yarını , acının dü ünügibi duyursun bizlereaçsın bir yufka gibi umudutürküleri yeniden yo ursunközlesin a ıdı, melali”847

iirde, umut benzetilen, yufka benzetmelik konumundadır. Emir kipindekullanılan açsın eylemi benzetme yönü, gibi ise benzetme edatıdır. air, tebihsanatını kullanarak soyut bir varlıı, somut varlıa benzeterek zihinlerde duyguyabiçim vermeye çalımıtır. iirin ba tarafında ise, hilal (ay), bakır bir bilezik’ebenzetildii ikinci bir tebih ile karılaırız.

Yavuz bu sanatı Mustafa Subhi Üzerine iirler’de de kullanır.“her sevda, iiriniba ka türlü yazdırır bir yörük kilimi yaz günlerinii te imdi bu iir bir yörük kilimi olup dokuyor hüznünü, zaferini, ölümlerinibiz ki acıya ücretlibir tezgah ba ındayızdır acılar bir ileri bir gerive ak amı bir kızıl yemeni

gibi üretip afa ı al bir ipe e döndürmek

845 - A. g. e. , s. 94846 - A. g. e , s. 158847 - A. g. e. , s. 159- 162

7/29/2019 191185


olup i imizbedreddin-i simavî’den beri”848(mensucat i çileri anlatıyor

(yıl 1925))iirde ak am ve kızıl yemeni arasında tebih ilgisi kurulmutur. ak am

benzetilen, kızıl yemeni benzetmelik, üretme ise benzetme yönüdür. Çünkü yemeni

bir ayakkabı türüdür. gibi bu iirde de benzetme edatı olarak karımızaçıkmaktadır.Gizemli iirler’de ise tebihe imge deeri katıldıını görürüz:

“Ye il mgeli Kız! Biz size yazılı sevdalar sunduktuve döne döne uçurumlar

gibi iirler ...Ye il mgeli Kız! Siz e nimizebir göçük sesi

gibi i lendinizdive derin bir gül duygusu

verdiniz bana”849(hayalhanım)

iirde iki tane tebih görülmektedir. uçurumlar benzetmelikken, iirler benzetilen olarak kullanılmıtır. döne döne benzetme yönüdür. Son be dizedeyseYe il mgeli Kız benzetilen, benzetmelik olarak göçük sesine benzetilmitir. i lenme benzetme yönüdür. ki kesitin tebihinde gibi benzetme edatıdır.

Hurufî iirler’de de Hilmi Yavuz bu benzetme sanatını kullanmıtır.“lambagibi yüzlerle tanı tık

samim-

Î bir mum, içtenbir aynayız, dı tan hep-imizkaranlıkta”850(tâ, sîn, mîm (dört)) yüz

benzetilen olarak lambaya benzetilmitir. Lamba benzetmelik biçimindekonumlandırılan iirde, tanı ma benzetme yönü, gibi ise yine benzetme edatıdır.iiri ilginç kılan taraf, tebihle birlikte î harfine sembolik bir biçim verilereklamba, resimsel olarak gösterilmeye çalıılmıtır. Bu, tebihin simgeyedönütürülmesi olayıdır.

Tehis, bir kiiletirme sanatıdır. nsan dıındaki canlı ve cansız varlıkları,düünen, duyan ve hareket eden bir insan kiiliinde göstermek, kiiletirmektir.851 Hilmi Yavuz, iirlerinde bu edebî sanata, belki de imge üretme adına sıkça

bavurur.Bu sanatın Do u iirleri’nde güzel bir örneiyle karılaırız.“ay kana, sevda akar, bir da

848 - A. g. e. , s. 169- 170849 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 76- 77850 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 50851 - Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s. 419

7/29/2019 191185


bir da kendini delerse”852(do unun sevdaları (II))Hilmi Yavuz, daı kiiletirerek akı için daı delen Ferhat’ı anıtırır.Yaz iirleri’ndeyse güle ney üfleyen bir Mevlevî kiilii atfedildiini

okuruz.“güz bir ney’dir, bir gül üfler

ve akik i ler kabine, dinle!”853(ney) Zaman iirleri’nde kiiletirmeyi çok deiik sayılabilecek biçimde içeren

iirler vardır.‘Uçmak’, ku ları bekledi

ve sevgililer seni beklediler, o zaman...sen Zaman’ın kasrında oturdunerguvan sözlü ku lardı dilinde

ve acılardı söz da arın..”854(ku lar ve Zaman) iirde Yavuz, zihnimizde ilginç bir imge oluturmakta ve ku lar yerine uçmanın

ku lar ı beklediini söylemektedir. Kiiletirme sanatı ile yaptıı bu imgede ilginçolan anlamla birlikte eylem soylu bir kelimeye kiilik atfedilmesidir. Bu, Türk iirgeleneinde çok sık kullanılmayan kiiletirme yöntemlerinden biridir. Aynıiirde, bir kavram olan zamanın kiiletirerek ayrı bir tehis sanatı örneisunulmaktadır.

Zaman iirleri’nden baka bir kiiletirme örnei;“a kların içinden geçtim: Zaman’dı...

yazlar kendi içlerinde kayboldulardı

ne zaman beni andıysan bir söyle i olarak bir yaprak, a klara gizlenmi

ya da bir raslantıgibi durdumdu: Zaman, bendim!..ben iiri bir yaz gününden ö rendimve a klar o ilk iirden arta kalandı...

yaz günü! hep sende aradım Zaman’ıhiç bitmedindi, ‘dindi’ diyenler olsa da...”855

iirde kiiletirilen varlık yaprak tır. Ama yapra ın sıındıı a k tır. Öte yandan ikidizede de yaz kiiletirilmektedir.

“ben iiri bir yaz gününden ö rendim”“yaz günü! hep sende aradım Zaman’ı”

Soyut bir kavram olarak yazda aranan dier bir soyut kavram, zamandır.iir, ondan örenilir. Böylece bu sanatla verilmeye çalıılan poetik bir mesajlakarı karıyayızdır.

852 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 133853 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 19854 - A. g. e. , s. 112- 113855 - A. g. e. , s. 114

7/29/2019 191185


“anı-sonnet”te akın kendisi, ayna, gece yolculukları ve akı saklayankentin kiiletirildiini görürüz. iir batan sona sanki kiiletirilen imgelerleyazılmıtır.

“aynalar dola ıyor, bu kentin aynaları;sözlerim sisli sözler ve a klar kırılmada;

a klardan isteniyor, âh orda olmaları...kendinin odalara benzeten odalarda,aynalar gö e a ar, bu kentin aynaları;kimi dilerse onu göstererek, buyurgan!Kimbilir hangi yazsa bırakmı anıları?...ve toplanıp geliyor gece yolculukları...

âh, a klar paslanıyor, kent saklarken onları;bencileyin hep ayna yerine koyuyor anıları...”856

Hurufî iirler , tehis sanatının kullanıldıı kitaplardandır. Bu durum,kitapta harflerin izlek olarak kullanılmasıyla birlikte Hilmi Yavuz’un imge

oluturma alıkanlıından da kaynaklanmaktadır.“oradan durup baktın;gün o günken…güne li, acımasız bir ak amınsonunda arzu:”857 (a, ,k (bir))

“harfler ve yunanlı”de ise ak amın kiiletirilmesi yerine harflere insanî özellikleratfedildiini görürüz:

“biri dâimâ önde, bir dâimâ yava ;giderler elif’le birlikte da a;bir ‘âh’ olmak için; -iki arkada ,giderler, Akhilleus ve kaplumba a…”858

stiare, dier adıyla eretileme, bir eyi kendi dıında, türlü yönlerdenbenzedii baka varlıın adıyla anmadır. Bu bakımdan istiare hem mecaz hem debenzetme sanatıdır.859 Açık ve kapalı olmak üzere ikiye ayrılır. Açık istiaredebenzetilen deil benzetmelik söylenir. Kapalıda ise tersi bir durum söz konusudur.Hilmi Yavuz’un iiri eretileme bakımında zengin bir iirdir. Tebihin yanı sıraeretilemenin dünyayı iire dönütürmede önem rolü olduunu söyler: “iirindüzyazıdan ayrıldıı sınırı kesinkes belirlemeseler bile, benzetme ve iretileme,dünyayı iire dönütürmede belirleyicidirler bana göre. Zihnimizde dünyayıolduu gibi yeniden kurmak istemiyorsak, (ki bana göre, artistik üretimin önkoulubudur), verili olandan yola çıkmamız gerekir. iir, verili olanı kırar, dönütürür,yeniden kurar.”860 Bakı Ku u’ndan balamak üzere birçok kitabında, bu edebî sanatla karılamak mümkündür. Örnein bu kitabında yer alan “yapı” adlı iirdeaçık istiare ile Ahmet Haim’in iirinden alınan, kendisinin çalardım dedii menek eler imge yerine kullanılmıtır. Benzetilen imgenin yerine benzetmelikiirde yer almıtır.

856 - A. g. e. , s. 199857 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 13858 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 30859 - Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s. 412860 - Abdülkadir Bulut, Hilmi Yavuz “Yaz iirler”ni anlatıyor, Varlık, Mart 1982, S. 894, s. 38

7/29/2019 191185


“Sedef kutularda saklıdır adım Bilinecek elbet bir gün yeniden:Çocukken Hâ im’in iirlerindenYo un menek eler çalardım”861

Bedreddin Üzerine iirler’deyse Bedreddin’in kartal ve karanfil’e

benzetilerek açık istiareye bavurulduunu görürüz: “gözüm hep o asılmı ta kaldı

sanki karanfil zülfünü dkmü de im ir topuzlu bir gürzindirilmi gibi tanyerinekanlıydı kartal kanadı”862(beyazıd pa a)

Do u iirleri’nde Hilmi Yavuz, leylâ’in girdii kö k le Mecnun’un kalbiniimleyerek açık istiare sanatı yapar:

“ve en a ılmaz, en derinbir iirin yurt edindi ibillûr bir kö kegirmede

leylâ”863(do unun sevdaları (I))Yolculuk iirleri onun edebî sanatlara sık bavurduu bir kitabıdır. “beyaz

ev” hem kapalı hem de açık istiareyi içeren bir iirdir.“beyaz bir ta ev,kanatları yaz çiçekleri,uçuyor yamaca do ru...

çatısına güne ler konmu

yaprakla u ulduyor imdi yollar, yollar içinde...”864

lk iki dizede ev kua benzetilir. Ancak benzetmelik konumundaki ku anılmaksızın ona özgü bir ey, kanatları söylenir. Tek bir kıta gibi yazılan: çatısınagüne ler konmu ’ta güne ile ku kastedilmektedir. air, ku yerine benzetmelikolarak günei anıp kuu belirtmeyii ile açık istiare yapmaktadır.

Açık istiare gibi kapalı istiare de aire imge oluturmada pek çok imkanlartanıyan bir söz sanatıdır. Genel olarak edebî sanatlar bakımından oldukça zenginolan Hilmi Yavuz’un iirlerinde kapalı istiareye de çokça rastlamak mümkündür.Bunun güzel bir örneini Do u iirleri’nde okuruz.

“ve benim kalbimi yeniden yazabilmek içinel aldı ım çok olmu tur eski fütüvetnâmelerden”865(do unun sevdaları (III))

bu iirdeki istiare bizlere Bâkî’nin güzü konu alan ünlü gazelinden bir beytianımsatmaktadır:

“E câr-ı bâ hırka-i tecrîde girdiler Bâd-ı hezân çemende el aldı çenârdan”866

861 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 44862 - A. g. e. , s. 87863 - A. g. e. , s. 131864 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 40865 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 135

7/29/2019 191185


Hilmi Yavuz’un iirlerinde belki de en sık bavurduu anlam sanatıtevriyedir. Bu sanata çounlukla yaz sözcüü balamında Yaz iirleri’nde yerir.Hocası Necatigil’in tevriyeye yükledii, kendisinin de katıldıı bu sanatın iirdekiilevi ile ilgili olarak unları söyler: “Tevriye’nin semantik bir ilevi var;dolayısıyla bir dize birden çok anlamlı düzeyde okunabilir olacaksa, ‘tevriye’ bu

tür okumayı gerçekletirecek araçlardan biri. Necatigil, örnein tevriyenin busemantik ilevinin bilincindeydi. Dizede çok anlamlılık (bu sözcüü ‘ambiguity’karılıı kullanıyorum) sorununu ‘tevriye’ ile, onun aracılııyla çözmeyi denedi;böylece geleneksel bir araçtan yararlanarak hem Divan iirine eklemlenmeyigerçekletirdi; hem de iirde ‘anlam’ sorununu çözmü oldu.”867 Yukarıdakaydettiimiz üzere bu ifadeler, Yavuz’un gelenek açısından edebî sanatlaraiirlerinde yer verdiine dair görüümüz balamında düünülebilir. Zira o, hocasıNecatigil ile gelenee dayalı iir yazma hususunda örtüen kanaatlere sahiptir.

Tevriye, bir ya da ikiden fazla anlamı olan bir sözcüü bir dize ya da beyitiçinde yakın anlamını söyleyip uzak anlamını kastetme sanatıdır.868 BedreddinÜzerine iirler’de Hilmi Yavuz, yaz sözcüünü tevriyeli biçimde kullanır.

“hüzün ki en çok yakı andır bize

belki de en çok anladı ımız

biz ki sessiz ve ya ızbir yazın yuma ını çözerek ve ölümü bir kepenek gibi örtüp üstümüze”869(nâzım hikmet)

Hilmi Yavuz, iirde yazın sözcüüne iki anlam yükleyerek yakın anlamısöyleyip uzak anlamı hatırlatmıtır. Mevsim olan yazı anarken, edebiyat olarakanılan yazına da vurgu yapmaktadır.

Yaz iirleri’nde özellikle yaz kelimesi ile sıklıkla tevriye sanatı yapar.“kalp kalesi! her dizebir gizli bahçedir sevda senin hisarınâh çeken kılıcınbir dü üm olan adınsonunun ba ındadır yaz

ve güller çözülsün”870(kalp kalesi)iirde yaz mevsim olarak anılmakla birlikte yaz- eylemini de

çarıtırmaktadır. Kitapta airin, yazı tevriyeli kullanarak anlam zenginliisalamaya çalıtıını, bunu ise daha ziyade imge oluturma adına yaptıınısöyleyebiliriz.

Aynı kitabın “ney” iirinde bu kez iiri veya somut yazıyı imleyen yazınyanı sıra mevsim olan yaz ile karılaırız. Yaz kelimesi ile yazgı, kaderin dekastedilmi olduunu düünmemiz mümkündür.

“sormak güze özgüdür:o ki der ben miyim?

yenilmi ve yitik

866 - Muhammed Nur Doan, Bâkî, stanbul- 1998, s. 110867 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 19868 - Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s. 427869 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul 1999, s. 93870 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 17

7/29/2019 191185


bir yazı olan sevgili?ki ma rur bir kâ ıdadü en en soluk sözcük

ve perçemli tâlik”871 “çiçekli da soka ı”nda da yazın hem mevsim hem de eylemsellik yönü

olan “yaz- ” vurgulanıp tevriye sanatı yapılır:“a klar anlatıdır yazınonları bir soka

ınadıyla ça ırır yollarında;

-çiçekli da çiçekli da ”872

Leff ü Ner, anlamla ilgili bir baka edebî sanattır. Eski edebiyatımızdaçokça bavurulan bu edebî sanat, genellikle bir beyit içinde, birinci dizede en az ikieyi söyleyip ikinci dizede bunlarla ilgili benzerlik ve karılıkları vermektir873 Hilmi Yavuz, Bakı Ku u’nda bulunan “kaside” iirinde özellikle beyitkullanmıtır. Bu iirin, Divan edebiyatında kaside nazım ekline metinlerarası

balamda öykünme olduunu söyleyebiliriz. Dier iirlerinde bulunan ikili dizeler,daha çok serbest iir formunun uzantısı niteliini taırlar. Dolayısıyla onuniirlerinde belirttiimiz tanıma uygun kullanımda bir leff ü ner sanatıgezmeyeceiz. Edebî sanatların daha çok çada yorumuna yer veren Yavuz’un buekilde kullandıı sanatlara iirlerinden örnekler vermeye çalıacaız. Onuniirlerinde leff ü ner, hem ses benzemesi hem de anlam örgüsündeki simetri ilekarımıza çıkar. Leff ü nerin bir anlamda görevi de budur. Do u iiirleri’nde buanlam simetrlerinden birini okuruz.

“ölüm bir a irettir do uda

ayı ı ı gül den hoyrat gül leri güzelden talandır

ve asi, durak bilmez a ıtlarıylauçsuz bucaksız turnalarınıkat kat gurbete dü ürmü evvelbaharlasevdası göçer olandır.”874(do unun ölümleri)

Belirginletirdiimiz sözcükler anlamca aynı ve eanlamlıdırlar. Dizedebir düzene göre kullanılmalarından dolayı, iirde düzenli leff ü ner sanatıyapılmıtır.

Söylen iirleri’nde de bu sanata rastlamaktayız.“a klar bir bedesten , sen acı kuma

dokumalar dokuyor derime”875(narkissos’a a ıt)kuma ve deri, ikisinin de anlamı birbirlerine çok uzak olmayan iki sözcüktürler.lgileri için unu söyleyebiliriz, biri bedenimizin kumaı, dieri vücudumuzun.

Bedesten bilindii üzere deerli eyaların satıldıı çarının eski adıdır.

871 - A. g. e. , s. 19872 - A. g. e. , s. 34873 - Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s . 437874 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 139875 - A. g. e. , s. 157

7/29/2019 191185


Dokumalar ın da çarıda satıldıını düünürsek anlam ilgileri salanmı olur. airburada da düzenli leff ü nere bavurmaktadır.

Çöl iirleri’nde anlamca ilgi kurulan bir leff ü ner sanatı yapılır. lgilikelimelerin mısrada çapraz dizilmeleri nedeniyle buna düzensiz leff ü ner denilir.

“‘çöl’ denilen o öyküyü

yazmak için konu urkensustum içimden türküyü...”876 Aynı kitabın bir baka iirinde yine bu sanata bavurulmutur:

“ü üyor, öyle derin ü üyor ki, hırkasıhırkamla örtü üyor, ört ü üyor!”877 (çölde zaman)

iirde karımıza çıkan hırka ve ü üyor sözcüklerinin çaprazlama dizimi düzensizleff ü ner sanatını hatırlatmaktadır.

Yolculuk iirleri’nde de leff ü ner ile karılaırız:“anadan do ma yazlar! çıplak gül!siyah mı anmak kendini, bir an;

yoksa dâima kendili inden midir,kalbimde olan?”878(yolculuk ve mola)

an ve dâima zaman ile ilgili adlandırmalardır. air, onlarla kendi zamirlerini altalta kaydederek düzenli leff ü ner sanatı yapmaktadır.

Tekrir sanatı sözün etkisini güçlendirmek amacıyla, anlamın üzerindeyounlatıı sözcük ya da söz öbeklerini arka arkaya yinelemektir.879 Birçok airgünümüzde tekrir sanatına belki de kasıtlı ya da farkında olmaksızın iirlerinde yervermektedirler. Hilmi Yavuz, iirlerinde sözcük veya sözcük öbei tekrarlarınaodukça fazla bavurur. Bu tercihinde tekrir sanatını kullanma isteinden ziyadeiirlerine ahenk kazandırma gayretinin daha fazla etkili olduunu söyleyebiliriz.Tekririn, günümüzdeki karılıı dorudan tekrar demektir. Sözcük tekrarı, çada iirin vazgeçilmez unsurlarındandır. Behçet Necatigil’e göre; “... bir kelime, ancak‘ekilce’ kendisine benzer veya yakın kelimelerle el birlii ettii takdirde yerinibulur ve ancak bu hâlde bir kuvvet ve bir çarıım zenginlii kazanmı olur.”880

Hilmi Yavuz, iirlerinde sözcük tekrarına, aynı dize ile birlikte altlı-üstlüdizelerde de yer vermektedir. kinci kitabı olan Bedreddin Üzerine iirler ’desözcük tekrarına sıklıkla bavurmutur.

“ve ölüm, bir kır yoksulugibi gök ekin arıyor sanki

hangi umut, hangi sevda, hangi da ve hangi – ”881(do unun soruları)

Zaman iirleri’nde tekrir sanatının kullanıldıı birçok iir vardır. Benzersese sahip olmalarndan ötürü bu sanatı oluturan kelimeleri belirgin kılmak için,koyu punto ile çizme biçimini tercih ettik.


876 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 36877 - Çöl iirleri ,stanbul- 2002, s. 38878 - Yolculuk iileri, stanbul- 2001, s. 25879 - Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s. 452880 - Nurullah Çetin, Behçet Necatigil, s. 322’den naklen881 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 154

7/29/2019 191185


dönü tü ü zamandili ku atan erguvanolur, bekleyi , bekleyi......sendin

bir gülü söyleyi , seniirler iirini buldum...

kar kar diye tepelenengecelerden onca geni

bir keten ötelerden, ötelerden

iirdiölümü söyleyi ve tekrar söyleyi ...”882(erguvan ve zaman)

Dier kitaplarında olduu gibi Çöl iirleri’nde de tekrir sanatına örnekvardır:

“sense onda dola an bir gölgibi (ya adın gibi) ya adın,

sen öl!kimseler anmasın anma gününde...kimseler anmasın anma gününde...”883(çölde ölüm)

Nida, bir seslenme sanatıdır. Seslenme ünlemleri ile yapılan bu sanataHilmi Yavuz’un iirinde örnek vermek mümkündür. Gizemli iirler’de yer alan “hayal hanım”da, hayal hanım’a “ey” diye seslenir.

“Ye il imgeli kız! lkyazım!hangi harf gül, hangi dal dize?

Bu büyük a açtam her ikimizekalan hangimizdik...

ey hayal hanım?Ye il imgeli kız! Biz size

yazılı sevdalar sunduktuve döne döne uçurumlar

gibi iirler... iirlerle örselenmi yüzüve kalbi güllere belenmi biriydim ben... ve hangimizedo ru akar suydum,

ey hayal hanım?”884 Söylenileri ve yazılıları aynı, anlamları ayrı iki sözcüü bir arada

kullanmayacinas

denir. Buna esesli sözcükler de denmektedir. Hilmi Yavuz,iirlerinde cinasa oldukça sık bavurmutur. Ancak alıılageldii üzere onu mısrasonlarında deil, çounlukla mısra içinde kullanmıtır. Bunun için kimi zamanatasözlerinden yararlanmıtır. Yaz iirleri cinas bakımından oldukça zengin biriir kitabıdır.

882 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001 , s. 124, 125883 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 29884 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 76- 77

7/29/2019 191185


“aynalar uçurumdur bakarsanderin ba

larla ba lanır acılarımız

-çiçekli da

çiçekli da ”885

( çiçekli da soka ı)ikinci dizede birinci dizeyi ölçü alarak, ba ı, bahçe vb. anlamında düünebiliriz.Nitekim air burada “Bakardan ba olur, bakmazsan da olur.” Atasözünü iirinalıntıladıımız kesitine serpitirmitir. Üçüncü dizede ise eylem olarak “ba -”ıokuruz. Yazılıları aynıyken anlamları aynı gibi dursa bile farklı anlamları taıyaniki sözcük.

Yaz iirleri’nin kimi iirlerinde özellikle yaz sözcüüne dayalı olarak cinasyapılmaktadır.

“güldeki gömü neyse, gömüdeki gül odur yaz bilindi, yaz , yaz!

bilinsin”886 iirde açıkça görüldüü üzere bir dizede üç kez anılan yazların kimisi mevsimi,

kimisi eylem olan yazı imlemektedir. Yavuz’un tevriye için sıkça yaza ikilianlamlar yüklemesi887 iirlerde cinasın oluumuna da neden olmutur. Bilindiigibi cinas söz, tevriye anlam sanatı olularıyla birbirlerinden ayrılırlar.

Söylen iirleri cinas sanatına bavurduu dier bir kitabıdır.“gün olur da ince bezden bezincebelki ayı ı ı... belki de keten?Yer mi de i tirir ten ile beden?”888(narkissos’a a ıt)

bezler yazılıları aynı olsalar da anlamca farklıdırlar. Zira kök itibari ile birininkumaı, dierinin eylemi karılayan anlamı vardır.

Aynı kitapta bir baka iirde yine cinasa rastlarız:“ü üyor, öyle derin ü üyor ki, hırkasıhırkamla örtüüyor , ört üüyor!”889(çölde zaman)

Hurufî iirler’de cinası air yol ve da sözcükleri ile salamaktadır.“kendine sakla hüznümü,sözlerimden bir yaz ayır;

yolla yollara yazıları, iirimi güllere da ıt , da bayır...”890(harfler ve kalem ve

ka ıt) yol ve ba kelimelerinin biri eylem olup dieri isimdir. Yazılıları aynı fakatanlamları farklı iki sözcüktürler. Bu iirde dikkatimizi çeken bir dier cinas türüise cinas-ı müzeyyel’dir. Cinaslı sözlerden birinin sonunda fazla bir harf bulunancinasa, cinas-ı müzeyyel denir.891 Örnein üç ve dördüncü dizelerinde olduu gibi;

“sözlerimden bir yaz ayır; yolla yollara yazıları,”

885 - A. g. e. , s. 35886 - A. g. e. , s. 36887 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 19888 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 157889 - A. g. e. , s. 38890 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 37891 - Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s. 474

7/29/2019 191185


yaz ve yazı sözcüklerinin ilki fiil, dieri isimdir. Ancak birinin sonuna fazladan ekgetirilmitir. air, bu dizelerde cinas-ı müzeyyele bavurmutur.

Aynı kitapta bir baka örnei “harfler ve melâl” iirinde görmekmümkündür. air, kurdun sözcükleri ile cinas yapmaktadır.

“sen bir kurdun yalnızlı ı

gibi kurdun yalnızlı ı...harfler ki, da ba larıdır;sözler, bulutların ördü ü hâle..”892

Hilmi Yavuz’un iirlerinde yer verdii bir baka edebî sanat, kalp’tir.Sözcükteki harflerinin yerlerini deitirmek suretiyle yapılan cinasa denir.893 Seslerin yer deitirmesi sonucu aynı kelimeden farklı anlamlar veya kelimelerçıkarma ile oluan bu sanat anagrama yakındır. Yavuz, kalp sanatına sıklıklabavurarak iirlerine estetik bir yapıyla beraber ahenk salamaya çalıır.iirlerinden kalp sanatının kullanımına dair birçok örnek vermek mümkündür.

Hurufî iirler’de kalp sanatını göstermeye çalıacaız:“ben esterabadî’nin sözünü kaalealmadım: harfler dünya’dan hayâle

do ru yolcudurlar, durmazlar;dönü ür birbirine ‘ Allah’ ve ‘lale’...”894(harfler ve melâl)

iirde airin de vurguladıı üzere Allah ve lâle aynı harflerle yazılan ikisözcüktürler. Laleye özellikle Osmanlı döneminde verilen önemde bunun payıvardır. Bir dier iir ise yine aynı kitaptan;

“denizlerden ince miyim, nice yim?bir görgüsüz güne ,

bir yeti kin dü ;âh, bu güne ne derimkaldı ne kemik...

tâ sîn mîm”895(tâ, sîn, mîm (sekiz)) iirin ilk dizesinde ince ve nice harflerin yeri deitirilerek yapılmı ikisözcüktürler. tikak, aynı kökten türemi en az iki sözcüü bir dize ya da beyitiçinde kullanmadır. tikak da cinas sanatları içine girer.896 Hilmi Yavuz, bu sanatıiirlerinde fazlası ile kullanmıtır. Yukarıda bir kesitini alıntıladıımız Yaz iirleri’nden “gömü”de itikak sanatını içeren sözcükler vardır. Oysa bu kullanım,tanımda olduu gibi bir dizede veya beyitte deil, iirin bir kesitindeyapılmaktadır. Yavuz’un bu tasarrufunu, itikak sanatını çada iirde yorumlayııolarak düünebiliriz.

“sen sevdaları kar , aynaları kılak

ve derinsinku aynada kıladı

kargı ”897 (gömü)

892 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 35893 - Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s. 481894 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 35895 - A. g. e. , s. 56896 - Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s. 483897 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 36

7/29/2019 191185


kı lak ve kı lama da aynı kökten gelen iki sözcüktür. Bunlarla itikaksanatı yapılmaktadır. Öte yandan kar ve kargı sözcükleri, aynı köktentüretilmediklerinden ötürü itikak sanatı olarak kabul edilemez. Ancak iirdeolumsuz anlamda kullanılan ve sesçe birbirini çarıtıran iki kelimedirler. Kargı lanetleme, beddua anlamına gelmektedir.

iir dilinin hem biçim hem de anlamca kullanımları, birebir ölçüde olmasada edebî sanatlarla örtüen yönlere sahiptir. Yaklaımlarımızı, konuya girite debelirttiimiz üzere, onların çada yorumlanıı üzerine ina ettik. Bizi, sanat veHilmi Yavuz iiri balamında düünmeye iten bir dier neden ise onun geleneeyaslanan air olmasıdır. Bütün bu sebeplerden hareketle Yavuz’un iirini birçokyönden Eski edebiyatımızın vazgeçilmez edebî sanatları ile birlikte Halkedebiyatında sıkça kullanılan sanatlar çerçevesinde inceledik.

3.8.6. Din ve Tasavvuf

Tasavvuf, slâm mistisizmine verilen addır.898 Hilmi Yavuz, tasavvufunbereketli dünyasından metinlerarası ilikiler yöntemiyle birçok olay, kahraman veenstantaneleri iirlerine aktarmıtır. Dindar bir ebeveynin çocukları olarak dünyayagelmesi, onu dine ve dolayısıyla tasavvufa kayıtlı kılmıtır. Tasavvuf olgusunu aklî,kalbî ilgi ile incelemi bu duyarlıkla iirlerinde ilemitir. Bakı Ku u’ndanbalamak üzere hemen bütün kitaplarında, tasavvufa açıktan yahut gizligöndermede bulunmu ve kimi iirlerinde alıntılamalar yapmıtır. Hilmi Yavuz,tasavvufî söylemle dilin ötesine gitmenin mümkün olduunu düünür. Tasavvufundile tanıdıı imkanlardan ötürü bu dilin kendisini etkisi altına aldıını söyler. Aynızamanda bu dili felsefî bulur: “Benim Vahdet-i Vücut veya Vahdet-i Mevcutçu birdoktrinle ilgim yok. Ama dili beni cezbediyor. Hem felsefe hem iir birarada,Nietsche’nin Sokrates öncesi felsefede aradıını, ben bir anlamda Tasavvuftaarıyorum”899

Bakı Ku u’nda, Lût Kavmi’nin baına gelen kum tufanını, anıtırmayöntemi ile iirine taır. Ancak bakan bakası, ta kesilen imge adına bir istiareolarak kendisidir.

“Söndürürken lâmbaları(ama kim)Eliyle gö sünü tutan bir kızın

Nasıl avcı gibi dönüp ansızın Arkaya bakınca ta kesildi im

Hep bakı denilen koku yüzünden”900(odalarda) Sodom denilen kentte yaayan bu kavim, cinsî yaamlarında homoseksüel

bir sapkınlıa dümülerdir. Kendilerine gönderilen Lût Peygamber’in doru yoladavetini ve ikazlarını dinlememi ve Allah’ın emirlerini hiçe saymılardır. Delâletiçindeki bu kavmi Allah helâk etmeden önce Hz. Lut’tan, inananlarla birlikte,arkalarına bakmaksızın Sodom’u terk etmelerini ister. Kentten ayrılırken, birrivayete göre Lût Peygamber’in karısı, dönerek kalanlara ne olduuna bakmak

898 - skender Pala, Divan iir Sözlüü, Ankara 1995, s. 522899 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 60900 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 30- 31

7/29/2019 191185


istemi, böylece orada taa dönümütür. Kur’an-ı Kerim, A’raf Suresi’nde olaylailgili ayetler vardır: “Biz de onu ve karısından baka aile efradını kurtardık; çünkü(o) (yani karısı) geride kalanlardan (kafirlerden) idi.”, “Ve üzerlerine (ta) yamuruyadırdık. Bak ki günahkârların sonu ne oldu!”901

Bakı Ku u’nda esinlenilen bir baka tasavvufî motif ise Hz. Yusuf

Kıssası’dır. Yavuz, iirde bu kıssadaki olayları anıtırır, Hz. Yusuf’un adını anarakbu kıssaya göndermede bulunur.“Bo bakı uykulu yaz ö leleriYitik Yusuf karanlık kör kuyularda

Bo bakı çerçeveye koyar da Bir duvar resmine çevirir anneleri”902(bo bakı )

Bilindii üzere Hz. Yusuf, srailoulları’nın peygamberlerinden Yakuppeygamberin oludur. Bu peygamber, on iki olunun içerisinde en çok Hz. Yusuf’usever. Bu nedenle büyük kardeleri onu kıskanır. Bir hile ile Hz. Yusuf’u götürüpbir kuyuya atar ve babalarına kurt yedi derler. Babalarını inandırdıktan sonra geridönerek onu kuyudan çıkarıp köle diye satarlar. Hz. Yusuf’u alan kervan Mısır’agider, maliyeden sorumlu bakan (aziz) Hz. Yusuf’u satın alır. Çok yakııklı olan

Hz. Yusuf’a azizin ei Zeliha âık olur. Bir gün onunla birlikte olmak ister, Hz.Yusuf kaçar, kocasının duruma tanık olması üzerine, Zeliha, Hz. Yusuf’a iftiraederek onu zindana attırır. Rüya tabirinde ilahî bir yetenee sahip Hz. Yusuf kısasürede ünlenir, tabirlerinin tuttuunu duyan hükümdar onu zindandan çıkarır vedaha sonra maliyeden sorumlu aziz yapar. Hz. Yusuf, babası Hz. Yakup’a kavuur,bu arada ei ölen Zeliha ile evlenir. Aile efradını Mısır’a, yanına alır.903

Yaz iirleri’nde Yavuz, hem Mevlana Celaleddin’in Mesnevi’sini hem deYahudi’lerin kutsal kitabına Hristiyanlarca verilen ada, Ahd-i Atik’e904 göndermedebulunur.

“güz bir ney’dir, bir gül üfler ve akik

i ler kalbine, dinle!hangi hüzünler evidir ve hangi sazlıkta gurbet gösterir bir ku imdimesnevî ve ahd-i atik?” 905 (ney)

Hilmi Yavuz, bir yazısında “ney” iiri ile ilgili olarak metinlerarası ilikibalamında unları kaydeder: “Bu iirde ‘ney’ Asaf Halet Çelebi’nin iirindekimerkezilemi anlam rejiminin taıdıı konvansiyonel ve verili anlamların hiçbirinitaımaz. Kısaca, ney ne ‘insan-ı kâmil’i, srafil’in Sur’unu ne de Sur balamında birDoa’nın ilkyazda yeniden douunu iaret eder. Tam tersine, ney bu iirdeilkyaz’la deil, güz’le ilikilendirilmitir. Baka türlü söylersek, Julia Kristeva’nın‘Semeiotike’deki metinlerarası ilikilerin ‘simetri olumsuzlama’ (‘negationsymétrique’) dolayımında kurulmasına ilikin olarak temellendirdii durum

901 - Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara- 2005, s. 160902 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 39903 - skender Pala, Divan iiri Sözlüü, Ankara- 1995, s. 572- 573904 - Ö. Faruk Harman, slâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt-1, stanbul- 1988, s. 494905 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 19

7/29/2019 191185


sözkonusudur burada. ‘Ney’in verili simgesel anlamlarından biri, ilkyaz buradaGüz’e dönütürülerek olumsuzlanır.”906

Yaz iirleri’nin bir baka iirinde, “gömü”de ise muhabbet-i asliye ilebirlikte ‘kenz-i mahfî’ olarak anılan Hadis- erif anıtırılır. Mutasavvıfların odukçaönemsedikleri Hadis udur: “Ben gizli bir hazîne idim, bilinmek istedim, bundan

dolayıdır ki halkı yarattım, yoktan var ettim.”907

“gömüdeki gül neyse, güldeki gömü odur yaz bilindi, yaz, yaz!

bilinsin”908 Kenz-i Mahfî, Hakkın zâtının mutlak bilinmezliini ifade eden bir tasavvuf

terimi olup hadis olarak rivayet edilen bu dizeleri u ekilde yorumlar: “Gömü,gömülenin ne olduunu söylüyor bize. iir’in gizli anlamını açıklayan bir iir bu:‘gömüdeki gül/ güldeki gömü’ özdelii, okuru Tasavvuf düüncesine, muhabbet-iasliye öretisinin ‘ayan’ iretilemesine götürmeli. Aynanın getirdii özdelik,yüzün saının aynanın solunda görünmesi... Gömüdeki gül, güldeki gömü oluyor.Tabi ‘gömü’nün ‘define’ anlamı da var. Bu da bizi, yeniden tasavvufa, Küntü Kenzsembolizmine götürüyor.”909

Tasavvufî dile sıklıkla bavurduu Gizemli iirler’de, Vahdet-iVücut’çuların ünlü “Ene’l Hakk” söylemine yer vermesine karın bu söyleminkendini sevme anlamına geldiini ve bir sapkınlık olduunu düünür: “Ben,Muhabbet-i Asliyye’nin, yani büyük harfle AK’ın, bir sapkınlık (heresie)olduunu düünmüümdür hep. Hallac’ın sapkınlıı (buna isterseniz ilhad’ı verafizilii de diyebilirsiniz) bundan kaynaklanıyor: Kendini bu kadar sevmese,kendine âık olmasa, “Enel Hak” diyebilir miydi?”910 Bilindii üzere bu sözgenellikle Hallac-ı Mansur’a atfedilir ve katlediliinin sebebi olarak gösterilir.

“ve der ki dilden kopanbal örgüsü sözhem söyleyen hem söyleten

oldu u zamanbana ben o’yum dedirten

nedir?ustam der ki sen, air

hiç gül kopardın mıydı gülden?”(gizem)911 gülden gül kopar ma tasavvufta ‘muhabbet-i asliye’ durumudur. Yavuz,

Vahdet-i Vücut’u imledii bu mısrada ben ve O’nun birlikteliine gönderme yapar.Aynı kitabın “kün” adlı iirinde ise tasavvuf terminolojisinde yaratılma

hadisesine göndermede bulunur. “Yalvaç” sözcüü peygamberlie iarettir. Türkçebir kelime olan yalvaç: “Kitap getirmi peygamber, elçi, resul.”912 anlamınagelir.“kün” ol anlamına gelen Arapça bir kelimedir. Mutasavvıflar ve özellikle

906 - Ney ve Edebiyat (2), Zaman gazetesi, 29. 12. 2004907 - Pala, Divan iiri Sözlüü, Ankara- 1995, s. 322908 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 37909 - Abdülkadir Bulut, Hilmi Yavuz “Yaz iirleri”ni anlatıyor, Varlık, Mart 1982, S. 894, s. 39910 - Mustafa Erdem Özler, Hilmi Yavuz’la “ayna” iirleri üzerine, Varlık, ubat 1993, S. 1025, s.21911 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 53912 - Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Cilt 2, Ankara- 1988, s. 1587

7/29/2019 191185


Hurûfî’ler Allah’ın “Kün” emriyle, âlemin (kevn ve mekân) meydana geldiinisöylerler.913

“hem acıyım hem acının yalvacıyım ben...

git! dü sözleri ol kün bir yerde çözül, okunsungenç belirtiler: altın yünku yı ınları”914

Zaman iirleri’nde yer alan “ iir ve Zaman”daki yasak meyve ibaresi ileBakara Suresi’nin otuz beinci ayetine göndermede bulunur. “Biz: Ey âdem! Sen veein (Havva) beraberce cennete yerlein; orada kolaylıkla istediiniz zaman heryerde cennet nimetlerinden yiyin; sadece u aaca yaklamayın. Eer bu aaçtanyerseniz her ikiniz de kendine kötülük eden zalimlerden olursunuz, dedik.”915 Hz.Havva’yı kandıran eytan, ona ve onun vasıtasıyla Hz. Adem’e yasak meyveyiyedirtir. “yasak meyve”yi yiyince cennetten sürgün edilirler. Uzun yıllar ayrı kalırve birbirlerine hasretlik duyarlar.916 Hilmi Yavuz, baka bir iirinden bu iire

aktarımda bulunarak metinlerarası balamda özalıntı yönteminini kullanmı olur.“söyledimdi o zaman:‘biz hangi dizenin sürgünüyüz’dedimdidilimizi ate e dokundurmadan

yana yakıla yollara dü tü ümüz...

yasak meyvesi Söz’ün sunulmadıydıate in ve yiti in adı konulmadıydıdilin süslü yılanıydı hep gördü ümüz

sabret kalbim, sabret kalbim, sabret var zamanı, var Zaman’a henüz”917

Söylen iirleri’de birçok tasavvuf motifli iir vardır. Onlardan biri “Sümbülile Kuyu”dur. Hilmi Yavuz, bu iirde hem kendisinin tanıı olduu bir tasavvufî hadiseyi anlatır, hem de iirine tasavvuf terminolojisinden aktarım yapar. Hadise,Kendime, stanbul’a Kadınlara Dair... deneme kitabında, dokuz yaındayken babasıile gittikleri Sümbül Sinan Türbesi’nde geçer: “Babam elimden sıkı sıkıya tutmutuve öyle diyordu: ‘Sümbül Efendi Hazretleri’nin huzurundayız, evlât. SümbülEfendi Hazretleri’nin mânevi huzurundayız. Allah muhabbetinin kokusunu duyuyormusun, evlât?’ nanmayacaksınız, ama doru! Birden çok tuhaf bir ey oldu.Kesinlikle abartmıyorum, çok tuhaf bir ey, birden her yeri yanık ve kesif birsümbül kokusu kuattı. Duyuyordum ite, avluyu Bâki Efendi’nin deyiiyle,‘gömgök tere batmı’ bir sümbül kokusu doldurmutu.... Nice yıllar sonra,belleimin kuyusundan o yaz öleden sonrasını çekip çıkarmak istediimde, o

913 - Hüsamettin Aksu, slâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 18, stanbul- 1998, s.409914 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 64- 65915 - Kur’an-ı Kerim, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara- 2005, s. 5916 - Süleyman Hayri Bolay, slâm Ansiklopedisi, Cilt 1, stanbul- 1988, s. 358- 363917 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 102- 103

7/29/2019 191185


günün, birden, kuyunun azına kadar yükseldiini, her eyi en ince ayrıntılarınakadar kolayca anımsayıverdiimi gördüm. ‘Kuyunun azına kadar yükselen sudan’kolayca suyu alıyordum ben de... sümbül ve kuyu iirinin suyu bu kuyudan gelir”918 Yavuz’un yaadıklarını içermesi açısından iirin bütününü kaydediyoruz:

“sümbül sinan! seni a ır

kuyulardan derledim; senia klara, a klara yolladımve tayy-ı zamangüzleri vardır i te bir söz a arır dizelerdebu ‘ak am’dır ve o’dur sende kalan, sende kalan...

sümbül sinan! bir suyuöper gibi geçtin tenimizdeni te bu bir kuytuyu

ok amak ve varolmaktır

bir da kendi gölgesinde kaybolur ve bu su, bu akar su

yeniden-akmayı ö renir sende duran, sende duran...

sümbül sinan! hüzünler durmuyor; her ey gelgit...bir yaprak kendini sürgit sana benzetiyor bu kuyu, kalbim ve talanlabirlikte büyüyen kuyukendi dibindeki çiçekle besleniyor sende solan, sende solan...

ah, tayy-ı zaman, tayy-ı zaman”919 Aynı kitabın “kaab ve hırka” iirinde ise Peygamberimize vahy geldiinde

söyledii “beni örtün, beni örtün!” sesleniisi ile birlikte Kaab Bin Zübeyr’inPeygamberimiz için yazdıı “bürde” adlı kasideyi alıntı yöntemi ile iire taır.Kaab’ın bu manzumesine mukabil Peygamberimiz hırkasını çıkarıp ona vermitir.Hilmi Yavuz, bu olaya iirin adıyla, göndermede bulunur. iirde “Ölmeden önceölün” Hadis-i erif’i de alıntılamıtır.

“‘beni örtün, beni örtün!’...duydum, ye il ku , hadra

dedi, ‘siz’ölmeden önce ölün!...

918 - Kendime, stanbul’a, Kadınlara Dair, stanbul- 1997, s. 14- 18919 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 166- 167

7/29/2019 191185


gördüm: gö sünden kopan güne ’ti ye il sözü gördüm...hırkamı ördüm, bürde dedi, ‘ü üyordun,

sana verdim!‘beni örtün, beni örtün!’”920 Söylen iirleri, Hilmi Yavuz’un tasavvufî younluklu kitaplarından bir

dieridir. “e refo lu rumi’ye iirler 1” onlardan biridir. Aynı adı taıyan ikinci iirile birlikte bu iir, tasavvufî motiflerle doludur.

“e refo lu, al haberi!

Zaman’ın o lu! senden beriduy, gülün tesbih sesini...kim derse ki: ‘davete icabet

gerek’ –haklıdır!..bir daha, bir daha...

yoksa a klar var mıdır göklerin külrengi ku undao bâz ül eheb bakı ında

Züleyha?sendin, bildindi, kime yolda kimi terk etmek gerek...döndüydü arap tulumu bala

yedi yıl, yedi siyahüzüm’dü günde‘somunlar, müminler’le geçtin

yedi üzüm’den yedi siyah’a...

hacı bayram’dın, veli!..ba tan aya a...”921

iirin ilk mısrasında air, kendinden yüzyıllar önce bir Bektai Dedesi olanHasan Dede’nin Erefolu Rumi’ye sesleniini alıntılar. Nihat Sami Banarlı, HasanDede ve bu dizenin geçtii iir hakkında u bilgileri verir: “Bâzı eserlerde, ilkkıt’asındaki isme bakarak Erefolu’nun sanılan ve kıt’aları birbirine karıtırılarakyazılan:

“E ref O lu al haberi Bahçe biziz, gül bizdedir Cennetdeki yedi ırmak Co kun akan sel bizdedir.”

mısraları ile balayan bir nefes ise Erefolu’nun deil, Hasan Dede adlı bir Bekta î âirinindir, ve Erefolu’nun tanınmı bir ilâhisine cevâp mâhiyetinde terennümedilmitir.”922 Yavuz, bu dizeyle hem metinlerarası bir iliki gerçekletirir, hem deErefolu Rumi’nin tasavvuf dünyasındaki etki alanını belirtmeye çalıır. iirde yer

920 - A. g. e. , s. 168- 169921 - A. g. e. , s. 170- 171922 - Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, Cilt- 1, M.E.Basımevi, stanbul-1997, s. 508

7/29/2019 191185


alan “davete icabet gerek”923 bir Hadis-i eriftir. Hz. Peygamberin tavsiyeleri‘sünnet’ olmasında ötürü ifadedeki “gerek”in yerine halk arasında “sünnettir”eklemitir. Hilmi Yavuz, bu Hadis-i erif’i alıntılama yöntemi ile iirine taır. Bualıntıya, Divan edebiyatı sanatlarından iktibas da diyebiliriz. ktibas genellikle iiretaınan “ayet” ve “hadis”ler için kullanılan bir edebî sanattır.924 Dier taraftan “duy,

gülün tesbih sesini” dizesiyle baka bir tasavvufî söylem de anıtırılır. Tasavvuf inancına göre, bu dizeyi “Bütün mahlûkat, kâfirler müstesna, Allah’ı zikreder.”Deyiiyle irtibatlandırmak mümkündür.

“döndüydü arap tulumu bala” mısrası, Erefolu Rumi ile Fatih Sultan Mehmet’in askerleri arasında, tasavvuf terminolojisi ile dile getirirsek, yaanan bir keramete göndermedir. Olay öylegeliir: Annesi amansız bir hastalıa yakalanan Fatih Sultan Mehmet’e,annesinisadece Erefolu Rumi’nin iyiletirebilecei söylenir. Bunun üzerine Fatih,Erefolu Rumi’ye stanbul’a gelmesi için haber gönderir. Erefolu Rumi,stanbul’a gitmeyi reddeder. Bunun üzerine Fatih, askerlerini onu bomaları içinznik’e gönderir. Askerler yanlarına bir tulum arap alırlar. Erefolu’nun yanınaulatıklarında tulumdaki arabın bala dönütüünü görünce ona mürit olurlar.

“kim derse ki: ‘davete icabet gerek!’ –haklıdır!..”

Sabit Kemal Bayıldıran, bu dizeleri Erefolu’nun menkıbeye göre HacıBayram’a ve Hüseyin Hamavî’ye gidiine iaret olarak deerlendirir.925

“yoksa a klar var mıdır”dizesi tasavvufta varlık- yokluk problemine iaret eder. Varlık kesret, yoklukvahdete erime için bir vasıtadır. skender Pala, varlık oranında dünyaya balılıınartacaını; yokluk oranında ise O’na varma isteinin ziyadeleeceini dile getirir.Konuyla ilgili en güzel dizelerden birinin Yunus Emre’ye ait olduunu belirtir.

“Bunca varlık var iken gitmez gönül darlı ı926 “e refo lu rumi’ye iirler 1”de Hilmi Yavuz,

“yedi yıl, yedi siyahüzüm’dü günde”

dizeleriyle, tasavvuf merhalelerinde yapılan riyazeti ve riyazet esnasında sadeceyenilen üzümü alıntılar. “somunlar” ve “hacı bayram”, Erefolu Rumi’ninçaında yaayan iki tasavvuf büyüüdür. Biri “Somuncu Baba”, dieri “HacıBayram-ı Veli”dir. Somuncu Baba, Bursa, Aksaray ve Darende’de, Hacı Bayramise Ankara’da ikâmet etmilerdir.

Söylen iirleri’nde tasavvuf, özellikle “söylen’meyenler” kısmında bulunaniirlerde yer alır. Bu iirler Dou mistisizmini içerirler.

“a klardır benim bildi im

ben olu um, sen de i imhangi kitaptan geldi inbilinmez; ama sen yine gel

yine gel debir gülü sa alt o rose thou art sick”927 (mevlânâ ile ems)

923 - Mehmet Dikmen, Binbir Hadis, Cihan Yayınları, stanbul- 2004, s. 62924 - sa Kocakaplan, Açıklamalı Edebî Sanatlar, stanbul- 1992, s. 55925 - Sabit Kemal Bayıldıran, “Erefolu Rumi’ye iirler”, Dil dergisi, Mayıs- 2000, S. 91, s. 37926 - skender Pala, “Varlık- Yokluk”, Zaman Gazetesi, 02. 02. 2006

7/29/2019 191185


iirde Mevlânâ’nın mehur hogörü çarısından alıntılama yapılır.“Yine de gel... Yine de gel! Ne olursan ol, yine de gel!

Hristiyan, Mecûsî, putperst olsan yine de gel... Bu bizim dergâhımız umutsuzluk dergâhı de ildir Yüz kere tövbeni bozmu bile olsan yine gel...”928

Hilmi Yavuz, Yolculuk iirleri’nde metinlerarası balamda kendi iirindende alıntı yapar. Mevlânâ ve Yunus Emre’yi birlikte anar ve bu iki mutasavvıfınAllah’ı zikretme biçimlerini anıtırır.

“ ‘yunus yana yana yürüdüydü,mevlana döne dönebense kana kana yürürüm’demi tim de...unuttum hepsini imdi,unuttum...

artık sadece yolculuklar var iirlerde...”929(yolculu un yolculu u)

Ayna iirleri’nde yer alan “kıyamet sonnet’si” iirinde, Nuh Tufanı’nagöndermede bulunur. Nuh’un gemisini minübüs’ne benzettii iirde, tufandankaçıın yerine tufana sıınmayı dile getirir. Olayı tersten yansıtarak imge üretir.

“i te asıl soru bu!.. kalbimiz minübüstebir tufan’ın içine sı ınmayı dilerken;belki de her duyarlı a yapı arak, üstüste,geliyorlar... yı ınla... sülükler!.. belki erken

bunu söylemek ama, görülüyor, âlâmet ler belirdi, kopacak insan denen kıyamet...”930

Hilmi Yavuz, Mesnevî-i Nuriye’den iirlerine birçok motif aktarır.Mevlânâ’nın bu eseri, tasavvufî içerik yönüyle oldukça zengin; edebî deerbakımdan çok önemlidir. Bu nedenden ötürü Osmanlı döneminde Türk aydınları,Mevlevîlie ve Mesnevi’ye ilgi göstermilerdir. Nitekim Divan iirinin son büyükustası eyh Galib, “Hüsn ü A k”ı bu eserden ve Mevlânâ’dan ilham alarakyazdıına deinir.931

“müzik sonnet’si”nde Yavuz, Mesnevi ile birlikte Mevlevî ayinlerininönemli müzik aleti olan neyi anıtırır. Yapıldıı maddeyi, kamı ı anar.Mesnevi’den, kamıın ney olma hikayesini içeren beyitlerden, bazı sözcüklerialıntılayarak gizli göndermede bulunur. Burada olduu gib kitapta dabelirginletirilen son dize, Mesnevi’ye ait bir dizedir.

“mesnevi bir geceye kendini hohlar, hohlar da uçuk ve kar gibi ya arken kendisine;kalbim! nerden geliyor bu günler bozbulanık bir bahar seline kapılmı gibisine?.

yalnız sen! çlerinde yiten zarif ve yanık

927 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 164928 - Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı, Cilt-2, stanbul- 1994, s. 281929 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 57930 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 200931 - eyh Galib, Hüsn ü Ak, Haz. Muhammet Nur Doan, stanbul- 2003, s. 58- 53

7/29/2019 191185


bir geçmi ... durmadan bir a kı hazırlar daâh, danteller, oyalar, ince su i lemeler gibi örtmü ken gölü, o sazlık, kamı larda

çün hikâyet minûked , o sözler, sözler ve sözler-“932 Mesnevi’den göndermede bulunulan beyitler:

“Dinle neyden, duy neler söyler sana, Derdi vardır ayrılıklardan yana:

‘Kestiler sazlık içinden’ der, beni Dinler a lar hem kadın hem er beni

Hasret anlatmam için bulmam gerek, Ayrılıktan parçalanmı bir yürek”933

“yolculuk ve iir”de bu kez tasavvuf terminolojisinde “Kenz-i Mahfi”olarakadandırılan kutsî bir Hadis-i erif ile karılaırız. “Ben gizli bir hazîne idim,bilinmek istedim, bundan dolayıdır ki halkı yarattım, yoktan var ettim.”934 HilmiYavuz, bu Hadis-i eriften bir kesiti açıkça, dier kısmını ise anıtırma ile iirine

taır. Böylece iirde anlam gizliliini vurgulamı olur.“her iir bir sözcü ü örter ve gizler;görülsün istemez ‘gül’ veya ‘hüzün’...gizli bir hazine midir, bilinmedi i,kimbilir nereye gömdü ümüzün?”935

Çöl iirleri, Hilmi Yavuz, tasavvuf unsuruna sık bavurduu baka birkitabıdır. Bu younluu taıyan iirlerden birisi “çöl ve çarmıh”tır. iirde, Hazret-iMusa’nın, Allah’ın hitabına nail olduu Tûr-ı Sinâ’yı; Cahiliye DönemiMekke’sinde Araplar’ın Kabe’de bulundurdukları iki önemli putları, lât ve Menât’ıbuluruz. Dier taraftan Hazret-i sa’nın çarmıha çekilii ile birlikte iki kutsalyiyecek olan incir ve zeytinin de anlamlarını aynı iirde bulmak mümkündür. airbütün bunlara metinlerarasılık ilikisi ile göndermede bulunulur.

“bu çöl nedenimdir benim, ona ili me!‘sebepsiz hüzün’dü hocası âh sefalet’in;Tûr-i Sinâ’dan incir ve zeytinaktıydı Kitab’ıma... ben elden dü me

bir çarmıh... kendine gerili imdi;belki put olurum, lat, menat... kargı !âh ne uzun, ne uzun sarı geçti kı ;çölde, vaha sa ır, belki a ır, gittimdikalbim kâ ıtlarla doluydu,indiO Golgotha’dan... Ölüm, giyindierguvan giysilerle... oysa bedenim-

de tek bir çürük yok, yara ve bereizi kalmamı tı bile... demek, yok yere

932 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 204933 - Kabaklı, Türk Edebiyatı,Cilt- 2, stanbul- 1994, s. 292934 - Pala, Divan iiri Sözlüü, Ankara- 1995, s. 322935 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 23

7/29/2019 191185


çarmıhtım ve sa annemdi benim...”936 Tasavvufî çarııma sahip olan çöl , Çöl iirleri’nde kitabın adına yansıdıı

gibi içeriinde de önemli bir yer tutar. lâhî dinlerin hemen hepsi ilkin çölcorafyasında yaayan topluluklar arasında yayılmıtır. Bu dinlerin temsilcileri olanpeygamberler çöldeki topluluklardan seçilmilerdir. Kitapta tasavvufî motif

younluu taıyan iirlerden biri “çöl ve ay” iiridir. slâmiyet öncesi CahiliyeDönemi’nde edebiyat ve özellikle airler çok ehemmiyetliydiler. Araplar, airleri veonların iirleri ile övünürlerdi. Bu nedenle, “Araplar; Ehürü hurüm diye anılan dörtayda- Zilkade, Zilhicce, Muharrem, Recep- çarpımalara son verdikleri için bundanistifade ederek muhtelif yerlerde panayırlar kurarlardı ki bunların en mehuru Taif civarındaki Suku Ukâz denilen panayırdı. Burada alıveri yapılır ve iirlerokunurdu. Takdire mazhar olan iirler Mısır ketenlerine yazılarak Kâbe’ye asılırdıki bu yedi kaside de böyle beenilmi ve Kâbe’ye asılmı olduundan El-Muallâkattissebi’, Yedi Askı adını almıtır”937 “çöl ve ay”da Hilmi Yavuz, bahsiedilen Yedi Askı’ya göndermede bulunur. Mısır ve keten anılarak Yedi Askı’da yeralan iirlerin o zamanın deerli bir kumaı olan ketenlere yazıldıına telmihtebulunur.

“bir ince suydum, ezildimdi, basıldıüstüme, kaldı ayak izleri suda;bir menzilden ötekine... nasıldıgitmek? A ırdı çöl, kuytulardı pusuda...

baktılar haramiler, çölde su’ydum;gittimdi, kumlardı, soydular beni;

yedi askı, çırılçıplak, söylendi, duydum;ört ketenle Mısır’ı ve Yemen’i...

ikiye... ne diye ayrıldı, yâ Ömer?sırma gövdem di çi dem, akk-ı kamer... bu ne tutkun gecedir, hüzünle beni, ben, öl!..”938

iirde Hz. Ömer de anıtırılır. 26 yaında Müslümanlıı tercih eden Hz.Ömer, aynı zamanda slâm dininin ikinci halifesidir. Adaleti ile ünlüdür, bu nedenlekendisine haklıyı haksızdan ayıran manasına gelen Faruk lakabı verilmitir. Koyuyazılan akku’l kamer ise kendisine inanmayanların istei üzerinePeygamberimizin, duasıyla gerçekleen ayın ikiye ayrılması mucizesidir.939 nkârlarında sabit kalmak isteyenler, bu olaya tanık oldukları ve inkâr edemedikleriiçin “O, sihir yaptı” demilerdir. Hilmi Yavuz, bu mucizenin adını anarak hadiseyegöndermede bulunur. iirin son dizesi ile olayın ayla ilgili olduunu metinlerarsasıilikiler balamında anıtırır. Edebî sanatlar açısından bu mucizeye telmihtebulunur.

Cüneyd-i Badâdî, 822- 911 yıllarında yaamı tasavvuf büyüüdür.“Cübbenin içinde Allah’tan baka kimse yok...” diyen bir baka Vahdet-i

936 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 14937- mriül Kays, Muallakat (Yedi Askı), Çeviren: erafeddin Yaltkaya, MEB. Yayınları, stanbul-1989, s. 4938 - Çöl iirleri, stanbul- 2002, s. 37939 - skender Pala, Divan iiri sözlüü, Ankara- 1995, s. 500

7/29/2019 191185


Vücut’çudur. Yavuz, “çöl ve kilit” iirinde bu büyük mutasavvıfa ve onun ünlüsöylemine göndermede bulunur.

“Kitab’ımı Yalnızlı a indirdi im günlerde;nehirlerin bir testiye sıkı ıp kaldı ı günlerde;do ur cübbeni Cüneyd;

cübbeni do ur;beni kilitle Cüneyd;beni kilitle...”940(çöl ve kilit)

Hilmi Yavuz’un youn biçimde tasavvuftan yararlandıı kitaplarından birdieri Hurufî iirler ’dir. Kitabın adında bile tasavvufa anıtırma yapar. Bu adlaeserin konusunu tasavvuftan seçtiini ilan eder gibidir. Hurufî iirler ’le ilgilibalıkta deinildii üzere “Hurûfîliin temeli, eski çalardan gelen ve harflerlesayıların kutsallıını kabul edip bunlara çeitli sembolik anlamlar yükleyen anlayıadayanır.”941 Aynı zamanda bir tarikata da dönüen bu anlayıın önemli lideriFazlullah-ı Hurûfî’dir. Kimi kaynaklarda adıyla birlikte “Esterâbâdî” biçiminde deanılan bu kii, Hazar denizinin güneydousunda bulunan Esterâbâd ehrindedomutur.942 Yavuz, “harfler ve melâl” iirinde bu tarikatın temeli olan harfleri

metinlerarası balamda anıtırmı ve doduu ehirden ötürü anıldıı lakabıyla,Fazlullah-ı Hurûfî’ye göndermede bulunmutur.

“ben esterabadî’nin sözünü kaalealmadım: harfler dünya’dan hayâledo ru yolcudurlar, durmazlar;dönü ür birbirine ‘Allah’ ve ‘lâle’”943

iirde koyu puntolarla yazılan “Allah” ve “lâle” ile tasavvufî bir anıtırmada yapılır. Lâle, Allah kelimesinin harflerini içerdii için kutsal addedilen ve bunedenle deer verilen çiçeklerdendir. Sosyal yaamda da gülden sonra lâleye özelbir önem verilir. Nitekim Osmanlı devletinde bir döneme isim dahi olacak ölçüdelaleye kıymet atfedilmitir.

“a, , k, (iki)” iirinde Hilmi Yavuz, Kur’an-ı Kerim’den Bakara Suresi’ninilk ayetine, Elif, Lâm, Mîm’i alıntılar.944

“ imdi durdu umuz yer geçmi imiz midir?ve ak am dedi imiz kim?

Zaman’ın sürüleri geçtiler gecikmi , geç kalmı , kaç geçegeçtiler, i te ben... o kimdi’yim...elif, lâm, mîm”945

“harfler ve S/Z” nde ise, Kur’an-ı Kerim’de, bir maarada yıllarcauyuduktan sonra tekrar uyandıkları haber verilen arkada grubuna (Ashab-ı Kehf)946 ve s/z’nin tekrarı ile onların uzun uykularına göndermede bulunulmaktadır. Buolayın iirde kaydedilen kesiti, Kur’an-ı Kerim’in Kehf Suresi’nde öyle geçer: “O

940 - Çöl iirleri, stanbul- 2002, s. 22941 - Hüsamettin Aksu, slâm Ansiklopedisi, Cilt- 18, stanbul- 1998, s. 408942 - Aksu, slâm Ansiklopedisi, Cilt-12, stanbul- 1995, s. 277943 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 35944 - Kur’an-ı Kerim, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara- 2005, s. 1945 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 20946 - smet Ersöz, Ashâb-ı Kehf, slam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt- 3, stanbul-1991, s. 465

7/29/2019 191185


(yiit) gençler maaraya sıınmılar ve Rabbimiz! Bize tarafından rahmet ver vebize, (u) durumumuzdan bir kurtulu yolu hazırla demilerdi. Bunun üzerine biz deo maarada onların kulaklarına nice yıllar perde koyduk(uykuya daldırdık.) Sonrada iki gruptan hangisinin kaldıkları müddeti daha iyi hesap edeceini görelim diyeonları uyandırdık.... Hakikaten onlar, Rablerine inanmı gençlerdi. Biz de onların

hidayetini arttırdık. ...”947

Ayrıca S/Z birçok medeniyette yeri olan adaletsimgeleridir. Sümerlerden Orta Asya Türk boylarına dein uzanan bir kültür vemedeniyet corafyasında yeri vardır.948

“toplandı bir tek harfin çevresindebir kavim; -ve da ıldı: Aleph!bir baktılar, uyanınca, ne tuhaf,

yoktular eski harfler, Ashâb-ı Kehf”949 “tâ, sîn, mîm (üç)” iirinde Hilmi Yavuz bu kez, uarâ Sûresi’nin ilk

ayetinde yer alan harfleri iirine balık yapar ve onları sıkça tekrarlar. Gerek buiirinde ve gerekse dier iirlerinde Kur’an-ı Kerim’den aldıı harflere, Hurûf-ıMukattaa denilir. iirine alıntıladıı bu harflerle birlikte uarâ Sûresi’negöndermede bulunur. iirde Yunus Emre’nin eyhi Taptuk Emre’nin dergâhına

odun taırken odunların düz olmasına dikkat edii de metinlerarası balamdaanıtırımaktadır.

“ tâ, sîn, mîm

senden sana ne görelim?

gülümdür üst, karalt ta kilambaları söndürdümbak a, bütün odunlar düzve ben bütün göklerisana döndürdüm.”950

3.8.7. Mitoloji

Geleneksel olarak yayılan veya toplumun hayal gücü etkisiyle biçimdeitiren tanrı, tanrıça, evreninin douu ile ilgili hayalî, alegorik bir anlatımı olanhalk hikayesine mit ya da mitos denir.951 Hemen her toplumun sistemli veyasistemsiz, bütünlüksüz mitleri vardır. Bunlar içerisinde Yunan mitolojisi bütünlüklükabul edilebilir. Azra Erhat’ın yaptıı Yunan mitolojisinin “Soy Tabloları”, bubütünlüün delili olarak düünebiliriz.952

Hilmi Yavuz, iirlerinde çounlukla Yunan mitolojisinden faydalanmıtır.Bir yönüyle Batı medeniyetini temsil eden bu mitolojiyi, tasavvufun karısındakonumlandırır. iirlerinde Batı’yı mitoloji, Dou’yu tasavvuf temsil eder. htiyatibir yaklaımla unu söyleyebiliriz, Hilmi Yavuz, evliya kerametlerini, menkıbeleri

947 - Kur’an-ı Kerim, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara- 2005, s. 293948 - Yıldız Cıbırolu, “Dünyasal Genetik Kültüre Örnek Bir iir”, Gösteri Dergisi, Eylül- 2004, S.262, s. 58-61949 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 28950 - A. g. e. , s . 48951 - Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Cilt- 2, Ankara- 1988, s. 1031952 - Azra Erhat, Mitoloji Sözlüü, stanbul- 2003, s. 323- 335

7/29/2019 191185


veya tasavvuf motifli olayları bazı yönleriyle slamiyet sonrası Türk mitoslarıbiçiminde algılamı ve iirine dahil etmitir. Bundan olsa gerek konu ile ilgiliiirlerin younlukta olduu Söylen iirleri’nin hemen ilk sayfasına BehçetNecatigil’in iirde, mitoloji ve menkıbe hakkında düüncelerini almıtır: “Batı iirihiçbir zaman mitolojiden ayrılmamıtır. Bugün Avrupa iirinde, bütün Batı

airlerinde mitos imajlarına rastlarsınız. Bizde niye olmasın bu? Serapa istiarelerdünyasıdır menakıbnameler, dervilerin hayatları. Modern iir Batı’da Hıristiyanmitoslardan, yahut Yunan mitoslarından yararlanıyor. Bizde bâkir ne kadar çokdeerli menkıbeler var. Kerametleri, dervileri düünün.”953 Yavuz, Doumedeniyetinden enstentaneler iirine taırken tasavvufla yetinmemi; mitolojikyönü olan Anka’ya, efsanevî Binbir gece Masalları’na da iirlerinde yer vermitir.

Hilmi Yavuz, mitolojiyle yeni anlamlar ve beraberinde imgeler üretirkenBatı dünyasının miolojiyle ilgili geleneini de temellük etmeye çalıır. Zira o, Türkkimliini hem Doulu hem de Batılı olma biçiminde algılar. Bunun tarihî vecorafik zorunluluk taıdıına, yazılarında ve söylemlerinde sıklıkla yer verir: “...iki kriter var benim için kimlik konusunda. Kimlik medeniyet sorunudur diyorum.Birincisi ya Doulu olmak ya Batılı olmak. Ya da bize entelektüel tarihimizin

dayattıı biçimde her ikisini birden temellük etmek. Hem Doulu olmak hem Batılıolmak.” 954

Hilmi Yavuz, Söylen iirleri’nde Batı’ya özgü mitolojilerle birlikteDou’nun mitolojik unsurlarını da iirlerine taır. Üç bölümden oluan kitabın ikibölümü, Yunan mitolojisinden birçok kahraman ve olayları konu edinen iirleriiçerir. Gelenekten gelen unsurları, air bakı açısına tabi tutarak yeniden üretir.Bunu nasıl yaptıını bir örnekle anlatmaya çalıır: “... gelenek benim için bir ilikimeselesi. likiler olduu gibi korunduunda bizim özümüzü yapanın ilikiler,münasebetler aı olduu ortaya çıkar. Bizim edebiyatımızda öteki edebiyatlarda dabulunan ve daha çok Tasavvuftan kaynaklanan bir iliki var: Bakan/bakılan;gören/görünen ilikisi. Yunan mitolojisinde bir Narkissos var. Aynaya bakıncakendisini görür. Divan edebiyatında çok farklı eyler görürüz. Neâti diyor ki:

“Ettik o kadar Ref’-i taayyün ki Ne âti Ayine-i pür-tâb-ı mücellâda nihânız”

Narkissos aynaya ya da yansıtan bir nesneye baktıında, kendi imajınıgörmütü. Neâti baktıında hiçbir ey görmüyor. Fuzûlî ise;

“neye nazar kılsam sûret-i leyli görünür” diyor. Fuzûlî baktıında sevgilisinin hayalini görüyor. Bunlar, aynı ilikinin

objelerinin deimesi... Bu gelenei kendim nasıl eklemliyorum? ‘Zaman iirleri’nde göreceksiniz, öyle diyorum:

“Ne zaman suya baksamorada suyun hayalini görürüm”

te bu yeni eydir. likiyi olduu gibi muhafaza eden, deimesi gerekenideitiren, ama deimemesi gerekeni muhafaza eden bir tavırdır...”955

Hilmi Yavuz, mitoloji üzerine düünen airlerimizdendir. iirlerinemitolojiyi, metinlerarası iliki balamında anıtırma yahut alıntı biçimindetaımakla kalmaz, onlara göndermede de bulunur. Onu mitolojiden yararlanmaya

953 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 135954 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s.124955 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 58- 59

7/29/2019 191185


iten etmenlerin bir dieri ise mitolojinin zamansızlıı imleyiidir.956 Mitolojiyi,istiare sanatı balamında iirle ilgili görür. Bu ilgiyi Türk iirinde öncelikle BehçetNecatigil’in fark ettiini belirtir: “Romantik düünce, Herder’i izleyerek(Schelling’in deyii ile) Dil’i ‘solgun Mitoloji’ olarak tanımlar. Dil’i mitosa indirgerkısacası. Albert Kuhn ve Max Müller ise tam tersini yaparlar: Mitos’u Dil’e

indirgerler. Eretilemenin kökenini, Büyü’ye gönderme yaparak açıklamaya çalıanantropolojik kuramlar da var elbet.... Eretileme, Cassirer’in öne sürdüü gibi,Dil’in, Mitos’un ortak temel koyucu biçimiyse, Roman Jakobson, buna iiri deekler. Eretilemenin; iirin temel koyucu ölçütü olduunu bildirir Jakobson. Dilselbir etkinlik olarak iir, Mitos’a ite tastamam bu yolla, eretileme dolayımındaeklemlenir... Mitos’un eretileme dolayımında iirle ilikisini Türk yazınındakuatıcı olarak kavrayanlardan biri Behçet Necatigil’dir.”957

Yukarıda, kendi söyleminden hareketle onun Batılı mitolojiyi temellükederek yeniden ürettiine vurgu yapmaya çalıtık. Hilmi Yavuz’un, bununlayetinmeyerek mitoloji ile iç dünyasını okuyucusuna açar. Tasavvuf ve menkıbelerinyardımıyla ortaya çıkan bu alegorik yaklaımın temelinde, onun gizemi yakalamaisteinin payı vardır.

Hilmi Yavuz’un mitolojik unsurlara daha çok 1980 sonrası iirlerinde aırlıkvermitir. Bu tarihin öncesinde yazdıklarında mitolojiye sık rastlamayız. Buevredeki iirlerinden sadece Bedreddin Üzerine iirler kitabında yer alan “koçsalih” iirinde kullanılan hümâ kuuna deinerek 1980 sonrası iirlerine geçeceiz.Dier balıklarda olduu gibi mitolojik unsurları barındıran iirleri, içindebulunduu kitabın kronolojik sırasına göre ele alacaız.

“ey canhümâsı, bize bu rüzigârdanbir sayfa oku musun?

sen umuda bak ve onu güzel eyle... imdi gök, suskun develerleve mahzuna ır a ır konup kalkan kervandır çölü bir bebek gibi koynunda uyutupbir lâlenin perçemini keserek ok a onu, ey canhümâsı, ve öpve onu kanayan geceyle uyandır”958

hüma kuu, Dou kültürüne ve medeniyetine özgü bir kutur. Talih kuuolarak da adlandırılan bu kuun Çin’de ya da okyanus adalarında yaadıınainanılır. Serçeden biraz büyük, yeil kanatlı, sarı gagalı bir kutur.959 Yavuz, onuiirine umut simgesi olarak almıtır. iirde can ile birlikte, canhüma’sı olarakkaydedilen bu kuu umut anlamında düünebiliriz.

Hilmi Yavuz’un Dou medeniyetlerinden iirine taıdıı bir dier mitosAnka yahut dier ismiyle Simurg’dur. Kaf Daı’nda yaadıı varsayılan, tüylerirenkli, yüzü insana benzeyen asla yere konmayıp daima yükseklerde uçan vekendisinde her kutan alamet bulunduran bir kutur... ranlıların Anka’ya üzerinde

956 - A. g. e. , s. 73957 - “iir ve Mitos”, Zaman gazetesi, 01. 01. 2003958 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 81- 82959 - skender Pala, Divan iir Sözlüü, Ankara- 1995, s. 262

7/29/2019 191185


otuz kutan birer renk ve alamet bulundurduu için, Sîmurg demilerdir.960 Gizemli iirler ’in iki iirinde Anka, yaadıı gizemli mekânı, Kaf Daı ile alıntılanır.Kaydettiimiz iirlerin ilkinde Kaf Daı anılmayıp metinlerarası ilikilerbalamında anka ile bu da anıtırılır.

“ku lar ku larla örtü ür

bir yaprak bir yapra ado ru u uldar:ve derler ki onu ya asan da

ya atsan da bir da lar çoktan da lara göçmü tür o altın gözlü ankahangi derin da dadır imdi.”961(gizem)

“i te simurg: hepimizden bir dizeve orada, iirlerin kafda ıuçmazsan ku olursun, uçarsan...

kuh kaf kuh kaf diyerek

bir hüzne varılıncaku ve yaz ve sava ım!”962(yakın a klar)

“yakın a klar”da air, kendisinin iirde belirginletirmesinden ötürükoyulatırdıımız sözcüklerle, Kaf Daı’nın adını baka türlü anmaktadır. kuh Farsça da demektir. kaf, bilindii üzere Kaf Daı’nın ismidir.

Ayna iirleri’nde Simurg ile ilgili birçok iir yer alır, “simurg içinsonnet” iirinde bu kula ilgili efsaneye, adını anarak göndermede bulunur.

“âh, ku un içindeki yitik simurg, parılda! tüyün yalnızlık imi, yüzünde su izle i;görünür bulunmayan bir gölün da arında,bir güne tir belki de, anlatılan gizlerigizler! kim bilir ki, kalbim gömü, perdita!anlamak sırma ku ak, sarıyorum e nimesen bende anlıyorsan, daha anla, elvedâ......âh, gitgide ku ansan binlerce kitapları

yetmez! daha ku an, daha ku an, bir daha…bildiklerim uzuyor ve bir bir aynalar kırıyor, otuz ayna, olmayacak, sabaha

yeniden diril artık, aynaların külünden;kanatların bir öykü, parıldıyor bugünden...”963

Dou’ya özgü mitlerden bir dieri de Cemit’tir. ran kültürünün mitolojikkahramanı olan Cemit, Divan iirinde çokça yer bulmutur. Divan edebiyatının enönemli esinlenme kaynaı Fars edebiyatıdır. Bu edebiyat ile birlikte mitolojik,efsanevî kahramanları da iirimize taınmıtır. Kısaltılmı biçimi veya dier adıCem olan bu mit hakkında skender Pala u bilgileri verir: “Pidadiyan sülalesinin

960 - Pala, a. g. e. , s. 38961 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 52- 53962 - A. g. e. , s. 73963 - A. g. e. , s. 205

7/29/2019 191185


dördüncü hükümdarı olup ran mitolojisine göre yediyüz yahut bin yıl yaamıtır.Nuh Peygamber zamanında yaadıı söylenir... Efsaneye göre Cem dünyayıdolaırken Azerbaycan’a gelince burayı beenip gündouunda yüksek bir yeremücevherlerle süslü bir taht koydurmu. Günein douuna yakın kendisi demücevher ilemeli kaftanını giyip bu tahta oturmu. Güne dounca taht, tâc ve

kaftan parlamaya balamı. Halk bunu görünce o güne nev-rûz (yeni gün), Cem’ede Cem- îd (Iık ahı) demiler... Alevi, Mevlevi ve Bektai tarikatlarında ayin-iCem bir zikir adıdır. Bunun nedeni Bektailik’te zikirden sonra içki içilmesi vearabı da Cem’in bulmasıdır.”964 Hilmi Yavuz, Cemid’e Yaz iirleri’nde yer verir.iirde ııın olmadıı zaman, yani akam ile birlikte anılır. Cem îd’den günün buzaman dilimiyle birlikte bahsederek gündüze ve günee telmihte bulunur. Diertaraftan içkiyi anarak onun içkiyi bulmasını anıtırmaktadır.

“yaz yıkıldı, sen artık kalk ve buralardan git göçen sevdalar ki sorar:

yokluk nerede, küller ne vakit?soluk ve kırılmı içkilerde

bir bozgun tadı varsadü er ak am ve cem îd”965(ney)

Binbir Gece Masalları, Dou kültürüne ait efsanevî yönleri olan hikayelerdizimidir. Arapça “elf leyle ve leyle” olarak anılan masalların anlatıcısı, çerçevehikayelerin en dı sınırındaki kahramanı, ehrazat’tır. Ancak Hint kaynaklı olduutahmin edilen bu masalların bütün Dou corafyasını içine alacak ölçüde konuyelpazesine sahip oluu ile birlikte yazarının yahut söyleyeninin kesin belli olmayııonu esrarengiz kılmaktadır. Binbir Gece Masalları Batı’da, Dou’nun egzotizmini,gizemini yansıttıı için ilgi ve merak uyandırmıtır.966 Hilmi Yavuz, Hurufî iirler’de Binbir Gece Masalları’na Arapça adını kullanarak göndermede bulunur.Masalları anıtırmak için bin sayı sıfatını kullanır. Muhtevasını ve gizemini kısmeniire taır.

“sen leylâ’dan daha leyleverdi in yanıtlar içinsorular aradım... sorular mı,ak amlar mı, arada kaldım...alı ır mıydım, elbette alı ırdımelf leyle ve leyle...

ve bin yayladan geçtin, bindille sustun ve anladın

bin dille...âh, o vaveylâ olan yalnızlık,kimin hüznüyle kı ladık,ve neyin hüznüyle do duk...

elf leyle ve leyle,

964 - skender Pala, Divan iiri Sözlüü, Ankara- 1995, s. 108- 109965 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 18966 - Binbir Gece Masalları, Çeviren: Alim erif Onaran, Cilt- 1, stanbul- 1997, s. 7

7/29/2019 191185


elf leyle ve leyle...”967 (a, ,k, (bir))Artemis, evrensel bir mittir. Dou yeri Orta Anadolu olarak gösterilen ve

genel olarak Ana Tanrıça diye adlandırılan bu mit, Yunan efsane ve mitolojilerindeArtemis adıyla anılır. Azra Erhat, onunla ilgili olarak unları kaydeder: “Butanrıçanın kültü Anadolu’dan Mezopotamya’ya, Suriye, Lübnan ve Filistin yoluyla

Mısır’a, Ege adalarıyla Girit’e kadar bütün Akdeniz kıyılarını kapladıı gibi,Yunanistan ve talya’ya da yayılmı, ayrıca kuzeyde skandinav ülkelerine deksokularak iz bırakmıtır.”968 Hilmi Yavuz, bu önemli miti Gizemli iirler ’e, su ilebirlikte tükenmez bir kaynak olarak alır. Artemis’e yakıan bir benzetitir bu.

“yazdan ev! Acıların andısizde içildiydi, sular ve artemissizde kargı landı; a klardan,kendini üreten a klardankurtarılmı bir hüzündünüzve ordan çekip almak için beniçok üzüldünüz, gelgelelim,daha ba tan biliyordum, ilk

sözümdünüz, yazdan ev,siz imgelemdiniz”969(yazdan ev)

Zaman iirleri’nde Hilmi Yavuz, Narkissos mitini anıtırma yöntemi ilekullanır. Bu mitin adını anmaksızın yaptıı anıtırmada, mitolojik olayı imgeselolarak yeniden üretmeye çalıır. Daha önce Yavuz’un bu örnekten yola çıkarakgelenei nasıl harmanlayıp ürettii görüüne yer vermitik.

“ne zaman bir suya e ilip baksamorda suyun hayalini görürüm,

yüzümü uçura uçura yürürüm Zaman’ı gezdire gezdire

vururum bir gölge gibi kendime”970(gölge ve Zaman)Narkissos, halk arasında Nergis veya kimi yörede Nerkis olarak adlandırılan

çiçee adını veren bir mitoloji kahramanıdır. Sadece Türk edebiyatında deil,birçok milletin iirlerine konu olan bu mitin hikayesi udur: “Mitolojiye göreNarkissos, çok güzel ve aktan anlamaz bir delikanlı imi. Onu sevip de derdindenperian olan kızlar bu genci tanrılara ikayet etmiler. Tanrıların verdii cezasonucu Narkissos, bir gün derede kendi aksini görüp aık olur. Kendini seyrederkensuya atlar ve boulur. Vücudu çürüyüp yerinde göze benzer bir çiçek biter ve bütüngüzellere hayran hayran, baygın ekilde bakar...”971

Söylen iirleri, Hilmi Yavuz’un mitolojiye en çok bavurduu iir kitabıdır.Üç bölümlük kitabın ikisi mitolojiden beslenen iirleri içerir. iirler genellikleiçeriklerine balı olarak mit kahramanlarının adını taırlar. Kimi iirler, birden fazlamitin efsanesini içermekte ve onların isimlerini taımaktadırlar. Üzerindeduracaımız ilk iir “lehte”dir. Lehte, unutmak anlamına gelen bir fiilden türemi,allegorik bir tanrıçanın adıdır. Hesiodos’a göre Lehte kavga tanrıçası Eris’in kızı ve

967 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 17-18968- Azra Erhat, Mitoloji Sözlüü, stanbul- 2003, s. 56969 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 83970 - A. g. e. , s. 105971 - skender Pala, Divan iiri Sözlüü, Ankara- 1995, s. 427

7/29/2019 191185


Gece’nin torunudur. Lehte, Hades ülkesinde bir pınar olmutur, suyunu içen ruhlargeçmi hayatlarını ve çektikleri acıları unutup öyle girerler ölülerdünyasına.972Yavuz, bu mitolojik kahramanı iirine alarak adının anlamına, yaniunutmaya göndermede bulunmaktadır.

“lehte! ye il bellek

sen de unuttundu yurdunu,ve birdenbirekendi suyunu terkedenbir ırmak gibi aktındı iirden iire”973

Aynı kitaptan “nereus kızları” bir baka mitolojik içerikli iirdir. Nereuskızları, deniz adamlarından olan ihtiyar Nereus’un kızlarıdır. Nereus, Okeanos’unkızı Doris’le evlenir ve bu evlilikten elli kızı doar. Onlara Nereus Kızları denir.Nereus Kızları babalarıyla birlikte denizin dibindeki bir sarayda yaarlar. Kimizaman bir olaya karııp yeryüzüne geldikleri de görülür. Nereus, bütün deniztanrıları gibi biçim deitirmek yetisine sahiptir. Herakles, Nereus’tan BatıKızları’nın bahçesine varmak için yolu sorunca, deniz ihtiyarı cevap vermemek

için bir sürü hayvan biçimine girer, Nereus Kızları yiide yardım ederler ve ona,babalarından istedii bilgileri nasıl alabileceini öretirler.974 Yavuz, iirin baınaNereus Kızları hakkındaki Marguerite Yourcenar’ın Dou Öyküleri’nden bir kesitiepigraf yapmıtır.: “nereus kızları tıpkı toprak gibi, su gibi, güne gibi yaarlar.Onlarda yazın ııkları etle deriye dönüür.”

“a k! o yokedici melek!

da süzülür, -verüzgâr, yüzümdür benim artık ...nerde nereus kızları? Nerde kaldılar?gitmi lerdir...bu kadar bozguncu ve siyah ve hep aynıgüne e hangi sevinç dayanır?

hangi dilek? zeytinler, dalgın nar a açlarıküçük kır tanrıları gibia a tırmanır

yapraklar nedense birörnek giyinmi lerdir”975

Söylen iirleri’nde adını mitolojik kahramanlardan alan bir baka iir,“endymion”dur. Mitoloji Sözlüü’nde Beparmak Daı’nın eteinde çobanlıkyaptıı belirtilen Endymion hakkında u bilgilere yer verilir: “Kavalından baka birvarlıı olmayan yoksul bir çoban... Kavalı Endymion’un biricik dostu sırdaıydı...Endymion’u ne gündüz kavalını üflerken, gece taze çayırın üstüne uzanıp sere serpeuyurken kimsecikler görmezdi. Yalnız, ay ııı görürdü onun gürbüz bedenini,erkekçe güzelliini. Ay tanrıçası Selen, baka baka gönül vermi ona. Her gece

972 - Erhat, Mitoloji Sözlüü, stanbul- 2003, s. 194973 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 139974 - Erhat, Mitoloji Sözlüü, stanbul- 2003, s. 215- 216975 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 140- 141

7/29/2019 191185


üzerine eilir, gümü ıııyla onu sarıp çayırın üstüne yatınca kollarını sevgilisineaçardı. Selene de gökte ne zaman doarsa, nerede doarsa, hemen çobanına koar,gövdesini ıınlarıyla sarar, öperdi.”976 Yavuz, Endymion’u iirine alıntılayarakonun, ay tanrıçası Selene ile efsanevî akına metinlerarası balamda göndermedebulunur. Bu gönderme iirde adı anılan dier mitler, hesperid ’ler için de söz

konusudur. “i te sessiz saatlerde kederdentüremi bir söylen

gibi gölve ba la ı ı endymionbirlikte kıvrılıp uyurlar ana-bir acıyla ayı ı ı

da mı birliktedirler? imdi bir uçurum illerindenuçup göle kaçalım- kirli- olmak bizi orda bekliyor

... içimi melekler...

a klarsa ba lanmak için iyidir - - - - - ne farkeder?

melekler kendili indendirler öyle varolurlar...belki benim terketti im iirdenartakalan bu bahçeyihesperid’ler yüklenir toplayıp yolları götürür...

mü diyorsun?daha erken!..”977

Hesperid’ler, “Batı Kızları olarak da anılan Hesperid’ler, Hesiodos’a göreOkyanus ırmaının ötesinde, geceyle gündüzün sınırlarında oturan ince sesliperilerdir... Hesperid’lerin balıca görevi, altın elmaların bittii bahçeye bekçiliketmekmi...”978 Bu mitolojik kahramanlar, bekçilik ettikleri bahçeyle birlikte,anılarak iire girmilerdir. Yavuz, böylece onların adlarını anarak efsanelerinegöndermede bulunur.

“kharybdis ile skylla” iki mitoloji ismini taıyan aynı kitaptaki bir dieriirdir. ki ayrı balıkta, haklarında bilgi olmasına karın benzer özelliklere sahip bucanavarlar ile ilgili olarak Azra Erhat unları kaydeder: “Kharybdis, efsaneye göre,Sicilya’yı talya’dan ayıran Messina Boazı’nda Khaybdis’le Skylla diye ikicanavar vardır... Batı dillerinde ‘Kharybdis’ten Skyla’ya dümek’ diye bir sözvardır., yamurdan kaçarken doluya tutulmak anlamına gelir.”979, Aynı kaynaktaSkylla’ya ayrılan kısımda yazar unları kaydeder: “Skylla, Khaybdis’le birlikteOdysseia’da sözü geçen deniz canavarlarının en korkuncudur... Odysseia’daOdysseus bu canavarı kendi anlatır. Skylla’nın en canlı imgesi de budur, Homeros’akulak verelim:

976 - Erhat, Mitoloji Sözlüü, stanbul- 2003, s. 100- 101977 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 142- 143978 - Erhat, Mitoloji Sözlüü, stanbul- 2003, s. 144979 - Erhat, a. g. e. , s . 174

7/29/2019 191185


“Skylla oturur ma arada, ulur acı acısesi benzer yeni do mu bir eni in sesine,ama kendisi öyle korkunç bir canavardır ki,istemez kimse onu görmek, istemez bir

tanrı bile.

on iki aya ı var, biçimsiz ve güdük on ikiside...”980 iirde bu iki mitolojik varlık ma ara, ölüm ve yaamı vurgulayan ye il

imgesi ile birlikte anıtırılırlar.“ölümle ye il arasında

ne var? bir ma ara durur ve ötekini dinler, ma rur bir çocuk sı ınmı tır, da aat biner gibi biniyor tadılan bir ey midir ak ambir sözün bulutunda

bir uçurumun yasında?

ölümle ya am arasındahep onlar var!...”981

“yaban atlarını kı kırtan dionysos”, Söylen iirleri’nin bir baka mitolojikunsurlu iiridir. iirde geçen:

“kül parmaklı ak am dokunurdu sanaözenle... ve yer yer

insanlar küldendiler.. diye söylendimbe hangi yolcuyu izleyen gemilerdim

ve nedenhep söylen’dim, hep söylendim, hep söylen?”982

dizeleri, Hilmi Yavuz’un mitolojiye bavurmasında kendi öznesinin payıolduunu akla getirmektedir. Söylen iirleri ile ilgili bir söyleisinde bu konuile ilgili olarak unları kaydeder: “... bu kitapla kendi söylen’imi, ya da kendibireysel mitos’umu, Dou’nun ve Batı’nın (özellikle eski Yunan’ın) mitoslarıdolayımında dile getirmek istedim. Diyeceim, bu mitoslar, benim kendi söylen’imidile getirmede birer iirsel im ilevini üstlendiler”983

iirde birden fazla mitolojik varlık ve terminoloji ile karılaırız. Bunlarınilki iirin balıında anılan Dionysos’tur. Azra Erhat, onunla ilgili ayrıntılı bilgilerverir. “Dionysos dıardan gelme bir tanrıdır, hem yabancı, hem de Hellenpantheon’una aykırı düen bir tanrıdır... Dionysos tanrının niteliklerini ele alacakolursak, iki büyük alan ve akımı kavradıı göze çarpar. lkin bir doa tanrısıdır...Doayı en belirgin biçimlerle yansıtan dalarda, ormanlarda, yabani hayvanlar veyaratıklarla birarada yaar ve coar gösterilir... Onun simgeledii asıl büyük kuvvetdoanın kendisi deil, insanla doa arasında bir iliki, insanı doanın sırlarına

980 - Erhat, a. g. e. , s. 274981 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 144- 145982 - A. g. e. , s. 147983 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 67

7/29/2019 191185


erdiren büyülü bir güçtür....”984 Aynı kaynaktan, iirde adı alıntılanan dier birmitolojik kahraman, Silenos ile ilgili bilgiyi edinmek de mümkündür: “Kır tanrısıPan’ın ya da Hermes’le bir nympha’nın olu diye geçinir... Dionysos alayındadolaır, Dionysos tanrıyı yetitiren oymu derler. Ama öylesine akıllı ve bilgedir kiinsanlar hayat sırlarını onun azından almaya can atarlar (Midas)”985 iirde anılan,

logos elçi, habercidir. “Hristiyan felsefesinde Tanrı kelâmını insanlara ulatıranoul (sa), logos”986 Dionysos, iire hayvanlarla ilikisi balamında girer. Atlar isebir haberci ya da mesaj olarak logos adında düünülebilir.

“ ‘kı kırt yaban atlarını, kı kırt,dionysos!..’ dediler

uzat a kları ordan, orda fener,kayalar, gelirdi...

kim kalbini sana yedirdi?her ey bir’di o zaman: atlar, logostek olan biz’dik, çayırlar-sa ba ta sessizlikten do ma silenos

ve birlikte çi yenen günler...”987 iir adlarının, mitolojik kahramandan alındıı Söylen iirleri’ndeki bir dier

mitolojik içerikli iir “perseus”tur. Zeus ile Danae’nin olu olan Perseus’un birefsanesi vardır. Bu efsanenin içinde yer aldıı için iirde anılan dier bir mitolojikkahraman, Andromeda’dır. Efsaneye göre: “Seriphos kralı, Danae’yi elde etmekister, bu nedenle de Perseus’u baından atmaya çalıır. Delikanlı’yı Medusa’nınkafasını kesmeye gönderir.... Tanrılar, Perseus’a keskin çelikten bir orak verirler,böylece Gorgo’ların karısına çıkar. Üç Gorgo’dan yalnız Medusa ölümlüdür...Kanatlı sandallarıyla havaya uçar ve Athena’nın Medusa’nın üstünde bir kalkanıayna gibi tutmasından faydalanarak canavarın kafasını uçurur... Dönü yolundaPerseus, Habeistan’dan geçer ve bir kayaya balı olarak kurban edilmek üzerebulunan Andremedo’yu kurtarır... Seriphos’a döner anasına göz koymu olan kralıGorgo baıyla taa çevirir... Perseus’la Andromeda’nın birçok çocukları olur.”988 iirde bu kahramanların adları alıntılanarak balarından geçenlere göndermedebulunulur.

“bir gün yaprakları ke fedecekler derinin altında

ke fetmek? Ku kusuz, mutlaka...niye olmasın?

Bir ku udan ötekine zeus Bir zeus’tan ötekine ledaGeceleyin yolların birle ti i yerdeGündüzleri ayrılıyor

iirler... ve elvadâYurdu gölgeler ilidir hekate’nin

Bakı ı a açları geçiyor

984 - Erhat, Mitoloji Sözlüü, stanbul- 2003, 93- 95985 - Erhat, a. g. e. , s. 271986 - Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Cilt-1, Ankara- 1988, s. 368987 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 146988 - Erhat, Mitoloji Sözlüü, stanbul- 2003, s. 242- 243

7/29/2019 191185


Birden söylen kesiliyor, soruyor:- yıldızlar nerdedirler? Yoksa kurdaku a yem mi oldular?

A klar hangi kayaya ba lıdır?...

gel uçan yalnızlı ınla beni kurtar kurtar beni bu söylemdengüzel andromeda”989

zeus, Yunan mitolojisinde en büyük tanrıdır.990 Gizemli bir mitolojik tanrıçaolan hekate ile ilgili olarak Azra Erhat u bilgileri kaydeder: “Hekate, ... hiçbirefsaneye adı karımamı, kiilii epey gizemli bir tanrıçadır... Homerosdestanlarında hiç adı geçmez, buna karılık Hesiodos’un Theogonia’sında büyük biryer tutar. Hekate, Titanlar arasında Güne Soylular diye anılan tanrılarsoyundandır.”991

Hilmi Yavuz’un mitolojiden esinlenerek kaleme aldıı iirlerden birdieri “eros ile thanatos”tur. iirde eros’u ak, thanatos’u ise ölüm ile ilgilikesitlerde okuruz

“sana sarı bir yaz gönderdim onu bir Zaman gibi koynunda saklaönce kuytular göle çekildiayrılık, ayrıldı ın yerde de ildiherkes, artık, elbette

da ’dır birazve sarı yaz senin perdensuya gömdün yapra ın adınıbir kentin hüznüne benzedin birden

A klar kimliksizle ti: süslü zamanlar!sen ki kendi kendinin özleminden

sıkılırdın... sorardın:‘olur mu,

anlamak a kları eski güllerden?’i te bir söyleyi in solgun yüzü:artık ne bir anıdan artakalanlar-dan söz var! ne bir ey!

-bo una!..ölüm, olmak’tır ve bir söz kanar;

yalnız yalnızlıklardır bizden olanlar!onlardı, gittiler... daha gelmeden...

bense ak am oldum artık ve ak amlar benim gövdem...”992

Eros, bilindii üzere genellikle ak mitidir. “lkçaın en eski metinlerindenberi evrende birleme ve üretmeyi salayan doal bir güç olarak karımıza

989 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 148- 149990 - Erhat, Mitoloji Sözlüü, stanbul- 2003, s . 293991 - Erhat, a. g. e. ,s . 125992 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 154- 155

7/29/2019 191185


çıkar.”993 Yavuz, bu miti iirine alıntılayarak onun akı sembolize edenefsanevîliine göndermede bulunur. Thanatos, iire ölümü simgeleyen bir tanrıolarak girer. Onunla ölümü vurgular. “Nyks’in çocuu, Uyku’nun kardeidir.Birbirinden ayrılmayan Hypnos’la Thanatos yeraltında Tartaros’un derinliklerindeotururlar.”994

Orpheus, ünlü bir airdir. Söylen iirleri’nde ona ithaf edilmi iki iirvardır.”orpheus’a iirler 1” ve “orpheus’a iirler 2”. Orpheus hakkında MitolojiSözlüü’nde, daha çok airliinin öne çıkarıldıı kısa bir bilgi yer alır. “lkçadaünü orfizm denilen mistik bir akım yaratacak kadar çok yayılmı, kiilii üstüneanlatılan masallar her türden sanatçıyı esinlemiti. Çalgısı vahi hayvanlarıbüyüleyen, ezgisiyle ölümü bile alt eden bir ozan...”995 iirlerin ilkinde iir ile ilgilianılan Orpheus’a seslenilir, ikinci iirde ise onun air kimliine metinlerarasıilikiler yöntemiyle göndermede bulunulur. Yavuz, yukarıda da kaydettiimiz üzerebelki de bu iirlerle kendine seslenmektedir.

“Her ey kanser! bu sayrılıve çorak kentten

pis, murdar

hüzünler bile kurtar-amaz olduk... çok gördüler...duygular yumrulmu , kalpte kirler var; söz’ün kanserine geldik:katı sözcükler ve ta gibi ele gelen iirler-donatıldı bu kent...”996 (orpheus’a iirler-1)

“dili zebani olan sen! air, deccal, ya da neysen... artık sus, yeter!görünsen de bir, kaybolsan da, ey orpheus,

ne farkeder!..”997 (orpheus’a iirler-2) Ayna iirleri’nde de Hilmi Yavuz, kimi mitoloji kahramanlarının adlarını

iirlerine balık yapar. “lavinia için sonnet” bunlardan biridir. “Lavinia, KralLatinus’un kızıdır. Aeneas Latium’a gelmeden önce Lavinia, Rutullar kralıTurnus’a nianlıdır, ama dedesi Faunus onun evlenmesine engel olur, kızı dıardangelecek bir yabancıya, Latinlerin egemenliini dünyaya yayacak olan birkahramana vermek gerektiini bildirir. Bir süre sonra talya’ya ayak basan Aeneas’ıkral Latinus iyi karılayıp kendisine damat olacak adamın bu olduu kanısına varırve Lavinia’yı, Aeneas’a verir. Ama Troya soyundan bütün kiilere düman kesilentanrıça uno, Lavinia’nın anasının Turnus’la birlik olup bu evlenmeye karıkoymasını salar. Aeneas, Turnus’la teke tek savaa girer, kazanır ve Lavinia ileevlenir”998 Ancak Yavuz, Lavinia hakkında kaydettiimiz bilgileri, iire açıktanyansıtmaz. Ona, daha ziyade iltifat edip Aeneas ile kavumalarına engel olanetmenlere, Lavinia’nın hüznüne göndermede bulunur. iirin önemli bir kısmını

993 - Erhat, Mitoloji Sözlüü, stanbul- 2003, s . 106994 - Erhat, a. g. e. , s. 282995 - Erhat, a. g. e. , s. 229- 230996 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 158- 159997 - A. g. e. , s. 161998 - Erhat, Mitoloji Sözlüü, stanbul- 2003, s. 193

7/29/2019 191185


alıntılayarak bu mitolojik kahramanın yaadıklarına yapılan anıtırmaları görmeyeçalıalım.

“sana da yas yara tı ı söylenir, öyle de il!..birden bir dal kırılır, hani dü er ya suya,sen o akarsusun... akma!.. kendine e il,

orda gördü ün dalı, ey solgun lavinia,sanki tanır gibisin... belki eski yerinden göçmü bir yaz sözünde unutulan zakkumuusulca büyüttündü, akarak tâ derinden;...kırık... o yaz aynalarda durulsun diye güyâsana yas de il elbet, yaz yara ır lavinia...”999

Ak am iirleri’nde Behçet Necatigil’e ithaf edilen “ak am ve balkon” iirinde Yavuz, hocasının mitoloji unsurlu iirlerine bir nazire yazarcasına ikimitoloji kahramanının efsanelerine ve özellikle Ariadne’ye göndermede bulunur.iirin balıı hayatın dıında oluu çarıtırmaktadır. Tıpkı sevgilisi Ariadne ileyurdunu Atina’yı terk eden Theseus gibi. “Ariadne, Minos’la Pasipheae’nin kızıdır.

Theseus, Girit’e Minotauros’la çarpımaya geldiinde Ariadne, yiidi görmü vegörür görmez de ona tutulmutu. Minotauros’un bulunduu bin bir dehlizliLabyrinthos maarasında kaybolmaması için eline bir yumak iplik vermiti.Theseus da karıık ve karanlık dehlizlerden ilerledikçe yumaı açıp iplii yerebırakıyormu. Canavarı öldürdükten sonra yolunu ona bu iplik göstermi. Sonra daAriadne’yi kaçırıp Naksos adasına varmılar. Ama Theseus, kızı o adada bırakıpgitmi... Ariadne uyanıp bakmı ki adada yapayalnız, ama üzülmeye vakit kalmadantanrı Dionysos gelmi, kızın güzelliine vurulmu ve onu Olympos’agötürmü...”1000

“gölgeleri kendine çeker a acı;belki a ktır, imdi balkonda olmak!Theseus ne istedi: Ariadne’den?‘ve dola ır labirentte yumak’”1001

Hilmi Yavuz, birçok iir kitabında olduu gibi Hurufî iirler’de demitolojiden yararlanır. “harfler ve atlar” iirinin ilk kıtasında mitolojikahramanlarından Pegasos’a yer verir. Pegasos, Medusa’nın kanından domakanatlı attır. Adı, Yunanca “pege”sözcüünden türeyen Pegasos, su balarındabulunmaktan holanırmı.1002 Yavuz, pegasos’u iire adıyla alıp efsanesinegönderme yapar. Öte yandan bir at olduuna vurgu için at sözcüünü efsanesindenalıntılayarak metinlerarası balamda alıntı yöntemi ile iirde kullanır. iki harfli ‘at’ vurgusunda ise Pegasos’un, Yunanca “pege” sözcüünden türeyiini anıtırır.

“uzunca bir zamandır atların hayâleiyi geldi i bilinir; gö ü kanat kanat çırpa çırpa büyütür, bir büyüdür

pegasos ya da iki harfli ‘at’...”1003

999 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 2031000 - Erhat, Mitoloji Sözlüü, stanbul- 2003, s. 541001- Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 181002 - Erhat, a. g. e. , s. 2391003 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 33

7/29/2019 191185


3.8.7. Dier Alanlar

Hilmi Yavuz, iirlerinde geni bir etkileim aı kurmutur. Esin veetkileim kaynaı sadece iirler veya airler olmayıp sinemadan internet dünyasınakadar uzanmaktadır. Edebiyat dıı unsurları iirine taımasındaki en önemli neden

sosyal bilimlerin ve güzel sanatların bir bütün arz etmesidir. Esasen insanıilgilendiren hemen her eyin birbirleri ile ilgileri söz konusudur. Bundan ötürüsosyal bilimler ve güzel sanatları birbirlerinden ayıramayız. Son yıllarda görülenfelsefî ve edebî akımları, metinlerarası iliki anlayıını, bu ayrımın karısında olmabiçiminde düünebiliriz.

3.8.7.1. Sinema

Lise ve üniversite yıllarında sıkı bir sinema tutkunu olan Hilmi Yavuz1004,iirlerinde sinema filmleriyle de metinlerarası balamda iliki kurar. Bunlarınilkine Bakı Ku u’nda rastlarız. Yönetmenliini Alain Resnais’nin yaptıı “GeçenYıl Marienbad’da” filmi, bu adı taıyan iirine balık olmutur. Resmais, Fransız

sinemasının ünlü bir yönetmenidir. Sinemaya görsel sanatlarla ilgili çektiibelgesellerle girmi, toplumsal ve siyasî konulardan uzak Yeni Dalga akımı olarakadlandırılan filmlere imza atmıtır. Filmlerinde zaman ve bellek kavramlarını öneçıkaran Alain Resnais, “Geçen Yıl Marienbad’da” da aynı olguları iler.1005 Senaryosunu Alain Robbe’nin yazdıı bu filmin konusu kısaca udur: “Mekânısadece Marienbad otele olarak bildiimiz, zamanı belirtilmeyen filmde, otele gidenbir çift orada birisiyle karılaırlar. Bu kii kadın kahramana, geçen yılMarienbad’da birlikte bir yaz geçirdiklerini iddia eder ve film boyunca bunuispatlamaya çalıır. Kadın, hatırlar gibi olacakken yanıldıı sanısına kapılır. Buikilem filmin sonuna dein sürer.” Filmi izleyenler, kadın kahramanın bir yılöncesinde, onunla birlikte tatilini geçirdiini öne süren kiinin böyle bir zamanıyaayıp yaamadıına ikna olamaz. Yönetmenin zaman ve bellek üzerine beyazperdeye yansıttıı bu film, peyzaj bakımından zengin bir mekânda çekilmitir.

“Geçen Yıl Marienbad’da” iirinde Hilmi Yavuz, bu filmden izlenimlerinikaydetmitir. iirde zaman, varlık ve yokluk gibi felsefî kavramlarla birlikte birözlem dile getirilir. Gerçeklik sorgulanakta, gerçeküstü felsefî bir dilkullanılmaktadır. Ancak iir, lirik bir ak ve özlem üzerinde ina edilmitir. Gerçekyaanan mıdır, yoksa bellekte bıraktıı iz midir? air bu soruya tekrarladıı soru(Ben miyim?) ile cevap arar.

“Ne kadar uzaktır imdi Bir kadın bir yerden gelmesi beklenenGörünmez yüzler durur aynalardaEskir paraların üstünde kabartmalar (Ben miyim?)

Gördü üm o de il de ne?Pupayelken gemilerdenGemiler ki en çok denize benzer (Ben miyim?)

1004 - Kendime, stanbul’a, Kadınlara Dair... , stanbul- 1997, s. 37- 411005 - Sinema ve Edebiyat Kuaı, TRT- 2, 25. 01. 2006

7/29/2019 191185


Ben miyim so uk anıtlar bo mermerler Çarmıha gerilmi ti hani bu o mu

Buraya neden geldim?

Gemi direkleriyle uzayıpSo uk heykellerle katıla anKanardı gözlerim bir çiçe e de ince

Ben miyim?)”1006 Söylen iirleri’nde bulunan “nereus kızları”ndaki yokedici melek

tamlaması ise Luis Bunuel’in Yokedici Melek adlı filmine göndermeler taır. 1007 “a k! O yokedici melek!

da süzülür, -verüzgâr, yüzümdür benim artık”1008

3.8.7.2. Fotoroman

Hilmi Yavuz, Ayna iirleri’nde ise bir dönem moda olan fotoromanlaragöndermede bulunur. Edebî nitelikten yoksun ve daha çok görsellii ile öne çıkan,televizyon yaygınlamamasından ötürü televizyon dizilerinin bir anlamda ilevinigören fotoromanların konusu ekseriyetle aktır.

“kendini bir a ka benzeterek anımsar:en sı yılları onun ve en derin günleriorda dururken i te, öyle ince, karamsar biri gibi o sokak... a kımız fotoroman”1009

3.8.7.3. Resim Sanatı

Ayna iirleri’nde, spanyol ressam Diego Velasquez’in Las Meninas(Nedimneler) adlı tablosunu iirine balık yapılmıtır. Hilmi Yavuz, aynanınyardımıyla birden fazla görüntüyü yansıtan bu ünlü resmi “las meninas içinsonnet”te hem anıtırırken kendi ruhsal durumunu da resmeder. Diego Velasquez,1599-1660 tarihlerinde yaamıtır. Adına dikilmi olan anıtın altında ‘GerçeinRessamı” yazılıdır... prenses Margerita’nın resmini “Las Meninas” adlı büyük boytablosunda yapmıtır... bu resim bakanların ilkin resmin arka planındaki aynanıniçinde kralla kraliçeyi görecei biçimde asılıdır. Böylece insan sanki eilndekipaleti ve fırçasıyla tuvalin önünde durmu, kralla kraliçenin resmini yapanVelasquez’in atölyesine giriyormu gibi bir duyguya kapılmaktadır. Resmin önplanındaysa bir ıık içinde, küçük prenses Margerita durur.1010

“aynalar las meninas , örtün onları, örtün!örtün ki görünmesin ayna içinde ayna...

1006 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 22- 231007- Pınar Aka, Hilmi Yavuz iirine Metin-Merkezli Bir Bakı, Bilkent Üniversitesi- TürkEdebiyatı Bölümü, Ankara- 2002, s. 58 (Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) 1008 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 1401009 - A. g. e. , s. 1801010 - Görsel Güzel Sanatlar Ansiklopedisi, Görsel Yayınları, Cilt- 3, stanbul- 1983, s. 537- 539

7/29/2019 191185


hangisinde eksi iz ve hangisinde bütün?bir ayna kendini gizliyor gibi, güyâ,

parçalanıp sırlarıyla bana döner, gülümser:ve aynalar, bana katlanırken, iyimser;ev içleri dı arda aynadaki kralın;

herbiri bir ba ka yerde yolculuklarıngidebilsin diyedir aynalardan da biraz;çıktı ı yer aynalar, vardı ı yerse sır’ı:bildi i her eyleri söylese de aykırı;kim kimle yer de i ir? aynalar? las meninas?

biz A k’ız...-kendimize! ve o aynaydı buncabencil! sâdece kendini gösteriyor...-bakınca!..”1011

3.8.7.4. nternet

Hurufî iirler’de ise Yavuz, günümüzün önemli iletiim aı olan internet’e

göndermede bulunur. Çaın önemli bulularından olan internet, iletiimdenbiliime kadar birçok eyi içinde barındıran ayrı bir alem gibidir. “harfler ve laylay lom” iirinde Yavuz, internet ile birlikte günümüzün magazinleen ilikilerine,internet üzerinden adına ‘chat’leme denilen iletiimlere ironik bir yaklaımdabulunur.

“ ‘o’lardı, onların içinde, oooo!O da oradaydı, o odadaGelin odasına gelindi, indi‘a’lar, ‘y’ler, ‘l’lerle birarada

‘ü’nün dü ününde gördü ün‘ü’ler kalabalı ı, be i bir yerdeüzgün kızlar hep geride kaldılar ‘i’lerde olan her ey ise ilerde

imdi resimdeki adresim imdi:i te ‘hilmi@ yalnızlık dot kom’‘a’ ‘y’yle evlenirken, ay kara,biz burda ayla’yla lay lay lom”1012

3.9. iirlerinin Biçim Özellikleri

Hilmi Yavuz, iirin teması ile biçimi arasında ba kuran bir airdir. Bunedenle kitaplarında farklı biçim denemelerinde bulunmutur. Bakı Ku u’ndabentlerdeki mısra ve çou mısrada hece sayısına dahi olabildiince itina gösterenbir air olarak karımıza çıkarken Bedreddin Üzerine iirler’de olabildiinceserbest iir formunu kullanmıtır. Ayna iirleri’nde ayrı biçim denemelerini hepsürdürmütür. Yaz iirleri’nde yer alan biçim denemeleri balamında kendisineyöneltilen bir soruya verdii cevap, iirde biçimin ne olduu hakkında görülerini

1011 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 1871012 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 36

7/29/2019 191185


açıkça ortaya koymaktadır. “Genellikle ‘biçim’ sorunu, yazınsal metnin ikincil,üçüncül sorunlarından biri gibi görülmütür. Yazınsal metnin birincil sorunununise içerik sorunu olduu söylenegelmitir. Oysa bunun böyle olmadıını, sonkertede içerik tarafından belirlense bile, biçimin bir yapıtın baat düzeyiolabileceini düünmüümdür.”1013 Yaz iirleri’nden sonra yazdıklarında,

görülerinin aksi yönünde hareket etmemitir. Bu balık altında, iirinde sıklıklakullandıı biçimlere deinmeye çalıacaız.

3.9.1. Nazım Biçimleri

Hilmi Yavuz, iirlerinde genellikle serbest iir formunu kullanmayı terciheden bir airdir. Bakı Ku u’nda yer alan “kaside” iirinin dıında nazım birimiolarak beyti, bir baka yerde bütün iir için kullanmaz. Üç, be, altı ve yedi dizelibentlerle bile iirler yazmasına karın bütün iir kitaplarında, az ya da çokdörtlüklerden oluan kıtaları kullanır. Bütünüyle serbest tarzda yazdıı iirlerde bilebir düzen ve biçim kaygısı taıdıını okuyucularına duyumsatan Yavuz, iirlerindeçounlukla bir simetriyi gözetmitir.

3.9.1.1. Beyit

Bakı Ku u’nda bulunan “kaside” adlı iir, Hilmi Yavuz’un batan sonabeyit biçiminde yazdıı tek iiridir. Divan edebiyatı nazım ekli olan kaside, kitaptaolduu gibi beyitlerden oluur. Bu nazım eklinin beyit biçiminden ve kafiyeörgüsünden öte hiçbir kuralına uymamıtır.

“Ay karanlık gibi durma öyle gel Sensiz bir ey duyulmuyor sevi memizden

De ki halkın gözleri al gelincik sürüyor U rular geçiyorken güz ölenlerimizden

Bu hüzünler benim mi diye baktım ki tamam Akıyor yakut bir ıssızlık kentlerimizden

Yanardı mürted lambası ta sabaha de inKaranlık kilimlerin kan i lemesinden

Hilmi elbet sürersin günleri bir yangına‘Ate kesilir geçse sâbâ gülenimizden’ ”1014

Bazı iirlerinde bütün olmamak kaydıyla beyti andıran bentlere yervermitir. Buna Bedreddin Üzerine iirler’de yer alan “beyazıd pa a”, “mevlânâhayder” iirlerini örnek gösterebiliriz. Bu kullanımlar, tekrar edilen kıtalarbiçiminde karımıza çıkarlar.

“ölüm, uysal bir mesnevî gibiaktı gider, döne döne...

1013 - Abdülkadir Bulut, “Hilmi Yavuz ‘Yaz iirleri’ni Anlatıyor”, Varlık, stanbul- Mart 1982, S.894, s. 391014 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 59

7/29/2019 191185


acılar kaldıysa dünden bu güneelbet sorulacak bir hesap vardır ve hüznü bir kirmen gibi e irip

yükleyip türküleri tuza ve yüneve ilkyazı bir garip efsâne

diye söyleyenler, ya atanlardır ...ölüm, uysal bir mesnevî gibiaktı gider, döne döne”1015

3.9.1.2. Dörtlükler

Dörtlükler, Hilmi Yavuz’un en fazla kullandıı nazım birimidir. Bakı Ku u’ndan balamak üzere Hurufî iirler’e dein iirlerinde dörtlüe yer vermitir.Hece ölçüsü ile yazılan dörtlük, bilindii üzere millî nazım birimimizdir. Onundörtlüü tercihinde, geleneksel Halk edebiyatımızda kullanılmasının yanı sıra kendialıkanlıının da etken olduunu söyleyebiliriz. Öte yandan dörtlüün saladıı

söyleyi rahatlıı, bu tercihinde pay sahibidir. Hilmi Yavuz, dörtlüü iirlerine kiekilde almıtır. Birincisi geleneksel kullanımıyla benzeen bir ekilde yer alır.Dieri ise Divan edebiyatının büyük airi Bâkî ve Yahya Kemal’e yazdıı“rübai”ler ile Bedreddin Üzerine iirler ’de özel olarak adlandırılarak kullanılan“dörtlükler”dir.

Rubâi, Divan edebiyatı nazım ekillerinden olup dört dizeden oluur.Birinci, ikinci ve dördüncü dizeleri birbirleri ile uyaklı; üçüncü mısrası baımsızolan bu nazım ekli, Klasik iirimizde hemen her airce kullanılmıtır. Cumhuriyetdönemi airlerimizden Yahya Kemal Beyatlı’nın da rubaileri vardır. Nitekim HilmiYavuz, bu nazım ekli ile yazdıı iki iirden ilkini yukarıda belirttiimiz üzere,Divan airi Bâkî’ye “baki’ye rübai”ye, dierini ise Yahya Kemal Beyatlı’ya,“Yahya kemal’e rübai” yazmıtır.

“Ey bakı lar ustası umutlar pehlivanıSen anlattın bir gülde anlatılmaz olanı

Biz bir hüzne ba larken sana çıraklık ettik Uçurdu un ku lardır imdi Bâki Divânı” 1016

“Sen gittin gideli ku lar anlamaz görünür Her açılan gülde yepyeni bir irâz görünür Bakı lar da ılırken denizin belle indeSenin her i’rinde geçmi bir yaz görünür”1017

iirlerinde redif ve kafiyeye, daha çok dörtlük biçiminde oluturduuformlarda bavuran Hilmi Yavuz’un bu tür iirlerini genellikle Bakı Ku u ve

Bedreddin Üzerine iirleri’nde karımıza çıkar. Adını andıımız son kitabının“dörtlükler” bölümünde sekiz tane dörtlük vardır.

“Seninle kim sıkıntılar sülünü Alır gider gö e vuran dumanı?El de memi kuma ların hayvanı

1015 - A. g. e. , s. 891016 - A. g. e. , s. 601017 - A. g. e. , s. 61

7/29/2019 191185


Bunca yıllık bakı ların ürünü”1018(Bakı Ku u-Sülün)

“ete kemi e büründün artık gergedandan daha kalın ve lifliavcılar genelde ölüm redifli

ve ormanda gül denilen duyarlık”1019

(Bed. Üz. iir.‘dörtlükler- 3’)Hilmi Yavuz, 1980 sonrası yazdıı iirlerde dörtlükleri kullanmaya

devam eder. Kimi kitaplarında az, kimilerinde oldukça fazla yer verdii bu nazımbirimiyle yazdıı iirlerde düzen dikkat çeker. Gelenekle kurulan ba bakımındanda önemli olan dörtlüklerin kullanımı dikkat çeker.

“solar tarçının sesinde iire su veren filizderiz, giderek iirimizbüyür yazların dizinde”1020(Yaz iirleri- a. rıza ertan’a a ıt)

“yakın a klar! sizi ve gizi

bir kıyıyla ötekigibi ba layan nedir?

aynalar ve bakı ım!”1021(Gizemli iirler- yakın a klar)

“nar eskisi gibi çatladı ya, ve dut yâvedut yapra ını verdi ipe e;otu ata verdim, eti köpe e,ekme im bana kaldı... bir arz-ı mev’ud ”1022(çöl ve yitik o ul)

“hançerinden yazları akıtan elmas,ince tozlarıyla bezer ak amı;bir yerde ‘muttasıl kanar’ o güller;da da yarama basar ak amı...”1023(ak am ve hançer)

“ne kadar gitsem o kadar uzak; ya lanınca inceliyor yalnızlık;kurur insan hüznü ak ama do ru;kendim için edinilmi yolculuk...”1024(yolculuk ve hüzün)

“bak, ben her eyi kendi iirim gibi ya adım: yazlar, aynalar!.. gül,kendine batan dikendi...”1025(harfler ve’kendi’)

1018 - A. g. e. , s. 321019 - A. g. e. , s. 1151020 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 201021 - A. g. e. , s. 721022 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 121023 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 281024 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 281025 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 39

7/29/2019 191185


3.9.1.3. Sone

Sone, köken olarak talya’da domu bir nazım eklidir. Oradan bütünAvrupa’ya yayılarak Fransa ve ngiltere’ye geçmitir. Ancak bu uluslar, soneyidaha çok kendilerine göre uyarlamı ve uyaklandırmılardır. Böylece birbirlerinden

ayrı talyan, Fransız ve ngiliz soneleri domutur. Hilmi Yavuz, Ayna iirleri’nisadece bu nazım ekli ile kaleme almı ve ngiliz sonesini kullanmıtır. iirleri niçinbu yabancı nazım biçimiyle kaleme aldıına dair kendisine yöneltilen bir soruyacevabında soneyi niçin kullandıını aktarır: “Sonnet benim iirimin, içinde rahatçadevredebildii bir iirsel mekân oldu. “Ayna iirleri”ni yazarken (bildiin gibingiliz sonnetsi biçiminde yazılmılardır.) söylemin yabancılamasına yol açan biretki söz konusu olmadı...” 1026 Dilek Dolta, onun sone biçimini kullanmasını Ayna iirleri’ni yazarken içinde bulunduu psikoloji ile ilgili bulur: “Hilmi Yavuz dasonelerinde, Shakespeare ve sonenin babası Petrarch gibi kendi ruhsal durumunu vesorunlarını sergiler.” 1027

Hilmi Yavuz, Ayna iirleri’nde dize sayısı 4+4+3+3 olan iirlerde öbeklerikendi içinde kafiyelendirmitir. Genellikle son iki mısrayı ise ayrı kıta biçiminde

yazmıtır.“gidiyor... kendisiyle yitecek belki sır’ı:hiçbir ey kalmayacak... sâdece kırık bir cam;hepsi o kadar i te! –ve ne varsa aykırıbildi in, senden olan...–ve bitecek serencâm!..âh, ince duvarlara çakılan kaba sababir çiviye tutunmu ... e reti, öyle sarsak;çerçeve yenik dü tü gümü e ve ah aba;dökülür sır’ı yüzün, aynalara bakmasak...hani a k’ı yazılacak olanda arıyorken bir sahaf,

yitirir ya, kitapta yazılmı olanları;nasıl biraraya gelir derken, ne tuhaf!Sonunda hep aynalar bulu turur onları...

Yüzüme bakmaz oldu aynalar, neden katı? Âh, benimki de il bu...-aynaların hayatı...”1028(sır sonnet’si)

Ayna iirleri’nde yer alan iirlerin ekserisi yukarıda kaydettiimiz örnektekigibidirler. Ancak Yavuz, kimi iirlerde sabit bir ekil ve kafiyelendirmeyi bir tarafabırakmıtırtır. Örnein “siyah sonnet” iirinde ondört yerine onbe mısralı bir soneyazmıtır:

“sular kayboldu büyüde, büyü tüldü tül siyah, kendini gösteriyor, kapanır yalnızlık dizlerine... gel, gömültenine... o tenin ki, zaman’dır...

maide ve siyah , olur elbet, kınındançekilir gibi yollar... sularda ayna sesi!âh, gökler bıkar gider kendi erguvanından

1026- iir Henüz, stanbul- 1999, s. 901027 - Dilek Dolta, Berna Moran’a Armaan, stanbul- 1997, s. 691028 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 189

7/29/2019 191185


bir aynaya dönü ür ötekinin gölgesi...

ve siyah... ayna dü er! aynayla birlikteher ey kırılır!

ne kalır geriye aynadan, söyle, ne kalır?

geriye kalan, âh, sadece yalnızlıklardır...

aynalar mı gibi yapan aynalar!..sır biziz, aynalar sırrolacaklar...”1029

Hilmi Yavuz, Dou ve Batı medeniyetlerinin temellük edinilmesininzorunlu olduuna sıklıkla deinen bir aydın-airdir. Ayna iirleri’nin nazım ekliylebirlikte, içeriinde yer alan metinlerarası balamda göndermeleri bu açıdandüünebiliriz. Ahmet Oktay, Ayna iirleri’nin yayınlanması üzerine kaleme aldııyazısında, konu ile ilgili olarak unları kaydeder: “Sonnet gibi Türk iirine özgüolmayan bir biçimi seçerken de Hilmi Yavuz, Dou- Batı arasında kültürel/biçemselbir köprü arayıına girmeyi seçiyor.”1030 Kitapta, Dou’ya özgü duyarlıın Batıiirine ait bir formda sunuluunu bu açıdan düünebiliriz.

3.9.1.4. Serbest iir

Hilmi Yavuz, iirlerinin çounu serbest iir biçiminde yazmıtır. Bu nazımbiçiminin kaynaı ya da Türk iirine nereden geldii konusunda çeitli görü ayrılıkları vardır. Cem Dilçin, serbest nazım olarak adlandırdıı serbest iirin,Divan iirinde kullanılan nazım ekillerinden serbest müstezattan esinlenerek ortayaçıkmadıını, bu nazım eklinin Servet-i Fünun döneminde Batı edebiyatlarındanalındıını söyler.1031 Mehmet H. Doan da Dilçin gibi görü bildirir ve serbest iiri,serbest müstezatın uyarlaması olarak görmez. Doan, bu nazım biçimininedebiyatımıza nereden geldii ve kaynaı hakkında u bilgileri verir: “...serbest iir,eski iirimizden kaynaklanmaktan çok, dıardan ve iki yoldan gelmitir bize. Biri,Nâzım’la birlikte, onun Rus Fütüristlerinden, daha çok da Mayakovski’denetkilenerek yazmaya baladıı; ötekiyse, Ercüment Behzat Lav, Mümtaz ZekiTakın gibi airlerin Gerçeküstücülük, Dadacılık, Gelecekçilik, Kübizm gibiakımlardan etkilenerek balattıkları Batı kaynaklı serbest iir kollarıdır.”1032

Hilmi Yavuz’un serbest iir kullanma alıkanlıının ve tercihinin nedenihususunda kesin bir yargıya gitmeksizin unu söyleyebiliriz. Öncelikle belirtelim ki,kendisinin etkisinde kaldıı ve sıkça “soyaacı”nda andıı airlerin içinde, Divanairlerini ve Yahya Kemal’i dıta tutarsak, çou serbest iir formunukullanmılardır. Bata Nazım Hikmet olmak üzere, Asaf Halet Çelebi ve BehçetNecatigil iirlerinin çounu serbest iir biçiminde yazmılardır. Ölçü ve kafiyeaçısından airi kayıtlı kılmayıp onu biçim konusunda özgür bırakması, serbest iirinbenimsenmesinde önemli etmenlerdir. Bu balamda mizacı gerei iirde biçimkısıtlamasına uymak istemeyen çou air, serbest iiri benimsemitir. Bir tespitevarma düüncesiyle dile getirdiimiz bu ifadelerin her airi balamadıını

1029 - A. g. e. , s. 1861030 - Ahmet Oktay, Ayna iirleri, Milliyet gazetesi, 02. 01. 19931031 - Cem Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s. 3851032 - Mehmet H. Doan, Yüzyılın Türk iiri, stanbul- 2002, s. 28

7/29/2019 191185


vurgulayalım. Çünkü ölçülü iir yazmayı bir insiyak haline getiren geçmite vegünümüzde birçok ustanın olduunu da bilmekteyiz.

Ayna iirleri dıında Bakı Ku u’ndan balamak üzere bütün kitaplarındaserbest iir biçimini kullanan Hilmi Yavuz, bazı kitaplarındaki iirlerinde çeitliform arayılarına da gitmitir. Hocası Behçet Necatigil’i anımsatan bu tutumu ile

birlikte ısrarla dörtlüü tercih ettii kitapları da vardır. Kısmen serbest iirdenuzaklama olarak düünebileceimiz bu iirleri en çok Bakı Ku u, Ak am iirleri ve Hurufî iirleri’nde görebiliriz.

Aragon, “Bir iirin tarihi, tekniinin tarihidir.”der. Bu tanımlamayı, HilmiYavuz’un iiri için düünebiliriz. Bakı Ku u’nda dörtlük biçimini tercih ederken

Bedreddin Üzerine iirler’inden itibaren iir tekniinde daha açılımlı hareket eder.Bu onun iir poetiinde biçim bakımından bir kırılmayı imler. Bütün bunlarlabirlikte serbest ekilde yazdıı iirlerde bir tertip ve düzeni daima gözetmitir.Gelii güzel konumlandırılmı bir tek dizeye bile iirinde rastlamak olası deildir.Örneklerde de göreceimiz üzere Hilmi Yavuz’un serbest iir biçiminde yazdııbütün iirlerde bir simetri dikkat çeker.

“bedreddin ya ıyor mu hâlâ?

ben ki yazmalara ve balahükmedendim; ihaneti gül diyeresmedendim; denizin gönderine ölümüçektirendim ben, lala

bedreddein ya ıyor mu hâlâ?

dersin ki onu, mülhidleriniormandan ayırmak olası de ilboynu lâleden geçilmezsaçları taflandır ve ça lave alnı ak ketende yaban çile igibi da ılan onlardı, lala

Bedreddin ya ıyor mu hâlâ?

ku larla akan ipe igöllerde uçan çiniyive sevdayı, umarsız kına çiçe igibi bölü en onlardı, lala

bedreddin ya ıyor hâlâ”1033(Bedreddin Üz. iir.-birincimehmed)

Tek mısra ile balayan iir, 4+1+6+1 ve tekrar 4, ardından yine 1 mısra ileson bulur. Tek mısraların, sondakinin “mu” soru eki hariç, hepsi aynıdır.Yinelemeler ile air vurgu salar. Aynı kitapta benzer bir kullanıma yine rastlarız.Hilmi Yavuz’un birbirinden baımsız gibi ayrı duran ve bir o kadar yalın biçimde

1033- Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 85- 86

7/29/2019 191185


yazdıı mısra veya iki dizeli bentlerle yaptıı vurguyu kaydedeceimiz iirde açıkçagörmek mümkündür:

“gün ak amlıdır devletlimelbet bir gün biz de ölürüz

gözüm hep o asılmı ta kaldı

sanki karanfil zülfünü dökmü de im ir topuzlu bir gürzindirilmi gibi tanyerinekanlıydı kartal kanadıbir tarikat de ne i gibi

pürüzsüz ve düzbir beden, asılmı


susan yazdı, konu an güzusuldu, uzundu denizin boyusanki tüy bacaklı bir tazı

ya da kırmızı ve koyubir masaldı,tarçından ve süssüzbir beden, asılmı

gözüm hep o asılmı ta kaldı

gün ak amlıdır devletlimelbet biz de ölürüz”1034(beyazıd pa a)

Servet-i Fünun iiri döneminde ve özellikle Tevfik Fikret’in iirleriylebalayan mısranın dier mısraya taırılmasına anjanbman denir. Ahmet Haim’in deiirlerinde uyguladıı bu iir teknik, Nazım Hikmet ile geliir. Hilmi Yavuz’unserbest iirlerinde bu türden mısra bölünmelerine rastlanmamaktadır. Daha çokahenk oluturma ve vurgu yapmaya balı olarak iirlerinde kimi dizeleritamamlamayarak bir sonraki mısra ile birlikte bütünlük salama yoluna gider. iiridüzyazıdan ayrı kılma çabası olarak deerlendirebileceimiz bu iir tekniine Batıiirinde de rastlanılır. Bilindii üzere anjanbman sözcüü Batı kökenli birsözcüktür.

“onu görmü olmalısınız caminando entre fusiles

bir da dır o, altın tüyler ve canfes

yollarla örülübir yazdır o, kalbi safran

1034 - A. g. e. , s. 87- 88

7/29/2019 191185


ve enfesbir gurbet sesi

kimli i: sevda sözleridir oturdu u yer: üzgün, taflan

ve bilinmez

bir iirden kalmı tır ne i yapar: a zı me e köpüklübir uçurumdur o”1035(Yaz iirleri- yaz a ıdı)

“hem acıyım hem acının yalvacıyım ben

git!benden yollara do ru

yollar sana dönmedengit! dü sözleri ol kün bir yerde çözül, okunsungenç belirtiler: altın yün

ku yı ınlarısöz de ildi gördü ün, neyse o ol kün ve sevi tir sevi tirebilirsen

iki hüznüsözler buluta girmeden”1036 (Gizemli iirler- kün)

çerie balı olarak iir dili ile yapılan, simge biçimindeki imge tasarımıHilmi Yavuz’un ba vurduu bir tekniktir. Bu konuya “mge Dünyası” balıındadeinilmektedir. Özellikle Hurufî iirler’de sıkça bavurduu bu uygulamaya harf simgecilii de denir. iirin içerii ile yapısı arasında ilgi kurma, imgeyi resmetmeTürk iirinde var olmakla birlikte sık görülmeyen bir tekniktir. Yavuz, bunun kendiiirinde ilk örneini Gizemli iirler’de verir:

“ak amları ne dü ünsemanlamı çi dem ve gizembu yolculuk benim mülkümöteki bütün yolculuklar gibiüzerimde acıların çiyleri

hâlâ duruyor ve a kların usulca geçti ibir vâdi miyim?.. belki... imdi bir çı koptu

k o

p

a c a

k benden güle do ru-öyle ki

yazın çı lı ı kuytularda , ah

1035 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 22- 231036 - A. g. e. , s. 64- 65

7/29/2019 191185


ve!

acı de il bu, ünlem...”1037 (ünlem)air, bir çıın dadan kopuunu resmetmeye çalıır. Pınar Aka, okuyucunun

bu iirde kopu’un imgeletirildiine tanık olunduunu belirttii ifadesinde,

Umberto Eco’nun “Form, düünceler için bir araç olamaz; bir düünü biçimiolmak zorundadır” sözünü hatırlatır. Bu biçimsel uygulamayı Hilmi Yavuz’unteknii ile ilgili bulur.1038

mgenin benzer ekilde resmediliine Hurufî iirler’de de rastlarız:“lambagibi yüzlerle tanı tık

samim-

î bir mum, içtenbir aynayız, dı tan hep-

imizkaranlıkta

bizbizeyiz ve belirsizolmak için mi var’dık?nereye’yiz? bir yere...

A k mıyız, öyleyseba tan aya a yara ve bere...”1039(tâ, sîn, mîm (dört) )

Ancak bütün bu kullanımlarına ramen Hilmi Yavuz, kulaa yönelik iitselimgeye, göze hitap eden görsel imgeden daha fazla önemsediini söyleyebiliriz.Nitekim Hurufî iirler’de bu türden imgeleri youn ekilde görmekteyiz.

3.9.1.5. Kitaplarına Göre Nazım Biçimleri

Hilmi Yavuz’un iirlerinin bir dier özellii kitaplarına ve kitap bölümlerinegöre iir biçimlendiriliidir. Bu hususiyeti taıyan eserlerinin seyrine baktıımızdailginç bir tablo ile karılaırız. Bakı Ku u’nun ilk bölümü olan “bir ben vardı”daçounlukla dörtlükler kullanılmıken “eskiden” bölümünde eski nazım ekilleriniandıran iirlere yer verilmitir. Daha önce deindiimiz üzere “kaside”, “rubai”lerve koma nazım ekli özelliine sahip “ku ma” bu bölümdedirler. Kitaba balınazım biçimi tercihinin tipik örnei batan sona sone biçiminde yazılan Ayna iirleri’dir.

Çöl iirleri’nde “teslis” ve “tevhid” bölümlerinde Yavuz, aaıdaki sadecebir blümden vereceimiz örnekte görülecei üzere özellikle 4+4+3+3 biçiminde birserbest iir formunu tercih eder.

“ben gittimdi, sarı ındım, bir demet

su, bir demet kum, bir demet...ay, kurumu elimdeydi, sarı ınçöl lalesi, dilim kuru... ihanet

1037 - A. g. e. , s. 54- 551038 - Pınar Aka, Hilmi Yavuz’un iirine Metin Merkezli Bir Bakı, Bilkent Üniv. , Ankara- 2003,s. 33- 34 (Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi)1039 - Hurufî iirleri, stanbul- 2004, s. 50- 51

7/29/2019 191185


acıttı a zımı, Efendimiz, bu yoluçarmıhlara bata çıka yürüdü üm yeter!ayaklarım kan içindeydi, mürrüsâfi ve keder kokuyor içim... çöllerdeydim, korkulu

o le gibi aydınlık ve ya lı gecedebir ncil’de büyüdüm ben, bir cücedeboy attım; ya i renç Gogotha’da, ya sefih

stanbul’da, farketmez; elmas gözlerimde put gibi durdum, dedi: ‘beni öp Hilmi ve unut!’

yakın dostlarımdılar: hanet ve sa Mesih...”1040(çöl ve judas)

Ak am iirleri’nde bölüm ayrımına gitmeksizin çounlukla dörtlüklerkullanır. Yolculuk iirleri’nin Do u’ya Yolculuk bölümünde de dörtlük kullanımınısürdürür. Aynı kitabın“Batı’ya Yolculuk” bölümünde bu kurala pek uymaz.

“güne in terkisinde,

bala dönüyor ye il kısrak.

a zı köpüklü akdeniz!

akdeniz: bulutun zeytini!olgunla ıyor yava ça;köpü ü çatlıyor ye ilin.

yazlara yürü, güzel yolculuk!”1041(akdeniz)Dörtlüklerin kullanımı bakımından Hurufî iirler’de durum pek farklı

deildir. Üç bölümlük iirin “elif & alfa; be & beta”da yer alan serbest iirbiçiminde yazılan bentler genellikle dörtlüklerden oluur:

“a kları da yaktım, yalnızlı ı da!dumanına gel dedim, ate ine git!sözlerin külü kaldı elimdebir de gül, bir kibrit!”1042(harfler ve kibrit)

Serbest iir biçiminde air yazan Hilmi Yavuz, ölçü iir yazan birçok airdenbizce daha fazla iirin biçim ve teknii ile ilgilenmitir. iirlerinde serbest formundıına kısmen dörtlüklerle çıkmasına ramen onları da serbet ekilde yazdıınıbelirtmeliyiz. iirin ilhamdan ziyade yapıldıını düünen bir air olarak HilmiYavuz’un iir tekniinin hem kulaa hem de göze hitap eden bir yapıda olduunusöyleyebiliriz.

3.9.2. Kafiye Düzeni

Hilmi Yavuz, dörtlük veya bent biçiminde yazdıı iirlerde kafiye düzenine,serbest iir biçiminin el verdii ölçüde uyan bir airdir. Herhangi bir iirinde

1040 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 131041 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 381042 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 27

7/29/2019 191185


bulunan dörtlüklerinin kafiye örgüsü, çou zaman düzen gösterebilmektedir. lkiirinden balamak üzere kafiye hususunda dikkatini hemen bütün iirlerindesürdürmü; iir biçiminin bir parçası olan ve iirde ahenk unsurlarının belki debaında gelen kafiyeye oldukça önem vermitir. Bunun temelinde Türk iirgeleneini takip etme istei yatar. Bilindii üzere Türk iirinde kafiye, iirin

vazgeçilmez unsurudur. Binlerce yıllık Türk iir geleneinde bu böyle olagelmitir.Kafiye örgüsüne önem verii bakımından Hilmi Yavuz’u Türk iir geleneinidevam ettiren bir air olarak görebiliriz.

Serbest iirde, biçime balı belirleyici kıstaslar arayamayız. Zira adındananlaılacaı üzere biçim serbesttir. Oysa bu durum bütün airler için geçerlideildir. Bu formu iirlerinde kullanıp da biçime olabildiince önem veren airlerinürünlerinde ölçülü iir kadar olmasa bile bir uyak örgüsüne rastlamak mümkündür.Hilmi Yavuz’un birçok iirinde nazım birimi olarak dörtlüü görürüz. Dörtlükbiçiminde yazdıı iirlerinin ekserisi belirli bir kafiye örgüsüne sahiptir. Sarmabata olmak üzere çapraz ve çok az olmakla birlikte düz kafiyeye iirlerinde yervermitir. Bakı Ku u’dan vereceimiz üç ayrı iir dörtlüünde bunları görebiliriz.

“Sanki gül salgını ortaça larda

Ey çorak kıyılarda yaslı kum:Gene böyle alıngan mı olurdum

Büyüseydim ben ba ka odalarda”1043( odalarda)

“ edindim gözlerimin dalgıcıGeçiyorken a ır aksak seslerden

Ne yapıyor diye baktım bir acıGül gibi geçiyor o bölgelerden”1044(dalgıç)

“Bendim kalyonlarda tutsak bir küre k Deniz kapılarını andıran bo lu k Açtı ım yelkenler tozlu ve solu k lk yazların kıyısından gidere k”1045( kalyon)

Bakı Ku u’nda, dörtlük biçimde olmayan iirleri de vardır. Bu iirlerinbelirli mısra sayısına sahip kıtalarında kafiye örgüsünün düzenine olabildiincedkkat etmitir. Oysa dörtlüklerle yazdıı iirlerdeki uyak düzeninin, dier iirleriiçin söz konusu olduunu söyleyemeyiz. Örnein Bakı Ku u’da yer alan ve üçerdizelik bentlerle yazılan “sömürge” iirinde bentlerin bir kısmı düz; fakat hepsininson dizeleri aynı kafiyeye sahiptirler. Bu iir, bize Divan edebiyatınınkafiyelendirme biçimini anımsatır. Bilindii üzere Divan iirinin gazel ve kasidegibi yaygın kullanılan nazım ekillerinde beyitlerin ikinci dizesi bir önceki beytinikinci dizesi ile kafiyelendirilir.

“Elyazması acılar asılmı duvarlaraTezgâhlar umutları daha da germi

Dokurlar kenevirden ev resimleri

Uzun bir suskunluk adı verilenElleri daha kalın tanrılardan

1043 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 311044 - A. g. e. , s. 411045 - A. g. e. , s. 45

7/29/2019 191185


7/29/2019 191185


iirleri’ndeki “küller ve zaman” bunlardan biridir. iirin ikinci bendi aynı uyakdüzenini taırken ilk bent : xxx yyxx biçiminde, ikincisinden farklı bir uyak düzeniile yazılmılardır.

“Zaman, dilsiz çocuk, Zama n...bana neler söylemek istedi n?

sözcüklere ya an kar’dı n izini yitirdim bakı lardabir külün içinden okuyu lardakar’dın, kendini küredi n

Zaman, dilsiz çocuk, Zama n...ince a klarla yırtıla n sendin, yollarla erguva n sunulmu lânetli kı larda n aldı ım belirsiz dokunu larda n kopan tenini dinledi n”1048

Ak am iirleri’nden aaıya aldıımız iir de dörtlüklerden oluur. Yavuz,

bu iirde Bakı Ku u’ndaki gibi hem çapraz hem de sarma kafiye örgülerinikullanır:

“tuhaf bir çocuksun, hüzün sahibi...adın bir tutkuda geçiyor; - geçsin!derinsin, gecelerin altını gibi;bazan bir duasın, bazan ilençsin...

ba ucunda Siyah Güne ler; - sab ah!odalarda a ır a ır fenâlık;kar ya ar, bir ânlık kar, bir ânlık ... kalbine gömülür Nurusiyah...

ne zamanlar geçtin, gençtin o zam an!ak am, ya lı ruhlardaki esrime!..söylesene, söyle kaç yıl... ve niyekaçıp da saklandın yalnızlı ınd an?”1049(ak am ve Nurusiyah)

Hurufî iirler’inin kafiye düzenine ilk kitabı, Bakı Ku u’nu andıracakoranda dikkat etmitir. Bu bakımdan eskiye dönüten bahsetmek mümkündür.Ancak Hurufî iirler ‘i ondan ayıran yön, bu iirlerde kafiye örgüsüne sadece dizesonlarında deil dize balarında da yer vermi olmasıdır. Bu ekilde yazdııiirlerinden birer dörtlüü aaıya aldık:

“ biri dâima önde, biri dâima yava ;giderler elif’le birlikte d a a;

bir ‘âh’ olmak için; - iki arkada ,giderler, Akhilleus ve kaplumb a a...”1050(harfler ve yunanlı)

“ ‘ o’lardı, onların içinde, oooo!o da oradaydı, o od ada

1048 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 108- 1091049 - Akam iirleri, stanbul- 2002, s. 291050 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 30

7/29/2019 191185


gelin odasına gelindi, indi‘ a’lar, ‘ y’ler, ‘l ’lerle birar ada

‘ü’nün dü ününde gördü ün‘ü’ler kalabalı ı, be i bir yerde

üzgün kızlar hep geride kaldılar ‘i’lerde olan her ey ise ilerde”1051(harfler ve lay lay lom)iirlerini serbest nazım biçiminde yazan Hilmi Yavuz’un kafiye düzeni

konusundaki tavrı iirlerinin seyrine göre deiiklik göstermitir. Hiçbir zamankesintiye uramamıtır. lk kitabından Hurufî iirler’e kadar, yazdıı iirlerindekafiye düzenini ihmal etmemitir.

3.9.3. Kafiye ve Redif

Kafiye ve redif, ses unsuru ve anlam zenginlii salamalarından ötürü iirinönemli yönünü oluturlar. Türk ve dünya iirinde kafiye, günümüze deinolagelmitir. Türk edebiyatında bu iki iir unsurunun geçmii ve onlara verilen

önem, birçok ulustan daha eskiye dayanmaktadır.1052iirde kafiyeye yer vermegenellikle iki nedene balanır. Bunların ilki geçmie ait bir gerekçedir. Amacı isekulaa ses ainalıı vererek ezberlenebilmeyi salamasıdır. Yazılı geleneinolmadıı dönemde kafiyenin bu fonksiyonu önemli bir sebep olarak karımızaçıkar. Yazının icadı ve yaygınlamasından sonra dize sonlarındaki kafiyenin, dahaçok kulaa hitap eden ilevine, göze hitap edii de eklenmitir. Bununla birliktekulaı ihmal etmeyen bir kafiyenin ahenk unsuru olarak önemi daima sürmütür.Bütün bu etmenler Türk iiri için de söz konusudur.1053

Kafiye daha ziyade mısra sonlarında ses benzerlii olarak algılanmı vetemeli buna dayandırılmıtır.1054 Konuyla ilgili kaynakların birçounda, kafiyenintanımına benzer ekilde rastlarız. Redifin ise: “Uyak sözcüünün revî harfindensonra gelen harf, ek, takı ve sözcüklere denir.”1055 iirde daha çok ahenk unsuruolarak yapılan kafiyeye ve iire anlam zenginlii katan redife, günümüz airleribenzer amaçla bavururlar. Pek konuulup tartıılmasa bile yazılan iirlerde adetasorgulanan ve kullanımlarına göre tanımını bulan kafiye ve redifin daha çok sesbenzerlii tarafına önem verildii bir gerçektir. Mısra sonlarında kullanımlarıgenellikle ortak olmakla birlikte, günümüz iirinde özellikle kafiyeye iirlerindeiik noktalarında yer verilmeye balandıını söyleyebiliriz. Bu balamdaiirlerinde klasik anlamda redif ve kafiye kullanmayan Hilmi Yavuz, estetik veahenk adına onlara iirlerinde yer vermitir. iirlerini serbest nazım biçimindeyazmasına ramen ses benzemesine balı olarak ortaya koyduu uyak örgüsü,redif ve kafiye gibi iir unsurlarını dourmutur. iirlerinden vereceimiz örnekler,ölçülü iire has redif ve kafiyeye kıyasla bir düzensizlik içerseler de, simetrikyapıları ve Hilmi Yavuz’un hususî itinası, onları kafiye ve redif olarakadlandırmamızda yaadıımız tereddüdü ortadan kaldırmıtır.

1051 - A. g. e. , s. 361052 - Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Cilt- 2, stnabul- 1997, s. 54- 551053 - Doan Aksan, iir Dili ve Türk iir Dili, Ankara- 1999, s. 188- 2041054 - Cem Dilçin, Türk iir Bilgisi, Ankara- 1995, s. 591055 - Dilçin a. g. e. , s. 68

7/29/2019 191185


iirlerinde redif ve kafiye yahut ses benzerlii salayan harfler, ekler sadecedize sonunda deil, dizelerin balarında ve ortalarında da görülürler. iirlerindedikkat çeken bir dier husus ise kafiye ve rediflerin aynı iirin birden fazlakısmında, karma biçimde kullanmasıdır. iirlerinde imge ile birlikte biçime bu denliönem vermesi, onları görsel açıdan üstün kılmasına neden olmutur. Bu balamda

o, iirlerinde sadece kulaı deil, Divan iirinde olduu gibi gözü de dikkatealmıtır. Bilindii üzere Servet-i Fünun iirine dein Türk iirinde kafiye gözeyönelik biçimde algılanmıtır. “Abes-Muktebes”tartıması bu nedenden ötürüortaya çıkmıtır.1056 Bütün bunlardan ötürü Hilmi Yavuz’un iirlerinde redif vekafiyeyi sadece mısra sonlarından deil mısra içinde ve balarında da göstermeyeçalıtık.

3.9.3.1. Dize Sonunda Redif ve Kafiye

Mısra sonlarında kafiye ve redife birçok iirinde yer veren Hilmi Yavuz,dier kitaplarına karın konuya Bakı Ku u’nda daha bir dikkat etmitir. Kitabınçou iirinde mısra sonlarında kafiye ve redife rastlamamız mümkündür.

“Bütün o a kları yazdı da ne old u Gülleri çocukları denizleri tuttu da elinden

Hep bir ceviz yapra ı gibi belirdi ince yüzü Bırakılmı gemilerin su kesimler inden”1057 (hilmi yavuz)

“Bo bakı durdurur bir çırpı da Bir martıyı denize de di i yerde Bo bakı do umlarda ve ölümlerde Ta üstüne ta koymayan fırtın a

Bo bakı uykulu yaz ö leleri Yitik Yusuf karanlık kör kuyul arda

Bo bakı çerçeveye koy ar da Bir duvar resmine çevirir anneleri”1058(bo bakı )

Do u iirleri’ndeki bentler, bir düzen izlenimi vermelerine karın kafiye veredif bakımından dier kitaplara nazaran zengin sayılmazlar. Buna iirlerde sesunsurlarına olabildiince dikkat edilmitir.

“bir göl güle dü erse göl de il de gül bul anır

gurbet sende pamukl arsa gece aya ordan do a r iir acıya çullanı r ilkyaz dü eli beridi r

dili söyleyen sevday sa mektubum kalbime yoll anır

nehir ku a batsa birden

1056 - Mehmet Törenek, Servet-i Fünun iiri, Erzurum- 1999, s. 71057 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 111058 - A. g. e. , s. 39- 40

7/29/2019 191185


aksa tersine ak sa batsa kül, batsa turn a

ve batsa...ve benim bir yanım ki ferhâd sa

bir yanım da dır

hasret, kül üngü vurdu um yer dir ate , kül ile da l anır

bir göl güle dü er se göl de il de gül bul anır”1059(do unun sevdaları (IV))

Hilmi Yavuz’un biçime balı olarak imge ve ahenge dair uyguladıı teknikyaklaımları barındıran iirler olduça fazladır. Aaıya aldıımız iirlerde koyupuntolarla belirginletirmeye çalıtıımız harf, ek ve kelimeler onun iiranlayıındaki biçim ve imge yaklaımının somut örnekleridir. Bu biçim anlayıı,iirine imgenin yanı sıra önemli ölçüde ahenk de kazandırmıtır. Tıpkı Paul MarieVerlaine’ın, “Art Poétique”da iir için: “Her eyden önce müzik, yine ve her zamanmüzik” dedii gibi bir çabadadır Hilmi Yavuz. Aynı kökten türetilmeseler bile

sözcüklerin baında bulunan ses benzerlii, iire ahenk katmaktadır. Yukarıdakaydettiimiz “do unun sevdaları (IV)” iirinde yer alan kül ve külüng’ü bunaörnek gösterebiliriz.

Kafiye ve redif bakımından iir anlayıının birçok hususiyetinitaıyan “do unun sevdaları IV”nin benzerlerini 1980 sonrası iirlerinde de görürüz.

Zaman iirleri’nden vereceimiz örnekteki gibi:“ yolların yapra a

yapra ın yollara dönü tü ü zam an dili ku at an erguv an olur, bekleyi , bekleyi...acının hangi yanınd an geldin, yollara belenmi?

sendi n bir gülü söyleyi , sen iirler iirini buldumdesen de yine, o yab an dü ünce vasfında, yasak

ve zakkumlu iiri özleyi...

i te Zaman: a ır menevi mevsim giderek kaybolan Söz’ünhüzün: saati henüz’ün a klarsa hep bir özdeyi gibi söylenir oldu artık...birden farkettim, ne tuhaf!

yüzündeki o göle benzeyi...

1059 - A. g. e. , s. 137- 138

7/29/2019 191185


ku atıld ım , her yanım kar kar diye tepelenen gecelerd en onca geni

bir ket en ötelerden, ötelerden

iirdiölümü söyleyi ve tekrar söyleyi...”1060( erguvan ve Zaman)

Hurufî iirleri, Hilmi Yavuz’un kafiye ve rediften olabildiince yararlandııdier bir kitabıdır. “harfler ve atlar”ı kafiye ve redif yönünden zengin olmasısebebiyle kaydediyoruz. Ses benzerliklerinin belirgin kılmak için ilgili ek vesözcüklerin altını çizdik. atlar air tarafından koyulatırılarak dikkatleresunulmutur.

“uzunca bir zamandır atların hayâleiyi geldi i bilinir; gö ü kan at çırpa çırpa büyütür, bir büyüdür Pegasos ya da iki harfli ‘at’...

ve harf kendinde bir t at! sözle köze döndü üm dü ümoldu, kopar zincirini; -gördü üm‘o’ a ktır ve yasemin renkli sa at

bir söz ötekine gömülür... ya ben?var’ımdaki çöl, yok’umdaki k um...mum da kalmadıydı, yandı kok um ,karanfil ve atları yazarken o ha tt at”1061

Hilmi Yavuz’un iirlerinde redif ve kafiyenin yanı sıra tunç kafiyeyerastlamak da mümkündür. Hurufî iirler ’de buna örnekler vardır:

“sözlerimden bir yaz ayır; yoll a yollar a yazları, iirimi güller e da ıt, da b ayır...

ak am geçiyor, bekle, seyr et; ya adındı, i te bu son kıy amet hem neyle ba lısın ki nih ayet ne bir yemin, ne bir b a ıt..

âh, tek harfle yazıldı o a ıt...”1062(harfler ve kalem ve ka ıt)ayır , bayır ; ba ıt , a ıt sözcükleri ile air tunç kafiye yapmaktadır. Zaman

zaman zengin kafiye olarak da anılan ve Türk Halk iirinin uyak çeitlerinden biriolan tunç kafiye, iire ayrı bir anlam zenginlii katar.

1060 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 124- 1251061 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 331062 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 37- 38

7/29/2019 191185


3.9.3.2. Dize çinde Redif ve Kafiye

Hilmi Yavuz, ses benzeime balı olarak kendiliinden ortaya çıkan redif vekafiyeleri sadece dize sonlarında kullanmaz, onlara dize içerinde de yer verir.Onları kimi zaman tekrarlarla destekler. Aaıda vereceimiz iir kesitleri ve iirler,

dize içinde görülen kafiye ve özellikle rediflere yer verilen örneklerdir. Konu ileilgili iirleri iki kısma ayırdık. lk öbekteki iirlerde daha çok yatay olarak karımızaçıkan kafiye ve redifleri göstermeye çalıacaız. kinci grupta ise, iç kafiyelerin altve üst dizelerdeki benzerleriyle oluturulan ses benzerlii gösterilecektir. Böylelikleher iki grupta, altlı üstlü veya yatay kafiye ve redife rastlamı olacaız.

“gömü deki gül neyse, gül deki gömü odur yazbunu nerden bilsin?sen sevdaları kar”1063(Yaz iirleri- gömü)

“söylenen söylenmeyenle mühürlen di i di...dü ü dü leri oldum... – ve ‘kendinle sevi!’

dediler... Söz’ü gördüm... zaten nicedir üstünde kar ve inkârla belenmi menevi ...ordayım i te... gelgelelim , hiç bilmed im yer imi;âh, elimle yüzerim elbet k endi d er imi...”1064(Ayna iir.-hurufî

sonnet)“bir kervan bekleni r , bir kervan gide r;

yol tenhâ, ilerde fenerle r sönük,...bak, ne yazlar geldi, ne yazlar geçti!”1065(-ak am ve Swann)“bazan bir duasın, bazan ilençsin......k ar ya ar bir ânlık k ar , bir ânlık ...ne zamanl ar geçti n , o zama n!ak am ye il ruhlardaki esrime!..söylesene , söyle kaç yıl... ve niye”1066 (ak am ve Nurusiyah)

iir kesitlerinde dikkat edilecei üzere Hilmi Yavuz, iirde ahenk ve görselbir estetik salamak için eklerle birlikte kelimeleri de tekrarlamaktadır.Yinelemeler, iirlerin anlamında daralma yapmaktan ziyade onlara bir derinlik ilaveetmektedir. Redif ve kafiye tespiti için aaıya aldıımız iir kesitlerinde hemkafiye ve redif hem de ses tekrarları görülecektir. Redif ve kafiyenin tekrarlarla içiçe olması, Hilmi Yavuz’un iirlerinin genel hususiyeti olmasından ötürü salt redif ve kafiye örnei sunamadık.

“hem geç’tim, ben hem erk en......ak am gövdemden do uyor , ay ay...

1063 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 361064 - A. g. e. , s. 1821065 - Akam iirleri , stanbul- 2002, s. 191066 - A. g. e. , s. 29

7/29/2019 191185


kendiyle doluyor , doluyor ,bir yelken!

bir ürküy düm , bir yelken dim , bir... bir...ve hiç dile gelmeyen dim ki,

hem geç’tim, ben hem erk en...”1067

(ak am ve yelken)“âh ya zlar , hele si zler , hele siz......kalbim, kalbim bir o kadar belir siz;bir olu tan bir olu a gül aka r;âh, gül aka r yol olu r...

yoldur bu görü nmez olur k ar... ya da sis, siz...görünsem geri dö nmez miydiniz?”1068(yolculuk ve

mevsimler)“ dur deli dumrul! iiri dur dur!

yok kalbimin kılavuzu ve iir

yolunu kaybeden yol dur...kolay de il, her zaman zamantıpkı bir gülde tıpkı bir yolda mola...geçer yollar geçer...

a k lar kaybola kaybola...”1069(yolculuk vemola)

“i te o so n katma n: ben ve nedamet;savrula n bir gülde kı a emanet son k ular, son d üler ve son gülüler...”1070(yolculuk ve Ali

ve Ömer)Hilmi Yavuz, dize içinde tunç kafiye de kullanmıtır. Bunun güzel bir

örneine Zaman iirleri’nde rastlarız.“yaz günü! hep sende aradım Zaman’ıhiç bitme dindi , ‘ dindi’ diyenler olsa da...senden arta kalansa sadece kaybolu lardı”1071(yazlar ve

Zaman)iirlerinin içinde yer verdii kafiye ve redifin hemen hemen tamamı ses

benzerlii ile ortaya çıktıına yukarıda deinmitik. Bu ses benzerliklerinin alt veüst mısralarda konumlanmaları ile ortaya çıkan redif ve kafiyeler de Yavuz’un sıkçabavurduu bir yöntemdir.

“da süzülür , - verüzgâr, yüzümd ür benim artı k

sarar mı , özlemek kararmı tır, yolculuk lar gü mü

1067 - A. g. e. , s. 32- 331068 - Yolculuk iirleri, stanbul- 2001, s. 18- 191069 - A. g. e. , s. 24- 251070 - A. g. e. , s . 271071 - A. g. e. , s. 115

7/29/2019 191185


ve çürü mü bir uçurum kokmaktadırlar gölgelemek ye ermi tir...güne e hangi sevinç dayanı r?

hangi dilek?”1072(Söylen iirleri- nereus kızları)

“ ‘beni örtün, beni örtün!’bir ey var: eski sözleriuzun ve anla ılm az eylere göm düm gördüm: sözlerin kumundabir vaha idi y az ...gördüm: gö sünd en kop an güne ’ti

ye il s ö zü gördümavucund an do an nehribir kemerdi, giyindim A k’ı...

yüzümü Yüzüme döndüm

Zaman güldür: gülü böldüm ye il gülü: semerat’ül fuad”1073(Söylen iirleri- kaab ile

hırka)

“evet, odur kendini hep Allah’a ta ır; ve der in gölgeleri durur, duru göllerde, dur, sen Hölderlin ,”1074(harfler ve Hölderlin)

3.9.3.3. Dize Balarında Kafiye

Kafiye ve redifi daha çok iirde ahenk oluturma adına kullanan Türk airi,eski çalardan beri iirinde onlardan ödün vermemitir. Bu balamda kafiye veredifi iirlerinin birçok yerinde kullanmılardır. Dize balarında kafiyeye yer vermebunlardan biridir. slâmiyet sonrası Türk iirinde kafiye ve redif anlayıı, özellikleHalk iirinde deimemitir. slâmiyet öncesi Türk iirinde dize balarında bilekafiyeye yer verildiinin en büyük delili Dede Korkut’un hikâyeleri arasınaserpitirdii manzum parçalarda görülür.

“Kazan aydur: K aranku ah am olanda güni to an K ar ile ya mur ya anda er gibi turan K ar koç atlar gördi inde ki ne düren K ızıl deve gördi inde buzla duran A ça koyun gördi inde kuyruk çarpup kamçılayan Arkasını urup berk a ılun ardın söken”1075

Geleneksel iirimizde olduu gibi çada Türk iirinde de dize balarındases benzemeleriyle ilgili örnekler vardır. Necip Fazıl Kısakürek ve Nazım Hikmet

1072 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 140- 1411073 - A. g. e. ,s. 168- 1691074 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 401075 - Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı, Cilt- 1, Ankara- 1997, s. 101

7/29/2019 191185


dize balarında redif ve kafiyeye yer veren iki usta airdir. Türk iir geleneineçada dünya iirine balılıını sıklıkla dile getiren Hilmi Yavuz, iirlerinde dizebalarında, redif ve kafiye karakterinde ses benzemelerine yer vermitir.Kitaplarından aktaracaımız iirlerinde, airin bu türden verdii örnekleri daha açıkgözlemleyebiliriz.

“ey günü ak amlı kılan duyarlık derin ayak türkülere gereklieski, bir kokudur, istenmez artık

denizden kovulmu , gülden emekli...ey sen, yalnızlı ın ortakçı kulu

bozlak gizemlere bal ören abdal bir yanına çifte gurbet sokulu a açlarda dal sürüyor feodal”1076 (Bed. Üz. iirler- feodal)

“ devredildik, söyle! de ki kalbimizi

yorgun kömüre vurup savurangene biz mi olaca ız?

de ki acımız, ekme imiz, zaferimiz de ki böyle böyle de ki bir acıdan ötekine

nakliyekûnede ede dürülen defterimizigene biz mi açaça ız?”1077 (Mus. Sup. Üz. .- imendifer

i çileri anl.)

“ ben kimden koptumdu, ak amlar depresif, manik bir aynayla beni ba ladı bana... pis bir kitap çöküntüsü: o ben’im! Ku ularla garanik -i ulyâ! ... sürüngen giysilerle iblis;

alan da oydu, satan da... eytanca alı veri ! bir le i birle tirirken yırtık, yarım;”1078(Ayna .-çökmü bir

kent iç. son.)

“ gittim , kesik günler, a k bölük pörçük; gittim yede imde ipek ve göçük gittim , her kuyudan bir parça...

ye il akan testiyi kim e irdi? kirmen dahi yünde tutsak edildi; gittim yalnızlıklardım, ço ul

bir ay, kendine do ru örerken, keteni, soldu solacak... derken,

1076 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 105- 1061077 - A. g. e. , s. 169- 1701078 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 193

7/29/2019 191185


gittim , hem çöldüm, hem yitik o ul!..”1079(çöl ve yitik o ul)

3.9.4. Tekrarlar

Yinelenen ses, ek, kelime, dize ve kıtalar iire ahenk katar. Türk iirinde

tekrarlara çokça yer verilmitir. Sadece edebiyatımız için geçerli olmayan bu durumdier milletlerin iiri için de söz konusudur. Ses yinelemelerinin Batıedebiyatlarında Eski Yunan ve Roma’ya kadar uzandıını söyleyen Doan Aksan,tekrarların kullanımı hususunda unları kaydeder: “Ses yinelemelerinin ve ötekiyinelemelerin deyimlerde, atasözlerinde, kalıp sözlerde de görülmesi, kukusuz,bunların, sözleri ve metinleri hatırda tutabilme, kalıcılık olanaı salama veoluturduu melodi nedeniyle insana zevk verme gibi özelliklerindenkaynaklanmaktadır.”1080 Ancak Mehmet Kaplan, iirde özellikle kelime tekrarınıDivan iir sanatlarından tekrir sanatı ile adlandırarak bu sanatı lirik iire özgübulmaz: “Tekrir de iirde musîkiyi vücuda getiren unsurlardan biridir; fakat tabircaizse en kabası, daha dorusu yalnız hitâbete has bir musikî vasıtasıdır.”1081

Hilmi Yavuz’un iirinde tekrarlar, sıkça karımıza çıkar. Onun iirlerinde

yinelemeleri üç kısımda deerlendirmek mümkündür: Harf yinelemeleri, kelime vekelime gruplarının yinelenmesi, mısra ve kıtaların tekrarı. Bunların, tam karılıklarıolmasa bile, kafiye ve redife olarak adlandırdıklarımıza önceki balıklarda deindik.

iirde harf, sözcük, dize ve bent boyutunda tekrarlarla bir ahenk oluturanHilmi Yavuz, bütün bunları iirde bir eda meydana getirme adına yaptıını dasöyler: “...iirde müziin bir ilevi var. Bu ilevi gerçekletiren araçlar da... uyakgibi, alliterasyon gibi... Bunlar uyumlu ses üretme araçları. Asıl önemli olan iirintemposudur.... iirde müzik sorununu ben, uyumlu sesler çıkarmaktan çok, iirindisposition’unu (belki de edasını) veren ses yapısı olarak alıyorum. Yava /hızlı,uzun ses/kısa ses vb. gibi ikili karıolumlardan oluan bir yapı... iirin içeriimüzik yapısıyla somutlaır bana göre...”1082 Geleneksel iirimizin müzikunsurunun farkında olup bunu ise daha çok ölçünün, özellikle aruzun, saladıınıbilen bir airdir Hilmi Yavuz. Bu balamda onun iirinde tekrarları, kullanamadııaruzun yerine iire uyguladıını düünebiliriz. Hecelerin açık ve kapalılıınadayalı bu ölçüyü Yavuz, harf, ek, sözcüklerin yinelenmesi sonucu ortaya çıkanarmoni ile salamaya çalıır. Bütün bunlara ilave olarak onun tekrarlara, anlamıbeslemek adına bavurduunu da unutmamak gerekir. Anlama yapılan bu katkıimgeleri hem görsel hem de çou kez ses açısından besler.

3.9.4.1. Harf Tekrarları

iirde harfler, sesli ve sessizlerin tekrarı biçiminde karımıza çıkar.Edebiyatımızda kullanımlarına göre sessizlerin tekrarına aliterasyon; seslilere iseasonans denir. Her iki adlandırma da Batı orijinli, Fransızca kelimelerdir. Türkiirinde, Batılı anlamda ses yinelemelerine özellikle Servet-i Fünun döneminde yerverildiini ayrıca belirtelim.1083 Hilmi Yavuz, iirlerinin birçounda harf

1079 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 121080 -Doan Aksan, Türk Dili ve Türk iir Dili, Ankara- 1999, s. 2051081 - Mehmet Kaplan, Tevfik Fikret, stanbul- 1987, s. 2101082 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 231083 - Mehmet Törenek, Servet-i Fünun iiri, Erzurum- 1999, s. 10

7/29/2019 191185


tekrarlarına bavurmutur. Daha çok ahenk oluturma, konuya balı ses ve görselimge salama amacıyla bavurulan bu yinelemelere kimi iirlerde belirgin orandayer vermitir. Bu balamda “Kafiye ve Redif” balıında deinmeye çalıtıklarımızıda birer harf tekrarları olarak düünmemiz mümkündür.

Harflere dayalı ses tekrarlarına birçok iirinde karılamaına ramen bu

uygulamanın en youn biçimine Hurufî iirler ’de rastlarız. Bu kitap, adından daanlaılacaı üzere harfler üzerine kurulu iirleri ihtiva eder. Örnein “harfler veS/Z” iirinde s ve z harflerinin younluu dikkat çekici boyuttadır. Bu tekrarlarlahem sese dayalı bir imge oluturulmu, hem de anlama katkı salanılmıtır. Zira buseslerin yinelenmesi ile Ashâb-ı Kehf’in uykuları duyumsatılmıtır.

“yoktular eski harfler, Ashâb-ı Kehf

gibi a kın! güzel harflerdi! S/Z: hünsa kastrato ve elbette ikizolanları sevdimdi, âh, Lamelif, W! i te sizsiziz biz, i te, sizsiziz...

neye ba lıyız, bilmeyiz artık, bilinir yitikten geleniz biz, bekleyerek...sessiziz biz... imdi ürkek, siste gibi:her harfin yanındaki o melek...”1084

Asonansların, yani ünlü tekrarlarının hakim olduu “harfler ve lay lay lom”iirinde ilk kıtada koyulatırdıımız üzere o’lar; ikinci kıtada ve özellikle ilk dizedeü’ler aırlıktadır. Ayrıca yukarıdaki iirde ilk kıtada alliterasyon olarak l ve d ’ların;ikinci kıtada ise ve g’lerin sıkça yinelendiklerini belirtelim.

“ ‘ o’lardı, onların içinde, oooo! o da oradaydı, o odadagelin odasına gelindi, indi‘a’lar, ‘y’ler, ‘l’lerle birarada

‘ü’nün d ü ününde görd ü ün‘ü’ler kalabalı ı, be i bir yerdeü zgün kızlar hep geride kaldılar ‘i’lerde olan her ey ise ilerde”1085

Aaıda aynı kitaptan alıntılayacaımız iirde özellikle alliterasyonlarıgöstermeye çalıacaız. Bu iirde ise m’ler yinelemektedir.

“ordayı m i te, tâ sîn mî m ne sonra’yı m ne önce’yi m hem yaz’ı m ben he mi de güzarı mıyı m , balı mıyı m he m ta m’ı m ben he m yarı’yı m

hem analı babalıyı m he m öksüz...tâ sîn mî m”1086 (tâ sîn mîm (üç))

1084- Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 281085 - A. g. e. , s. 361086 - A. g. e. ,s. 49

7/29/2019 191185


3.9.4.2. Kelime Tekrarı

Hilmi Yavuz, iirlerinde dier bir tekrarı sözcüklerle yapar. Kimi sözcükleriiirin matrisi yani konunun ve kurulacak imgelerin hareket noktası olarak kullanır.Dikkati canlı tutma istei ile beraber anlamın da sıklıkla gelip bu sözcük veya

sözcük grubuna dayanması, tekrarı belki de iir için zorunlu kılmaktadır. Konuyuilk kitabı Bakı Ku u ile örneklendirmeye çalıalım:“ Bo bakı durdurur bir çırpıda

Bir martıyı denize de di i yerde Bo bakı do umlarda ve ölümlerdeTa üstüne ta koymayan fırtına

Bo bakı uykulu yaz ö leleriYitik Yusuf karanlık kör kuyularda

Bo bakı çerçeveye koyar da Bir duvar resmine çevirir anneleri”1087 ( Bakı Ku u-bo bakı )

Yine aynı kitaptan, “eskiden” bölümünde, Eski edebiyatın nazım ekillerini

andıran iirlerden “kanto”da, kıtaya ilave artı mısra olarak konumlandırılan kelimetekrarlarıyla karılaırız. iirin yer aldıı bölüm dikkate alındıında, serbestmüstezatın hatırlanması güç olmayacaktır.

“Denizdir en güzeli martıların Martıların birazında ak köpük Martıların martıların en güzeli

A ktır Nerde bir deniz buldumsa soyundumSonsuz kumsallar aldı yöremi

Kumsalların en güzeli A ktır

Sen bir çocuksun annesi ezik beyazSen bir çocu u anlamak için birebir

Annelerin annelerin en güzeli A ktır”1088

Çöl iirlerinde de kelime tekrarlarına yer verilmektedir. “çöl kırıldı” iiribunlardan biridir.

“çöl kırıldı, kum da ılır, müjdeler olsun! kum kendi Zamanını akıyor imdi.

kumun kendi Zamanını aktı ı zamanlar,kötürüm saatler, bunak yaz, bunak...”

Hurufî iirler de sözcüklerin yinelemesine yer verilen kitaplardandır. Bukitapta farklı bir biçimde tekrarlarla karılaırız. “a, , k, (bir)” iirinde kelimelerinyanı sıra yabancı dilde, ngilizce bir kelime öbeinin Türkçe karılıı verilerek hemanlam, hem de ses tekrarı yapılmaktadır.

“bin yayladan geçtin,kalbin eksile eksile éxilé

1087 -Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 391088 - A. g. e. ,s . 62

7/29/2019 191185


partout est seul...’

‘ sürgün yalnızdır heryerde...’diye okudun;

sürgünken hayatın bir kıyısına,

oradan durup baktın; gün o günken... güne li, acımasız bir ak amınsonunda arzu:- yok bile!”1089

3.9.4.3. Dize Tekrarı

Dize tekrarı, Hilmi Yavuz’un iirlerinde görülen bir baka yinelemebiçimidir. Bu tekrarlar genellikle kıtaların baında ve sonunda yer alan dizelerleyapılırlar. Mısra yinelemelerine, anlama vurgu yapma adına bavurulduunudüünebiliriz. “Çöl iirleri” ve “Zaman iirleri”nden vereceimiz iirlerde bu

tekrarları görebiliriz.“ kimseler anmasın anma gününde...

Zaman’ı hüzünledin, göründün örselendin; yoklu un ba çesindesin ancak;bir salgındın sen ülkende, bir veba...ve bir aynalı dolaba... gömülüp var olarak

sen öl! kimseler anmasın anma gününde...”1090(çölde ölüm)

“ Zaman, dilsiz çocuk, Zaman...ince a klarla yırtılansendin, yollarla erguvansunulmu lânetli kı lardanaldı ım belirsiz dokunu lardankopan tenini dinledin

Zaman, dilsiz çocuk, Zaman... sözcüklerin ardında duranmelektin, kendini okuyanSöz’ün geldi i durumu

yaprak ve külden oldu umubelki onlarda söyledin”1091(küller ve Zaman)

3.9.4.4. Bent Tekrarı

Hilmi Yavuz, iirlerinde bent ekrarlarına da yer verir. Yinelenen dizelerinkimisi balı baına benttirler. Oysa genellikle bent denilince akla birden fazla

1089 - Hurufî iirler, stanbul- 2004, s. 131090 - Çöl iirleri , stanbul- 2002, s. 281091 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 109

7/29/2019 191185


mısranın oluturduu yapı gelmektedir. Kıtaların kimisi tek dizeden oluurken kimiiirlerde birden çok dizeden de olumaktadır. Onun bu yinelemelere, iirlerde ahenksalamanın yanı sıra anlama vurgusu yapmak için bavurduunu söyleyebiliriz.Bent yinelemeleri için iki kitabına, Bakı Ku u ve Bedreddin Üzerine iirler ’eiirlere bavurduk:

“ Açılır gecesi inançsızlarınTanrı sarı bir çiçektirOrmanın içinden atlılarGeçerken çocuklar ölecektir.

Denizin gözlerinde tuzlu Bir sıkıntı vurur karalaraUzakta oldu umuzu köprülerden

Atlar nereden bilecektir

Mavi ku lar çiziyor biriEli de dikçe camlarına

Avcılar do rultup namlularını Nasılsa bir bir dü ecektir ...

Açılır gecesi inançsızlarınTanrı sarı bir çiçektirOrmanın içinden atlılarGeçerken çocuklar ölecektir”1092( inançsız)

“ gün ak amlıdır devletlimelbet biz de ölürüz

sanki karanfil zülfünü dökmü de im ir topuzlu bir gürz


susan yazdı, konu an güzusuldu, uzundu denizin boyusanki tüy bacaklı bir tazı

ya da kırmızı ve koyubir masaldı,tarçından ve süssüzbir beden, asılmı


gün ak amlıdır devletlimelbet biz de ölürüz.”1093(beyazıd pa a)

1092 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 16- 171093 - A. g. e. , s. 87- 88

7/29/2019 191185


IV. BÖLÜM

4. DÜZ YAZILARI

Hilmi Yavuz, iyi bir air olduu kadar düzyazı yazarıdır da. Liseyıllarından itibaren iir ile birlikte balayan düzyazıları ilerleyen yıllarda çeitlereayrılarak devam etmitir. Çounlukla edebiyat konulu olan düzyazılarının kimifelsefe, sanat, kültür ve güncel konular üzerinedir. Ölüm ve geçmii yad edendenemelerinin ve anı, düzizi niteliindeki eserlerinin dıında duygusal bir üluptanziyade mantıkî, bilimsel yaklaımı ve referanslı yaklaımı yazılarının ortakkarakteridir. iirerinden fazla düzyazıya sahip olan Hilmi Yavuz’un üretken biryazar olduu kolayca anlaılmaktadır. Bu durum yazılarındaki edebî niteliisarsmamıtır.

4.1. ANILAR

4.1.1. Ceviz Sandıktaki Anılar

Edebiyatımızda anı türünün geçmii çok eskilere dayanır. lk örneini 16.yüzyılda bulmak mümkündür. Sergüzet-i Zâifî adını taıyan bu eser, Zâifî mahlasını kullanan ikinci dereceli bir aire aittir.1 Anı, sadece edebiyatçılarınkaleme aldıı bir tür olmamı, birçok devlet adamı da bu türe belki edebî bir ura olmaksızın ilgi göstermi, devrin siyasî ve toplumsal olaylarnı yazmılardır.Cumhuriyet’ten itibaren anı yazma gelenei Osmanlı döneminde doanlarcadevam ettirilmitir. Anılar, edebiyat tarihi yazarken kaynak olabilmektedirler.

Tekrar yaanamayacakları, bir daha yaama isteinin yazıya dökümüdemek olan anı yazmayı Hilmi Yavuz, bir tür bencillik olarak niteler. Onlarıyazarken doru ya da yanlılıklarını denetlemenin anıyı, anı olmaktan çıkarıp tarihkılacaını düünür. “Anıları denetlemek, bana göre elbet, onların sahihliklerini,anı-olu’larını örseler. Öyle mi olmu acaba, belleim beni yanıltıyor mu, diyedüünmek, anıları anı olmaktan çıkarır, baka bir eydir o artık.”2

Hilmi Yavuz’un 1950 ile 1960 yılları arasında yaadıklarını konu alanCeviz Sandıktaki Anılar , adını annesi Vecihe Yavuz’un ceviz sandıından alır.“Annemin bir ceviz sandıı vardı. O ceviz sandık ölünceye kadar hep yanındaoldu. Çocukluundan ya da genç kızlıından bu yana çok deer verdii eyleri heponun içinde muhafaza etmi, saklamıtır. Dolayısıyla benim için de bu biristiareydi. Benim de belleim annemin ceviz sandıı gibi... Annem nasıl gençkızlıından bu yana kendince deerli bulduu nesneleri onun içinde sakladıysa,ben de o yıllardan beri bir ceviz sandık olan belleimde deer verdiim eylerisakladım. Bir metafor ceviz sandık.”3 Hilmi Yavuz, annesinin bu sandıına Bakı Ku u’nda da deinir.

1 - brahim Olgun, Anı Türü ve Türk Edebiyatında Anı, Türk Dili Dergisi, Anı Özel Sayısı, 1 Mart1972, Cilt XXV, S. 246, s. 4122 - “Anıları Yazmak”, Zaman Gazetesi, 11. 12. 20053 - afak Güne, “Eski Ceviz Sandık’ta lkgençlik zlenimlerim Var”, Hürriyet Gösteri, Austos-2001, S. 246, s. 44

7/29/2019 191185


“Hep bakı denilen koku yüzünden Beyaz giysilerden yayılır ku u Bir kadının sandıklara koydu uYanık zleridir kalan hüzünden”4(odalarda)

Tamamen anı niteliinde kaleme alınan Ceviz Sandıktaki Anılar , Büke

Yayınları’nın sahibi Uur Bke’den gelen teklif üzerine yazılır.5

Bu ekilde yolaçıkan Hilmi Yavuz, kitabın “Sunu” kısmında anılarını her on seneyi kapsayacakbiçimde yazacaını söyler: “‘Ceviz Sandıktaki Anılar’, benim 1950- 1960 yıllarınaait anılarımdan oluuyor. Yeniyetmelik ve ilkgençlik anıları! Daha dorusu,belleimde kalanlar... onları denetleyip belirli bir biçime koymak yerine, belleinkendiliinden akıına bırakarak anlatmayı yeledim... Anıları herhangi bir anıkitabından yazınsal olarak farklı kılabilmek amacıyla, okuma parçaları iledestekledim. ‘Okuma parçaları’, benim o yıllarda yazdıım ve bir bölümünü, yineo yıllarda yayımlamam karın hiçbir kitabıma almadıım yeniyetmelik dönemineait iir, öykü ve roman girii denemeleridir. Metnin kendisi, benim 1950- 1960yılları arasındaki stanbul yaamımın, deyi yerindeyse, kamusal alanıdır; ‘okumaparçaları’ysa, özel alanı! Niyetim, 1950’den bu yana ‘ebediyete akıp giden her on

sene’ için, belleimin ceviz sandıından ipekli veya sadakor bir metin çıkarmak!”6 Ceviz sandıktaki Anılar , on dokuz bölümden oluur. Her bölüm kendi

içinde bir bütünlüü oluturmakla birlikte, bir önceki bölümün devamı niteliini detaır. Ancak yazarın da Sunu’ta belirttii, “bellein kendiliinden akıınabırakarak anlatmayı yeledim.” söylemiyle ters dümeyen bir düzen içerir. lkbölüm, Siirt ile balar. Babası Hikmet Yavuz, olunun lise eitimi için stanbul’uuygun bulur ve genç Yavuz’un Kabata Lisesi’ne yazılma oradaki ilk günleriniokuruz. Son bölümde o dönem itibariyle müdavimi olduu stanbul sinemalarınıanlatır. Not veya haiye anlamında “postscrıpt: 60’lar ve la boheme Geceleri” ilebiten kitapta tam bir kronolojik akıın gözetildiini söyleyemeyiz. Ceviz sandıktaki

Anılar , bir döneme veya edebî harekete ık tutma iddiasıyla yazılmayıp tamamenHilmi Yavuz’un bireysel yaamıyla ilgilidir.

Anıların önemli özellii, anı sahibinin mesleine ve ilgi alanına göreparçalar veya belgeleri içine almasıdır. Devlet adamlarının anılarındaki belgeler,inandırıcılıı artıran bir öneme sahiptirler. Hilmi Yavuz, Ceviz Sandıktaki

Anılar’da sekiz tane “okuma parçaları”na yer vermektedir. Parçalarda, onun ilkiir, hikaye ve devamı olmayan roman denemelerini okuruz. Bunların çou dergive gazetelerde kalmıtır.

Kitapta mekân stanbul’dur. Bu kentten baka yerler anılırsa birerdeinmeden öte geçemezler. Siirt, kısmen kaydedilen bir ehir olmakla birliktekitapta çok az yer tutar. Sadece stanbul’a gelmeden önce kısa süreli kalınan biryer olarak anılır.

Hilmi Yavuz, babasının istei üzerine stanbul Hukuk Fakültesi’nekaydolur. Hukuk fakültesini isteksizce okumaya balar ve neticede mezunolmadan ayrılır. Üniversite yıllarından özleme bahseder. V. Bölümde bahsedilenbu yıllara sonraki bölümlerde de deinir. Hukuku, oraya ait bir örenci olarakdeil de edebiyat fakültesi örencisi gibi okumaktadır. Zira çou vaktini kantindeedebiyat uraılarıyla geçirmektedir. Nitekim bu yıllarda Edip Cansever’in

4 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 1999, s. 315 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce,stanbul- 2006, s. 1616 - Ceviz Sandıktaki Anılar, stanbul- 2001, s. 7

7/29/2019 191185


finansman bakımdan destek olacaı ‘a’ adlı bir edebiyat dergisi çıkaracaklardır:“Bir gün nasıl olduysa, içimizden biri bir dergi çıkarma düüncesini ortaya attı...Söyleyecek sözümüz olduuna ve yerleik (‘established’) edebiyat deerlerinekarı çıkmaya karalıydık. O yüzden de ‘dergi’ düüncesi hemen benimsendi... Bu,bir kuak dergisi olacaktı... Cemal’in (Süreya) o sonradan adı çok geçecek olan

‘Folklor iire Düman’ adlı ünlü yazısı, ilk kez, a dergisinin 6. sayısında (1 Ekim1956) yayımlandı.”7 Hilmi Yavuz, Ceviz sandıktaki Anılar ’da sadece eitiminden ve

gazeteciliinden bahsetmez. stanbul’un pastanelerini, elence yerlerini ve dahaçok da meyhanelerini de anlatır. Okula giderken tramvaya binen genç Yavuz’unbelleinde bu ulaım aracı o kadar yer etmi olmalı ki IV. Bölümü tamamen onaayırmıtır.

Anı yazımında üslup ve dil son derece önemlidir. Kullanılan dil, eseri akıcıveya tam zıddı kılabilir. lginçlik okuyucuda bir zevk; tutarlılık ise yazarınbelleine itimadı salar. Anlatımındaki detayla güçlü bir bellee sahip yazarintibası veren Hilmi Yavuz, Ceviz Sandıktaki Anılar’ı hiç de sıkıcı olmayan, akıcıbir üslupla yazmıtır. Yazdıklarında içtenliini duyumsatması kitaba okuma

açısından akıcılık katmıtır. Bunlara elik eden yalın bir dil eseri okuma açısındanzevkli kılmıtır.

4.2. Düizleri ya da Defterler

4.2.1. Geçmi Yaz Defterleri

Geçmi Yaz Defterleri, Hilmi Yavuz’un deneme adı altında yayınladıı, oysadenemeden öte anı, günlük ve hatta mektup gibi dier türleri de içinde barındıranözellie sahiptir. Kitap için söz konusu olan bu türler arası karmaaya yazar dadeinir. “Bu yazdıklarım nedir? Günlük mü, felsefe mi, anı mı? Hepsi ve hiçbiri! Ben‘Tin yazımı’ diyorum: ‘Psychegraphie’! Kukusuz, tam olarak ne olduklarınıbildirmiyor bu sözcük- yer yer Gövdemi de yazıyorum çünkü. Gene de Tin yazımınıyeliyorum.”8

1998 yılında yayınlanan Geçmi Yaz Defterleri adını Hilmi Yavuz’unbelleine kaydettiklerinin yanı sıra günlük, rutin ilerini kaydettii defterlerinden alır.“Son on yıldır gündelik yaamın sıradan, alelade olaylarını defterlerime yazıyorum.Örnein, 1986 yılının, diyelim, 29 Austos günü neler olmu? –1986 yılınındefterine, 29 Austos gününe bakıyorum. O gün Halikarnassos’taki o kunt evdençıkıp...”9

Kitap, Bodrum-Yahi Yalısı’nda geçirilen yazları içine alır. lk yıla ait yazılar,günün tarihini içermesi ile birlikte o gün yaananları kapsamalarından ötürü günlükhavasındadırlar. “ ‘7 Austos aynı yer, K 299 eliinde’ Dün öleden sonra, denizdendönünce Kâzım’a urayıp bir gözleme yemek istedi canım. Nebile’ye, yufkayakoyduu (kendi açıyor yufkayı) çökelei bolca tutmasını söyledim. Bir koca bardaksouk ayranı da önüme koydu Kâzım. Nebile’nin çökelee kattıı otlarınçarıımıyla Siirt’te otlu peynire (orada ‘sirike’ derlerdi) dadandıım günleri

7 - A. g. e. , s. 31- 338 - Geçmi Yaz Defterleri, stanbul- 1998, s. 1159 - A. g. e. , s. 64- 65

7/29/2019 191185


anımsadım...”10 Bazı yazılar aynı günün devamında yazılmılardır. Yazar bunu girite‘aynı gün’ ibaresi ile belirtir. kinci yılda yazılanları, kaydedilen mevsimözelliklerinden, kronolojik seyirden anlamak mümkündür. Bu kısımdaki yazılarda,aylarla birlikte gün tarihleri de kaydedilmemitir. Annesine yazdıı mektup kitaptaayrı bir türün yegane örneidir. Mektup, ikinci yılın ilkbaharında yazılmıtır.

Bütün bunlara karın gerek günlük özellii taıyan yazılar ve bir kesitinikaydettiimiz mektup, deneme özellii taırlar. Geçmii anma, anılara gidi veyagünlük tadındaki yazılar, deneme üslubundadır. Yazıların çou Yavuz’un kendiöznesi ile ilgilidir. Bu nedenle Geçmi Yaz Defterleri’nin anı ve günlüklerleharmanlanmı deneme kitabı olduunu söylememiz mümkündür. Hilmi Yavuz,anılarına önem veren bir airdir. Belki de hâlin kimi olumsuzluklarından kaçııdıranılar. Özellikle geçmite, çocukluunu ve gençliini anımsar. Kitapta her iki ya döneminin daha çok Siirt kesitlerini anar. Geçmie yapılan yolculuklarda, ruhununderinliklerine iner: “Dalara bakmak! Bu tutku nedir? Bunu irdemeliyim, dıarıda-olan’ı, içerde-olan’a dönütürmeliyim.. Bir yatay arkeoloji, zihin kazısı. Buradanbaktıım o da, anlıımdaki bir imgeyi karılıyor; K’nın evinden, A’nin odasınıncamlarından gördüüm daın, Siirt’te, Karm’a gittiimizde atlarla tırmandıımız

tepeyi kel, çorak, sarımtırak beyazlıkta topraı olan, yolları talı ve kayalıklıydı,atların nalları kayabilirdi, o tepeyi çarıtırdıını biliyorum...”11

Anılara sıkça bavurmanın ve geçmile hesaplamanın doası gerei kiikendini sigaya çeker. Belki de bir felsefeci olarak Hilmi Yavuz, “Gözdengeçirilmeyen hayat, hayat deildir.” Felsefî söyleme balı olarak sıkça yaamını veberaberinde kendini sorgular. Kitabın felsefeyle iç içe olduu da görülür. Sistematikkayıttan uzak, deinmeler balamında kendini hissettiren bu felsefî deinmeleri HlmiYavuz, ‘parçalı yazı’ olarak deerlendirir.12 Yazdıı bu yazılarda çounlukla yazarınkendisini ve iç dünyasını okuruz. Geçmi Yaz Defterleri bir sorgulayıtır.

Cinsellik ve tensellik Geçmi Yaz Defterleri’nde önemli yer tutar. Bukonudaki yazılarda Hilmi Yavuz’un cinsellie bakıını buluruz. “Cinselliinmüphem, ama kesinlikle ürkütücü bir o kadar da hazlarla koulu olduunu Halkevibahçesindeki açık hava sinemasından dönerken –elektrik var mıydı, yoksa gecesinema bitiminden hemen sonra söndürülüyor muydu, -örendimdi; sıcak, kaygangecede, caddede yürürken cinsellik, o kayganlıa komu, geceyle tenleir; evedönüldüünde, doruca dama çıkılıp yataa girilince, yıldızların kaynatıı o büyükserin yorganla (gökyüzüyle) örtüürdü. Düler vardı elbet... Ah tensellik!”13

Kitabın bir dier konusu iir ve iirleridir. lgili yazılarda iiri üzerineaçıklama yapmaktan ve iirin ne olduu üzerine konumaktan memnun olan bir airingörülerini okuruz. “Yeni kitabıma baladım, -ilk dizeyi yazdım: ‘Sonunda kendihüznüme döndüm!’ Neden sonunda kendi hüznüm? ‘Bakı Ku u’nda ‘Hilmi’ninÇocukluu’nu anımsayalım: ‘ucuz hüzünler kiralardım/ alyanak bir kuklacıdan’.Sanki bu son Kitap’a gelinceye kadar, hep bu ‘kiralanmı hüzünler’i yaamı olduumu düünüyorum. Gibi (yaadın gibi) yaadın! ‘Çöl iirleri’ Hilmi’nin kendihabitat’ına dönüünü imliyor.” 14

10- A. g. e. , s. 3311 - A. g. e. , s. 1 1812 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce,stanbul- 2006, s. 14413- A. g. e. , s. 1014 - A. g. e. , s. 96

7/29/2019 191185


Geçmi Yaz Defterleri, sohbet havasında, okuyucu muhatap alınarakyazılmıtır. Bu üslup okuyan kiide yazara karı bir güven duygusu oluturmaktadır.Bunda öznenin ve iç dünyanın deifre edilmesinin de payı vardır. “Biliyor musunuz,daıma kavutum. Ya da Da, insana kavutu! ... Bilinçdıım, atıklarla tıka basa.Hangi görüntüler, karanlık ve heybetli siluetler olarak görünüyorlar? ... Ara sıra

Platon’un Maara’sındakiler gibi, bu siluetleri dalardan baka nesnelere aitmi gibidüündüüm de olmutur. Platon’un Maara’sında yüzleri duvara dönük olanlarairler olmalı. Çünkü iirde, daima bir imgeyi, gösterdiinden daha farklı bir nesneyeatfetmek (göndermek) olanaı vardır ve galiba iir de, bu olanaın ta kendisidir.”15

Hilmi Yavuz, düzyazılarında ara cümleleri genellikle kullanan bir yazardır. Bulanık Defterler ’de bir anlatım ve üslup arayıı olarak bavurulan ara cümleler, bukitapta da yer alırlar. Ancak ara cümlelerle beraber kullanılan devrik cümle yapısı,okumanın akıcılıına ya da tadına gölge düürmektedir. “Babam Orhangazi’deyken,1940’lar olmalı, Bursa’ya çok giderdik, kaplıcalara, annemin ayaklarına iyi geliyordu,bir keresinde Feride Halam’ı görmeye gittiimizi anımsıyorum. Sanırım, enitemlesorunları vardı halamın, babamla konumak istemi olmalı, Hüsnüyusuf Oteli’nde,otelin adı buydu, belleim yanıltmaz beni, kalıyordu halam, bir öleden sonrası

duruyor imgelemde, babam, annem, halam, çay içiyorlar konuarak otelin bahçesinde,aaçların içinden, alabildiince Bursa Ovası görünüyor; -son yaza duruyor olmalıdır,uzaındayım masanın, bahçedeki havuza bakıyorum: yapraklar duruyor suyunyüzeyinde (‘hayâlinden bakar pû ide-i evrâk olan havza) orada yüzümügörüyorum.”16

Ceviz sandıktaki Anılar ’a sözcüklerin seçilerek alınması, kitaba iirsel birhava katmıtır. Bu durum, Hlmi Yavuz’un airlik yönünün düzyazıdaki üslubunayansımasından kaynaklanmaktadır. “Bilgisayarı ve daktiloyu sevmem. Çünkü harflerbenim harflerim deildir; ben f’yi bazen ‘çengelli’, bazen ‘yuvarlak’ yazarım; z’yi,bazen ‘kuyruklu, bazen de düz... Harflerin bana nasıl göründükleridir beniilgilendiren; -nasıl koktukları, onlara dokununca nasıl bir duyum verdikleri...”17

4.2.2. Bulanık Defterler

iirlerinin yanı sıra önemli birçok deneme ve makalenin de yazarı olan HilmiYavuz, düzyazı ile iiri paralel sürdürür. yi air olmanın aynı zamanda iyi bir nesiryazarı olmaktan geçtiini düünür: “yi air, aynı zamanda iyi nesir yazar. Bu ayırtedici bir eydir... airin yazdıı düzyazısına, nesrine bakacaksın. Nesri kötüyseiirinin iyi olup olmadıını bir kere daha düünmek gerekir... denemelerim,makalelerim, mizah yazılarımın dıında önem verdiim iki kitap çıkardım: Bir tanesiGeçmi Yaz Defterleri, öbürü Bulanık Defterler ... Onlara bakarak benim iirimhakkında bir karara varılabilir.”18 Düzyazıların airlii hususunda ipuçları verir.Geçmi Yaz Defterleri ve Bulanık Defterler bu bakımdan önemlidirler. Defterlerserisinin ikinci kitabıdır Bulanık Defterler . Bulanıklık, tematik olarak adınıyalanmadan almakla birlikte üslup bakımından ise dilinden ve anlatımından alır.Kitap, Geçmi Yaz Defterleri gibi Bodrum’da yazarın adlandırıı ile Halikarnassos’ta

15 - Geçmi Yaz Defterleri, stanbul- 1998, s. 10816 - A. g. e. , s. 2417- A. g. e. , s. 4218 - “Türk iiri Geleneinde Kaybolmaya Yüz Tutan Bir Damarı Yakalamaya Çalııyorum”,Konuan: M. Nuri Yardım, Türk Edebiyatı dergisi, Nisan 2006, S. 390, s. 7

7/29/2019 191185


yazılmıtır. Hilmi Yavuz, yalılıının yazlarını ve yazın duyumsadıklarını bu yaındili ile anlatır. Kitap, Yolculuk iirleri’ nde yer alan “yolculuk ve Ali ve Ömer”iirinden bir dize ile balar:

‘âh, güzdür, güzdür o, bulanık defter!’19 Bulanık’lık, net olmama durumudur. Anlam balamında buna anımsayamayı

da denilebilir. Bu sözcükle yalılıına vurgu yapan Yavuz, ona daha baka manalar dayükler: “Hangi yazları anımsar insan? Bulanık olmayan yazları elbet. Onlar, ergenliksonrasının yazlarıdır, ergenlikle birlikte Dünya yeniden duyumsanır, kavranır, okunuryeniden... Ama, bakın, dönüp dolaıp olanca açık seçikliiyle anımsıyor olduum ’52ve ’53 yazlarının ergen diliyle yazmak istediklerimin bulandıını, onları yazmayakalkıınca yitirdiim bir dili de anımsamak zorunda kaldıımı kavradıımda, öyleumarsız, kalakaldıım ânlar oldu. Bulanıklık, imdi o yazları o yazları o yazlarıçoktan yitirdiim o ergen diliyle deil de, u yalanmakta olanın diliyle yazmayakalkıtıım içindir...”20

Daha çok deneme özellii taıyan Bulanık Defterler ’de ilenen en önemlikonu yalanmadır. Bu yaam evresini içselletirmeye çalıan Hilmi Yavuz, kitabınbirçok yazısında sözü yalılıa getirir veya konuyu onunla sonlandırır. nsanların,

yalılara bakı açısına karı çıkar. Onlara, tinleriyle yaamaları gereken birileriymi gibi davranıldıını belirtir. O bu türden sınırlamaları reddeder. “Yalanmak,bakalarının size ‘yalı’ diye bakmalarıdır. Giderek, görünmez sınırlar çizilmeyebalanır ve bu sınırları bakaları çizer. Örnein, bir genç kıza âık olmanız örtük birbiçimde yasaklanır... Neye ya da nelere izin verildii ya da verilmediiyle öne çıkaryalılık... Tin ve Beden ayrımının bilincine yalılıkta vardırılıyor, diye düünüyorum.Vardırılıyor, evet, Bedene konulan gerekçelendirilebilir yasaklara karılık, Tin’eyapılan dayatmaların olsa olsa, etik düzlemde meru gösterilmesi söz konusudur. Etikmeruluu da dayatmanın da bir zorbalık olduunu söylüyorum burada.”21

Bulanık Defterler ’de çeitli ya dönemlerini adlandıran Hilmi Yavuz, gençliigörsellik; yalılıı dokunma olarak nitelendirir. Somut algılayıtır eklidir dokunma.Tıpkı çocukluk evresinde yaanan somut örenme biçiminde olduu gibi. Ancak artıkakil olunan bir dönemdir yalılık. Duyumsanan eyin farkına varılır, ilgi ve bilgialanına balı olarak yaananlar deerlendirilmeye tabi tutulur. Tabir yerindeyse hayatsigaya çekilir.

Tasavvuf, dier önemli konulardandır. Ölüm hadisesini de içine alan konuyaYavuz, bu kitabında Geçmi Yaz Defterleri’nden daha fazla duyarlıdır. Doluluk veeksiklik balamında yaklatıı hayatta anlamlandıramadıı geçicilik ve eksikliktir.Mistisizm, Bulanık Defterler ’de aılıklı olarak ilenen tasavvufun paralelindekikonulardan dier bir tanesidir. Onda, duyularla algılanamayan, ancak kalple veinançla hissedilen kavramlara yer verilir. Doluluk ve eksiklik üzerinde ilenen bukonu, yazarın dünyayı ve ötesini algılayııdır. ç dünyası ile hissedilebilen bukavramlara Geçmi Yaz Defterleri’nde rastlanmaz. Çünkü onda be duyu ile algılananve daha ziyade somut dünyaya özgü duyumlar yer alır. Algılardaki ayrılıı ve onlarınyazılarına yansıyıını Hilmi Yavuz’un ya dönemleri ile ilikilendirmek mümkündür.Maddî olarak dolu yaanan bir dünyanın eksik olan yönü manası; maddî yönden eksikyaanan ancak mana yönünden dolu bir dünya ve yaam birbirinden farklıdır. Bu

19 - Bulanık Defterler, stanbul- 2005, s. 520 - A. g. e. , s. 7421 - A. g. e. , s. 62

7/29/2019 191185


kitaplar, son gençlikte ve yalılıkta algıların farklılıklarıdır anlatılanlar. Her iki kitaptadeimeyen tek ey, cinsellie bakı açısıdır.

Bulanık Defterler ’de anlardan hatıralara, geçmie gidi Geçmi Yaz Defterleri ile benzerlik taır. Bu geçmiin yönü, daha çok yazarın ilk gençlik yıllarını az da olsayaadıı Siirt’e dorudur. Hilmi Yavuz’un anılanlarının önemli bir kısmını Ceviz

Sandıktaki Anılar ’da, bazısını ise Bulanık Defterler ’de okuyabiliriz. Bulanık Defterler ’de yalılıkla ilgi kurulan bir dier konu felsefedir.Heidegger ve özellikle Nietzsche, felsefe ile ilinti kurduu mevzularda referans aldııdüünürlerdir. iirin felsefe ile birlikte anıldıı yazılar, Bulanık Defterler ’in önemliözelliklerindendir.

Bulanık Defterler ’de dikkat çekici boyutta bir üslup ve dil içilii vardır.Hilmi Yavuz, iir kitaplarında olduu gibi bu kitabını da yazmadan önce tasarlamı izlenimi vermektedir. Çou yazının birbirinin devamı oluu; benzer konuların dierkitaplarındaki deinmelerinden ayrı bir yaklaımla ele alınmaları bu hazırlıı ortayakoyan yönlerdir. Geçmi Yaz Defterleri iki yılın yazlarında yazılmı yazıları içerirken

Bulanık defterler aynı yazın içinde yazılmı izlenimi verir. Ancak daha çokzamansızlıı yansıtan bir özellie sahiptir. Kitaptan vereceimiz örnekte görülecei

üzere iir dokusunu andıran yazılar, birer ilmek gibi örülmülerdir. “ Bulanık Defterler. Güzün defteri! Kaç sayfa kaldı? nceliyor defter; sayfalar azaldı ve daha dabulanıklaıyorlar azaldıkça... Azalan’a ve ncelen’e yakarılar yazmak isterdim. Rilkegibi söylemek isterdim ki, Azaltan ve ncelten’in gölgesi kalksın defterlerinüzerinden. Defterlerin üzerinden kalksın ve düsün güne saatlerinin üzerine!Yaprakları sayrılı sarıdır güz defterlerinin; -ey okur, geriye doru çevir bu defterinsayfalarını; çevirdikçe, yazlara gideceksin ve orada, güne sarısı diriminde (yoksa,‘kıvamında’ mı demeliydim?) sayfalara yazılmı günler bulacaksın. Son sayfalaradüen bulanıklık yoktur onlarda. Göreceksin. Onlarda dur, ve müziini dinle osayfaların. Ney ve flüt! Bırak da, kalbine elmas bir arınmılık ilesin ikisi de!”22

Bulanık Defterler ’in dilinde, ince elenip sık dokunmu bir uyum dikkat çeker.Bunu, yazıların iirselliine eklemek mümkündür. Kitap bu yönüyle mensur iirözellii taımaktadır. Dier taraftan cümle kuruluları da dikkat çeker. Bulanık

Defterler ’in üslubundaki bu hususlara bir söyleide kendisi u ekilde deinir.“Gerçekten de ben, çok kolay yazmak istemeyen bir air-yazarım. Bulanık Defterler,özellikle üzerinde bir anlamda çok uzun yıllardır çalıtıım bir metin. Kısa bir metinbu; kısa olmasına ramen üzerinden birçok kez geçilmi ve belli bir biçemoluuncaya kadar o deiikliklerle sürmü olan bir metin. Bu deiiklii de belirtmekde gerekiyordu. Bu biçem arayıının, bu kitapta anlatmak istediklerimin en dorubiçemi nedir, en doru biçimde nasıl anlatabilirim, yanıtını ben oldukça geç buldum.Bulanık Defterler, bir bulanıklıı, yani yalılık ya da olgunluk diyebileceimiz o çaailikin bir bulanıklıı dile getirdim istedim. Bu bulanıklık, metinde de görülecektir,belli bir biçemle dile getirilmitir.”23 Bunu en çok iki virgül arasındaki ara cümlelerlesaladıını belirten Hilmi Yavuz, Bulanık Defterler ’i bilinçli bir üslupla yazdıınısöyler.

Bir deneme üslubu ile konuların ilendii Bulanık Defterler , belleinbulanıklaan dehlizlerinden gün yüzüne çıkarılan anıların anda duyumsanmasıdır.Ustalık döneminde yazılan bu kitap, youn bir anlatıma sahip olmasına ramenokuyucuyu saran bir akıcılıa sahiptir.

22 - A. g. e. , s. 7723 - “En yi Dil Gençliin Dilidir” Kitap-lık Dergisi, ubat- 2005, S. 80, s. 61

7/29/2019 191185


4.3. DENEMELER ve DENEMECLMZDE YER

Hilmi Yavuz, öncelikle belirtelim ki bir airdir, iirleri ve iir kitaplarıylabelleklerde yer etmitir. Kendine biçtii kaftan da budur. Uzun yıllar Boaziçi,

Mimar Sinan Üniversitelerinde verdii Uygarlık Tarihi ve felsefe dersleri, sonolarak Bilkent Üniversitesi’nde yürüttüü Türk edebiyatı hocalıı, iirden sonraonu en çok memnun eden uraıdır. airlikten baka bir sıfatla anılmak isteyipistemedii yönündeki bir soruya verdii cevapta, bunu açıkça dile getirir. “Benimkendime biçtiim apka, deyi yerindeyse, airlik apkasıdır... Dolayısıylaanılmam söz konusu olursa, önce air, sonra hoca Hilmi Yavuz diye anılmayıtercih ederim dorusu.”24 Bütün bunlarla birlikte onun içinde denemelerin deolduu, azımsanmayacak ölçüde düzyazıları da vardır.

Hilmi Yavuz’un düzyazılarında ve özelde ise denemelerinde herhangi birkonuyu, alt yapısı salam biçimde ele aldıını görürüz. Sıradan sayılabilecek birmevzuyu içeren denemelerinde bile, bir filozofun ifadesine, kitap adına veyabirkaç dizeye rastlamak olaandır. Dolayısıyla denemeleri az, öz, dolu ve

zordurlar. Bundan olsa gerek iiri düzyazıya tercih ettiini söyler: “Düzyazıyı zoryazarım. Mükülpesent, kılı kırk yaran bir huyum vardır. ‘Acaba u kitabı daokumadan bu yazıyı yazmaya hakkım var mı?” sorusu beni her zaman tedirginetmitir. Yazıları yayıncıya hep son dakikada vermiimdir, hem de istemeyeistemeye... Ama asıl iim, iir’dir benim. iir yazmayı hiçbir eye deimem. Güçyazarım, ama bir iiri bitirdikten sonra dünyaya bakıım deiir benim...”25

Konu alanı sanattan felsefeye ya da çok basit bir nesneye kadar uzanandenemenin, kesin bir tanımının yapılması olanaklı deildir. Ancak tam olmamaklabirlikte öyle bir tarife biz de katılabiliriz: “Bir edebiyat türü olarak deneme,özgürce seçilen bir konuda gelien, çokluk orta uzunlukta bir düzyazı biçimidir.”26 Denemenin geçmii, Yunanlılara kadar uzanır. Fakat bir tür olarak günümüzdekibiçimiyle 1580’de Fransız yazar Montaigne’in yazdıı ‘Les Essais’ ile balar.Onun hiçbir tez öne sürmeksizin, kendi kendine konuuyormu gibi yazdııdenemeleri, 1597’de ngiltere’de F. Bacon’ın yazdıkları izler. Bununla birliktenesnel yaklaımlı Bacon’ın denemelerinin yerine çounlukla Montaigne’in sohbethavasında, iddiada bulunmaksızın yazdıı öznel denemeleri benimsenmitir. Bizdeise denemenin ilk ürünlerine ‘tecrübe-i kalemiye’ denilmitir. Nurullah Ataç,deneme kitabına Karalama Defteri adını vererek bir anlamda denemenin butanımına, kalem tecrübesine dayandıına vurgu yapmıtır.

Öner Yacı, Cumhuriyet Dönemi Denemeler Seçkisi’nde denemeyle ilgilikesin bir tanımlamaya gitmeksizin Batı edebiyatlarında, deneme türünününkonularını algılanı biçimine göre u alt balıklarda belirler: “Yazarın gözlemlerinive yorumlarını içeren nesnel denemeler; yalnızca yazarın düüncelerini içerenöznel denemeler; yazarın iç dünyasını, kendi özelliklerini, huylarını,alıkanlıklarını içeren kiisel denemeler; kimi kiileri ya da toplumları ele alarakbunların özelliklerini anlatan karakter denemeleri; herhangi bir yeri öznel birtutumla yansıtan betimleyici denemeler; edebiyat eletirisini konu edinen eletirel

24 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s.1125 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 26- 2726 - Türk Dili Dergisi, “Deneme Özel Sayısı, Temmuz- 1961, C. 10, S. 118, s. 673

7/29/2019 191185


denemeler; felsefe, din, toplumbilim alanına giren konuları ileyen felsefidenemeler; bilimsel aratırmalarla, gelimelerle, yeniliklerle ve bunlarınsonuçlarıyla ilgili bilimsel denemeler...”27

Hilmi Yavuz’un düzyazılarının önemli bir kısmı deneme özellii taır. Bu,onun alıkanlıından ve konulara yaklaımından kaynaklanmaktadır. Sadece özerk

düüncede bir aydın olmayan Yavuz’un air sıfatı, yazılarında kendini üslupaçısından hemen hissettirir. Böylelikle sıradan sayılabilecek bir konu, onunkaleminde kazandıı edebî bakı açısı ve yaklaımı ile deneme olabilmektedir.Deneme kitaplarının çou, dergi ve gazetelerde yazdıklarından oluur. Geneli iseÖner Yacı’nın belirttii üzere deneme türünün konularını içerir. Özellikle

Budalalı ın Ke fi, Sözün Gücü ve Kara Güne gibi kitaplarında, günlük gazete vedergilerde yayımlanmı birçok denemeleri vardır. O, denemeleriyle gazetedekiyazılarını birbirleriyle ilgili görür: “Deneme yazmanın benim açımdan gazetedeköe yazarı olmakla ilgisi var. Bence gazete (köe) yazarı edebiyatçı ise, etikolduu kadar yazınsal kaygılar da taımalıdır. Budalalıın Kefi’ndeki yazılarınçou, benim Zaman gazetesinde yayımlanmı olan köe yazılarımdır. Denemetürüne eilimim biraz da bundan dolayıdır.”28

Denemeler , bu alanda akla gelen ilk kitabıdır. 1988’de yayımlanan kitabınikinci basımı 1996’da yapılır. Bu kitabını daha sonra Kendime, stanbul’a,Kadınlara Dair ; nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar ; Budalalı ın Ke fi; Söz’ün Gücü ve eletirel denemelerin aırlıkta olduu Modernle me, Oryantalizm ve slam, Özel

Hayat’tan Küreselle me’ye, Kara Güne izler. Felsefî nitelikteki denemelerininönemli kısmını slam ve Sivil Toplum Üzerine Yazılar ’da bir araya getirmitir.Bunlardaki denemelerin çou slâmiyet ve din felsefesiyle ilgilidir. 1998’deyayımlanan Geçmi Yaz Defterleri ile 2004 yılında basılan Bulanık Defterler ’i anı,günlük-deneme özellii taırlar. Henüz tamamlanmamı bu seriyi, bellekhazinesinden devirdii ‘dü izleri’ olarak düünebiliriz. Bulanık Defterler , birçokaçıdan mensur iir özellii taımaktadır. Gerek tür bakımından denemeden öte anıve günlük olan, gerekse iiri andıran üsluplarından ötürü bu iki kitabını ayrıbalıkta düündük.

Hilmi Yavuz’un birçok yazısı, sadece deneme olarak adlandıracaımızyapıdadır. Ancak edebiyat, sanat, sosyoloji ve felsefî içerikte olanlar, ngilizedebiyatında ‘Critical Essays’ olarak tanımlanan eletirel deneme özellii taırlar.Deneme, eletirel yaklaımlara açık olmakla birlikte bilimsel yaklaımdan ziyadeöznellie tahammül eden kısa yazı türüdür. Eletirel deneme, kısmen inceleme vemakaleye benzer. Fakat bilimsel yönü itibariyle detaydan uzak, kısa soluklu olmasıonu alıılagelen biçimine daha bir yakın kılar. Deneme, her edebiyatçının kalemoynatacaı tür deildir. Bu alanda yazmak için donanımlı olmak gerekir. Aksitakdirde birbirinin benzeri olan yavan yazıların ötesine geçilemez. Oysa denemekuru bir üsluba uygun deildir. Ele alınan konuda okuyucuya emin ve tutarlı biryazar profili vermek gerekir. Konu sanata, edebiyata veya felsefeye uzandıındayazarın bu alanlarda söyleyecekleri olmalıdır. Füsun Akatlı, Budalalı ın Ke fi balamında kaleme aldıı eletirel yazısında, Hilmi Yavuz’un denemeciliinedeinerek onu, son dönem Türk denemecileri arasında önemli bir yerdekonumlandırır. Felsefeci kimliinin yazdıklarına ayrı bir deer kattıını düündüüYavuz’un denemelerini evrensel nitelikte bulur: “Hilmi Yavuz, airliinden de el

27 - Öner Yacı, Cumhuriyet Dönemi Denemeler Seçkisi, Ankara- 2002, s. 3- 428 - Zaman gazetesi, 13. 01. 2003

7/29/2019 191185


alarak, denemeyi bir okuma öleni haline getirebilen çok nadir yazarlarından biribu türün. Yalnızca bizim edebiyatımız içinde deil, eer denemenin baka dillereçevrilmesi düünülecek olsaydı görülürdü ki, tüm deneme edebiyatı içinde de hasbir denemeci sayılabilecek bir yere sahiptir.”29 Yavuz’un denemelerinin konuyelpazesinin genilii, üslubu, ele aldıı konuyu bilimsel bir metinden uzak

biçimde sunması baarısının sırlarından bir kaçıdır. Sanat içerikli eletireldenemelerinde bile kalemini denemenin üslup özelliklerinin dıına taımamayaçalıır. Ancak iirlerinde olduu gibi denemelerinde de nitelikli okurla daha iyi biriletiim kurmak ister: “Peyami Gürel’in Resimleri: Claude Lévı-Strauss, GeorgesChabornnier ile yaptıı o gerçekten unutulmaz söyleilerinden birinde, sanatyapıtının konumunu, Dil ile Doa arasında bir ‘ara-konum’ olarak temellendirir.Bu temellendirme, elbette sanatın semiyolojik alanını belirlemek amacınayöneliktir. Ama, pekâlâ Tarih alanına da taınabilir bir konumlandırmadır bu: ...Hemen belirtmem gerekebilir belki: Ben Türk resminin ‘sahih’ bir resim geleneiina edebilmesinin, tıpkı iirde olduu gibi, zihinsel ya da entelektüel tarihimizindayattıı problematikten, yani bize hem Doulu hem de Batılı olmayı dayatanproblematikten yola çıktıında mümkün olacaı kanısındayım. Türk resminde bu

sahihlii imdilik sadece rahmetli Erol Akyava’ın ve Peyami Gürel’in temsilettiini söylemek, bana göre elbet, yanlı olmayacaktır...”30

Hilmi Yavuz’un denemelerine bütün olarak baktıımızda, genellikle ukonulara aırlık verdiini görürüz: Kent ve mekân olgusu; stanbul, Bodrum veSiirt, kadın, aydın ve Türkiye’de aydınlanma, iir, roman, tasavvuf, müzik, airlerve yazarlar, sanatçılar, felsefe ve oryantalizm. Felsefî içerikli tasavvufu da kattııdenemeleriyle birlikte slâm felsefecilerini anlattıklarını Modernle me,Oryantalizm ve slam ile slam ve Sivil Toplum Üzerine Yazılar ’da bir arayagetirmitir. Bu türden denemelere Özel Hayat’tan Küreselle me’ye, Budalalı ınKe fi ve Kara Güne ’te de rastlamak mümkündür. Adına felsefî denemediyebileceimiz bu yazılarda, düünce boyutu, terimler ve yaklaımlar çou zamandenemeye özgü öznelliin, sohbet havasının önüne geçmektedir. Hilmi Yavuz’unfelsefe ve deneme üzerine söyledikleri onun bu ikili konusunda düüncelerini deyansıtır: “Biz de artık, tıpkı Batı gibi, felsefi düüncenin –Blanchot’un deyiiyle-‘parçalı yazı’ olarak üretileceini düünüyorum. Bu tür bir yazı için deneme, iyibir örnek....”31

Denemelerini iir kitaplarında olduu gibi genellikle bir konu etrafındayazmıtır. Bunun için kitapların adlarına bakmak yeterli olacaktır: nsanlar,

Mekânlar, Yolculuklar ; Kendime, stanbul’a, Kadınlara Dair...; Modernle me,Oryantalizm ve slam; nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar..., Özel Hayat’tanKüreselle me’ye. Onlarda kitaplarının adıyla ilgili ve ilenilen konuyu kuatıcınitelikte denemeler buluruz. Oysa Denemeler onlardan ayrı, daınık konularıiçerir. Kitapta yer alan altmı yedi denemenin sadece birkaçı benzermevzudadırlar. Eletirel yaklaımdan uzak bu denemelerde, duygusal, ironiyi vebazen de sohbeti andıran bir üslupla karılaırız: “Bilmem bilir misiniz, MelihCevdet Anday’ın adı ‘Bir Misafirlie’ olan bir iiri vardır; -öyle:

Bir misafirli e gitsem,

29 - Füsun Akatlı, Felsefe Gözüyle Edebiyat, stanbul- 2003, s. 15- 1630 - Kara Güne, stanbul- 2003, s. 174- 17531 - M. lhan Atılgan, Yavuz: “Gülmeyi Bilmeyenler, Denemelerimi okumasın”, Zaman gazetesi,13, 01, 2003, s. 15

7/29/2019 191185


Ban temiz bir yatak yapsalar Her eyi, adımı bile unutupUyusam.

Hani bir ‘iiri duyumsamak’ diye bir söz vardır ya, Melih Cevdet Anday’ınbu iiri bende, yorgun günlerin akamlarında, büyük yorgunluklarımdan sonra

duyumsadıklarımı tastamam anlatıyor gibidir. Gerçekten de, yorgunken, çokyorgunken dülediim bir eydir bu: Bir misafirlie gitsem, bana temiz bir yatakyapsalar ve o yataa girip uyuyuversem... Niye ‘bir misafirlie’ gitmek? nsan,pekâla, yorgunluunu kendi evinde, yataında geçirmek isteyebilir. Ama o kadaryorgundur ki, evine gidip yataını yapmak bile ona aır geliyordur. Kısacamisafirlie gitmek en iyisi! Gerçekten de çok yoruluyoruz! Bir koturu içindesürdürüyoruz yaamımızı. Kendimizi bütün gün, ordan oraya atıyoruz; hattâ, bazangeceleri bile! Oysa, yorgunluktan ba alabilirsem eer, aylaklıı o kadarözlüyorum ki!.. Orhan Veli’nin Galata Köprüsü üzerinde durup ‘hepimizi keyifleseyreden’ aylak adamı gibi olmayı...”32

Hilmi Yavuz, entelektüel ilgisini edebiyatla sınırlamamıtır. ngiltere’dealdıı felsefe eitimi, üniversitelerde verdii Uygarlık Tarihi dersleri onu tarih ve

sosyolojiyle ilgili kılmıtır. Türk aydınlanmasına ve özellikle Cumhuriyetlebirlikte kazandıı ivme üzerine birçok yazılar kaleme almı, onları daha çok

Modernle me, Oryantalizm ve slam ile Sözün Gücü adlı kitaplarında toplamıtır.Bu kitaplarında genel olarak Türkiye’de aydınlanma çabalarının Osmanlıdöneminde balayıp Cumhuriyetle devam ettiini söyler. Çou zaman oryantalistsöylem içinde olan aydınlar, Cumhuriyet’ten sonra söylemlerini geçmii inkârakadar vardırmılardır. Ona göre Tanzimat’la birlikte resmiyet kazanan aydınlanmaçabaları tam anlamıyla hedefine ulaamamıtır.

Mistik bir air olmamasına karın dini, ilgi alanına katan bir entelektüeldirHilmi Yavuz. Türk Müslümanlıı, din- ideoloji, tasavvuf gibi, dinin sosyalyaamda karılıkları olan konuları deneme kitaplarına taımı, din sosyolojisi vefelsefe balamında bu mevzuları yorumlamıtır. Onlara Denemeler , slam ve SivilToplum Üzerine Yazılar , Modernle me, Oryantalizm ve slam, Budalalı ın Ke fi,Söz’ün Gücü’nde rastlamak mümkündür. Özellikle Özel Hayat’tanKüreselle me’ye kitabında sosyal içerikte denemeler aırlıktadır. Bunun içindenemelerin balıklarına bakmak yeterlidir: Türbanın Semiyolojisi, Rasyonalite veDin, slâm ve Pragmatizm (1), 2), (3), (4), Kitab’ın Sözü. Dinin hem toplumsalhem de entelektüel yaamımızda yadsınamaz bir realite olduuna dair HilmiYavuz’un görüleri, denemelerin ortak özelliidir. “Kur’an-ı Kerim’in slâmahlâkına ilikin temelkoyucu argümanı, ‘emr-i ma’ruf, nehy ani’l- münker’dir:‘yilii emretmek, kötülükten nehyetmek’! Kısaca, bu âyet, slâm’ın getirdikleriyleamel ve nehyettii eylerden sakınmayı emretmektedir. Önce bilinenitekrarlayayım: slâm ahlâkı, müslüman insana belirli bir yükümlülükgetirmektedir.; -iki yanlı bir yükümlülük...”33

Edebiyatımızda deneme, Batı edebiyatındakine benzer nitelikte Tanzimatedebiyatı ile balamı ve Servet-i Fünun edebiyatında sürmütür. Kayda deer,edebî nitelikli örneklerini, ustalarının elinde Cumhuriyet’ten sonra vermitir.Ahmet Haim, Ahmet Hamdi Tanpınar, Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin,Haldun Taner, Sabahattin Eyübolu, Mehmet Kaplan, Salah Birsel, Fethi Naci.

32 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 14233 - Özel Hayat’tan Küreselleme’ye, stanbul- 2001, s. 85

7/29/2019 191185


Birer üslupçu olduklarından üphe duymadıımız bu yazarların çoundaMontaigne, Andre Gide, Alain ve T. S. Eliot gibi Batılı yazarların denemelerindekiüslup özelliklerini bulabiliriz. Hilmi Yavuz’un denemeleri, kendinden öncekidenemecilerden birçok ey taımakla birlikte, onlardan ayrı kategoridedeerlendirilmelidir. Ayrıldıı temel husus, onların hemen hepsinden birtakım

üslup hususiyetlerini kendi denemelerinde sürdürmesidir. O, denemelerinde çok azolsa Ataç gibi göreceli ve özneldir. Tanpınar gibi mekânların ruhunuduyumsayarak nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar ’ı yazmıtır. Suut Kemal’ebenzeyen bir saduyu ve soukkanlıa, Salah Birsel gibi samimi bir üslubasahiptir. Denemeler ’ini bu balamda okuyabiliriz. Ancak çou denemelerindeMehmet Kaplan gibi aratırıcı, Fethi Naci’nin yaklaımına benzer eletirel bakı açısına sahiptir. Denemelerinin bir dier özellii, yukarıda deindiimiz üzeredüünsel ve eletirel nitelikte olmalarıdır. Bu yazılar, deneme hacminde kısa veiçten; genellikle inceleme yazılarına özgü yaklaım ile kaynaa dayalı olarakkaleme alınmılardır. Hilmi Yavuz’un inceleme yazılarında ve makalelerindekonulara kuramsal ve metodik yaklaımı, iirlerinde metinlerarası balamda vegelenei sürdürme biçiminde karımıza çıkar. O, bir kurama veya bilimsel

altyapıya dayanmayan yazıyı, eskilerin deyiiyle “lâf-ı güzaf” (bo söz) olarakadlandırır. Denemelerinde de benimsedii bu tavrını ‘Külyutmaz’ bir aydınoluuna balamakla birlikte, onları daha çok edebiyat-sanat dergileri vegazetelerde yayınlamasıyla da ilgili düünebiliriz. Bu denemeler, daha çok HilmiYavuz’a özgüdürler. Öte yandan tüm deneme kitapları, eletirel deildirler.

Denemeler , bata olmak üzere birçok kitabı samimi bir dil ve sohbet üslubundakaleme aldıı denemelerle doludur.

Hilmi Yavuz’un denemelerinde üslup bakımından birtakım ortak noktalarvardır. Özellikle alıntılar bunlardan biridir. Onlarda, çou zaman bir iir kesitineveya Nietzsche, Wittgenstein ve Heidegger gibi felsefecilere ait sözlererastlamamız mümkündür. Bu tavrını, denemenin ilk büyük ustası Montaigne’de degörürüz. Fransız yazarın birçok denemesinde düünürlere ait veciz ve hikmetlisöylemler, kimi zaman bir airin birkaç dizesi sıkça karımıza çıkar. HilmiYavuz’un denemeleri bu bakımdan Montaigne’inkilere benzer. Bilincin vekalemin özgür bırakıldıı denemelerde, bunların yer alması türün doasında vardır.Deneme, deien konularda, kalem ustalıına dayalı bir edebî türdür. Diertaraftan felsefe ile sıkı ba içerisindedir. Zira felsefe de özgür düünceyleüretilebilen bir alandır. Avrupa’da ve bizde deneme ustalarının çou felsefeyleilgileri olan yazarlardır. Montaigne, felsefî bir eser ortaya koyacak ölçüde filozof olamamıtır. Ancak ahlakçı ve Hümanist’tir. ngiltere’de denemeninyaygınlamasını salayan Bacon bir filozoftur. Mehmet Kaplan’ın etkisindekaldıı Alain de bir filozoftur. Suut Kemal Yetkin felsefe hocasıdır, tıpkı felsefeeitimi alan Salah Birsel gibi. Nurullah Ataç, felsefe eitimi almamıtır, fakat o daMontaigne gibi Hümanist görüleri taır. Hilmi Yavuz, Avrupa’da ve bizdekidenemecilere benzeyen bir yazardır. Yüksek örenimini felsefe üzerine yapmı vefelsefe dersleri vermitir. Bu nedenle denemelerine felsefecilerden alıntılaryansıttıı gibi, felsefî görüler içeren denemeler de yazmıtır. Onlardafelsefecilerin görülerine sıkça rastlamamızın asıl nedeni bunlardır: “Rivayet edilirki, Ludwig Wittgenstein, -ki, hiç evlenmemitir, Amerikalı örencisi NormanMalcolm’un nianlandıını örendiinde (o sırada Cambridge’de, bir korudaMalcolm’la Yürüyüe çıkmılardır) ona unu sorar:

7/29/2019 191185


‘Ni anlın bir felsefeci mi?‘Hayır!’ der Malcolm.Wittgenstein, ki büyük bir filozoftur ve ‘büyük’ filozofluunu kanıtlayan

u yanıtı verir:‘Asla bir felsefeci bayanla evlenme!..’ ”34

“Yahya Kemal, ‘iir yazdım’ demek yerine, ‘iir söyledim’ dermi. Onunünlü Çamlıca Gazeli de; Biz iiri böyle söyledik a yar söylesinDiye balar. Dorusu budur, gibime geliyor. Nedenini sorarsanız, iir,

yazıdan önce de vardı da ondan, derim. Ya da dilerseniz, kutsal kitapların diliylesöyleyeyim: Önce Söz Vardı...”35

roni, Yavuz’un denemelerinde bavurduu bir üslup özelliidir. Konuyuele alı biçimlerinde ve yaklaımlarında ekseriyetle gülen bir düünceylekarılaırız. Denemelerindeki ironi ve ince zeka ürünü bakı açısı ile onu AhmetRasim’e benzeten Haydar Ergülen, unları kaydeder: “Usta air Hilmi Yavuz dabir deneme ustasıdır. Eletiri yazılarının yanında denemeleri ve okuma notlarıylada, zekâ ile ironiyi buluturan örnekler sunmutur. iir, edebiyat, düünce dünyası,

hayat ve kadınlar üzerine yazdıı denemelerinde ‘rind’ bir eda tutturan HilmiYavuz, o ‘bıyıkaltı’ndan gülümseyen üslubuyla da, tıpkı eski ‘muharrir’ler gibi,sözgelimi Ahmed Rasim gibi, esiz mizah yeteneini de sergilemitir.”36 Bugörüleri teyit eder nitelikte, deneme ve denemelerinin mizahsı yönüyle ilgiliolarak Hilmi Yavuz, bir söyleide unları dile getirir: “Öncelikle, denemenin biryazınsal tür olarak kolay tanımlanamayacaını düünüyorum. Zaten türler arasındaayırt edici sınırlar çizmek pek olanaklı deil. Bence deneme, gülen düüncedir.Gülmeyi bilmeyen okurlar, okumasınlar denemelerimi...”37

Hilmi Yavuz, birikimlerini okuyucusunu sıkmaksızın paylatııdenemelerinde sanattan edebiyata ve felsefeye dein konuları ilemitir. Bu geni konu yelpazesi ile türün alanını zenginletirmitir. Bireysellikten toplumsal olanakadar bir entelektüeli ilgilendiren veya ilgilendirmesi gereken konuda denemeyazmıtır. Düünce ve eletirel bakı açısı ve kaynaklara dayalı anlatımı,alıılagelen deneme yapısını zorlamaktadır. Bütün bunlar, onun denemeyi sı biralana sıdırmama düüncesiyle birlikte, türe yeni bir boyut kazandırma isteiyleilgilidir. Birikimi ve onları yansıtma biçimi, tek tip denemeye deil evrenseldeneme zenginliiyle örtümektedir.

4.3.1. Denemelerinde Konular

4.3.1.1. Kendisi ve Çevresi

Hilmi Yavuz, birçok yazar gibi denemelerinde kendinden bahseder. Bu,türün Montaigne’den beri süregelen özelliidir. Kendime, stanbul’a, Kadınlara

Dair... kendini youn ekilde anlattıı kitaplarının baında gelir. Onda kendiyleberaber babası ve dostları gibi çevresindekileri buluruz. Kendini anlattıı

34 - Kendime, stanbul’a, Kadınlara Dair... , stanbul- 1997, s. 17135 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 7736 - Haydar Ergülen, Kitap-lık Dergisi, ubat- 2006, S. 91, s. 7437 - M. lhan Atılgan, Yavuz: “Gülmeyi Bilmeyenler, Denemelerimi okumasın”, Zaman gazetesi,13, 01, 2003, s. 15

7/29/2019 191185


denemelerinde çou kez geçmie gider. Yazdıkları, ‘... Defterler’ serisi kadarolmasa bile yine de anı-deneme özellii taırlar. Bu denemelerinde, hayathikâyesinden daha çok belleinde, geçmiin onca güzel kabul edilenenstantanelerini okuruz. “Sümbül, Kuyular, Rüyâlar”; “Sait Faik’li Kumkapı”;“Lokum Günleri” bunlardan birkaçıdır. Dier taraftan merakını bir metaforla

anlattıı “Ya Kebikec” ile çocukluuna giderek kitap okuma sevdasını anlattıı“Odam, Kitabımdı Benim” kendini konu edindii ilginç denemelerdir.Çocukluunu ve gençliini konu ettii denemelerinde geçmie özlem

duyar. Bu duygunun sadece ona has bir durum olduunu söylemek yanlı olur.Çünkü geçmie özlem birçok insanda vardır. Oysa geçmie duyulan özlemi, iiriandıran deneme tadında kaleme alma, özellikle air olan yazarlara hastır. Budenemelere Hilmi Yavuz’un kitaplarında çokça rastlamak mümkündür. Kendi ileilgili birçok denemede geçmi, hasret yüklü bir iir misali karımıza çıkar. “LokumGünleri”, onların en güzellerinden biridir: “Çocukluumun kinci DünyaSavaı’nın yoksunluk ve sessizlikle geçen tara günlerinde, ev içlerinin durgunyaamına küçük deiiklikler getirip tekdüzelii bozan, arasıra uzaktan,stanbul’dan gelen akrabalardı. En bata Abdurrahman dayım –annemin küçük

kardei; -ve elbet elinde ekerleme kutusu! ... Dorusu ya, çocukken,Abdurrahman dayımın getirdii Hacıbekir kutusundaki ‘gizli hazine’yi, o fıstıklı,fındıklı, vanilyalı, hindistan cevizli, bademli, sade, güllü, kaymaklı lokumlarıisterdim en çok. Ama lokumlar, yumuak oldukları için babaanneme ayrılırdı;bana ise sadece fıstıklı, fındıklı olanları kalırdı! Olsun, gene de çocukluumunlezzetiydiler onlar... Ah, ‘mendilimin içine lokum doldurduum’ günler...”38

Çocukluunun dıında, kendini merkeze aldıı denemelerinde genellikleyaamında bir eklide yer alan veya etkide bulunanları anlatır. Kimi zamançocukluunda yahut gençliinde yaadıı semtten birini de denemelerine konuyapar. “Bir Süpürgeci Mitolojisi” adlı denemesinde, gençliini geçirdii Fatih’tenbir insan manzarası ve yaam felsefesi sunar. “O yıllarda Fatih’in, akamları tuhaf ve anlatılmaz bir tutkuyla dolamaktan haz duyduumuz sokaklarında, her sokakbaını büyük bir serüvenin cokusuyla dönmenin, gençlik anlamına geldiininereden bilecektik? Gençlik, daha sokaa çıkarken yüzümüze menekeleratıldıını (sanki) duyumsamaktı; -ve, Kıztaı’ndan Sarıgüzel’e doru yürürken,aaçlarla ve yalnızlıkla tanımanın henüz ne demeye geldiini bilmeden,kendimizi bir gizem gibi duyumsuyorduk... Süpürgeci Ali, o yıllarda Fatihsokaklarında dolaan bildik gizem yüzlerden biriydi ve sırtında süpürgelerle birsokaktan ötekine, yüzünde hep o belirsiz ve mutasavvıf gülü, Dünya’yı bütün diriacılardan ve çürümü yapraklardan süpürüp temizleme misyonuyla dolaıyorgibiydi... Süpürgeci Ali bize, o yıllarda anlamamıza olanak bulunmayan bir eyianlatmaya çalımıtı: Süpürgenin, aslında bir istiâre olduunu –ve hayatın,hayatımızın, sonunda, büyük bir ölenden artakalanlar gibi, bir süprüntüyedönütüünü, dönümeye yazgılı olduunu... Bunu anlamak, gizemin ve elbette,yüzümüze atılan menekelerin sonu demekti...”39

Deneme, yazarın kendiyle ba baa olduu ve çounlukla kendini anlattıı,bu nedenle bireyselliinin ön plana çıktıı bir yazı türüdür. Hilmi Yavuz, özerkdüünce yapısına sahip air/yazar olarak bir düünceye ve gruba dahil olmakistemez. Bu bakımdan Tevfik Fikret’in

38 - nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar, stanbul- 1999, s. 127- 12939 - Kendime, stanbul’a Kadınlara Dair... , stanbul- 1997, s. 19- 21

7/29/2019 191185


“Hak belledi in yolda yalnız gideceksin”mısrasına yakıır bir yaam sürmütür. Kendiyle ilgili denemelerinde okuyucularınada bunu öütler. “Özerk Bireyler olabilmek” adlı denemede bireysel olmanınyolunu anlatır. Bu düüncesinin sadece kendini baladıını belirtmeyi ihmaletmeden bir düüncenin ve bir grubun adamı olmanın bireysellemeye zararlı

olduunu dile getirir: “Hepimizde doal olarak var bu: nsan hep dostları olsun, onuseven, onu yücelten, onu koruyup kollayan birileri olsun ister. Kim kendini övüpyüceltenler olsun, onu içtenlikle sevenler olsun istemez? Sevilmemeyi, yerilmeyi,kısaca dostluu deil de dümanlıı yeleyenler olabilir mi? Elbette olmaz diyedüüneceksiniz. Ama var ve ben, bunlardan biriyim. Hadi kısa ve kestirmedensöyleyeyim, ben dostundan çok, dümanı olsun isteyenlerden biriyim... Düünün birkere, sürekli övülen, sürekli göklere çıkarılan, hiç eletirilmeyen, kimsenin tozkondurmadıı bir insanın durumu ne kadar can sıkıcı olurdu! ... Bizimtoplumumuzda dostluk, genel olarak, bireysel bir ilikiden çok toplumsal birilikiye iaret eder... dostluk bizim ülkemizde, galiba, daha çok küçük grupdayanıması, ya da, haydi biraz âmiyane bir dille söyleyeyim, ahbabçavu ilikileridüzeyinde gerçekleiyor. ‘O bizdendir, u bizden de ildir!’ tavrı, dostluk ya da

dümanlık ilikilerini belirlemede, bana göre elbet, aır basıyor. Bu tür ahbabçavu birlikteliklerinin... bu balamda bir araya gelmi öbeklerin dıında kalan, dıındakalmayı bilinçli bir ekilde seçen insanların dümanı çoktur bizim ülkemizde...Kendisine, bu tür birliktelikler balamında sahip çıkacak kimsesi yoktur çünkü. Buyüzden, yalnız’dır o. Buradan nereye geliyorum. unu hep söylemiimdir: Bizimülkemizde bir insanın ‘birey’ olup olmadıını, onun dümanlarının, ya da karıkoyanlarının, kısaca muhaliflerinin sayısıyla ölçülmelidir. Baka türlü söylersem, nekadar çok muhalifi varsa bir insanın, o kadar birey’dir o... airin dedii gibi: ‘Hak belledi in yolda yalnız gideceksin!’ ”40

Denemelerinde, edebiyatçıların dıında yakınlarından en çok bahsettii kii,babası Yahya Hikmet Yavuz’dur. Hemen her kitabında babasına dair bir denemeylekarılaabiliriz. lginç olan ise annesini dorudan anlattıı denemesininbulunmayııdır. Anı veya günlük-deneme niteliindeki Geçmi Yaz Defterler’dekiannesine yazdıı mektup ve Kendime, stanbul’a, Kadınlara Dair...’de radyonunkonu edildii “Radyo Günleri”nin dıında Hilmi Yavuz’un denemelerinde ve genelolarak düzyazılarında annesine pek rastlamayız. Oysa durum iirlerinde tam tersidir.iirlerde babasının yerini annesi alır. Ak am iirleri’nde yer alan“ak am ve annem” iirini örnek olarak gösterebiliriz. Bunun nedenini Bulanık Defterler ’de anlatır:“Baba düzyazıdır; anne iir! iirlerimde ‘baba(m)’dan söz etmediimianımsattıında, Eser’e (Demirkan) bunu söylemeliydim. Daha sonra, yoldayürürken, ehnaz’a (imanolu), böylece dilegetirdim: Baba, düzyazıydı benimiçin; anne, iir! ... Gerçekten de, ‘okullarda öretilmeyen’i, bir tür ‘bahsi’(‘discursive’) bilgi olarak o öretmitir. Babamı, daha çok retorik’leilikilendirmiimdir; oysa annem lirik’tir bu anlamda... Evet, lirik! Onukesinliyorum imdi. Derûnî ve mistik olanı annemle yaadım. Babam konuarak,annem susarak dönütürdüler tinimi... Benim gizem öretmenimdi annem; hüzünöretmenimdi; -hüznün nasıl yaandıını, sessiz bir teslimiyetle ondanörendim(di).”41Annesinden bahsettii bu yazıda ise konunun bir soruya cevapniteliinde, düzyazıda annesinin bulunmayıı üzerine oluu ilginçtir.

40 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 91- 9341 - Bulanık Defterler, stanbul- 2005, s. 52- 53

7/29/2019 191185


Babası ile ilgili yazdıı denemelerin en dikkat çekeni, onun ölümüne binaenyazdıı “Yahya Hikmet Yavuz Öldü” adlı olanıdır. Mensur bir mersiye özelliitaıyan bu deneme, edebiyatımızın en hüzünlü ölüm yazılardandır. “Yahya HikmetYavuz öldü. Adı bilinmez bir denizde batan eski zaman kalyonu... Sonsuz iyiliklerlebiçilmi yüzünü anımsıyorum. Azıcık tahin pekmezle doyulmu karartma

gecelerini... Batı Anadolu’nun küçük Sölöz mü, büyük Sölöz mü, hangisi olduunubirden anımsayamadıım bir köyünde, geçmileri Osmanlılıktan daha eskiye çıkançınar aaçlarını... iir sevmeyi senden örendim. Hiç anlamadıım dizeler okumazmıydın yüksek sesle? Neler okurdun? Fikret miydi? Süleyman Nesib miydi? (‘Yeterartık insanlara insanlıı öret’). Yatakta bada kurarak okurdun iirleri. FarisîninOsmanlıca’nın o imdi kolay bulunmaz oymalı, gergefsi, usta ii vurgularını verevere. Nailî-i Kadîm’den bellediklerim. Ama Sâdi, irâzlı Hâfız... Ben Batı eitimiile yetitim Cumhuriyet okullarında, sense Osmanlıydın. Ama ben, senin kadarhogörülü olamadım... Babaannem sana ‘Tanrının Budayı’ derdi, anımsıyormusun? Çocukken öyle söylermisin. Sahi, sen de bir zamanlar çocuktun deil mi?... Gümü kanatlı bir turna gibi akıp gidiyor ölümler. Sen yoksun artık. Kravatınıhep gevek balayan eski bir Atatürk halkçısı, elindeki bastonunu sürükleyerek

Fatih’te, Hırkaierif Caddesi’ndeki sarı ııklı kira evinin kapısını çalmayacak deilmi? Seninle zarif ve ince bir Osmanlı hüznü de eksildi. Uzak bir kentteyim imdi...Ölümünü bile benden gizli tutmak istedin ‘olum üzülmesin’ diyerek... Bir adıbilinmez denizde batan kalyon. Beni duyuyor musun?”42

4.3.1.2. Yaadıı Mekânlar

Hilmi Yavuz’un denemelerinde bahsi geçen yahut konu edilen mekânlar,yaamında önemli olan yerlerdir. Hilmi Yavuz’un denemelerine üç farklı mekângirer. Üçü de onu kuatan mekânlardır; yaadıı, yaamak istedii yer vebelleindeki beyaz kenttir bunlar: stanbul, Bodrum- Yahi Yalısı ve Siirt.

stanbul, bunların baında gelir. Çirkin yapılamadan sosyal deiime dein buehirle ilgili birçok mesele onu ilgilendirmi ve denemelerine konu olmutur.Kendime, stanbul’a Kadınlara Dair… stanbul’un sıkça anıldıı deneme kitabıdır.stanbul’a ayrılan bölümde bu kente duyduu sevgiyi buluruz. Gün geçtikçe yitipgiden stanbul, onu derinden yaralar: “Özdemir Asaf’ın kitaplarında rastladım,Oktay Akbal’ın ‘air Dostlarım’da sözünü ettii bir iiri...

‘ Hepsi ba ka ba ka sinmi içime Biri Büyükdere’ye götürüyor Biri çocuklu umun Kadıköy’üne‘Kimse sevgimi bilmez! arkısıEskiden a latırdı beni imdi dü ündürüyor!’

stanbul arkıları, o yitip gitmiliin, unutulmuluun altınını, saf veparıltılı zerrecikleriyle serper üzerimize. Ve bu arkılar, bellein sınırtanımazlııyla, sizi stanbul’la da sınırlamaz. Bir stanbul arkısı, tıpkı ÖzdemirAsaf’ın o güzelim iirinde söyledii gibi, beni çocukluumun bir Güneydou ilinegötürür; yazlık sinema gecelerinden birini aydınlıa çıkarabilir, tahta iskemle

42 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 205- 207

7/29/2019 191185


üzerinde sabırsızlıkla ve hazla filmin balamasını bekleyen o yeniyetmeyiaydınlatabilir.”43

Adnan Menderes döneminde stanbul’daki yanlı imar çalımaları onugençliinde üzdüü gibi, denemeleri yazarken aklına geldikçe yine üzer. çindeMimar Sinan’ın eserlerinin de olduu birçok tarihî yapı, o dönemde kentin imarı

adına yıkılmıtır. Bu konuyla ilgili yazdıı denemelerinde genellikle ironiye kaçanbir üslup kullanır ve onlara seçtii balıklara bu ironiyi yansıtır. “GaddarCetvellere ve Dördüncü Fatih’e Dair”, “Kör Kazma Millet Evlâdının Elinde”gibi.stanbul üzerine yazdıı dier denemelerde ise ‘Uygarlık’ dersi veren hocadırHilmi Yavuz. Sosyo-kültürel açıdan ehre ve insanlarına baktıı bu denemeleri,Yahya Kemal’in Aziz stanbul’undaki kent nostaljisini anımsatır. “GeorgeSimmel’in bir saptayımı var, öyle: ‘itmeden gören biri, görmeden iitendendaha çok tedirgindir. te büyük kent sosyolojisinin karakteristii! Büyükkentlerdeki insanlararası ilikilerde, görme duyusunun etkinlii, iitme duyusununetkinliinden çok daha baskın’ Bunun neden, diyor Simmel, büyük kentlerle gelenulaım araçları. Trenlerin, otobüslerin ve tramvayların gelimesinden önce,insanlar hiç bu kadar uzun süre birbirleriyle konumadan bakımamılardır... Oysa

bizim insanımız konukandır. Uzun yolculuklarında, bir kompartmanı paylaanlar,nasıl da hemencecik tanımak, konumak isterler! Hayatı, görevi gerei, bu türtren yolculuklarıyla geçmi olan babam, gülerek öyle derdi: ‘TrenHaydarpaa’dan kalktı mı, Pendik’e varmadan, kompartmandakiler birbirlerinincemazeyülevvellerini örenmi olurlar.’ Tuhaftır, benim çocukluumda bu türyolculuklarda konumamak ayıp sayılırdı. Kimbilir, kendini beenmi biri, ukalaya da kukulu biri diye mi düünülürdü konumayan? Oysa imdi, konumak ayıpsayılıyor. imdi insanlar seyrediyor birbirini... Gerçekten de stanbul, imdiki gibibüyük bir kent olmadan önce her mahalle, daha dorusu her semt, birbirleriyleyakın ve sıcak ilikileri olan insanlarıyla, sanki büyük bir aile gibiydiler... Çünkübakkalın Ahmet Amca, bekçinin Hasan Dayı, komunun Naciye Teyze, kızlarınınLeyla Abla diye anıldıı günler pek o kadar da uzak deil...”44

Bodrum, Hilmi Yavuz’un deneme kitaplarında stanbul’dan sonra en çokbahsi edilen mekândır. nsanların bilincindeki Bodrum ile gerçekten sevilen eskive yeni Bodrum, orada rutin bir gün denemelerine ‘Bodrum’un mandalinabahçelerinin kokusu’ gibi sinmitir. Bodrum’u denemelerine taırken oranın birbeldesi olan Yahi Yalısı’nı anmadan geçmez. Bodrum’un en fazla beendiiyeridir Yahi Yalısı. “Bir Bellek Mekânı Yahi Yalısı (1)”de bu sevgisini uekilde dile getirir: “nsanların, çou kez, Dünya’da olmak istedikleri bir yer; -birkent, bir sokak, bir deniz kıyısı ya da bir da baı vardır (var mıdır?). Ben,kestirmeden söyliyeyim, Dünya’da olmak istedii yeri bilen, hattâ bundan yüzdeyüz emin olan talihli insanlardan biriyim... Orası, Dünya’da olmak istediim budeniz kıyısı, Yahi Yalısı’dır...”45

Yahi Yalısı, çok sevdii bir mekân olmasına karın Bodrum da, sevdii veilgilendii, hemen her yaz uradıı yerdir. Fakat stanbul gibi Bodrum’da dayaanan çirkin yapılama ve sosyo-kültürel yozlama, onu derinden üzer. Özellikleyaz tatili dönülerinde her geçen gün çirkinletirilen Bodrum’u gazete köesindekonu edinir. Deneme üslubu ve tadında yazdıı bu yazılarla yitirilmekte olan doal

43 - Kendime, stanbul’a Kadınlara Dair... , stanbul- 1997, s. 108- 10944 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 63- 6445 - nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar, stanbul- 1999, s. 78

7/29/2019 191185


Bodrum’a dikkat çekmeye çalıır. Budalalı ın Ke fi’ne aldıı “Bodrum Bitti!..”adlı denemesi onlardan biridir: “lk geliim bundan tastamam yirmi be yılöncedir. Bodrum’da, o küçük ana caddeye çıkan Dere Sokak’ta oturdum... Tam oyıl mandalina bahçeleri içinde, yüksek tavanlı ve ahap döemeli ta bir evde, serinve dingin yazlar yaadım. Sevgili Cahit Kayra üstadımızın kulakları çınlasın:

Kumbahçe Mahallesi’nin tenha yollarında, ıtır ve mercankök kokularını içimeçeke çeke yürürdüm. Evin camlarından akamüstleri moraran dala bakardım uzunuzun. Yıldızlar, geceleri denize inerlerdi. O zamanlar... Bir zamanlardı onlar...imdi artık Bodrum’a hemen hemen hiç inmiyorum. Yıldızlar da geceleriinmiyorlar Bodrum denizine... Genellikle, son on be yıldır, eski Bodrum severlerikuatan karamsarlıı anlamak mümkün elbette. ‘Bodrum Bitti’ sözünün, birözlemden çok, bir hayıflanmayı dile getirdiini söylemek yanlı olamaz.Hayıflanma, çünkü insanımız doal bir mekânı nasıl kullanacaını bilmiyor...Bodrum... bir hooliganizmin, mülkiyet hooliganizmin acımasız talanına uradı.Bodrum’da bir evim olsun da, ne olursa olsun, düüncesini kullanmayı bilenaçıkgöz müteahhitler, Bodrum’un doasını yamaladılar.”46

Denemelerine aldıı bir dier mekân ise Siirt’tir. Ata yurdu bu ehir, Hilmi

Yavuz’un ilk gençliinde yaadıı birçok hatıraları barındırır. Onun için “BeyazKent”tir Siirt. Belleinde beyazlııyla iz bırakan kentin, belleindeki bu izlenimisilinmesin diye 1952’den sonra oraya hiç gitmez ancak unutmaz da. Anı ve günlükyönü aır basan denemelerinde, özellikle Bulanık Defterler ’de Siirt’ten çokçabahseder. Kitabın tür hususiyeti adındaki, ‘bulanık’lıktadır. Bulanık’lıın içindeSiirt belirgin bir siluete sahiptir. nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar’a aldıı “Siirt: OBeyaz Kent...” adlı denemesinde, Siirt’i sadece anılarda kalan yönüyle deil,mimari açıdan da anlatır.

4.3.1.3. Tasavvuf ve slâm

Hilmi Yavuz’un slâmiyet’i konu edindii denemelerinde, çounluklasosyolojik ve felsefî bir yaklaım içinde olur. Tasavvufun dıında din olgusu onubu yönleriyle ilgilendirmektedir. Denemelerinde irdeleyici ve yorumlayıcıolmasında aldıı felsefe eitiminin etkisi vardır. Felsefe içerikli olanları ayrı birbalıkta deerlendireceimizden ötürü burada özellikle dini, güncel yaklaımlakonu edindii denemeleri üzerinde durmaya çalıacaız. Hilmi Yavuz, tasavvuf veslâmiyet konulu denemelerinde okuyucusuna çounlukla düünce egzersiziyaptırır. Onları kimi zaman kaynaklara dahi yönlendirir. En azından böyle birihtiyacı duyumsatır. slâmiyet’in günlük yaamla ilgili yönlerine kısır bakı açısıile bakmanın yanlılıı üzerinde durur. Dinde bid’a, örtünme(türban), Vahhabîlikve slâmcı aydınlar üzerinde younlatıı dier konulardır. Bu denemelerinegenellikle, Budalalı ın Ke fi, Kara Güne ve Sözün Gücü’nde rastlamakmümkündür.

Aileden edindii tasavvuf bilgisine ileriki yalarında tecessüslerini deekleyen Hilmi Yavuz, bu konuda oldukça donanımlı bir kii haline gelir. Özellikleannesi Vecide Hanım’ın mistik kiilii ve gittii tasavvuf ortamları, çocuk HilmiYavuz’u derinden etkiler. “Derûnî ve mistik olanı annemle yaadım... Hâim gibisöyleyeyim: annemle karanlık geceler bazı çıkardık. Baları beyaz tülbentli

46 - Budalalıın Kefi, stanbul- 2002, s. 38- 39

7/29/2019 191185


kadınlar, güzel yüzlü, ıtırlı kadınlardı; birbirlerini bakarak, söze gerek yoktu,anlamayı bilen kadınlar! Bir dokunua dönütürmülerdi sözleri, öyleonaylıyorlardı birbirlerini, derin ve gizemli bakılıydılar. Bembeyaz tülbentler,ıtırlıydılar ve onlar, o kadar ferah ve aydınlıktılar ki, o odalarda çiçek ilemeli gazlambasının ııından daha fazlası, çok daha fazlası vardı: -tülbentlerin aydınlıı...

O gecelerde beyaz tülbentlilerde benim bile farkettiim, ilkokul yıllarımdı, biresrime, bir kendinden geçme vardı...”47 Tasavvuf, dinin naslarını yaama ve hikmetli söyleme yönelik bir sisteme

dönütürme ilevine sahiptir. Kaynaını Kur’an’dan ve Peygamberimizinhadislerinden alan bir tür slâm mistisizmidir.48 Retorik ve belâgat içerikli busöylemlere, genellikle menkıbe ve mesnevilerde rastlarız. Anlatılanların, dinî altyapılı olması, onları günümüzde bile yoruma açık hale getirmektedir. HilmiYavuz, bu söylemleri kiisel düüncelerini yansıttıı denemelerine taır. Tasavvufî görüleri günümüzde de ilgi odaı olan Mevlânâ’nın;

“Dünle beraber gitti canca ızım, Ne kadar söz varsa düne ait imdi yeni eyler söylemek lâzım...”

yenilemeyi ve zamanı imleyen felsefî söylemi üzerine yazdıı denemesi,tasavvufa farklı açıdan baktıklarından sadece biridir: “Mevlânâ Celâleddin-iRûmi’nin her yıl yapılan anma töreninde yapılan konumalar neredeyse birbirinintekrarı gibidir. Herkes, Mevlânâ’yı kendi merebine göre yorumlar: Ulemâ-yıRüsûmdan ise, Mevlânâ’yı âlim kimliiyle öne çıkarmaya çalıır; ehl-i tarik ise,mutasavvıf; Oryantalist de, hümanist yanıyla! Oysa, Mevlânâ’yı anlamak, herkonuda olduu gibi, ona dair de ‘yeni eyler’ söylemek gereini duymak demektir.O’nu ‘Dün’de kaldı!’ dedii, ‘Dün’e ait sözlerle’ anmak’ Ne hazin! Mevlânâ’yıanlamak, bana göre elbet, onun, bu çok bilinen dizelerindeki entelektüel projedenyola çıkmayı gerektirir. (A. Kadir’in ‘Bugünün Diliyle’ söyleyii ile):

‘Her gün bir yerden göçmek ne iyi Her gün bir yere konmak ne güzel Bulanmadan, donmadan akmak, ne ho ! Dünle beraber gitti canca ızım, Ne kadar söz varsa düne ait imdi yeni eyler söylemek lâzım...’

Bana öyle geliyor ki, Mevlânâ Celâleddin-i Rûmi için söylenebilecek olan‘yeni eyler’in ifre kodu de bu dizelerdir. Mevlânâ, o büyük Yunan bilgesiHerkleitos’tan bu yana bilinen ‘Dünya’nın temel koyucu ilkesi’nin, ‘Deime’olduunu hatırlatıyor.”49

slâmiyet içerikli denemeleri azımsanmayacak ölçüde çok olan HilmiYavuz, bunların bazısında konuya Oryantalizm balamında yaklaır. Eski deyimlemüsteriklerin slâm dinine bakılarındaki yanlılık onun üzerinde durduukonuların baında gelir. Onların, slâm dininin bilme karı olduu, insan haklarınıhiçe saydıı, felsefeyi reddettiine zanlarını çürütmeye yönelik yazdıı budenemelerinde sözü slâmcı aydınlarla balar. Tanzimat’tan sonra Avrupa’dandine yapılan saldırılara Namık Kemal (Renan Müdafaanamesi), Ahmet MidhatEfendi (Nizâ-ı lm ü Din) ve dier dindar aydınların eserlerle karı koyarken yakın

47 - Bulanık Defterler, stanbul- 2004, s. 52- 5348 - Turan Karata, Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüü, stanbul- 2001, s. 40749 - Budalalıın Kefi, stanbul- 2002, s. 57

7/29/2019 191185


tarihimizde böyle duyarlıın olmadıını ifade eder.50 Bunu ise Oryantalistlerintuzaına gelme olarak deerlendirir. Denemelerinde yakındıı en önemli nokta ise,kendini slâmcı aydın olarak nitelendirenlerin dine, Oryantalistler gibibakmalarıdır. “... 1960’lardan sonra slâmi düüncenin, giderek Avrupalıla masıolgusudur. slâmcı aydınlar, Batı düüncesini kefetme yolundadırlar artık!

Refaranslar, giderek Batılı kaynaklardan alınmaya balanmı, Kur’an-ı Kerim veöteki fıkhi kaynaklar, birer referans olarak, dolaylı yoldan zikredilen ikincilkaynaklar olmulardır. slâm’ın iktisat bilimiyle olan ilikilerinde birincil bavurukaynakları, mesela Braudel ve Wallerstein; bilgin doasına ilikin felsefespekülasyonların kaynaı ise mesala Heidegger olmu görünmektedir... Tasavvuf bile, neredeyse Bertrand Russell’in gözlükleriyle okunur olmutur... slâmibilginin birincil kaynaklarının gözardı edilerek slâm’ın entelektüel meselelerinin,Batılı söylemlerin içinden okunması da, (haydi, adlı adınca söyleyeyim!)tastamam, Oryantalizm’dir; -baka bir ey deil! Demek ki, slâmcı aydınlarınslâmi bilgiyi dönütürmelerinden geçtik, onu yeniden ürettiklerini bile söylemekmümkün gözükmüyor...”51 Modernleme, Oryantalizm ve slam adlı kitabında dabu mevzuya deinen Hilmi Yavuz, meseleye günümüzde dine bakı açısı

balamında yaklaarak benzer hususları dile getirir. Batı’nın slâmiyet’i görmebiçimiyle aydınımızın görme ekli arasında bir farkın olmadıını ifade eder:“...okuryazarların büyük bir bölümünün zihnindeki ‘slam’ nosyonu, sürekli olaraktekrarlamaktan bıkmadıım (umarım, okurlarım da bıkmamılardır!) bir deyile,‘Oryantalist’ bir slam nosyonudur. Bu kesimin slam’ını böyle bir zihin çerçevesibelirliyor. Yâni baka türlü söylersem: Bir tür ‘hayali slam’... Bir Avrupalı nasılgörüyorsa, bizim entelijansiyamızın bir bölüü de tastamam öyle görüyor slam’ı.Bu ‘hayali slam’, bize mahsus bir kavmiyetçilikle, ‘Arap dümanlıı’na sarılıpsarmalanarak ‘iptidai’ çöl bedevilerinin dini’ne (!) dönütürülüyor.”52

Hilmi Yavuz, din konulu denemelerinde slâmiyet balamında fikirlerüretmeye çalıır. Felsefeyle ilgilenmenin ona kazandırdıı düünce üretmelerindeolabildiince biz kalmı, dier deyile Oryantalist söylem ve bakı açılarına boyunememitir.

4.3.1.4. Kadın ve Ak

Hilmi Yavuz’un denemelerinde kadın önemli bir yer tutar. Kendime, stanbul’a, Kadınlara Dair..., kadının en fazla konu edildii kitabıdır. Üçbölümlük kitabın önemli bir kısmı kadınlara ayrılmıtır. “Kadınlara Dair...” adınıtaıyan bu bölüm 1996 yılında Ah Kadınlar adıyla Parantez Yayınları’ncayayımlanmıtır. Feminizm ve kadın, kadının kimlii, kadın ve cinsellik,Türkiye’de ideal kadın tipi, çok evlilik, kadının airlii ve benzeri içerikte birçokdenemeyi bu kitapta okunabilir. Denemelerinde kadının kimliini bütün yönleriyleortaya koymaya çalıtıını görürüz. Tarihten günümüze kadının toplumdaki yerive kadının doası bu denemelerin aırlıkta olan konularıdır. Melih Cevdet Anday,

Ah Kadınlar ’a deindii bir yazısında Hilmi Yavuz’un denemecilii ile ilgiliolarak unları kaydeder: “Güzel bir kitap okudum, yararlandım, düünceleredaldım, sonra yeniden okudum Ah Kadınlar adlı bu Batılı denemeyi ve övündüm.

50 - Sözün Gücü, stanbul- 2003, s. 19- 2251 - A. g. e. , s. 1652 - Modernleme, Oryantalizm ve slam, stanbul- 2001, s. 123

7/29/2019 191185


Batı kültürünü özümsemi, ünlü airimiz ve yazarımız Hilmi Yavuz, elbette böyleyazar, uzun söze ne gerek!.. Ah Kadınlar adlı bu kitap, kadınla ilgili neredeysebütün soruları, söylentileri, dedikoduları bir aydının akalı (baka nasıl olabilirdi!)gözlemiyle inceleyen bir yapıt.”53

Hilmi Yavuz, kadını anlatırken, onu dorudan övüp yüceltmedii gibi

yermez de. Çounlukla filozof ve yazarların düüncelerinden hareketle kadınlarıdeerlendirir. Neticeyi ise kendi görüleri ile balar. Kadınlarla ilgilidenemelerinin bir dier ortak özellii, ironiye kayan bir üslubun sıkça karımızaçıkmasıdır. Bu üslubun, en younuna Atilla lhan’ın eserlerine konu olankadınlardan bahsederken rastlarız. “Yamyam Kadınlar” adlı bu deneme, kadınıncinsel kimliinin konu edildii dier denemelerle benzer noktalar taır. “Atillalhan’ın, adını, ‘ne kadınlar sevdim zaten yoktular’ diye balayan o ünlü ‘böyle bir sevmek’ iirinden alan kitabında, ‘Yamyam Kadınlar’ ve ‘Jilet Yiyen Kız’ balıklıiki iiri vardır –herhalde bilirsiniz! ... Atilla lhan, ‘saçı uzun, aklı kısa kadın’ imgesini bozmak için yamyam kadınlar ’dan sözetmek gereini duymu olabilir;ama, bu imgenin çoktan ‘bozulduu’ da biliniyor. ‘Saçı uzun, aklı kısa kadın’ deyii, kadının kimliini, genel anlamda onun anatomisiyle belirleyen erkek-

egemen söyleme (ya da, kadının cinsel kimliine empoze edilen bir kültürel anlamolarak gender ’e) gönderme yapıyor çünkü... Erkek-egemen söylemin fragmanlarıolan ‘saçı uzun, aklı kısa’ (uysal ya da edilgin) kadın da, (dazlak) ‘yamyam kadın’ da, birbirinin kar ıtı gibi görünüyorlar ama, ‘derin yapı’da birleiyorlar kukusuz...Atilla lhan yanılıyor: Aslolan uysal-kadın, edilgin-kadın ya da biblo-kadındeildir’ Aslolan ‘yamyam kadın’dır! Ve, Atilla’ın biblo-kadın, edilgin-kadın,romantik-kadın imgesini ‘bozmak’ için önesürdüü ‘yamyam kadın’ imgesiGerçekliin tâ kendisi’dir... Üstelik, yamyamlar akıllıdırlar! Dileyen,Montaigne’in ‘Denemeleri’nde yamyamların saçlarının hiç de uzun olmadıınıgösteren, o benzersiz denemeyi okuyabilir!”54

slâmiyet’in kadına ayrı bir önem verdii ya da vermedii düüncesi zamanzaman aydınlarca tartıılır. Kimileri slâmiyet’in kadınlara, ikinci dereceli insanpayesi verdii görüünü dile getirir. Sayıları azımsanmayacak ölçüde olan dier birgrup aydın ise slâm dininin kadını ikinci derecede insan olarak görmediiniaksine yücelttiini dile getiriler. Bu söylemlerden birine Hilmi Yavuz “KadınlarGünü ve bn-i Arabî” adlı güncel içerikli denemesinde deinir ve kadınınslâmiyette yüceltildiini belirtir: “ 8 Mart Kadınlar Günü dolayısıyla eyh-i EkberMuhyiddin-i Arabî hazretlerinin Füsûs ül- Hikem’inden XXVII. Fass.’ıanımsadım. eyh-i Ekber, o bölümde Hz. Peygamber’in ‘sizin Dünyamızdan banaüç ey sevdirildi’, sözünü anıyor ve öyle yazıyor: ‘Önce kadını (‘nisa’) ve güzelkoku’yu (‘tib’) andı, sonra da namaz (‘Salat’) onun gözünün ııı kılındı.’ Hz.Peygamber’in ‘Kadın’ı ‘Namaz’dan daha önce zikretmi olmasına da dikkatçekiyor eyh-i Ekber... Hz. Peygamber’in bu hadisinde ‘Kadın’, bu ‘dünya’dankendisine sevdirilen üç eyden ilki olmakla kalmıyor; bn-i Arabî’ye göre,Peygamber Kadın’ı Erkek üzerinde de ‘galip’ kılıyor... 8 Mart Kadınlar Günüdolayısıyla bn-i Arabî’nin söylediklerini aktarmak istedim sadece. Okuyan,yazandan ârif gerek...”55

53 - Melih Cevdet Anday, “lginç Bir Kitap”, Cumhuriyet gazetesi, 08. 3. 1996, s. 254 - Kendime, stanbul’a, Kadınlara Dair, stanbul- 1997, s. 175- 17855 - Özel Hayat’tan Küreselleme’ye, stabnbul- 2001, s. 113- 115

7/29/2019 191185


air kadınlar, Yavuz’un denemelerinde çokça deindii kiilerdir. Osmanlıdevrinde yaayan air kadınların horlanmaları, bu nedenle kimliklerini gizlemezorunluu duymaları, birden fazla denemesinde okuduumuz tarihî gerçeklerdir.Kimi kadın tiplerinin ise felsefecilerle problemli olduklarını yine bu denemelerdenöreniriz. Aynı kadınların akın sihirli gücü karısında, aka ve akına aidiyet

duygusu taımasına aıran Hilmi Yavuz, Balzac’ın Fransız kadınlardan edinerek‘Vadideki Zambak’ta kaydettii bu tecrübeyi, “Kadın ve Aidiyet” balıklıdenemesinde tartıır. Büyük yazarın tespitine katılır. Akın kadınıbakalatırdıına yer verdii denemede, aksız kadını olumsuzlar: “Honoré deBalzac, o güzelim ‘Vadideki Zambak’ adlı romanında, Madame de Morsauf’unkimliinde, Fransız kadınını, daha dorusu ‘a ık’ Fransız kadınını betimler; öyle:‘Bir Fransız kadını sevdi i zaman de i ik bir insan olur; övgüler ya dırılan uhlu unu, a kını süslemekte kullanır, çok tehlikeli olan bo gururunu bırakır,kendini a kına adamaya ba lar...’ ... Bu ‘aidiyet’, kadının, kendini âık olduukiiye ya da ona atfedilebilecek olan hereye aitmi gibi görmesidir. Ve söylemesibile fazla belki, bu ‘aidiyet’in temelinde ‘A k’ vardır; ‘aidiyet’i olanaklı kılan, akilikisidir. imdi aradan ‘A k’ı kaldırınız; kendisini belirli bir erke e de il de,

Erkeklik’e aitmi gibi gören kadınlar kalır geriye; -erkeksi kadınlar! ... Erkeksikadınlar, Nilüfer Göle’nin Batı Modernizmi ve Post-Feminizm adlı makalesindeyaptıı tanımla, ‘bir erkek gibi fallik ilevi talep ederler; ve ‘daha fazla paraya,hareketlilie, özgürlüe ve yaama ansına sahip olmak için ‘Cosmopolitan’dakikadınların deyileriyle ‘maratona çıkmı gibi’ erkeksidirler ama öte yandan, ‘kamualanından yana bir tercih yaparak, kadınlık durumunu ama anlamında daerkeksidirler.’...”56

Akın deitiriciliine inanan Yavuz, bu konuya baka denemelerinde dedeinir. Akın edebiyatsız, edebiyatın ise onsuz olamayacaını düüncesine yerverdii bu denemelerde akın yalnız söyleme balı var olamayacaını düünür.Akın yaayanlarıyla ancak var olduunu, birliktelikten uzak olan aık ve maukunhalk söyleminde, “Gözden ırak olan gönülden de ırak olur.” Biçiminde dilegetirildiini ifade eder. Konuyu, birçok denemesinde olduu gibi felsefe veedebiyat ekseninde yorumlar: “... nsan hayatı boyunca binlerce öteki tanır da,neden sâdece bunlardan birine ya da bir kaçına âık olur? Roland Barthes ‘Bir A k Söyleminden Parçalar’da , Jacques Lacan’ın u sözünü aktarıyor: ‘Size arzununimgesini tam olarak verebilecek eye, öyle her gün rastlayamazsınız. Peki, nedenböyledir bu? Neden bu seçim öylesine titiz bir seçimdir ki, yalnızca Tek’ialıkoyar?’ Gerçekten de öyle deil midir? Yahya Kemal’in o büyük lirik iiri‘Erenköyü’nde Bahar’da söyledii gibi, ‘birdenbire Ak oluvermez mi âinâlık’!Ve yine Yahya Kemal’in dedii gibi, ‘aylarca hayal içinde’ kalmaz mıyız? Nedir,birdenbire o ‘âinâlık’ı Ak’a dönütürüveren? “Çözümünü hiçbir zamanbilemeyeceim bir büyük bilmecedir bu,” diyor... Ya da, belki, bir dokunu?Goethe’nin ‘Genç Werther’in Acıları’ romanında Werther’in parmaı, sevgilisiCharlotte’un parmaına deer tesadüfen. Ve bu emas titretir onu... Barthes busahneyi anımsattıktan sonra öyle diyor: ‘Ama Werther fetiist deil, âıktır. Herzaman, her yerde en küçük eyden anlam çıkarır. Onu titreten anlamdır.’Dorudur: Ak’ın anlamı yoktur çünkü; -Ak’ın kendisi anlamdır...”57

56 - Kendime, stanbul’a, Kadınlara Dair... , stanbul- 1997, s. 212- 21357 - Budalalıın Kefi, stanbul- 2002, s. 33- 34

7/29/2019 191185


4.3.1.5. air ve Yazarlar

Hilmi Yavuz’un denemelerinde air, yazar ve yakın çevresinden kiilerönemli oranda yer alırlar. Azra Erhat gibi uzmanlardan kinci Yeni airleri: Cemal

Süreya ve Edip Cansever’e dein birçok aydın, air ve yazar bilinen yönleriyle veçounlukla da ölümlerine ilikin olarak hüzünle anılırlar. Kiilerle ilgili yazdııdenemeleri sıradanlıktan uzaklatıran onlara kattıı duygudur. Bunlar içerisindeAhmet Hamdi Tanpınar ve özellikle Behçet Necatigil üzerine yazılanlar önemli biryekun tutar. Kabata Lisesi’nde edebiyat hocası olan Necatigil’le tanııklıı,mezuniyetten sonra dostlua dönümü ve hocasının ölümüne kadar sürmütür.‘iirin geçmie yapılan atıflarla ilerleyecei’ni düünen, köksüz iire karı olan veiirde metinlerarası ilikinin gereine inanan Necatigil ile Hilmi Yavuz’un iirgörüü birçok yönden örtüür. Ona kiisel açıdan duyduu saygı ve sevgiyi,örencisi olarak bir denemesinde öyle dile getirir: “... ‘Hayatı kasten daraltmak!’Bu söz sanırım Ahmet Haim’den çok, Behçet Necatigil’i anlatıyor, onubetimliyor gibidir... Necatigil’in odası, Dünya’dan büyüktür! Dünya’dan büyük bu

odada hayalgücü görüntünün, imge algının yerini almıtır... ve bu tekdüzelikte,deimeyen eyalar, eski ilâç kutuları, kâıtlar, kitaplar... Bu görünüm hiçdeimedi. Behçet Necatigil, odasına girenlerin bile ezbere bildikleri ve yerleri hiçdeimeyen bu eyalar arasında, saadeti eyada, eyanın düzeninde bularak, hayatıdaraltarak, ama derinletirerek yaadı. Kukusuz, tekdüzelikte, insanın imgeleminikıkırtan bir eyler olmalıdır. Hep aynı eyleri gören ve hep aynı eyleri duyan birinsanın kendi dıındakilerle deil, içe doru bir derinlemeyle yaamasıdır bu.Odası, varlıının sınırıydı onun...”58

nceleme ve makale nitelii taıyan eserlerinde air ve yazarlara eserleribalamında yer veren Hilmi Yavuz, denemelerinde daha ziyade onları sanatkâryapan hususlar üzerinde durur. Edip Cansever’le tanııklıklarının 1955’te balayıpdostlua dönüümünü;59Kemal Tahir’in düünce üretimini gerçekletiren bir aydınolduunu; Cemil Meriç gibi “... özerk zihinli bir birey” için çabaladıını60 vehepsinin sahih birer entelektüel olmalarından ötürü anlaılmadıklarını hep budenemelerden okuruz. Ancak yazdıkları içerisinde kendisini en çok üzen, Türkedebiyatının büyük sanatkâr ve düünce adamı olan Ahmet Hamdi Tanpınar’ınçektii sıkıntılardır. Onun yaadıı maddî sıkıntıları daha çok ülke gerçeklerinebalı olarak anlattıı denemede, düünce adamlarını ve sanatçıları görmezdengelenlere üstü kapalı eletiri yöneltilir. Zira bu sıkıntılar, Tanpınar gibi birçokaydının ortak ıstıraplarıdır. “Ahmet Hamdi Tanpınar, ‘Hatıralar’ adı altındayayımlanan ‘günlük’lerinde, gerçekten yürek burkan itiraflarda bulunur: Parasızlık,borçlar, hastalıklar, ilgisizlik! 26 Terinisâni (Kasım) 1958’de unları yazardefterine: ‘Bugün karacier muayenesi için hastaneye gidiyorum. çimde her eyaltüst. Bittabii hastalıımdan ziyâde parasızlıkla megûlüm. Cebimde yalnız birlira var. Kendimi dün akamdan beri küçülmü, biçâre buluyorum. Parasızlıımbüyük hastalıklar gibi hemen hiçten baladı, büyüdü, çoaldı, beni altına aldı.Etrafım alacaklı ile dolu... Kurtulmak için her teebbüsüm yeni borca sebepoluyor. Yahut da bir yıın edebî proje. Masamın üstü, kafam, cebim proje dolu...’

58 - A. g. e. , s. 80- 8259 - nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar, stanbul- 1999, s. 19- 2260 - A. g. e. , s. 43

7/29/2019 191185


Tanpınar, ‘parasızlıın mutlak ve amaz tecellilerinden’ de söz eder‘hatıralar’ında; Abdülhak inasi’den borç aldıını, ... Ve bir hazin not: ‘Bugününiversiteye gelirken Beyazid Camii puslu havada masmaviydi. Ah, hayırlısıylabir Haziran’ı bulsam ve gidebilsem. Yarabbim, bir piyango çıksa ve tekaüt (emekliH.Y.) olma hakkını bana verse.’ Dorusu, insanın inanası gelmiyor! Yirminci

yüzyıl Türk edebiyatı ve düünce hayatının belki de en derinlikli, en önde gelenentelektüeli, ‘cebinde sadece bir lira’ ve borç senetleri ile dolamakta,’borçla veâtıfetle’ yaamaktadır... Cemil Meriç hocamız, insanın içine her biri bir çılık gibiileyen aforizmalarından birinde öyle diyordu: ‘düüncenin kuduz bir köpek gibikovalandıı bu ülkede düünce adamı nasıl çıkar?’... unu unutmamalıyız:Türkiye’de düünce adamı, sadece yasalarla deil, bizzat hayatın kendisiyle demuhasara altındadır.”61

Yaanan entelektüel sıkıntıların benzerlerini Kemal Tahir ve Cemil Meriç’ianlattıı denemelerinde de buluruz. Gerekçe ise Dou ve Batı düüncesini birliktetemellük edinen gerçek bir entelektüel olarak anlaılamamalarıdır. Giritebelirttiimz üzere Hilmi Yavuz, aydınları anarken hüzünlü bir dl kullanır.Özellikle ölümleri üzerine yazılan bu denemelerdeki hüznün bir dier nedeni,

yaarken kıymetlerinin bilinmemesi olmalıdır.

4.3.1.6. iir

Hilmi Yavuz, denemelerinde, iir problemleri üzerinde de durur. iirinbirtakım hususiyetlerini, bir air olarak konu hakkında duygu ve düüncelerinidolaylı ya da dorudan ortaya koyar. Edebî sanatların önemini; iirin anlamdan vegençlik hevesinden ibaret olmadıını; ilhamın psikanaliz ve dilbilim bakımındaniirde yerinin ne olduunu; reklam dilinin iir dilinden gösteren-gösterilenaçısından benzer nitelikler taısalar bile aynı olmadıklarını; iirin fikirlerle deilkelimelerle yazıldıını, iir kitaplarının çok satmasının maharet olmadıını budenemelerden öreniriz. Bundan olsa gerek Doan Hızlan, düzyazılarındanhareketle Hilmi Yavuz’un iirinin takip edilebileceini belirtir: “Hilmi Yavuz’undenemeleri, okuma notları ve dier eletirel denemeleri, iire göndermeden çok,bazı kavramları düünmeye, tartımaya çarıdır. Hiç kukusuz iirin dekavramlarıdır. Hilmi Yavuz’un düz yazılarında kendi iirine yönelik notları; birbilardo oyununa benzetebilirim. iirin ıskatasıyla baka topa vurur, güzergâhınıdikkatli bir okur izler. Dorudan, kendi iirini tartımaya açmaz, iirleri üzerineaçıklamada bulunmaz. Ancak bir baka air, bir iir, bir tartıma üzerine notlarındaiz sürüp onun poetikasının önemli öelerini istifleyebilirsiniz.”62

Hilmi Yavuz, iirin felsefe ve tarih ile münasebetine dair denemeleriniözellikle Kara Güne adlı deneme kitabında toplamıtır. Bunlar içinde iirinfelsefeden ayrılması gerektii üzerine yazılanlar önemli bir yekun oluturur. iirve felsefe ayrımına yer verdii denemelerde tasavvufî Türk iiri ile Necip FazılKısakürek’in iirini temellendirir.63 iirle felsefenin birbirinden ayrılan söylemleresahip olduunu belirtir. iirin tarihî geçmiinde dier bilim dallarıyla birliktefelsefeyi dile getirme yükümlüü olduunu, ancak felsefe ve iir dilininayrılmasıyla bunun sona erdiini ifade eder: “...Balangıçta iir vardı; -ve daha

61 - slam ve Sivil Toplum Üzerine Yazılar, stanbul- 1999, 139- 14162 - Doan Hızlan, Dil dergisi, “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Mayıs- 2000, S. 91, s. 4663 - Necip Fazıl Kısakürek ve Nazım Hikmet Balıklarına bakılabilir.

7/29/2019 191185


sonra ayrı birer söylem alanı ina edecek olan Felsefe, Tarih, Doabilimleri ...iirsel söylemin içinden yazılmaktaydılar... mesela lyada’nın hem iir hem deTroya Savaı’nın tarih olması, Tarih’in iirsel söylemle dile getirilmi olmasındandır; -tıpkı, Herakleitos’un, Parmenides’in metinlerinin hem iir hemfelsefe olmasının, felsefenin iirsel söylemle dile getirilmesinden dolayı olması

gibi...”64

Felsefenin kavram, iirin ise imgelerle yazıldıını, bu balamdagünümüzde felsefenin sadece ideolojik söyleme dönütürülmesi ile iirde yerbulacaını belirtir. Zira ideoloji de somut imgelerle iirde dile getirilme olanaıbulur. Bu kuramsal görülerden yola çıkarak Tasavvufî Halk edebiyatı iiri ileDivan iirinin akı ve kalbi ön plana çıkardıkları için rasyonalist olmadıklarınıdüünen Hilmi Yavuz, iki iirin de lirik olduklarını vurgular. Cumhuriyetdönemindeki iirin ise Batı rasyonalizmine uygun bir söylemi barındırmalarındanötürü belâgat hususiyeti taıdıklarını, belâgatın ise iire deil düzyazıya özgüolduunu ifade eder. Bu balamda Necip Fazıl’ın 1943’ten sonra, NazımHikmet’in ise 1936’a dein iirinde rasyonalist bir felsefî söylemin öne çıktıınıbelirtir.65

iirle ilgili denemelerin bir kısmı ise iir yazma ve iir kitapları üzerinedir.

iir kitabının çok yahut az satmasından ziyade niteliinin önemine dikkat çektiibu denemelarinde dünyaca ünlü airlerin konuyla ilgili görülerine bavurur. iiryazmanın sıradan bir ura olmadıını anlattıı “ ‘Gençliimde Ben de iirYazmıtım!’ ” balıklı denemesinde, iiri basit bir ura gibi gören kiilerin,denemenin balıına taıdıı ifadelerine deinir. Bir yönüyle doruluuna inandııbu söylemin altında yatan alaya karı, iir yazmayı sürdüremeyenlerinanssızlıklarını dile getirir. Gençliine ve hatıralarına giderek iir yolculuundakonaklayanları anar: “ ‘Gençliimde ben de iir yazmıtım!..’ Yalı air böylediyenleri çok görmütür. Onların gençliklerini de bilir; birlikte olmutur çouylaçünkü. Ya da dergilerde adlarını görmütür onların. imdi neredeler onlar? NerdeNecdet Konuk, Abidin Subaı, Ziya Arman? Nerede Macit Hıncal? Hani EnisTurgut Sungur? Nerede Ergin Sander, nerede Refet A. Kocabekir ve Alim Atay?..Ve, ‘nerde bıldır yaan kar imdi’...”66

4.3.1.7. Roman

Kara Güne , iir gibi romana ilikin denemelerin youn olduu bir kitaptır.Kitabın bir dizi denemesinde roman ve müzik üzerinde duran Hilmi Yavuz,Marcel Proust’un Geçmi Zamanın Peinde ile Tanpınar’ın Huzur’unu bu açıdanele alan çalımaları deerlendirir. Bu denemelerin ilkinde müziin romanda ancakyapı olarak mümkün görür: “... Müzik ile Roman arasındaki ilikiyi, bir ‘malzeme’meselesi deil, bir ‘yapı’ veya ‘ina’ meselesi olarak irdelemek gerekir.”67 Dahaçok konu ile ilgili makale ve tezlerden hareket ederek konuyu tartıır. Roman veKur’an-ı Kerim balamında yazdıı denemelerde, edebiyat kuramcılarının veözellikle Edward Said’in görülerine yer verir. Müslüman ülkelerde romanın gerikalmasını Kur’an’ın ’caz yönüne balayan görülere kendisi de katılır.68

64 - Kara Güne, stanbul- 2003, s. 8065 - A. g. e. , s. 73- 7866 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 8467 - Kara Güne, stanbul- 2003, s. 14868 - A. g. e. , s. 120

7/29/2019 191185


Roman ile ilgili yazılarına Denemeler kitabında da rastlamak mümkündür.Bu denemelerde romanın revaçta oluunun sosyolojik analizini yapar. Romantürleri üzerinde durur. “Biyografi Eksiklii” adlı denemesinde biyografik romanıngeçmile gelecei balayacaına inanır ve bu alanda yapılan çalımaları anar.Türkiye’de yazarların biyografik romana ilgisiz olularını kayıp olarak

deerlendirir. Bu roman türünün gelimesiyle birlikte birçok kültür ve biliminsanının unutulmayacaına, toplumda önemli ahsiyetlere dair bellek yitimiolmayacaını düünür. Düüncelerini temenniden öteye taıyarak kimi yazar veromancılara yazmaları gereken ünlü edebiyatçıların adlarını bile verir: “... Örnein‘Bir Gün Tek Ba ına’ ile romancılık gücünü kanıtlayan bir Vedat Türkali, NâzımHikmet’in yaamını niçin romanlatırmasın? Melih Cevdet için Orhan Veli bir‘roman kahramanı’ olamaz mı? Sait Faik’le ilgili bir biyografik roman, belki deOktay Akbal’ın rn iyi romanı olurdu...”69

Hilmi Yavuz, “Çok Satan Romanlar” adlı denemesinde, iir kitapları gibiromanların da çok satmasının yazarlarını ve eserlerini yüceltmeyeceini dilegetirir. 1990’lardan sonra romanın hikâyeden daha fazla öne çıkmasınınnedenlerini ortaya koymaya çalıtıı bu denemesinde meseleye sosyolojik açıdan

yaklaır. Romanın geçmiinde Burjuvazi’nin olduunu, kapitalizmle birlikte dahada gelierek günümüzde vardıı noktayı anlatır. “Belki klasik tarihsel açıklamalarbize bu konuda yol gösterici olabilir: Roman yazımı ile Burjuvazi’nin baat(hâkim) bir sınıf olması arasında iliki! Çok mekânik olduunu bile bile unusöyleyeyim: Kapitalizmin baat üretim tarzı olması ile, örnein iirin ya dahikayenin baat bir edebi tür olmaktan çıkması arasında birebir bir baıntı var.Burjuvazi, özellikle yükselme evresinde kendini anlatmak, anlaılmak, idealleri vedeer yargılarıyla dile gelmek ister. Roman, bu bakımdan Burjuvaziye hem dilegelme (kendini ifade etme), hem de bir Tarihsellik atfedilebilme olanaı veriyor.Roman, Burjuvaziye, deyi yerindeyse bir soykütü ü baılıyor. Tıpkı yalıboyaresim gibi!”70 Konuyu sosyolojik bakı açısıyla sürdüren Yavuz, John Berger’in“Görme Biçimleri” kitabından bir cümle ile sonlandırıyor. Bu cümle nitelikli okur,pazarın beklentisi ve niteliksiz okur balamında konuya açıklık kazandırmaktadır.“Sözü yine Berger’le balayalım: ‘Olaganüstü yapıtla sıradan yapıt arasındakizıtlıkla uyumazlıın nedeni, sanatla Pazar arasındaki bu çelikide aranmalıdır.’”71

Edebî eserin gerçek deerinin ancak nitelikli okurca verileceini söyleyenHilmi Yavuz, iir ve roman için de bu durumun deimediini belirtir. Nitelikliokuru “Edebiyat zler” olarak tanımlar.72 Düzyazılarında daha çok “NitelikliOkur” olarak vasıflandırdıı bu okurlar, ona göre edebiyatın geçmiini bilir vegünümüze dein geçirdii aamaları takip ederler. “ ‘Niteliksiz’ Okur”denemesinde okuru iki kategoride deerlendiren Hilmi Yavuz, konuyu ironik birüslupla Orhan Pamuk’un çok satan ‘Kar’ romanı ekseninde yorumlar: “...‘Kar’ fırtınası epeydir devam ediyor. Edebiyatın meterolojisi, bu fırtınanın yakındadineceini bildiriyor. Bir ara, göz gözü görmüyor; Orhan Pamuk, seyirciyi ya daokuru sersemleten medyatik bir sür’atle kendini bir televizyon kanalından ötekine,bir gazeteden ya da dergiden ötekine atıyordu. öhret, galiba böyle bir ey! ...Elbette bir yazarın kitabının ‘çok satan’lar arasında bulunması önemlidir... Ama

69 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 5170 - A. g. e. , s. 3571 - A. g. e. , s. 3672 - 5N 1K Programı, CNN Türk Televizyonu, 05. 01. 2006

7/29/2019 191185


‘çok satıyor’ların liste baında bulunmak, romanın edebi deerinden çok, yazarınmedyatik pazarlanma kampanyasının çok baarılı biçimde yürütülmesindenkaynaklanıyorsa, orada bir problem var demektir. Bu problem, yazarın ‘niteliksiz’okurla buluuyor olması ile ilgilidir... ‘Nitelikli’ okurun ayırt edici özellii,edebiyatı hem geçmii hem de imdi’siyle takip etmekte gösterdii devamlılıktır..

‘Nitelikli’ okur, edebiyatı televizyonlardan ya da gazetelerden izlemez... Ve elbetteasıl önemlisi, ‘nitelikli’ okurun kitap satın almasında belirleyici olan... okurunkendisinin edebi beenisidir... Orhan Pamuk, ve tabii onunla birlikte bakayazarlar, hanidir, ‘nitelikli’ okurla ilikilerini kesmi görünüyorlar... OctavioPaz’ın, daha önce de sık sık alıntıladıım u sözü de, tastamam bu balamdasöylenmitir: ‘En iyi satan eser, ister bir roman, ister güncel konularda yazılmı birkitap olsun, sahnede bir göktaı gibi görünür: Herkes satın almak için peindenkoar, o ise kısa sürede sonsuza dek kaybolur. Kendi baarılarının fazlayaamasının yolunu bulan en iyi satanlar, çok nadirdir. En iyi satanlar edebi eserlerdeil ticari e yalardır.’ ”73

4.3.1. 8. Mizah

Humour ve ironi çok yakın anlama gelen, kimi kaynaklarda birlikte incealay olarak tanımlanan kavramlardır.74 roni, bir konuya yaklaım veya onudeerlendirme biçimi olarak daha çok üsluba özgüdür. Hilmi Yavuz’un batadenemeleri olmak üzere dier düzyazılarında vazgeçemedii bir üslupalıkanlııdır ironi. Mizahı oldukça önemseyen bir yazardır. Uygar olmanın önkoulu sayar mizahı ve Kemla Tahir’in ‘Ben adam harcarım, espri harcamam’sözüne katılır. Yerinde ve sırası geldiinde yapılan esprinin çok anlamlı olacaınıdüünür.75 Ona yazılarında yermekle kalmayıp mizahla ilgili denemeler deyazmıtır. Zekanın bir ekilde yazıya dökümü olan mizahı, “Gülen Düünce”olarak tanımlayan Sabahattin Eyübolu’nun bu adlandırmasına kendisi de katılır.76 Mizah eksikliine vurgu yaptıı denemelerinin çounu Budalalı ın Ke fi’nde biraraya getirmitir. Bu kitabını mizah eksikliinin giderilmesi için yazmı gibidir.Mizahı ince zekanın dıa vurumu olarak deerlendirdii yazılarında, sonzamanlardaki mizah yoksunluunun toplumla sınırlı kalmayıp edebiyatayansımasından ikayet eder. “Nükte Züürdü Olduk” adlı denemesinde humourlailgili olarak unları kaydeder: “Yıllardan beri söyleye söyleye dilimde tüy bitti,desem yeridir. Biz Türk insanları olarak, zarif ve düündürücü akalardan,eskilerin ‘irsal-i mesel’ dedii, taı gediine koymalardan, ince nüktelerden,nedense çoktandır yoksun kaldık... Hani Anglo Saksonların ‘sense of humor’ adınıverdikleri o duygu! Giderek ‘nükte züürdü’ bir toplum olduk çıktık... imdilerdeedebiyatçılar arasında, bu türden ık atımalar, akalamaların yapıldıına,nedense, tanık olmuyoruz. Olmuyoruz, çünkü aptalca bir ciddiyet ile bayaısululuk arasına sıkııp kalmıız bir kere...”77

Avrupa’da ve bizde ünlü soytarıların adlarını andıı denemelerinde eskidenedebiyatçıların yaptıı esprilere deinir. ncelikli biçimde yapılan bu nükteleri

73 - Budalalıın Kefi, stanbul- 2002, s. 88- 9074 - Turan Karata, Edebiyat Terimleri Sözlüü, Perembe Kitapları, stanbul- 2001, s. 21875 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce, stanbul- 2006, s. 171- 17276 - Budalalıın Kefi, stanbul- 2002, s. 14- 1677 - A. g. e. , s. 21- 23

7/29/2019 191185


‘gülen düünce’ olarak gören Hilmi Yavuz, toplumda ve edebiyatçıların da içindebulunduu aydın kesimde mizahın gittikçe yok oluunu ‘lumpenköylülüün’ziyadelemesi biçiminde deerlendirir.78 Budalalı ın Ke fi kitabının dıında kalandeneme kitaplarındaki eletirel nitelikli denemelerinde mizahı ve ironiyi konuedinmez, bilakis üslubuyla kendi yapar. Bunların en mizahsı olanı ise

Denemeler ’inde bulunan “Ayılar ve Aydınlar” adlı denemesidir: “Geçenlerde birhaber: Antalya Büyükehir Belediyesi Hayvanat Bahçesi’ne Tokat’tan birileri ikiaylık bir yavru ayı getirmiler; Antalya Hayvanat Bahçesi Yetkilileri de küçücükayıcıı Uluda Üniversitesi Vahi Yaam Merkezi’ne, Bursa’ya göndermedenönce , ona ‘Aydın’ adını vermeyi uygun görmüler. Haberi veren Hürriyetgazetesi’nde ‘Aydın’ın irin bir de fotorafı var... Dorusu ya, bu minnacık ayı’ya‘Aydın’ adının verilmesinden çok honut oldum. Antalya Hayvanat Bahçesiyetkilileri, bizim sevgili smail Gülgeç’in ‘Entelektüel Ayı’sından esinlenmi olmalılar. Kimileri, bir ayıya ‘Aydın’ denilmesinden gocunabilirler; amaTürkiye’de kimlere ‘Aydın’ denilmiyor ki? Varsın, o sevimli ayıcık da bundannasibini alsın... Hem neden denilmesin ki? Aylar çok akıllı hayvanlardır –aydın’larda! Ayıların kırk masalı vardır, kırkı da armut üzerine’dir- aydınların da! Ama

armudun iyisini, bazı istisnalar dıında, aydınların yedii görülmemitir! Onlardaha çok ayva’ya talim ediyorlar...”79

Mizah ve ironinin eserlere yansıtılmasını savunan Hilmi Yavuz, yazılarındaironiyi örnekteki gibi kolay sunmaz. Okurlarını, iirlerinde olduu gibi zorlamayıtercih eder. Bu nedenle onun birçok deneme ve düzyazılarında, ironi yahut humourolmasına ramen ince zekanın ürünü olan bu yazıların sıradan bir okumaylaanlaılmayacaını, tadına kolay varılamayacaını belirtelim. Füsun Akatlı, onunince zekanın ürünü olan düzyazılarındaki humourun kolay anlaılmayacaınısöyler: “Yavuz’un kendi yazarlık tavrının en belirgin özelliklerinden biri olanciddiyeti, aırbalılıı elden bırakmasını istemek, beklemek benim ne haddime.Ama ince ve keskin humorunu, kendisini sadece yazılarıyla tanıyabilenlerdenesirgemesi haksızlık gibi geliyor bana bazen.”80 Akatlı’nın bu görüüne kısmenkatılmakla birlikte Hilmi Yavuz’un kendisini kiisel olarak tanımayan nitelikliokurundan ironiyi esirgemediini de belirtelim. Denemeleri dikkatle okunduunda,bu daha iyi anlaılacaktır.

4.3.1.9. Oryantalizm

Bir Türk aydını olarak Hilmi Yavuz, Oryantalizm üzerinde çokça durmu,kaynaklar deerlendirmi ve düüncelerini okuyucularıyla paylamıtır. Dorudanya da ilintili olarak Oryantalizm üzerine yazdıı yazıların toplamı bir kitaphacmine ulaacak bir boyuttadır. Bu konuya sıkça deinmesinden dolayı zamanzaman okuyucuyu sıktıını dahi düünür. Ancak önemine binaen yazılarını, onlarısıkma pahasına da olsa sürdüreceini ifade eder: “Bir süreden beri ‘Oryantalizm’üzerine yazılar yazıyorum. Bu meseleyi ısrarla (belki de ‘inatla’ demek dahadoru!) ele almamı yadırgayanlar olabilir, kabak tadı verdi, diyenler de! Dorusu,bu meseleyi ‘abarttıımı’ söyleyenler kadar, haklılıımı (ve elbette ısrarımı) dateslim edenlerin mevcut olduuna inanmak isterim. nsanımızın, özellikle de

78 - A. g. e. , s. 2379 - Denemeler, stanbul- 1999, s. 17180 - Dil dergisi, Hilmi Yavuz Özel Sayısı, Mayıs –2000, S. 91, s. 71- 72

7/29/2019 191185


aydınımızın zihin yapısını sinsi bir hastalık gibi kemiren Oryantalizm illetininTürkiye’nin entelektüel gündeminin bir numaralı meselesi olduunu söylemek,gerçekten ‘abartma’ mıdır? Hiç sanmıyorum.”81 Gerek deneme biçiminde, gereksedier düzyazıların sınırları içinde kaleme aldıklarında mevzuyla ilgili olarakokuduklarını ve söylenilenleri analiz ederek okuyucularının ilgilerini konuya

çekmeye çalıır. Bu ekilde topluma ve Türk irfanına borcunu ödemeye çalıır. Bukonuda ise bir nebze Türk düünce dünyasının ve aydınların dikkatiniçekebildiini düünür: “Türk düünce hayatına bir katkım var ise, bu, Türkmodernlemesinin aslında bir oryantalistleme süreci olduunu söylemi olmaktır.Evet, katkım bu olmutur. Nitekim birçok vesile ile bu mesele benim ne kertedehaklı olduumu ortaya koymutur.”82

Oryantalizm üzerinde bu denli durmasının en önemli nedeni, Batıdünyasının Müslüman uluslara, özellikle Türklere, kendi kimliklerindenuzaklamalarını dayatmasıdır. Bu yönüyle Oryantalizm bir tür kimliksizletirmeçabasıdır. Din ve kültür farklılıından ötürü kendi dıında olanları dılayan Batıoryantalizminin temelinde bu düünce yatar. “Kimlik ve Hakikat” balıklıdenemesinde Hilmi Yavuz, “Bugünkü slam Batı’yı reddeder, çünkü temel

gayesine balı kalır; ama kendini Batılı görü açısından yeniden yorumlamadıkçave Batı’nın insan tasarımını ve Hakikat tanımını kabul etmedikçe modernlemeolarak gerçekleemez.”83diyen Gustave E. Von Grunebaum’un bu açık beyanatınınbütün oryantalistlerin görülerini yansıttıını düünür. Ona göre Batılı kimlikedinebilmek için varolan kendi kimliimizden vazgeçilmesi gereinin, onlarcazorunlu kılınmaya çalııldıını ifade eder. Aksi takdirde onların gözünde modernolunamayacaktır: “Oryantalizmin gayesi bellidir: Avrupa kültürünün dıında kalankimliklerin kendilerine ait hakikatlerini kabul etmek yerine, onlara kendiHakikat’ini dayatmak, dolayısıyla da, onların kimliini silmek! Çünkü Avrupa dııbir kimlik, özellikle de Müslüman kimlik, Von Grunebaum’a göre, barındırdııHakikat bakımından kabul edilebilir ya da onaylanabilir bir kimlik deildir.”84

Batı orijinli düüncelerin birçounda Oryantalizmin sinsi biçimde yeraldıını belirten Hilmi Yavuz, buna ideolojileri de dahil eder. Aydınımızın bukonuda saflıından dert yanar. Zira durumun farkında olunmadıını ya da olmakistenmediini düünür. Avrupalılarca sunulan her eyi geri kalmılıımıza en iyireçete biçiminde yorumladıımızı, bir zamanlar kendisinin de bu yanılgı içindeolduunu belirtir: “Kukusuz, asıl Aydınlanma Projesi (18. yüzyıl) ile bu kezDou’yu da sistemli bir ‘Öteki’ söylemi ile kuatma çabasına giriildiiniunutmamak gerek. Montesquieu, hatta Marx Dou’yu ‘öteki’ olarak görmemiler iidi? Asya Tipi Üretim Tarzı (ATÜT), Dou’nun Batı’dan farklı bir ‘öteki’olduunu göstermeyi amaçlayan teorik bir kavram deil midir? Yıllarca, ben deiçinde olmak üzere, birçoklarımız Asya Tipi Üretim Tarzı’nın, kendigerçekliklerimizi bir ‘Öteki’ söylemi olarak teori anlamda kurgulayabilmemiz içintasarımlandıını görmezlikten gelmedik mi?... Apaçık görünüyor: Bu epistemolojislam’ın (ve doallıkla da Türk toplumunun) iki yüz yıldır, kendini ‘Öteki’ olaraktanımlamaya balaması ile dorulanıyor. Demek ki, Batı bizi ‘Öteki’ olarak zihnen

81 - Modernleme, Oryantalizm ve slam, stanbul- 2000, s. 7082 - “Türk iir Geleneinde Kaybolmaya Yüz Tutan Bir Damarı Yakalamaya Çalııyorum”,Konuan: M. Nuri Yardım, Türk Edebiyatı dergisi, Nisan 2006, S. 390, s. 883- Modernleme, Oryantalizm ve slam, stanbul- 2000, s. 3284 - A. g. e. , s. 33

7/29/2019 191185


temellük ederken, biz daha da ileri gidiyor ve kendimizi ‘öteki’ olarak temellüketmeye balıyoruz! Batı bizi nasıl anlıyorsa, biz de kendimizi onların (Batılıların)bizi anladıı gibi, ite tastamam öyle anlamaya çalııyoruz.”85

Modernle me, Oryantalizm ve slam adlı eletirel denemeleri içerenkitabının bir kısmında Yavuz, Orhan Pamuk’un Oryantalist söyleme sahip bir

aydın olduunu dile getirir. Yazı ve röportajlarından hareketle onunOryantalistlere yakıır nitelikteki söylemlerini ele alır “Orhan Pamuk’un TLS’de(‘The Times Literary Supplement’, 21 Haziran 1996, sayı: 4864), Peru’lu yazarMario Vargas Llosa’nın iki kitabı üzerine bir yazısı yayımlandı. Canalıcı bir yazı!Pamuk’un Oryantalizmi hangi kertelere kadar götürdüünü apaçık sergiliyor...‘Üçüncü Dünya Edebiyatı diye bir ey var mı?’ diye balıyor Pamuk ve EdwardSaid’in yazdıklarından yola çıkarak Üçüncü Dünya Edebiyatı kavramının merkezdıı (off-centre) edebiyatların çoulluunu ve farklılıını, bu edebiyatların Batılı-olmayıını (non- Westernness) ve milliyetçilik ideasını vurgulamaya yaradıınıbelirtiyor. Okurlarımı hemen uyarmam gerek: Pamuk’un bütün öteki Oryantalistlergibi, Batılı olmayan edebiyatı ‘edebiyat’ saymamak gibi bir anlayıı var! Nitekim,merkez dıı (‘merkez’den daima Avrupa’yı anlamak gerekiyor) bir edebiyatın

kurmaca metni belirlemede önem taımadıını vurgulamak için u tespittebulunmakta gecikmiyor: ...”86 Bu denemenin devamında Yavuz, Llosa’nın asılyazarlık yaratıcılıını, kendi sanatının tarihini yansıtan ülkesinden, Peru’dansürgün olarak Batı’da gerçekletirdiini söyleyen Pamuk’un bu benzerideerlendirmelerini tam bir Oryantalist söylem olarak niteler. Konuyla ilgilidüüncelerini Orhan Pamuk’un Türkiye için söyledii bir cümleyle bitirir: “‘Dikkat edilsin’ diyorum, çünkü Orhan Pamuk bütün sömürge entelektüelleri gibi,Llosa dahil, yazarın kendi ülkesinde uramaya yazgılı olduunu düünmektedir.Halkın ‘cehalet’i, ‘yoksulluk’u ve ‘dümanlıı’nın, önünde sonunda yazarı ‘gerçekdıı bir yaama veya sürgüne’ yazgılı kıldıına ilikin bu yanlı bilinç, tipik birsömürge entelektüeli tavrıdır. Sömürge entelektüeli kendini kendi halkı karısındabir merulatırma olanaına sahip deildir çünkü. Bu olanak, kukusuz, sömürgeentelektüellerinin kendi halklarından niçin bu kadar nefret ettiklerini de açıklar:‘Ne garip insanlar bunlar, ne tuhaf bir ülke burası!’”87

Zaman gazetesindeki köesinde de Oryantalist bakı açısına ve Batı’nıngözünde Türkiye’nin nasıl bir yerde olduuna deinen Hilmi Yavuz, Türkiye’ninAvrupa Birlii’ne alınmayacaını düünür. Ona göre bu Birlik kültür ve dinüzerine ina edilmitir. Biz ise her iki hususta onlardan farklıyız. Avrupa’yıalgılayıımızın taklitten öte gitmeyeceini düünen Hilmi Yavuz, bunun Batılılarcabir kıymet ifade etmediini, sadece içimizde Orhan Pamuk benzeri aydınlarıntüremesine yol açtıını dile getirir. “Bir Oryantalizm Kepazelii” balıklıdenemesinde konula ilgili olarak unları kaydeder: “Avrupa Birlii’ndendılanmamız, bizim ‘Avrupalı’ olup olmadıımız sorusunun yeniden gündemegelmesine vesile oldu... Avrupa bizi hiçbir zaman ‘Batılılamı’ saymadı...Geçenlerde Milliyet’ten Nilüfer Kuya’ın Berlin’de aratırma yapan sosyalbilimcilerimizle yaptıı bir konuma esnasında Prof. Dr. Murat Çizakça, ArnoldToynbee’nin ‘hiçbir ülke, Türkiye gibi Batılılamaya çalımamıtır.’ Sözünüaktarmı ve Uygarlık Sınavında adlı kitabına atıfta bulunarak... Prof. Çizakça’ya

85 - A. g. e. , s. 24- 2586 - A. g. e. , s. 6487 - A. g. e. , s. 66

7/29/2019 191185


göre Toynbee, unları yazıyormu: ‘Türkiye’yi küçük görmekte haklıyız. Çünkübizi taklit edene niçin saygı duyalım? Ben ancak medeniyetime katkıdabulunabilecek olana saygı duyarım.’... Söyleye söyleye dilimizde tüy bitti. TürkiyeBatılı olamamıtır ve olması ihtimali de yoktur... bu taklid Türkiye’de Oryantalistbir elitin, bir Bihruz Bey takımının, rahmetli Cemil Meriç hocamızın ifadesiyle bir

‘cavalacoz taifesi’nin ortaya çıkmasına yol açmıtır. Bu Oryantalist elitin, bugünTürkiye’deki bir numaralı temsilcisi, anlı anlı Pamuk Prens’imizdir: OrhanPamuk!”88

4.3.1.10. Aydın ve Türkiye’de Aydınlanma Problemi

Türk aydınlanması ve aydınları ile ilgili denemelerinde Hilmi Yavuz,Türkiye’de gerçek anlamda aydın sıkıntısı olduunu yazar. Eletirel ve genellikleironiye kaçan bir dille, aydınlarımızın zihinsel açıdan Batı’ya endekslendiini veBatı medeniyetinin Oryantalist tuzaına dütüünü ifade eder. Daha çok

Modernle me, Oryantalizm ve slam; Özel Hayat’tan Küreselle me’ye; Budalalı ın Ke fi ve Sözün Gücü’nde yer alan bu denemelerde ileri sunulan ortak

hususlar unlardır; Aydınlanma bir doma biçiminde ve düzeyinde algılanmıtır.Türk aydınları özerk düünme yoluna gitmeksizin Batı’ya balanmılardır. Onlarınbizim için doru bulduklarına doru, yanlı bulduklarına yanlı demekten öteyegidemeyen bir aydın geçmiine sahip olduumuz bir gerçektir. Aydınlanma ya damodernleme konusunda aydınlarımız fikir üretmekten ziyade birbirlerinitekrarlamılardır. Bütün bunlara ilaveten yanlı bir modernleme anlayııgüdülmütür. Modernlemeyle çadalama ayrımı sahih biçimde yapılamamıtır.

Türkiye’de Batı etkisine ve aydınlanma hareketine III. Selim’den sonrabaladıına katılan Hilmi Yavuz, yazdıklarında dikkatini daha çok Cumhuriyetsonrası Türkiye üzerinde younlatırır. “Modernleme ve Çadalama” adlıdenemesinde modernlemeyle çadalamanın gelenei tasfiye etme biçimindealgılandıını ve iki kavramın karıtırıldıını dile getirir. Oysa çadalamabireysel, modernleme kamusaldır. Sadece modernlemeyle çadalamanınmümkün olamayacaını düünür. erif Mardin’nin geleneklerine balı Türk aileyapısının çadalamaya izin vermeyecei görüüne katılır ve u sonuca varır:“Anlaılan odur ki, Türkiye’de ‘modern’ devlet, kamusal alanı modern ya da bireyalanında (özel alan’da) çada deerleri taıyacak özneler üretememitir. KısacaTürkiye modernlemi, ama çadalaamamıtır! Aile, geleneksel deerleri taıyanözneler üretmeyi sürdürmütür.”89

Ona göre, aydınlanma hareketini savunanlarının en büyük yanlıı bumevzunun eletirel bir yaklaımdan uzak biçimde düünülmesidir. Aklıtabulatıranların aydınlanma ile Avrupalılamayı aynı olarak deerlendirdiklerinioysa aydınlamanın Batılı düünürlerce dahi farklı deerlendirildiini söyler.Bunun bu ekilde anlaılamamasının idrak eksikliine, dolayısıyla da Türkiye’dekigerçek aydın yoksunluuna balar. Batılı olan her eyi mutlak doru olarakTürkiye’ye taıyanların bu aydınlanma düüncesinin yanlılıına iaret eder: “...Türkiye’de Aydınlanma bir ‘doma’, Aydınlanmacılık da bir dogmatikdüüncedir. Eletiri kabul etmeyen, Akıl’ı en temelkoyucu özellii olan eletiridentecrid eden, dolayısıyla da Akıl’ı dogma’ya dönütüren, donmu bir düünce!

88 - A. g. e. , s. 67- 6889 - A. g. e. , s. 9

7/29/2019 191185


Pekiyi de, Avrupa, hani o yere göe koyamadıımız Avrupa, Aydınlanmakonusunda ne düünüyor? Bizim anlıanlı Aydınlanmacılarımızın meselâ MichelFoucault’un, yeniden Aydınlanma düüncesine dönüü bir ‘tehlike’... olarakgördüünden haberleri var mı? Foucault, Aydınlanma’ya dönüü, bir‘Etnosantrizm tehlikesi’ olarak görüyordu. ‘Etnosantrizm’, ya da Avrupa merkezci

bir Irkçılık! ... Demek istediim udur: Avrupa dıına yayılan Aydınlanmadüüncesi, oralarda Aydınlanmayı tartımaya ya da açık zihinle eletirmeyeyanamayan tarafdarlar bulurken, Avrupa, kendi entelektüel ürünlerinin (ve buarada,elbette Aydınlanma’nın) mutlaklıını deil, izafiliini dile getirmeyebalamıtır...”90

Türkiye’de yanlı modernlemenin geçmiini Cumhuriyet öncesinebalayan Hilmi Yavuz, aydınlarımızın birçok hususta birbirlerini izlediklerinisöyler. Tanzimat’tan günümüze dein benzer özellikleri taıyan aydınlara sahipolduumuzu belirtir: “Tanzimat’tan bu yana Osmanlı münevverleri ile Cumhuriyetaydınları arasında bir soy kütüü çalıması yapılsa nasıl bir tablo ile karı karıyakalırdık?.. Hemen belirtmeliyim ki, Cumhuriyet dönemi aydınları ile Tanzimatsonrası Osmanlı münevverleri arasında, bir ideolojik kopu’tan söz etmek

mümkün deildir... Cumhuriyet aydınları, tıpkı kendilerinden önceki Tanzimat vekinci Merutiyet münevverleri gibi, ideolojilere baımlı kalmılar; ve buideolojileri Teorik Pratik ile Bilim’e dönütürme iinin üstesindengelememilerdir... Özetle diyeceim o ki, Tanzimat’tan Cumhuriyete yapılacak birsoy kütüü çalıması, ‘Gelenekçi’ entelijansiya ile ‘Modernist’ entelijansiyanınideolojik konumlarına hiçbir (evet, hiçbir!) deiiklik olmadıını, Tanzimat’tanbugüne temelde aynı çorbanın ısıtılıp ısıtılıp önümüze konulduunu gösteriyor.‘Modernist’ Batıcı entelijansiyanın tarihi misyonu, inasi’nin Rasyonalizminikinci Merutiyet’te Materyalizm ve Pozitivizm olarak; Cumhuriyet döneminde iseMateryalizmi Marksizm, Pozitivizmi ise Kemalizm olarak yeniden üretmektenibaret kaldı- hepsi o kadar! Evet, hepsi o kadar!”91

Hilmi Yavuz’a göre ister adına aydınlanma projesi, ister modernleme veyaBatılılama denilsin, yapılmaya çalıılan eylerin devamlılıa sahip olmasıgerektiini savunur. Türk aydınlanması problemiyle ilgili denemelerinde öne çıkanen önemli husus, geçmiin yadsınmasıyla bir yere varılmayacaıdır. Türkiye’deaydınlanma meselesinin sadece Batılılama yahut Batılılamamaya münhasırkaldıını, oysa meseleye deiik açılardan bakılması gerektiini düünen Yavuz,bizim kendi kendimize deva olacaımıza inanır.92 Kendi norm ve gerçeklerimizinfarkına vardıımız zaman, ileriye emin adımlarla yürüyeceimizi belirtir.Türkiye’de gerçek aydınlanmanın kendimizle hesaplamamızdan geçtii düünür.“Türkiye’de Tanzimat’tan bu tarafa Modernlemede yapıcı, üretici ve inâ edici,pozitif bir tavır-alıtan çok, geçmie karı bütünüyle olumsuzlayıcı, hatta yıkıcı birnegatif tavır-alı hakim olmutur. Modern olmak, geçmii unutmak, geçmitenkalan ne varsa, neredeyse tümünü elinin tersiyle silkip atmakla ie balamakanlamına gelmitir. Türkiye’nin modernlemesi, deyi yerindeyse, bir türavangard’cılıktır; -baka bir ey deil!.. Modern olmak’la avangard olmanınbirbirinden çok farklı olduunun ayırdına varamayan bir kavramsal malûliyet!Orhan Veli ve arkadalarının ‘Garip’ hareketinin iirde gerçekletirdii

90 - Özel Hayat’tan Küreselleme’ye, stanbul- 2001, s. 27- 2891 - Sözün Gücü, stanbul- 2003, s. 11- 1492 - Budalalıın Kefi, stanbul- 2002, s. 51- 53

7/29/2019 191185


avangard’ın, sadece iirle sınırlı kalmayan ve sözümona ‘modern’ zihin yapısınabirebir tekabül eden bir model, bir paradigma olduunu söylemek yanlı olmaz.Türk Modernleme Projesi, aslında, Orhan Veli ve arkadalarının iirdeyaptıklarını, her alanda, toplumsal hayatın bütün kesimlerinde gerçekletirmeyihedefleyen bir projeydi.”93

4.3.1.11. Felsefe

Hilmi Yavuz, deneme biçiminde kaleme aldıı felsefî yazılarındagenellikle slâmiyet ve felsefe balamındaki konuları ilemitir. Onlara

Modernle me, Oryantalizm ve slam’da, Özel Hayat’tan Küreselle me’ye veözellikle slâm ve Sivil Toplum Üzerine Yazılar ’da rastlamak mümkündür. Bukitaplarda yer alan yazılar hacim, üslup ve öznellik açısından deneme özelliigösterirler. çinde edebiyat ve tarih, eitim balamında yazılar ın da bulunduu bukitaplarda, özellikle slam ve Sivil Toplum Üzerine Yazılar ’da yer alan denemeleri,slâm felsefecileri ve slâm felsefesi üzerinedir.

slâm dininin felsefeye karı olmadıını savunan Hilmi Yavuz, bunun

aksini iddia edenlerin meseleye Oryantalist bakı açısıyla yaklatıklarını belirtir.Müslüman felsefecilere, mam-ı Gazali’ye ve onun felsefî düüncelerine yerverdii denemelerinde, çou alim olan bu kiilerin felsefeye karı olmadıklarınıdile getirir. Kendi aralarında bile felsefî tartıma içeren eserler kaleme aldıklarınıifade eder. Bu konuda yazdıı denemelerin çou birbirinin devamıdır. Birkısmında Gazali’nin felsefeyle örtüen nazariyelerini ve özellikle bn-i Sina veFarabi ile ters düen görülerinin temelinde ateizme karı görülerini okuruz94

“Türk Müslümanlıı” balıı taıyan ve sayısı dörde kadar çıkan bir dizidenemelerinde Yavuz, gündemde olan bir meseleyi konu edinir. Eletirel birüslupta kaleme aldıı bu sosyolojik ve dinî içerikli denemelerde sırasıyla önesürülen görüleri deerlendirir. slam ve Sivil Toplum Üzerine Yazılar ’da ayrı biröneme sahip olan bu denemelerin ilkinde Alevilii ele alır. Türk Müslümanlıınınbu inanı biçimine dayanmadıını, kaynaklar ııında ortaya koyar. kinciyazısında slâmiyet öncesi Türk inanç anlayıı üzerinde durur. Osmanlıdöneminde, özellikle Yavuz Sultan Selim devrinde E’arîlik ve Maturîdîlikhakkında yapılan tartımaları aktarır. Kendisinin de katıldıı bazı yaklaımlardanyola çıkarak Türk Müslümanlıı ile ilgili fikrini ortaya koyar.95

Modernle me, Oryantalizm ve slam, Hilmi Yavuz’un felsefeye dairdenemelerin yer aldıı kitaplarından bir dieridir. Kitabın “Bilim...” balıınıtaıyan bir dizi denemesinde felsefeyle mistisizmin örtüen yönlerini, denemeninsınırları içerisinde tartıır. slâmiyet ve felsefe konulu olanlardaysa bu iki olgununçelimediine; Gazali gibi büyük alimlerin ortaya koyduu nazariyelerin felsefî nitelik taıdıına dikkat çeker. “Wittgenstein, Rotry ve Gazalî”, felsefe ve slâmkonusunda yazdıı denemelerin en önemlilerindendir. Bu filozoflarla Gazali’ninbenzer felsefî düüncelere sahip olduklarını dile getiren Hilmi Yavuz, felsefenin neolduuna da deinir: “Felsefe nereye gidiyor- ya da nereye doru? Nietzsche’nin‘uzun sürmü bir yalan’ diye adlandırdıı geleneksel dorultuda mı? ... nsanlarınbirbirinden farklı olarak ina ettikleri Dünya- Kurma’ların dıında, anlamlı bir

93 - Sözün Gücü, stanbul- 2003, s. 80- 8194 - slam ve Sivil toplum Üzerine Yazılar, stanbul- 1999, s. 3495 - A. g. e. , s. 53- 54

7/29/2019 191185


Gerçek Dünya’nın varlıından söz edilebilir mi mesela? Bunlar ‘uzun sürmü yalan’lar mı gerçekten? Dünyayı, felsefe diliyle söylersek, özcü- olmayan (anti-essentialist ) bir söylemle ina etmek, dünyayı sadece iliniklere (arazlar, accidents)irca etmek anlamına geliyorsa eer, bu bizi Hakikat problemi üzerinde yenidendüünmeye götürmelidir. Hakikat kriteri olarak bir (dı) Gerçek Dünya’dan, ya da

eylerin özü’nden söz edilemiyorsa eer, onu (Hakikat’i) Dil’in dıında aramakmümkün olamaz. Richard Rotry’nin dedii gibi, Hakikat ‘orada’ (out there)deildir: Hakikat insan zihninden baımsızca ‘orada’, dıarıda var olamaz;cümleler (Dil) insan zihninden baımsız deildirler çünkü! Dolayısıyla, Dil de‘orada’ olamaz. Diyelim ki, ‘orada’, dıarda bir Gerçek Dünya var: Dünya ‘orada’olabiliri; ama onun betimlemesi (description) ‘orada’ deildir. Sadecebetimlemeler doru ya da yanlıtırlar: nsan varlıının betimleyici etkinliinin,yâni Dil’in yardımı olmaksızın bir baına Dünya doru ya da yanlı olabilir mi?Elbette olamaz!.. Dünya’nın insan zihninden, dolayısıyla Dil’den baımsız bir özüolmadıı Richard Rotry’den önce, bu yüzyılın, hiç üphe yok, en büyük filozofuolan Ludwing Wittgenstein tarafından da ifade edilmitir… Bana öyle geliyor ki,Wittgenstein’in ve Rotry’nin bu dorultudaki felsefi etkinlikleri, mam Gazali’den

bu yana slam Kelamı’nı felsefi bir temellendirmeye oturtma gayretleriylebütünlemeye doru gitmektedir.Gazali’nin ina ettii Dünya’nın ilineksel veolumsal bir Dünya olduunu biliyoruz: ... Diyeceim u ki, temelde, özcü-olmayan, olumsal- olan bir Dünya kavramı, pekâlâ ve hiçbir çelikiye düülmeden‘Allah’ düüncesini de içerebilir; - Gazali’nin yaptıı da ite, tastamam budur...”96

Hilmi Yavuz, Özel Hayat’tan Küreselle me’ye adlı kitabında da slâm vefelsefe balamında denemelere yer vermitir. Onların önemli kısmını “slâm vePragmatizm” balıklı denemelerinde kaydederek slâmiyet’i, Pragmatizmaçısından uzun uzun deerlendirmeye çalımıtır. Denemelerin ilkindeMüslümanların herhangi bir ey karısında “Bu, nedir?” sorusu yerine “Bu, ne ieyarar?” mantııyla hareket etmelerini Pragmatik tutum olarak düünür. Buyaklaımı teoriden yoksun ve uzak görür.97 Aynı balıı taıyan denemelerinikincisinde, Müslümanların, slâmiyet’i teorik yönünden ziyade, amelî tarafıylaalgılayılarında yine Pragmatik yaklaımın öne çıktıını belirtir. Bunun,Oryantalistlerce eletiri konusu edildiini ifade eder.98 Bir sonraki denemede isefelsefenin, iir ve metaforla ilgisini tartıan Yavuz, felsefeyle iir münasebetiüzerine etraflı görüler öne süren Heidegger’e bavurur. Son olarak felsefeningayesi ile Müslüman air ve düünürlerin metaforik söylemlerinin felsefî boyutunuele alır. Vardıı nokta bir anlamda dier denemelerinin özeti gibidir: “... Felsefeningayesi (‘telos’) Dünya’yı deitirmekse eer, bunu insanın bu dünyadaki duruunudeitirmek anlamına geldiini düünüyorum. Dünya, ancak nsan deiirsedeiebilir... Felsefe’nin kendini Bilim’den ve Metafizik’ten arındırması gerekiyor.Rotry de belirtiyor ya, Heidegger, felsefe ile Bilim’in deil de iir’in, pragmatikinsan faaliyeti olduu kültürleri öne çıkarır... Geleneksel kültürümüzün iir veSiyaset teorilerinden yoksun olsa bile, siyasal ve iirsel söylemlerden yoksunolmadıı ortada bulunduuna göre, yapılması gereken ey, iirin ve siyasetinsöylemlerinden, Dünya’daki duruumuzu deitirecek metaforları bulup çıkarmak,bu metaforları iirsel edim’e ve siyasal edim’e dönütürerek hayata geçirmek

96 - Modernleme, Oryantalizm ve slam, stanbul- 2000, s. 108- 10997 - Özel Hayat’tan Küreselleme’ye, stanbul- 2001, s. 7198 - A. g. e. , s. 73- 75

7/29/2019 191185


olmalıdır. Burada, Mevlânâ’nın ‘Artık yeni eyler söylemek lazım’ dizesiyle eyhGalib’in ‘Bir baka lisan tekellüm ettim dizesini düünüüyorum. Her ikisi de, banagöre elbet, Heidegger’in çok sonra fark ettii bir gerçei, metaforların Dasein’i(Burad- Varlık’ı) yeni batan var ettiini kavramı görünüyorlar. ‘Ateten denizlerimumdan kayıklarla geçmek’! Sadece bu metafor bile, bizim bugün Dünya’daki

duruumuzu deitirmeye yeterli olabilir. Bugün Türkiye’de nsan’ın mutluluu,kendisini, imkânsızın aılmasında gizlemiyor mu? Bu ‘ama’nın da, ancak, verilirasyonalitelere yüz vermeden gerçekleebileceini hissettirerek!”99

Felsefî denemeler içeren bu kitaplarda yer alan denemeler birbirlerini teyiteder niteliktedirler. Aynı zamanda bir felsefeci olan Hilmi Yavuz’un felsefeyleilgili yazdıkları bunlarla sınırlı deildir.

4.4. Okuma Notları

Okuma Notları, Hilmi Yavuz’un 1989-1992 tarihleri arasında, çounuHürriyet Gösteri ve Varlık dergilerinde yayımladıı kısa yazılarındanolumaktadır.100Günlük okumalardan edinilen izlenimleri yansıtan bu yazılar, birer

küçük eletirel deneme havasında kaleme alınmılardır. Kısa soluklu olmalarınakarın nitelikli ve zengin içerie sahiptirler. Yayımlandıında epeyce ilgi toplar.Refik Durba, bu kitabın Hilmi Yavuz’un air, felsefeci, denemeci veromancılıına yeni bir kimlik ilave ettiini belirtir.101 Niteliksiz okurların OkumaNotları’ndan pek hazzetmeyeceini söyleyen Ayfer Tunç ise Milliyet Sanat’takiköesinde unları kaydeder: “Zahmetsiz okumaların rehavetine kendini kaptırmayıseven, düünmekten, aratırmaktan kaçan, meraksız ‘okurumsu’lar, OkumaNotları’ndan holanmayabilirler... Meraklanan okur, Hilmi Yavuz’un iaret ettiikitaplara dönmek, onları aramak, kafasındaki çelikileri gidermek zorundakalıyor.”102

Edebiyatımızda Okuma Notları’nın benzerleri olsa bile, yıllarca aynıözellikte yazılmı ve neticede kitap boyutunda yayımlanmı bir benzerindenbahsedemeyiz. Hilmi Yavuz, ayrı bir tür kabul edebilecek bu notlarınedebiyatımızda yaygın olmadıının farkındadır. Bundan ötürü, kitabı adlandırmaiçin girite açıklama yapma ihtiyacı duyar: “1982 yazında Le Monde des Livres,ünlü yazarlar arasında bir soruturma açtı: Tenezvous un journal intime? (Özel birgünlük tutuyor musunuz?) Yanıt verenler arasında Michel Tournier de vardı.Tournier’nin Günlüklerinden bir bölüm de yayımlanmıtı o yanıtla birlikte: ‘PagesExtimes’ . :Tournier’nin, Günlüklerine ‘extime’ yakıtırmasını anlamlı bulmu veöyle düünmütüm: Yayımlanmak üzere yazılan Günlükler, niçin ‘intime’olsunlar? Ben de Okuma Notları’nı, yayımlanmak üzere yazıyorum. Bu yüzden bir‘journal intime’ olmayacak yazdıklarım. Okuma Notları, bir deneme ya da makaleolmaya çabalamı, olamamı (adı üstünde!) notlar ’dan oluuyor... Okur ’unkolayca farkedecei gibi Okuma Notları, tam bir kırk ambar’dır!”103

Okuma Notları, konu bakımından zengin bir eserdir. Eletirinin aırlıktaolduu kitapta, ilenilen konular genellikle günceldirler. Gazete haberinden, çeviri

99 - A. g. e. , s. 81- 83100 - Okuma Notları, stanbul- 1997, s. 9101 - Refik Durba, “Bir Külyutmaz’ın Notları”, Sabah gazetesi, 16. 4. 1993102 - Ayfer Tunç, “Kafa karıtıran bir kitap”, Milliyet Sanat, 1. 5. 1993, S. 311, s. 50103 - Okuma Notları, stanbul- 1997, s. 9

7/29/2019 191185


hatasına; yazar ve airlerin yaptıı kavram yanlılıklarına; bir eserin çok ya da azsatmasına dein birçok konu Hilmi Yavuz’u ilgilendirmitir. Tasavvuf terminolojisi konusunda Enis Batur ile yaptıı kalem atıması, Demir Özlü’nünbellek yanılgısına dair yaptıı ince eletiri Okuma Notları’nın özelliini yansıtanyazılardır. Doan Hızlan, bu çeitlilie ramen yapılan deerlendirme ve

mukayeseleri ilgi çekici bulur.104

Hilmi Yavuz’un kitapta ele aldıı konularayaklaımı, bir yönüyle Orhan aik Gökyay’ın Destursuz Baa Girenler’dekiüslubuyla benzerlik taımaktadır. “‘El- Mühacîm’ ve Ötesi” balıklı notunda,Gökyay ve kitabına deinirken, belki de farkında olmaksızın Okuma Notları’ndakiüslubunu da anlatmı olur: “Orhan aik Gökyay’ın bütün yaamı, neredeyse, kendikitabına verdii adla ‘Destursuz Ba a Girenler’in (Dergâh Yayınları, 1982)‘Önsöz’ünde belirttii gibi ‘bunca yüzyıllara serpilmi olan ve türlü açılardandeer taıyan kültür ürünlerimizin geliigüzel, çou kez çetin olan bir emei gözealmadan, bugünün diline getirilemeyecei’ konusunda uyarmaktı. Hoca, bukitabında nice ‘dûcent’ ve nice profesöre –kendi deyiiyle-, nice ‘ aplak’larindirmi, ineleyip balonunu söndürmü, dalgasını geçmitir...Doallıkla bu,Orhan aik Hoca’nın salt yanlıları sergilemek’le yetindii anlamına da

gelmez....”105 Hilmi Yavuz’un eletirel yazıları eski kültür ve Klasik edebiyatımızla

sınırlı kalmamı, onlarla birlikte Batı’dan çevrilen edebî, felsefî ve dier sosyalbilimleri kapsayan çalımaları da içine almıtır. Herhangi bir eserde veya yazıdakiyanlıları yılmaksızın ortaya koymaya gayret eden Yavuz’un bu emei, Türkedebiyatına ve kültürüne katkı salamıtır. Böylece kısmen de olsa, sıradanlıın,dikkatsizliin ve kimi zaman kasıtlı sapmaların önüne geçebilmitir. Özellikleçevirmenlere, yaptıkları bir tercümeyi sigaya çekecek birilerinin olabileceiniduyumsatmı, çalımalarında dikkatli olmalarını salamıtır. Orhan aikGökyay’dan aldıı mirası Okuma Notları’yla yerine getirdiini kanıtlamıtır.

Kitapta özellikle çeviri yanlılarına deinilen notlar olduunu belrtmitik.Hilmi Yavuz, çeviri kitaplarında yapılan yanlılıları tespit ederek hatalarıusanmadan yazmı ve aydın kamuoyuna bunları if a etmitir. zledii metotgenellikle özgün metni kendinde varsa eski ve yeni yapılan çevirileriyle,karılatırılmalı olarak ortaya koyma biçimindedir. Okuma Notları’nınyayımlanmasından yıllar sonra kendisiyle yapılan bir söyleide, bu kitabındakiçeviri yanlılarına bu deni önem vermesine ıık tutacak açıklamalarda bulunur.Konumasında çevirmenlerce arasında polemiklere neden olsa bile yazılarındaçeviri yanlılarını konu edinmeyi dil bil bilmeyen okura saygı için yaptıınıbelirtir.106 Kitapta ise bunu yapmaktan ise büyük bir keyif aldıını söyler.107 Ancakçeviri üzerine olanların dıındaki eletirel yazılarının bazıları, gerçein acı tadınıfazlasıyla hissettirecek ölçüde olmutur. “Ayhan ve iir” onlardan biridir: “EceAyhan’ın iir kitabı: Son iirler (Yapı Kredi Yayınları, stanbul, 1993). EceAyhan, her zaman olduu gibi, belleine güvenerek alıntılar yaptıı içinyanılgılarını bu kitapta da sürdürüyor. Örnein, ‘Bir Sivil airin Ölümü’nde lhan

104 - Doan Hızlan, “Aynadaki Suretlerimiz”, Hürriyet gazetesi, 20. 3. 1993, s. 15105 - Okuma Notları, stanbul- 1997, s. 247106 - “Türk iir Geleneinde Kaybolmaya Yüz Tutan Bir Damarı Yakalamaya Çalııyorum”,Konuan: M. Nuri Yardım, Türk Edebiyatı dergisi, Nisan 2006, S. 390, s. 10107 - Okuma Notları, stanbul- 1997, s. 47

7/29/2019 191185


Berk’in bir dizesini alıntılıyor ve ‘Bir sivil air, yine de ‘Biz Cumhuriyette hayvangibi ya adık’ diyebilmitir’ diyor... Ece Ayhan’ın

Biz cumhuriyette hayvan gibi ya adık diye aktardıı dizenin dorusu

Ben eskiden hayvan gibi ya ardım

olacaktır. Ece Ayhan, ‘eskiden’in yerine ‘cumhuriyet’diyor, ‘ben’i de ‘biz’yapıveriyor! Kısaca, düpedüz uyduruyor! ...”108 Eletirel nitelikte olanlara kıyasla sayısı az olsa bile bazı yazılarında,

yetenekli ellerden çıkan deerli çalımaların övgüsünü buluruz. Fakat bunlarda daYavuz’un ince tenkitleri söz konusudur. “iir çevirisi gerçekten ‘zor zanaat’tır, -vegaliba, belli ölçüde uzmanlık da gerekir. Uzmanlık evet, özgün metnin, dolayısıylada airinin bilgisini öngörür çeviri, öngörmek durumundadır. Batı’da bu yüzdenairle çevirmeni arasında birebir bir baıntı söz konusudur. Ülkemizdeysedurumun böyle olmadıını biliyoruz. En usta çevirmenlerimiz, Sait Madenörnein, Baudelaire’i de, Lorca’yı da, Octavia Paz’ı da, Montale’yi deçevirebilmektedir... Bir de u var, -ve galiba, bu da önemli: iir çevirmeni, airolmalı! Orhan Veli çok iyi bir çevirmense eer, bu onun çok iyi bir air

olmasındandır. Öyle olmasa Aragon’un o benzersiz ‘Elsanın Gözleri’ iiriniTürkçe’ye böylesine yetkinlikle aktaramazdı...”109

Yukarıda belirttiimiz üzere Okuma Notları dergilerde kaleme alınmı yazılardan olumutur. Dolayısıyla çou, günceldir. Bir gazete haberi yahut yeniyayımlanan bir kitap notlarına konu olabilmitir. Hilmi Yavuz, kitabın gerekeletirel yaklaımlı yazılarında, gerekse dier mevzular üzerine olanlarda, herzamanki alıkanlıını terk etmeksizin konulara kaynakları delil göstererekyaklamı, okuyucuya zengin bir bibliyografya sunmutur. “Bertan Onaran, ‘Sanat Çevresi’ dergisine sürekli olarak yazmaya baladı. Derginin Ocak 1991 tarihlisayısındaki ‘Kemanımla Kime Ses Verelim Acaba?’ balıklı yazısı öyle bitiyor:

‘Bir ezgi de ça da iirimizin öncülerinden Orhan Veli’nin:Küçük bir lavanta çiçe iSarı ın arıVe alabildi ine gelincik

Dü ünmeden sevdi imiz bu anda Birdenbire ba layan gökyüzü’

Bertan Onaran’a hatırlatmak gerek: Bu iir, (‘ezgi’ deil!) Orhan Veli’nindeil, Oktay Rıfat’ındır. Onaran, Rıfat’ın Ya ayıp Ölmek, Ak ve Avarelik Üzerine iirler ’ine (Marmara Kitabevi, stanbul, 1946, s. 18) baksın; -orada görecektir buiiri... Üstelik, üçüncü dize de, bu ilk basımda ‘ve alabildiine gelincik’ deil, ‘venamütenahi gelincik ’tir. Düzeltirim.”110

Okuma Notları’ndaki yazıların çou fazlaca güncel olmalarına ramen,konu ve üslup bakımından birer küçük deneme nitelii taırlar. Hilmi Yavuz’undenemelerinde konu edindii mevzuların ekserisini kısa soluklu biçimde yansıtanbu kitapta, edebiyat ve felsefe ön plana çıkar. Bu notlarda denemelerinin havasınıbulmak mümkündür. Yazıların bazısında, denemelerde olduu gibi edebiyat vefelsefe iç içedir. Bu, onların balıına dahi yansımıtır. “Eek ve Metafor”,“Erguvan ve airler” gibi. “Nietzsche ve airler” bunların en ilginç

108 - A. g. e. , s. 236109 - A. g. e. , s. 249110 - A. g. e. , s. 133

7/29/2019 191185


olanlarındandır: “Fuzulî’nin o bilinen Aldanma ki air sözü elbette yalandır dizesiairle Doruluk arasındaki baıntıları gündeme getiriyor ister istemez. Ama buayrı bir konu. Bense air ’in yalancılıı üzerinde duruyorum, hele Nietzsche’nin‘Ancak bilinçli ve istençli olarak yalan söyleyebilenler –ki bunlar sadece airlerdir- do ruyu söyleyebiliri’ sözünü okuduktan sonra!.. Fernando Pessoa’nın

da Nietzsche’nin söylediklerine yakın içermeleri olan bir iirinin olduunu Ernestoda Cal’dan (...) öreniyorum:... (‘air üçkaıtçının biridir: Öylesine ustalıkla yaparki bunu, gerçekten acı çekerken de acı çekiyormu gibidir’) Aragon’un Le mentir Vrai deyiiyle dile getirmek istedii de budur sanıyorum. Aragon, Le mentir Vraiile unu anlatmak ister: ‘ Roman (dilerseniz, iir de söyleyebilirsiniz, H.Y.), yalansöylemenin en yüce biçimidir: Yalan, burada Do ruluk’a ula maya yardımeder.’...”111

Hilmi Yavuz, denemelerinde olduu gibi bu kitabında da yalın bir dilkullanır. Gözden kaçmayacak oranda çok açık biçimde yapılan yanlıları dilegetirme için kullandıı alaylı üslubunu daha ziyade Cumhuriyet Gazetesi içinkullanır. Bir dönem kendisinin de çalıtıı bu gazete, “aydınların ya daentelektüellerin gazetesi” gibi hakkında dile getirilen iddialı söylemlerden ötürü

onun eletiri odaında olur: “... Cumhuriyet Gazetesi Nobel Edebiyat Ödülü’nünbu yıl Amerikalı yazar Toni Morisson’a verildiini duyurduu haberinde (8 Ekim1993), sıkı durun, öyle diyor: Kültür Servisi –Bu yılki Nobel Edebiyat Ödülü’nü

Afrika kökenli Amerikalı kadın yazar Toni Morrison kazandı. Ödül için adı geçen air ve yazarlar Marguerite Duras, Konstantin Kavafis , Ali Said Adonis, smailKadare gibi isimleri geride bırakan...’ Dehete dümemek elde deil!Entelektüellerin gazetesi ‘Cumhuriyet’, bu yıl Nobel Edebiyat Ödülü’nü almayıbekleyenler arasında, bundan tam 60 yıl, evet tam 60 yıl önce ölmü olan bir airi,Konstantin Kavafis’i de sayıyor! Pes!”112

Okunması kolay ve bir o kadar tat veren Okuma Notları’nın benzerleriTürk edebiyatı için bir kazanım olacaı bir gerçektir. Kitapta bu temenniyiyaptıran yüz yetmi not yer almaktadır.

4.5. Makale ve ncelemeleri

Hilmi Yavuz, air olmasının yanında edebiyat ve sanat üzerine düünen,sosyal meselelere ilgili bir aydındır. Onlarla ilgili düüncelerini dergi vegazetelerde okuyucuları ile paylamakta, yazdıklarını bir düzen içindekitaplatırarak Türk kültür ve düünce dünyasına armaan etmitir. Makale veincelemelerinde iir bata olmak üzere roman, felsefe, sanat, felsefe, kimlik vekültür üzerinde durur. Yazılarını balangıçta Yazın Üzerine; Dilin Dili; Yazın, Dilve Sanat adlı kitaplarında bir araya getirdii yazılarını toplu biçimde “Hasıl-ıömrüm” olarak adlandırdıı Edebiyat ve Sanat Üzerine Yazılar’da bir araya

getirmitir.113 Makale ve incelemelerinde bir bilim adamı titizlii içinde olan HilmiYavuz, ele aldıı konuları analiz ederken birçok kaynaa bavurur. Yazılarındasonuca referanslar ııında varup bunların çounu ise dünyaca bilinen bilim

111 - A. g. e. , s. 24112 - A. g. e. , s. 239113 - “Türk iir Geleneinde Kaybolmaya Yüz Tutan Bir Damarı Yakalamaya Çalııyorum”,Konuan: M. Nuri Yardım, Türk Edebiyatı dergisi, Nisan 2006, s. 10

7/29/2019 191185


adamlarının kitaplarından seçmektedir. Kimi yazılarında kaynaklara fazlacamüracaat etmesi ve yazısını onlarla sürdürmesi kendi görülerini gölgeleyecekboyuta varır. Makale ve incelemelerinde akıcı bir anlatım ve anlaılır dilkullanmayı benimseyen Yavuz’un zaman zaman terimsel kelimelere bavurduuda görülür. Bu kelimeleri, çounlukla kaynak eserlerden yaptıı alıntılardan ve

teorik ötürü kullandıını söyleyebiliriz.iir, Hilmi Yavuz’un makale ve incelemelerinde en fazla ilediimevzudur. iir üzerine yazdıı yazıların büyük çounluu inceleme özellii taır.Kuramsal mahiyette olan bu yazılarını lirik iirin, belâgat ve retorik ifadeler içereniirlerden ayrı tutulması gerektii üzerinde younlatırır. “... Lirik ise, retoriktenarınmı, bir düünceyi dile getirmeyen, anlamı geriye iten iirdir... Retorik/Liriksorunsalı, ikili bir karıolum olarak, bir ara konumu da barındırır: Belâgat(éloquencé)! Belâgat’i de, ne tam anlamıyla Retorik ne de tam anlamıyla Lirikolamamı iir türünü nitelemek için kullanıyorum. Belâgat, iirde düüncelere yerveren, ancak, bu düünceleri edebî formatlar içinde (meselâ metaforlarla)dilegetiren iirlerdir.”114

Makalelerinde, Türk iirinin kuramsal ve felsefî bakı açısından yoksun

olduunu dile getiren Yavuz115, bu eksiklii münferit örneklerle de olsa gidermeyeçalıır. A. M. Dıranas, Oktay Rıfat, Asaf Halet Çelebi, Kemal Özer ve BehçetNecatigil’in iirlerini inceledii yazılarında, felsefî bakı açısının yanı sırakuramsal örnekleri sunar. Bu konuda sıklıkla bavurduu ve görülerindenyararlandıı kii iir teorisyeni Michael Riffaterre ve onun Semiotics of Poetry adlıeseridir.

Bir anlatı yazarı olarak Hilmi Yavuz, romanla ilgilinen bir airdir. Kalemealdıı makale ve inceleme yazılarını iki ayrı kategoride deerlendirmekmümkündür: Kuramsal niteliktekiler ve yazarıyla birlikte incelemeye alınanromanlar. Kuram ve teori özellii taıyan yazılarının konusu; romanda tip,gerçeklik, zaman ve postmodern boyut etrafında younlaır. Romanda Tip SorunuÜzerine yazdıı bir dizi yazıda, Batı romanlarında tipi “verilmi” ve “yaanmı”ikiye ayırıp yazar ve eser balamında meseleyi irdeler. Bu yazıların sonuncunda,konuyu Türk edebiyatından verdii örneklerle bitirir: “Türk romanında tipikliksorununu da bu balamda irdelemek gerek. Çou kez belirli abartıların son kerteyevardırıldıı karakterlerin ‘tip’ sayıldıına tanık olduk. Örnein, Orhan Kemal’inMurtaza’sı gibi; ya da Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü’ndeki HalitAyarcı’sı gibi...”116

Yazarlarıyla birlikte ele aldıı roman inceleme ve makalelerinde Batıburjuvası ile roman arasında ilgi kuran Hilmi Yavuz, dorudan bu konuyla ilgilimakaleler de kaleme almıtır: Burjuvazi ve Roman Üzerine onlardan biridir. Bumakalede ilginç tespitler yapar ve daha çok romanın nereye gittii üzerinedikkatini younlatırır. Konuyu yine Türk edebiyatı ile sonlandırır.117 Bu vebenzer nitelikte olan makalelerde, mevzuyu maddelere ayırarak anlatmayı terciheder. Böylelikle yazılarına ayrıtırıcı bir bakı açısı katmı olur. Türk romanınailikin yazdıkları daha ziyade inceleme hususiyeti taır. Yukarıda da deindiimizüzere, eseri yazarıyla birlikte incelemesine taımak Hilmi Yavuz’un

114 - Edebiyat ve Sanat Üzerine Yazılar, stanbul- 2005, s. 224115 - A. g. e. , s. 267116 - A. g. e. , s. 37117 - A. g. e. , s. 39- 42

7/29/2019 191185


alıkanlıklarındandır. Bu balamda Nahid Sırrı Örik’ten Demirta Ceyhun’unöykülerine uzanan birçok konuda inceleme yazısı vardır. 1977’de yayımladıı

Roman Kavramı ve Türk Romanı inceleme ve makalelerini bir araya getirdiikitaplarındandır. Muzaffer Uyguner, bu kitabı tanıtıcı yazısında ortaya koyulantespitlerin birçouna kendisi de katılır: “Yavuz, romanın yapısının deitiini;

artık, ‘kendine özgü bir gengre, bir tür olmaktan’ çıktıını belirtmekte ve ‘romanlaröportaj, romanla otobiyografi, romanla anı, romanla felsefî deneme arasındakiklasik ve katı’ sınırların yava yava silinmeye ve belirsizlemeye baladıınısöylemektedir. Bu bir gözlemdir; doru bir gözlemdir de.”118

Hilmi Yavuz, inceleme yazılarında, çou Batılı olan roman kurmacılarınabavurur. Bunlar içinde Michel Foucault, George Lukacs bata gelir. Sosyolojikanalizlerinde ise müracaat ettii yegane kaynak kii erif Mardin’dir.ncelemelerini olabildiince bilimsel bir bakı açısıyla yazar. Adalet Aaolu’nunyazdıı Ölmeye Yatmak romanı hakkında kaleme aldıı ve romana daha çokKadın Özgürlüü açısından yaklatıı yazısı onlardan biridir: “AdaletAaolu’nun Ölmeye Yatmak’ı, 1930’lu yıllarda doan Türk aydınlarının romanı.Batıcı cumhuriyet ideolojisinin temellendirilmeye çalııldıı yıllarda eitim

görmü, bu ideolojinin dönüümleri karısında köylü ya da küçük kasabalı aileleringeleneksel yaam biçimlerini deitirmemekte direnmelerinden doan çelikileriyaamı bir kuaın romanı da denebilir...”119 Berna Moran’ın Türk RomanınaEletirel Bir Bakı’ında kullandıı metoda benzer biçimde konuya, farklı yön veperspektifler içeren bilimsel bir bakıla yaklaır.

air kimliinin ön plana çıkmasına karın felsefeye ilgisi ve aldıı felsefeeitimi Hilmi Yavuz’un felsefî denemelerle birlikte, makale ve incelemeler kalemealmasına da yol açmıtır. Felsefeyi, doru düünme ve analiz etme için bir düüncemetodu olarak gören Hilmi Yavuz, onunla uramanın kendisine eletirel bakı kazandırdıını dile getirir. Konuyla ilgili olarak bir televizyon programında unlarısöyler: “Felsefeyle unu örendim: Bildiim bir ey var, o da hiçbir eybilmediimdir.”120 Felsefe Yazıları, Hilmi Yavuz’un dorudan felsefeyi konualdıı kitabıdır. Dil ve felsefe mevzusu ile birlikte öne sürdüü felsefî görüler, bukitabın içindeki yazıların konularıdırlar. Felsefe Yazıları’ndaki makale veincelemeleri birer felsefî deneme olarak adlandıran Füsun Akatlı, onlarda HilmiYavuz’un “felsefeyi kuatıcı bir üst- sorunsal olarak görmek”te olduunubelirtir.121

Felsefe Yazıları’nda kuramsal bütünlük sunmayan ve daha çok makaleözellii taıyan yazılardaki görüler, felsefe diliyle söylersek fragmanter (parçalı)özellik taırlar. Bu yaklaım, Türkiye’de öteden beri süregelen felsefe üretimanlayıı ile özdetir. Hilmi Yavuz’un da belirttii gibi Osmanlı döneminden buyana felsefe, genellikle iirsel söylemin içinden dile getirilmitir ve ancak Batı’daolduu gibi sistemli bir bütünlükten uzaktırlar.122 Marx ve Sartre ve Derrida’nınçeitli problemler üzerine görülerini deerlendiren Yavuz, özellikle “MarksizminDorulanabilirlii Üzerine”, “Marx, Hukuk ve Etik” adlı makalelerde çounluklaMarksizm üzerinde durur. Bu ideolojinin aksayan taraflarını irdeler. Kitabın en

118 - Muzaffer Uyguner, Romanımız Üstüne ki Kitap, Türk Dili, Ekim 1977, S. 313, s. 355119 - Edebiyat ve Sanat Üzerine Yazılar, stanbul- 2005, s. 104120 - TRT-2, 18. 4. 2004121 - Füsun Akatlı, Dil dergisi, “Hilmi Yavuz Özel Sayısı”, Mayıs- 2000, S. 91, s. 72122 - Felsefe Yazıları, stanbul- 2002, s. 101

7/29/2019 191185


ilginç yazısı ise eyh Galip’in bir beytinden hareketle yazdıı “‘Hoça Bak Zâtına’ya da ‘Epimelesthai Seautou’: Bir Arkeoloji Denemesi” balıklı olanıdır. Buinceleme yazısında, Divan iirinin tasavvufa dayalı görüler ifade eden iirlerdekifelsefî düüncenin arka planını ortaya koymaya çalıır. Türkiye’de ve belki debütün bir Dou medeniyetinde felsefenin algılanı ve ifade edili biçimini

anlatmaya çalıır: “ Ho ça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen

eyh Galib’in ‘Hoça bak zâtına’ diye balayan beytini önce slamentelektüel gelenei içerisinde temellendirmeyi, sonra da bu beytin, daha kuatıcıbir balamda, eski Yunan’a kadar derinleen bir arkeolojisini kurmayı amaçlayanbu bildirinin bir erei var: Osmanlı toplumunda ‘Felsefenin iirsel söyleminiçinden dilegetirildii; Felsefenin iirle ‘yapılan’ bir praksis olduu. Önce bunugörelim: Maurice Blanchot L’Entretien Infini’de Nietzsche’nin ölümünden sonraWille zur Macht (Güç stemi) adlı yapıtına deinir; bu metnin Nietzsche’ninfelsefe yapma edimine aykırı dütüünü söyler. Nietzsche’nin yaarkenyayımladıı metinlerin fragmanter (parçalı), bölük pörçük, merkezsizlemi

(decentered) yapısı görmezlikten gelinerek, o sanki bir Hegel’mi gibi, ‘evrak-ımetruke’sine sistemli, bütünlüklü, hiyerarik bir yapı verilmek istendiini belirtir...Gerçekten de Nietzsche’nin felsefe yapma etkinliinin (praxis) dilegetirili tarzı,fragmanter yazı, Blanchot’un deyiiyle, ‘ecriture fragmentaire’ tarzıdır...Blanchot’nun bu kıkırtıcı yaklaımından yola çıkarak unu söyleyebilirizsanıyorum: Felsefenin fragmanter bir yazı’yla, sonuçlanmayacak ve bölük pörçükdüüncelerde iz sürerek yapılması niçin mümkün olmasın? Felsefenin fragmanter,hatta çelikili, kopuk (discontinuous) bir söylemi temellük edebilmesinin önündehiçbir engel olmamak gerekir. Niçin olsun ki? Felsefe söylemi fragmanter deolabilir, bütünsel de! Sistemli de olabilir, merkesizlemi de!.. uraya varıyoruz:‘Ho ça bak zâtına zübde-i âlemsin sen’ dizesi, felsefeyi parçalı olmayan,tamamlanmamı bir bütünsellik, bir sistem olarak sunan verili, konvansiyonelprojenin, felsefe yapma projesinin dıında kalıyorsa, bu, o dizenin bir felsefiargüman olmadıı anlamına gelmez... Öyleyse ‘Hoça bak zâtına’ diye balayandizenin bir Felsefe Sözü olduunu kesinleyerek, bu dizeyi slâm entelektüeltarihinde temellendirme giriimine balayabiliriz...”123

Hilmi Yavuz’un makale ve incelemelerinde üzerinde durduu bir dierkonu Türk kültürüdür. Bu balamdaki yazılarının birçounu Osmanlılık, Kültür,Kimlik adlı kitabında toplamıtır. Makalelerinde günümüz kültürünü tanımlamaiçin genellikle Osmanlı kültürü ve Cumhuriyet sonrası kültür hareketlerini elealmı, Osmanlı kültürünü betimleyip yorumlarken, Cumhuriyet sonrası kültürçabalarını da eletirmitir. Osmanlı toplum ve devlet kültürünün temaaya vemistisizme dayandıını düünen Yavuz, sıklıkla Nâilî’nin;

“Mestâne nukû -ı sûver-i âleme baktık Her birini bir özge temâ â ile geçtik”

Beytini örnek gösterir. Bu beytin Osmanlı kültürünü yansıttıını düünür.Eyayı gözlemleyen bu kültürün ölümü ve uhrevilii/tasavvufu musikiyleduyumsadıını dile getirir.124 Cumhuriyet ile birlikte Türkiye’de kültürün,pozitivist bir anlayıla dinsel kimlikten soyutlanarak ulusallatırılmaya

123 - A. g. e. , s. 101- 103124 - Osmanlılık, Kültür, Kimlik, stanbul- 1998, s. 105- 114

7/29/2019 191185


çalııldıını; Atatürk’ten sonra nönü döneminde ise kültüre Hümanist bir yapıeklenmeye çalııldıını öne sürer. Bütün bunların kültürü temellendirme adınayapılmasına ramen olumlu netice vermediini belirtir. Özellikle Cumhuriyet’tensonra toplumu modernletirmek için Laisizme; çadalatırma içinse geleneinbütünüyle tasfiye hareketine kalkııldıını söyler.125 Hilmi Yavuz’a göre doru

olan ise geçmii yadsımadan, geçmiteki kültürlerden hareketle, yürürlükte olanı,dier bir deyimle halihazırda yaananı anlamlandırmadır: “Yapılması gereken,sorunu tutarlı bir yöntemle ele almaktır... Ulusal kültürü temellendirmek içintutulacak yol, dünden bugüne gelmek deil, tam tersine, bugünden dünegitmektir.”126

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın hemen bütün eserlerini ve etrafında yazılanlarıbüyük bir dikkatle okuyan Hilmi Yavuz’u bir Tanpınar örencisi olarak görmekyanlı olmasa gerek. Onu, Türkiye’de en iyi anlayanlardan biridir Hilmi Yavuz.Tanpınar’ın kendi kıstaslarına uyan, Dou ile Batı’yı bilen bir sahih aydınolmasının bu ilgide etken olduunu söyleyebiliriz. Denemelerinde olduu gibimakale ve özellikle inceleme yazılarında da en fazla konu edindii veya deindiiedebiyatçı Ahmet Hamdi Tanpınar’dır. Osmanlılık, Kültür, Kimlik ’teki makale ve

incelemelerde, özellikle Huzur romanının, Selâhattin Hilav’ın sandıının aksineMarksist unsurlar taımadıına dair incelemesinde, Hilav’ın yazısına verdiicevapta127 ve makalelerinde gerçek bir aydın olan Tanpınar’ı anlatır. Edebiyat veSanat Üzerine Yazılar ’da, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın daha çok eserleri üzerineyazdıı incelemeleri buluruz. Huzur’un müzikal roman oluunu, Bursa’daZaman’nın Bergson’un zaman teorisinden izler taıdıını bu yazılardanokuyabiliriz. “Tanpınar ve Heidegger”128de Tanpınar’ın Adem Kasidesi’ni okumabiçimini inceleyen Hilmi Yavuz, onun aydın kimlii ile birlikte edebiyatçı vearatırmacı kimliine de ortaya koymak ister.

Hilmi Yavuz’un Tanpınar kadar olmasa da bile üzerinde çokça durduu birdier aydın ve edebiyatçı Kemal Tahir’dir. Aydın kimliiyle birlikte çounluklaroman ve iirleriyle andıı Tanpınar’a karın bu yazarı Marksizm balamındakidüünceleri ile deerlendirir. Özellikle ATÜT (Asya Tipi Üretim Tarzı) görüleriüzerinde durduu konuların baında gelir. Devlet Ana romanında Kemal Tahir’inTürk toplumunu ve tarihini roman kurgusu içinde yorumlayı tarzını fikir üretimiolarak görür: “Kemal Tahir’in bir düünür olarak önemi burada ite: SomutuKuramda yeniden- üretmeyi, Kuramı da somutta yeniden- üretmeklebütünletirmek...”129 Hilmi Yavuz için Kemal Tahir’i önemli kılan en önemlihusus sahih bir aydın olarak Türk toplumu için Oryantalist bakı açısından uzakfikirler üretmesidir.

Hilmi Yavuz’un sanat üzerine yazdıı makale ve incelemelerinin bir kısmıise resim ve fotoraf gibi görsel sanatlarla ilgilidir. Bu yazılarında bir kaynaktan,sanatçıdan veya kuramcıdan hareketle konuyu deerlendirme yoluna gider.Yazılarının kimisini felsefî açıdan ele alır. “Bir Sanat Semiyolojisinin Felsefî

125- A. g. e. , s. 93- 95126 - A. g. e. , 17127 - A. g. e. , s. 37- 50128 - Sanat ve Edebiyat Üzerine Yazılar, stanbul- 2005, s. 245- 250129 - Osmanlılık, Kültür, Kimlik, stanbul- 1998, s. 72

7/29/2019 191185


Temelleri Üzerine”130 ile “Felsefenin ‘Kıyı’larındaki Bir Fotoraf SanatçısıÜzerine Kısa Bir Yazı”sı131 bu balamda kaleme aldıı iki makalesidir.

iir hakkında düüncelerinde gelenektaraftarı olan Hilmi Yavuz, diersanat dalları için de bu düüncesini savunur. Resim sanatında bir gelenein takipedilmesini ve bu gelenein üretilmesini tavsiye eder. “Türk Resminde Düünce

Gelenei ve Nuri yem” balıklı makalesinde bu görülerine yer verir. Avrupa’daresim sanatının epistemolojik balamda örneklere sahip olmasına karın Türkresminde böyle felsefî bir alt yapının yokluundan bahseder. Nuri yem’in, Batıresminde varolan soyut resimle figüratif resim karıtlıına dayanan epistemolojiyigeç de olsa Türk resminde gerçekletirdiini ve bunu bir adım öteye taıdıınısöyler.132

Hilmi Yavuz’un yıllarca süren üniversite hocalıı makale veincelemelerinde belirgin olarak kendini hissettirmektedir. O, yazılarında bir bilimadamı titizliiyle hareket etmekte, konularını kaynaklar ve referanslar ııındasonuçlandırmaktadır. Bu durum, entelektüel yetkinliini ortaya koyduu gibi bilimadamı tavrına da iaret etmektedir.

4.6. Söylei Kitapları

4.6.1. iir Henüz

Hilmi Yavuz’un iiri ve iir kitapları üzerine yapılan yirmi iki söyleininyer aldıı iir Henüz’de iir poetikasını bulmak mümkündür. “iir çin KüçükTractatus”un kesitlerine yer verildii söyleilerde iir üzerine düünceleri ve ozamana dein yayımladıı iir kitapları konuulur.133 Çounluu Gösteri ve Varlıkdergileri olmak üzere dier edebiyat ve sanat dergilerinde, gazetelerde yayımlananbu söyleilerin tarihleri ile, konu edilen iir kitaplarının basım tarihleriörtümektedir. Söyleilerin ekserisi henüz yayımlanan iir kitabı üzerinedir.Yöneltilen sorular, kitaplarla birlikte iirleri de içine almaktadır.

Kitapta Ayna iirleri’nin konu edildii söyleilerin çokluu dikkatçekicidir. Bu kitapla ilgili sorular ve verilen cevaplar, genellikle iirlerin içerik,biçim ve göndermeleri üzerinde younlamaktadır. “‘Ayna iirleri’nin formu,bizden olmayan bir form. iirlerin tamamı sonnet tarzında yazılmı . Bunun sizikısıtlayan bir yanı oldu mu? ‘Ayna iirleri’ niçin sonnetlerle yazıldı? Bunun özelbir nedeni var mı? _ Sonnet benim iirimin, içinde, rahatça devinebildii bir iirselmekân oldu. ‘Ayna iirleri’ni yazarken (bildiin gibi, ngiliz sonnet’si biçimindeyazılmılardır), söylemin yabancılamasına yol açan bir etki sözkonusu olmadı.Hayır!”134 Ayna iirleri’nden baka Bakı Ku u, Bedreddin Üzerine iirler , Yaz iirleri, Çöl iirleri, Ak am iirleri ve Zaman iirleri hakkında yapılan veyaonların da konu edildii söyleilere iir Henüz’de rastlamak mümkündür.

Hilmi Yavuz’un iirleriyle balayan söyleilerin kimisinde konu, felsefe veiirde gelenee kadar uzamaktadır. Özellikle Zaman iirleri’nin felsefî boyutunda

130 - Sanat ve Edebiyat Üzerine Yazılar, stanbul- 2005, s. 355- 360131 - A. g. e. , s. 399- 400132 - A. g. e. , s. 380- 382133- iir Henüz, stanbul- 1999, s. 61- 68134 - A. g. e. , s. 90

7/29/2019 191185


ötürü bu kitabı üzerine yapılan söyleilerde iir ve felsefe konusuna deinilir.135 Hilmi Yavuz, iirde felsefenin varlıını birçok yazısında tartıır. Kara Güne ’tekonuyla ilgili eletirel denemeleri vardır.136 Bu denemelerden yaklaık on be yılönce yapılan iir Henüz’deki söyleilerde, iirde felsefenin yeri ile ilgilidüüncelerinden uzaklamadıı görülür. “(...) Bir de felsefeci kimli in var. Bu iki

alanı birbirinden ba ımsız tutabiliyor musun? E er varsa, iirle felsefeninkesi ti i alanlar nelerdir? iirle felsefe, düpedüz iki ayrı alan... Kukusuz, iirlefelsefenin birbirinden ayrılmadıı, felsefe söyleminin belirli bir iirsel söyleminiçinden üretildii de olmutur. Ama bu, çok eskilerde, Sokrates öncesifelsefecilerde kalmıtır. Daha önce de söylemitim: Bir düünü(fikri) eretilemeye,(metafora) bavurmadan açıklayabilecek bir söylem alanı, dilin içinde olumu deildi o zaman... Oysa Aristotales’ten sonra bu iki söylemin kesinliklebirbirlerinden ayrıldıklarını, iirle Felsefenin ayrı söylem alanları oluturduklarınısöyleyebiliriz...”137

iir Henüz’de söylei konularının bir bölümü iirde gelenek üzerinedir. iirgeleneinin ne olduu, gelenekten yoksun yazılan iirin konumu bu söyleilerdecevabını bulur. Kendisini ve iirini Türk iir geleneinin devamı olarak gören

Hilmi Yavuz, iirini “soy aacı”nda sık sık andıı Bâkî, eyh Galip, YahyaKemal, Ahmet Haim, Asaf Halet Çelebi, Nazım Hikmet ve Behçet Necatigil’iniirine balar. Yahya Kemal’in adlandırması ile bir imtidâd’ın iiri olarak görür.138 Bununla beraber Türk iir gelenei ile de sınırlamaz. Batı iirini içine alan birgelenek anlayıını sahiplendiini, yoktan varolan bir air olmadıını dile getirir:“Kendimi Dou geleneine balı olduu kadar Batı geleneine de balıhissediyorum. Fuzûlî’den, Y. Kemal’den, Haim’den, Necatigil’den yararlandıımkadar Hölderlin’den, Baudelaire’den de yararlandıımı söyleyebilirim...”139 iirinnasıl yazılması gerektiine dair verdii cevaplarda, çounlukla iirin yapılırlıınıifade eder. Ona göre iir, bilinçteki tasarımın bir emee dönüümüdür. Kısacasıona göre iir yapılır.140

Hilmi Yavuz’un iiri ile birlikte Türk iir gelenei ve seyri konusundagörülerini içeren iir Henüz, iir ve sanat poetii bakımından önemli bir kitaptır.

4.6.2. Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk

Hilmi Yavuz ile yapılan söyleileri içeren Hilmi Yavuz ile Do u ve Batı’yaYolculuk ’u Mustafa Armaan hazırlamıtır. Söyleilerin içeriiyle kitabın adıbirbirleriyle örtüür niteliktedir. Dergi ve gazetelerden derlenen söyleileri üç ayrıbölümde toplayan Armaan, bu yolu niçin tercih ettiini kitabın hemen baında,“sunu” kısmında açıklar: “Konumalarını kitaplatırırken onları 3 eksene bölmeyitercih ettim. Birinci bölüme, elbette edebiyat, özellikle de iir aırlıklı yazılarısıraladık. kinci bölüm, Oryantalizm, Dou- Batı ve Osmanlı kültürü hakkındaki

görülerini kapsadı. Üçüncü bölümü ise felsefe, düünce tarihi ve bilim konulu

135 - A. g. e. , s. 53- 56136 - Kara Güne, stanbul- 2003, s. 79- 85137 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 53138 - A. g. e. , s. 51139 - A. g. e. , s. 59140 - A. g. e. , s. 17

7/29/2019 191185


konumalarına ayırdık.”141 Armaan’ın, bölümlerin ayrımına dair verdii bilgiler,kitaptaki söyleilerin hususiyetlerini de yansıtmaktadır. Bu bölümlerde yer alansöyleilerin temelinde iir ve sanat yatar.

Hilmi Yavuz ile Do u ve Batı’ya Yolculuk ’ta; “Sanatta Gelenek ve slâm”,“Hilmi Yavuz’la Hasbihâl” ve “Zaman ve Düünce Üzerine” adlarını taıyan

söyleilere ayrı balıklarla iir Henüz’de de rastlarız. iir Henüz’de Yavuz’un iirive iir kitaplarına ilikin söyleilerin aırlıklı oluuna karın Hilmi Yavuz’la Do uve Batı’ya Yolculuk ’ta iirin yanı sıra sosyal meselelere de yer verilir. Oryantalizm,Türkiye’de modernleme, Türk slâm medeniyeti, aydın ve entelektüel bunlardanöne çıkanlardır. Denemelerinde sıkça iledii bu konulara yaklaımı,söyleyileriyle benzerlik taır: “Türk toplumunun giderek kimliksizletiidüüncesindeyim. Ve bu kimliksizleme bir takım alt kimliklerle kendiniayniletirmi olması gibi bir olguyla ortadan kalkmıyor... Gerçek anlamda birkimlik krizi bence Cumhuriyet’ten beri var zaten. Belki de Tanzimat’a kadargidebiliriz. Bu gerçekte bizim ne Doulu ne de Batılı, ne köylü ne kentli birtoplum olmayıımızdan, ve çok uzun bir süredir iki arada bir derede kaynaklananbir ey.”142

Hilmi Yavuz ile Do u ve Batı’ya Yolculuk ’ta iir, iirin yapılır oluu, iirdegelenek ve edebiyat balamında birçok söyleilere rastlarız. iirin tasarıma dayalıyapılan bir ura olduu üzerine görüünü edebiyat için de dile getirir: “...edebiyatı uygun bir biçimde ifade etmek gerekirse asıl olan, onun son derecekurmaca ( fiction) olduudur. Edebiyat kurulan bir eydir. Edebiyat, yapılan bireydir. Bu, kukusuz, hayatın malzemesini kullanmayı içerebilir de, içermeyebilirde.”143

Kitapta dikkat çeken dier söyleiler ise felsefe ve edebiyat- felsefe ilikisiüzerine olanlardır. Dorudan felsefeyi içine alan iki söyleinin dıındakilerde defelsefeye deinmeler vardır. “Bizde Felsefe Yoktur, Hikmet Vardır.” balıklısöyleideki ifadelerinin benzerlerini, slâm ve felsefe ekseninde kaleme aldııyazılarında da okuruz. u farkla ki; onlarda tasavvufta ve tasavvufî iirde parçalıbiçimde dile getirilen kimi söylemleri sistemli olmasalar bile felsefe olarakdeerlendirileceini söylerken144, “Bizde Felsefe Yoktur, Hikmet Vardır.” balıklısöyleisinde, tasavvufta felsefenin olamayacaını belirtir: “... unu unutmamakgerek: Bizde felsefe yoktur, hikmet vardır... Bu çok önemli bir konu. Yani Batıylabizim aramızda gerçekte çok keskin, ayırdedici bir çizgi çiziyor. Hikmet söylemek,bizde düünce söylemekle edeer. Sistemli, temelli, kuatıcı, bütünselyaklaımlar, dünyayı açıklamak konusundaki sistemli bütünsel yaklaımlar –Kelâm haricinde- bir tek tasavvufta görülüyor.”145 1985’te Sefa Kaplan’la yapılanbu söyleiden yıllar sonra kaleme aldıı yazılarda, Hilmi Yavuz’un felsefekonusundaki düüncelerinde deiiklik olduunu söylememiz mümkündür.146

Hilmi Yavuz ile Do u ve Batı’ya Yolculuk ’taki söyleilerde, iirlerindeyapmak istediklerini ve sosyal meselelere bakı açısını buluruz. Onlarda iir

141 - “Hilmi Yavuz ile Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s. 8142 - A. g. e. , s. 123143 - A. g. e. , s. 50144 - Felsefe Yazıları, stanbul- 2002, s. 119145 - “Hilmi Yavuz’la Dou ve Batı’ya Yolculuk”, Haz. : Mustafa Armaan, stanbul- 2003, s. 121146 - Bu konu için “Denemeleri ve Denemeciliimizdeki Yeri” balıının “Felsefî Denemeler”balıına bakılabilir.

7/29/2019 191185


poetikasının ip uçlarını vermekten kaçınmayan bir air olarak karımıza çıkarHilmi Yavuz.

4.6.3. iirim Gibi Yaadım

Bir nehir söylei olan iirim Gibi Ya adım, söyleiyi yapan Can BahadırYüce tarafından hazırlanmıtır. Yüce’nin belirttii üzere kitap, aksatılmaksızın biryılın her Pazar gününde, önceden hazırlanan sorular dorutusundaoluturulmutur.147 Söyleinin akıına göre konu bütünlüü olan kesitlere,konumada geçen cümleler balık yapılmıtır: “Annem çiçek ilemeli birlambaydı”, “Bahtiyarlık içinde geçti çocukluum”, iirim yol açıcıdır… gibi.Doumunun yetmiinci yıl dönümünde basılan kitapta, Hilmi Yavuz’un kendiniduyumsadıı iki- üç yaından sonra hayatını, kendisini yönlendiren, deitiren vebugününü ina eden fotoraflar okuruz. Daha yayımlanmadan, tanıtımı esnasındases getiren kitap için hsan Deniz u ifadeleri kullanır: “… kitap boyunca sürensöyleiye bakınca, sayfalara arasında beliren Hilmi Yavuz portresinin, samimi,

açık sözlü, ‘dobra’ bir air olduu gözden kaçmıyor… ‘iirim Gibi Yaadım’ rahatokunan, okudukça keyif veren, ho bir kitap… Okuyun; iir gibi yaamı mı HilmiYavuz, siz karar verin!..”148

Kitap adını, Hilmi Yavuz’un Hurufî iirler’de yer alan ‘harfler ve kendi’iirindeki bir dizeden alır.

“bak, ben her eyi kendiiirim gibi ya adım:

yazlar, aynalar!..gül, kendine batan dikendi…”149

Ailesine ve özellikle annesine sıklıkla deindii söyleide Hilmi Yavuz,genellikle çocukluuna gider. Bu mutlu yıllardan, air mizacının nasıl olutuunadair ipuçları elde edilebilir: “Aslında ben daha çok çocukluk yıllarımda annemle

birlikte oldum… Geceleri Alman uçaklarının her an Türkiye’ye saldırmasıolasılıına karı gece perdeler karartmayla kapatılır ve dıarı çıkılmazdı. Radyoyok, televizyon yok, sinema yok! Baba, çou akam evde radyo olmadıı için vesadece halkevinde radyo olduu için ‘ajan’ı dinlemek için halk evine gidiyor, benannemle evde yalnız kalıyorum. Elektrik yok… Elektriin ya da ampülün,gölgeleri sabitlemek bir özellii vardır ma lamba alevi öyle deildir… Benimodamda akamları hep öyle bir lamba yanardı. Zaten bir dizede vardır, Bakı Kuu’nda…”150Babasının evde yüksek sesle iir okumaları ve bu iirlerinekserisinin aruz ölçülü ya da Divan edebiyatından olması, küçük Hilmi Yavuz’uoldukça etkiledii söyleide önemle vurgulanan konulardandır.151

Polemikler, iirim Gibi Ya adım’ı ilginç kılan önemli özelliklerindendir.Enis Batur ve Orhan Pamuk üzerine younlaan bu konumalarda Hilmi Yavuz,

onları niçin eletirdiini ve bunda haklı olduu tarafları ön plana çıkarır: “Orhanartık bizim insanımız deil. Hem bizim insanımız olmak hem de Batılı olmak

147 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce, stanbul- 2006, s. 8148 - hsan Deniz, Netice: ‘iirim Gibi Yaadım’, Yeni afak gazetesi Kitap Eki, 4 Ekim 2006, S.10, s. 7149 - Hurufî iirler, stanbul- 2004 s. 39150 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce, stanbul- 2006, s. 10151 - A. g. e. , s. 27

7/29/2019 191185


mümkündü ama Orhan olamadı. Orhan, Avrupa’nın ve Amerika’nın adamıdır.Dolayısıyla burada herhangi bir tanınmı Avrupalı nasıl muamele görüyorsa omuameleyi görüyor.”152 Sorular ııında, Zülfü Livaneli’yi her açıdan eletirenHilmi Yavuz, onu yalancı öhretlerden biri olarak görür. Fazıl Hüsnü Dalarcaövgüyle andıı, Türkiye’de Nobel’i alabilecek airlerdendir ona göre.153

Nuran Yavuz’la yaadıı ak ve beraberinde on yedi yıl süren evliliklerikitabın önemli bir kısmını oluturur. Hemen hiçbir kitabında bu kadar açık bahsigeçmeyen bu yitik ak, Hilmi Yavuz’un yaamında ne denli belireyici olduunuCan Bahadır Yüce’nin airane sorduu sorularla usta aire itiraf ettirilir: “- Ayna iirleri’nde yeniden ‘Nuran’ ismini görünce a kın yenilenmesi mi acaba, diyedü ünüyor insan. Ama o ‘yitik bir a k için’ ifadesi her eyi açıklıyor galiba…

Herhalde her ya amda bir tane büyük a k oldu u söylenebilir. Kesinlikle öyle. - Öyleyse sizinki Nuran Yavuz’du.

Evet öyleydi. öyle söyleyeyim: Hiçbir yakınıı bu kadar youn birbiçimde yaamadım. Daha önce ve daha sonra kadınlarla bir sürü yakınlıımolmutur tabii, ama bunların hiçbiri aynı ölçüde youn deildi.”154 Nitekim herikisinin de birbirlerine duydukları aktan ötürü elerinden ayrıldıklarını, ilk defa

yapılan konumalardan öreniriz.155 Söyleide, anne ve babası, geçmite kalan büyük akı Nuran Yavuz ile

birlikte, hakkında saygıyla anılan dier bir kii Hilmi Yavuz’un hocası BehçetNecatigil’dir. Konumalarda onunla ilgili bahisler, lise yıllarından hocasınınölümüne; adına düzenlenen iir ödülü ve jüriliine uzanır. Olu Ali Hkmet’inBehçet Necatigil iir Ödülü’nü hak edii, ancak beraberinde çıkan dedikodularınHilmi Yavuz’u yıprattıını iirim Gibi Ya adım’dan örenmek mümkündür.

Ölümü ve sonrası üzerine vasiyeti, söyleinin en tatsız kesitleri olsa bileyapılan vurgular anlamlıdır. Bu konumalarda ölümden korkmayan, inanmı birHilmi Yavuz’u tanırız: “Sana açık yüreklikle bir ey söyleyeyim: Ben ölümeyaklatıkça Allh’ın bana daha cömert olacaını düünüyorum. Kendime iliknolarak ümitlerim artıyor. Yani imdiye kadar Cenâb-ı Allah’ın –hikmetinden sualolunmaz elbette- benden esirgedini düündüüm birtakım nimetleri bu yaımdansonra, ne kadar yaayacaksam bu süre içnde vereceini düünüyorum… BirMüslüman olarak, Kur’an’da ne söylendiyse onun olacaını düünüyorum… birMüslümanın Kur’an’da buyrulanlardan yola çıkarak ölüm ötesini düünmesigerektii kanısındayım… Cenâb-ı Allah’ın takdirine kalmı. Olacak olan olur,diyorum. Geçmie dönüp baktıımda, piman olduum pek bir ey yok gibi. Yinede Geçmi Yaz Defterleri’nde, ‘nedamet peimi bırakmıyor’ diye bir söz vardır.”156

Çocukları: Ali Hikmet Yavuz ve Ömer Yavuz, torunu Mercan söyleidebahsi geçen yakınlarıdır Hilmi Yavuz’un. Müzik zevki, meslei ve stanbulBüyükehir Belediyesi’nde Kültür leri Daire Bakanlıı yılları geçitirilmemi,üzerinde önemle durulmu konulardır. Soruların nitelikli oluu, düünülerek vehepsinden öte Hilmi Yavuz’u iyi tanıyan biri tarafından hazırlanması iirim GibiYa adım’ı okuma bakımından zevkli kıldıı gibi, bilgilendirici bir kitap yapmıtır.Hilmi Yavuz’un Kitapları ve Çevirileri, Kronolojik Ya am Öyküsü kitabı

152 - A. g. e. s, 178153 - A. g. e. , s. 178- 179154 - A. g. e. , s. 110- 111155 - A. g. e. , s. 110156 - A. g. e. , s. 187- 188

7/29/2019 191185


tamamlayan balıklardır. Kii, eser ve yer adlarına göre hazırlanan dizinin de yeraldıı kitabın sonunda, önemli bir yekunu oluturan fotoraflar, iirim GibiYa adım’da anlatılanların birer resmi gibidir.

4.7. Yüzler ve zler

Hilmi Yavuz’un, bütünüyle portre içerikli ilk kitabıdır. nsanlar, Mekanlar,Yolculuklar bata olmak üzere dier kitaplarında dost, bazen de kendisine karıhasmane duygu besleyenleri anlatan, onların kendi dünyasındaki izlenimlerini dilegetiren Hilmi Yavuz, bu kitabını sadece portrelere ayırmıtır. Kitabın adını budorultuda belirlemitir. Yüzler ve zler ’i daha önce yazmamasını, portre yazmanınbir ya evresini ve anlatılacak kiiler hakkında, özellikle ölenler için bir nostalji,bellekte kalanların kendini dıa vurma isteine balayabiliriz. Oysa kendisi Yüzler ve zler ’i yetmi yaında kaleme almasını baka neden ve duyduu tereddütlerebalar: “Portre yazmak zor zanaattır. Hele, bu alanın büyük ustaları, önünüzdesıradalar gibi duruyorken… Ustalar, çounlukla, Refik Halid’in deyiiyle‘tanıdıkları’nı yazmılardır; yakından tanıdıkları insanları! … Portre yazarı,

tarafsız olamaz; olmamalı da! Sevdiim ve deer verdiim insanları yazarkenHaldun Taner’i, sevmediim ve deer vermediim insanları yazarken de Yusuf Ziya’yı mı örnek almalıyım? Sevdiklerime müfik, sevmediklerime karı hunharbir söylemden mi yana olmalıyım? Ya da, sadece sevdiklerimi veya sadecesevmediklerimi yazmam mı doru olur? Sorular, sorular, sorular…”157

Yüzler ve zler ’deki elli üç yazıda kırksekiz kiiyi tanıtan Hilmi Yavuz,portrelerin bir kısmını dier kitaplarından aldıını görürüz. Babası Hikmet Yavuz,hocası Behçet Necatigil ve Alaettin Eser ve Orhan Pamuk önceki kitaplarında yeralanların baında gelirler. Kitapta bahsi geçen kiilerin çou komuoyunca bilinenahsiyetlerdir. Hemen hepsiyle dost yahut tanıık olan Yavuz, onlarla ilgili olarakzihninde kalanları anlatır. Nostalji, dostlua verilen deer ve kimlerinde ho birgıpta ya da güzel bir vasfa duyulan saygı, yazıların çounda ortak olanözelliklerdir: “Doan Hızlan her zaman stanbul’lu olmutur. Her zaman diyorum,çünkü, itiraf etmeliyim, galiba Doan’ın dıında, hepimizde, stanbul’da büyümü olsak da fark etmez, taralılık vardır biraz. Doan’da asla taralılık yoktur… 1970sonbaharında ‘Yeni Edebiyat’ dergisini yayımlarken, benim için ‘yaama yenidendönü’ anlamına gelen edebiyata dönüün, deyi yerindeyse, ‘nekahet’ döneminiDoan Hızlan’ın yönettii ‘Yeni Edebiyat’ta geçirdim. Çok daha sonra, Gösteri’yiyayımlamaya baladıında da, ilk aradıklarından biriyim. Valdeçeme’dekievimde, bize konuk olduu gecelerde, onun sadece bir edebiyat insanı deil, amaen az o kimlii kadar güçlü, erbab bir ehl-i sohbet olduunu yaamanın hazzı dacabası…”158

Yapılan güzel sohbetler veya polemiklerle sınırlı deildir Yüzler ve zler .Portesi verilen kiilerle birlikte kitapta, 1950’den balamak üzere elli yıllık birsüreci içine alan evrenin, edebiyat, kültür ve entelektüel ortamları hakkında birçokbilgiler ediniriz. Türk edebiyatı, kültürü ve irfanı için emekleri, bu uurda çabasarfeden Hilmi Yavuz’un dikkatinden kaçmamıtır: “Kemal Tahir ifratla tefritarasında sadece bu iki had’de yaamaya yazgılıymı gibi görünen Türkentelijansiyasına, ifrattayken tefriti, tefritteyken ifratı deil; ama bu iki had dahil,

157 - Yüzler ve zler, Ankara- 2006, s. 3- 5158 - A. g. e. , s. 84- 87

7/29/2019 191185


hangi konumda olursa olsun her ikisini de sorgulamayı belletmeye çalıtı. Aklınyolunun bir deil, birçok olduunu anlatmaya çabaladı. Ve bence aklın yolunun birolduunda direten bu entelijansiya için biraz fazla safdil kaldı.”159

4.8. ANLATILAR

Postmodernizmin kaynaı ve balatıcısı üzerine dikkatler genellikleFriedrich Nietzsche’de younlaır. Bu akım sanatta ve yaamda çoulculuadayanan bir anlayı üzerine kuruludur.160 Nietzsche’nin felsefe anlayıındaçoulculuun, ‘parçalı yazı’ (‘écriture fragmentire’) biçimde ortaya çıktıınısöyleyen Hilmi Yavuz, dünyanın ancak parçalı yazıyla okunabileceinidüündüünden ötürü onun bu yola bavurduunu belirtir: “Dünya çoulluktur veçoulluk da, elbet parçalı yazıyla okunabilir. Blanchot öyle koyar meseleyi:‘Dünyanın yorumlanması gerekir, yorum ise çouldur.’ Nietzsche’ninPerspektivizmi’nden de anlaılması gereken budur elbet…”161 Akla dayalı gerçeiölçü alan modernizm, aydınlanmanın son halkasıdır. Aklın ve dorunun bir

yanılsama oluunu düünen Nietzsche’ye göre “doru, doruların yanılsamaolduunu unutanların yanılsamasıdır.”162 Bu görü, postmodern roman veyaanlatıda, gerçekliin yansıtılması yerine, gerçeklii yansıtan roman yazmanınkurguya katılmasını netice vermitir. “Postmodernist roman, barındırdıı dünyanınkurmaca olduunu, içeriindeki çok güçlü vurgularla belirtir. Bunların en yaygını,kurmaca oluu bizzat yapının kurgulanı düzleminin temeli yapmadır. çeriinileyi düzeniyle onun kurulu süreci kout kılınır bu yöntemle. Böylece metninyazılma süreci aynı zamanda romanın konusu hâline gelir.”163 Hayatı alaya alma,gerçekten üphe duyulması; gerçei yansıttıı ölçüde yazılan romanın deerliolacaı görüü balamında Bir Cinayet Romanı’nda Pınar Kür, kahramanınaunları söyletir: “Romanın hayatı yansıttıını yazmıım bir ara. Dediklerinebakılırsa son derece yanılıyormuum. Matematik hayatı ne kadar yansıtıyorsa,roman da o kadar yansıtırmı. Yani roman yaamdan çok matematie yakınmı.Çünkü yaam geliigüzelmi, romansa keyfi- ama kurallı keyfi.”164

Türk edebiyatı postmodern anlatı ve romanlarıyla 1980 sonrası tanımıtır.Ouz Atay’ın daha önce yazdıı Tutunamayanlar , Ahmet Hamdi Tanpınar’ınözellikle Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nden sonra yazılan en iyi modern Türkromanıdır. Postmodern unsurlar taısa bu romanın modern roman özellikleri dahaaır basar. Ahmet Altan’ın 1982’de yayımladıı, Dört Mevsim Sonbahar üstkurmaca ve anlatı düzleminden ötürü Türk edebiyatının ilk postmodern özellikliromanlarındandır. Pınar Kür’ün 1989’da yayımladıı Bir Cinayet Romanı’nı postmodern bir roman örnei olarak gören Berna Moran, bu kitap için unlarıkaydeder: “ Bir Cinayet Romanı, anlatıyı konu edinmesiyle; kurmaca ile gerçeklikarasında kurduu oyunlarla; postmodern romana özgü “çok sonuçlu” ya da

159 - A. g. e. , s. 49160 - Yıldız Ecevit, Türk Romanında Postmodernist Açılımlar, letiim Yayınları, stanbul- 2001, s.66161 - “Postmodernizmin yol açısı olarak Friedrich Nietzsche”, Zaman gazetesi, 16. 7. 2003162 - Ecevit, a. g. e. , s. 63’ten naklen163- Hakan Sazyek, Türk Romanında Postmodernist Yöntemler ve Yönelimler, Hece dergisi,Mayıs- Temmuz, S. 65- 67, s. 494164 - Berna Moran, Türk Romanına Eletirel Bir Bakı, stanbul- 1994, s. 116’dan naklen

7/29/2019 191185


“sonuçsuz” bitiiyle; yazarla tartıan, rollerine itiraz eden, romanı ele geçirerekyazarın kendisini roman kiisine dönütürmek isteyen karakterleriyle, PınarKür’ün romancılıında, postmodern dorultuda yeni bir aamadır.”165 Üstkurmacave fantastik unsurları kullanılı biçiminden ötürü Nazlı Eray’ın 1992 yılındayayımlanan Ay Falcısı’nı da bu ilkler içinde anabiliriz. Adından postmodern bir

roman olarak bahsettiren Kara Kitap, daha çok modern roman özelliitaımaktadır. Ancak kurguyla ilikilendirilen metinlerarasılık ve üstkurmacaboyutu, kitabın postmodern örnek verme adına yazıldıını gösterir. Nitekim KaraKitap hakkında her iki akımın kıstaslarına balı kaleme alınan eletirel yazılararastlamak mümkündür.

Salt postmodern anlatı olarak adlandırabileceimiz Hilmi Yavuz’un Üç Anlatı’sına dein, modernle postmodern karıımı ürünlerle gerçekleen bu sürece,adından bahsetmediimiz birçok örnei dâhil edebiliriz. Tamamen postmodernbiçiminde adlandıramayacaımız bu zaman dilimindeki romanlarda modern vepostmodern özellikler genellikle bir aradadır. Hilmi Yavuz’un postmodern anlatıörnei olarak bilinçli ekilde yazdıı Taormina, Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri ve Kuyu adlı anlatılarına kadar devam eden bu evre, bizce bir geçi sürecidir. Bir

air olarak Yavuz’un yazdıı bu anlatıların, kendi açısından öncesi 1960’lı yıllarınbaında denedii birtakım roman denemelerine dayanır ancak bu anlatılarınsonrası olmamıtır. Bu anlatılar, onun yegâne Üç Anlatı’sı olarak kalmılardır.Sanki, postmodern anlatı mı?, buyurun size: Taormina, Fehmi K.’nın AcayipSerüvenleri, Kuyu, diyen bir Hilmi Yavuz’la karılaırız onlarda. Dilek Dolta, buanlatıları baarılı birer postmodern örnek olarak andıı bu anlatılar,166basit olayörgülü olmalarına karın postmodern unsurlar açısından zengindirler. Üç

Anlatı’nın bu yönüyle ilgili olarak Hilmi Yavuz unları kaydeder: “Romanınbenim harcım olmadıını anladım. Ama yüz sayfalık, yüz yirmi sayfalık kısaanlatılar yazabilirim. Bunları elenceli postmodern metinlere dönütürebilirim.Gerek edebiyatı gerek yazarı tiye alarak bunları yapabilirim. Taormina, FehmiK.’nın Acayip Serüvenleri ve Kuyu bunun sonucudur. Ama bunlar ciddi eylerdir.Çok kolay yazılmı gibi görünürler; öyle deil. Ama gereken ilgiyi görmedi. Bunuanlayıla karılıyorum çünkü o metinlerin derinliini kavrayacak eletirmenyoktu…”167

Hilmi Yavuz, anlatılarında yansıtmacı/geleneksel, modern romananlayılarını postmodern yaklaımına uygun bir ironi ile alaya alır. Bu ironi,Taormina’da modernizmin metinlerarası ilikisi anlayıına yöneliktir. Dolayısıylabu anlatısında, metinlerarası iliki ile aldıklarına bakıımlı karılıklar bulur. Anlatıve romanlardan hareketle kaleme aldıı bir parodi örnei olan Fehmi K.’nın

Acayip Serüvenleri’nde ise modern edebiyatın tercihi olan nitelikli okurkavramıyla dalga geçer. Modernizmin seçkincilii eletirilir. Bundan okuyucu-metin ilikisi üzerinde duran Hermeneutik okuma da payını alır. Zira Hilmi Yavuz,bu anlatıda, anlatıcı çeitliliine balı olarak okuyucuya da anlatıcı rolü verir.Kuyu’da metinlerarasılıı fantastik boyutlu iler, Müstehase Hanım ve Neci Bey’inilikisi, Neci Bey’in kimlii postmodern öncesi polisiye romana parodi biçimindeöykünmedir. Dier taraftan bu akımın gerçei yadsıyıı ve buna balı olarakgerçek-kurgu çelikisi üç anlatının hepsinde kendini gösterir. Bu, Taormina’da

165 - Moran, a. g. e. , s. 117166 - Dilek Dolta, Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri, Varlık, Kasım- 1996, S. 1070, s. 20167 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce,stanbul- 2006, s. 166

7/29/2019 191185


yaanılan mekân; Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri’nde anlatıcı ve kurgu; Kuyu’dakurgu, anlatıcı ve zaman bakımlarından ortaya çıkar.

Postmodern anlatı ve romanlarda, kurguların birçouna anlatı veya romanyazma uraısı katılır. “Yansıtmacı romanın didaktik kimlikli yazar-anlatıcısı, bukez anılan ilevini yitirmekle birlikte, romana geri dönmütür artık. Yazar,

romanını hem yazmakta hem de kurmacasının içinde, kendine figüratif anlamdayer açmaktadır. Zira postmodernist romanda yazmak ve yaamak iç içegeçmitir.”168 Hilmi Yavuz’un her üç anlatısında da, bir yazma uraısı vardır.Taormina’da Yusuf Horoz; Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri’nde yazar anlatıcıolarak Hilmi Yavuz; Kuyu’da ise anlatı yazma için kuyuya inen kii, HilmiYavuz’dur. Yazılan anlatılar, okuduumuz bu anlatılardan baka bir ey deildir.

Üç Anlatı’nın en önemli özelliklerinden biri de felsefî boyutlu olularıdır.Aristo’dan Derrida’ya uzanan filozoflar listesinde onlara ve görülerine dair alıntı,göndermeler okuruz. roni felsefeye ve özelde kuramlara dair olan kesitlerde önplana çıkar. Hilmi Yavuz, anlatıların bu yönüyle ilgili olarak Taormina ve FehmiK.’nın Acayip Serüvenleri balamında unları kaydeder: “ ‘Taormina’ ve ‘FehmiK.’ya gelince, iddialı bir ey söyleyeceim: Bu iki anlatı, Aydınlanma’dan bu yana

Rasyonalizm adına temellendirilen, verili ne varsa, neredeyse tümünü yerle biretmek amacıyla yazılmılardır. Akıl’a karı roni’yi çıkararak! Nietzche’yi birazdeitirerek söylersek, Akıl, sadece ya evet ya hayır der; oysa roni hem evet hemhayır, der, çünkü!”169

Dil, her üç anlatıda kiilere e olaylara balı deiiklikler arz eder. Tarihselkurgu veya kesitlerde, yalılara söz hakkı verirken Osmanlıcaya bavuran yazar,genellikle arı ve öz Türkçe kullanmaya gayret eder. Züppe bir entel karakteribiçiminde portresi çizilen Selim Taıl, benzerlerinin kullandıı dille konuturulur:“Özel bir dergi olacak bu, diyor, kapa ında leyaut’una (‘layout’ demek istiyor sanırım) kadar özel… senin iiri ilk sayfaya koyarız, ha tamam di mi, diyor…”170

Hilmi Yavuz, gerçek yaamından mekânların yanı sıra kiileri de, adlarıylabirlikte kahraman rolüyle anlatılarına taımıtır. Meslek ve uraılarıyla örtüennitelikte anlatılarda anılan bu kahramanların ilki, arkadaı Alaadin Eser’dir. Sahaf olan bu kii Taormina’da da sahaftır. Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri’ndekiFazilet Dadı, Hikmet Yavuz’un Diyarbakır- Çermik kaymakamıyken bakmak içinyanlarına aldıkları bir Kürt kızıdır. Hilmi Yavuz’un bebek ve çoçukluundaVecide Yavuz’un en büyük yadımcısı olmutur.171Kuyu’da çoçuk Hilmi Yavuz’abirçok efsane ve hikâyeler anlatan Muhammed Emin, onun 1952, 53 yazlarınıgeçirdii atayurdu Siirt’ten arkadaıdır.172

En az iirleri kadar önemli bulsa173 bile iddialı bir roman veya anlatı yazarıolarak okuyucusunun karısına çıkmaz Hilmi Yavuz Üç Anlatı’da. Türkedebiyatında, kendinden anlatı yazarı olarak da bahsettirecek bu anlatılarda,modernizmin souk akılcılıı yadsınmı, insan ön plana çıkmıtır. Kahramankonumundaki bu insan çou zaman Hilmi Yavuz’un kendisi olmutur.

168 - Hakan Sazyek, Türk Romanında Postmodernist Yöntemler ve Yönelimler, Hece dergisi,Mayıs- Temmuz, S. 65- 67, s. 498169 - Okuma Notları, stanbul- 1997, s. 216170 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 101171 - iirim Gibi Yaadım, Haz. : Can Bahadır Yüce,stanbul- 2006, s. 16172 - Bulanık Defterler, stanbul- 2005, s. 17- 18173 - Dou TV. , Erzurum 16. 4. 2004

7/29/2019 191185


Anlatılardaki youn kurgusal örgü, postmodern romanın özelliklerindenolsa bile Kuyu’da zzeddin adan’a sıklıkla tekrarlatılan ‘hayatımız mülemmâ’ifadesi, Hilmi Yavuz’un bilinçaltını yansıtır. Bu bilnçaltı anlatılara youn kurgusalörgüler biçiminde yansımıtır. Bu ifadeyi, anlatıların anahtar ibaresi ve HilmiYavuz’un yaam felsefesi olarak gören Fatih Kanter’e bu hususta katılmaktayız.174

4.8.1. Taormina

“ ‘Taormina’lılar, ‘insan, imgelemenin tanrısıdır’ derler; -Ne kadar do ru!.. Diyelim ki, deniz kıyısında oturmu denizi hayal ediyorsunuz. Bu denizimgesini be enmediniz; mavi, dingin, beyaz yelkenlilerin ku ular gibi kaydıklarıbir yaz denizini de il de, ye ile çalan dalgalı bir Sonyaz deniziniistediniz…Yapılacak ey, imgenin, deyim yerindeyse, kanalını de i tirmektir –hepsi o kadar!.. Dilerseniz bir beyaz file bakarken de, bir beyaz fil hayaledebilirsiniz. Kısaca imge, eytanın ta kendisidir.”175

Postmodern anlatı tarzında kaleme aldıı Taormina, Hilmi Yavuz’un ilkanlatısıdır.176 Çekirdek vakanın yanı sıra birbirleriyle bakıımlı kurgulardan

oluur. Ben anlatıcının diliyle anlatılanlar, bir bakıma bakahraman Yusuf Horoz’un otobiyografisidir. ehir planlamasına ve felsefeye oldukça meraklı olanbu kii, stanbul’da yaayan ancak bol bol Taormina’yı düleyen küçük birmemurdur. Bu yönüyle Peyami Safa’nın Yalnızız’ında Simeranya’yı düleyenSamim’e benzer. Anlatının bir kısmı, Yusuf Horoz’un tatilini geçirdii Bodrum’dageçer. Hilmi Yavuz, söylei ve yazılarında yeri geldikçe anlatılarından ve onlarınbazı motiflerinden bahseder: “O daın ben 1984 yılında morardıını gördüm.Taormina’da yazdıım gibi, fotorafta morardıını gördüm.”177 BöyleceTaormina’yı çevresinden edindii izlenimlerle kurar. Taormina birçok yönüylestanbul’u andırdıı gibi Bodrum’dur da: “(Bodrum’da Rüzgârlı Camlar’ıkefettiimde, daha ‘Taormina’ yoktu; belki, gerek de yoktu ‘Taormina’ya…Ali’nin, 1984 yılında, o camdan çektii fotoraf, da görüntüsü duruyor önümde, -ve da morarmı…)”178 Bodrum’da kaleme aldıı Geçmi Yaz Defterleri’ndeTaormina’yı kendine yazdırtan imgenin buradaki denizin ve Sartre’ın bir fotorafıolduunu belirtir: “imdi akamüstü. M. Motel’in bahçesinden denize, sonsuzdenize bakıyorum. Bir yelkenli, beyaz… Sartre’ın Simone de Beauvoir’la teknedeçekilmi bir fotorafı vardır. Arkada deniz ve uzakta yelkenliler görünür. lkgördüümde sanki bu fotorafı daha önce yaamı gibi duyumsadımdı.Bilinçdıımda neyi, hangi geçmi ân’ı imleyendi bu – ok etmeli bir kök-imge!Bana Taormina’yı yazdırtan o imgedir ite.”179

Bol bol hayaller kuran Yusuf Horoz’un memuriyet sıfatı ile ilgilerinibirlikte düündüümüzde, onun belediyede çalıan ehir planlamacılarından biriolduunu söyleyebiliriz. Füsun Akatlı, baarılı bulduu bu anlatının ilginçliininen çok izlek ve motiflerinde olduunu belirtir. Fakat yazarının metinlerarası

174 - Fatih Kanter, “Metinlerarası ve Yaamlararası Geçikenlik Balamında Hilmi Yavuz’unAnlatısı”, Doumunun 70. Yılında Hilmi Yavuz Sempozyumu, Trabzon- 15 Nisan 2006175 - A. g. e. , s. 29- 30176 - Afa Yayınları, stanbul- 1990, 103 s.177 - iir Henüz, stanbul- 1999, s. 77178- Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 78179- Geçmi Yaz Defterleri, stanbul- 1998, s. 115

7/29/2019 191185


ilgisini yanlı bulur: “Gerçekten de benim ‘ahir zaman mazmunları’ diyeceimizlek ve motifler üzerine kurulu Yavuz’un tüm anlatısı. ‘Ayna’, ‘kiz’, ‘Öteki...’...gizemli malzemelerdir... Benim, bu kitabın tümünü okuduktan sonra, topu topu ikiitirazım oldu: ‘imgelemleme’ sözcüü ile Gıyaseddin’in ‘Acaib’ül Letaif’indenalıntılanan bölümlerin ‘Taormina’ya eklemleni biçimi beni rahatsız etmeseydi,

kitaptan dört dörtlük okuma hazzı devirmi olacaktım. Yine de, etkin birokumayla ‘Taormina’ anlatısından kazanılacakların hakkını vermeye bu iki itiraz(eletiri) hiç engel deil...”180

4.8.1.1. Kurgu

Emekli kaymakamlardan smail Asım Horoz’un olu olan Yusuf Horoz’unTaormina’da anlattıkları hayal-gerçek karıımı olsa bile kendi otobiyografisidir.Anlatıda yer alan kurguların hepsi, Taormina’da yaadıına inanan ve kendiniönce felsefeci daha sonra romancı olarak düleyen Yusuf Horoz’la röportajyapmak için Le M. gazetesinin muhabiri Christian D.’nin Fransa’dan Taormina’yagelmesiyle açıklıa kavuur. Anlatının çekirdek vakası kısaca budur. 79 sayfalık

anlatının 62. sayfasında, bu gazetecinin gelmesi ve ona anlattıkları ile Taorminabata olmak üzere bakıımlı imge mekân ve karakterler bir anlam kazanır:“Christian D.’a, asıl önemlisi, otobiyografik bir roman yazacaımı, bütünhazırlıklarımı buna göre yaptıımı da söylemeli deil miyim? Bu romanda, eydensöz etmeyeceim kesin: Felsefe tutkumdan! Anımsıyorum. Bir zamanlar felsefeciolmak istemitim. Bunu anlatmamalıydım. Komik eyler yazdım, çünkü. Sanki birkent bulmuum da, sözcüklerle imgeler arasında bir bakıım varmı da, -ya dabuna benzer eyler… Bir felsefekurgu romanı yazmanın yolu, sanırım böyleeyler yazmaktan geçmiyor –geçmemeli de!... Bulduum kentin adının ‘Taormina’ya da ‘Valdrada’ olmasıysa hiç önemli deil. Asıl önemlisi, bu tür ipe sapa gelmezyazıların benden, Yusuf Horoz’dan önce, bazı yazarlarca yazılmı olmasıdır. Ben,bakalarının yaptıklarını yineleyecek bir yazar deilim elbet. Özgün bir yazarımben.”181 Anlatının sonuna dek Christian D.’a anlatılanlar bize bunların birer kurguoldukları kanısını verir. Christian D.’ya anlattıklarından, onun Fransa’dan Yusuf Horoz’un otobiyografisini dinlemek için geldii düünülür.

Yusuf Horoz’un Taormina balamında yazdıklarını felsefe-kurgu olarakadlandırıı, anlatıyı otobiyografi yönünü eksiltmez. Taormina, otobiyografisinianlattıı anlatıda hayalini kurduu mekândır. Kendisi gerçek dünyada yaayanbiridir. “Dorusu ya, aırı kukucu biriyim ben. Geçenlerde, geceyarısı bizim evinbulunduu sokakta canhıra köpek havlamaları duyuldu (Bu, “Taormina’dakisokak elbette!). Eim sevgili eim, köpek havlamaları üzerine uyanmı, beni deuyandırdı: … imdi, asıl anlatılması gereken eyi anlatmadıımı anımsadımbirden: Neyi anlatmadıımı anımsadım: Kimdim ben? Ve neden bunlarıyazıyordum? Bakın, küçük bir memurum ben; …”182

Ahmed Midhat Efendi’nin görmeden önce yazdıı Paris’te Bir Türk romanındaki anlatıcı rahatlıını buluruz. Ahmed Midhat kadar gerçekçi(?), detaylıanlatmasa bile yabancısı olunmayan bir kenti anlatır Hilmi Yavuz Taormina’da.Anlatı kahramanı Yusuf Horoz’un felsefeci olmak için hayalini kurduu bu kente

180- Füsun Akatlı, “Felsefeyle edebiyat arasında”, Güne gazetesi, 19. 02. 1990, s. 11181 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 71182 - A. g. e. , s. 37

7/29/2019 191185


yabancı deildir. Felsefeci olamayacaını anlayınca romancılıa karar verir.Böylece postmodernizmin uzantısı olarak kurgu içinde kurguya geçilir,kahramanımız bir roman yazma denemesine giriir. “(burada, bir zorunluluktandolayı adımı vermek durumunda kalıyorum,) Yusuf Horoz olarak, … Felsefegeleneinin olmadıı bir ülkede yaadııma göre, felsefeci olabilmek için, felsefe

gelenei olan bir kent imgesini kurgulamak durumundaydım. Buysa beni, çok açıkbir antinomiye götürüyordu: Felsefe gelenei olmayan bir kentin insanı, felsefegelenei (hangi gelenek? O da ayrı konu!) olan bir kent imgesinin içinde nasıl varolacaktı? Bu antinomiyi çözmeden önce, unu düündüm: En iyisi, felsefeciolmayı bir yana bırakmak, -ve roman yazmayı denemekti! … Böyle dedim, -ve birgün, nescafeme süt koymayı unutarak, romanıma baladım:”183 Yedi sayfa sürenbu iç roman denemesinde Hilmi Yavuz’un yaamından izler buluruz.Otobiyografik roman yazmak için yola çıkan Yusuf Horoz, yazdıklarınınotobiyografi olmadıının farkına varınca romanını sürdürmekten vazgeçer.

Postmodern edebiyatta dil ve dile balı oyunlar önemli yer tutar.Anlatılarda kimi zaman yazarların dil oyunlarına bavurduu görülür:“Postmodern yazar dil ile adeta oyun oynar ve daima bilinene, geleneksellemie

karı oynayarak okuru metne yabancılatırır. Çünkü postmodern yazarlara göresözcükler hiçbir zaman bireylere ait deildir; evrensel bir sistem olan dileaittir…”184 Postmodern biçimde kaleme alınan Taormina’da dil oyunları görürüz.Yazarın bu tavrında felsefî bir yön de vardır. Zira ‘Taormina’ bahsinin geçtii bukısımda felsefe ön plandadır: “Dünya’da ‘var olu’ yüklem deildi, ‘Taormina’daise ‘yok olu’ yüklem!... Dilerseniz, bu metindeki tek sayıyla gösterilen bölümleri‘Taormina’ diliyle, çiftleriyse Dünya diliyle okuyabilirsiniz! Bir dilin ötekineçevrildii konusunda, her zaman çok ciddi kukularım olduunu biliyorsunuz. Sizedaha önce de söylemitim bunu! … Dorusu ya, size daha önce söylediklerimi misöylemedim diye anımsadım, yoksa söylemediklerimi mi söyledim diyeanımsadım, bilmiyorum. Aslında, aralarında sadece cansıkıcı olmak ya daolmamak bakımından fark var, bana göre; hepsi o kadar! Çünkü eersöylediklerimi söylemedim diye anımsıyorsam, bu onları bir kez dahasöyleyebileceim anlamına gelir. Bunu yaptıımda, diyeceim, daha öncesöylediklerimi bir kez daha söylediimdeyse, bu cansıkıcı olur! Oysa,söylemediklerimi söyledim diye anımsıyorsam, bu onları söylemeyeceimanlamına gelir –ki, burada cansıkıcı olmak diye bir sorun yoktur!”185

Zaman dizimi, kısaca zaman kavramı dier roman unsurları gibi klasikroman için son derece önemlidir. Bu durum postmodern anlatılarda yeriniüstkurmacaya bırakmıtır.186 Kimi kez oyun biçiminde, gerçeklerle çelienkurgular, postmodern edebiyatın önemli sac ayaını olutururlar. Taormina’dakurgusal olarak anlatılanları bu açıdan düünmemiz mümkündür. Yavuz, özelliklehayalî kent olarak yazdıı Taormina’yı postmodern yapılanmaya uygun olarakoyun biçiminde kurgular. Bölümlere verilen numaralandırmada bile bunugözlemleriz. 1, 2, 4, 7, 8; 1, 2, 3, 4, 6, 8...

Yusuf Horoz’un, kendisiyle röportaj yapmak için Fransa’dan gelen Le M.gazetesinin muhabiri Christian D.’ye yazdıı romanları Fransızca’ya terüme eden

183 - A. g. e. , s. 45184 - Oya Batum Mentee, Bir Düün Yolculuu, Ankara- 1996, s. 35185 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 36186 - Ecevit, Türk Romanında Postmodernist Açılımlar, letiim Yayınları, stanbul- 2001, s. 72

7/29/2019 191185


çevirmenleri anımsayıp da yazdıı romanların adlarını hatırlamayıı kendikendiyle yaptıı bir ironidir: “Ona, yazdıım romanlardan söz edecektim.Morcovaldo’dan, Palomar’dan ya da daha sonrakilerden! D. Sallevane ile F.Wahl’ın Fransızcaya çevirdikleri kitabımıysa, çok sevdiimi anlatacaktım ona.(te gene bir bellek sürçmesi: Kitabın çevirmenlerinin adlarını anımsamak iyi de,

kitabın adı neydi sahi!)”187

roni birçok anlatım biçiminde görülen bir üsluptur.Ancak postmodern anlatıların vazgeçilmez unsurlarındandır. Özellikle düüncebalamında postmodernizm için önem arz eden ironi, modern düüncenin vemodernizmin ciddiyetine, gerçeklik kurgusuna karı kullanılır.188

4.8.1.2. Taormina’da Üstkurmaca

Hilmi Yavuz’un bakıımlı kurguladıı Taormina’nın bu yönü, anlatınınüstkurmaca boyutudur. Postmodern anlatının en önemli özellii olan üstkurmacadagerçek yaam ve anlatı kurgusu birbirleriyle ilintilidir. “Somut yaam ve kurmacametnin bir araya getirilmesi, birbiriyle çakıtırılması, aradaki sınırların yokedilmesi, üstkurmaca düzlemin ana özelliidir.”189 Bakııma dayalı kurgular

Taormina’da iki ekilde görülür. Bunların ilki mekân ve daha çok da olaydüzleminde gerçekleir. Anlatı kahramanlarının bakıımlı kurgulanıları,anlatıcının gerçek yaamıyla ilikilendirilmesi eserin üstkurmacasını tamamlayanönemli hususiyetidir.

4.8.1.2.1. mge Mekân ve Olaylar

Yusuf Horoz’un Christian D.’ya anlatmadan önce yazdıkları birbirleri iletamamen bakıımlı mekân ve olay kurgularıdır. Corafik olarak gerçeklikleri olsabile orasıyla ilgili kaydedilenler sadece imgeseldir. talya’nın Sicilyayarımadasında bir kent olan Taormina’nın anlatıdaki imge kentle, isimbenzerliinden baka dorudan bir ilikisi yoktur. Otobiyografik bir romanyazmakta olan felsefe tutkunu Yusuf Horoz, burayı felsefekurgu amacıylabilincinde tasarlamıtır. Onun felsefeci kimliiyle kurduu bir kent ideasıdırTaormina. Bakıım ilkesine balı kurguladıı bu hayalî ehir, öteden beri ilgialanında olan kent projelerinin beklentilerine cevap vermeyiinden ötürü ortayaçıkmıtır. “Evet, kentlerin kuruluunu inceledim –ve, açıkça söylemeliyim, bugünedein kurulmu olan kentlerin hiçbirinin planı, bana yetkin bir plan gibigörünmedi. Ben, bir kent ideasının ardına dümütüm- dolayısıyla, Dünyaüzerinde bugüne dein kurulmu kentlerin tümünü planlarını tek tek incelemi olmanın bir anlamı olmadıını anladım. Yapılacak bir tek ey vardı – o da kentideasını benim gerçekletirmem! Sonunda, idea’nın bir Biçim (Form) deil,(örnein: Daire), bir iliki olduunu anladım. Kent ideası bir iliki üzerinekurulmalıydı. Düüne düüne en yetkin ilikinin, ‘bakıım’ olduuna kararverdim… -Ve sonunda ‘Taormina’yı kurdum!”190 Bu ideayı tetikleyen unsurlaraarkadaı Erkut’la rastlarlar. lkinde Kıztaı’nı beyaz bir yelekenliye benzetirler,Viyana’da dolaırken bir antikacı dükkânın vitrininde rastladıı fildiinden

187 - A. g. e. , s. 63188 - Emre, Postmodernizm ve Edebiyat, Anı Yayınları, Ankara- 2004 Emre, s. 161189 - Ecevit, Türk Romanında Postmodernist Açılımlar, letiim Yayınları, stanbul- 2001, s. 105190 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 40

7/29/2019 191185


yapılmı küçük fil heykeller dier ideası olur. Ona bu hayalleri kurduran yazar,Hilmi Yavuz’dur. Postmodern anlayıa uygun olarak kurmaca biçiminde anlatıyagiren bu öykülerin gerçek ya da sadece hayalî olularının belirtilmeyiini buakımın esere yansımasından ötürüdür: “Konu öykülemek; postmodernçoulculuun, gelenekselle avangardist sanat arasında bir ayrım gözetmeyen

yapısına da uygundur… postmodern öykü anatıcısı, öyküyü yansıtmacı biryaklaımla anlatmıyor, onun doru/gerçek olduunu savlamıyor, tam tersineöyküsünün kurmaca karakterinin altını çizerek yapıyordur bunu…”191

Arkadaı Erkut ile Fatih’te ortak tanıdıkları olan Gıyaseddin Aabey’inseyyar gazete tezgâhı önünde Kıztaı’nı seyreden Yusuf Horoz, bu taı beyazyelkenli olarak düünür: “Sıcak yaz ikindilerinde tezgâha vuran güne çoktançekip gitmiken, uzaktan Kıztaı’nı bir beyaz yelkenliymi gibi düünmek (burada‘düünmek’, ‘hayal etmek’le e anlamlıdır) müthi houma gidiyordu.”192 Bubeyaz yelkenli, Taormina imgesine vücut vermede belirleyici rol oynar. TıpkıViyana’da rastladıı fil heykelciklerinin Hoca Gıyaseddin’nin sefere çıktıı Hıtaygibi: “Yaamımın en önemli dönüümlerinden birini gerçekletirmeme neden bumutlu rastlantıdan elbette –ve öncelikle söz etmeliyim. Bu heykelcikler on taneydi

(yoksa on bir miydi?) ve birbirinden ayırt edebilmelerine olanak yoktu. Sanki birkalıptan çıkmı gibiydiler ve ancak uzamda kapladıkları yerden dolayıbirbirlerinden ayrılabilirlerdi… Nitekim daha sonra da, kim bilir kaç kez, ofilcikleri seyretmeye gittim ve her keresinde bu filcikler imgelemi kıkırtangizemli bir aura buldum. unu da belirmeliyim ki, o yıllarda felsefeci olmaya pekheveslendiimden olacak bu beyaz, gizemli filciklerin bana Çin’i, Maçin’i(metinde ‘Hıtay’ diye geçiyor H.Y.) pek belirsiz bir biçimde çarıtırdıkları biryana, beni ‘bakıım’ sorunları üzerinde önemle durmaya götürdükleri de birgerçektir. Bu filler bakıımlı mıydılar? Eldivenler bakıımlı mıydılar? vb. vb.”193 Beyaz bir yelkenliye benzettii Kıztaı ve filcikler ona Taormina’yı hayalettirmekle kalmaz, kurgulanan bu imge kentte bakıımlara da neden olur.

Yusuf Horoz, kendini Taormina’da duyumsadıı bir gün penceredengimekte olan yelkenlileri görüp, ‘yelkenliler’ der. Gördüünün yelkenli deilmetonimi olduunu söyleyen Gıyaseddin adlı kii imgelemindeki kahramanlarınadını taır. Örnein Taormina’ya gelen delegasyon heyetinin baında Gıyaseddinadlı biri vardır. Bu heyet Taormina’ya tam üç yılda gelmilerdir: “ ‘Taormina’yageldiklerinde (hangisi?) atlarından inmiler ve saray kapısına giden yolda salısollu yerletirilmi beer beyaz filin arasından geçmiler. (Taormina’da tastamamonbir beyaz filin olduu biliniyor). Prens, onları salonda kabul etmi ve‘Taormina’ cezaevinde tutuklu 700 azılı suçluyu (büyük bir bölümü siyasal suçlu)o akam, Gıyaseddin delegasyonu onuruna verilen ölene çaırdıını bildirmi.Prensin huzurundan ayrılmadan önce de, delegasyon üyelerinden her birine birerahin (metinde ‘sungur’ diye geçiyor) armaan etmi ve zencefil çayı sunmu.Ayrıca, konukların güzel eleri için de top top ipler armaan etmi. Onlar da‘Taormina’ prensine, ülkelerinden getirdikleri göz alıcı güzellikteki atlarısunmular. Prens bu atlardan biriyle ertesi gün ava çıkmı ve –talihsizlik bu ya!-attan düerek yaralanmı. Prens çok kızmı buna ve Gıyaseddin delegasyonununtutuklanmasını buyurmu. Ben bu imgeyi gördüümde akam oluyordu ve

191 - Ecevit, a. g. e. , s. 78192 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 68193 - A. g. e. , s. 71- 72

7/29/2019 191185


kukusuz, yelkenlilerin beyazlıından o kertede kesinlikle söz edemiyordumartık.”194

Sahaf dostu Alaeddin’nin dükkânında rastladıı Acaib’ül Letaif adlısefaretname, Viyana’daki antikacı dükkânında gördüü filciklerle bakıımlıdır. Bubakıım fillerle sınırlı deildir. Zira Taormina’ya gelen delegasyon heyeti ve

oranın prensiyle yaadıklarının benzerini Acaib’ül Letaif’te de okuruz. 1422’deHace Gıyaseddin El Nakka’ın yazdıı ve eyhülislam- ı esbak Küçükçelebizâdesmail Asım Efendi’nin tercüme ettii bu sefaretnamenin özeti udur: Timur’unolu Mirza ahruh’un Çin imparatoruna gönderdii elçiler delegasyonundabulunan Hoca Gıyaseddin 1419’da Herat’tan yola çıkar. Uzun ve zorlu biryolculuktan sonra Hıtay’a varan elçi delegasyonu imparatorun sarayına davetedilirler: “Saray kapısının iki yanında beer filin hortumları arasından geçilerekiçeriye girildi.” mparatora atların içinde bulunduu hediyeleri takdim eder;kendileri ve imparatorları için takdim edilen hediyeleri alırlar. Ancak kendisinehediye edilen atlardan biriyle ava çıkan imparator attan düer ve ayaını incitir.Hoca Gıyaseddin’in içinde bulunduu delegasyon heyeti bu üzücü olaya çoküzülürler. Bu seyahat iki yıl on ay be gün sürmütür. Hoca Gıyaseddin seyahat

esnasında tuttuu notları Herat’a döndükten sonra toplamı ve böylece ortayaAcib’ül Letaif, dier adıyla Hıtay Sefaretnamesi çıkmıtır.195

Çekirdek vakadan ayrı anlatıya giren bu kurgular, postmodernizmin önemliözelliklerinden üstkurmaca düzleminde gerçekleirler. Postmodern edebiyatınkurgu ve biçim düzeni olarak adlandırabileceimiz üstkurmaca hakkında YıldızEcevit unları kaydeder: “Edebiyatın konusu, ne gerçekçilerin ‘dı dünyası’, ne deromantikler ve modernistlerin ‘iç dünya’larıdır artık. Edebiyat/metin, kendinianlatmaktadır postmodernist edebiyatta. Gerçein belirsizletii, klie kalıplarlaüretilip tüketime sunulduu bir çaın sanatçısı, kendisine de yabancı gelen buortamda, gerçei yeniden üretmek yerine rotayı farklı bir estetik dorultuyakaydırmıtır; salt sanatsal yaratıcılıı, hem biçim hem de içerik/motif düzlemindeodaa almı, onunla oynamaktadır. Bu aynı zamanda, edebiyat estetiini tersyüzeden bir adımdır; yeni bir metinsel ontolojinin oluması demektir”196

Taormina’da felsefe ön plandadır. Orada önemli olan varlıkların gerçekliideil bakıımlı olularıdır. Bir eyin varlıı bakıımlı oluuna balıdır. Bakıımlıolmayan nesne veya herhangi bir olgunun devamlı olması bir yana anlaılması bileüphelidir.197 Bu kurgulamanın temelinde Yusuf Horoz’un felsefe ve hayatanlayıının rolü vardır. Zira yazarın kendisi Taormina’yı hayalinde öyletasarlamıtır: “Buraya kadar anlattıklarımın hiçbir anlamı olmadıını biliyorum.Aslında, ‘Taormina’ bahane, belki! Ben bir felsefekurgu yazmak istiyordum;‘bilimkurgu’ (science fiction) olur da felsefekurgu niye olmasın? Ben öteden beri,Felsefenin bir kurgu olduunu savunmuumdur, kurmaca olduunu! (‘Taormina’dilini iyi bildiimi söyleyemem dorusu; o yüzden de ‘sanıyorum,’ diyorum).Felsefeyle iir arasında baıntı kurulur da, felsefeyle anlatı arasında baıntı niyekurulmasın? Aslında, felsefeciler düpedüz bunu yapıyorlar ve bunu yaptıklarınınfarkında deiller.”198

194 - A. g. e. , s. 25- 26195 - A. g. e. , s. 54- 62196 - Ecevit, Türk Romanında Postmodernist Açılımlar, letiim Yayınları, stanbul- 2001, s. 184197 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 20198 - A. g. e. , s. 31

7/29/2019 191185


4.8.1.2.2. Dönüme Urayan Karakterler

“Postmodern anlatının ana kiisi, bir figürden dierine dönüüp duranbiridir, belirli bir kimlii yoktur.”199 Buna karakter dönüümü de diyebiliriz.

Taormina’da kurgulara göre bakahraman figürleri olmasına karın, onlardanhiçbiri öne çıkmamaktadır. En belirginleri bile dönüüme maruz kalaraksıradanlaır. Kurgularda ve Yusuf Horoz’un yaamında yer alan Hoca Gıyaseddinde dahildir. Yazarın bu tutumunu, klasik ve modernist romanlarda öne çıkarılankahraman anlayılarına, postmodern bir karı duru olarak düünebiliriz. Bakıımlıkarakterler, Taormina’da ve konu akıı içine sıkıtırılmı izlenimi verilen Acaib’ülLetaif adlı öyküde, Bodrum’da, Yusuf Horoz’un çevresinde görülürler. HocaGıyaseddin karakter deiimine en fazla urayan anlatı kahramanıdır. Kimi yerdeAleddin Hoca olarak da adlandırılan bu karaktere önce Yusuf Horoz’un kendiniTaormina’da tasavvur ettii bir anda rastlarız: “ ‘Taormina’da kural budur: Parça,bütünün yerine geçer!.. te bu yüzden, pencereden yelkenlileri süzülüp giderkengördüümde, içimi çekip ‘yekenliler’ demitim ki, Gıyaseddin’in

-Metonimi deil mi hocam?Sözüyle irkildim. Ne zaman gelmiti buraya Gıyaseddin? Ve neden ben

‘yelkenliler’ diye, çok hafif sesle, belli belirsiz mırıldandıımda, bana-Metonimi deil mi hocam?Demiti?”200 Buraya kadar anılmayıından ötürü bilemediimiz

Gıyaseddin’i adıyla bile olsa tanımı oluruz, Yusuf Horoz ondan bir fotoraf olarak bahseder. Bu tanıtımda, ona daha sonra yükleyecei karakter özelliklerininipuçları vardır: “Gıyaseddin de bir fotoraftı. imdi ite imgelere bir yenisiekleniyor. Ve bütün fotoraflar gibi, hem düzanlam hem de yananlam olarak çiftekiilikle var oluyor. Gıyaseddin’in de, çifte kiilikli olarak böylesine bir çifteyaamı vardı. Kukusuz, hepimiz biraz böyle deil miyiz? … imdi, Gıyaseddin’inbakanlıındaki bir delegasyonun ‘Taormina’ya geliine ilikin imgenin öyküsünüanlatmalıyım size…”201 Aynı Gıyaseddin’i, birbiriyle bakıımlı olarak kurgulananHıtay Sefaretnamesi’nde elçi olarak görürüz.

Gıyaseddin’in anlatıdaki dier adı Alaeddin’dir. Daha çok gerçek yaamdaona bu adı veren yazar, kimi kısımlarda Alaeddin olarak adlandırdıı karaktereaynı paragrafta tekrar Gıyaseddin adını verir. Böylece okuyucuyu aırtan,karakterler üzerinden postmodern bir oyun yapmı olur. Babası smail Asım’ınmülkiyeden sınıf arkadaı Gıyaseddin’i daha sonra Alaeddin olarak adlandırmasınıbu aırtmacaya örnek verebiliriz. Yazar bunlarla anlatının bir kurgudan ibaretolduuna vurgu yapmak ister: “Christian D.’a, babamı anlatmalıyım. smail AsımHoroz, bana göre dünyanın en huysuz adamıydı… B’nin H ilçesindekaymakamken, sınır komusu Se’de Mülkiye’den sınıf arkadaı olan GıyaseddinAmca kaymakam olarak bulunuyordu… babamın, smail Asım Horoz’un,Gıyaseddin Amcanın, arasıra manyetolu telefonla arayıp, ‘yahu, Asım, yengeyi veYusuf’u alıp bu hafta sonu Se’ye gelsenize…’ yollu çarılarına, için için, amamüthi öfkelendiinin de yakın tanııyım… Babam, çarıyı reddedip telefonukapadıktan sonra öyle esip savuracaktı: ‘Bre hanım, bu Gıyaseddin de kendini ne

199 - Ecevit, a. g. e. , s. 77200 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 24201 - A. g. e. , s. 24- 25

7/29/2019 191185


zannediyor? … Sonunda, sorunun öyle çözümlendiini anımsıyorum: Annem,Se’ye, Alaeddin Amcanın eine telefon edip, babamın çarıyı red gerekçesinibildirdi. Bunun üzerine de, Gıyaseddin Amcanın bulduu bir formül uygulanmayabalandı…”202 Benzer isim deiikliine Bodrum’da, menkıbelerden çıkıp dagelmi izlenimi veren, Dou mistisizmini yansıtan Alaeddin Hoca için de söz

konusudur. Bir cami hocası olan bu kii aynı zamanda bakkaldır. Yusuf Horoz, hersabah ondan ekmek ve gazete alır. Alaeddin Hoca, ona bir eyler gizleyen ya dabakalarının örenmesi sakıncalı olan eyler anlatacakmı gibi bakar. Bu kiinindaha sonra Gıyaseddin olarak anıldıını görürüz: “O dükkâna sabah, ekmek vegazete almaya bir Calvino ya da Dostoyevski kii olarak deil, Erefolu Rumi’ninMenakıb’ından yola çıkarak gitmek daha doru olacaktı. Erefolu’nun bn Musaile yaptıı konumayı anımsayarak, sabah ekmeimi alırken, Gıyaseddin Hoca’nınyüzüne gizemli gizemli bakacak ve, ‘Dâvete icâbet etmek lâzımdır’diyecektim.”203

Taormina’da bakııma balı dönüüme urayan dier bir karakter, gençlikakı Sidonia Nadherny’dir. lk defa stanbul’un Fatih semtinde gördüü, sekerekyürüyen bu kızı Yusuf Horoz hiç unutamaz. Hatta ei Züleyha’yı bu adla çaırır.

Bakkal Alaeddin Hoca’nın kızı, Sidonia’nın özelliklerini taır. Onun adı ise Yusuf Horoz’un einin adıyla aynıdır: Züleyha. “(Bazı kötü niyetliler, Züleyha’nın yalıbakkalın karısı olduunu ısrarla söylüyorlardı), arasıra dükkânda görüyordum onu.Uzun siyah saçlarını sımsıkı ören, durgun bakılı bir kızdı ve ne tuhaf sekerekyürüyordu!”204

4.8.1.3. Metinlerarasılık

Postmodern anlatılarda metinlerarasılık, eserin geçmile baını salamadanziyade ona oyunsu, bilmecemsi bir özellik katar. iir poetikasında metinlerarasıilikiyi esas alan bir air olarak Hilmi Yavuz’un anlatılarında, postmodernbalamda metinlerarasılıı kullanması güç olmamıtır. Konu akıına balı olarakkaynaklarla kurduu ilgiler anlatısını zenginletirmitir. Taormina’nın, yaam veyaam anlayıı bakımından youn tasvir edildii kısımlarda felsefecilerden yapılanenstantaneler bu imge kentin gizemine gizem katmıtır. Anlatıda yapılan en büyükmetinlerarası ilikiyi Acaib’ül Letaif ile yapılır. Bu eser gerçekte var olanmetindir.205Yaptıımız incelemeler, bu metnin Taormina’ya gerçeiyle örtüürnitelikte aktarıldıını göstermektedir. Hilmi Yavuz, Taormina’da kurduu bütünbakıımların temeline bu sefaretnâmeyi koyar.

Bakıımın uzantısı olarak karılıklı verilen adlar ve onlarla birliktekaydedilen motiflerde metinlerarası ilikiyi görürüz. Bu kullanımlarda Batı veDou’nun bakıımlı oluları yazarın dikkat ettii husustur. Örnein aaıdaGuido’nun bahsettii zencefil çayını, 75. sayfada Dou mistisizmini temsil edenkarakterlerden bakkâl Alaeddin Hoca’nın içtiini görürüz: “ ‘Taormina’datanıdıklarından birinin Guido Ceronetti olduunu söylemedimdi deil mi? Guidouradı ve bana zencefil çayını salık verdi; öyle dedi, dediklerini sözcüü

202 - A. g. e. , s. 69- 70203 - A. g. e. , s. 76204 - A. g. e. , s. 75205 - Gıyaseddin en – Nekka, Çeviren: smail Asım, stanbul Kader Matbaası, stanbul- 1331, 48 s.; (Seyfettin Özege Baı Kitaplıı– Erzurum)

7/29/2019 191185


sözcüüne anımsıyorum: ‘Un thé au gingembre fortifie la vie intérieure, élargit lacapacité de l’oeil enseveli, fait dire a l’esprit o il est entré: Je puis’. Ben deGuido’ya yanıtı geciktirmedim, o da acaba benim söylediklerimi sözcüüsözcüüne anımsıyor mu? Anımsaması gerek, çünkü öyle dedim: ‘Ben sanazencefili suya katmanı öneririm: Kur’an, Dehr Suresi LXXVI, 17: ‘Ve

cennetliklerin bir kadehle susuzlukları giderilir ki, içindeki içilecek suya zencefilkarıtırılmıtır.’”206 Bir air olarak yazarın anlatısına iirinden dizeler aktarıp metinlerarası

iliki adı altında baka airleri ve iirlerini anması, eserine bu açıdan oyunsulukkatması kadar doal bir durum olmasa gerek. Hilmi Yavuz, Yaz iirleri kitabındayer alan büyü’sün, yaz! iirinde yer alan bir dizeyi Taormina’ya alırken adınıkaydetmez.

“ah bellek, acı bellek!hem arısın senhem kimbilir hangi güldenkalma diken?”

“Bir dilin ötekine çevrilebilirlii konusunda, her zaman çok ciddi

kukularım olduunu biliyorsunuz. Size daha önce de söylemitim bunu (Ahbellek, acı bellek! Diyordu bir air, kimdi unuttum!)”207

Bodrum’da sabahları ekmek ve gazete aldıı bakkâl Alaeddin Hoca’yıgörünce kendini Erefolu Yusuf olarak hisseden Yusuf Horoz’a yazar,metinlerarası iliki ile Somuncu Baba’nın nidasını duyumsatır: “… yalı bakkâldanekmek alırken, Bursa’da, bn Musa’nın ‘somunlar, müminler!’ sesini duyanErefolu Rumi gibi duyumsuyordum kendimi.”208

4.8.2. Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri

Hilmi Yavuz’un Taormina’dan bir yıl sonra, 1991’de yayımladıı FehmiK.’nın Acayip Serüvenleri, balııyla örtümeyen içerik ve kurgulara sahiptir. Olayörgüsü bakımından sade, balıına göre eylemsellii sınırlı olan bu anlatınınacayiplii anlatıcı çeitliliinden ve kurguların sunulu biçimindenkaynaklanmaktadır. Modernist romanın anlatıcı konusundaki titizlie karın,postmodern anlatıya uygun olarak birden fazla anlatıcıyı buluruz Fehmi K’nın

Acayip Serüvenleri’nde. Birçok yerde anlatı kuramıyla ilgili bahislere rastlanılananlatıda, birbirleriyle dorudan ilikili olmayan ancak ortak anlatıcılara vekaraktere sahip çerçeve kurgunun yanı sıra iç kurgu okuruz. Türk edebiyatındaPostmodern anlatının kayda deer ilk örneklerinden olan Fehmi K’nın AcayipSerüvenleri için Yıldız Ecevit unları kaydeder: “Türk edebiyatında üstkurmacanınen çarpıcı örneklerinden biri olan Hilmi Yavuz’un Fehmi K’nın AcayipSerüvenleri’nde yazar/anlatıcı, metninin kurgusunu nasıl yönlendireceini metadüzlemden okuruna anlatır.”209

Franz Kafka, modernist bir yazar olmasına ramen Hilmi Yavuz’un buanlatısında adının ilk harfleriyle birlikte Deiim adlı eserinden bir motif ve FehmiK.’nın rüyasında tekrarlanan hecelerle yer bulur.

206 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 26207 - A. g. e. , s. 36208 - A. g. e. , s. 75209 - Ecevit, Türk Romanında Postmodernist Açılımlar, letiim Yayınları, stanbul- 2001, s. 98

7/29/2019 191185


Taormina ile ortak anlatıcı ve sahaf Alaeddin ahsında karakter benzerliitaıyan Fehmi K’nın Acayip Serüvenleri, kahraman ve kurgu noktasında dahasonra yazılan Kuyu ile daha fazla ortaklıklara sahiptir.

4.8.2.1. Kurgu

Semih Gümü’ün, Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri’ni eletirdiiyazısında, “bilinen anlamda bir kurgusu yoktur”210 söylemine karın, bu anlatınınbir kurguya sahip olduunu ifade edebiliriz. Bizce ironi biçiminde ele alınan anlatıproblemi ve kurguya dönütürülen anlatının kendisi Fehmi K.’nın AcayipSerüvenleri’nin asıl kurgusunu oluturmaktadır. Bir anlatı parodisi yazmak içinyola çıkılan Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri’nde, anlatının kurgu edilmesi doalbir durum olsa gerek. Anlatıda hemen her unsur anlatıyı anlatma için kullanılanbirer figüratif olgu, olay ve kahramandırlar. Anlatıcı tarafından kurgulanmılardır:“…ben bu anlatıda, Fehmi K.’nın dedii gibi, ‘Selim’i tanımamı, ama,tanıyabilme olasılıı bulunduu halde tanımamı, tanıyamamı olan biri’yim’, vebir ‘anlatı kiisi’ olarak betimliyorum onu”211

Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri’nde, yukarıda belirttiimiz üzere ikianlatı kurgusu okuruz. Kurguların ikincisinde kahramana dönüen anlatıcılardanbiri ve tali olsa bile aynı kahraman vardır. Kurguların ilki Fehmi K.’nın evindebalayıp çalıtıı bankadaki odasında sürer ve tekrar kendi evinde sonlanır.Kahramanları ise bata Fehmi Kavkı (anlatıda soyadı sadece K. biçimindeanlatılır), Anette ve Selim Taıl’dır. Yaanılanlar bir gün içinde tamamlanır.Küçük bir banka memuru olan Fehmi Kavkı, yalnız yaamaktadır. yerindenarkadaı Anette, Türk vatandaı olan Yahudi bir kızdır. Fehmi K.’nın Anette’denher gün aldıı bir sigarayı yakmaksızın kullanması, entelektüel ilgisi, saçlarınıarkadan öne doru taraması ve her eyden önemlisi iir yazması bize HilmiYavuz’u anımsatır. Anlatının problem edildii bu kurguda yaama dair kaydadeer hadise gerçeklemez. Buraya kadar anlatılanlardan sonraki kurgununkahramanı, Selim Taıl’ın kim olduunu, entelektüel ilgilerini örenmi oluruz.Böylece ikinci kurgudaki rolü için gerekli bilgi verilmi olur. Selim Taıl, buanlatının tali kahramanıdır. Her iki kurguda, kendini çeitli adlarla tanıtsa bileaktarıcı aynı kiidir; her eyi bilen yazar anlatıcıdır. Çerçeve kurgu olarakadlandırdıımız ikinci kurguda kahraman olan bu kiinin Selim Taıl ile tanııklııvardır. Geriye dönü teknii ile anlatıcının geçmiine dair bilgiler ediniriz.Böylece kimi yerde anlatıcı ve eletirmen kimi yerde de yazar anlatıcı olarakkendini tanıtan bu kii, postmodern düzlemde kahraman statüsü kazanır.

Selim Taıl ‘akliye ve asabiye mütehassısı’/psikiyatr zzeddin adanBey’in üvey oludur. zzeddin adan Bey’den kalan ‘casebook’ta, yazaranlatıcının ilk gençliinin özellikle cinsel dünyasına ve ilgi duyduu kiiye dairkayıtlar vardır. Bu kii Selim Taıl’ın annesi Müstehase Hanım’dır. Kahramanstatüsü kazanan anlatıcının Selim Taıl’dan bu defteri almak için buluması,defterin içeriinden bahsedilmesi anlatının ikinci kurgusudur. Heyecan unsuruolarak sunulan bu defter olayı, kesin olmamak kaydıyla Kuyu’da çözümekavuturulacaktır. zzeddin adan’ın kendisiyle psikiyatrik seans yapmadıı haldeyazdıı ‘casebook’, Hilmi Yavuz’un Kuyu’da tuttuu günlükten izler taır: “Hilmi

210 - Semih Gümü, Yazının Sarkacı Roman, stanbul- 2003, s. 78211 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 140

7/29/2019 191185


Yavuz’un o sabaha ilikin olarak ‘Hatıra Defteri’ne yazdıı notlar: ‘19 Mayıs19… Salı: Bu sabah, balkonda kahvaltı ediyorduk. Babam, gözlüünün üstündenbana kötü kötü bakıyor. Dün gece eve geç geldim diye, içerlemi –belli! u lânetolası kahvaltıyı bir an önce bitirip kendimi okula atsam hiç fena olmayacak…Fazilet Dadı aaıdan seslendi ‘zzeddin adan Bey geldi,’ Amcam gelmi;…

Babam Bu ne hal zzeddin? Diye sordu…”212

Fehmi K. gibi bu kurguda dakahraman olan anlatıcı, birçok yönüyle Hilmi Yavuz’dur. Yaadıkları,çocukluunun önemli Güneydou kenti, dadısı, ei ve üvey kızı bizlere hep onuhatırlatır.

Fehmi K’nın Acayip Serüvenleri, birçok yönüyle üstkurmaca balamında,anlatının kurgu yapılması ile birlikte bir o kadar da Hilmi Yavuz’un kendi yaamanlatısıdır. “imdi, yazın kuramını, ikide bir gündeme getirmeyi bir yana bırakarak, yani, yazın kuramı’nı bir yana bırakarak, yaamöyküme dönelim,Cesare Pavese, Günleri de il, ânları anımsarız, diyor –ne kadar doru!.. Ben deçocukluundan belleimde kalan an’ların anı’ya dönüenlerini (dilsel açıdan an’abir ‘ı’ harfinin artiküle edilmesiyle gerçekleen bir dönüümdür bu) anlatıyadönütürme gibi bir i edindim kendime. Kendi anlatımı anlatacaım. Kendimi ya

da anlatıyı. Dolayısıyla , Bu anlatı neyi anlatır? sorusuna, Bu anlatı, anlatıyı, yani,ben’i anlatır , diye yanıt vereceim.”213 Bu, çerçeve kurguda, anlatıyı yazdıktansonra uyumaya geçen yazarın azıdır: “Büyükbabam, babam, annem, zzettinadan Bf. , Müstehase Hanım ise çoktan öldüler. Bu anlatıyı bitirirsem,gözlüklerimi çıkarıp komodinin üzerine koyduktan sonra ben de uyuyacaım.”214

Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri’nde anlatıcı ve kurgunun bir arada oluuspanyol ressam Diego Velasquez’in (1599-1660) Las Meninas adlı resminiandırır. Resim tarihinde öneme sahip bu ünlü resimde, ilkin elinde fırçasıyla resimyapmakta olan Velasquez görülür. Resmin arka planında yer alan aynanın içindeise kralla kraliçe vardır. Böylece resme bakan biri, elinde paleti ve fırçasıylatuvalin önünde durmu, kralla kraliçenin resmini yapmakta olan Velasquez’inatölyesine girmi gibi bir duyguya kapılır. Resmin ön planında ise bir ıık içinde,küçük prenses Margarita durur. Kurgu ve anlatıcı açısından Fehmi K.’nın AcayipSerüvenleri’nde durum bundan pek farklı deildir. Batan sona eletirmen,okuyucu salt anlatıcı, yazar ve yazar anlatıcı olarak deiik adlarla karımıza çıkanbir yazar anlatıcının anlatısını okuruz. Kurmaca dünyaların her ikisinde dekahramanlar, Hilmi Yavuz’dan izler taırlar. Tekrar belirtelim ki, okuyucuyayansıtılı biçimi, üstkurmaca düzleminde gerçekletirilen bu anlatının kendisiyazılmakta olan bir kurgudur.

4.8.2.2. Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri’nde Üstkurmaca

4.8.2.2.1. Gerçek ve Kurmaca

Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri, gerçek ile kurmacanın iç içe olduu biranlatıdır. Selim Taıl her iki kurgusal dünyanın tali olmasına ramen ortakkahramanıdır. Anlatıcının, otobiyografisinden aktardıklarıyla anlatının gerçeklikyönü imlenir. Oysa bunlar çerçeve kurgunun bir parçasıdırlar. Anlatıya adı verilen

212 - A. g. e. , s. 205213 - A. g. e. , s. 141214 - A. g. e. , s. 158

7/29/2019 191185


Fehmi K.’nın ilgi duyduu i arkadaı Anette ve kendisi, gerçek olmayan kurmacakarakterdirler: “Fehmi Kavkı erkenden uyandı ve dosdoru aynaya baktı. Aynadagördüü kendisiydi; ve –birgece önce hamamböceine dönümemi olduu içinTanrı’ya ükretti. Öyle ya, Fehmi Kavkı bir anlatı kahramanıydı (bu anlatınınkahramanı) ve anlatı kahramanlarının sık sık deilse bile, arada bir,

hamamböceklerine dönütükleri biliniyordu.”215

Dü, yaamın uykuya yansıyan yüzüdür. Çou zaman anlamsız olanrüyaların gerçekle yakından ilgili olanlarını da görürüz. Fehmi K.’nın gördüürüya onlardan biridir. Kurgu bile olsa anlatının hayata, gerçee dönük yüzüdür.Harf devrimi ve Atatürk’ün konu edildii bu düten korkan Fehmi K.’nınkorkusunun yersiz olduunu belirten yazar anlatıcı, eski eitim sistemini eletirmi olur: “Fehmi K.’nın birkaç gecedir üst üste gördüü bir düü, bu gece de görüpgörmeyeceini örenmekte acele ediyorum, çünkü. Bu dü neydi? Fehmi K.,büyük bir odada ya da bir salondadır. Odada (salonda) çocuklar var, tümü de birermindere oturmu, önlerindeki rahlelere konulmu olan Elifba üzerlerine eilmi,bir aızdan

Eli üstüne e, elif esri esre i, elif ötrü ö,

Be üstün be, be esre bi, be ötrü böDiye baırıyorlar. Fehmi K:, korkuyor, çünkü okuyamıyor. Hoca

ikide birde deneine uzanıp Fehmi K.’yı dövüyor…bu sırada odaya (salona), sarısaçlı bir adam giriyor, Fehmi K., onun yüzüne bakmaya çalııyor; ama, o kadaraydınlık ki gözleri kamaıyor –bakamıyor. Adamın elinde bir denek var.Önündeki karatahtada bir harfi, eski harflere ‘kaf’ harfinin karısına yeni harflerleyazılmı (k) harfini gösteriyor:

Efendiler, te buna K (‘k’) derler!diyor. Fehmi K., ‘kaf, ka oldu demek’, diye düünüyor ve bu kez çocuklar

bir aızdanKaf Ka, Kaf Ka, Kaf Ka

diye baırmaya balıyorlar.”216 Çocukların bir aızdan Kaf Ka tekrarları,Franz Kafka’ya metinlerarası iliki bakımından göndermeyi de içerir. HilmiYavuz, Kuyu’da da bavurduu bir dil oyunu ile bunu gerçekletirir.

Fehmi K. sadece sosyal içerikli rüya görmez. air sıfatına yakııreyler de görür. Yahya Kemal’in Mehlika Sultan adlı iirini önce kendisininyazdıını, Yahya Kemal’in bu iirin bazı sözcüklerini deitirerek kendine malettiini görür.217 Gerçekle düün/kurgunun iç içe sunulduu bu rüya, anlatınınüstkurmaca boyutunun bir parçasıdır.

4.8.2.2.2. Anlatıcı Çeitlemesi

erif Akta, genelleyici bir söylemle bakı açısı için unu söyler: “Bakı açısı, anlatma esasına balı metinlerde vaka zincirinin ve bu zincirin meydanagelmesinde kullanılan mekân, zaman, ahıs kadrosu gibi unsurların kim tarafındangörüldüü, idrak edildii ve kim tarafından, kime nakledilmekte olduu sorularınaverilen cevaptan baka bir ey deildir.”218 Modernizm ve öncesindeki romanlarda

215 - A. g. e. , s. 85216 - A. g. e. , s. 150217 - A. g. e. , s. 157218 - erif Akta, Roman Sanatı ve Roman ncelemesine Giri, Ankara- 1991, s. 84

7/29/2019 191185


daha çok tekil anlatıcının yerini, anlatıcı çeitlemesi aldıı postmodernizminçoulcu anlatıcısına güzel bir örnektir Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri. Anlatıda,anlatıcı çeitlemesi ve anlatıcıların kullandıkları diller dikkat çekici bir çeitlilikarz etmektedir. Postmodern anlatılarda anlatıcının, öyküyü alıılagelen biçimdeanlatmadıını belirten Yıldız Ecevit, bunu ‘kurmaca karakterlerinin altını çizerek

yap’tıklarını belirtir.219

Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri’nde anlatıcının bu tutumuyansıtan karakter betimlemelerine sıkça rastlarız. Anlatıcı kimi yerde kendinianlatıya katmakla kalmayıp tanıtır da. Bu bahislerin çou bizi Hilmi Yavuz’agötürür: “…bırakalım Fehmi K.’yı, Selim Taıl’ı, valdesi Müstehase Hanımı…Anette’i ve zzeddin adan Beyi, ben size kendimi anlatayım…. Efendim, ben,örnein, bir sabah uyansam, komodinin üzerinde Bezukhov’un hiç gözlüklerini mibulurum? Olur mu öyle saçma ey? Ben, olsa olsa, kendi gözlüklerimi bulurumorada. Olmazsa, Nuran’ın gözlükleridir, ya da Acü’nün (Aye’nin) gözlükler...Ben de içlerinde olmak üzere, Nuran da, Aye de yaayan kiilerdir. Benim uanda yazmakta olduklarımdır onlar; gerçeklikte olan kiilerdir. Dolayısıyla, bu,imdi okumakta olduunuz anlatının, gerçek kiilerden söz eden bir anlatı olmayabalaması demektir. Her ne kadar gerçek kiilerden söz eden anlatıların, kesinkes,

gerçeklie baımlı olması diye bir kural yoksa da, baımlı olmaması diye bir kuralyoktur!”220 Metinde geçen Nuran, bilindii üzere 1992 yılında Hilmi Yavuz ileevlilii devam eden Nuran Yavuz, Acü (Aye) ise Nuran Hanım’ın ilk einden kızıAye Ceren (Ülken)’dir.

Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri’nde birden fazla anlatıcı ile karılaırız.Postmodern bir anlatı örnei verme, bu akıma balı olarak anlatı ve anlatıcımeselesini ironi biçiminde problem edinen anlatıda anlatıcı çeitlemesi yapılır.Eletirmen ve okuyucunun anlatıcılıına ilave olarak hâkim/ilâhi bakı açısınasahip bir anlatıcı ile birlikte yazar anlatıcının da söze karıtıı görülür. Aaıdaalıntıladıımız kesit bu çokluu yansıtan ancak neden olduu karmaanın sadedenebilecek bir örneidir: “…Fehmi K. ve Anettte, bu kez, belirli bir ilgiyledinlediklerini göstermek durumunda hissettikleri için kendilerini, pek mutlusayılmazlar. Hangi ‘belirli ilgi’, Tanrı akına? Bütün bu ‘belirli’leri benden bakakim belirleyebilir? Ben yâni anlatıcı… Bu anlatıda benden bakalarının da,örnein, okurun, ya da eletirmenlerin anlatıcı olarak boy göstermelerine izinverdiysem, ne yani, kötü mü ettim? Aslında, bu anlatı neyi anlatır? Diye sorsanızda söz konusuysa, (çünkü, burada sadece anlatıcı’ları deil, okurları da tasarlamakdurumundayım), yanıtım, bu anlatı, anlatı’yı anlatır olacaktır. Size unusöyleyeyim ki, hiç de alçakgönüllü davranmıyorum burada: -Yazarlıkta en zorolan, anlatı’yı anlatmak’-tır. Yoksa herkes, bir eyler anlatabilir okur da azı açıkayran budalası gibi, bu bir eyleri gerçekten bir ey sanabilir. Örnekleri çokturbunun. ‘belirli ilgi’, u: Fehmi K. ile Anette, Selim Taıl’ın müzik söylevini‘belirli bir ilgi’ ile dinliyorsa, bu anlatı yazarının, stanbul Festivali 1990’da, Ayarini’de dinledii I Musici konserine ilikin olarak Festival programında aktardııyukarıdaki söylevi çok beenmi olmasındandır. Doallıkla anlatı yazarı da,konseri çok beenmitir. Anlatının bu bölümünü de, sıcaı sıcaına, I Musici konserinden sonra yazmı olmalıdır, -tabii Festival programına bakarak… Anlatıkiileri niçin, baka söylemlerden aktarılan sözlerle konuurlar da, genelde birkaçuyanık okur dıında, hiç kimse bunun ayırtına varmaz? Örnein, bu anlatıda da,

219 - Ecevit, Türk Romanında Postmodernist Açılımlar, letiim Yayınları, stanbul- 2001, s. 74220- Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 113

7/29/2019 191185


öyle olmutur. Anlatı yazarının kendi büyükbabasına ilikin olarak anlattıkları,Prens Seyfeddin’in baından geçmitir. Melon apka ve ‘kahvemi getir lan’öyküsü, yâni… Anlatı yazarı, bize bir akrabasından dinlediklerini, mal ederekanlatıyor. Dolayısıyla gerçeklik, özne deitirerek ‘kurmaca’ oluyor! Buyurun sizebir Yazın Kuramı! Ayrıca, anlatı da, tarih gibi, tekerrürden ibarettir, de diyebiliriz:

Önce Gerçeklik olarak, sonra Kurmaca olarak!.. Üstelik hiç kimse romanınbitti ini, ve romanın bittii yerden de anlatının ba ladı ını görmüyor; -ya da nebileyim, görmek istemiyor…”221 Anlatı çokluunun sebep olduu karmaa HilmiYavuz’un benimsedii bir durumdur.

Gürsel Aytaç, Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri’ni konu aldıı yazısında,anlatıcı yelpazesinin zenginliinden ötürü anlatının birtakım üslup problemleriiçerdiini belirtir. Oysa bir bütün olarak deerlendirildiinde Hilmi Yavuz’unedebî dünyasının zenginliini yansıttıını söyler: “ ‘Fehmi K.’nın AcaipSerüvenleri’nde farklı yan, yalnızca bir kurmacayla onun ortaya çıkıının öyküsüolmayıp belki yaratıcılıı sınırlı, ama edebiyat dünyası zengin bir yazarınuraısını ironi uzaklıı ve hattâ humor yüksekliinden vermesidir.”222

4.8.2.3. Metinlerarasılık

Fehmi K’nın Acayip Serüvenleri, metinlerarası iliki ve bu kavramla ilgiliolarak parodi, pastiten yararlanılmıtır. Zaten anlatı bir parodisi örnei olaraktasarlanmı ve okuyucu dikkatine sunulmutur. Metinlerarası ilikilerde bunugörmek zor olmayacaktır. Postmodern romanlarda bu unsur üstkurmacanın altkategorisi olarak deerlendirilir. Yazar kendinden önceki eserlerin sanaldünyasında gezintiye çıkar ve devirdiklerini anlatı kurgusuna katar.223 HilmiYavuz, Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri’nde metinlerarasılıın bu ilevindensıkça yararlanır. Franz Kafka’nın De i im adlı romanında Gregor Samsa’nınböcee dönümesinden Tolstoy’un Sava ve Barı ’ındaki Bezukhov’ungözlüklerine, onlardan Sartre ve Rumelhard’a uzanan bir metinlerarası ba kurar.“Fehmi K., küçük bir banka memuru olarak tasarlandı ve imdilik kendisi butasarıma balı kalmayı sürdürüyor. Size söyledimdi, ama Fehmi K., 16 Hazirangünü domutur. Bu, onu 16 Haziran günü tasarladım demektir. Niye 16 Hazirandiye sorarsanız, size, Joyce’un Ulysses’ini salık veririm. Leopod Bloom’uanımsayınız lütfen. Bu küçük rlandalı Yahudiyi ve 16 Haziran 1904 gününü…Anette, ite öyle, biraz Bloom’un karısı Molly’i andırıyor. Yoksa, ato’dakiFrieda’yı mı? Kimi andırırsa andırsın, ben onu hep Beyaz Geceler’deki Nastenkagibi düünürüm.”224 Bir baka yerde ise Fehmi K.’nın Kafka’nın Deiim adlıromanından Gregor Samsa’nın aynasından çıkan kii; Anette’nin ise bir baka birbaka anlatı veya romandan çıkmı biri olarak nitelendirir.225

Bu anlatıda pasti örnekleriyle de karılaırız. “Pasti, postmodernistromanda biyografi, otobiyografi, bilimsel metin vb. söylem alanlarına ya dadestan, masal, halk hikâyesi, söylence gibi türlere özgü üslûp ögelerini, söyleyi

221- A. g. e. s. 122- 123222 - Aytaç, “Fehmi K.’nın Acaip Serüvenleri”, Gündoan Edebiyat dergisi, Yaz- 1993, S. 7, s. 12223 - Hakan Sazyek, Türk Romanında Postmodernist Yöntemler ve Yönelimler, Hece dergisi,Mayıs- Temmuz, S. 65- 67, s. 500224 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 111225 - A. g. e. , s. 141

7/29/2019 191185


tarzlarını metnin teme üslûbu edinmek eklinde kullanılmaktadır.”226 Ancak HilmiYavuz, anlatısında pastii bütüncül biçimde kullanmayıp konu akıına vekahramanlara balı olacak ekilde bavurur. Üslup bakımından ilgi kurduu eserinadını vermekten de çekinmez. Örnein kızı Anette’yi ziyaret için iyerine gelenSara Hanım, yazar anlatıcının babasına, aklını yitirmeden önce kendi babasının

anlattıı ilk ak bahsini anımsatır. Çocuk yata Sare Hanım’a duyulan bu yakınlık,anlatının üslubuna, kaynakların adıyla yansıtılır. Anlatıcının kaynaklardanalıntıladıı kısım ve bilgiler sınırlı olmasına karın, yazar onları anlatının birparçasıymı gibi aktarır. Bu, yazarın anlattıı dönem ve dile hâkimiyetini gösterir:“Sara Hanım (ya da Sare Hanım), benim eyyâm-ı ebâbımda, Maher MidillisiKâmil Beyin (hani ‘iler çatallatı’yı ‘L’ Affaire est devenue fourchette’ diyeçeviren Kâmil Bey kerimeleri Sare Hanım ile karıtırılır idi. Yâni, efendim, biz deçocuklar idik o zaman. Bebek’te, Cevdet Paa Yalısının bitiiinde, çok küçük biryalı daha vardı –âh, bu dediim, bu asrın ibtidâsında oluyor, Sare Hanım, o yalıdaotururdu, deye hatırlıyorum. Kadıncaızın ‘mühlik’ bir hastalıa duçar olduunave doktoru Zambako Pa’nın, bîçare kadını iyiletireceim deye nasıl çırpındıına‘koca stanbul âhid ve âferinhân olmu’tu (Semih Mümtaz S.: Tarihimizde Hayal

Olmu Hakikatler , Hilmi Kitapevi, 1948, s. 65) Merhum peder, cinnet infilâklerihenüz balamamı iken, bu Sare Hanıma dair fevkelhâd ho hikâyeler nakletmitir.Bu Maher Midillisi Kâmil Beyin, Keçecizâde Fuad Paa’nın kayınbiraderiolduunu da pederden duymuumdur. Bu vaziyette Keçecizâde Fuad Paa, SareHanımın enitesi(halasının kocası) oluyor. Peder, Sare Hanımın yalılıında bile‘yüzünde bir hüsnü ânın harâbelerinin nümâyân’ olduunu (Bu terkip, emsettinSami’nin Taa uk u Talât ve Fitnat romanından alınmıtır.) söylerdi ve ‘ilk izdivacını bu yalıda air ve edip Ahmet Rıf’at Bey (Pa a) (1844- 1891)ile idrak etmi tir, derdi.”227

Modernizmin avangart tutumu tarihe olumsuz yaklamalarına nedenolmutur. leriye bakma, yeninin peinde olma ilkesi tarihi yadsımalarını neticevermitir. Bu akımda özgünlüün, sadece yenlikle gerçekleebileceine inanılmı,gelenek, geçmi kısacası bütün bir tarihe sırt çevrilmitir. Postmodernizm isegelenee ve bir bütün olarak tarihsel geçmie olumlu bakmı, sanatın bütündallarında tarihî kalıtımdan yararlanmanın onu zenginletirecei görüündeolmutur. Dolayısıyla tarihe dair ne varsa kapı aralamı; sanatın tarihtenyararlanarak toplumsal bellee çarıda bulunması gerektii düüncesindedir.228

Hilmi Yavuz’un sanat ve daha çok iir poetikasında tarihî mirastan, özeldebuna gelenekten yararlanma kalıcı iir yazmada ön kouldur. iir yazma sürecindeve evrelerinde bu hep böyle olagelmitir. Bu tutumunun kaynaını postmodern biryaklaımla irtibatlandırma yerine, edindii iir anlayıına ve iir mirasını devretmeisteine balayabiliriz. Oysa bu durum anlatılarında farklılık gösterir. Her üçanlatıda da adına bazen metinlerarasılık denilse bile, tarihten ve gelenektenyararlanma söz konudur. Bunu postmodern bir tavır olarak adlandırabiliriz: “…Postmodernizmin gelenekle ama daha geni anlamda geçmile olan ilikisi beniöteki özelliklerine göre daha çok yakından ilgilendiriyor.”229 Hlmi Yavuz’un iir

226 - Sazyek, Hakan Sazyek, Türk Romanında Postmodernist Yöntemler ve Yönelimler, Hecedergisi, Mayıs- Temmuz, S. 65- 67, s. 500227 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 146228 - Gencay aylan, Postmodernizm, mge Kitabevi, Ankara- 2002, s. 95229 - Gelenek ve Postmodernizm, Virgül dergisi, Mayıs- 2004, S. 73, s. 44

7/29/2019 191185


ve genel olarak sanat anlayıına uyan bu postmodern tutum, Fehmi K.’nın AcayipSerüvenleri’nde Yahya Kemal’den aktardıı anılarla ortaya konur. HattaMüstehase Hanım ile onun, yazarın ayrıntıya girmedii anılarından bahsedilir.Böylece Yahya Kemal Beyatlı tarihsel kimliiyle anlatıya katılmı olur. Yazaranlatıcı bununla yetinmeyerek edebiyat tarihlerine mal olmu kimi edebî

ahsiyetlerin Yahya Kemal’le ilgili hatıralardan bahseder.230

4.8.3. Kuyu



…katmanlar aradınızve dola tım diye dü ündünüzbir yaz gibi gülen çocuklar

ve yollar gördükçe”231(kazı) Hilmi Yavuz’un 1994’te yayımladıı Kuyu, Taormina ve Fehmi K.’nın

Acayip Serüvenleri’nin içerik ve özellikle anlatıcı balamında giriftliine sahiptir.Bilinçaltına yapılan bir yolculuu konu edilir. Anlatı kahramanlarından zzeddinadan’ın yineledii ‘Hayatımız mülemmâ!..’ bu karmaayı çok güzel ifadeetmektedir. Bu ifade sosyal boyut da içerir. Rahim Tarım, ‘Hayatımızmülemmâ!..’dan hareketle Kuyu’nun toplumsal mesaj içerdiini, bu ifadeyi HilmiYavuz’un Dou ve Batı ikilemi yaayan toplumumuz için kullandıını söyler:“Yıllarca Batı’nın ‘bikr-i fikri’ ile Dou’nun akl-ı pirânesini tezvic etmek gibi birütopya peinde koan; daha sonra uzun bir süre de geçmiini inkâr etmi biranlayıın, hilkat garibeleri dourduu bir toplumu, ancak ‘hayatımız mülemmâ’gibi bir cümle bu kadar güzel özetleyebilir.”232 Hayat mülemmadır, anlatıda bununsomut örnei, anlatı yazmak için gezmekte olan Hilmi Yavuz’un evinin karısındayapılan otel inaatında görülür. O, yüz katlı olacaı söylenen bu otel inaatınınaslında bir kuyunun bulunması için yapıldıını düünür. Bir kenti andıran otel,içinde yaanılan ehir ve toplumdur. Sılıı ifade eden bu otel inaatı insanlarıngönüllü hapsi için yapılmaktadır. : “… Bütün bu kuyu kenti, bu tozla maya yüztutmu yatalakları, … otel ayılarını, Hikmet Benol’ları, fırça saçlı, popyonlu vesanki yaamıyormu gibi duran yorgun ruhlu krupiyeleri; kitap kurtlarını, mutsuzve dama tedirgin duran entelektüelleri; her birinden birer Kafka çıkarılabilecekolan susku banka memurlarını… daha ilâhiri, bütün kent içine alacak bir kuyu! Bukuyu- kent!”233 Bu kent, stanbul’un özelliklerini taımaktadır: “Hilmi Yavuz’ungünleri, bu büyük ve yorgun kentte, her eyin tozlu ve külrengi olduu bu kentte(bir iirinde, kentin ‘ölüme endekslendi ini’ söylemiti!) ve tenha saatlerinde birkuyuyu aramakla geçti.”234 Yazar anlatısını, metinlerarası balamda stanbul

230 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 129- 130231 - Erguvan Sözler, stanbul- 2001, s. 12- 13232 - Rahim Tarım, “Üç Anlatı Dolayısıyla Hilmi Yavuz’un ‘Kuyu’su”, Varlık, Haziran- 1996, S.1065, s. 43233 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 175- 176234 - A. g. e. , s. 167

7/29/2019 191185


motifli bir iiriyle üstkurmaca düzleminde ilikilendirir. stanbul, mekân olarak bubileimin harcı olur. Bu iir Ayna iirleri’nde yer alan, stanbul’un yerildii “Labirent Sonnet’si”dir.

“âh, elbette ölüme endeksleniyor bu kent; Hem aynayla doluyum hem de bombo labirent…”235

Kuyu’da yazar anlatıcının sıklıkla okuyucuya seslendiini görürüz.Genellikle küçültücü bu seslenilerde okuyucuların ön yargısı eletirilir. Dolaylıyoldan nitelikli okur arayıındaki eletiri kuramlarına bir ironi olarakdeerlendirebileceimiz bu durum, metni anlama noktasında okuru dikkate almagibi bir görevi üstlenen postmodern anlatı ve romanların özelliklerindendir de.236 Kuyu’da yer alan bu ünlem cümlelerinin ilkindeki hakaret gittikçe aırlatırılır:“Ey Okur! Ey bigâne okur!”237, “Ey okur, ikiyüzlü okur!”238, “Ey okur, ey safdilokur!”239

Kuyu’da bir kahramanın öznesinde üç ayrı kurgu birlikte anlatılır.Modernizmin gerçekliine ve akılcı yaklaımına karı duru, bir sorgulama olarakdeerlendirilebilecek bu durum, zamansızlıı/zamanı öteleme anlamı da taır.Anlatıda aırlıklı aktarılan kurgu, küçük Hilmi Yavuz’un yaadıkları ve fantastik

unsurlarla dolu dünyasıdır. Hilmi Yavuz, anlatı kaleme almak için kuyu gezerkenkimi zaman çocukluk dünyasından bu unsurları anımsar. Yaanılanların aırlıkzamanı ve anlatıda yer alan çocukluk anılarıyken bunların sonradan hatırlamabiçiminde sunulması, okuyucunun bilincinde Kuyu’nun hangi zaman dilimindeanlatıldıı sorusunu uyandırır. Fantastik motiflerle donatılmı anlatıda zamanınötelenmesi, bu anlamda postmodern bir anlatıya uygun dümütür. Gerçeklik gibisunulanlar aslında ölüm ve kuyu baıntısı üzerine yazılmı bir kurgu/kurgularolduunu belirten yazar, okuyucuyu çelikide bırakır: “Ey oku! Ey karayazılı okur!Kuyu ve ölüm baıntısı üzerine Hilmi Yavuz’un ne yazacaını bilebilmenizmümkün deil, ama ben ne söyleyeceimi biliyorum. Ölüm ve kuyu baıntısı,Hilmi Yavuz’un oturduu apartmanın hemen karısındaki devasa otel inaatıdolayımında somutlanıyor…”240

Küçük bir anlatı olmasına karın nitelikli bir postmodern örnek olanKuyu’da, bu akımın birçok hususiyeti bulunmaktadır. Postmodern romanlarınçounda karımıza çıkan polisiye romanlara özgü merak unsuru Kuyu’da da vardır.Çoçuk Hilmi Yavuz’un Siirt’te duyduu ve kimi yerde yaamı gibi yansıtılanfantastik unsurlar, anlatının merak ve bilmeceliine gerçeküstü boyut kazandırır.Neci Bey’in Müstehase Hanım ile yasak akına balı olarak intiharı, bu ölümünkuyuyla baıntısı; bir önceki anlatıyla baıntı kurmamıza neden olan ilgiler,Kuyu’yu esrarengiz kılmaktadır. Anlatı veya romanlara bilmece havası katanpostmodern roman ve anlatı anlayıında, polisiye romanlara öykünme de vardır.Roman ve anlatıların anlatı karmaasını ve seçkinci yapısını rahatlatan bir cinayetolayı ve çözümlemesi bu akımın birçok yazarınca benimsenmitir. OrhanPamuk’un, teorik sanat mevzularının ve yorumlarının sıkıcılıını giderme, üslubu

235 - Gülün Ustası Yoktur, stanbul- 2001, s. 197236 - Hakan Sazyek, Türk Romanında Postmodernist Yöntemler ve Yönelimler, Hece dergisi,Mayıs- Temmuz, S. 65- 67, s. 498237 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 170238 - A. g. e. , s. 195239 - A. g. e. , s. 212240 - A. g. e. , s. 174- 175

7/29/2019 191185


rahatlatma için Benim Adım Kırmızı’ya bir cinayet kurgusu katmasını veokuyucuda katilin kim olabilecei merakı uyandırmasını postmodern bir tutumolarak burada anabiliriz.

4.8.3.1. Kurgu

ç içe üç kurgunun bulunduu Kuyu’nun merkezinde Hilmi Yavuz yer alır.Onun bütün geçmiini bilen yazar anlatıcı, kimi yerde bakahramanla özdeleir.Anlatıda aılıklı olarak Hilmi Yavuz’un çocukluk anılarını okuruz. Üstkurmacadüzleminde okura aktarılan anıların hacimce fazlalıı, çerçeve öyküyü meydanagetirmeye yeterli olmaz. Anlatı yazmak için kuyu arayan yetikin Hilmi Yavuz’un,anlatının baında gördüü ahmeran ve kuyu motifli rüyanın241 daha sonraduyduu fantastik efsaneden242 izler taıması kahraman ile özdeleen yazaranlatıcı bakımından bize ipuçları verir. Zira bu efsane çocuk Hilmi Yavuz’aanlatılmamı, yazar anlatıcı tarafından Almanya’da yerleik bir içinin bantkaydından aktarılmıtır. Anlatıcının, bakasının azından kaydettii bu efsaneyidaha sonra Hilmi Yavuz’un rüyasında görmesi, esas kurgu ve çerçeve öykünün

yetikin Hilmi Yavuz’un anlatı yazmak için kuyu araması ile sunulduunugösterir. Kahramana anlatılmayan bir efsanenin daha sonra onun tarafındangörülmesi anlatıcı- kahraman birlikteliini imler.

Kuyu’da Wittgenstein’in ölümü yazmanın imkânsızlıına dair görüünekarın, kahramanın ahsında ölüm yazmaya çalıır Hilmi Yavuz. Nitekim NeciBey’in kuyudan çıkarılan cesedinde, anlatının ilk cümlesinden bir sözcük yer alır.Dierleri, belirtildii üzere silinmitir: “… acı suyun ıslattıı kâıtları birbirindenayırmak zor olmutu. ‘Bu kâ ıtlardan birinde bir sözcük, evet sadece bir sözcük okunabiliyordu’ (diye yazıyor Hilmi Yavuz bu anlatısında)… okunabilen o teksözcük, anlatının ilk sözcüüydü: SON”243 Bunları anlatının ilk cümlesi ilekarılatırdıımızda durum açıklıa kavuur. lk cümlede son yazılıdır. Ancakdier sözcükler belirtildii üzere suyun etkisiyle okunamamaktadır: “Hilmi Yavuz,bu son anlatısını (imdi yazmakta olduu anlatıyı) yazmaya balamadan önce onunerede yazacaını düündü.”244 Hilmi Yavuz, Neci Bey’in ahsında kendiölümünü yaar. Neci Bey’in cebinden çıkan anlatıdaki cümle ile Kuyu’nun ilkcümlesindeki sözcük benzerliinden baka bir baka somut benzerlik Neci Bey’inölmeden önce söyledii isimle anlaılır. Neci Bey’in ölürken son sözü ÂhTheodolinda, Theodolinda Barolini olur. Bu isim Hilmi Yavuz’un ngiltere’de,talyan asıllı kız arkadaına aittir. Bu ipuçları kendi ölümünü yazmaya çalıanHilmi Yavuz’un bunu gerçekletirdiini okuruyla paylama adına gelmektedir.

Bu ölüm olayını, Hilmi Yavuz cephesinde ergenlik döneminde MüstehaseHanım’a duyduu cinsel ilginin utancına dayandırabiliriz. Kuyu’da ölümün konuolarak ele alınması ve bunun intihar biçiminde ortaya çıkması bir bunalımıyansıtır. Anlatının baından sonuna dein anlatı yazmak için kuyu gezen HilmiYavuz’un kendi ölümünü yazacaı anlatıyı kaleme almasını, Selim Taıl’danaldıı ve zzeddin adan Amca’sının ‘casebook’ ile ilikilendirebiliriz.245 “imdi

241 - A. g. e. , s. 167242 - A. g. e. , s. 201243- A. g. e. , s. 214244- A. g. e. , s. 165245- A. g. e. , s. 156- 157

7/29/2019 191185


kuyudaydı ite, ve orada-olmak yetiyordu Hilmi Yavuz’a. Kuyuya inmek veanlatı’sını (kendi ölümünü yaamaya ilikin bu anlatıyı) orada yazmak onadayanılmaz geliyordu. Christa Wolf’un Kassandra’da söylediini tekrarlıyorduhep:

Bu anlatıyla ölüme do ru gidiyorum!

Kuyuya inmek! Belki biraz daha derine inse, kuyunun, onun için ne anlamageldiini, bilinçdıının derinliklerinden çıkarabilirmi gibi geliyordu!”246 Kuyu, bilinçaltıdır. Hilmi Yavuz, yaamı gibi anlattıı oysa yaadıı

üpheli birtakım eyler bilinçaltından yaar ve zaman zaman bunu gerçekmiçesineokuyucuyla paylaır. Örnein anlatıda adı sıkça geçen bn Mukanna yaadııüpheli olan bir kiidir. Siirt’te Muhammed Emin’in anlattıı bu adam yalnızyaayan biridir ve kuyuların sırrını bilmektedir. En azından Muhammed Eminbildiini söylemektedir: “bn Mukanna’nın ne söylediini anımsamıyor HilmiYavuz. Anımsamak için, kuyu gerek, -kuyular, anımsamak için iyidir. ( Bon arappeler diyordu bir filozof –Hegel olabilir mi?) Her neyse, Muhammed Emin ileHalkevi’nin arkasındaki o tuhaf mahallede, bn Mukanna’nın evini arayıpbuldulardı o yaz sonrasının yasemin saatinde, sarı otların bürüdüü bahçesinde,

kuyudan çıkrıklı acı su çeken sakallı adamı (bn Mukanna bu muydu?) gördüündeanımsıyor: Anımsamayı anımsıyor –neyi anımsadıı belli deil!”247

Ölüm ve kuyu, mezarı imleyen bir ikili olarak düünülebilir. Nitekim kimimutasavvıflar, ölmeden önce mezarda vakit geçirmi, ölümün souk yüzünümezarda daha iyi duyumsamak ve dünyanın faniliini hissetmeye çalımılardır.Bu his Kuyu’da ölümü yazma biçiminde görülür. Tasavvuf kültürüne yabancıolmayan Hilmi Yavuz’un kuyuya böyle bir anlam katıını da düünebiliriz.“imdi, artık, rahatlıkla itiraf edebiliriz: Hilmi Yavuz’un anlatısını yazmak içinkuyuyu seçmesi, anlatının ‘ölüm’le ilgili olmasındandı. Hilmi Yavuz, kuyudaölüm arasında bir baıntı olduunu ve ölüm’ün (kukusuz, kendi ölüm’ü olacaktıbu!) ancak bir kuyuda yazılabileceini düünüyordu!”248

4.8.3.2. Kuyu’da Üstkurmaca

4.8.3.2.1. Anlatıcı Problemi

Dier iki anlatıda ve özellikle Fehim K. ‘nın Acayip Serüvenleri’ndegörülen anlatıcı karmaasına Kuyu’da da yer verilir. Ancak yazarın kimi zamanverdii ipuçları izlenir ve anlatı dikkatle okunursa sonraki sayfalarda hayalkırıklıına uramayı göze alarak birtakım tespitlere varılabilir. Hilmi Yavuz’unanlatılarında okuyucularına bunu sıklıkla yaatır. Böylece anlatının kendisiylebirlikte anlatıcısı veya aktarıcısı bir gizem olur. Kuyu’da genellikle yazar anlatıcıile kahraman Hilmi Yavuz birbirlerinden ayrıdır. Oysa kimi kısımlarda aynı kiilerolduklarını görürüz. Buna bir açık örnei çocukluk anılarını anlatan yazar anlatıcı,anılarında Hilmi Yavuz’un ahsında belirir: “Önce cacık eliyor; sarmısaklı,dereotlu… Annesi cacıı nefis yapar –ne çok sulu ne de aır! Tam kıvamında, -tarator, yeil zeytin zaten sofrada! ... Gözü, mutfaın bahçeye açılan kapısında.Karnı acıkmı –belli! ‘çimizdeki eytan’ içimizde, obur, hep yiyecek istiyor.

246- A. g. e. , s. 171247- A. g. e. , s. 186248 - A. g. e. , s. 171

7/29/2019 191185


Baba, ‘kadınlarda ihtinak- ı rahim, çocuklarda ihtinak- ı vahim’, der. Çocuklarneden doymazlar sahi? Baba doru söylüyor, daha bir saat önce, koca bir dilimtereyalı reçelli ekmek yedi Hilmi Yavuz; ve ‘karnımızdaki eytan’ı düünüyor;zzeddin adan Amca ise, ihtinak- i rahim’i yani kadınların ‘içindeki eytan’ı!

Mirim… (zzeddin Amcam burada babama göz kırpıyor) harekete ba layarak…

Histeri, mâlûm…Babam ise, bel fıtıından yakınıyor, ve alıveri ederken aırkaldırmamaya yemin ediyor.”249 Yazar anlatıcı çou yerde Hilmi Yavuz ile birbirinden ayrılır. Anlatıcı

hâkim bakı açılı bir konuma yükselir: “Bu anlatıyı yazmak için bulduu kuyu,Hilmi Yavuz’u büyük ölçüde keyiflendirmi olmalıdır ki, kuyudan gülerekçıkıyor… Kuyu ve ölüm baıntısı üzerine Hilmi Yavuz’un ne yazacaınıbilebilmemiz mümkün deil, ama ben ne söyleyeceimi biliyorum. Ölüm ve kuyubaıntısı, Hilmi Yavuz’un oturduu apartmanın hemen karısındaki devasa otelinaatı dolayımında somutlanıyor.”250 Bu otel inaatı anlatıda çabuk geçitirilenancak kültürel ve lirik içermeleri olan bir eretilemedir. Kuyunun zıddı manasındabir metafor olarak anlatıya katılmıtır. Kuyu hayatın mülemma tarafını, devasa otelinaatı yoz tarafını ifade etmektedir.naatın tozları, Hilmi Yavuz’da iiri imleyen

annesini, yani lirik olan her eyi örtmektedir. Kapitalist dünyanın simgesidir otel.

4.8.3.2.2. Dönüme Urayan Karakterler

Taormina‘da anlatıcıdan ayrı olarak kahramanların dönüüme uradıına,Gıyaseddin adındaki kahramanın birden fazla karakterle okuyucu karısınaçıktıına deinmitik. Bu dönüüm Kuyu’da kahraman anlatıcı biçiminde görülür.Yazar anlatıcı Hilmi Yavuz, Freud ve Wittegenstein’a inat kendi ölümü ahsındayaamaya ve yazmaya kalkıır. Bir kahramanla, Neci Bey, anlatının sonundaözdeletiini okuyucuya duyumsatarak kendi ölümünü yazdıını ilan etmi olur.Anlatı Kurgusu’na bu hususa deinmitik. Bu ölümün, kendi ölümününgerçekletiini belirtir. ntiharla sonuçlanan ölüm ekli, ölümü anlatma biçimininmantıksal açıdan salam zemine oturtulduun göstermek için yapılır. Çounluklayazar anlatıcı olarak karılatıımız Hilmi Yavuz, aynı zamanda anlatı yazmak içinkuyu arayan kii, çocukluk anılarını anlatan kahramandır.

Neci Bey’in, ölürken son sözü Âh Theodolinda, Theodolinda Barolini olur.Bu isim Hilmi Yavuz’un ngiltere’de, talyan asıllı kız arkadaının adıdır. Üçkurgunun e güdümlü aktarıldıı bu anlatının merkezinde bir motif, kuyu vardır.Taormina’da bakıımlı kahramanların yerini, burada kuyu almıtır. Anlatı yazmakiçin kuyu arayan Hilmi Yavuz, çocukluunda kuyuya dair efsaneler dinlemitirhep. ngiltere ve Almanya’da yine kuyu ile ilgili olmu veya kuyuya meraksalanlarla tanımıtır: talyan kız arkadaı Theodolinda Barolini. Fehmi K.’nın

Acayip Servenleri’nin önemli kahramanlarından olan ve bu anlatıda da karımızaçıkan Müstehase Hanım da kuyulara meraklı, psikolojik rahatsızlıına kuyusularından çareler arayan biri olarak karımıza çıkar.251

249 - A. g. e. , s. 185250 - A. g. e. , s. 174- 175251 - A. g. e. , s. 204

7/29/2019 191185


4.8.3.2.3. Gerçek ve Kurmaca Balamında Fantastik Unsurlar

Postmodern anlatıları önemli özelliklerinden biri de fantastik unsur vemotiflerden yararlanmasıdır. Anlatı ve romanların kurgusuna balı olarakdeikenlik gösteren bu yararlanma biçimlerini Berna Moran, Todorov’dan

hareketle garip ve olaanüstü biçiminde ayrıma tabi tutar..252

Todorov, Fantastik adlı kitabında bu kavramın, uyandıracaı tereddüdebalı olarak gerçekletiini belirtir: “Fantastik üç koulun yerine gelmi olmasınıgerektirir. Metin öncelikle okuyucunun, öyküdeki kiilerin dünyasını canlıkiilerin yaadıı bir dünya olarak görmesini ve anlatılan olaylarla ilgili olarakdoal bir açıklama ile doaüstü bir açıklama arasında karasızlık duymasınısalamlıdır. Sonra, bu kararsızlık bir öykü kiisi tarafından da hissedilmelidir:böylece okuyucunun görevi bir kiiye verilmi olur, aynı zamanda da ‘kararsızlık’metin boyutunda ortaya konduu içindir ki yapıtın izleklerinden bir haline gelir;saf bir okumada gerçek okuyucu öykü kiisiyle özdeleir. Son olarak,okuyucunun metin karısında bir tavır takınması gerekir: …”253

Kuyu’da bu özellikleri dorudan taımasa birtakım garip ve olaanüstü

kii, olay ve söylentiler vardır. Bunların çou yine kuyu merkezli olarak, HilmiYavuz’un çocukluunda, anlatıda genellikle Güneydou kenti olarak anılan Siirt’teyaanır ve duyulur. Büyükbabasının konaındaki acı ve tatlı sulu kuyuları,arkadaı Muhammed Emin’in anlattıkları ve onunla birlikte bn Mukanna’nınevine gitmeleri anlatının fantastik boyutunu oluturur. Bunların çou okuyucudagerçek ve gerçek dıılık yönünde kanılar uyandırır. Hilmi Yavuz’un acı ve tatlıoluundan dolayı cennet ve cehennem olarak tanımladıı büyükbabanınkonaındaki kuyulardan birine düürdüü topu çıkarmaya çalıan Pembo ablanıntopun yerine ölü bir ölü kedi çıkarması gayet doaldır. Ancak Yavuz’un bu olayıMuhammed Emin’e anlattıında o, gördüü kedinin aslında Danyal’ın olu Hasipolabileceini belirtmesi anlatıya fantastik boyut kazandırır. Yazar bu dinî ve efsaneiçerikli hikâyeyi Almanya’da yerleik bir Türk içisinin bant kaydından anlatıyaaktarır.254 Nitekim daha sonra belirtilme bile ilgi kurmamıza yola açacak biçimde,o kuyudan Neci Bey’in cesedini Pembo Abla, Hilmi Yavuz ve MuhammedEmin’in çıkarması, ölü kedi olayıyla bakıımlı olmasının yanı sıra anlatılanlarhakkında okuyucuda üphe uyandırır.255

Fantastik unsurlar gerçeklik ve gerçek dıılık konusunda tereddütduyulması gerektiini söyleyen Todorov, bu ikilemin herhangi birine yanıtbulduumuzda veya ihtimal verdiimizde fantastiklikten uzaklaılacaını düünür.Fantastik olan eyin kararsızlıa dayandıını belirtir ve bu kararsızlıı okuyucu ilebirlikte kahramanın da yaaması gerektiini belirtir: “Fantastik, kendi doalyasalarından baka yasa tanımayan bir öznenin görünüte doaüstü bir olayyaadıı kararsızlıktır.”256 Bu kararsızlıı okuyuculara duyumsatan HilmiYavuz’un anlatıda kendisi de yaar. Muhammed Emin ile bn Mukanna’nın evinibulurlar. Onu uzun süre izlemesine ramen Hilmi Yavuz, daha sonragördüklerinden üpheye düer ve sadece anımsadıını anımsar. Anlam karmaası

252 - Berna Moran, Türk Romanına Eletirel Bir Bakı, stanbul- 1994, s. 69253 - Tzvetan Todorov, Fantastik, stanbul- 2004, s. 39254 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 199- 201255 - A. g. e. , s. 214256 - Todorov, a. g. e. , s. 31

7/29/2019 191185


olarak da düünülebilecek bu dil oyunu, kahramanın gördükleri karısındakarsızlıını gösteren fantastik bir durumdur: “bn Mukanna’nın ne söylediinianımsıyor Hilmi Yavuz. Anımsamak için, kuyu gerek, -kuyular, anımsamak içiniyidir. (Bon a rapper diyordu bir filozof –Hegel olabilir mi?) Her neyse,Muhammed Emin ile Halkevi’nin arkasıdak o uhaf mahelledei bn Mukanna’nın

evini arayıp buldulardı, o yaz sonu öleden sonranını yasemin saatinde, sarı otlarınbürüdüü bahçesinde, kuyudan çıkrıklı acı su çeken seyrek sakalı adımı (bnMukanna umuydu?) gördüünde anımsıyor: Anımsamayı anımsıyor –neyianımsadıını deil! Alıntı: ‘(Böylece) anımsamada içsellemi (erinnert ) olanimge, artık orada deildir; bilinçsizce korunu (bewustloss aufbewahrt ). Anlak( Intellgenz), korur bu imgeleri; -çok karanlık bu sıınaın (abri) dibinde, gecekuyularının (nachtliche Schacht ) suları gibi…’(Jacques Derrida, Marges de laPhilosophie, (‘Le Puits et la Pyramide’), Le Editios de Minuit, Paris, 1972, s.88)”257

4.8.3.3. Metinlerarası iliki

Hilmi Yavuz’un bu anlatısı da dierleri gibi metinlerarası iliki yönündenzengindir. Bu durum yazarının entelektüel donanımı ile birlikte postmodernanlatının özelliinden kaynaklanmaktadır. Anlatılarda metin ve yazar; felsefe,psikoloji ve sinema sanatı ile ilgili karılatıımız birçok isim ve kavramlarpostmodern anlatıdan ziyade Hilmi Yavuz’un entelektüel birikimindenkaynaklanmaktadır. Kuyu’da metinlerarası iliki yönünden ilk dikkatimizi çekenisim ve olgu Freud’un Psikanalist kuramına gönderme ve Wittgenstein’in; ‘kiininkendi ölümünü yaamasına olanak yoktur.’ Söylemini alıntılamadır. zzeddinadan Bey’in 1937’de Londra’da Freud’u ziyaretinde, onun : “To the womb! Tothe womb! Diye baırmasını metinlerarası iliki yönünden Freud’undüüncelerinin anlatıya taınması; ona ve görülerine göndermede bulunulmasıanlamı taır. Ana rahmine geri dönme anlamı taıyan bu ifade aynı zamandaanlatının metaforu olan kuyu’nun baka yönünü akla getirir. Dünyadan kopmayıve beraberinde arınmayı imler: “Hilmi Yavuz, Azize Margaret Kuyusuna, kuyunundibine bakarken, yüreindeki sıkıntıdan kurtulmu muydu? ... Theodolindayanındaydı ve sıkıntı deil, tersine bir hafiflik vardı yüreinde; …”258

Kuyu balamında stanbul’un kuyularının anılması, Sümbül Sinantürbesinin yakınındaki kuyudan hareketle bu kutlu kiinin rüyasına ilikinmenkıbevî olay ve tarihî hadiselerin metinlerarası iliki ile anlatıya taındıınıgörürüz. Bu bahislerin olaanüstülüü onları aynı zamanda anlatının fantastikyönüyle alakalıdır.259

Kuyu’un metinlerarası iliki düzleminde birçok yerde müzik ve çiçek adlarıile Tanpınar’ın Huzur ’una öykünme vardır. Sıklıkla anılan Enfî Hasan Aa/Efendi18. yüzyılda yaamı, Lâle Devri’nin ünlü hânende ve bestekârdır.260 Divan airlerive birçok yerde adları geçen nilüfer, hanımeli yasemin çiçekleri bu müzii Huzur balamında tamamlayan unsurdurlar. Romana bu açıdan öykünme Ahmet HamdiTanpınar’ın milletimiz hakkında düünceleri ile anlatıya taınması biçiminde

257 - A. g. e. , s. 186258 - A. g. e. , s. 189259 - A. g. e. , s. 179- 180260 - Nuri Özcan, slâm Ansiklopedisi, Cilt- 16, stanbul- 1997, s. 285

7/29/2019 191185


görülür. Romandan yapılan alıntılama ve ona öykünme, aynı zamanda Dou- Batıikilemindeki toplumsal yapımıza; zzeddin adan Bey ile Hilmi Yavuz’unbabasının her iki medeniyetten taıdıkları kimlikle örtümektedir: “Hilmi Yavuz,‘mülemmâ ne demek!’ diye düünüyor, çardaktan yıldızlı gökyüzüne bakarak,sanki bir kuyudan göü seyrediyormu gibi. Ve, Excel ki yeri bu yer de ildir…’e

kızıyor. Niçin yükselsin; tersine aaıya, dibe, Arzın Merkezine Seyahat ’i dülüyoro. Bir kuyuda yaamak (ve ölmek!) istiyor! Hanımellerini koklayarak ve Enfî Hasan Aayı dinleyerek. Ki, sonra, çok sonra, hayatımız mülemmâ!’nın ne demeyegeldiini anlayacak, Tanpınar’ın Mümtaz’a (‘Huzur’da) söylettiklerini okuyunca:‘Benim diyebilecei ve kendi baına bir hayatı yoktu. Hep tezâd halinde vebirbirini kovalaya çehrelerin ikliminde yaıyor, onlarla düünüyor, onlarla görüpduyuyordu. kiz bir ömrü yaıyordu. Cennet ve cehennemi beraberindegezdiriyordu. B iki haddin arasında, uçurum kenarlarında iddetli uyanılarla dolubir somnamni birletirmek istedik. Hatta bundan yeni bir fikir bulduumuzusandık. Halbuki, tecrübe, dâimâ yapılmı, dâimâ iki çehreli insanlar vermitir.’”261

Muhammed Emin’in anlattıı efsane ve hikâyeler anlatının metinlerarasıiliki yönünü oldukça zenginletirmektedir. Yazar anlatıcı, Hilmi Yavuz’un, otel

inaatına bakarken, bilinçaltından Muhammed Emin’in anlattıklarıngeçtiinibelirtir. “Hilmi Yavuz’un imdi sana anattıı çoçukluk anısı, daha dorusuMuhammed Emin’in ate dolu kuyuyla ilgili öyküsü, Çâh-ı Bâbil söyleni’nedayanır. Çâh-ı Bâbil, yani Bâbil Kuyusu! Bâbil’de ate dolu bir kuyuya ba aaıasılan Hârut ve Marut’un öyküsü. Hilmi Yavuz, otel kuyusuna bakarak anımsıyor:Belleinde hep kuyular! Ve Muhammed Emin’in anlattıkları: Hazret-i Yusuf’unöyküsü. Kuyuda ölen Zalolu muydu yoksa yeeni Bijen mi? Yusuf Peygamber’ikuyudan kementle kurtaran Menije miydi yoksa, Hazret-i Ali mi? Pek ‘ilahî sırr’ıkuyuya söyleyen kimdi? Efrasiyap mı, Hazret-i Ali mi? Çâh-ı Naheb neredeydi?Babil’de mi, yoksa Çukurbostan’da mı? Ya Müneccim Kuyu?

Beyit: Ne Harûtsun Hilmi Yavu, ne Marût Ah! Ne ate yakar seni ne barut!”262

Kuyu’da ise tarihî bir kaynaktan Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinden 17.yüzyıl döneminde yaamı tarihsel kiileri ve olayları buluruz. Yapılan alıntılar,anlatının kurgusuyla kuyu balamında ilikilendirilir: “Tarih tekerrür ediyor. HilmiYavuz, orada karıda kazılmakta olan çukurun bir tarih’i, ya da daha dorusu birtarihöncesi olduunu biliyor. Tuhaf rastlantı: Otel inaatı balayıp da, içlerkazmalarına tükürerek kazmaya baladıklarında, Hilmi Yavuz, arada bir, penceresiinaata bakan alıma odasında Eviya Çelebi’yi okuyordu… Evliya da, HilmiYavuz’un oturduu mahalledeki bir Osmanlı mesiresinden söz ediyordu: …‘Burada, Ali Kuçu nâm bir sahib-i nücûm, rasat çıkarmak içün bir kuyu kazmıdırki umku 150 kulaçtır. Baâde, ulemâ meveret idüb ‘bu rasad kangu diyârda binâolunursa ol ehre vebâ müstevli olması mukadderdir’ diye Padiaha ilâm edüb AliKuçu’yu rasaddan ferâgat ittirdüler. Hâlâ ol kuyuyu Sultan Murad- ı râbidoldurmak içün Müfti Yahya Efendi’ye bî-nokta ‘u rasadı yıkalım mı? Diye sualbuyurup tezkire yazmılar…”263

261 - Üç Anlatı, stanbul- 1995, s. 173262 - A. g. e. , s. 183263 - A. g. e. , s. 176

7/29/2019 191185


SONUÇ

Tanpınar, “Büyük airler zamanın ötesine sayılı mısralarla geçer.”der. Bu

ifadeden hareketle Hilmi Yavuz ve iiri için unu söyleyebiliriz: O, zamanınötesine geçebilecek pek çok mısra belki de iirler yazmıtır. Türk iir geleneindendamıttıı iirleriyle, iirin yapılırlıını ve nasıl yazılması gerektiini göstermi;söylemleriyle bunu izaha çalımıtır. lk iirlerinden son iirine dein, iirvadisinde gösterdii tekâmül Türk iirinde çok az aire nasip olacak boyuttadır.Giderek younlaan dili ve anlatımı onu zamanla zor bir air kılmısa bile edebiyatve iir severlerce hep okunagelmitir. deolojik nazarlarca görmezden gelinmesi bugerçei deitirmemitir. Hilmi Yavuz, sadece air deildir. Aynı zamandakuramsal ve yapısal yaklaımlarla hareket eden bir eletirmen, anlatı yazarı vehocadır. Deneme tadında yazdıı gazete yazılarıyla, edebiyat-gazete baınısürdürmeye çalımıtır.

Hilmi Yavuz’un iirini üç ayrı evreye ayırabiliriz. Bakı Ku u ile biten ilk

evreyi 1970’lerde yazdıı toplumcu gerçekçi, ancak bir o kadar lirik iirkitaplarının meydana getirdii ikinci evre izler. 1981 yılında yayımladıı Yaz iirleri iirinde üçüncü dönemin balangıcıdır. iir seyrinde kırılma boyutundaolmasa dahi birtakım deiimler bu son evrede ortaya çıkar. Younlaan bir dil,zarif ve pirizmatik imgeler iirinin öne çıkan ortak özellikleridir.

iir kitapları bütünlüklü özellie sahiptirler. Çounda bir izlei takip eder.Onlarda iledii konu veya konuları kavramsal açıdan ele alması iirlerininbirbirinin devamıymı gibi olmasında önemli rol oynar. lk iir kitabını, II. Yeniiirinin Türk iirinde açtıı gedii onarmak, Bedreddin Üzerine iirler ile Do u iirleri’ni ise politize edilen 1970 dönemi Türk iirini, ideolojik ancak lirikdüzleme çekme adına yazmıtır. Bütünlüklü ve kavram bakımından yeterli olan buiir, genç airlere yol açıcı olmutur.

Felsefeci kimliini iirlerine yansıtmamaya gayret etmi olsa dahi bakı açısında etkili olduunu söyleyebiliriz. Ayna iirleri ve Zaman iirleri felsefeyekısmen yer verdii iki kitabıdır. Ancak onun felsefî iirler yazdıını veyafelsefenin iirlerinde dorudan yer aldıından söz edemeyiz. Buna karı olduunubirçok yerde dile getirmitir.

Hilmi Yavuz, ilhamı inkâr etmemekle beraber iirin daha çok emee balıolarak yazılması, dier bir ifadeyle ina edilmesi gerektiini düünür. Bu iirgörüünün arka planında birtakın etmenler yatar. Bata Divan iiri olmak üzerehemen bütün Türk iir gelenei, iirin ilham ile birlikte bir emee balı olarakyazıldıını dorular nitelikte teknik özelliklere ve imge yapısına sahiptirler.

O, Türk iir geleneiyle baını sadece iirin nasıl yazıldıına dairkıstaslarla sınırlamayıp iirlerini gelenekten damıttıı özsu ile beslemitir. “Hüzünki en çok yakı andır bize” dizesiyle kimi zaman hüzün airi, son zamanlarda isegelenek airi olarak anılmaya balanan Hilmi Yavuz, Türk iirinde geleneinvarlıını ve zorunlu oluunu en fazla savunan airlerdendir. Geleneksel Türkiirine karı bakı açıların deimesinde oynadıı rol, iir geçmiimizdenyararlanma noktasında çou aire örnek olmutur.

Divan edebiyatı, iirden anlayan ve haz alabilenlere hitap eden biredebiyattır. Gelenek ve dolayısıyla Divan iirinin takipçisi olan Hilmi Yavuz,

7/29/2019 191185


anlaılması ve iirinden haz alınması güç bir airdir. Bu durumdan haberdarolmasından ötürü iirlerinin nitelikli okurca okunmasını dilemitir. Yazı vekonumalarında, okurlarını nitelikli okur anlamında, ‘edebiyat izler’ olarakadlandırmıtır.

lk kitabından son kitabına gelinceye kadar pek çok aama geçiren Hilmi

Yavuz’un iiri özellikle 1980 sonrası Türk iirinde yönlendirici bir ilev ve misyonüstlenmitir. Onun iirlerinin önemli bir özellii eitici olmasıdır. iirin, adını sözolarak koyduu özel bir dili olduuna dair öretisi, kelime ve mısra kurmadüzleminde devam eder. lk kitabından son kitabına gelinceye kadar iirindegözlemlenen geliim, air adayı olan gençlere iir yolculuunda iaret levhalarıgibidir. Bu nedenle iirlerinin tekdüze olduundan hiçbir zaman bahsedilemez.

iirinin altyapısı ve iir kurma biçiminden dolayı Hilmi Yavuz’un iirikuramsal ve metinlerarası düzlemde okunabilecek bir özellie sahiptir. Bubalamda, onlar üzerine yazılmı pek çok makale, inceleme ve aratırmalarbulabiliriz. iirini ina eden bir airin iirine kuramsal ve yapısal yaklaılmasıdoal bir durum olmalıdır.

Türk iirinde poetika sahibi olan air azdır. Onlardan biri de Hilmi

Yavuz’dur. iirleri ve onlarda verdii mesajlar, iir hakkında söyleileri vesöylemlerinin özü diyebileceimiz iir çin Küçük Tractatus iir anlayıındanönemli ip uçları taır. Onun poetikası; iirin söz ile yazılacaı, retorik ve belagâtıniirde yeri olamayacaı, iirin her eyden önce bir gelenein devamı olduuüzerinde younlaır. Hilmi Yavuz, iir üzerine konumaktan çekinmeyen birairdir. iir hakkındaki görülerini yansıtan yazı ve söyleilerinin meydanagetirdii yekun, Türk edebiyatında iir hakkında en fazla konuan airlerdenbirinin Hilmi Yavuz olduunun delilidir. Çevresinden hiç eksik olmayan gençairlerin soruları ve iir üzerine konumanın, iiri daha iyi yerlere getireceiinancında etkili olmutur.

iiri ve Türk iirindeki yeri hakkında son sözü kendine bırakalım: “Türk iir gelene inde ben giderek kaybolmaya yüz tutmu olan damarı yakalamayaçalı ıyorum. Bu mecrayı yakalamaya çalı ıyorum: Lirizm. iirimi mümkün oldu ukadar belâgattan uzak tutmayı, büyük sözlerle iir yazmayı kesinlikle bir tarafakoydum. Tamamen iirin bir müzik oldu unu, Yahya Kemal’in ifadesiyle söylemek gerekirse “derunî ahenk” oldu unu, bir lirik eda üretimi meselesi oldu unu, Türk iir okuruna bir daha hatırlatmak istiyorum. Benim iirimde, kaybolmaya yüztutmu olan lirik iirin, yani iirin neredeyse sadece kelimelerle yazılıyor oldu ugerçe inin altını çiziyorum”264

Hilmi Yavuz, airliinin yanında pek çok meseleye entelelektüel ilgiduymu ve onlar hakkında yazılar kaleme almı bir aydındır da. Edebiyattanfelsefeye, slâm düüncesinden Freud’a, iir kuramı ve edebiyat ilgi alanının önsıralarındaki konulardır. Gazete ve çeitli dergilerde düünce gücünü kalemtecrübesi ile okuyucusuna sunan Yavuz, yazılarının çounu kitaplarına almıtır.Gazete yazıları, bir dönem gazetelerde yazan Peyami Safa, Nurullah Ataç, TarıkBura, Melih Cevdet Anday gibi yazar ve airlerinkiyle benzerlik gösterir. Buyönüyle ilgili olarak onu, bir gelenein sürdürücüsü ya da son halkalarından biriolarak düünmek mümkündür. Aırlıklı olarak edebiyat ve sanata yer verdiiyazılarında edebî bir üslup dikkat çeker.

264 - Yavuz, “Türk iir Geleneinde Kaybolmaya Yüz Tutan Bir Damarı YakalamayaÇalııyorum”, Konuan: M. N. Yardım, Türk Edebiyatı, Nisan 2006, S. 390, s. 6

7/29/2019 191185


Düzyazılarının ekserisi deneme özellii taır. Hilmi Yavuz’un denemelerialıılagelen deneme üslubundan öte bir durum arz eder. Nesre özgü öznel ve duyguyüklü denemeyle birlikte rasyonel yaklaımlı eletirel bir denemeyi de ihmaletmemitir. Her iki üslup ve yaklaımı denemelerinde harmanladıını görürüz.iirlerinde olduu gibi bir konu etrafında yazdıı denemelerinin bizde alıılmamı

bir deneme anlayıı olduunu vurgulamakta fayda var. Durumun böyle olmasının,onları türün sınırları içinde deerlendirmemize engel olmadıını ayrıca belirtelim.Hilmi Yavuz, denemelerinde ele aldıı konuyu, mevzu çevresinde

söylenmi görüler etrafında tartımayı seven bir yazardır. Eletirel denemelerini,dergi veya gazetelerde yazmasından ötürü genellikle birbirlerini takip ederler. iirüzerine yazdıı denemelerinde ele aldıı konu ile ilgili olarak öne sürülengörülere kendininkilerini de ilave ederken roman ve genel olarak düzyazıyayönelik yazılarında ihtiyati bir söylem içinde olur. Aldıı refaranslar ııındamevzuyu sürdürmeyi yeler. Kimi felsefe yazılarında da bu tutumunugözlemlemek mümkündür.

Hilmi Yavuz’un postmoderm biçim ve içerikte kaleme aldıı anlatıları,Türk edebiyatının bu alanda yazılmı ilklerindendir. Karmaık olay örgüleri,

anlatım çeitlemesi ve postmodern anlatıların vazgeçilmez tarafı olan üstkurmaca,Üç Anlatı’da baarılı bir ekilde uygulanmıtır. iirlerinde gizlemeye gayret ettiifelsefeci kimliini anlatılarında gizlemeyen Hilmi Yavuz, eserlerinde hiçbir zamanihmal etmedii metinlerarası ilikiyi anlatılarına da yansıtmıtır. iirleri gibianlatılarında da donanımlı okurları ölçü almasından olsa gerek uzun yıllar hakettii ilgiyi bulamamıtır.

Hâlen hayatta olan bu usta airin Türk edebiyatına ve özellikle iirinekazandıracaı daha pek çok eserin olacaı ümidini taımaktayız. Bata iiri olmaküzere düzyazıları ve eletirel denemeleri imdiye kadar olduu gibi gelecekte deair, yazar ve düünce adamlarına ufuk açıcı olacaktır.

7/29/2019 191185


BBLOGRAFYA

HLM YAVUZ’UN YAYIMLADII KTAPLAR

1. iir Kitapları

Bakı Kuu, Yeditepe Yayınları, stanbul-[Kasım]- 1969, 43 s.Bedreddin Üzerine iirler, Cem Yayınevi, stanbul- [Nisan] 1975, 61 s.Bedreddin Üzerine iirler, Cem Yayınevi, stanbul- [Ocak] 1976, 87 s.Dou iirleri, Cem Yayınevi, stanbul- [Aralık] 1977, 55 s.Bedreddin Üzerine iirler, Cem Yayınevi, stanbul- [Mayıs] 1979, 87 s.Dou iirleri, Cem Yayınevi, stanbul- [Mayıs] 1979, 79 s.Yaz iirleri, Cem Yayınevi, stanbul- [Ekim] 1981, 45 s.Bakı Kuu, Üç Çiçek Yayınevi, stanbul- [Mayıs] 1983, 64 s.Yaz iirleri, Cem Yayınevi, stanbul- [Ocak] 1984, 70 s.Gizemli iirler, Cem Yayınevi, stanbul- [Ocak] 1984, 47 s.

Zaman iirleri, iir Atı Yayıncılık, stanbul- [ubat] 1987, 48 s.Bedreddin Üzerine iirler, Balam Yayınları, stanbul- [Kasım] 1988, 63 s.Dou iirleri, Balam Yayınları, stanbul- [Kasım] 1988, 55 s.Söylen iirleri, Arba Yayınları, stanbul- 1989, 48 s.Hüzün ki En Çok Yakıandır Bize, Can Yay. , stanbul-1989, 308 s. (Toplu iirler)Ayna iirleri, Anadolu Sanat Yayınları, stanbul- [Ekim] 1992, 47 s.Ayna iirleri, Era Yayıncılık, stanbul- 1994Gülün Ustası Yoktur, Can Yayınları, stanbul- 1993, 181 s. (Toplu iirler)Erguvan Sözler, Can Yayınları, stanbul-1993, 216 s. (Toplu iirler)Ayna iirleri, Era Yayıncılık, stanbul- [Ekim] 1994, 72 s.Çöl iirleri, Varlık Yayınları, stanbul- 1996, 48 s.Erguvan Sözler, Can Yayınları, stanbul- 1998, 216 s. (Toplu iirler)Akam iirleri, Varlık Yayınları, stanbul- 1998, 47 s. Gülün Ustası Yoktur, Can Yayınları, 2. Basım, stanbul- 1999, 183 s. (Toplu

iirler)265 Erguvan Sözler, Can Yayınları, 3. Basım, stanbul- 2001, 216 s. (Toplu iirler) Yolculuk iirleri, Can Yayınları, stanbul- 2001, 61 s. Çöl iirleri, Varlık Yayınları, 3. Basım, stanbul- 2002, 48 s. Akam iirleri, Varlık Yayınları, 3. Basım, stanbul- 2002, 47 s.Yolculuk iirleri, Can Yayınları, stanbul- 2002, 61 s. Hurufî iirler, Yapı Kredi Yayınları, stanbul- [Aralık] 2004, 58 s.Hurufî iirler, Yapı Kredi Yayınları, stanbul- [Nisan] 2005, 77 s.Büyü’sün, Yaz!, Yapı Kredi Yayınları, stanbul- [ubat] 2006, 442 s. (Toplu

iirler)

2. Düzyazı Kitapları

Felsefe ve Ulusal Kültür, Çada Yayınları, stanbul- [Eylül] 1975, 221 s.Felsefe ve Ulusal Kültür, Bilgi Yayınevi, Ankara- 1977, 196 s.

Çalımamızda yararlandıımız kaynaın sayfa numaraları bu baskıya aittir.

7/29/2019 191185


Roman Kavramı ve Türk Romanı, Bilgi Yayınevi, Ankara- [Mart] 1977, 173 s. Kültür Üzerine, Balam Yayınları, stanbul- 1987, 168 s. Yazın Üzerine, Balam Yayınları, stanbul- 1987, 158 s.Felsefe Üzerine, Balam Yayınları, stanbul- 1987, 157 s.Denemeler Karı Denemeler, Balam Yayınları, stanbul- 1988, 155 s.

Taormina, Afa Yayınları, stanbul- [Ocak] 1990, 103 s.Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri, Afa Yayınları,stanbul- [Mart] 1991, 103 s. Dilin Dili, Arma Yayınları, stanbul- [Ekim] 1991, 143 s.stanbul Yazıları, Anadolu Sanat Yayınları, stanbul- [Ekim] 1991, 93 s. stanbul’u Dinliyorum, Anadolu Sanat Yayınları, stanbul-1993, 79 s.Okuma Notları, Simavi Yayınları, stanbul- 1993, 172 s.Kuyu, Afa Yayınları, stanbul- [Haziran] 1994, 83 s. Üç Anlatı, Can Yayınları, stanbul- 1995, 214 s.Âh Kadınlar!.. , Parantez Yayınları, stanbul- [Ocak] 1996, 101 s.Denemeler, Boyut Kitapları, stanbul- [Kasım] 1996, 223 s.Osmanlılık, Kültür, Boyut Kitapları, Kimlik, stanbul- [Kasım] 1996, 206 s.Modernleme, Oryantalizm ve slam, Boyut Kitapları, stanbul- [Ekim] 1998, 174

s. Yazın, Dil ve Sanat, Boyut Kitapları, stanbul- [Kasım] 1996, 270 s.Okuma Notları, Boyut Kitapları, stanbul- [Mart] 1997, 303 s.266 Kendime, stanbul’a, Kadınlara Dair... , Boyut Kitapları, stanbul- [Austos] 1997,

239 s. (Çalımamızda sayfa numaraları bu baskıya aittir.)Felsefe Yazıları, Boyut Kitapları, stanbul- [Ekim] 1997, 152 s.[rfan KÜLYUTMAZ]; Memleketimin Münevverlerine Dâir, z Yayıncılık,

stanbul- 1998, 183 s. Geçmi Yaz Defterleri, Can Yayınları, stanbul- 1998, 128 s. Osmanlılık, Kimlik, Kültür, Boyut Kitapları, stanbul- 1998, 206 s. Denemeler, Boyut Kitapları, 2. Baskı, stanbul- 1998, 223 s.Modernleme, Oryantalizm ve slam, Boyut Kitapları, stanbul- [Mart] 1999, 174

s. slam ve Sivil Toplum Üzerine Yazılar, Boyut Kitapları, stanbul- [Kasım]

1999, 143 s. nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar, Boyut Kitapları, stanbul- [Kasım] 1999, 135

s. iir Henüz, Est&Non, stanbul- [Kasım] 1999, 143 s. Modernleme, Oryantalizm ve slam, Büke Yayınları, stanbul- [Ekim] 2000,

183 s.Türk Müslümanlıı ve slâm Üzerine, Zaman Cep Kitapları, stanbul- [Austos]

2001, 112 s. Ceviz Sandıktaki Anılar, Can Yayınları, stanbul- 2001, 136 s. Özel Hayat’tan Küreselleme’ye, Boyut Yayınları, stanbul- 2001, 240 s.nsanlar, Mekânlar, Yolculuklar, Boyut Kitapları stanbul -[Kasım] 2001, , 167 s. Budalalıın Kefi, Can Yayınları, stanbul- 2002, 115 s. Felsefe Yazıları, stanbul- 2002, Boyut Kitapları, 152 s. Kara Güne, Can Yayınları, stanbul- [Mayıs] 2003, 184 s.


7/29/2019 191185


Hilmi Yavuz le Dou’ya ve Batı’ya Yolculuk, [Haz.: Mustafa Armaan],Ufuk Kitapları, stanbul- [Ekim] 2003, 151 s.267

Kara Güne, Can Yayınları, stanbul- [Ekim] 2003, 192 s. Söz’ün Gücü, Dünya Kitapları, stanbul- [Ekim] 2003, 167 s. Bulanık Defterler, Yapı Kredi Yayınları, stanbul- [ubat] 2005, 77 s.

Edebiyat ve Sanat Üzerine Yazılar, Yapı Kredi Yayınları, stanbul- [Ekim]2005, 419 s. Yüzler ve zler, Aina Kitaplar, Ankara- 2006, 203 s. iirim Gibi Yaadım, Hazırlayan: Can Bahadır Yüce, Dünya Kitapları,

stanbul- 2006, 213 s.

3. Çevirileri

[Pablo Neruda], iirler, Cem Yayınevi, stanbul-1971, 112 s. (Çeviri)[Bertrand Russell], Bilim ve Din Yüzyıllardır Süren Sava, Varlık Yayınları,

stanbul- [Eylül] 1972, 232 s. (Çeviri)Çeviri iirler, stanbul- 1987, Cem Yayınevi, 80 s.

[Pablo Neruda], iirler, Balam Yayınları, stanbul- [Ekim] 1987, 144 s. (Çeviri)[Bertrand Russell], Cem Yayınevi, Bilim ve Din, stanbul-1993, 172 s. (Çeviri)[Pablo Neruda], iirler, Cem Yayınevi, stanbul- [Ocak] 1995, 128 s. (Çeviri)

Hakkında Yayımlanan Kitaplar

Hilmi Yavuz Kitabı, Haz. : brahim Halil Baran, Yom Yayınları, stanbul- 2006,134 s.

Soldan, Uur, iirin Aynasındaki Simurg Hilmi Yavuz’un Hayatı, Estetii ve iirDünyası, stanbul-2003, 357 s.

FAYDALANILAN KAYNAKLAR

Kitaplar

Akatlı, Füsun, Felsefe Gözüyle Edebiyat, Dünya Kitapları, stanbul- 2003, 160 s.Aksan, Doan, iir Dili ve Türk iir Dili, Engin Yayınevi, 3. Basım, Ankara-

1999, 290 s.Akta, erif, Roman Sanatı ve Roman ncelemesine Giri, Akça Yayınları, 2.

Baskı, Ankara- 1991, 161 s.Akta, erif, Yenileme Dönemi Türk iiri ve Antolojisi, Akça Yayınları, Cilt. 1-

2, Ankara- 1996, 1998, 624+392 s.Aktulum, Kubilây, Metinlerarası likiler, Öteki Yayınevi, Ankara- 2000, 294 s.Banarlı, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Cilt- 1- 2, M.E.Basımevi,

stanbul- 1997, 643 + 723 s.Baudelaire, Charles, Kötülük Çiçekleri, Türkçesi: Erdoan Alkan, Varlık

Yayınları, 5. Basım, stanbul- 2004, 359 s.Berna Moran’a Armaan, Haz.: Nazan Aksoy, Bülent Aksoy, letiim Yayınları,

stanbul- 1997, 261 s.


7/29/2019 191185


Bezirci, Asım, kinci Yeni Olayı, 2. Basım, stanbul- 1987, 399 s.Binbir Gece Masalları, Çeviren: Alim erif Onaran, Afa Yayınları, Cilt- 1, (3.

Baskı), stanbul- 1997, 295 s.Birsel, Salah, iirin lkeleri, Adam Yayınları, stanbul- 2001, 295 s.Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüü, Paradigma Yayınları, stanbul- 2002, 1240 s.

Çetin, Nurullah, Behçet Necatigil, Kltür Bakanlıı Yayınları, Ankara- 1997, 476 s.Çubukçu, brahim Agâh, Türk Düünce Tarihinde Felsefe Hareketleri, AnkaraÜniversitesi, lahiyat fak. Yayınları, Ankara- 1986

Dede Korkut Kitabı, Haz.: Muharrem Ergin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara-1997, 508 s.

Dilçin, Cem, Türk iir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara- 1995, 529 s.Doan, Muhammed Nur, Bâkî, ule Yayınları, stanbul- 1998, 159 s.Eagleton, Tery, Edebiyat Kuramı, Çeviren: Tuncay Birkan, Ayrıntı Yayınları, (2.

Basım), stanbul- 2004, 304 s.Ecevit, Yıldız, Türk Romanında Postmodernist Açılımlar, letiim Yayınları,

stanbul- 2001, 240 s.Eden, Esin, Neler Yedim Neler, Maydanozlu Köfteler, Olak Yayınları, stanbul-

2005, 133 s.Emre, smet, Postmodernizm ve Edebiyat, Anı Yayınları, Ankara- 2004, 380 s.Enginün, nci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, stanbul-

2001, 456 s.Erhat, Azra, Mitoloji Sözlüü, Remzi Kitabevi, 12. Basım, stanbul- 2003, 335 s.Gümü, Semih, Yazının Sarkacı Roman, Doan Kitapçılık, stanbul- 2003, 283 s.Fuzûlî Divanı, Haz.:Kenan Akyüz, Süheyl Beken, Sedit Yüksel, Müjgan Cumbur,

Akça Yayınları, Ankara- 1997, 328 s.Haim, Ahmet, Bütün iirleri, Haz.: nci Enginün- Zeynep Kerman,

DergâhYayınları, (5. Baskı), stanbul- 2001, 224 s.Hikmet, Nazım, Benerci Kendini Niye Öldürdü, YKY, stanbul- 2002, 273 s.Hilmi Yavuz Kitabı, Haz. : brahim Hail Baran, Yom Yayınları, stanbul- 2006,

134 s.mriül Kays, Muallakat, Çeviren: erafettn Yaltkaya, MEB Yayınları, stanbul-

1989, 279 s.Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, Cilt- 2, stanbul-

1994, 904 s.Kaplan, Mehmet Tanpınar’ın iir Dünyası, Dergâh Yayınları, stanbul- 1982, 269

s.Kaplan, Mehmet, Tevfik Fikret, Dergâh Yayınları, stanbul- 1987, 280 s.Karaca, Alâattin, kinci Yeni Poetikası, Hece Yayınları, stanbul- 2005, 528 s.Karata, Turan, Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüü, Perembe Kitapları,

stanbul- 2001, 477 s.Kırımlı, Bilal, Asaf Halet Çelebi, ule Yayınları, stanbul- 2000, 183 s.Kocakaplan, sa, Açıklamalı Edebî Sanatlar, MEB Yayınları, stanbul- 1992, 188

s.Kolcu, Ali hsan, Batı Edebiyatı, Akça Yayınları, Ankara- 2003, 494 s.Kula, Nedim, XIX. Yüzyıl Fransız iiri Üzerine ncelemeler, Kültür Bakanlıı

Yayınları, Ankara- 2002, 177 sMacit, Muhsin, Gelenekten Gelecee, Akça Yayınları, Ankara- 1996, 143 s.

7/29/2019 191185


Mentee, Oya Batum, Bir Düün Yolculuu, Bilkamat Yayınları, Ankara- 1996,160 s.

Moran, Berna, Türk Romana Eletirel Bir Bakı, letiim Yayınları, stanbul-1994, 138 s.

Moran, Berna, Edebiyat Kuramları ve Eletiri, letiim Yayınları, stanbul- 1999,

352 s. Nailî Divanı, Haz.: Haluk pekten, Akça Yayınları, Ankara- 1990, 341 s.Okay, Orhan, Necip Fazı Kısakürek, ule Yayınları, stanbul- 1998, 176 s.Onay, Ahmet Talat, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Haz. : Cemal Kurnaz,

Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara- 1992, 500 s.Pala, skender, Divan iiri Sözlüü, Akça Yayınları, Ankara- 1995, 600 s.Rıfat, Mehmet, Gösterge Eletirisi, Kaf Yayınları, stanbul- 1999, 262 s.Schımmel, Annemarıe, Sayıların Gizemi, çeviren: Mustafa Küpçüolu, Kabalcı

Yayınları, stanbul- 1998, 343 s.Soldan, Uur, iirin Aynasındaki Simurg, Can Yayınları, stanbul- 2003, 357 s.aylan, Gencay, Postmodernizm, mge Kitabevi, 2. Baskı, Ankara- 2002, 315 s.eyh Galib, Hüsn ü Ak; Metne Çeviri, Notlar ve Açıklamalar: Muhammet Nur

Doan, Ötüken Yayınları, stanbul- 2003, 420 s.Tevfik Fikret, Rübâb-ı ikeste, (Haz. : Fahri Uzun), nkılap Yayınevi, sanbul-

1985, 459 s.Timuçin, Af ar, Yeni iirimizin Kısa Romanı, Bulut Yayınları, stanbul- 2003,

280 s.Todorov, Tzvetan, Poetikaya Giri, (Çeviri: Kaya ahin), Metis Yayınları,

stanbul- 2001, 116 s.Todorov, Tzvetan, Fantastik, (Çeviri: Nedret Öztokat), Metis Yayınları, stanbul-

2004, 175 s.Tökel, Dursun Ali, Divan iirinde Harf Simgecilii, Hece Yayınları, Ankara-

2003, 238 s.Türkiye’de Eletiri ve Deneme, Yayına Haz. : Hüseyin Ataba, Tömer Yayınları,

Ankara- 2001, 205 s. Yacı, Öner, Cumhuriyet Dönemi Denemeler Seçkisi, Kültür Bakanlıı Yayınları,

Ankara 2002, 464 s.Yorulmaz, Hüseyin, Urfalı Nâbî, ule Yayınları, stanbul- 1998,176 s.(Haz. : Hayrettin Karaman, …), Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Türkiye

Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara- 1995, 640 s.

Makaleler

Akatlı, Füsun, “Ölüm hangi denizleri gezmitir”, Güne gazetesi, 28. 01. 1990, s.11

Akatlı, Füsun, “Felsefeyle Edebiyat Arasında”, Güne gazetesi, 19. 02. 1990, s. 11Akatlı, Füsun, “Kültür Adamı, Felsefeci, Yazar, air Hilmi Yavuz’a

Yaklaımlar”, Dil dergisi, ‘Hilmi Yavuz Özel Sayısı’, Mayıs- 2000, S. 91,s. 70- 78

Akbal, Oktay, “Hilmi Yavuz ve iiri”, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 16 Aralık1981, s. 2

Aksu, Hüsamettin, “Fazlullah-ı Hurufî”, slâm Ansiklopedisi, Cilt- 12, stanbul-1995, s. 277- 279

7/29/2019 191185


Aksu, Hüsamettin, “Hurufîlik”, slâm Ansiklopedisi, Cilt 18, stanbul- 1998, s.408- 412

Anday, Melih Cevdet, “lginç Bir Kitap”, Cumhuriyet gazetesi, 08. 3. 1996, s. 2Atılgan, M. lhan, Yavuz: “Gülmeyi Bilmeyenler, Denemelerimi okumasın”,

Zaman gazetesi, 13, 01, 2003, s. 15

Aytaç, Gürsel, “Fehmi K.’nın Acaip Serüvenleri”, Gündoan Edebiyat, Yaz 1993,S. 7, s. 9- 12Ayvazolu, Beir, “Hilmi Yavuz’un Zaman iirlerine Dair”, Tercüman gazetesi,

25. 12. 1987, s. 8Ayvazolu, Beir, “Gelenek, Tasavvuf ve Hilmi Yavuz’un iiri”, Türkiye

Günlüü, Ekim 1989, S. 7, s. 77- 78“Bir Gelenek Ödüllendirildi”, Hürriyet gazetesi, 17. 12. 1987Bayıldıran, Sabit Kemal, “Erefolu Rumi’ye iirler”, Dil dergisi, ‘Hilmi Yavuz

Özel Sayısı’, Mayıs- 2000, S. 91, s. 27- 43Bayrıl, Vural Bahadır, “Kainat Bir Kelimedir”, Irmak dergisi, Adapazarı- Mart

2006, S. 63, s. 11Birsel, Salah, “iire Gden Yolu Anlattım”, Broy Aylık iir Dergisi, stanbul-

Kasım 1986, s. 13 Bolay, Süleyman Hayri, “Âdem”, slâm Ansiklopedisi, Cilt 1, stanbul- 1988,

s.358- 363Bulut, Abdülkadir, “Hilmi Yavuz ‘Yaz iirleri’ni Anlatıyor”, Varlık, stanbul-

Mart 1982, S. 894, s. 38- 39Ceylan, Ömür, “Sûfî Diliyle Ak”, Kekul dergisi, stanbul- Ekim 2004, S. 2, 128

s.Cıbırolu, Yıldız, “Dünyasal Genetik Kültüre Örnek Bir iir”, Gösteri Dergisi,

Eylül-2004, S. 262, s. 58-61Demiralıp, Ouz, Kitap-lık dergisi, “ mge”, Temmuz/Austos- 2004, S. 74, s. 75Deniz, hsan, “iirim Gibi Yaadım”, Yeni afak gazetesi Kitap Eki, 4 Ekim

2006, S. 10, s. 7Doan, Mehmet H. , “1975’ten Bir air”, Politika gazetesi, 04. 12. 1975, s. 7Dolta, Dilek, “Batıda ve Bizde Postmodernizm”, Varlık, ubat 1993, S. 1025, s.

43- 48Dolta, Dilek, “Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri”, Varlık, Kasım 1996, S 1070, s.

20- 23Durba, Refik, “Bir Külyutmaz’ın Notları”, Sabah gazetesi, 16. 4. 1993Ersöz, smet, “Ashâb-ı Kehf”, slâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt-

3, stanbul- 1991, s. 465- 467Harman, Ö. Faruk, “Ahd-i Atik”, slâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları,Cilt-1, stanbul- 1988, s. 494- 501Hızlan, Doan, “Aynadaki Suretlerimiz”, Hürriyet gazetesi, stanbul-20 Mart 1993Hızlan, Doan, “Herkes Kendi Çölünde Yürür”, Hürriyet gazetesi, stanbul- 11

Ekim 1996, s. 13Hızlan, Doan, “Düz Yazı iirle Bilardo Oynuyor”, Dil dergisi, ‘Hilmi Yavuz

Özel Sayısı’, Mayıs- 2000, S. 91, s. 45- 56Kahraman, Hasan Bülent, “Gelenek, Postmodernizm ve Bazı Yeni Kavramlar”,

Varlık, Mayıs- 1993, S. 1028, s. 3Memet Fuat, “Kültür iiri”, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 2 Kasım 1996, s. 15

7/29/2019 191185


Memet Fuat, “Ayna iirleri...”, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 28 Aralık 1996, s.15

Oktay, Ahmet, “Hilmi Yavuz’un Ufku”, Milliyet gazetesi, 21. 4. 1987Oktay, Ahmet, “Zaman iirleri”, Milliyet gazetesi, 28, 4, 1987Oktay, Ahmet, “Ayna iirleri”, Milliyet gazetesi, 02. 01. 1993

Olgun, brahim, “Anı Türü ve Türk Edebiyatında Anı”, Türk Dili Dergisi, AnıÖzel Sayısı, 1 Mart 1972, Cilt XXV, S. 246Özcan, Nuri, “Benli Hasan Aa”, slâm Ansklopedisi, Cilt- 16, stanbul- 1997, s.

285- 286Özdemir, Emin, “zleksel Sözcükler”, Türk Dili, Temmuz 1979, S. 334, s. 22- 23 Özkırımlı, Atilla, “Zamanda iir, iirde Zaman”, Cumhuriyet gazetesi, 7. 5. 1987Özler, Mustafa Kemal, “Hilmi Yavuz’la ‘ayna’ iirleri üzerine”, Varlık, ubat-

1993, S. 1025, s. 21- 23Pala, skender, “Varlık- Yokluk”, Zaman gazetesi, 02. 02. 2006 Salman, Yurdanur, Kitap-lık dergisi, “ mge”, Temmuz/Austos- 2004, S. 74, s. 66Sazyek, Hakan, “Türk Romanında Postmodernist Yöntemler ve Yönelimler”, Hece

dergisi, ‘Türk Romanı Özel Sayısı’, Mayıs/ Haziran/ Temmuz, 2002, S.

65/66/67, s. 493- 509Süreya, Cemal, “Hilmi Yavuz”, Politika gazetesi, 25. 10. 1975, s. 7imek, Tacettin, “Türk iirinde Ses ve Ritm Konusuna Yeni Bir Yaklaım”,

Türkiyât Aratırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum- 2006, S. 29, 294 s.Tanyol, Turul “Hilmi Yavuz’un Gizemi”, Hürriyet Gösteri, Nisan 1994, S. 41, s.

31- 33Tarım, Rahim, “Üç Anlatı Dolayısıyla Hilmi Yavuz’un ‘Kuyu’su”, Varlık,

Hazairan- 1996, S. 1065, s. 41- 44Timurolu, Vecihi, “nsanlıın Kalıtını Kullanmayı Bilen air”, Dil dergisi, ‘Hilmi

Yavuz Özel Sayısı’, Mayıs- 2000, S. 91, s. 23- 26Tunç, Ayfer, “Kafa Karıtıran Bir Kitap”, Milliyet Sanat, 01. 5. 1993, S. 311, s.

50- 51Türk Dili Dergisi, “Deneme”, Deneme Özel Sayısı, Temmuz- 1961, Cilt X, S. 118Uyguner, Muzaffer, “aynalar”, Varlık, ubat- 1993, S. 1025, s. 22- 23Yavuz, Hilmi, “Divan Edebiyatı”, Kitap-lık dergisi, Güz- 1999, S. 38Yardım, Mehmet Nuri, Yavuz: “Türk iir Geleneinde Kaybolmaya Yüz Tutan

Bir Damarı Yakalamaya Çalııyorum”, Türk Edebiyatı, Nisan 2006, S.390, s. 4- 11

Yüce, Can Bahadır, Yavuz: “Servet-i Fünun’dan bugüne iir yazmı herkesten çokdaha fazla iyi iirim var”, Hürriyet Gösteri, stanbul- Mayıs 2006, S. 280, s.5- 15

KENDS ve ESERLER ÜZERNE YAPILAN TEZLER

Aka, Pınar Hilmi Yavuz iirine Metin-Merkezli Bir Bakı, Bilkent Üniversitesi-Türk Edebiyatı Bölümü, Ankara- 2002, VIII+82 sayfa (Yüksek LisansTezi)

Altunyay, Korhan, Hilmi Yavuz’un iirleri ve Tasavvuf, Dumlupınar Üniv.Kütahya- 2000, 77 s. (Lisans Tezi)

7/29/2019 191185


Arslan, Özgür, Türk Modernlemesi ve Dou Batı Sorunsalı Karısında Sahih BirAydın: Hilmi Yavuz, Mimar Sinan Üniv. Sosyoloji Bölümü, stanbul-2000, 30 s. (Lisans Tezi)

Cierolu, Buket (afak), Hilmi Yavuz’un iirleri, Hacettepe Üniv. Ankara- 2002,41 sayfa, (Lisans Tezi)

Demir, Ahmet Hilmi Yavuz’un iir Dünyası, Fırat Üniversitesi-Sosyal BilimlerEnstitüsü,Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Elazı- 2003, 220 s.,(Yüksek Lisans Tezi)

Demirkan, Eser, Hilmi Yavuz’un ki iiri Üzerine Bir Çalıma, HacettepeÜniversitesi-Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Ankara-1994, 23 s. , [Seminerçalıması]

Küçük, Vecdi Adnan, Hilmi Yavuz’un airlii, Ankara Üniv. Dil Tarih CorafyaFakültesi, Ankara- 1979, 45 sayfa, (Lisans Tezi)

Soldan, Uur, Hilmi Yavuz ve Gelenek, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen-EdebiyatFakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Van- 2001, 50 s. (Lisans Tezi)

Vezirolu, Güzide, Hilmi Yavuz’un iirlerinde Yapı ve Tema, Celal BayarÜniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü,

Manisa- 2003, 69 s. (Lisans Tezi)

SÜREL YAYINLARDAK YAZI ve RLERNN KRONOLOJS

- “Sabahların Türküsü”, Dönüm Dergisi, 1 Aralık 1952 (Hilmi Yavuz’unyayımlanan ilk iiri)

-Dirlik Düzenlik, Dönüm dergisi, stanbul- 15 Nisan 1954, s. 1-Gloria, Onüç dergisi, stanbul-9 Temmuz- 1954, S. 5, s. 12-Cıgara çmek Yasaktır, Dönüm dergisi, stanbul- 15 Aralık 1954, S. 18, s. 1-Size Bir Sualimiz Var, Varlık, stanbul- 18 Eylül 1957-Sarısabır Çiçei, Vatan gazetesi, stanbul- 12 Aralık 1957, s. 4-Açık Oturum, Vatan gazetesi, stanbul- 28 Eylül 1958-Özlemliler, Tercüman gazetesi, stanbul- 3 Aralık 1958-Belediye Seçimleri Sonbahara Yapılıyor, Vatan gazetesi, stanbul- 17 Mart 1959,

s. 1-smet nönü Dün Baından Yaralandı, Vatan gazetesi, stanbul- 2 Mayıs 1959,

s.1, 5 -Hilmi Yavuz Amerika’dan Bildiriyor, Vatan gazetesi, stanbul- 16 Kasım 1960, s.

3, 4-Fahrettin Kerim Gökay lk Siyasi Konumayı Dün Yaptı, Vatan gazetesi,

stanbul- 30 Mayıs 1961, s. 1 -Yargı Önünde Bir Ozan, Yeni Ufuklar, stanbul- Nisan 1965, S.155, s. 17, 23

(çeviri yazı)-Marx’çılıın bölümü, Yeni Ufuklar, stanbul- Mayıs 1965, S. 168, s. 30, 37-Bir konuma [J.P. Sartre’dan çeviri], Yeni Ufuklar, stanbul- Haziran 1965, S.

157, s. 14, 20-Bir Çorak Ülkenin Ozanı, Yeni Ufuklar, stanbul- Temmuz 1965, sayı:158, s. 30,

33-Bir Bilim Adamının Yanılgıları, Yeni Ufuklar, stanbul- Ekim 1965, S. 161, s. 51,

54-Hilmi’nin Çocukluu, iir Sanatı, stanbul- Kasım 1965, S. 1, s. 1

7/29/2019 191185


-Geçmi Zamanın Ardında Bir Ozan: Ezra Pound, iir Sanatı, stanbul- Aralık1965, S. 2, s. 2, 3

-Hugh Selwyn Mauberley (V) [Ezra Pound’dan çeviri], iir Sanatı, stanbul-Aralık 1965, S. 2, s. 2

-Yollar [Ezra Pound’dan çeviri], iir Sanatı, stanbul- Aralık 1965, S. 2, s. 2

-Meditato [Ezra Pound’dan çeviri], iir Sanatı, stanbul- Aralık 1965, S. 2, s. 2-Alba [Ezra Pound’dan çeviri], iir Sanatı, stanbul- Aralık 1965, S. 2, s. 2-Geçmi, iir Sanatı, stanbul- Ocak 1966, S. 3, s. 3-Bo Bakı, iir Sanatı, stanbul- ubat 1966, S. 4, s. 2-Barcarolle [Neruda’dan çeviri], iir Sanatı, stanbul- Mart 1966, S. 5, s. 6-Almeria [Neruda’dan çeviri], iir Sanatı, stanbul- Mart 1966, S. 5, s. 6-nançsız, iir Sanatı, stanbul- Nisan/Mayıs 1966, S. 6-7, s. 2-Auden’in bakalaımı, iir Sanatı, stanbul- Haziran 1966, S. 8, s. 3, 4, 5-Sömürge, iir Sanatı, stanbul- Temmuz 1966, S. 9, s. 2-Kuma, iir Sanatı, stanbul- Austos 1966, S. 10, s. 3-ngiltere’de iir Nasıl Yayımlanır? [Dan O’Neill’den çeviri], iir Sanatı, stanbul-

Austos 1966, S. 10, s. 3, 4

-Türkiye’de Osmanlılık, Yeni Ufuklar, stanbul- Austos 1966, S. 171, s. 15, 24-Balıksız bir iir [Anna Ahmatova’dan çeviri], iir Sanatı, stanbul- Eylül 1966,

S. 11, s. 3-Balıksız bir metin [Anna Ahmatova’dan çeviri], iir Sanatı, stanbul- Eylül

1966, S. 11, s. 3-Yapı, iir Sanatı, stanbul- Ekim 1966, S. 12, s. 2-Kalyon, iir Sanatı, stanbul- Ekim 1966, S. 12, s. 2-Fırtına, Papirüs, stanbul- Kasım 1966, S. 6, s. 21-Anket, Yeni Ufuklar, stanbul- Ocak 1967, S. 176, s. 82, 84-Dalgıç, iir Sanatı, stanbul- Ocak 1967, S. 15, s. 1-Umutsuzluk Bir Ahlak Olamaz, Yeni Ufuklar, stanbul- ubat 1967, S. 177, s. 38,

43-Softalık Ahlakı, Yeni Ufuklar, stanbul- Mart 1967, S. 178, s. 9- 12-Gazel, iir Sanatı, stanbul- Mayıs 1967, S. 19, s. 1, 13-Yahya Hikmet Yavuz Öldü, Yeni Ufuklar, stanbul- Mayıs 1967, S. 179, s. 33, 36-Dalgıç, Papirüs, stanbul- Mayıs 1967, S. 12, s. 27-Saatçi, Papirüs, stanbul- Ekim 1967, S. 17, s. 37-Bilim Hümanizması, Yeni Ufuklar, stanbul- Nisan 1968, S. 191, s. 6- Türk Hümanizması, Yeni Ufuklar, stanbul- Nisan 1968, S. 191, s. 15-Edebiyatın Deeri, Yeni Ufuklar, stanbul- Ekim 1968, S. 197, s. 20, 23-Saatçi, Papirüs, stanbul- Kasım 1969, S. 41, s. 147-Fırtına, Papirüs, stanbul- Kasım 1969, S. 41, s. 148-Beckett’in Felsefesi; Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 8 Kasım 1969, s. 3-Samuel Beckett ya da Anlamsızlıın Anlamı, Yeditepe, stanbul- Aralık 1969, S.

164, s. 9, 13 -Beckett’in Felsefesi; Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 8 Kasım 1969, s. 3-iirler [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 1 Ocak 1970, s. 6-nsan Açısında Edebiyat [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 8 Ocak 1970,

s. 6-Tarzan Öldü [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 15 Ocak 1970, s. 6

7/29/2019 191185


-Marksist Felsefe Dersleri [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 22 Ocak1970, s. 6

-Türk Sanatı [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 29 Ocak 1970, s. 6-Politika Galerisi [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 5 ubat 1970, s. 6-Kirli Austos [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 12 ubat 1970, s. 6

-Amerikan Sargısı [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 26 ubat 1970, s. 6-100 Soruda Sosyalist Devlet [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 4 Mart1970, s. 6

-Gide Gide 10 [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 12 Mart 1970, s. 6-Üç Turunçlar [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 19 Mart 1970, s. 6-Bir Seçim Böyle Geçti [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 26 Mart 1970, s.

6-Buday, Kadın Gül ve Gökyüzü [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 2

Nisan 1970, s. 6-Batıcılık Dümanları, Yeni Ufuklar, stanbul- Nisan 1970, S. 215, s. 29, 32-Bacayı ndir, Bacayı Kaldır [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 9 Nisan

1970, s. 6

-Halkla likiler [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 16 Nisan 1970, s. 6-Üçüncü Merutiyet [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 23 Nisan 1970,s. 6-Efruz Bey [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 30 Nisan 1970, s. 6-Arı Daı Efsanesi [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 7 Mayıs 1970, s. 6-Odysseia [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 14 Mayıs 1970, s. 6-Gördüklerim ve Geçirdiklerim [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 21

Mayıs 1970, s. 6-Devrim Açısından Köy Enstitüleri [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 28

Mayıs 1970, s. 6-19. Yüzyıl Türk Edebiyatı [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 4 Haziran

1970, s. 6-Orhan Kemal’e Saygı [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 11Haziran 1970,

s. 6-Edebiyat Dostları [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 18 Haziran 1970, s. 6-Vietnama Sevgiler [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 25 Haziran 1970, s.

6- Uzmanlar Tehlikesi, Yeni Ufuklar, stanbul- Haziran 1970, S. 217, s. 12, 15-Seçme Hakkının Demokratik lkeleri [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 2

Temmuz 1970, s. 6-Murtaza ve Ödev Ahlâkı, Yeni Ufuklar, stanbul- Temmuz 1970, S. 218, s. 23- 26-Vâ-Nû’lara Mektuplar [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 9 Temmuz

1970, s. 6 -Dergiler Arasında [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 16 Temmuz 1970, s.

6-Soldaki Bölünmeler [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 23 Temmuz 1970,

s. 6-Ölümün Adı [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 30 Temmuz 1970, s. 6-Hiroima [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 6 Austos 1970, s. 6

-Sosyalizmin Büyük Dönemeci [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 13Austos 1970, s. 6

7/29/2019 191185


-En/Cam [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 20 Austos 1970, s. 6-Denemeler [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 27 Austos 1970, s. 6-Çarın Çizmeleri [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 3 Eylül 1970, s. 6-Yeni Mevsime Girerken [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 10 Eylül 1970,

s. 6

-Yeni Kitaplar [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 17 Eylül 1970, s. 6-Soldaki Bölünmeler [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 23 Temmuz 1970,s. 6

-Ölümün Adı [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 30 Temmuz 1970, s. 6-nsan Gerçekçilii Doa Gerçekçilii, Yeni Ufuklar, stanbul- Austos 1970, S.

219, s. 9, 13-Kültür Yabancılama, Yeni Ufuklar, stanbul- Eylül 1970, S. 220, s.11, 16-Devrim ve Kültür, Yeni Ufuklar, stanbul- Ekim 1970, S. 221, s. 22, 25-Çarın Çizmeleri [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 3 Eylül 1970, s. 6-Yeni Mevsime Girerken [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 10 Eylül 1970,

s. 6-Sürgünler [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul-24 Eylül 1970, s. 6

-Tarih Iıında Devrimlerimiz [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 1 Ekim1970, s. 6

-Dergiler Arasında [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 8 Ekim 1970, s. 6-Feodal, Yeni A, stanbul- Mayıs 1972, [Özel Sayı], s.1, 6-Sim, Varlık, stanbul- Haziran 1972, S. 777, s. 5-André Malraux ile bir konuma, Varlık, stanbul- Haziran 1972, S. 777, s. 21- 22-Bir Kültür Krizinin Gereklilii, Yeni A, stanbul- Haziran 1972, S. 3, s. 1, 2-Pir Sultan, Yeni A, stanbul- Temmuz 1972, S. 4, s. 7-Gerçekliin Felsefi Temelleri, Yeni A, stanbul- Temmuz 1972, S. 4, s. 11-[Sadık Hidayet], Celâlî, Varlık, stanbul- Austos 1972, S. 779-imdi Nedense, Yeni A, stanbul- Austos 1972, S. 5, s. 3-Batılılama Sorunu, Yeni A, stanbul- Austos 1972, S. 5, s. 1, 12-Üretim ve Tüketim Açısından Kültür kilii, Yeni A, stanbul- Eylül 1972, S. 6, s.

8-Nasreddin Hoca’nın Ahlâkı, Yeni A, stanbul- Ekim1972, S. 7, s. 1, 5- Atilla lhan’la, Varlık, stanbul- Ekim1972, S. 781, 10- 11-Yunus Emre’nin Sınıfsal Durumu ve Kültürü, Yeni A, stanbul- Kasım 1972, S.

8, s. 4-Burjuva Romanının Bugünkü Durumu, Yeni A, stanbul- Ocak 1973, S. 10, s. 1, 2-Bir Üstyapı Tipolojisi Taslaı, Yeni A, stanbul- ubat 1973, S. 11, s. 1, 4, 5-Küçükömer ve Bilim Felsefesi, Yeni Ufuklar, stanbul- ubat 1973, S. 233, s. 29-

35-Köy Edebiyatının levi, Yeni A, stanbul- Mart 1973, S. 12, s. 1- 3

-Sabahattin Eyübolu’na Saygı, Yeni Ufuklar, stanbul- Mart 1973, S. 234,s. 121- 122

-Folklor, Yeni A, stanbul-Nisan 1973, S. 13, s. 4-Attila lhan’a Zorunlu Bir Yanıt, Yeni A, stanbul- Nisan 1973, S. 13, s. 12-Tanpınar’ın Solculuu Efsanesi, Yeni A, stanbul- Mayıs 1973, S. 14, s. 10- 11-Tanpınar’ın Estetii, Yeni A, stanbul- Haziran 1973, S. 15, s. 5 -Sırası Gelince, Yeni A, stanbul- Temmuz 1973, S. 16, s. 1, 4-Dü Yola Ey Yabancı, Yeni A, stanbul- Austos 1973, S. 17, s. 2

7/29/2019 191185


-Ne Var Ne Yok, Yeni A, stanbul- Austos 1973, S. 17, s.16-Yok Hükmündedir, Yeni A, stanbul- Eylül 1973, S. 18, s. 3-Kaypak Yanıtlar, Yeni A, stanbul- Eylül 1973, S. 18, s. 4- 5-Ermi [Nicanor Parra’dan çeviri], Yeni A, stanbul- Eylül 1973, S. 18, s. 10-Tiyatro Kılavuzu; Milliyet Sanat, stanbul- 14 Eylül 1973, S. 45, s. 14

-Bedreddin, Yeni A, stanbul- Ekim 1973, S. 19, s. 4-Türk Romanında Bürokrasi le Hesaplama, Yeni A, stanbul- Ekim 1973, S. 19,s. 11

-Kültür ve Sanat Ortamında Ne Var Ne Yok, Yeni A, stanbul- Ekim 1973, S. 19,s. 16

-Torlak Kemal, Yeni A, stanbul-Kasım 1973, S. 20, s. 3-Aydınlar ve Emekçiler, Yeni A, stanbul- Kasım 1973, S. 20, s. 14- 15-Börklüce Mustafa, Yeni A, stanbul- Aralık 1973, S. 21, s. 4-Bilim ve Emperyalizm, Yeni A, stanbul- Aralık 1973, S. 21, s. 10- 11-Kanayan, Milliyet Sanat, stanbul-1 Ocak 1974, S. 62, s. 14-spanya’da ç Sava, Milliyet Sanat, stanbul-18 Ocak 1974, S. 63, s. 14-Sergi, Milliyet Sanat, stanbul- 25 Ocak 1974, S. 64, s. 14

-Resim Kılavuzu, Milliyet Sanat, stanbul- 1 ubat 1974, S. 65, s. 14-Çeitleme, Milliyet Sanat, stanbul- 8 ubat 1974, S. 66, s. 14-Nobel Furyası Üzerine, Milliyet Sanat, stanbul- 15 ubat 1974, S. 67, s. 14-Yılmaz Güney Dosyası, Milliyet Sanat, stanbul- 27 ubat 1974, S. 68, s. 14-iir Kitapları, Milliyet Sanat, stanbul- 1 Mart 1974, S. 69, s. 14-Amerikan Basınında Türk Kurtulu Savaı, Milliyet Sanat, stanbul- 8 Mart 1974,

S. 70, s. 23-100 Ünlü Türk Eseri, Milliyet Sanat, stanbul- 15 Mart 1974, S. 71, s. 23-Filistin iiri, Milliyet Sanat, stanbul- 22 Mart 1974, S. 72, s. 23-kinci Yeni Olayı, Milliyet Sanat, stanbul- 29 Mart 1974, S. 73, s. 23-Kemal Tahir ve Ulusal Felsefe Sorunu, Türkiye Defteri, stanbul- Nisan 1974, S.

6, s. 56- 59-Bir Osmanlı-Türk Felsefesi Niye Yok?, Yeni Ufuklar, stanbul- Nisan 1974, S.

247, s. 20- 23-Çeitleme, Milliyet Sanat, stanbul- 5 Nisan 1974, S. 74, s. 2, 22-Türk Tarih Kurumu Yayınları, Milliyet Sanat, stanbul- 12 Nisan 1974, S. 75, s.

22-Direklerarası, Milliyet Sanat, stanbul- 19 Nisan 1974, S. 76, s. 22-Bir Yazın Tarihi, Milliyet Sanat, stanbul- 26 Nisan 1974, S. 77, s. 22-Felsefenin Serüveni, Yeni Ufuklar, stanbul- Mayıs 1974, S. 248, s. 26- 31-12 Mart, Öfkeli Generaller ve kence, Milliyet Sanat, stanbul- 3 Mayıs 1974, S.

78, s. 22-Çeviri iir Kitapları Üç Yeni Dergi, Milliyet Sanat, stanbul- 10 Mayıs 1974, S.

79, s. 22-Anayasanın Anlamı, Milliyet Sanat, stanbul- 17 Mayıs 1974, S. 80, s. 22-Ruhbilim Terimleri Sözlüü, Milliyet Sanat, stanbul- 24 Mayıs 1974, S. 81, s. 22-Çocuk Edebiyatı Üzerine, Milliyet Sanat, stanbul- 31 Mayıs 1974, S. 82, s. 22-“Seyrederken Kendimizi”, Milliyet Sanat, stanbul- 7 Haziran 1974, S. 83, s. 22-Çeitleme, Milliyet Sanat, stanbul- 14 Haziran 1974, S. 84, s. 22-Sanat Üzerine, Milliyet Sanat, stanbul- 21 Haziran 1974, S. 85, s. 22

7/29/2019 191185


-Tiyatro Yönetmeninin Çalıması, Milliyet Sanat, stanbul-28 Haziran 1974, S. 86,s. 22

-Türk Dil Kurumunu Yayınları, Milliyet Sanat, stanbul- 5 Temmuz 1974, S. 87, s.22

-Sabahattin Ali, Milliyet Sanat, stanbul- 2 Austos 1974, S. 91, s. 22

-Umrandan Uygarlıa, Milliyet Sanat, stanbul- 30 Austos 1974, S. 95, s. 22-Ahmet Muhip Dranas’ın “iirler”i, Milliyet Sanat, stanbul- 27 Eylül 1974, S. 94,s. 22

-Apartman, Milliyet Sanat, stanbul- 25 Ekim 1974, S. 103, s. 28-Halkbilimi Yıllıı, Milliyet Sanat, stanbul- 22 Kasım 1974, S. 107, s. 28-Devrim Yazıları, Babeuf Dosyası, Milliyet Sanat, stanbul- 20 Aralık 1974, S.

111, s. 28-Tartıma Gelenei, Politika gazetesi, stanbul- 26 Aralık 1975, s. 7- Kemal Tahir Üzerine, Özgür nsan, Temmuz- 1977, Cilt: 6, S. 45, s. 94- 97- Birinci Mehmed, Genç Sosyalist, stanbul- 15 Aralık 1977, S. 20-“Dünya! Yu Ellerini Yalnızlık Sularında”, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 20

Aralık 1979, s. 8

-Bir Sevda iiri, Yusufçuk, Ankara, stanbul- Austos 1980, S. 20, s. 2-Bir Yazın iirleri 3, Yazko Edebiyat, stanbul-Aralık 1980, S. 2, s. 10-Bir Yazın iirleri 5, Yazko Edebiyat, stanbul-Aralık 1980, S. 2, s.11-iir ve Logos, Hürriyet Gösteri, stanbul-Ocak 1981, S. 2, s. 49-Bulgu, Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat 1981, S. 3, s. 8-Usandık, Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat 1981, S. 3, s. 9-Kalp Kalesi, Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat 1981, S. 3, s. 9-A. Kadir’in Çevirmenlii Üzerine Kısa Notlar, Yazko Edebiyat, stanbul- ubat

1981, S. 4, s.143- 144-Ney, Yazko Edebiyat, stanbul- Mayıs 1981, S. 7, s. 34-Yazmak, Yazko Edebiyat, stanbul- Mayıs 1981, S. 7, s. 35-Uçuk Çocuk, Yazko Edebiyat, stanbul- Temmuz 1981, s. 9, s. 32-Gömü, Yazko Edebiyat, stanbul- Temmuz 1981, S. 9, s. 33-Çiçekli Da Sokaı, Hürriyet Gösteri, stanbul- Eylül 1981, S. 10, s.18-Taflan, Hürriyet Gösteri, stanbul- Ekim 1981, S. 11, s. 44-Soruturma, Milliyet Sanat, stanbul- 1 Aralık 1981, S. 37, s. 19-Mühür, Milliyet Sanat, stanbul- 15 Aralık 1981, S. 38, s. 11-Deprem, Milliyet Sanat, stanbul- 15 Austos 1982, S. 54, s. 7-Tenha, Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1983, S. 26-Hayal Hanım, Üç Çiçek Kültür Sanat Edebiyat Kitabı, Haziran/Temmuz/Austos-

1983 stanbul, S. 2, s. 138-Söylem, Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos 1983, S. 33, s. 59-Bâtıni, Milliyet Sanat, stanbul-15 Austos 1983, S. 78, s. 5-Bulutlu Yazılar, Hürriyet Gösteri, stanbul- Ekim 1983, s. 69-Yazdan Ev, Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık 1983, S. 37, s. 41-Türk Aydınının Tarihöncesi, Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1984, S. 38, s. 50-

51-Size Bakmanın Tarihi, Üç Çiçek iir Özel Kitabı, stanbul- Ocak 1984, s. 25-Farkında mısın, Milliyet Sanat, stanbul- 1 Austos 1984, S. 101-Yanık Zamanlar, Hürriyet Gösteri, stanbul- Ekim 1984, S. 47, s. 28

7/29/2019 191185


-Himi Ziya Ülken Felsefe, Ulusal Tefekkür ve Dou-Batı Sorunsalı, GünümüzdeKitaplar dergisi, stanbul-Kasım 1984, S. 11, s. 25- 27

-Kareler:Açık Yapıt, Günümüzde Kitaplar dergisi, stanbul- Aralık 1984, S. 12, s.10- 11

-Yahya Kemal ve Dil, Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık 1984, S. 49, s. 71- 72

-iirin Zamanı, Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1985, s. 50, s. 28-Bir Freud Çevirisi Üzerine yice Kısaltılmı Notlar, Günümüzde Kitaplar dergisi,stanbul-Mart 1985, S. 15, s. 6- 8

-Koptagel-lal’e Hüzünlü Bir Yanıt, Günümüzde Kitaplar dergisi, stanbul- Nisan1985, S. 16, s. 31- 32

-Bahçe ve Zaman, Günümüzde Kitaplar dergisi, stanbul- Mayıs 1985, s. 17, s. 1, 9-Kar ve Zaman, Sanat Olayı, stanbul- Nisan 1985, S. 35, s. 25-Zaman ve Erguvan, Sanat Olayı, stanbul- Nisan 1985, S. 354, s. 26-Söz ve Zaman, Hürriyet Gösteri, stanbul- Temmuz 1985, S. 56, s. 27-Dou Yazını Az Biliniyor, Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos 1985, S. 57, s. 81 -Sorular ve Zaman, Milliyet Sanat, stanbul- 1 Austos 1985, S. 125, s. 21-Aynalar ve Zaman, Hürriyet Gösteri, stanbul-Ekim 1985, S. 59, s. 25

-Yollar ve Zaman, Hürriyet Gösteri, stanbul-ubat 1986, S. 63, s. 3-Gölge ve Zaman, Hürriyet Gösteri, stanbul-Ekim 1986, S. 71, s. 16-Küller ve Zaman; Dönemeç dergisi, zmir-Nisan 1986, S. 68, s. 2-Kular ve Zaman, Hürriyet Gösteri, stanbul-Mayıs 1986, S. 66, s. 25-Yazlar ve Zaman, Milliyet Sanat, stanbul- 1 Austos 1986, S. 149-Bahçe ve Zaman, Güne gazetesi, stanbul- 22 ubat 1987-Ölüm ve Zaman, Hürriyet Gösteri, stanbul- Mart 1987, S. 76, s. 28-Bahçe ve Zaman, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 7 Mayıs 1987-Bir Anı ve Özlem Yazısı, kibine Doru, stanbul- 14/20 Haziran 1987, S. 24, s.

56-Kimdi Cemil Meriç?, Hürriyet Gösteri, stanbul- Temmuz 1987, S. 80, s. 27-Ya Kebîkec, Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos 1987, S. 81, s. 77- 78-Lethe, Milliyet Sanat, stanbul- 15 Austos 1987, S. 174, s. 8-Söz ve Zaman, Güne gazetesi, stanbul- 12 Aralık 1987-Perseus, Defter dergisi, stanbul- Aralık/Ocak 1987/88, S. 2-Bir Özyaam Öyküsü Denemesi lk Ak, lk iir, Euroclub, stanbul- Kı 1988, S.

9, s. 37- 41-Nereus Kızları, Hürriyet Gösteri, stanbul-Ocak 1988, S. 86, s. 15-Doudan Bir Kent, Mücadele gazetesi, Siirt- 4 Ocak 1988, s. 3-Kendim çin iir Notları’ndan iir ve Harfler, Hürriyet Gösteri, stanbul- Mart

1988, S. 88, s. 5- 6-Orpheus’a iirler, Hürriyet Gösteri, stanbul- Nisan 1988, S. 89, s. 26-Orpheus’a iirler 2., Hürriyet Gösteri, stanbul- Nisan 1988, S. 89, s. 27-Oktay Rifat’ın iirinde Üç Evre: Nesne, mge, Dil, Hürriyet Gösteri [Oktay Rifat

eki], stanbul-Temmuz 1988, S. 92, s. 21- 22-Narkissos’a Aıt, Milliyet Sanat, stanbul- 1 Austos 1988, S. 197, s. 11-Yaban Atlarını Kıkırtan Dionysos, Hürriyet Gösteri, stanbul- Eylül 1988, S. 94,

s. 15-Entellik Üzerine; Cönk, stanbul- Ocak 1989, S. 2, s. 15-Kharybdis le Skylla, Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1989, S. 98, s. 20-Endymion; Cönk, stanbul-ubat 1989, S. 3, s. 7

7/29/2019 191185


-Felsefenin Sefaleti; Cönk, stanbul-ubat 1989, S. 3, s. 15-Mystery, The Journal of Literary Translation, New York- Bahar 1989, Cilt. XXI,

s. 231-Homo Docilis; Cönk,stanbul- Mart 1989, S. 4, s. 25-‘Acısız’ Arabesk ve Sivil Toplum; Cönk, stanbul- Nisan 1989, S. 5, s. 13

-Âlianzade ve Eldem [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Temmuz 1989,S. 104, s. 22-Bolus ve Keyder [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Temmuz 1989, S.

104, s. 22- 23-Lorca ve Erhat [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul-Temmuz 1989, S.

104, s. 23-Yahya Kemal ve erefabad [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Temmuz

1989, S. 104, s. 23-Calvino ve Kentler [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos 1989, S.

105, s. 30-Borges ve Ben [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos 1989, S.

105, s. 30

-Paz ve Meksika [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos 1989, S.105, s. 30- 31

-Özbayolu ve Latince Sözler [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul-Austos 1989, S. 105, s. 31

-Ayvazolu ve slam Estetii [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos1989, S. 105, s. 31

-Kostantiniye Haberleri [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos1989, S. 105, s. 31

-Mevlânâ ile ems, Milliyet Sanat, stanbul- 1 Austos 1989, S. 221, s. 9-Eyübolu ve Kaldırımlar [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Eylül

1989, S. 106, s. 20-Pichat ve Nüfus [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Eylül 1989, S. 106,

s. 20- 21-Meriç ve stanbul [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Eylül 1989, S.

106, s. 21-Bayrıl ve ‘iir Atı’ [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Eylül 1989, S.

106, s. 21-Shakespeare ve Nahid Sırrı [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ekim

1989, S. 107, s. 12-Marksizm ve Materyalizm [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ekim

1989, S. 107, s.12- 13-Köpük ve Durré, iir Atı, stanbul- 1989, Kitap: 5, s. 71- 75-Gizem, Türkiye Günlüü, Ankara- Ekim 1989, S. 7, s. 74-Ölüm ve Zaman, Türkiye Günlüü, Ankara- Ekim 1989, S. 7, s. 75-Söz ve Zaman, Türkiye Günlüü, Ankara- Ekim 1989, S. 7, s. 76-Barthes ve Yücel [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım 1989, S.

108, s. 7-Ritsos ve Elitis [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım 1989, S. 108,

s. 7- 8-Bâki mi Necati mi? [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım 1989, S.

108, s. 8

7/29/2019 191185


-Halid Ziya ve Baudelaire [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım1989, S. 108, s. 8

-Necati ve Soysal [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık 1989, S.109, s. 30- 31

-Dou Avrupa ve Debray [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık

1989, S. 109, s. 31-Yollar ve Zaman, Kıyı dergisi, Trabzon- Aralık 1989, S. 45, s. 5-Sartre ve Müstehcen [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık 1989, S.

109, s. 31-Gökalp ve Tesal [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık 1989, S.

109, s. 31-Yollar ve Zaman, Kıyı dergisi, Trabzon- Aralık 1989, S. 45, s. 5-Kaplan ve Eyübolu [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1990, S.

110, s. 24-Curtius ve Heykeller [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1990, S.

110, s. 24- 25-Fuad Paa ve Maher Midillisi [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak

1990, S. 110, s. 25-Trakl ve Erguvanlar [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1990, S.

110, s. 25-Eros ile Thanatos, Cumhuriyet Kitap dergisi, stanbul- 23 ubat 1990, S. 3, s. 10-Avcı ve Aıtlar [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul-ubat 1990, S. 111,

s. 20-Günaltay ve Dikerdem [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat 1990,

S. 111, s. 20- 21-Sartre ve Fantastik [[Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat 1990, S.

111, s. 21-Foucault ve Brain [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat 1990, S.

111, s. 21-Özlü ve Marx [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mart 1990, S. 112, s.

22-Brzezinsi ve Sovyetler [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mart 1990, S.

112, s. 22- 23-Futbol ve Ben [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mart 1990, S. 112, s.

23-Foucault ve Sartre[Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mart 1990, S. 112,

s. 23-Akın ve ‘lahiler’ [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Nisan 1990, S.

113, s. 14-Irigaray ve izo-Söylem [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Nisan 1990,

S. 113, s.14- 15-Bucak ve ‘Akın Kutupları’ [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Nisan

1990, S. 113, s. 15 -Pigeot ve Kimlik [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Nisan 1990, S.

113, s. 15-Rilke ve Sancaktar [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mayıs 1990, S.

114, s. 22-23

7/29/2019 191185


-Tunçay ve Roman [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mayıs 1990, S.114, s. 23- 24

-Kudret ve iir [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mayıs 1990, S. 114, s.24

-Dounun Kalıtı, Kıbrıs gazetesi, 8 Mayıs 1990, s. 6

-Kazı, Kıbrıs gazetesi, 8 Mayıs 1990, s. 6-Ben çin Sonnet, Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran 1990, S. 115, s. 7-Simurg çin Sonnet, Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran 1990, S. 115, s. 7-Aksoy ve Dil Yanlıları [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran

1990, S. 115, s. 16-Necatigil ve Divan [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran 1990, S.

115, s.16- 17-Cengiz ve Eski Tıp[Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran 1990, S.

115, s. 17-Tokadizade ve Hatemi [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Temmuz

1990, S. 116, s. 16-Livaneli ve Stevenson [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Temmuz

1990, S. 116, s. 16-Batur ve Korsan Çıkmazı [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Temmuz

1990, S. 116, s. 17-Çökmü Bir Kent çin Sonnet, Varlık, stanbul- Temmuz 1990, S. 994, s. 24-Göçmü Bir Kent çin Sonnet, Varlık, stanbul- Temmuz 1990, S. 994, s. 24-Yılkı Bir Kent çin Sonnet, Varlık, stanbul- Temmuz 1990, S. 994, s.24-Loti ve Lorando’lar [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos 1990,

S. 117, s. 16-Çelebi ve ‘Çemen Çocuklar’ [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul-

Austos 1990, S. 117, s. 16- 17-Tv. ve Türkçe [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos 1990, S. 117,

s. 16- 17-Kıyamet Sonnet’si, Milliyet Sanat, stanbul-1 Austos 1990, S. 245, s. 9-Lavinia çin Sonnet, Milliyet Sanat, stanbul-1 Austos 1990, S. 245, s. 9-Ahmet Mithat ve Dizgiciler [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul-Eylül

1990, S. 118, s. 16- 17-O. Astrog ve ‘Ankara Reformu’ [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul-

Eylül 1990, S. 118, s. 17- 18-Dorsay ve Kahire [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ekim 1990, S.

119, s. 10,-Williams ve Çevirmeni [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ekim 1990,

S. 119, s. 10- 11-Barthes ve ‘Çada Söylemler’ [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ekim

1990, S. 119, s. 11-Delirium çin Sonnet, Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım 1990, S. 120, s. 25-Yaz Sonnet’si, Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım 1990, S. 120, s. 27-Tahir ile lhan [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım’90, S. 120, s.

34-Kemal ve Günyol [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım 1990, S.

120, s. 34

7/29/2019 191185


-Kaplan ve Ben [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım 1990, S. 120,s. 35

-Paz ve iir [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık 1990, S. 121, s. 19-Karaosmanolu ve Ali Kemal [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık

1990, S. 121, s.19

-Bernhard ve Delilik [Okuma Notları] Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık 1990, S.121, s. 20-Bir Sanat Semiolojisinin Felsefi Temelleri Üzerine; [ARA YAYINCILIK],

stanbul- 1990, s.157- 160-Benjamin ve Öner [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1991, S.

122, s. 14-Tolstoy ya da Dostoyevski [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak

1991, S. 122, s. 15-Aynalar ve Zaman, Erguvan dergisi, Çatalca- ubat/Mart/Nisan 1991, S. 9-10-11,

s. 7-Kular ve Zaman, Erguvan dergisi, Çatalca- ubat/Mart/Nisan 1991, S. 9-10-11,

s. 7

-Sorular ve Zaman, Erguvan dergisi, Çatalca- ubat/Mart/Nisan 1991, S. 9-10-11,s. 7

-bnülemin ve Mehmed Kemal [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat1991, S. 123, s. 18

-Hamid ve Zendostluk [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat 1991, s.123, s. 18- 19

-Atasözleri ve Safad’iler [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat 1991,S. 123, s. 19

-Tanyol ve Alkaya [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat 1991, S.123, s. 19

-Bulutlanma Sonnet’si, Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat 1991, S. 123, s. 41-O. Rıfat ve Y. Kemal [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul-Mart 1991, S.

124, s.3,24-R. Sollers ve O. Pamuk [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mart 1991,

S. 124, s. 24-E. Cansever ve kinci Yeni [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mart

1991, S. 124, s. 25-F. Naci ve Ayna Meselesi [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Nisan

1991, S. 125, s. 12-Irzık ve Derrida , [Okuma Notları] Hürriyet Gösteri, stanbul- Nisan 1991, S. 125,

s. 12-Onaran ve O. Rifat [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Nisan 1991, S.

125, s. 13-A.M. Dıranas ve O. Ural [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mayıs

1991, S. 126, s. 18-Besim Atalay ve Bektailik [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mayıs

1991, S. 126, s. 18-bn Arabi ve Develer [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mayıs 1991, S.

126, s. 19-Delecampagne ve Ötekiler [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran

1991, S. 127, s. 42

7/29/2019 191185


-Talat Paa ve Kabacalı [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul-Haziran 1991,S. 127, s. 42

-Yaayan ve Sümbülzade [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran1991, S. 127, s. 43

-A. Rasim ve ‘Yadigâr’ [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran

1991, S. 127, s. 43-Labirent Sonnet’si, Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran 1991, S. 127, s. 33-Ten Sonnet’si, Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran 1991, S. 127, s. 33-Necatigil ve Soyadı [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Temmuz 1991,

S. 128, s. 12-Mardin ve Antoloji [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Temmuz 1991,

S. 128, s. 12-bnülemin ve Kediler [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Temmuz 1991,

S. 128, s. 13-H. Siret ve Horoz [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos 1991, S.

129, s. 24-Eco ve Sartre [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos 1991, S. 129,

s. 24-Ehrenburg ve Malaparte [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos

1991, S. 129, s. 24-Dostoyevski ve Maher Midillisi [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul-

Austos 1991, S. 129, s. 25-Yalnızlık Sonnet’si, Milliyet Sanat, stanbul-1 Austos 1991, S. 269, s. 7-Hurufi Sonnet; iir Atı, stanbul- 1991, kitap 6, s. 12-Daınık Sonnet; Düler dergisi, Eylül 1991, S. 2, s. 36-slamolu ve Kimlik [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Eylül 1991, S.

130, s. 20,-Dikerdem ve Yanılgılar [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Eylül 1991,

S. 130, s. 21-Theodorakis ve Gelenek [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ekim 1991,

S. 131, s. 36-Rey ve Boratav [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ekim 1991, S. 131,

s. 36-Verlaine ve Saba [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ekim 1991,

sayı:131, s.37-Fahri Bey ve kence [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım 1991, S.

132, s. 12- 13-Yalnızlık Sonnet’si, Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım 1991, S. 132, s. 49-Cevdet Kudret ve Cumhuriyet [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık

1991, S. 133, s. 26-Pala ve Rindlik [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık 1991, S. 133,

s. 27-Spinoza ve Deleuze [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1992, S.

134, s. 36-Nostalji ve Modernizm [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1992,

S. 134, s. 36-Murdoch ve Çevirmen [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1992,

S. 134, s. 37

7/29/2019 191185


7/29/2019 191185


-kinci Cumhuriyet ve Malûliyet [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul-Ekim 1992, S. 143, s. 29

-kinci Cumhuriyet ve Malûliyet [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul-Ekim 1992, S. 143, s. 29

-Hilmi Yavuz’dan Kemal Özer’e Mektuplar, Varlık, stanbul- Ekim 1992, S. 1021,

s. 27, 28, 29-Anı/Sonnet; Dünya Kitap, stanbul- Kasım 1992, S. 13, s. 4-Siyah Sonnet; Dünya Kitap, stanbul- Kasım 1992, sayı:13, s. 4-Sözer ve ABC [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım 1992, S. 144,

s. 48-Toros ve ‘Mazi’ [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım 1992, S.

144, s. 49-Hilmi Yavuz’dan Adnan Özer’e Mektuplar(2), Varlık, stanbul- Kasım 1992, S.

1022, s. 36- 37-Necatigil ve Dostoyevsky [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık

1992, S. 145, s. 17

-Yedi klim ve iirler [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık 1992, S.145, s. 17- 18-Meriç ve Jurnal [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık 1992, S. 145,

s. 18- 19-Hilmi Yavuz’dan Adnan Özer’e Mektuplar (3), Varlık, stanbul- Aralık 1992, S.

1023, s. 39, 40, 41-Aristoteles ve Denkel [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1993, S.

146, s. 18-Tuncay ve ‘Meair’ [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1993, S.

146, s. 18-Örsan ve Dalarca [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1993, S.

146, s. 18- 19

-Hilmi Yavuz’dan Adnan Özer’e Mektuplar (4), Varlık, stanbul- Ocak’93, S.1024, s. 38- 39-Postmodernizm ve Modernizm, [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul-

ubat 1993, S. 147, s. 28-Ziya Bey ve htifâl, [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat 1993, S.

147, s. 28-Stalin ve Cumhuriyet [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat 1993, S.

147, s. 28- 29-‘Meair’ ve Alptekin, [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mart 1993, S.

148, s. 24-‘Kim’ ve Aydınlar [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mart 1993, S.

148, s. 24

-M. Kemal ve Y. Kemal [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mart 1993,S. 148, s. 25-iir ve Fal [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Nisan 1993, S. 149, s. 20-Benjamin ve Koçak [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Nisan 1993, S.

149, s. 20- 21-Neruda ve Selçuk [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mayıs 1993, S.

150, s. 22

7/29/2019 191185


-Eek ve Metafor [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mayıs 1993, S.150, s. 22- 23

-Dolmu ve stanbul [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Mayıs 1993, S.150, s. 22- 23

-Postmodernizm ve Felsefe Gelenei; Aydınlık gazetesi, stanbul- 7 Mayıs 1993,

s. 7-Postmodernizm ve Roman Gelenei, Aydınlık gazetesi, stanbul- 22 Mayıs 1993,s. 7

-Koçak ve “Ressentiment” [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran1993, S. 151, s. 24

-Haset ve Ben [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran 1993, S. 151,s. 24- 25

-Kumkapı’da, Skylife, stanbul- Ekim 1993, S. 126, s. 60- 64-Ayhan ve iir [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım 1993, S. 156, s.

14- 15-Fırat ve Fotoraf [Okuma Notları], Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım 1993, S.

156, s. 15- 16

-Felsefeci Kadınla Asla Evlenme, Esquire The magazine for men, stanbul- Ocak1994, S. 4, s. 102- 103

-Tek Kadınla Asla Yetinme, Esquire The magazine for men, stanbul- ubat 1994,S. 5, s. 86- 87

-Penis kesenin baını kesin!, Esquire The magazine for men, stanbul- Mart 1994,S. 6, s. 94- 95

-Boynuz Takana Sen de Tak!, Esquire The magazine for men, stanbul- Nisan1994, S. 7, s. 76, 77

-Bir Cariyem Olsa!, Esquire The magazine for men, stanbul- Mayıs 1994, S. 8, s.70- 71

-Geçmi Zaman Uçurtmaları, Skylife, stanbul- Mayıs 1994, S. 133, s. 22- 26-Bu Kadınlar Adamı Öldürür, Esquire The magazine for men, stanbul- Haziran

1994, S. 9, s. 66- 67-Kadın Kitap Gibidir ster Oku ster Yaz, Esquire The magazine for men, stanbul-

Temmuz/Austos 1994, S. 10, s. 68- 69-Adamı keser, biçer ve hatta soyadlarını bile verirler, Esquire The magazine for

men, stanbul- Eylül 1994, S. 11, s. 56- 57-Karı Adama Bo Ol Derse, Esquire The magazine for men, stanbul- Ekim 1994,

S. 13, s. 70- 71-Bize dolgun kadın yakıır!, Esquire The magazine for men, stanbul- Kasım 1994,

S. 14, s. 42- 43-Bunlar Gerçekten de Yamyam Kadınlar, Esquire The magazine for men, stanbul-

Aralık 1994, S. 15, s. 46- 47-Balıkçılar, Skylife, stanbul- Aralık 1994, S. 140, s. 38- 45-Frankestein erkek dümanlıının ürünüdür, Esquire The magazine for men,

stanbul-Ocak 1995, S. 16, s. 34- 35-air Zoile Nasıl Bunadı?, Hürriyet Gösteri, stanbul- Ocak 1995, S. 170, s. 22- 23-Kaab ve Hırka, Zaman gazetesi, 8 Ocak 1995, s. 8-Bisiklet Günleri 1, Car&Men, stanbul- ubat 1995, S. 25, s. 34- 35

7/29/2019 191185


-Erkeksi kadından sadece lezbiyen çıkar, Esquire The magazine for men, stanbul-ubat 1995, S. 17, s. 34- 35

-Bisiklet Günleri 2, Car&Men, stanbul- Mart 1995, S. 26, s. 28- 29-Kadından neden air çıkmaz gelin size anlatayım, Esquire The magazine for men,

stanbul-Mart 1995, S. 18, s. 38- 39

-Çöl, Esquire The magazine for men, stanbul- Mart 1995, S. 18, s. 39-Ah Kahve Vah Kahve, Car&Men, stanbul- Nisan 1995, S. 27, s. 40- 41-Feminizm belasını baımıza devlet sardı, Esquire The magazine for men,

stanbul- Nisan 1995, S. 19, s. 44- 45-Çöl ve Söz, Hürriyet Gösteri, stanbul- Nisan 1995, S. 173, s. 17-Erguvan Günleri, Car&Men, stanbul- Mayıs 1995, S. 28, s. 14- 15-Sarıın kötü ruh, Esquire The magazine for men, stanbul- Mayıs 1995, S. 20, s.

48- 49-ikayetçiyim, Car&Men, stanbul- Haziran’95, sayı:29, s.4,6,7-O gül endâm..., Esquire The magazine for men, stanbul- Haziran 1995, S. 21, s.

64- 65-Radyo Günleri, Car&Men, stanbul-Temmuz/Austos 1995, S. 30, s. 28- 29

-Çöl ve “Kün” , Varlık, stanbul- Austos 1995, S. 1056, s. 16-Kutluer, Mozart, Nietzsche, Evrensel gazetesi, stanbul- 2 Temmuz 1995, s. 3-“Turfa Müneccim”ler, Thrakia’lı Hizmetçiler ve “Gereksiz Bilgi”ye Dairdir,

Car&Men, stanbul- Eylül 1995, S. 31, s. 10- 11-Köpekler Üzerine, Car&Men, stanbul- Ekim 1995, S. 32, s. 14- 15-Bir Klasiimiz Var mı?, Car&Men, stanbul- Kasım 1995, S. 33, s. 10- 11-Benim Sinemalarım, Car&Men, stanbul- Aralık 1995, S. 34, s. 104- 105-Çölde Zaman, Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık 1995, S. 181, s. 25-Yüzümdeki Çöl, Varlık, stanbul- Aralık 1995, S. 1059, s. 21-Çölde Zaman, Hürriyet Gösteri, stanbul- Aralık 1995, S. 181, s. 25-Yalılıa Övgü, Car&Men, stanbul- Ocak 1996, S. 35, s. 10- 11-Neden oy vermedim, Zaman gazetesi, 21 Ocak 1996, s. 17-Özerk Bireyler Olabilmek, Car&Men, stanbul- ubat 96, S. 36, s. 12- 13-Sevda Derinlerdedir, Mücadele gazetesi, Siirt- 5 ubat1996, s. 3-Terifat nasıl ahlâk oldu?, Zaman gazetesi, 18 ubat 1996, s. 17-Hüzün, Car&Men, stanbul- Mart 1996, S. 37, s. 14- 15-Oryantalistleme, Zaman gazetesi, 17 Mart 1996, s. 17-Nitelik, Car&Men, stanbul- Nisan 1996, S. 38, s. 10- 11-Çöl ve Yitik Oul, Varlık, stanbul- Nisan 1996, S. 1063, s. 21-Çöl ve Hüzün, Varlık, stanbul- Nisan 1996, S. 1063, s. 21-Ryle ve Çevirisi [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Nisan 1996, S. 1063, s. 34-Hidayet ve Hikâyeleri [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Nisan 1996, S. 1063, s.

34- 35-ki arada bir derede..., Zaman gazetesi, 23 Nisan 1996, s. 17-Çeliki ve Hercai Hayatlar, Car&Men, stanbul- Mayıs 1996, S. 39, s. 10- 11-Erhat ve ‘Münevver’ [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Mayıs 1996, S. 1064, s.

36-Kayra ve Yazarlıı [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Mayıs 1996, S. 1064, s. 36-Gelenek müzik ve Tanrıkorur, Zaman gazetesi, 21 Mayıs 1996, s.17-Simurg çin Sonnet, Simurg, stanbul-Mayıs/Haziran 1996, S. 1, s. 2-Çok Satan Romanlar, Car&Men, stanbul- Haziran 1996, S. 40, s. 10- 11

7/29/2019 191185


-stanbul arkıları, Zaman gazetesi, 4 Haziran 1996, s. 17 -Felsefe Kahveleri, Zaman gazetesi, 18 Haziran 1996, s. 17-Simurg çin Sonnet, Simurg, stanbul- Mayıs/Haziran 1996, S. 1, s. 2-Ben çin Sonnet, iirle dergisi, stanbul- Haziran 1996, S. 5, s. 5-Çöl ve Sorular, iirle dergisi, stanbul- Haziran 1996, S. 5, s. 5

-Kalabalık Sonnet, iirle dergisi, stanbul- Haziran 1996, S. 5, s. 5-Nâzım ve Bestseller [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Haziran 1996, S. 1065, s.35

-Marquez ve Yeni Roman [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Temmuz 1996, S.1066, s. 24- 25

-Osman Hakan A. ve iiri [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Temmuz 1996, S.1066, s. 25

-Kemal Tahir: Bir Aykırı Birey, Zaman gazetesi, 2 Temmuz 1996, s. 17 -Bir ceviz sandıa aıt, Zaman gazetesi, 16 Temmuz 1996, s. 17-Rasyonalite Eksiklii, Zaman gazetesi, 30 Temmuz 1996, s. 16-Viski ve Altan [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Austos 1996, S. 1067, s. 33-Size Bakmanın Tarihi, Cafe Pazar, stanbul- 11 Austos 1996, s. 3

-Bilincin Ayniyeti, Zaman gazetesi, 13 Austos 1996, s.17- bnülemin, Car&Men, stanbul-Temmuz/Austos 1996, S. 41, s. 10- 11-Postmodernizm ve Gelenek, Zaman gazetesi, 27 Austos 1996, s. 17-Erguvan Sözler, Car&Men, stanbul- Eylül 1996, S. 42, s. 10-Azra Erhat’ın Vasiyeti, Hürriyet Gösteri, stanbul- Eylül 1996, S. 190, s. 18- 21-‘Sömürge Entelektüelleri’, Zaman gazetesi, 10 Eylül 1996, s. 17-Osmanlı rasyonalitesi ve airler medeniyeti, Zaman gazetesi, 24 Eylül 1996, s.17-Edip Cansever, Car&Men, stanbul- Ekim 1996, S. 43, s.10- 11-‘Tabula Rasa’ ve nce [Okuma Notları], Varlık,stanbul-Ekim 1996, S. 1069, s.

31- 32-Boaziçi Enstitüsü ve Eyice [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Ekim 1996, S.

1069, s. 32-Diyalog, Zaman gazetesi, 22 Ekim 1996, s. 17-Foucault ve Kadınlar [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Kasım 1996, S. 1070, s.

24-nsaf!, Zaman gazetesi, 5 Kasım 1996, s. 13

-Bir Daha ‘El nsaf’!, Zaman gazetesi, 19 Kasım 1996, s. 13-Ak, Car&Men, stanbul- Kasım 1996, S. 44, s. 14- 15-Foucault ve Kadınlar [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Kasım 1996, S. 1070, s.

24-nsaf!, Zaman gazetesi,5 Kasım 1996, s.13-Bir Daha ‘El nsaf’!, Zaman gazetesi, 19 Kasım 1996, s. 13-Soru Sormak, Car&Men, stanbul- Aralık 1996, S. 45, s. 10- 11-nce ve Gelenek [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Aralık 1996, S. 1071, s. 20-

21-iir ve Akıl, Zaman gazetesi, 3 Aralık 1996, s. 13-nce ve Gelenek [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Aralık 1996, S. 1071, s. 20-

21-Modernleme ya da ‘Adam Yerine Konmak!’, Zaman gazetesi, 17 Aralık 1996, s.

13-Veyl, Filozoflara!, Zaman gazetesi, 31 Aralık 1996, s. 13

7/29/2019 191185


-Sürc-ü Lisan, Car&Men, stanbul- Ocak 1997, S. 46, s. 20- 21-Çiçek Dürbünü, Kitap-lık, stanbul- Ocak/ ubat 1997, S. 25, s. 50- 51-Althusser, Rorty ve Hakikat [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Ocak 1997, S.

1072, s. 34- 35-‘Güzel Türkçemiz’, Zaman gazetesi , stanbul- 14 Ocak 1997, s. 13

-Fırtına..., Zaman gazetesi , stanbul- 28 Ocak 1997, s. 13-“Temizlerle Pis’leri ayırmak ii trafik kazalarına mı kaldı?”, Car&Men, stanbul-ubat 1997, S. 47, s. 10- 11

-nce ve Yine Gelenek [Okuma Notları], Varlık, stanbul- ubat 1997, S. 1073, s.36

-Dil ve Eitim, Zaman gazetesi, 11 ubat 1997, s. 13-Yabancı Dille Eitim, Zaman gazetesi, 25 ubat 1997, s. 13-Bıkkınlık Sendromu, Car&Men, stanbul- Mart 1997, S. 48, s. 14- 15-Tümevarım, Zaman gazetesi, 11 Mart 1997, s.13-Oryantalizm ve Avrupa, Zaman gazetesi, 25 Mart 1997, s. 13-Mitterand ve Anılar [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Austos 1997, S. 1079, s.

25-26

-Akam Gemisi, Varlık, stanbul- Eylül 1997, S. 1080, s. 33-Annem ve Akam, Varlık, stanbul- Eylül 1997, S. 1080, s. 33-Pamuk ve ntihâl [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Ekim 1997, s. 1081, s. 22- 23-Morin ve Ak [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Kasım 1997, s. 1082, s. 16-Morin ve ‘Avrupa’lı Olmak [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Aralık 1997, S.

1083, s. 16-“Red Kit” Okumayan Bir Cumhurbakanı, Car&Men, stanbul- Nisan 1997, S.

49, s. 10- 11-Eco ve ‘Esinlenme’ [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Nisan 1997, S. 1075, s. 23-Ustaların Seçtikleri; Varlık,stanbul- Nisan 1997, S. 1075, s. 33-Tevhid-i Tedrisat, Zaman gazetesi, 8 Nisan 1997, s. 13-“Tehlikeli Yabancı” Kim?, Zaman gazetesi, 22 Nisan 1997, s.13-‘Ölüm ve Sürgün’ [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Mayıs 1997, S. 1076, s. 19-Modernleme ve Çadalama, Zaman gazetesi, 6 Mayıs 1997, s. 13-Paz ve Hindistan [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Haziran 1997, S. 1077, s. 25-Dünyanın Büyüsü, Zaman gazetesi, 3 Haziran 1997, s. 13-Jacques Derrida: Filozof mu, arlatan mı?, Zaman gazetesi, 10 Haziran 1997, s.13-Karıtını Üretmek, Zaman gazetesi, 17 Haziran 1997, s. 13-Demokrasi macerâmız, Zaman gazetesi, 24 Haziran 1997, s. 13-Derrida ve Eletiriler [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Temmuz 1997, S. 1078,

s. 18- 19-Cahit Külebi çin..., Zaman gazetesi, 1 Temmuz 1997, s. 13-Hasan Âli Yücel çin..., Zaman gazetesi, 8 Temmuz 1997, s. 13-‘iirin Sesi, Toplumun arkısı’, Zaman gazetesi, 15 Temmuz 1997, s. 13-Niçin Naci’yi Yeniden Okumalıyız?, Zaman gazetesi, 22 Temmuz 1997, s. 13-Benim ‘Susurluk’larım..., Zaman gazetesi, 29 Temmuz 1997, s. 13-“Yamur Atsız”, Car&Men, stanbul- Temmuz/Austos 1997, S. 52, s. 10- 11-Yamur Atsız çin Küçük Gece Müzii, Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos/Eylül

1997, S. 200, s. 82-Mitterand ve Anılar [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Austos 1997, S. 1079, s.

25- 26

7/29/2019 191185


-Osmanlı Hukuku Laik miydi?, Zaman gazetesi, 5 Austos 1997, s. 13-slâm’ı Bilmek, Zaman gazetesi, 12 Austos 1997, s. 13-Hakikat, Rasyonelleme, Farklılama, Zaman gazetesi, 19 Austos 1997, s. 13-Osmanlı ve Laiklik, Zaman gazetesi, 26 Austos 1997, s. 13-“Vatan Yılları”, Car&Men, stanbul- Eylül 1997, S. 53, s. 6- 7

-Akam Gemisi, Varlık, stanbul- Eylül 1997, S. 1080, s. 33-Annem ve Akam, Varlık, stanbul- Eylül 1997, S. 1080, s. 33-Pamuk ve ntihâl, Zaman gazetesi, 2 Eylül 1997, s. 2-slam, Ateizm ve Aydınlar, Zaman gazetesi, 9 Eylül 1997, s. 2-Çocuk ve eker, Zaman gazetesi, 16 Eylül 1997, s. 2-bnülemin, Zaman gazetesi, 23 Eylül 1997, s. 2-Dindar Bir Cumhuriyet Bürokratına Övgü, Zaman gazetesi, 30 Eylül 1997, s. 2-Bilim ve Hurafe, Car&Men, stanbul- Ekim 1997, S. 54, s. 12- 13-Gezgin hayalci olmalı..., Gezi Traveler, stanbul- Ekim 1997, S. 1, s. 13, 64- 66-Pamuk ve ntihâl [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Ekim 1997, S. 1081, s. 22-

23-Aydınlanma ve Din, Zaman gazetesi, 7 Ekim 1997, s. 2

-stemihan Talay Üzerine, Zaman gazetesi, 14 Ekim 1997, s. 2-Dil allâmeleri, Zaman gazetesi, 21 Ekim 1997, s. 2-Mahkumiyet ve Mahremiyet, Zaman gazetesi, 28 Ekim 1997, s. 2-Dil Cahilleri, Car&Men, stanbul- Kasım 1997, S. 55, s. 12,13-Köprüler ve Hayaller, Gezi Traveler, stanbul- Kasım 1997, S. 2, s. 20, 56- 58-Morin ve Ak [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Kasım 1997, S. 1082, s. 16-‘Sivil Toplum’, Zaman gazetesi, 4 Kasım 1997, s. 2-‘Sen Kim Oluyorsun?’, Zaman gazetesi, 11 Kasım 1997, s. 2-Kimlik ve Hakikat, Zaman gazetesi, 18 Kasım 1997, s. 2-Osmanlı’nın 700. Kurulu Yıldönümü Nasıl Kutlanmalı?, Zaman gazetesi, 25

Kasım 1997, s. 2-slam’ı Bilmek, Car&Men, stanbul- Aralık 1997, S. 56, s. 12- 13-Osmanlı Seyahati Sevmezdi, Gezi Traveler, stanbul- Aralık 1997, S. 3, s. 12, 50-

52-Morin ve ‘Avrupa’lı Olmak [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Aralık 1997, S.

1083, s. 16-Cannibalisme, Zaman gazetesi, 2 Aralık 1997, s. 2-Yahya Kemal Deist mi idi?, Zaman gazetesi, 9 Aralık 1997, s. 2-ABD üniversitelerinde Türk Tarihi kürsüleri kurulmamalı mı?, Zaman gazetesi,

16 Aralık 1997, s. 2-‘Avrupa Birlii’ mi, Hadi Canım Sen de!, Zaman gazetesi, 23 Aralık 1997, s. 2-Bir Oryantalizm Kepazelii, Zaman gazetesi, 30 Aralık 1997, s. 2-Oryantalizm ve Kutlama, Car&Men, stanbul- Ocak 1998, S. 57, s. 8- 9-nsan eti yiyenler..., Gezi Traveler, stanbul- Ocak 1998, S. 4, s. 38- 39-Akam ve Hançer, Varlık, stanbul- Ocak 1998, S. 1084, s. 2-Sen ve Ben ve Akam, Varlık, stanbul- Ocak’98, S. 1084, s. 2-Andrews ve Gazel [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Ocak 1998, S. 1084, s. 17-Kim nsan Eti Yiyor?, Zaman gazetesi, 6 Ocak 1998, s. 2-Hilâfet Problemi, Zaman gazetesi, 13 Ocak 1998, s. 2-slam’ı Konuurken, Zaman gazetesi, 20 Ocak 1998, s. 2-Sivil Toplum, Car&Men, stanbul- ubat 1998, S. 58, s. 12- 13

7/29/2019 191185


-Andrews ve ‘Yazınsal mgelem’ [Okuma Notları], Varlık, stanbul- ubat 1998,S. 1084, s. 6

-Siirt o beyaz kent, Gezi Traveler, stanbul- ubat 1998, S. 5, s. 7, 44- 45-Siirt: O Beyaz Kent, Mücadele gazetesi, Siirt- 16 ubat 1998, s. 1-Batılılama Deil, Oryantalistleme, Dou-Batı, Ankara- ubat/Mart/Nisan 1998,

S. 2, s. 99- 101-Dinî Tartımalar çin Bir Felsefi Zemin Denemesi, Zaman gazetesi, 3 ubat 1998,s. 2

-Felsefeyle Tasavvuf Arasında, Zaman gazetesi, 10 ubat 1998, s. 2-‘Hayalî slam’ ‘Hayalî Dou’ , Zaman gazetesi, 24 ubat 1998, s. 2-Halbuki Hayattayız Hepimiz; Albüm dergisi, stanbul- Mart 1998, s. 112-Octavio Paz’ın Anıları, Car&Men, stanbul- Mart 1998, S. 59, s. 14- 15-Bir Hekim Bir Ariv, Gezi Traveler, stanbul- Mart 1998, S. 6, s. 10, 44- 45-Vay, Benim Köse Sakalım!, Zaman gazetesi, 3 Mart 1998, s. 2-Ölüm ve arabesk, Zaman gazetesi, 10 Mart 1998, s.2-Osmanlı medeniyeti üzerine, Zaman gazetesi, 17 Mart 1998, s. 2-Sezer Tansu, Zaman gazetesi, 24 Mart 1998, s.2

-slam ve Antropoloji, Zaman gazetesi, 31 Mart 1998, s.2-Alaettin Eser’in Ardından, Kebikeç, Sivas- 1998, S. 6, s. 91- 93-Mahkumiyet ve Mahrumiyet, Car&Men, stanbul- Nisan 1998, S. 60, s. 18- 19-Tozlu Raflar övalyesi: Sahhaf Alâattin Eser, Tarih ve Toplum, stanbul- Nisan

1998, S. 172, s. 5-Bilginin slâmîletirilmesi Üzerine, Zaman gazetesi, 7 Nisan 1998, s. 2-Labirent, Zaman gazetesi, 14 Nisan 1998, s. 2-Kültür, bahane! Amaç, kara çalmak..., Zaman gazetesi, 21 Nisan 1998, s. 2-iir ve Satı, Zaman gazetesi, 28 Nisan 1998, s. 8-Kolomb’un Gemisinde Bir Türk!, Gezi Traveler, stanbul- Mayıs 1998, S. 8, s.

18, 44- 45-Ölümünü 40. Yılında Nurullah Ataç, Yaasın Edebiyat, stanbul- Mayıs 1998, S.

7, s. 44-‘Çok Satar’ mı, ‘Uzun Satar’ mı?, Zaman gazetesi, 5 Mayıs 1998, s. 2-ATÜT ve Oryantalizm, Zaman gazetesi, 12 Mayıs 1998, s. 2-Zaman ve Oryantalizm, Zaman gazetesi, 19 Mayıs 1998, s. 2-Ölümünün 40. Yılında Nurullah Ataç, Yaasın Edebiyat, stanbul- Mayıs 1998, S.

7, s. 44-Oksidantalizm, Zaman gazetesi, 26 Mayıs 1998, s.2-Kadınlar Hiç Egemen Oldular mı?, Zaman gazetesi, 23 Haziran 1998, s. 2-Kimlik, Aidiyet, Melezlik, Zaman gazetesi, 30 Haziran 1998, s. 2-Osmanlı Medeniyeti Üzerine; Car&Men, stanbul- Haziran 1998, S. 62, s. 18-‘Seyahatname-i Hudud’, Gezi Traveler, stanbul- Haziran 1998, sayı:9, s.14, 164-

166-Akam ve Nurusiyâh, Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran/Temmuz 1998, S. 205,

s. 29-Bulutlanma Sonnet’si, Tömer, Trabzon- Haziran/Temmuz 1998, S. 32-iir ve Satı [Okuma Notları], Varlık, stanbul- Haziran 1998, S. 1089, s. 16- 17-Oryantalizm ve Hıristiyanlık, Zaman gazetesi, 9 Haziran 1998, s. 2-Niantaı’ndaki spanyol, Ümraniye’deki Kızılderili, Zaman gazetesi, 16 Haziran

1998, s. 2

7/29/2019 191185


-Kadınlar Hiç Egemen Oldular mı?, Zaman gazetesi, 23 Haziran 1998, s. 2-Kimlik, Aidiyet, Melezlik, Zaman gazetesi, 30 Haziran 1998, s. 2-“Hayalî slâm” “Hayalî Dou”; Car&Men, stanbul- Temmuz/Austos 1998, S.

63, s. 5, 16-Ayrılık’la lk Temas, Gezi Traveler, stanbul-Temmuz 1998, S. 10, s. 6

-yimserlik, Zaman gazetesi, 7 Temmuz 1998, s. 2-Bilim ve Hakikat, Zaman gazetesi, 14 Temmuz 1998, s. 2-Düman edinme sanatı, Zaman gazetesi, 21 Temmuz 1998, s. 2-‘Hayatımız Siyaset!’, Zaman gazetesi, 28 Temmuz 1998, s. 2-Ortaça Aydınlıı, Kitap Zamanı, stanbul- 31 Temmuz 1998, S. 7, s. 8-Terme Hatırası, Gezi Traveler, stanbul- Austos 1998, S. 11, s. 8, 40- 41-Okuma Notları, Varlık, stanbul- Austos 1998, S. 1091-Bilim ve Mistisizm, Zaman gazetesi, 4 Austos 1998, s. 2-Bilim ve Yorum, Zaman gazetesi, 11 Austos 1998, s. 2-Hayata Felsefe ile Yaklamak, Zaman gazetesi, 18 Austos 1998, s. 2-Bisikletim, Dülerim ve Sülükler, Gezi Traveler, stanbul- Eylül 1998, S. 12, s.16,

42- 43

-‘Uysal nsan’ veya Çırçır Fabrikasındaki Polonius..., Zaman gazetesi, 1 Eylül1998, s. 2

-Ev ve Konfor, Zaman gazetesi, 8 Eylül 1998, s. 2-Kent ve Kimlik, Zaman gazetesi, 15 Eylül 1998, s. 2-Osmanlı’nın ‘edebî tahayyül’ü, Zaman gazetesi, 27 Eylül 1998, s. 15-ebinkarahisar’da 1949 lkbaharı, Çınar dergisi, Giresun-Eylül/Ekim’98, sayı:8,

s. 9- 10-Çaramba Ortaokullarından Aklımda Kalanlar, Gezi Traveler, stanbul- Ekim

1998, S. 13, s. 12, 36- 37-“Damıtılmı Sözler”, Zaman gazetesi, 4 Ekim 1998, s. 15-‘Takıyye’, Zaman gazetesi, 11 Ekim 1998, s. 15-üphe, Bilim ve Felsefe, Zaman gazetesi, 18 Ekim 1998, s. 15-iir ve Ruhaniyet, Zaman gazetesi, 25 Ekim 1998, s.15-Doa ve Bilim; Car&Men, stanbul- Kasım 1998, S. 66, s. 16-Çaramba’da lkgençlik Anıları, Gezi Traveler, stanbul- Kasım 1998, S. 14, s.

15, 60-Laiklik Cumhuriyet’in nitelii de, demokrasi Cumhuriyet’in nitelii deil mi?,

Zaman gazetesi, 1 Kasım 1998, s. 15-‘Jakoben’lik, Cumhuriyet’in nitelii deildir!, Zaman gazetesi, 8 Kasım 1998, s.

15-yimserlik; Car&Men, stanbul- Aralık 1998, S. 67, s. 26-Gezgin Hayalci Olmalı, Gezi Traveler Özel, stanbul- 1998, s. 12, 28- 30-Cevâba cevâp, Zaman gazetesi, 13 Aralık 1998, s. 13-Zihin kaçakçıları, Zaman gazetesi, 10 Ocak 1999, s. 13-‘Fast Food’ , ‘Fast iir...’, Car&Men, stanbul- Ocak 1999, S. 68, s. 18-Aynalarda Sır Olan..., Audi Magazin, stanbul- ubat 1999, S. 7, s. 64- 71-Labirent, Car&Men, stanbul- ubat 1999, S. 69, s. 18-Yolculuk Tutkularımın Baladıı Yer, Gezi Traveler, stanbul- ubat 1999, S. 17,

s. 11, 36- 37-Akam ve Hiçbirey, Son Yeni Biçem, Bursa- ubat 1999, S. 70, s. 8, [Dergi Eki]-Türk Müslümanlıı (1), Car&Men, stanbul- Mart 1999, S. 70, s.16

7/29/2019 191185


-Çınar, Mermer ve Denizin Uyumu, Gezi Traveler, stanbul- Mart 1999, S. 18, s.7, 30

-Harflere Dâir, Zaman gazetesi, 7 Mart 1999, s. 13-Gazalî ve Felâsife, Zaman gazetesi, 28 Mart 1999, s. 13-Türk Müslümanlıı (2), Car&Men, stanbul- Nisan 1999, S. 71, s. 18

-Tasavvuf, Freud’la Açıklanabilir mi? , E dergisi, stanbul- Nisan 1999, S. 1, s. 13-Düzeltme, Gezi Traveler, stanbul- Nisan 1999, S. 19, s. 140-Bir Bedeli Ödemek, Zaman gazetesi, 4 Nisan 1999, s. 13-bn Rüd, Orijinal midir?, Zaman gazetesi, 11 Nisan 1999, s. 13-bn Rüd ve Platon, Zaman gazetesi, 18 Nisan 1999, s. 13-IRCICA’nın Faaliyetleri, Zaman gazetesi, 25 Nisan 1999, s. 13-Türk Müslümanlıı (3), Car&Men, stanbul- Mayıs 1999, S. 72, s. 18-Bilim ve deoloji, Zaman gazetesi, 2 Mayıs 1999, s. 13-Nâci ve Fuat, Zaman gazetesi, 9 Mayıs 1999, s. 13-Felsefe, Oryantalizm, nsan (1), Zaman gazetesi, 16 Mayıs 1999, s. 13-Felsefe, Oryantalizm, nsan (2), Zaman gazetesi, 23 Mayıs 1999, s. 13-Türk Müslümanlıı (4), Car&Men, stanbul- Haziran 1999, S. 73, s. 18

-Felsefe, slâm ve nsan Eylemleri (2), Zaman gazetesi, 6 Haziran 1999, s. 13-Nefs Terbiyesi ve ‘Enkrateia’, Zaman gazetesi, 13 Haziran 1999, s. 13-“Hayırlı Felsefeler Efendim !”, Star Pazar, stanbul- 20 Haziran 1999, s. 7-‘Ummatan Wasatan’, Zaman gazetesi, 20 Haziran 1999, s. 13-iir Kontrol Hapı, Star Pazar, stanbul- 4 Temmuz 1999, s. 15-Sakal Makal, Star Pazar, stanbul- 11 Temmuz 1999, s. 7-Yaasın Budalalık..., Star Pazar, stanbul- 25 Temmuz 1999, s. 7-Maskeler, Star Pazar, stanbul- 1 Austos 1999, s. 7-air-i Azam, Star Pazar, stanbul- 8 Austos 1999, s. 7-Hayal Hanım, Mücadele gazetesi, Siirt- 9 Austos 1999, s. 2-Anlamak, Star Pazar, stanbul- 15 Austos 1999, s. 7-Harfler Harfler Harfler..., Star Pazar, stanbul- 22 Austos 1999, s. 7-1509 Depremi, Star Pazar, stanbul- 29 Austos 1999, s. 7-Aydınlar ve Kültür Adamları, Zaman gazetesi, 29 Austos 1999, s. 13-Freud ve Bilim, E dergisi, stanbul- Eylül 1999, S. 6, s. 27-Benim Londra’m, Ulusoy Travel, stanbul- Eylül/Ekim 1999, S. 43, s. 43- 50-nsandaki Deprem, Star Pazar, stanbul- 5 Eylül 1999, s. 7-Millenium Aydını, Star Pazar, stanbul- 19 Eylül 1999, s. 6-iir ve Felsefe, Star Pazar, stanbul- 26 Eylül 1999, s.6-Bodrum Kalesi’ne ve Mehmet’e Dair, Star Pazar, stanbul- 3 Ekim 1999, s. 6-‘Pitu’ çin Aıt, Star Pazar, stanbul- 10 Ekim 1999, s. 6-Adatepe Seminerleri, Gümülük Akademisi, Zaman gazetesi, 10 Ekim 1999, s. 13-Dierlerinden Çok Farklı Bir Eser, Zaman gazetesi, 13 Ekim 1999, s. 1-Baylan, Markiz,Lebon..., Star Pazar, stanbul- 17 Ekim 1999, s. 6-Adatepe Seminerleri, Gümülük Akademisi, Zaman gazetesi, 17 Ekim 1999, s. 13-Harem, Hamam ve Hadım, Star Pazar, stanbul- 24 Ekim 1999, s. 6-Bir Satanist: Salman Rüdi, Zaman gazetesi, 24 Ekim 1999, s. 13-Köy romanı, Zaman gazetesi, 31 Ekim 1999, s. 13-Fakir Baykurt:Bir nsan, E dergisi, stanbul- Kasım 1999, S. 8, s. 17-Dine Karı Devlet Dayatmacılıı (1), Zaman gazetesi, 14 Kasım 1999, s. 13-Para, E dergisi, stanbul- Aralık 1999, S. 9, s. 16

7/29/2019 191185


-Börklüce Mustafa, Eitim Bilim dergisi, stanbul- Aralık 1999, S. 15, s. 45-Dou’nun airleri, Eitim Bilim dergisi, stanbul- Aralık 1999, S. 15, s. 44-Hilmi’nin Çocukluu, Eitim Bilim dergisi, stanbul- Aralık 1999, S. 15, s. 44-‘Gayb’ ve Felsefe, Zaman gazetesi, 5 Aralık 1999, s. 13-Bilim ve Dünya (1) , Zaman gazetesi, 12 Aralık 1999, s. 15

-Bilim ve Dünya (2) , Zaman gazetesi, 19 Aralık 1999, s. 15-Bilim ve Dünya (3) , Zaman gazetesi, 26 Aralık 1999, s. 15-Akam ve Hiçbir ey, Günümüz Türk iiri, Antalya- 1999, s. 21-Ferruh Doan çin, Adam Sanat, stanbul- Ocak 20000, S. 170, s. 49-Köy Romanı, E dergisi, stanbul- Ocak 2000, S. 10, s. 15-Millenium’a girerken, Zaman gazetesi, 2 Ocak 2000, s. 15-Cemal Kutay: Tarihçi mi? Retorikçi mi? , Zaman gazetesi, 9 Ocak 2000, s. 15-Akıl geleneinin iflâsı, Zaman gazetesi, 16 Ocak 2000, s. 15-Kitab’ın Sözü, Zaman gazetesi, 21 Ocak 2000, s. 15-slâm ahlâkı üzerine düünceler, Zaman gazetesi, 28 Ocak 2000, s. 15-Para, para, para..., Zaman gazetesi, 4 ubat 2000, s. 15-Desacralisation ya da Kur’an’ı profanlatırmak, Zaman gazetesi, 11 ubat 2000,

s. 15- Lumpenlik üzerine, Zaman gazetesi, 18 ubat 2000, s. 15-Sükût suikasdi, Zaman gazetesi, 25 ubat 2000, s. 15-Türban, modernlik, siyaset, Zaman gazetesi, 3 Mart 2000, s. 15-Aydınlanma, Batı-dıı kültür ve özne, Zaman gazetesi, 10 Mart 2000, s. 15-Kadınlar Günü ve bn Arabî, Zaman gazetesi, 17 Mart 2000, s. 15-Kırk katır mı, kırk satır mı?, Zaman gazetesi, 24 Mart 2000, s. 15-Özel hayatın yok oluu, Zaman gazetesi, 31 Mart 2000, s. 15-Bursa ve Zaman, Varlık, stanbul- Nisan 2000, S. 1111, s. 67-Safderûnlar, Zaman gazetesi, 7 Nisan 2000, s. 15-Attila lhan neden artık beni hiç ilgilendirmiyor?, Zaman gazetesi, 14 Nisan 2000,

s. 15-lhan Selçuk neden beni artık hiç ilgilendirmiyor?, Zaman gazetesi, 21 Nisan

2000-Mümtaz Soysal Niçin Beni Artık Hiç lgilendirmiyor? (1), Zaman gazetesi, 28

Nisan 2000, s. 15-Akam ve Nurusiyah, Dil dergisi, Ankara- Mayıs 2000, S. 91, s. 113-Akamın Yarısında, Dil dergisi, Ankara- Mayıs 2000, S. 91, s. 120-Dounun Kalıtı, Dil dergisi, Ankara- Mayıs 2000, S. 91, s. 79-Dounun Kadınları, Dil dergisi, Ankara- Mayıs 2000, S. 91, s. 96-Kronos, Dil dergisi, Ankara- Mayıs 2000, S. 91, s. 44-Nâzım Hikmet, Dil dergisi, Ankara- Mayıs 2000, S. 91, s. 22-Bir Fenomen:Attilâ lhan, E dergisi, stanbul- Mayıs 2000, S. 14, s. 14-Mümtaz Soysal niçin beni artık hiç ilgilendirmiyor ? (2) , Zaman gazetesi, 5

Mayıs 2000, s. 15-Jakobenler, yine jakobenler..., Zaman gazetesi, 12 Mayıs 2000, s. 15-Siirt, o beyaz kent..., Zaman gazetesi, 19 Mayıs 2000, s. 15-Al Gelincikleri Siirt’in..., Zaman gazetesi, 26 Mayıs 2000, s. 15-Küreselleme, Gelenek, Medeniyet, Zaman gazetesi, 2 Haziran 2000, s. 15-Gelenein icâdı, Zaman gazetesi, 9 Haziran 2000, s. 15-Ferruh Doan, Zaman gazetesi, 16 Haziran 2000, s. 15

7/29/2019 191185


-‘Bir Bayapıt mâl Etmek...’, Zaman gazetesi, 23 Haziran 2000, s. 15-Peyami Gürel’in Resimleri, Zaman gazetesi, 30 Haziran 2000, s. 15-Bir ‘Tekil’ nsan: Doan Hızlan, Dil dergisi, Ankara- Temmuz 2000, S. 93, s. 36-

39-Son Büyük Bestekarın Ölümü, Zaman gazetesi, 7 Temmuz 2000, s. 15

-Zeyyad Selimolu’na aıt, Zaman gazetesi, 14 Temmuz 2000, s. 15-Budalalıın kefi, Zaman gazetesi, 28 Temmuz 2000, s. 15-Soytarılar, Zaman gazetesi, 4 Austos 2000, s. 15-‘Seyahatnâme-i Hudud’ , Zaman gazetesi, 11 Austos 2000, s. 15-Bodrum Yüksek Tavanlı Bir Bellek Müzesine Kaldırıldı!, Milliyet Sanat,

stanbul- Eylül 2000, S. 487, s. 12-Jakoben Kim?, Zaman gazetesi, 8 Eylül 2000, s. 15-Kıssalarla hisseler, Zaman gazetesi, 15 Eylül 2000, s. 15-‘Genç Eletirmenler’, Zaman gazetesi, 22 Eylül 2000, s. 15-Jakobenlik, Takrir-i Sükun ve K.H.K, Zaman gazetesi, 29 Eylül 2000, s. 15-Veda ve Yolculuk, Varlık, stanbul- Ekim 2000, S. 1117, s. 5-Tek Partili rejimleri özleyenler için, Zaman gazetesi, 6 Ekim 2000, s. 15

-Jakobenlik üzerine, Zaman gazetesi, 13 Ekim 2000, s. 15-Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler, Zaman gazetesi,

20 Ekim 2000, s. 15-Türbanın semiyolojisi, Zaman gazetesi, 27 Ekim 2000, s. 15-Yine jakobenlik üzerine, Zaman gazetesi, 3 Kasım 2000, s. 15-Fuarlar, kitaplar, fetiler, Zaman gazetesi, 10 Kasım 2000, s. 15-Modernleme: Simge mi, kavram mı?, Zaman gazetesi, 17 Kasım 2000, s. 15-Cinuçen Tanrıkorur: O büyük bestekâr..., Zaman gazetesi, 24 Kasım 2000, s. 15-Yerlilik ve ötekilik, Zaman gazetesi, 1 Aralık 2000, s. 15-Bab-ı Ali üzerine-1, Zaman gazetesi, 8 Aralık 2000, s. 15-Bab-ı Ali Üzerine (2), Zaman gazetesi, 15 Aralık 2000, s. 15-‘imdi Yeni eyler Söylemek Lazım...’, Zaman gazetesi, 22 Aralık 2000, s. 15-slam ve pragmatizm (1), Zaman gazetesi, 29 Aralık 2000, s. 15-Nietzsche ve Bengisu; Cogito, stanbul- Kı 2001, S. 25, s. 143- 147-rfan Külyutmaz, Kitap-lık, stanbul- Ocak/ ubat 2001, S. 45, s. 287-slam ve pragmatizm (2), Zaman gazetesi, 5 Ocak 2001, s. 15-slam ve pragmatizm (3), Zaman gazetesi, 12 Ocak 2001, s. 15-slam ve pragmatizm (4), Zaman gazetesi, 19 Ocak 2001, s. 15-Kamil Fırat’ın ‘Pervane’leri, Zaman gazetesi , stanbul- 26 Ocak 2001, s. 15-Kemal Özer’in ‘Aıt’ iirini Yeniden na..., Est&Non dergisi, stanbul-

ubat/Nisan 2001, S. 7, s. 12- 17-‘Daemon’ veya ‘eytanilik’ üzerine (1), Zaman gazetesi, 2 ubat 2001, s. 15-‘Daemon’ veya ‘eytanilik’ üzerine (2), Zaman gazetesi, 9 ubat 2001, s. 15-Nefs, eytan mı?, Zaman gazetesi, 16 ubat 2001, s. 15-‘yi devlet’ deil, ‘Kerim devlet’..., Zaman gazetesi, 23 ubat 2001, s. 15-Nükte Züürdü Olduk !, Zaman gazetesi, 2 Mart 2001, s. 15-Yine ‘Kerim Devlet’ Üzerine, Zaman gazetesi, 9 Mart 2001-Ahiler, Abdallar ve ‘Kerim Devlet’ , Zaman gazetesi , stanbul- 16 Mart 2001-Rasyonalite ve Din (1), Zaman gazetesi, 23 Mart 2001-Rasyonalite ve Din (2), Zaman gazetesi, 30 Mart 2001, s. 15

7/29/2019 191185


_-Work in Progress/Çiçek Dürbünü, Kitap-lık, stanbul- Nisan 2001, S. [seçki], s.225- 228

-Parçalı Kimlikler, Ulusal Kiilik, Zaman gazetesi, 6 Nisan 2001, s. 15-Davut Bey ve Turgut Bey, Zaman gazetesi, 27 Nisan 2001, s. 17-Liselerde Osmanlıca Dersi Okutulmalı mı? Eski Bir Tartıma (4), Zaman

gazetesi,20 Temmuz 2001, s. 17-Esamimiz Nasıl Okunmaz (ya da, Yazılmaz) Oldu?, Zaman gazetesi, 27 Temmuz2001, s. 17

-Yaz Sonu çin Aykırı Düünceler, Zaman gazetesi, 7 Eylül 2001, s. 17-Mahrumiyetin Sınırı:Görmek mi, Dokunmak mı?, Zaman gazetesi, 21 Eylül 2001,

s.17-Görmek mi, Dokunmak mı? (2), Zaman gazetesi, 28 Eylül 2001, s. 17-Bienal, Oryantalizm, ‘Ego’ dan Kaçı’, Zaman gazetesi, 5 Ekim 2001, s. 17-Terör ve Felsefe, Zaman gazetesi, 12 Ekim 2001, s. 17-Nobel Edebiyat Ödülü Bir slam Dümanına Verildi, Zaman gazetesi, 19 Ekim

2001, s. 17-Terör ve Felsefe (2), Zaman gazetesi , stanbul- 26 Ekim 2001, s. 17

-Divan iiri Simgeci Bir iir mi?, Simge Kültür ve Edebiyat Seçkisi, Antalya-Kasım/Aralık 2001, S. 1, s. 24- 28

-Annemarie Schimmel’in ‘slamın Mistik Boyutları’nın Yeni Çevirisi Üzerine,Zaman gazetesi, 2 Kasım 2001, s. 13

-Naipaul Üzerine, Zaman gazetesi , stanbul- 9 Kasım 2001, s. 13-nsanolu Güvende mi ?, Zaman gazetesi,16 Kasım 2001, s. 13-Dikkat! Bu Bir Siyasi Yazı Deildir!, Zaman gazetesi, 23 Kasım 2001, s. 13-Oryantalizm Üzerine Bir ‘Giri’ Denemesi, Maarife, Konya- Kı 2002, S. 3, s. 53-

63-Bo Bakı; Simge Kültür ve Edebiyat Seçkisi, Antalya- Ocak/ ubat 2002, S. 2, s.

34-Tanpınar ve Bergson (2) , Zaman gazetesi, 2 Ocak 2002, s. 17-Nazım’ın iirinde Devrimci Olan, çerik Deil, Biçimdir (1), Zaman gazetesi, 9

Ocak 2002, s. 17-‘Failatün Failatün...’ (3), Zaman gazetesi, 11 Ocak 2002, s. 13-Nazım’ın iirinde Devrimci Olan, çerik Deil, Biçimdir (2), Zaman gazetesi, 16

Ocak 2002, s. 17-Modernleme ve Bilim, Zaman gazetesi, 18 Ocak 2002, s. 13-Gençlerin Osmanlı’ya Bakıı, Zaman gazetesi, 25 Ocak 2002, s. 13-Nazım’ı ‘Çoul Okuma’lara Açma Zamanı Gelmedi mi?, Zaman gazetesi ,

stanbul- 30 Ocak 2002, s. 13-Modernleme ve Romantizm, Zaman gazetesi , stanbul-1 ubat 2002, s. 13-Mitoloji ve Magazin, Zaman gazetesi , stanbul-6 ubat 2002, s. 13-Orhan Pamuk ve ‘Niteliksiz’ Okur, Zaman gazetesi, 8 ubat 2002, s. 13-Polemik Üzerine, Zaman gazetesi, 13 ubat 2002, s. 13-Baörtülüler ve söylemler, Zaman gazetesi, 15 ubat 2002, s. 13-‘Bozgunda Fetih Rüyası’, Zaman gazetesi, 20 ubat 2002, s. 13-Noam Chomsky: Bilgin ve Aydın, Zaman gazetesi, 22 ubat 2002, s. 13-Divan iiri, Bir ‘Saray iiri’ midir?, Zaman gazetesi, 27 ubat 2002, s. 13-Geçmi Yaz Defterleri, Simge Kültür ve Edebiyat Seçkisi, Antalya- Mart/Nisan

2002, S. 3, s. 55- 56

7/29/2019 191185


-Tarih ve Roman, Bir Tek Söylemde Anlatıya Dönüebilir mi?, Zaman gazetesi, 1Mart 2002, s. 13

-Halil erif Paa üzerine: Dandy mi, Pehlivan mı?, Zaman gazetesi, 13 Mart 2002,s. 13

-Kemal Tahir, Söylemin Biriciklii ve slam, Zaman gazetesi , stanbul-15 Mart

2002, s. 13-Hüseyin Cöntürk, Umberto Eco, ‘Atonal Müzik’ ve ‘kinci Yeni’ iiri Üzerine,Zaman gazetesi , stanbul- 20 Mart 2002, s. 13

-Uysal Bireyler veya Muti Bendeler, Zaman gazetesi, 22 Mart 2002, s. 13-‘Bir Gül Bu Karanlıklarda’ Dolayısıyla Tanpınar ile Ülgener likisi Üzerine (1),

Zaman gazetesi , stanbul-27 Mart 2002, s. 13-Felsefenin iir Üzerindeki Tahakkümünün Sökülmesine Dair Notlar, Zaman

gazetesi, 29 Mart 2002, s. 13-‘Bir Gül Bu Karanlıklarda’ Dolayısıyla Tanpınar ile Ülgener likisi Üzerine (2),

Zaman gazetesi, 3 Nisan 2002, s. 13-Naipaul, Müslümanlar ve Filistin, Zaman gazetesi , stanbul- 10 Nisan 2002, s. 13-Filistin Anlatısı, Zaman gazetesi , stanbul- 12 Nisan 2002, s. 13

-Divan iiri ‘Halktan Kopuk’ Bir iir mi idi? , Zaman gazetesi , stanbul- 17 Nisan2002, s. 13

-Filistin: Militarizmden Terörizme, Zaman gazetesi, 19 Nisan 2002, s. 13-Haim, ntihal ve Metinlerarasılık (1), Zaman gazetesi , stanbul- 24 Nisan 2002,

s. 13-Filistin: Kavurucu Sorular, Zaman gazetesi, stanbul- 26 Nisan 2002, s. 13-Haim, ntihal ve Metinlerarasılık (2), Zaman gazetesi , stanbul- 1 Mayıs 2002,

s. 13-Deprem ve Bilim, Zaman gazetesi, 3 Mayıs 2002, s. 13-Kant ve Murtaza, Zaman gazetesi, 8 Mayıs 2002, s. 13-Türkiye’nin Tarihi Cumhuriyet’le mi Balar?, Zaman gazetesi, 10 Mayıs 2002,

s.13-iir Dili ve Reklam Dili (1) , Zaman gazetesi, 15 Mayıs 2002, 13-Osmanlıca Türkçe midir? , Zaman gazetesi, 17 Mayıs 2002, s. 13-iir Dili ve Reklam Dili (2) , Zaman gazetesi, 22 Mayıs 2002, s. 13-Somça ve Üretim Tarzları Meselesi, Zaman gazetesi, 24 Mayıs 2002, s. 13-Bilkent’te, Yaar Kemal Sempozyumu, Zaman gazetesi, 29 Mayıs 2002, s. 13-Atatürk, Bilim ve ‘Ev lacı’ , Zaman gazetesi, 31 Mayıs 2002, s. 13-iir Dili ve Rüya Dili, Zaman gazetesi, 5 Haziran 2002, s. 13-‘stanbul ve Kimlik’ Paneli Üzerine Düünceler (1), Zaman gazetesi, 7 Haziran

2002, s. 13-ntihal, Umberto Eco ve Orhan Pamuk, Zaman gazetesi, 12 Haziran 2002, s. 13-‘stanbul ve Kimlik’ Paneli Üzerine Düünceler (2), Zaman gazetesi , stanbul- 14

Haziran 2002, s. 13-Edebi Ajan’lar, ‘Davet’ler, ‘ntihal’ler:Pamuk, Said ve Eco; Zaman gazetesi, 19

Haziran 2002, s. 13-‘Gülün Adı’ mı, Bratislava Gülü mü?, Zaman gazetesi , stanbul- 26 Haziran

2002, s. 13-kinci Ölüm Yıldönümünde: Cinuçen Tanrıkorur, Zaman gazetesi, 28 Haziran

2002, s. 13

7/29/2019 191185


-Müzik Sonnet’si, Simge Kültür ve Edebiyat Seçkisi, Antalya- Temmuz/Austos2002, S. 5, s. 28

-‘Müzik ve Roman’ likisi Üzerine Bir ‘Giri’ Denemesi, Zaman gazetesi, 3Temmuz 2002, s. 13

-‘Bir Mevlevi Dervii’ : Hasan Âli Yücel, Zaman gazetesi, 5 Temmuz 2002, s. 13

-Komünist Partiler, ‘Nostalji’ den mi baret?, Zaman gazetesi, 12 Temmuz 2002, s.13-Proust ve Müzik: Vinteuil Kim?, Zaman gazetesi, 17 Temmuz 2002, s. 13-‘Ceviz Kabuu’nu Doldurmayan Bir Tartıma: ‘Göçebelik’, Zaman gazetesi ,

stanbul- 19 Temmuz 2002, s. 13-Bir Roman Kahramanı Olarak Besteci, Zaman gazetesi,24 Temmuz 2002, s. 13-‘Ceviz Kabuu’nda ‘lkel’lik Tartıması, Zaman gazetesi,26 Temmuz 2002, s. 13-‘Huzur’ , Bir ‘Müzikal Roman’ mı?, Zaman gazetesi , stanbul-31 Temmuz 2002,

s. 13-Heidegger, iir ve Kutsallık, Zaman gazetesi , stanbul-4 Eylül 2002, s. 13-‘Vatan’ gazetesinin Yeniden Yayınlanıı Üzerine Nostaljik Düünceler, Zaman

gazetesi, 6 Eylül 2002, s. 13

-Heidegger, Kutsallık ve slam, Zaman gazetesi, 11 Eylül 2002, s. 13-Niçin Hiçbir eyde Süreklilik ve Devamlılık Yok?, Zaman gazetesi, 13 Eylül

2002, s. 13-iirsel Söz, Dil’le Kutsal Olan’ı Birletirebilir mi?, Zaman gazetesi , stanbul- 18

Eylül 2002, s. 13-Modernizmin nkarcılıı, Zaman gazetesi, 20 Eylül 2002, s. 13-Ali Hikmet’in iirleri Üzerine, Zaman gazetesi, 25 Eylül 2002, s. 13-‘Hakikat Boluu’ , Zaman gazetesi , stanbul- 27 Eylül 2002, s. 13-Heidegger Yazıları’na Eletirel Yaklaımlar (1), Zaman gazetesi, 2 Ekim 2002, s.

1 -‘Aldatmak’ Romanı Dolayısıyla Medya Etii Üzerine Notlar, Zaman gazetesi,

stanbul -4 Ekim 2002, s. 13-Heidegger Yazılarına Eletirel Yaklaımlar (2), Zaman gazetesi, 9 Ekim 2002, s.

17-Heidegger Tartımaları, Zaman gazetesi , stanbul- 6 Kasım 2002, s. 13-Ak Parti ve Diyanet, Zaman gazetesi, 8 Kasım 2002, s. 17-Müslüman Toplumların Geleneksel Edebî Türleri Arasında Roman Niçin Yok?,

Zaman gazetesi, 13 Kasım 2002, s. 17-AKP, Seçmenlerin Hassasiyeti le Devletin Hassasiyeti Arasında Sıkııp

Kalmamalıdır, Zaman gazetesi, 15 Kasım 2002, s. 13-Kur’an ve Roman, Zaman gazetesi, 20 Kasım 2002, s. 17-Yeni Hükümet Üzerine Notlar, Zaman gazetesi, 22 Kasım 2002, s. 13-Yunus ve Hölderlin, Zaman gazetesi , stanbul- 27 Kasım 2002, s. 17-Bir slam Bilgininin ‘Çalıntı’ları, Zaman gazetesi, 1 Aralık 2002, s. 13-Reat Nuri Güntekin’in ‘Yeil Gece’si slamiyet’e Karı Bir Roman mı?, Zaman

gazetesi, 4 Aralık 2002, s. 17-Andreas Tietze ve Etimolojik Lugat’ı, Zaman gazetesi, 11 Aralık 2002, s. 16-Tarih ve iir (2), Zaman gazetesi , stanbul- 15 Aralık 2002, s.13-Harold Bloom: “Bir ‘Baba’ Hep Vardır!”, Zaman gazetesi, 18 Aralık 2002, s. 17-‘Dini Tefekkür’ ve ‘Aırı Yorum’ , Zaman gazetesi, 22 Aralık 2002, s. 13-Haim ve slam, Zaman gazetesi, 25 Aralık 2002, s. 17

7/29/2019 191185


-Vahhabilik, Zaman gazetesi, 29 Aralık 2002, s. 13- iir ve Mitos, Zaman gazetesi, 1 Ocak 2003, s. 17-Din ve Fenomenoloji, Zaman gazetesi, 5 Ocak 2003, s. 13-Nazım Hikmet, Necip Fazıl ve slam, Zaman gazetesi, 8 Ocak 2003, s. 17-Bir ‘Damak Uzmanı’ndan ‘Dil Devrimi’, Zaman gazetesi, 12 Ocak 2003, s. 13

-iir ve Düünce, Zaman gazetesi, 15 Ocak 2003, s.17-‘Meçhul Genç Gazeteciye Mektuplar’, Zaman gazetesi, 19 Ocak 2003, s. 13-Necip Fazıl ve ‘Düünce iiri’, Zaman gazetesi, 22 Ocak 2003, s.17-‘Osmanlı Münevverinden Türk Aydınına’ (1), Zaman gazetesi, 26 Ocak 2003, s.

13-iir, Felsefeden Çok deolojiye Yakındır, Hürriyet Gösteri, stanbul- ubat/Mart

2003, S. 246, s. 64- 65-Portre Yazmak Zor Zanaattır, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul- 17/23

Nisan 2003, S. 1, s. 74-Attila lhan, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul- 24/30 Nisan 2003, S. 2,

s. 33-Çelik Gülersoy, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul- 1/7 Mayıs 2003, S.

3, s. 21-Emre Kongar, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul- 8/14 Mayıs 2003, S.

4, s. 33-Doan Hızlan, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul- 15/21 Mayıs 2003,

S. 5, s. 29-Oktay Akbal, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul- 22/28 Mayıs 2003, S.

6, s. 64- 65-Hikmet Sami Türk, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul- 29 Mayıs/4

Haziran 2003, S. 7, s. 64- 65-“O imdi Bir Yaz Denizi Gibidir”, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul-

5/11 Haziran 2003, S. 8, s. 16- 18-Cahit Kayra, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul- 5/11 Haziran 2003, S.

8, s. 78- 79-Fazıl Hüsnü Dalarca, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul- 12/18

Haziran 2003, S. 9, s. 70- 71-Yaar Nuri Öztürk, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul- 3/9 Temmuz

2003, S. 12, s. 60-Akyava ve Yazı, Dipnot Sanat ve Tasarım Yazıları, stanbul- Yaz 2003, S. 1, s.

101- 103-‘Decollement’ , Zaman gazetesi, 4 Haziran 2003, s. 13-“O imdi Bir Yaz Denizi Gibidir”, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul-

5/11 Haziran 2003, S. 8, s. 16- 18-Cahit Kayra, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul- 5/11 Haziran 2003, S.

8, s. 78- 79-Ercan Arıklı çin, Zaman gazetesi, 8 Haziran 2003, s. 13-Kitap Adlar Beyanındadır, Zaman gazetesi, 11 Haziran 2003, s. 13-Fazıl Hüsnü Dalarca, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi, stanbul- 12/18

Haziran 2003, S. 9, s. 70- 71-Ankara’ya Övgü, Zaman gazetesi, 15 Haziran 2003, s. 13-Fuzuli, ‘ii’ mi di?, Zaman gazetesi, 18 Haziran 2003, s. 13-‘iir ve Mitologya’, Zaman gazetesi, 22 Haziran 2003/pz., s. 13,

7/29/2019 191185


-Fuzuli’nin iilii, Zaman gazetesi, 25 Haziran 2003, s. 13-‘Knidos’lu Aphrodite’, Zaman gazetesi, 29 Haziran 2003, s. 13- Oryantalizm, entelektüel Gündemimizin Bir Numaralı Meselesi, Hürriyet

Gösteri, Temmuz/Austos 2003, S. 250, s. 6- 9-ki Modern air: Yahya Kemal ve T.S. Eliot (1), Zaman gazetesi, 2 Temmuz

2003, s. 13-Yaar Nuri Öztürk, Haftalık Haber ve Aktüalite dergisi,stanbul- 3/9 Temmuz2003, S. 12, s. 60

-Edebiyat Liseleri, Zaman gazetesi, 4 Temmuz 2003, s. 13-ki Modern air: Yahya Kemal ve T.S. Eliot (2), Zaman gazetesi, 9 Temmuz

2003, s. 13-Edebiyat Liseleri (2), Zaman gazetesi, 13 Temmuz 2003, s. 13-Postmodernizmin Yolaçıcısı Olarak Friedrich Nietzsche, Zaman gazetesi, 16

Temmuz 2003, s. 13- Oryantalizm Entelektüel Gündemimizin Bir Numaralı Meselesi, Konuan: Hami

Çada, Hürriyet Gösteri, Temmuz/Austos 2003, S. 250, s. 6- 9-Siirt: O Beyaz Kent, Siirt Iıa Doru, Ankara- Temmuz/Austos 2003, S. 3, s.

12- 13-Felsefe kongresi üzerine ‘gecikmi’ bir yazı, Zaman gazetesi, 7 Eylül 2003, s. 13-Kapalı zihinler, Zaman gazetesi, 10 Eylül 2003, s. 17-Nasıl bir düünce tarihi?, Zaman gazetesi, 14 Eylül 2003, s. 13-Baki Efendi eyhülislam oldu mu?, Zaman gazetesi, 17 Eylül 2003, s. 17-Düünce Tarihi çin Temelkoyucu Bir Kavram: ‘Söylem Rejimleri’, Zaman

gazetesi, 21 Eylül 2003, s. 13-Baki Efendi, Niçin eyhülislâm Olamadı?, Zaman gazetesi, 24 Eylül 2003, s. 17-Edward Said’in ölümü üzerine bir “Teessür” yazısı, Zaman gazetesi, 28 Eylül

2003, s. 13-iirin Yapımı ve ‘Sentetik iir’, Zaman gazetesi, 1 Ekim 2003, s. 17-Turul avkay: Zarif Bir Son Osmanlı, Zaman gazetesi, 5 Ekim 2003, s. 13-iirde ‘imge’ ve ‘anlam’ aynı ey mi?, Zaman gazetesi, 8 Ekim 2003, s. 17-Edward Said’i Anlamak?, Zaman gazetesi, 12 Ekim 2003, s. 13-Türk iir tarihini okuma konusunda bir kriter önerisi:Retorik/lirik sorunsalı,

Zaman gazetesi, 15 Ekim 2003, s. 17-Sivil Toplum ve Mardin, Zaman gazetesi, 19 Ekim 2003, s. 13-Lirik iir, Zaman gazetesi, 22 Ekim 2003, s.17-‘Dinde Reform’, Zaman gazetesi, 26 Ekim 2003, s. 13-Adorno ve lirik iir, Zaman gazetesi, 29 Ekim 2003, s. 17-‘Bodrum’a hanet!’, Zaman gazetesi, 2 Kasım 2003, s.13-Lirik iir ve ‘eyleme’, Zaman gazetesi, 5 Kasım 2003, s. 17-Bodrum’un betonlamasının vebali bundan böyle AKP’ye ait olacak..., Zaman

gazetesi, 9 Kasım 2003, s. 13-Lirizmin Toplumsal Kökenleri Üzerine, Zaman gazetesi, 12 Kasım 2003, s. 17-Kamusal Alan ve Hukuk Mantıı, Zaman gazetesi, 16 Kasım 2003, s. 13-Yahya Kemal ve lirik “imtidad”, Zaman gazetesi, 19 Kasım 2003, s.15-‘Kavram Kargaası’ Deil, ‘Tanım Kargaası’, Zaman gazetesi, 23 Kasım 2003,

s. 17-Yahya Kemal ve slam Medeniyeti, Zaman gazetesi, 26 Kasım 2003, s. 15-Teröre ‘Derin Görü’le Bakmak, Zaman gazetesi, 30 Kasım 2003, s. 17

7/29/2019 191185


-Gelenekten yararlanma ve gelenei yeniden-üretme balamında Yahya Kemal,Zaman gazetesi, 3 Aralık 2003, s. 15

-Tedirginlik Bitti, Zaman gazetesi, 7 Aralık 2003, s. 17-Japonya zlenimleri(1), Zaman gazetesi, 10 Aralık 2003, s.15-Japonya izlenimleri (3), Zaman gazetesi, 24 Aralık 2003, s.15

-El insaf!, Zaman gazetesi, 28 Aralık 2003, s.17-Japonya izlenimleri (4), Zaman gazetesi, 31 Aralık 2003,s. 15-lk Gençlik Anısı..., Siirt Iıa Doru, Ankara- Ocak/ ubat 2004, S. 5, s. 3- 4-Japonya izlenimleri (5), Zaman gazetesi, 7 Ocak 2004, s. 15-‘Mecelle’ üzerine (1), Zaman gazetesi, 11 Ocak 2004, s. 17-‘Kubbealtı’ fotorafçısı: Kamil Fırat, Zaman gazetesi, 14 Ocak 2004, s. 15-‘Mecelle’ üzerine (2), Zaman gazetesi, 18 Ocak 2004, s. 17-Trabzon’un Güzel nsanları (1), Zaman gazetesi, 21 Ocak 2004, s. 15-Trabzon’un güzel evleri, güzel insanları, Zaman gazetesi, 28 Ocak 2004, s. 15-‘slam, terakkiye mani midir?’ (1), Zaman gazetesi, 1 ubat 2004, s. 17-‘Külliyat’ Meselesi: Hangi iir Kime Ait?, Zaman gazetesi, 4 ubat 2004, s. 15-‘slam, terakkiye mani midir?’ (2), Zaman gazetesi, 8 ubat 2004, s. 17

-Zeki Faik zer’in ‘nkılap Yolunda’sı ve bir ‘Görsel deoloji’ okuması, Zamangazetesi, 11 ubat 2004, s. 15

-‘slam, Terakkiye Mani midir?’ (3), Zaman gazetesi, 15 ubat 2004, s. 17-Zeki Faik zer Kemalist Devrim’i 1789 Fransız Devrimi’nin ‘kopya’sı mı

sanıyor?, Zaman gazetesi, 18 ubat 2004, s. 15-Nilüfer Kuya ve ‘Baka Hayatlar’, Zaman gazetesi, 22 ubat 2004, s. 17-Mazmunları gerçeklik saymak, Zaman gazetesi, 25 ubat 2004, s. 15-‘slam, Terakkiye Mani midir?’: Eletiriler ve Cevaplar (1), Zaman gazetesi, 29

ubat 2004, s.17-Harfler ve kibrit, Kum, Ankara- Mart/Nisan 2004, S. 22, s. 8-Harfler ve melal, Kum, Ankara- Mart/Nisan 2004, S. 22, s. 9-Harfler ve airler, Yasakmeyve, stanbul- Mart/Nisan 2004, S. 7, s. 31-Harfler ve Yunanlı, Yasakmeyve, stanbul- Mart/Nisan 2004, S. 7, s. 32-Harfler ve atlar, Yasakmeyve, stanbul- Mart/Nisan 2004, S. 7, s. 33-Harfler ve o’nun, Yasakmeyve,stanbul- Mart/Nisan 2004, S. 7, s. 34-Necip Fazıl’ın iiri üzerine notlar (1), Zaman gazetesi, 3 Mart 2004, s. 15-‘slam, Terakkiye Mani midir?’: Eletiriler ve Cevaplar (2), Zaman gazetesi, 7

Mart 2004, s. 17-Necip Fazıl iiri üzerine notlar (2), Zaman gazetesi, 10 Mart 2004, s. 15-‘slam, Terakkiye Mani midir?’: Eletiriler ve Cevaplar (3), Zaman gazetesi, 14

Mart 2004, s. 17-Türkiye’de felsefe eitiminin sorunları üzerine bazı notlar (1), Zaman gazetesi, 17

Mart 2004, s. 15-Türkiye’de Felsefe Sorunları Üzerine Notlar (2), Zaman gazetesi, 24 Mart 2004,

s.15-‘Pop’ Bilgi’ye Dair Bir Deneme, Zaman gazetesi, 28 Mart 2004, s. 17-iir okumaya dair, Zaman gazetesi, 31 Mart 2004, s. 15-Bir Osmanlı Felsefe Metni Üzerine, Zaman gazetesi, 4 Nisan 2004, s. 17-‘Yahya Kemal Deist mi idi?’ tartımalarına gecikmi bir zeyl, Zaman gazetesi, 7

Nisan 2004, s. 15-Deizm tartımaları, Zaman gazetesi , stanbul- 14 Nisan 2004, s. 15

7/29/2019 191185


-Prof. Hilmi Ziya Ülken ve ‘Türk Tefekkürü Tarihi’, Zaman gazetesi, 18 Nisan2004, s.17

-Erzurum izlenimleri (1), Zaman gazetesi , stanbul- 21 Nisan 2004, s. 15-srail ve ‘Devlet Terörü’ Üzerine, Zaman gazetesi , stanbul- 25 Nisan 2004, s. 17-Erzurum izlenimleri (2), Zaman gazetesi , stanbul- 28 Nisan 2004, s. 15

-aron, Arafat’ı vuracak mı?, Zaman gazetesi, 2 Mayıs 2004, s. 17-Harfler ve Yunanlı, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 3 Mayıs 2004 s. 15-Harfler ve Atlar, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 3 Mayıs 2004, s. 15-Erzurum izlenimleri (3), Zaman gazetesi, 5 Mayıs 2004, s. 15-Avrupa Birlii: ‘Geçti Hayal çinde Ömr-i Derbederim...’, Zaman gazetesi, 9

Mayıs 2004, s.17-Erzurum izlenimleri (4), Zaman gazetesi, 12 Mayıs 2004, s. 15-Ebu Gureyb’de kence: Gerçek sebep ne?, Zaman gazetesi, 16 Mayıs 2004, s. 17-Gelenek, iir, müzik, Zaman gazetesi, 19 Mayıs 2004, s. 15-Beyaz Kefenler çinde Yanyana ve Upuzun Yatan Çocuk Ölüleri..., Zaman

gazetesi, 23 Mayıs 2004, s. 17-Yine Trabzon’daydım..., Zaman gazetesi, 26 Mayıs 2004, s. 15

-aron’a Kim ‘Dur’ Diyecek?, Zaman gazetesi, 30 Mayıs 2004, s. 17-Harfler ve S/Z, Ada dergisi, Trabzon- lkyaz 2004, S. 1, s. 2- 3-Sümela’ya, ‘Ada’ dergisine, Karadeniz’in doasına dair, Zaman gazetesi, 2

Haziran 2004, s. 15-Necla Tümay çin..., Zaman gazetesi, 6 Haziran 2004, s.17-Trabzon: Yeryüzünde bir cennet, Zaman gazetesi, 9 Haziran 2004, s. 15-‘Hayırlı Felsefeler, Efendim!..’, Zaman gazetesi, 13 Haziran 2004, s. 17-Gaziantep izlenimleri, Zaman gazetesi, 15 Haziran 2004, s. 15-‘Didar-ı Hürriyet’, Zaman gazetesi, 20 Haziran 2004, s. 17-‘Bilgeler ve Balıklar’, Zaman gazetesi , stanbul- 23 Haziran 2004, s. 15-‘Didar-ı Hürriyet’ Üzerine: Bir Cevap, Zaman gazetesi , stanbul- 27 Haziran

2004, s. 17-Mehmet Günsür’e aıt, Zaman gazetesi , stanbul- 30 Haziran 2004, s. 15-Harfler ve Melâl, iir Atı, stanbul- Yaz Kitabı 2004, S. 1, s. 13-‘Emanat-ı Mukaddese’ Kitabı, Zaman gazetesi, 4 Temmuz 2004, s. 17-‘Sufi ve iir’ (1), Zaman gazetesi , stanbul- 7 Temmuz 2004, s. 15-‘Sufi ve iir’ (2), Zaman gazetesi , stanbul- 14 Temmuz 2004, s. 15-Rilke, ah evet, daima!, Picus, stanbul- Austos 2004, S. 13, s. 34- 35-Bulanık Defterler; Ada dergisi, Trabzon- Yaz 2004, S. 2, s. 3- 9-Kant ile Murtaza, Picus, stanbul- Eylül 2004, S. 14, s. 57-Tatil muhabbetleri, Zaman gazetesi, 5 Eylül 2004, s. 17-iirimiz Öldi mu? Issız Acun Kaldi mu?, Zaman gazetesi , stanbul- 8 Eylül 2004,

s. 15-Ne zaman Nobel Edebiyat Ödülü’nü alırsak, AB’ye o zaman gireriz..., Zaman

gazetesi, 12 Eylül 2004, s. 17-‘iiratı’, Zaman gazetesi, 15 Eylül 2004, s. 15-‘Kadro’, ‘Yön’ ve Soysal, Zaman gazetesi, 19 Eylül 2004, s. 17-‘Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüü’ (1), Zaman gazetesi, 22 Eylül

2004, s.15-AKP, köylülük ve ‘kitle’ partileri, Zaman gazetesi, 26 Eylül 2004, s.17

7/29/2019 191185


-‘Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüü’ (2), Zaman gazetesi, 29 Eylül2004, s. 15

- Dosya: iirimizde Kırılmalar, Yom dergisi, Eylül/Ekim 2004, S. 20, s. 7-Harfler ve Hilmi, Kitap-lık, stanbul- Ekim 2004, S. 76, s. 12-Harfler ve ‘tin’, Kitap-lık, stanbul- Ekim 2004, S. 76, s. 13,

-Harfler ve Hölderlin, Kitap-lık, stanbul- Ekim 2004, S. 76, s. 14-Harfler ve kalem ve kâıt, Kitap-lık, stanbul- Ekim 2004, S. 76, s. 15-Din ve Köylülük, Zaman gazetesi, 3 Ekim 2004, s. 17-ehrezuri’nin ‘Resail’i, Zaman gazetesi, 6 Ekim 2004, s. 15-bn Rüd, Levinas, Din ve Felsefe, Zaman gazetesi, 10 Ekim 2004, s. 17-Ahmet Mithat, Ziya Gökalp ve Recep Tayyip Erdoan (1), Zaman gazetesi, 13

Ekim 2004, s. 15-Levinas ve Kutsal Metinlerin Anlamı Üzerine, Zaman gazetesi , stanbul- 17

Ekim 2004, s. 17-Ahmet Mithat, Ziya Gökalp ve Recep Tayyip Erdoan (2), Zaman gazetesi, 20

Ekim 2004, s. 15-Ahmet Mithat Efendi’nin ‘Üss-i nkılab’ı ve Avrupa Birlii, Zaman gazetesi, 24

Ekim 2004, s. 17-Ölümünün 25. yıldönümünde Behçet Necatigil’i hatırlamak, Zaman gazetesi, 27

Ekim 2004, s. 15-‘Üss-i nkılab’ ve Modernleme, Zaman gazetesi, 31 Ekim 2004, s. 17-Birsen Çilek Kovasında, Yasakmeyve, stanbul- Kasım/Aralık 2004, S. 11, s. 79-‘Kenara Çekilmek’: W. Andrews’ün Türk iirini Okuma Denemesi (1), Zaman

gazetesi, 3 Kasım 2004, s. 15-‘Türkiye’nin Çıplak Tarihi’, Zaman gazetesi, 7 Kasım 2004, s. 17-‘Kenara Çekilmek: Walter Andrews’ün Türk iirini Okuma Denemesi (2), Zaman

gazetesi, 10 Kasım 2004, s. 15-Arafat’ın Ölümü, Zaman gazetesi,14 Kasım 2004/pz., s.17-‘Kenara Çekilmek’: W. Andrews’ün Türk iirini Okuma Denemesi (3), Zaman

gazetesi, 17 Kasım 2004, s. 15-Bir kitap ve bazı tespitler, Zaman gazetesi, 21 Kasım 2004, s. 17-‘Kenara Çekilmek’: W. Andrews’ün Türk iirini Okuma Denemesi (4), Zaman

gazetesi, 24 Kasım 2004, s. 15-Uçak Fotoraflarından Albümler, Skylife, stanbul- Aralık 2004, S. 257, s. 208-a, , k (2), iiri Özlüyorum, Nevehir- Kasım/Aralık 2004, S. 9, s. 1-Türk Dil Kurumu ve ‘Türkiye Türkçesinin Tarihsel Sözlüü, Zaman gazetesi, 1

Aralık 2004, s. 15-17 Aralık’ta Türkiye’yi neler bekliyor?, Zaman gazetesi,5 Aralık 2004, s. 17-‘Elerine Göre Ediplerimiz’, Zaman gazetesi,8 Aralık 2004, s.15-‘Avrupalı olmak’ mı, ‘Avrupa Birlii’ne üye olmak’ mı? te asıl soru, bu!..,

Zaman gazetesi , stanbul-12 Aralık 2004, s. 17-19. yüzyıl Osmanlı edebiyatı üzerine, Zaman gazetesi , stanbul- 15 Aralık 2004,

s. 15-‘AB’ye giriyoruz: Dideler Ruen!..’, Zaman gazetesi, 19 Aralık 2004, s. 17-Ney ve Edebiyat (1), Zaman gazetesi, 22 Aralık 2004, s.15-Avrupa Birlii ve Ero-Tarih (1), Zaman gazetesi, 26 Aralık 2004, s. 17-Ney ve Edebiyat (2), Zaman gazetesi , stanbul- 29 Aralık 2004, s. 15-Avrupa Birlii ve Ero-Tarih (2), Zaman gazetesi , stanbul- 2 Ocak 2005, s. 17

7/29/2019 191185


-Ney ve Edebiyat (3), Zaman gazetesi, 5 Ocak 2005, s. 15-CHP’nin yakın tarihinden dersler, Zaman gazetesi , stanbul- 9 Ocak 2005, s. 17-Yahya Kemal bir ttihad ve Terakki ajanı mı idi?, Zaman gazetesi, 12 Ocak 2005,

s. 15-u CHP’nin ileri..., Zaman gazetesi, 16 Ocak 2005, s. 17

-Trabzon günleri, Zaman gazetesi, 19 Ocak 2005, s. 15-CHP parçalanır mı?, Zaman gazetesi, 23 Ocak 2005, s. 17-ABD askerleri Samarra Camii’nde neden mevzilendi?, Zaman gazetesi, 30 Ocak

2005, s. 17-airler anlatıyor, iiri Özlüyorum, Nevehir- ubat/Mart 2005, S. 10, s. 13-Mesnevi erhleri üzerine (1), Zaman gazetesi, 2 ubat 2005, s. 15-Bodrum yamalanıyor mu! Yama yok!, Zaman gazetesi, 6 ubat 2005, s. 17-Mesnevi erhleri Üzerine (2), Zaman gazetesi, 9 ubat 2005, s. 15-Aırı Modernleme, Zaman gazetesi, 13 ubat 2005, s. 17-Divan edebiyatçıları beyanındadır, Zaman gazetesi, 16 ubat 2005, s. 15-‘Hölderlin ve iirin Özü’, Zaman gazetesi, 23 ubat 2005, s. 15-Medeniyeti ‘kıtlık-bolluk’ ekseninde okuma üzerine bir deneme, Zaman gazetesi,

27 ubat 2005, s. 17-Rilke Âh Evet, Dâimâ; Ada dergisi,Trabzon- Kı /Bahar 2005, S. 4, s. 2- 3-tâ,sîn, mîm (bir), Mor Taka iir ve Kent Kültürü, Trabzon- Kı /Bahar 2005, S. 1,

s. 2- 4-Dounun Kadınları, Kaçak Yayın, stanbul –Mart 2005, S. 23, s. 9-Nâzım Hikmet, Kaçak Yayın, stanbul- Mart 2005, S. 23,s. 9-Harfler ve Hilmi, Kaçak Yayın, stanbul- Mart 2005, S. 23, s. 9-‘Hölderlin ve iirin Özü’ (2), Zaman gazetesi, 2 Mart 2005, s. 15-Muhalefet, Sol ve Doa (1), Zaman gazetesi, 20 Mart 2005, s. 17-‘Hölderlin ve iirin Özü’ (3), Zaman gazetesi, 23 Mart 2005, s. 15-Muhalefet, Sol ve Doa (2), Zaman gazetesi, 27 Mart 2005, s. 17-Felsefe Terimleri Üzerine (1), Zaman gazetesi, 30 Mart 2005, s. 15-Din, Yorum, Filoloji (1), Zaman gazetesi, 3 Nisan 2005, s. 17-Felsefe Terimleri Üzerine (2), Zaman gazetesi, 6 Nisan 2005, s. 15-Gülünü hiçbir ey solduramadı onun; Dünya Kitap, stanbul- 8 Nisan 2005, S.

162, s. 21-Din, Yorum, Filoloji (2), Zaman gazetesi, 10 Nisan 2005, s. 17-Felsefe terimleri üzerine (3), Zaman gazetesi, 13 Nisan 2005, s. 15-‘Çifte Hakikat’, Zaman gazetesi, 17 Nisan 2005, s. 17-Füsun Akatlı’nın istifasının düündürdükleri, Zaman gazetesi, 20 Nisan 2005, s.

15-Rilke Âh Evet, Dâimâ; Ada dergisi,Trabzon- Kı /Güz 2005, S. 4, s. 2- 3-Orhan Pamuk üzerine, Zaman gazetesi, 24 Nisan 2005, s. 17-Necatigil’i anıyoruz, Zaman gazetesi, 27 Nisan 2005, s. 15-Deimek, döneklik ve tutarlılık üzerine bir deneme, Zaman gazetesi, 1 Mayıs

2005, s. 17-Necatigil’in KTL iirini bir modern ‘Muamma’ olarak okuma denemesi, Zaman

gazetesi, 4 Mayıs 2005, s. 15-Yine ‘Döneklik’ Üzerine, Zaman gazetesi, 8 Mayıs 2005, s. 17-Necatigil’in KTL iirini bir modern ‘Muamma’ olarak okuma denemesi, Zaman

gazetesi, 11 Mayıs 2005, s. 15

7/29/2019 191185


-‘kindi Üstü’, Edip Cansever’e ‘ait’ deildir, Zaman gazetesi, 15 Mayıs 2005, s.17

-Selahattin Hilav için, Zaman gazetesi, 18 Mayıs 2005, s. 15-AKP konusunda önemli bir sosyolojik çözümleme, Zaman gazetesi, 22 Mayıs

2005, s. 17

-AKP ktidarının Sosyolojik Temelleri, Zaman gazetesi, 29 Mayıs 2005, s. 17-Mula zlenimleri, Zaman gazetesi, 1 Haziran 2005, s. 15-Mula’dan Akhisar’a, ‘Çalak enlii’ne, Zaman gazetesi, 8 Haziran 2005, s. 15-Lise eitimi üzerine notlar (1), Zaman gazetesi, 12 Haziran 2005, s. 17-Akhisar’da devlet ve yerel yönetim ibirlii, Zaman gazetesi, 15 Haziran 2005, s.

15-Lise eitimi üzerine notlar (2), Zaman gazetesi,19 Haziran 2005, s. 17-Nuri yem için, Zaman gazetesi, 22 Haziran 2005, s. 15-Yeni Üniversiteler, Öyle mi?, Zaman gazetesi, 26 Haziran 2005, s. 17-Recep Bilginer’i anarken, Zaman gazetesi, 29 Haziran 2005, s. 15-‘Dokunulmazlar’, Zaman gazetesi, 3 Temmuz 2005, s. 17-‘Hayatı kasden daraltmak’, Zaman gazetesi, 4 Eylül 2005, s. 17

-Bitmeyecek tartıma: Fikret mi, Akif mi?, Zaman gazetesi, 7 Eylül 2005, s. 15-3 Ekim 2005, Kıyamet Günü, Zaman gazetesi, 11 Eylül 2005, s. 17-Edebiyat tarihinin siyasi tarih olarak okunması üzerine notlar, Zaman gazetesi, 14

Eylül 2005, s. 15-Hümanizm ve Bilim, Zaman gazetesi, 18 Eylül 2005, s. 17-Hayatın Balangıcı ve Evrim Kuramı, Zaman gazetesi, 25 Eylül 2005, s. 17-‘iir hangi sözcüklerle yazılmalı ki’... (2), Zaman gazetesi, 28 Eylül 2005, s. 15-AB: Dananın kuyruu kopuyor mu?, Zaman gazetesi, 2 Ekim 2005, s. 17-‘Siirt Tarihi’, Zaman gazetesi, 5 Ekim 2005, s. 15-2. Tanzimat Dönemi, Zaman gazetesi, 9 Ekim 2005, s. 17-Cami mimarisi üzerine (1), Zaman gazetesi, 12 Ekim 2005, s. 15-Attila lhan, Zaman gazetesi, 16 Ekim 2005, s. 17-Cami mimarisi (2), Zaman gazetesi, 19 Ekim 2005, s. 15-Edebiyat ve Lümpenleme, Zaman gazetesi, 26 Ekim 2005, s. 15-‘Gaflet’, ‘Dalalet’, ‘Hıyanet’, Zaman gazetesi, 6 Kasım 2005, s. 17-Yamur Atsız’ın ‘Ömrü[n]ün ilk 65 Yılı’, Zaman gazetesi, 9 Kasım 2005, s. 15-Sartre 100 yaında..., Zaman gazetesi, 13 Kasım 2005, s. 17-Kafatası ölçenler, Zaman gazetesi, 20 Kasım 2005, s. 17-‘Misalli Büyük Sözlük’, Zaman gazetesi, 23 Kasım 2005, s. 15-Osmanlı’da Ölüm (1), Zaman gazetesi, 27 Kasım 2005, s. 17-Osmanlı’da felsefe var mı idi? (1), Zaman gazetesi,30 Kasım 2005, s. 15-Osmanlı’da Ölüm (2), Zaman gazetesi,4 Aralık 2005, s. 17- Attilâ lhan, Mühür, iir ve Edebiyat dergisi, stanbul- Kasım/Aralık 2005, S. 5, s.

3- 5-Osmanlı’da felsefe var mı idi? (2), Zaman gazetesi,7 Aralık 2005, s. 15-Anıları yazmak, Zaman gazetesi,11 Aralık 2005, s. 17-airler ve kadınları (1), Zaman gazetesi,14 Aralık 2005, s. 15-Budalalıı yeniden kefederken, Zaman gazetesi,18 Aralık 2005, s. 17-airler ve kadınları (2), Zaman gazetesi,21 Aralık 2005, s. 15-Özümseme, ayrımcılık ayrılatırma, Zaman gazetesi,25 Aralık 2005, s. 17

7/29/2019 191185


-Hollanda izlenimleri: Bir festivalden arta kalanlar (1), Zaman gazetesi, 28 Aralık2005, s. 15

-Özümseme, ayrımcılık ayrılatırma (2), Zaman gazetesi, 1 Ocak 2006, s. 17-Hollanda izlenimleri: Bir festivalden arta kalanlar (2), Zaman gazetesi, 4 Ocak

2006, s. 15

-ki anı kitabı ve anı yazmak üzerine, Zaman gazetesi, 8 Ocak 2006, s. 17-Hollanda izlenimleri: Bir festivalden arta kalanlar (3), Zaman gazetesi, 11 Ocak2006/çr., s. 15

-Yazı özleyenler için, Zaman gazetesi, 15 Ocak 2006, s. 17-Ömer Emre Yavuz’un heykelleri üzerine, Zaman gazetesi, 18 Ocak 2006, s. 15-Sekülerlemenin Dayanılmaz mkansızlıı, Zaman gazetesi, 22 Ocak 2006, s. 17-Bir festivalin ardından: Hollanda izlenimleri (4), Zaman gazetesi, 25 Ocak 2006,

s. 15-Modernlik, bir Aydınlanma Projesi midir? (1), Zaman gazetesi, 29 Ocak 2006, s.

17-Modernlik, bir Aydınlanma Projesi midir? (2), Zaman gazetesi, 5 ubat 2006, s.

17

-‘Osmanlıca’ diye ayrı bir dil yok mudur?, Zaman gazetesi, 8 ubat 2006, s. 15-Bitmeyen Konu: Kamusal Alan, Zaman gazetesi, 12 ubat 2006, s. 17-Metin okuma: Teori ve pratik, Zaman gazetesi, 15 ubat 2006, s. 15-Okuma Biçimleri: Metin diye bir ey var mı?, Zaman gazetesi, 22 ubat 2006, s.

15-‘Dinsel Kimlik’ Üzerine Düünceler, Zaman gazetesi, 26 ubat 2006, s. 17-slam, kutsal ve karikatür krizi, Zaman gazetesi, 5 Mart 2006, s. 17-M. Ali Tanyeri ve ‘Divanlar Üstüne’, Zaman gazetesi, 8 Mart 2006, s. 15-Celalettin Çetin için, Zaman gazetesi, 12 Mart 2006, s. 17-Tunç Yalman, Zaman gazetesi, 19 Mart 2006, s. 17- Edebiyat ve Psikanaliz (1), Zaman gazetesi, 22 Mart 2006, s. 15- Kemalizm ve Pozivitizm, Zaman gazetesi, 26 Mart 2006, s. 17- Edebiyat ve Psikanaliz (2), Zaman gazetesi, 29 Mart 2006, s. 15- Günda Kayaolu’nu Anmak, Zaman gazetesi, 02 Nisan 2006, s. 17- iirin statüsü niçin düük ?, Zaman gazetesi, 05 Nisan 2006, s. 15- Jakoben Cumhuriyet, Zaman gazetesi, 09 Nisan 2006, s. 17- iir Ölüyor mu?, Zaman gazetesi, 12 Nisan 2006, s. 15- Kitap okumayan reklam ‘dehası’, Zaman gazetesi, 19 Nisan 2006, s. 15- ‘Osmanlı Rönesansı’ nasıl bastırıldı?, Zaman gazetesi, 23 Nisan 2006, s. 17- Yahya Kemal: Rindlik ve Melamet (1), Zaman gazetesi, 26 Nisan 2006, s. 15- ‘Osmanlı Rönesansı’ nasıl bastırıldı? (2), Zaman gazetesi, 30 Nisan 2006, s. 17- Yahya Kemal: Rindlik ve Melamet (2), Zaman gazetesi, 03 Mayıs 2006, s. 15- Ergun Göknel’in son kitabı üzerine notlar, Zaman gazetesi, 07 Mayıs 2006, s. 17- Erdal Öz’e Aıt, Zaman gazetesi, 10 Mayıs 2006, s. 15- ‘Turkingli konuur musunuz?’, Zaman gazetesi, 14 Mayıs 2006, s. 17- Genel bir okuma modeline doru (1), Zaman gazetesi, 17 Mayıs 2006, s. 15- ‘Dil, Elden Gidiyor’ mu?, Zaman gazetesi, 21 Mayıs 2006, s. 17- Genel bir okuma modeline doru (2), Zaman gazetesi, 24 Mayıs 2006, s. 15- Politik toplumda tehlikeli bölünmeler, Zaman gazetesi, 28. Mayıs 2006, s. 17- Müzik Kültürü ve Müzik Müzesi Kongresi, Zaman gazetesi, 31 Mayıs 2006, s.

15

7/29/2019 191185


- Sapanca ve Mersin izlenimleri, Zaman gazetesi, 07 Haziran 2006, s. 15- ‘Kuvay-i Milliye’den ‘Hakimiyet- i Milliye’ye, Zaman gazetesi, 11 Haziran

2006, s. 17- Mersin’den iki sanatçı dost: Doan Akça ve Celal Soycan ve Mersin zlenimleri,

Zaman gazetesi, 17 Haziran 2006, s. 15

- Gelenek ve Modernlik, Zaman gazetesi, 18 Haziran 2006, s. 17- Uluslar arası iir festivalleri, Zaman gazetesi, 21 Haziran 2006, s. 15- slam’da reform, Zaman gazetesi, 25 Haziran 2006, s. 17- Kitap müzayedeleri, kebikecler arasında, Zaman gazetesi, 28 Haziran 2006, s. 15- Yaz izlenimleri, Zaman gazetesi, 6 Eylül 2006, s. 23- bret Aynası, Hayal Havuzu, Zaman gazetesi, 10 Eylül 2006, s. 19- ‘Elem Çiçekler’ ve Alianzade üzerine (1), Zaman gazetesi, 13 Eylül 2006, s. 23- Papa, Akıl, man; Zaman gazetesi, 17 Eylül 2006, s. 21- ‘Elem Çiçekleri’ ve Alianzade Üzerine (2), Zaman gazetesi, 20 Eylül 2006, s. 27- Papa ve Weber: slam, bir ‘savaçı dini’ midir?, Zaman gazetesi, 24 Eylül 2006,

s. 19- slam, Bir ‘Savaçılar Dini’ midir? (2), Zaman gazetesi, 02 Ekim 2006

- Necip Fazıl, Namık Kemal hakkında ne düünüyordu? (2), Zaman gazetesi, 4Ekim 2006, 23

- slam ve Demokrasi (1), Zaman gazetesi, 08 Ekim 2006, s. 19- Necip Fazıl, Namık Kemal hakkında ne düünüyordu? (3), Zaman gazetesi, 11

Ekim 2006, 23- slam ve Demokrasi (2), Zaman gazetesi, 15 Ekim 2006, s. 19- Frankfurt Kitap Fuarı’ndan notlar, Zaman gazetesi, 18 Ekim 2006, s. 23- Aydınlanma mı, evet eme hangisi?, Zaman gazetesi, 22 Ekim 2006, s. 21- Yapı ve balam: Metinlerarasılıa deiik bir yaklaım denemesi, Zaman

gazetesi, 25 Ekim 2006, s. 17- Pamuk ve Nobel, Zaman gazetesi, 29 Ekim 2006, s. 19

OSMAN RVAN MZALI YAZILAR

-Bir Dinozorun Notları, Kitap Zamanı, stanbul- 8 Mayıs 1998, S. 1, s. 8-Ya Öl, Ya Terket!.. , Kitap Zamanı, stanbul- 22 Mayıs 1998, S. 2, s. 11-Derrida’cı Bir Sosyoloji Mümkün mü?, Kitap Zamanı, stanbul- 19 Haziran 1998,

S. 4, s. 9-Bitmeyen Kurt Masalı!.., Kitap Zamanı, stanbul- 3 Temmuz 1998, S. 5, s. 9-Behçet Necatigil, Kitap Zamanı, stanbul- 6 Kasım 1998, S. 14, s. 15

AL HKMET MZALI YAZILAR

- iir (Pablo Neruda’nın ilk iirlerinden bir çeviri), Yeni Edebiyat dergisi, ubat-

1970, S. 4, s. 23-K. Özer’in iirleri [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 15 Ekim 1970, s. 6-Az Gelimenin Sosyolojisi [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 22

Ekim1970, s. 6-Kagarlı Mahmut [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 29 Ekim 1970, s. 6-Bugünün Diliyle Tevfik Fikret [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 5 Kasım

1970, s. 6-Olumlu-Olumsuz [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 12 Kasım 1970, s. 6

7/29/2019 191185


-Yürek Çöküntüsü [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 19 Kasım 1970, s. 6-Mektepli [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 26 Kasım 1970, s. 6-Çaımızın Bir Kahramanı [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 10 Aralık

1970, s. 6-36 Kısım Tekmili Birden [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 17 Aralık

1970, s. 6-Dine Karı Düüncenin Tarihi [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 24Aralık 1970, s. 6

-slamlık Öncesi Türk Edebiyatı [Kitaplar], Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 31Aralık 1970, s. 6

- Olaylar ve nsanlar, Yeni Edebiyat dergisi, stanbul- Nisan 1971, S. 6, s. 22-“çi Göçü” [Bir Kitap], Yeni A, stanbul- Eylül 1972, S. 6, s. 11

RFAN KÜLYUTMAZ MZALI YAZILARI

Tempo’dan ki bretnümâ ve Ma Vie-Ma Vie Masmavi, Cönk, stanbul- Ocak1989, S. 2, s. 31

‘17 Numrolu Kırmızı arap’, Cönk, stanbul- ubat 1989, S. 3, s. 31Valdeçeme Külyutmaz Sokaına Dâir, Cönk, stanbul- Mart 1989, S. 4, s. 31Ha Tanzimat, Ha Birinci Merutiyet... , Cönk, stanbul- Nisan 1989, S. 5, s. 31Mete Tunçay Beyefendi, Mekaleleri Neretmeden Evvel Kıraat Etmeyor mu’ya

Dâir..., Negatif, stanbul- Haziran 1995, S. 8“Pamuk Bey, Niçün Mehmed Nazım’dan Bahsedeyor”, Negatif, stanbul-

Temmuz/Austos 1995, S. 9, s.17öyle Bir Bakayorum Da’ya ve Muhibban-ı rfan’a Dâir, iir Atı, stanbul- 1989

Kitap: 5, s. 149- 153Bu Hakkı Devrim Bey De Kim Oluyor? , Zaman gazetesi, 5 Ekim 1997, s. 9Devrim Bey ve Amüe’ye Dâir, Zaman gazetesi, 12 Ekim 1997, s .9Bodrum’a, ‘Çete’ye ve Hakkı Bey’e Dâir, Zaman gazetesi, 19 Ekim 1997, s. 9‘Planton’a , Çoraplara, Hakkı Bey’e Dair, Zaman gazetesi, 26 Ekim 1997, s. 9Betül, Tekül, Çekül ve Fotoraflar... , Zaman gazetesi, 2 Kasım 1997, s. 9Tashih Hatalarına Dair, Zaman gazetesi, 9 Kasım 1997, s. 9Ecevit, Potin Galo ve Fiyatlara Dâir, Zaman gazetesi, 16 Kasım 1997, s. 9Yine Sehv-i Mürettibe Dâir..., Zaman gazetesi, 23 Kasım 1997, s. 9Cıva Bey’e Dâir, Zaman gazetesi, 30 Kasım 1997, s. 9‘ N’olacak Bu Memleketin Hâli? ‘, Zaman gazetesi, 7 Aralık 1997, s. 9Güllabdan’a ve ‘Hakkı Usta’ya Dâir , Zaman gazetesi, 14 Aralık 1997, s. 9Hatıralar, Hatıralar ve nkilap Bey , Zaman gazetesi, 21 Aralık 1997, s. 9Pamuk Prens, Jan Dundar ve Hâmi’e Dair, Zaman gazetesi, 28 Aralık 1997, s. 9‘Kat’ , ‘Yat’ ve ‘Loto’ ya Dair, Zaman gazetesi, 4 Ocak 1998, s. 9Yeni Seneye Dair, Zaman gazetesi, 11 Ocak 1998, s. 9slam Çupi’ye Dair, Zaman gazetesi, 18 Ocak 1998, s. 9Beyefendilie Dâir, Zaman gazetesi, 25 Ocak 1998, s. 9Güllabdan’a ve Tarih’e Dâir , Zaman gazetesi, 1 ubat 1998, s. 9Gribe ve Türker Bey’e Dâir, Zaman gazetesi, 8 ubat 1998, s. 9Harb-i Ûmûmî’ye Dâir, Zaman gazetesi, 15 ubat 1998, s. 9‘Helâk-ı rak’a ve ‘Irak’ı Bırak! 'a Dâir, Zaman gazetesi, 22 ubat 1998, s. 9lm-i Tenâvül’e Dâir... , Zaman gazetesi, 1 Mart 1998, s. 9

7/29/2019 191185


Mükremin Abi’ye Dâir, Zaman gazetesi, 15 Mart 1998, s. 9Mâzi’ye ve ‘Beyaz emsiyeli’ye Dâir, Zaman gazetesi, 29 Mart 1998, s. 9‘Dinozor’ ve ‘Münkeriz’ lere Dâir, Zaman gazetesi,19 Nisan 1998, s. 9Murathan Evlâdımıza Dâir, Zaman gazetesi, 26 Nisan 1998, s. 9Armaan Bey’e ve iire Dâir, Zaman gazetesi, 3 Mayıs 1998, s. 9

Yine Hakkı Usta’ya Dâir, Zaman gazetesi, 10 Mayıs 1998, s. 9Ken’an Paamıza ve Armaan Bey’e Dâir, Zaman gazetesi, 24 Mayıs 1998, s. 9‘Takye Düdü Kel Göründü’ ye Dâir, Zaman gazetesi, 31 Mayıs 1998, s. 9Ahmet Oktay Beyefendi’ye Dâir, Zaman gazetesi, 7 Haziran 1998, s. 9ktidara ve Enis Bey’e Dâir, Zaman gazetesi, 14 Haziran 1998, s. 9Filozofiye ve Livanelli’ye Dâir, Zaman gazetesi, 21 Haziran 1998, s. 9‘Bandrol Çetesi’ne Dâir, Zaman gazetesi, 28 Haziran 1998, s. 9Saatlere ve smet Beyefendi’ye Dâir, Zaman gazetesi, 7 Temmuz 1998, s. 9Boabdil’e Dâir, Zaman gazetesi, 12 Temmuz 1998, s. 9‘Afur Tafur’ a Dâir, Zaman gazetesi, 19 Temmuz 1998, s. 9bn Rüd’e Dâir, Zaman gazetesi, 26 Temmuz 1998, s. 9Bir ntihâle Dâir... , Zaman gazetesi, 2 Austos 1998, s. 9

Lisan Mevzuu... , Zaman gazetesi, 9 Austos 1998, s. 9Attila lhan’a Dâir, Zaman gazetesi, 16 Austos 1998, s. 9Elif Nâci Üstâdıma Dâir, Zaman gazetesi, 23 Austos 1998, s. 9Sehv-i Mürettibe ve Elif Üstâdıma Dâir, Zaman gazetesi, 30 Austos 1998, s. 9Gene Attila lhan Beyefendi’ye Dâir , Zaman gazetesi, 6 Eylül 1998, s. 9‘Artı Haber’ Mecmuasına Dâir, Zaman gazetesi, 13 Eylül 1998, s. 9Nurullah Ata Beyefendiye Dâir, Zaman gazetesi, 20 Eylül 1998, s. 9Ece Ayhan Beyefendi’ye Dâir, Zaman gazetesi, 27 Eylül 1998, s. 13Kültür A’ye Dair, Zaman gazetesi, 4 Ekim 1998, s. 13Eser le Nev’eser’e Dâir, Zaman gazetesi,11 Ekim 1998, s.13iire ve Hazan’a Dâir, Zaman gazetesi, 18 Ekim 1998, s.13Mafya-Edebiyat Münâsebetine Dâir, Zaman gazetesi, 25 Ekim 1998, s.13Kasede Masede Dâir, Zaman gazetesi, 1 Kasım 1998, s. 13Dücâne Efendi’ye Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 28 Mart 1999, S. 14, s. 25Ali ve Ömer Beylere ve Teehhüle Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 4 Nisan 1999, S.

15, s. 25 Livanelli Senfonisi’ne (!) Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 11 Nisan 1999, S. 16, s. 25Livanelli’nin Musikiinâslıına Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 18 Nisan 1999, S. 17,

s. 25‘Sizi Ben Bile Kurtaramam’a Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 25 Nisan 1999, S. 18,

s. 25‘Ses Benim Amma Fikirler Benim Deil’e Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 2 Mayıs

1999, S. 19, s. 25Mütekaidlere Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 23 Mayıs 1999, S. 22, s. 25Te Ve’ye Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 6 Haziran 1999, S. 24, s. 25Bursa Seyyehatine Dair, Zaman Pazar, stanbul- 13 Haziran 1999, S. 25, s. 25Ameliyyata Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 20 Haziran 1999, S. 26, s. 25Köfteci emsi’ye Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 27 Haziran 1999, S. 27, s. 25Adatepe’ye Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 4 Temmuz 1999, S. 28, s. 25‘Acul’ Recai Bey’e Dâir, Zaman Pazar, stanbul-11 Temmuz 1999, S. 29, s. 25Hercai Beyefendi’ye Dâir, Zaman Pazar, stanbul-25 Temmuz 1999, S. 31, s. 25

7/29/2019 191185


Zaaf-ı Te’lif’e Dâir, Zaman Pazar, stanbul-1 Austos 1999, S. 32, s. 25Attila lhan Beyefendi’ye Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 8 Austos 1999, S. 33, s.

25Kabata Lisesi lâvesine Dâir, Zaman Pazar, istanbul- 15 austos 1999, S. 34, s. 25Küsuf’a ve Edib Ayel’e Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 22 Austos 1999, S. 35, s.

25 Seyyahatte dim..., Zaman Pazar, stanbul- 3 Ekim 1999, S. 41, s. 25‘Dinazor Emmi’lere Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 10 Ekim 1999, S. 42, s. 25Köfteci Cevad’a Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 17 Ekim 1999, S. 43, s. 25Temyiz Reisi Sami Bey’e Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 24 Ekim 1999, S. 44, s. 25Hakkı Beyefendiye Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 31 Ekim 1999, S. 45, s. 25 ’Gökkubbemiz’e Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 13 Aralık 1999, S. 52 , s. 25Zelzeleye Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 20 Aralık 1999, S. 53, s. 25Üstâdıma Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 27 Aralık 1999, S. 54 , s. 25‘Ne Oldum Delileri’ne Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 2 Ocak 2000, S. 55, s. 24Putin’e ve Rasputin’ Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 9 Ocak 2000, S. 56 , s. 24‘Varlık Vergisi’ne Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 23 Ocak 2000, S. 57, s. 25

Kafiyeye ve Hakkı Beyefendi’ye Dâir, Zaman Pazar, stanbul-30 Ocak 2000, S.58, s. 25

‘Medya’ya Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 13 ubat 2000, S. 59, s. 25una, Buna Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 20 ubat 2000, S. 60, s. 25Salman Rudi ve Okunmayan ‘Best-seller’ lere Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 27

ubat 2000, S. 61, s. 25Bayrama Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 19 Mart 2000, S. 64, s. 25Yine Reisi Cümhur’a Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 16 Nisan 2000, S. 68, s. 25Müstehâselere ve Tetikçilerine Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 7 Mayıs 2000, S. 71,

s. 25una, Buna Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 14 Mayıs 2000, S. 72, s. 25Medyamıza Dair, Zaman Pazar, stanbul- 21 Mayıs 2000, S. 73, s. 25Heidegger ve Arendt’a Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 4 Haziran 2000, S. 75, s. 25‘Bear’a, ‘Baar’a, ‘Beir’e Dair, Zaman Pazar, stanbul- 18 Haziran 2000, S. 77,

s. 25Defin Merasimlerine Dair, Zaman Pazar, stanbul- 25 Haziran 2000, S. 78, s. 25Ahmaklara Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 16 Temmuz 2000, S. 81, s.1,25Hilmi Bey’e Olan Adâvete Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 23 Temmuz 2000, S. 82,

s. 25Adatepe’ye Dâir, Zaman Pazar, stanbul- 30 Temmuz 2000, S. 83, s.1,25THY’na Dair, Zaman Pazar, stanbul- 6 Austos 2000, S. 84, s. 25Bodrum Seyyahatine Dair, Zaman Pazar, stanbul- 10 Eylül 2000, S. 89, s. 25Ahmet Hamdi ve Yamur Atsız Beylere Dair..., Zaman Pazar, stanbul- 24 Eylül

2000, S. 91, s. 25Kazatadaki Kahvealtı çtimaa Dair, Zaman gazetesi, 6 Mayıs 2001, s. 5Attila lhan’a ve Seyfullah Iık Evladıma Dair, Zaman gazetesi, 27 Mayıs 2001, s.

5Adatepe Tamekteb Seminerleri’ne Dair, Zaman gazetesi, 24 Haziran 2001, s. 5‘lm-i Hüzn’e ve ‘Hüzn-i Umumi’ye Dair, Zaman gazetesi, 8 Temmuz 2001, s. 5Hilmi Bey le Adatepe Seyyahatimizin Tafsilatına Dair (1), Zaman gazetesi, 22

Temmuz 2001, s. 5

7/29/2019 191185


Hilmi Bey le Bu Def’a Angara Seyyahatimize Dair, Zaman gazetesi, 23 Eylül2001, s. 5

Pamuk Prens’in ‘My Name is Red’inin New York’ta ntiarı le, kiz KulelereYapılan Hücum Arasında Me’um Bir Münasebetin Olup OlmadıınaDair, Zaman gazetesi, 30 Eylül 2001, s. 5

Kıllabdan Bey’in Prezidan Bu Bey’i Arayarakdan Pamuk Prens eametiMevzuunda ykaz Etmesi Keyfiyyetine Dair, Zaman gazetesi, 7 Ekim2001, s. 5

‘Biotek’ Laboratuvarında Yaptıımız Kan Tahlillerinin Vahiym Netayicine veDoktor Çidem Hanımın Hazakatine Dair, Zaman gazetesi, 14 Ekim 2001,s. 5

Hoamedi ve Livaneli Beyanındadır, Zaman Kitap Zamanı, stanbul- 7 Ekim 2005,S. [Tüyap için], s. 46

Kaarilere ve kaarilerime dair, Zaman Kitap Zamanı, stanbul- 6 ubat 2006, S. 1,s. 46

Hurufata, Remizlere, ‘S’lere, ‘H(i)ç’lere Dair, Zaman Kitap Zamanı, stanbul- 6Mart 2006, S. 2, s. 62

‘Muhsinpaazade Enis Beyefendi’, Zaman Kitap Zamanı, stanbul- 5 Haziran2006, S. 5, s.

slam ve Demokrasi (1), Zaman gazetesi, 08 Ekim 2006, s. 19

HAKKINDA YAZILAN MAKALE, KTAP ve SÖYLELER

A., Osman Hakan, Hilmi Yavuz’un ‘Ayna iirleri’ Dönemeci, Hürriyet Gösteri,stanbul-Ocak 1993, S. 146, s. 30- 31

A., Osman Hakan, airin Kendisinden Doumgünü Armaanı:”Çöl iirleri”,Varlık, stanbul- Haziran 1996, S. 1065, s. 38- 40

A., Osman Hakan, Akam iirleri, Varlık Kitap Eki, stanbul- Kasım 1998, S. 78,s. 4

Ada, Ahmet, Hilmi Yavuz Akam iirleri, Virgül Aylık Edebiyat ve Sanat dergisi,stanbul-Nisan 1999, S. 18, s. 48- 49

Bayıldıran, Sabit Kemal, Erefolu Rumi’ye iirler, Dil dergisi, Ankara- Mayıs2000. S. 91, s. 27- 44

Afacan, Aydın, iir ve Mitologya, stanbul- 2003, s. 268- 272Afacan, Aydın; iir Mitologyaya En Yakın Alan, Hürriyet Gösteri, stanbul- Ekim

2003, S. 252, s. 61Afacan, Aydın, Hurufî iirler ve Çoul Metin, Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran

2005, S. 271, s. 40- 43Aka, Pınar, Hilmi Yavuz iirinin Gelenekle likisi, Littera Edebiyat Yazıları,

Ankara- Nisan 2003, Cilt, 12, s. 239- 246Aka, Pınar, Bellein iirlemesi, Virgül Aylık Edebiyat ve Sanat dergisi, stanbul-

Ekim 2005, S. 88, s. 86- 87Akatlı, Füsun, “Felsefe Üzerine”, Gergedan, stanbul- Temmuz 1987, S. 5, s. 106-

107Akatlı, Füsun, ‘Ölüm Hangi Denizleri Gezmitir’, Güne gazetesi, stanbul- 28

Ocak 1990, s. 11Akatlı, Füsun, Felsefeyle Edebiyat Arasında Bir Yer, Güne gazetesi, stanbul-19

ubat 1990, s. 11

7/29/2019 191185


Akatlı, Füsun, Hilmi Yavuz’un ‘Felsefe Yazıları’ Üzerine, Varlık, stanbul- Mayıs1998, S. 1088, s. 19- 21

Akatlı, Füsun, Kültür Adamı, Felsefeci, Yazar, air Hilmi Yavuz’a Yaklaımlar,Dil dergisi, Ankara- Mayıs 2000, S. 91, s. 70- 78

Akatlı, Füsun, Budalalıın ifası Usta Elinden, Radikal Kitap, stanbul- 15 Kasım

2002, S. 87, s. 6Akatlı, Füsun, Felsefe Gözlüüyle Edebiyat, Dünya Kitapları, stanbul- 2003, s.15, 16, 24, 133, 160

Akatlı, Füsun, Deneme okumanın keyfi, Milliyet Kitap, stanbul- Mart 2006, S. 4,s. 18

Akay, Hasan, Anlatılar ve Ölüm, Hürriyet Gösteri, stanbul- Ekim/Kasım 1997, S.201, s. 64- 65

Akbal, Oktay, Hilmi Yavuz ve iiri, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 16 Aralık1981, s.2

Akbal, Oktay, Anılarda Görmek/Günlük:1 (1965-1967), stanbul- 1989, s. 106-107, 138, 149- 153

Akbal, Oktay, “iir Mühürlenir ve Gömülür”..., Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 10

ubat 1990, s. 2Akbal, Oktay, Taormina’ya Gitmek..., Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 3 Mart 1991,

s. 2Akgül, Alphan, Hurufî iirler’de Bir Görsel Gösterge Olarak “âh”, Ada Üç Aylık

Kültür dergisi, Trabzon- Kı /Bahar 2005, S. 4, s. 7- 11Akgül, Alphan, Hurufî iirler Üzerine Bir Tartıma, Sanat Dünyamız, stanbul-

Yaz 2005, S. 95, s. 56- 61Albayrak, Mustafa, Yüzümüze Vuran Taze Gün: Hüzün, Mühür iir ve Edebiyat

dergisi, stanbul- Mayıs/Haziran 2005, S. 2, s. 13- 14Alkaya, Orhan, ‘Söylen’din Söylenmesen de’, Cumhuriyet Kitap, stanbul- 23

ubat 1990, S. 3, s.10 Alptekin, Turan, Zaman iirleri, Hürriyet Gösteri, stanbul- Temmuz 1987, S. 80,

s. 48Alptekin, Turan, ‘Ayna iirleri’ Sone ve iirin Çerçevelenii, Hürriyet Gösteri,

stanbul-Mart 1993, S. 148, s. 41 Altan, Ahmet, Bize En Çok Yakıan Hüzün mü?, Sabah gazetesi, stanbul- 4 Mart

1995Altan, Çetin, Bir Türlü Bitmeyen Yazı ve Yazar Dümanlıı, Sabah gazetesi,

stanbul- 9 Mart 1996, s. 4Altunyay, Korhan, Hilmi Yavuz’un Poetikası, Yamur Dil-Kültür ve Edebiyat

dergisi, stanbul- Ekim/Kasım/Aralık 2005, S. 29, s. 8- 13Andaç, Feridun, Bir Kuaı Adlandırmak, Adam Öykü, stanbul-

Temmuz/Austos 2004, S. 53, s. 6- 7Anday, Melih Cevdet, Korktum, Cumhuriyet gazetesi, 14. 5. 1976, s. 2Anday, Melih Cevdet, lginç Bir Kitap, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 8 Mart

1996, s. 2Andrews, W. G., Stepping Aside: Ottoman Literature in Modern Turkey, Journal

of Turkish Literatur, Ankara- 2004, S. 1, s. 24- 29, 32213Ardıç, Engin, Budalalar Cehennemi, Star gazetesi, stanbul- 27 Ekim 2002, s. 2

7/29/2019 191185


Armaan, Mustafa, Biz Batılılamadık Oryantalistletik, zlenim, stanbul-Temmuz/Austos 1996, S. 35/36, s. 34- 39

Armaan, Mustafa, Oryantalizm ve slâm, Aksiyon dergisi, stanbul-3 Temmuz1999, S. 239, s. 67

Arslanbenzer, Hakan, Son Yirmibe Yılın airi, Fayrap Türkiye’nin Edebiyat

dergisi, Ankara- Eylül/Ekim 2005, S. 1, s. 14- 15Aruoba Oruç, Hilmi Y’nin Acayip Metinleri, Cumhuriyet Kitap, stanbul- 20Haziran 1991, S. 69, s. 2

Asiltürk, Baki, Elmas Yüklü Bir Gemi, Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran 2002,S. 238, s. 19- 20

2001, S. 226, s. 30- 32Asiltürk, Bâki, Elmas Yüklü Bir Gemi, Hürriyet Gösteri, stanbul-Eylül 2003, S.

251, s. 44- 47Asiltürk, Bâki, Necatigil’in Dönme Dolap iirinde Hayat, Anlam Bolukları ve

iir Öznesi, Hürriyet Gösteri, stanbul- Haziran 2005, S. 271, s. 18Asiltürk, Bâki, Eletiren ama Çözümler de Üreten, Virgül Aylık Kitap ve Eletiri

dergisi, stanbul- Mart 2006, S. 93, s. 58

Asiltürk, Bâki, Elmas Yüklü Bir Gemi, Hürriyet Gösteri, stanbul- Temmuz 2004,S. 261, s. 26

Asiltürk, Bâki, Hilmi Yavuz Öteki airlere Bakıyor, iiri Özlüyorum, Nevehir-ubat/Mart 2005, S. 10, s. 9, 24- 26

Atılgan, M. lhan; ‘Gülmeyi Bilmeyenler, Denemelerimi Okumasın’, Zamangazetesi, 13 Ocak 2003, s. 17

Atılgan, M. lhan, Hilmi Yavuz’un, Denemenin Sınırındaki Yeni Duraı: KaraGüne, Zaman gazetesi, 17 Haziran 2003, s. 17

Atılgan, M. lhan, Yolu imdi de ‘Harfler’den Geçiyor, Zaman gazetesi, 10 Aralık2004, s. 15

Atılgan, M. lhan, Yazın ‘Bulanık Defterler’i Açıldı, Zaman gazetesi, 17 ubat2005, s. 15

Atsız, Yamur, Cervantes Adında Biri, Yeni Yüzyıl gazetesi, stanbul- 29 Eylül1997, s. 15Atsız, Yamur, Hilmi Yavuz, Bir Ansiklopedist, Yeni Yüzyıl gazetesi, stanbul- 5

Ocak 1998, s. 15Atsız, Yamur, Geçmi Yaz Defterleri, Milliyet gazetesi, stanbul- 2 Kasım 1998,

s. 17Atsız, Yamur, “Kara Güne”, (Halka ve Olaylara) Tercüman gazetesi, stanbul-

26 Kasım 2003, s. 11Ayral, Cüneyt, Yavuz: “Entelektüel” Sözcüünü Benimseyemedim, Somut,

stanbul- 5 Austos 1983, S. 53, s. 2Aytaç, Gürsel, “Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri”, Gündodu Edebiyat, Ankara-

Yaz 1993, S. 7, s. 9- 12Aytaç, Gürsel, “Taormina” : Simgesel Bir Edebiyat Hicvi, Dil dergisi, Ankara-

Mayıs 2000, S. 91, s. 102- 112Ayvazolu, Beir, Hilmi Yavuz’un “Zaman iirleri”ne Dair, Tercüman gazetesi,

stanbul- 25 Aralık 1987, s. 8Ayvazolu, Beir , Gelenek, Tasavvuf ve Hilmi Yavuz’un iiri, Türkiye Günlüü,

Ankara-Ekim 1989, S. 7, s. 77- 78

7/29/2019 191185


Ayvazolu, Beir, Nam-ı dier “rfan Külyutmaz” Hilmi Yavuz, Aksiyon,stanbul- 18/24 Kasım 1995, S. 50, s. 54- 55

Ayvazolu, Beir ; Erguvan Saltanatı, Aksiyon, stanbul- 17/23 Mayıs 1997, S.128, s. 34- 35

Ayvazolu, Beir, Defterimde 40 Suret, Ötüken Yayınları, stanbul- 1997, s. 111-

115Ayvazolu, Beir , Sîretler ve Sûretler, Ötüken Yayınları, stanbul-1999, s. 40,330- 339

Ayvazolu, Beir , Ömrüm Benim Bir Ateti, Ötüken Yayınları, stanbul- 2000, s.30, 32, 33, 37, 42

Ayvazolu, Beir , Tanpınar’a göre divan iiri, Zaman gazetesi, 30 Aralık 2001,s.17

Ayvazolu, Beir , Hasbıhal, Türk Edebiyatı Aylık Fikir ve Sanat dergisi, stanbul-Nisan 2006, S. 390, s. 1

Babaolu, Hamet, ‘nsan Badönmesidir’, Yeni Yüzyıl gazetesi, stanbul- 12Haziran 1998, s. 21

Babaolu, Hamet, Akam ve Hüzün, Yeni Yüzyıl gazetesi, stanbul- 7 Aralık1998, s. 17Babaolu, Hamet, Çöl bir ima idi, artık bütün dünya..., Vatan Gazetesi, stanbul-

24 Austos 2005, s. 11Balcıolu, Semih, Semih Balcıolu’nun Not Defterinden, Yeni Yüzyıl gazetesi,

stanbul- 13 ubat 1995Barikat, Arif Damar, Ayın iiri, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 3 Mayıs 2004, s.

15Bayıldıran, Sabit Kemal, Kareler Aklar, Varlık, stanbul- Aralık 1976, S. 831, s.16Bayıldıran, Sabit Kemal, iirimiz ve Dou iirleri, Türkiye Yazıları, Ankara-

Ekim 1978, S. 19, s. 5- 8Bayıldıran, Sabit Kemal, iirimizin Simurgu: Hilmi Yavuz, Dülem dergisi,

Bursa- Mayıs 1997, S. 1, s. 13- 17 Bayıldıran, Sabit Kemal, Telmih, Heves, Adana- Mayıs 2004, Cilt:3, s. 42- 43Bayıldıran, Sabit Kemal, Günümüz iiri Üzerine Yazılar, stanbul- 2004, s.7, 15,

19- 29, 37, 51, 81, 117- 119, 126- 132, 152, 163, 164, 189, 192-Bayıldıran, Sabit Kemal, airler Anlatıyor, iiri Özlüyorum, Nevehir- ubat/Mart

2005, S. 10, s. 13- 17Bayrıl, Vural Bahadır- Osman Hakan A., Hilmi Yavuz: air ve Kılavuz, Hürriyet

Gösteri, stanbul- Aralık 1996, S. 193, s. 30- 38Bayrıl, Vural Bahadır, Ezeli Yaz Defterleri, Kitap Zamanı, stanbul- 19 Haziran

1998, S. 4, s. 11Bayrıl, Vural Bahadır, air Olarak Hilmi Yavuz’dan Ne Örenilir?, iiri

Özlüyorum, Nevehir- ubat/Mart 2005, S. 10, s. 18- 20

Bayrıl, Vural Bahadır, Türkçenin o vakur ve zarif sesi, Zaman Kitap Zamanı,stanbul- 6 Mart 2006, S. 2, s. 16

Belge, Murat, Hilmi Yavuz’a, Radikal gazetesi, stanbul- 11 Eylül 1998, s. 9Belge, Murat, Te’vil’de Meal, Radikal gazetesi, stanbul- 12 Eylül 1998, s. 9Bayrıl, Vural Bahadır, Her yi airin iiri Nasıl Haz Duyulacaını Gösteren

Hedonistik Haritadır, iir Atı, stanbul- Aralık 1987, Kitap- 4Binyazar, Adnan, Bir Küçük Köylü Seccadesi, Hürriyet Gösteri, stanbul- Kasım

1984, S. 48, s. 32

7/29/2019 191185


Binyazar, Adnan, Hilmi Yavuz’un iiri, Bir Kültürel Temellendirmenin iiridir,Milliyet Sanat, stanbul- 15 Aralık 1987, S. 182, s. 28- 29

Binyazar, Adnan, Fehmi K.nın Düündürdükleri, Hürriyet Gösteri, stanbul-Haziran 1992, S. 139, s. 74- 77

Birkiye, Atilla, Michel Butor, Fehmi K. ve Kültürel “Etkileim”, Varlık, stanbul-

Temmuz 1991, S. 1006, s. 60- 61Birkiye, Atilla, Zaman Ki, Hüzünle Akmakta, Varlık, stanbul- Haziran 1992, S.1017, s. 24- 25

Birkiye, Atilla, Ah Aklar, Aynalarda Dile Geldiler, Hürriyet Gösteri, stanbul-ubat 1993, S. 147, s. 64- 66

Birsel, Salâh, Ah Beyolu Vah Beyolu, Sander Yayınları, stanbul- 1976, s. 315,320, 343, 350

Birsel, Salâh, [Günlük] Yelkendest at, Cumhuriyet dergi, stanbul- 8 Aralık 1991,S. 300, s. 17

Büyükarman, Didem Ardalı, Geçmile Gelecek Arasında Kopan Bir HalkanınBirletiricisi: Hilmi Yavuz, Yasakmeyve, stanbul- Mart/Nisan 2004, S. 7,

s. 16- 30Caner, Fırat, Hilmi Yavuz ve “Yolculuk iirleri”, Varlık, stanbul- Kasım 2002, S.

1142, s. 36- 42

Celâl, Metin, iir Okuma Notları, Varlık Kitap eki, stanbul- Temmuz 1996, S. 50,s. 14

Celâl, Metin, iir Okuma Notları, Varlık Kitap eki, stanbul- Ekim 1996, S. 53, s.15

Celâl, Metin, Projelerin adamı, Kitap-lık, stanbul- Kasım/Aralık 2001, S. 50, s.244

Cengiz, Metin, Gelenei Yeniyle Youran air: Hilmi Yavuz, Hürriyet Gösteri,stanbul- Ocak 1995, S. 170, s. 62- 63

Ceyhun, Demirta, “Türkiye Üzerine Tezler”, Vatan gazetesi, stanbul- 8 ubat1978

Cierolu, Buket afak, Hurufî iirler’le dier kitapların arasında ciddi ve radikalbir kopma var, Varlık, stanbul- Mart 2005, S. 1170, s. 16- 20

Cündiolu, Dücane, Lâf Ebelii le Lâf Öbei Arasında “Tefelsüf” , Yeni afakgazetesi, stanbul- 26 Mart 1999, s. 9

Cündiolu, Dücane, Salaman le Absal Dile Gelse de Söylese, Yeni afakgazetesi, stanbul-27 Mart 1999, s. 9

Çetinda, Yusuf, Gelenek, Felsefe ve Dilbilim Balamında Bir ‘Ara-Konum’Poetikası, Dergâh, stanbul- Temmuz 1999, S. 113, s. 9- 11

Çetinkaya, Yalçın, Hem air Hem Mutasavvıf Olunmaz, Yeni afak gazetesi,stanbul- 21 Haziran 1998, s. 15

Çıplak, Ersun, Himi Yavuz’un ‘çöl, yollar, hırka’sı, Ada Üç Aylık Edebiyat-Kültürdergisi, Trabzon-Kı 2006, S. 6, s. 27- 34Çokyiit, Cokun, “Nükte Züürdü Olduk”, Tercüman gazetesi, stanbul- 10

Kasım 1991, s. 5Çolak, Ali, Hey Yollar, Zaman gazetesi, 4 Ocak 1997, s. 13Dara, Ramis, Ricat ve Rica, Yamaç dergisi, zmir- Eylül 1984, 3. Kitap, s. 19- 22

7/29/2019 191185


Demirkan, Eser, “Hilmi Yavuz iiri” ya da “iirdeki Hilmi Yavuz”, Varlık,stanbul- Nisan 1997, S. 1075, s. 59- 60

Dinamo, Hasan zzettin, Bakı Kuu, Yeditepe, stanbul-ubat 1971, S. 178, s. 13Dinamo, Hasan zzettin, Bedrettin Üzerine iirler, Yeni Ortam gazetesi, stanbul-

15 Temmuz 1975

Dinamo, Hasan zzettin, Felsefe ve Ulusal Kültür, Cumhuriyet gazetesi, stanbul-22 Temmuz 1976, s. 8Dinamo, Hasan zzettin, “Dou iirleri”, Edebiyat Cephesi, stanbul- 1/15

Temmuz 1979, no:1, s. 11Doan, Mehmet H., 1975’ten Bir air, Politika gazetesi, stanbul- 4 Aralık 1975Doan, H. Mehmet, Kökü kurumayan iir, Kitap-lık, stanbul- Mart/Nisan 2001,

S. 46, s. 188- 190Dolta, Dilek, Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri, Varlık, stanbul-Kasım 1996, S.

1070, s. 20- 23Dolta, Dilek, Berna Moran’a Armaan, (Ayna iiri’nde Gelenek ve Çadalık),

stanbul- 1997, s. 65- 89Dorsay, Atillâ, Oldu mu ya Hilmi Yavuz, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 8

Temmuz 1992, s. 16Durba, Refik, Sanat ve Geleneklerimiz, Cumhuriyet gazetesi [Sanat ve Edebiyat

eki], stanbul- Ekim 1970, S. 6, s. 3Durba, Refik, Sözün ve Zamanın Simyacısı, Hürriyet Gösteri [Cumhuriyet’ten Bu

Yana Türk Edebiyatı Kitap Eki], stanbul- Ekim 1985, S. 59, s. 177Durba, Refik, Bir “Külyutmaz”ın Notları, Sabah gazetesi, stanbul- 16 Nisan

1993Durba, Refik, Esrarengiz ark’ın Romancısı, Yeni Yüzyıl gazetesi, stanbul- 9

Nisan 1995Ercan, Enver, Gizemli iirler, Günümüzde Kitaplar dergisi,stanbul- 1 Mart 1984,

S. 3, s. 39- 40Ercan, Enver, Türk iirini Onaran Benim iirimdir, Broy, stanbul- Mart 1990, S.

53, s. 16- 18 Ercan, Enver Marifet ltifatı Bulur, Radikal gazetesi, stanbul- 4 Mayıs 1997, s. 19Ergülen, Haydar, Çöl ve Hilmi, Express, stanbul- 3 Austos 1996, S. 128, s. 24-

25Ertop, Konur, Okuma Notları’nı Okurken, Milliyet Sanat, stanbul-15 Mart 1993,

S. 308, s. 49- 50Ertop, Konur, Roman Salt Bir Dil Oyunu mu?, Milliyet Sanat, stanbul- 15 Ocak

1995, S. 352, s. 27Ferah, Tülay, Hilmi Yavuz ve “Taormina”, Varlık, stanbul- Ocak 1991, S. 1000,

s. 34- 37Fırat, Kâmil, Özne: Hilmi Yavuz, stanbul- 1996Fırat, Mustafa, Hilmi Yavuz’la Tatlı Bir Söylei, Mühür iir ve Edebiyat dergisi,

stanbul- Mart/Nisan 2005, S. 1, s. 3- 6Gökce, Hasan Ahmet, Özür Dilerim Hilmi Yavuz!, Yitik Düler, stanbul- Ekim

2002, S. 24, s. 9Gruda, Yılmaz, [Kuyumcular] Hilmi Yavuz, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 27

Aralık 1975, s. 5Günba, Ahmet, ki Destan ki Bedreddin, Dönemeç, zmir- Ocak 1980, S. 30, s.

9- 12

7/29/2019 191185


Günvar, Ali, “Dou iirleri Eletirisi”, Birikim aylık sosyalist kültür dergisi,stanbul- Mart 1979, S. 49, s. 41- 47

Günvar, Ali, “Geçen Yaz” ve “Bir Kazı”, Yazko Edebiyat, stanbul- Eylül 1982, S.23, s. 100- 103

Günvar, Ali, airleri Olgunlua Çaırma Niteliinde Bir Ahlak Yazısı, Üç Çiçek

iir Özel kitabı, stanbul- Ocak 1984, s. 29Günvar, Ali, Zaman iirleri Üstüne Deiniler, iir Atı, stanbul- Aralık 1987,Kitap 4, s. 151- 155

Günvar, Ali; Ayna iirleri’ne Dair, Hürriyet Gösteri, stanbul- Mart 1993, S. 148,s. 48- 49

Günvar, Ali, Sanat Gövdesinde Estetik Bütünlük ve Süsleme Üzerine, HürriyetGösteri, stanbul- Ocak 2003, S. 245, s. 18Günyol, Vedat, Hüzün Bir Muhalefettir, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 2 Mart

1984, s. 2Hakan, Ahmet, Yaam Tarzı Notları, Hürriyet Gazetesi, stanbul- 7 Nisan 2005, s.

4Halman, Talât S., Yazın Üzerine, World Literature Today, Yaz 1990, Cilt. 64, S. 4,

s. 695Halman, Talât S., kinci Poesium’a doru, Varlık, stanbul- Haziran 1991, S. 1005,

s. 16Hatemi, Hüsrev, Ayna iirleri, Türk Edebiyatı Fikir ve Sanat dergisi, stanbul-

Ocak 1993, S. 231, s. 32 Hızlan, Doan, iir Ortamında Özgün Bir Ses, Yeni Gazete, stanbul- 17 ubat

1970Hızlan, Doan, Kitaplarımızın Yankıları, Yeditepe, stanbul- Haziran 1970, S 173,

s.13Hızlan, Doan, “Çaımızda Epik iir Yazılamaz”, Hürriyet Gösteri, stanbul-

ubat 1981, S. 3, s. 6- 7Hızlan, Doan, “Dou iirleri”, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 27 Nisan 1978Hızlan, Doan, Çada Gelenekçi, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 11 ubat 1982Hızlan, Doan, [ki Görü], Nokta dergisi, stanbul- 6/12 ubat 1984, S. 50, s. 55Hızlan, Doan, iirimizi Özümlemek, Hüriyet gazetesi, stanbul- 21 ubat 1984Hızlan, Doan, Zaman’ın Zamansızlıı, Hürriyet gazetesi, stanbul- 24 ubat 1987Hızlan, Doan, Düünmek ve Yaratmak Üzerine, Hürriyet gazetesi, stanbul- 25

Austos 1987Hızlan, Doan, iirin ç Müzii Aranıyor, Hürriyet gazetesi, stanbul- 23 Eylül

1989, s. 5Hızlan, Doan, Aratırmacı Okurlar Aranıyor, Hürriyet gazetesi, stanbul- 10

Nisan 1991, s. 4 Hızlan, Doan, Aynadaki Suretlerimiz, Hürriyet gazetesi, stanbul- 20 Mart 1993,

s. 15Hızlan, Doan, Herkes Kendi Çölünde Yürür, Hürriyet gazetesi, stanbul- 11 Ekim

1996, s. 13 Hızlan, Doan, Hilmi Yavuz: Düz Yazı iirle Bilardo Oynuyor, Dil dergisi,

Ankara- Mayıs 2000, S. 91, s. 45- 56Hızlan, Doan, Hilmi Yavuz’un Sandıında Ben de Varım, Hürriyet Cumartesi,

stanbul- 3 Mart 2001, s. 6

7/29/2019 191185


Hızlan, Doan, Edebiyatçı Babanın Edebiyatçı Çocuu, Hürriyet gazetesi,stanbul- 9 Nisan 2003, s. 18

Hızlan, Doan, Bir Fotorafın Çarıtırdıkları, Hürriyet gazetesi, stanbul- 18Nisan 2004, s. 22

Hilav, Selahattin, Kuruntuya Dayanan Eletirme, Yeni dergi, stanbul- Temmuz

1973, sayı:106, s. 42- 52Issı, A. Cüneyd, Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri’nin Belirti Kavramı Açısındanncelenmesi, Yedi klim, stanbul- Ekim 1998, S. 103, s. 56- 60

Issı, A. Cüneyd, Hilmi Yavuz’un ‘Bursa ve Zaman’iirini “Yeniden Kurma(Reconstruction)” Denemesi, Dergâh, stanbul- Ocak 2000, S. 119, s. 7- 9

leri, Selim, Felsefe ve Ulusal Kültür, Politika, stanbul- 9 Ekim 1975, s. 7leri, Selim Bir Kez Daha Behçet Necatigil, Kitap-lık, stanbul- Austos/Eylül

1994, S. 10, s. 3lhan, Attilâ, Hangi Edebiyat, Bilgi Yayınları, stanbul- 2002, s. 387K., Tarık Dursun, Hilmi Yavuz! Hilmi Yavuz!.., Varlık, stanbul- Nisan 1984, S.

919, s. 34- 35K., Tarık Dursun, airim Hilmi Yavuz, Güne gazetesi, stanbul- 11 Mayıs 1987

K., Tarık Dursun, Hüzün Ki... En Çok Yaraır airlere..., Çı Yazın Sanatdergisi, Pritine-1990, yıl:1, S. 3- 4, s. 32- 33

K., Tarık Dursun, Hilmi Yavuz’a Dikkatinizi Çekerim, Hürriyet Gösteri, stanbul-Ocak 1990, S. 110, s. 48- 50

Kahraman, Hasan Bülent, Felsefe ve Kültür Üzerine, Sanat Olayı, stanbul-Austos 1987, S. 63, s. 56- 58

Kalpakçıolu, Fethi Naci, Zaman iirleri, Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos1987, S. 81, s. 7- 8

Kalpakçıolu, Fethi Naci, ‘Okuma Notları’nı Okurken, Aydınlık gazetesi,stanbul- 12 Mayıs 1993, s. 7

Kalpaklı, Mehmet, Hilmi Yavuz’un Bir Dizesi ve Hatırlattıkları, Dil dergisi,Ankara- Mayıs 2000, S. 91, s. 97- 101

Kalpaklı, Mehmet, “Bir Kelimeye Bin Anlam Yüklemek”: Osmanlı iirindeAnlamın Çoulluu Üzerine, Yasakmeyve, stanbul- Kasım/Aralık 2004,S. 11, s. 54

Kanter, Fatih, Gelenei Modernletiren air: Hilmi Yavuz, Ada, Trabzon- Güz2004, S. 3, s. 27- 28

Kaya, Muharrem, Modern lirik iirin ölçütleri ve Hilmi Yavuz’un iiri, HürriyetGösteri, Haziran- 2006, S. 281, s. 38- 41

Kayra, Cahit, Ünlülerin Sofrasında, Güne gazetesi, stanbul- 23 Mayıs 1988, s. 6Kemal, Mehmet, Bedrettin Üzerine iirler, Yeni Ufuklar, stanbul- Austos 1975,

S. 263, s. 38- 41Kemal, Mehmet, Neden Bunca Hüzün, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 14 Temmuz

1990, s. 15 Kılıççıolu, Cumhur, Siirt Bir Gün “Kemal”e Erecek, Mücadele gazetesi, Siirt- 18

Austos 2003, s. 3Kocakaplan, sa, Okuyucuyla Hasbıhâl, Türk Edebiyatı, stanbul- ubat 2003, S.

352, s. 5Kocakaplan, Çarı, Kitaplar Arasında, Türk Edebiyatı, stanbul- Mart 2004, S.

365, s. 77

7/29/2019 191185


Kongar, Emre, Hilmi Yavuz, Hilmi Yavuz’a Karı, Cumhuriyet gazetesi, stanbul-29 Mayıs 2003 , s. 16

Köse, Bayram, Bir Hilmi Yavuz iiri ve Biçembilimsel Bakı, Dil dergisi, Ankara-Temmuz 2001, S. 105, s. 101- 108

Kuya, Nilüfer, iir Kimliimizdir, Milliyet gazetesi, stanbul- 5 Haziran 1998, s.

20Macit, Muhsin, Gelenekten Gelecee Türk iirinin mkânları, Yasakmeyve,stanbul- Kasım/Aralık 2004, S. 11, s. 68

Memet Fuat, Kültür iiri, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 2 Kasım 1996, s. 15Memet Fuat, Ayna iirleri..., Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 28 Aralık 1996, s. 15 Mutluay, Rauf Bir Anket ve Yılın En Baarılı Eserleri, Cumhuriyet gazetesi,

stanbul- 1 ubat 1970, s. 6Mutluay, Rauf, Üç iir Kitabı, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 16 ubat 1978, s. 7Muzaffer Uyguner, Dou iirleri, Türk Dili dergisi, Mayıs 1978, S. 320, s. 462-

463Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda simler Sözlüü, Varlık Yayınları, stanbul-

1980, s. 378, 379, 405, 435, 436

Oktay, Ahmet, Hilmi Yavuz’un Ufku, Milliyet gazetesi, stanbul- 21 Nisan 1987Oktay, Ahmet, Hilmi Yavuz’un Ufku, Milliyet gazetesi, stanbul- 21 Nisan 1987Oktay, Ahmet, Zaman iirleri, Milliyet gazetesi, stanbul- 28 Nisan 1987Oktay, Ahmet, “Ayna iirleri”, Milliyet gazetesi, stanbul- 2 Ocak 1993, s. 16Oktay, Ahmet, Lüks ve htiras, Milliyet gazetesi, stanbul- 24 Haziran 1993, s. 18Özdemir, Emin, Bir iir, Bir Öykü, Varlık, stanbul- Haziran 1972, S. 777, s. 18Özdemir, Emin, zleksel Sözcükler, Türk Dili dergisi, Ankara- Temmuz 1979, S.

334, s. 23Özdemir, Emin, Hilmi Yavuz’un Sözcükleri, Çada Eletiri, stanbul- 3 Mart

1984, S. 9, s. 62- 63Özler, Mustafa Erdem; Hilmi Yavuz’a “Ayna” iirleri Üzerine, Varlık, stanbul-

ubat 1993, S. 1025, s. 21- 22Özdemir, Yaar Bedri, Kadim iir Yolculuunda:Nazîreler, Metinlerarası likiler,

Ada, Trabzon- Güz 2004, S. 3, s. 48Özer, Pelin, ‘Kitabım, iirin Hasret Burcunda...’, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 9

Mayıs 1995Özler, Mustafa Erdem, Hilmi Yavuz’a Hurufî Sorular, Kitap-lık, stanbul- Aralık

2005, S. 89, s. 102- 103Öztek, Mehmet, Yazınsallıın Temel Ögesi Olarak Metinlerarasılık ve Gelenek,

Heves, Adana- Mayıs 2004, Cilt:3, s. 54- 58Öztoprak, Hasan, Hilmi Yavuz’la iir Editörlüü Üzerine, E Kültür ve Edebiyat

dergisi, stanbul- Mayıs 2000, S. 14, s. 66- 69Özyalçıner, Adnan, Ceviz Sandıktaki Anılar, Varlık Kitap Eki, stanbul- Nisan

2001, sayı: , s. 7- 8Paçacı, Gönül, Aynaları Dinlemek, Cumhuriyet Kitap, stanbul- 19 Austos 1993,

S. 182, s. 6Pala, Mustafa, “Yaz”(mak) iirleri, Yaba Öykü, Ankara-Ocak/ ubat 1989, S. 22-

23, s. 226- 230Pelvanolu, Emrah, Gelenekselin Dıında, Gelenein çinden, Yasakmeyve,

stanbul- Mayıs/Haziran 2005, S. 14, s. 88- 91

7/29/2019 191185


Pazarkaya, Yüksel, iir ve Akam, Yaasın Edebiyat, stanbul- Ocak 1999, S. 15,s. 12- 14

Pulur, Hasan, Oryantalist ve Temellük, Milliyet gazetesi, stanbul- 1 Haziran 1995,s. 3

Pulur, Hasan, Sevda Derinlerdedir..., Milliyet gazetesi, stanbul- 31 Ocak 1996, s.

3Pulur, Hasan, Kitabı Kokusundan Anlardı, Tarih ve Toplum dergisi, stanbul-Nisan 1998, S. 172, s. 6

Pulur, Hasan, Kırık Dökük Anılar, Kitap-lık, stanbul- Mart/Nisan 2001, S. 46, s.163

Pulur, Hasan, O, Otelin Önüne Hilmi Yavuz’un Posteri Yakıır, Milliyet gazetesi,stanbul- 5 Haziran 2003, s.3

Pulur, Hasan, Hilmi Yavuz’un yetmiinci yılı..., Milliyet gazetesi, 30 Mart 2006, s.3

Seçkin, Ahmet, Yeniden Üretme Çabası ve Hilmi Yavuz’un “Zaman iirleri”,Zaman gazetesi, 24 Haziran 1987, s. 7

Sever, M. Akif, Hilmi Yavuz’la Röportaj, Erguvan dergisi, Samsun- Nisan 1998,

S. 4, s. 26- 37Sevin, Necla Arslan, Hilmi Yavuz’un Hocalıı Üzerine, Dil dergisi, Ankara-

Mayıs 2000, S. 91, s. 114- 116Sezer, Sennur, Hilmi Yavuz’la, Hürriyet Almanya, 19 Ekim 1989, s. 5Sezgin, Rahime, lk Kitabı ‘Duvar’a Çarpmıtı, Turkuaz Zaman, stanbul- 16

Ekim 2005, S. 183, s. 5Süreya, Cemal, Hilmi Yavuz, Politika gazetesi, stanbul- 25 Ekim 1975, s. 7Süreya, Cemal; [ki Görü], Nokta dergisi, stanbul- 6/12 ubat 1984, S. 50, s. 55

avkay, Turul, Bakı Kuu, Yankı dergisi, stanbul-20/26 Haziran 1983,S. 638, s. 58

arda, Rütü, Yavuz Bir Ozan, Milliyet gazetesi, stanbul- 4 ubat 1993imanolu, ehnaz Bursa ve Zaman, Varlık, Nisan 2000, S. 1111, s. 66- 68üyun, Faruk, air, Zaman’ı Sorguluyor, Güne gazetesi, stanbul- 5 Nisan 1987,

s. 6üyun, Faruk, Hilmi Yavuz’un “Bulanık Defterler”i için..., Dünya Kitap, stanbul-

8 Nisan 2005, S. 162, s. 10Taha, Ahmet, Kitaplara ve Kadınlara Dair..., Zaman gazetesi, 11 Ekim 1997, s. 5Tanyol, Turul, Hilmi Yavuz’un Gizemi, Hürriyet Gösteri, stanbul- Nisan 1984,

S. 41, s. 31- 33Tarım, Rahim, Üç Anlatı Dolayısıyla Hilmi Yavuz’un “Kuyu” su, Varlık, stanbul-

Haziran 1996, S. 1065, s. 41- 44T., Bâki Ayhan, Gelenekle Modernliin Kesitii Alanda iir, Ada, Trabzon- Güz

2004, S. 3, s. 31- 33Telli, Ahmet, 70 Kuaı Tartııyor, Varlık, stanbul- Nisan 1984, S. 919, s. 15Temizyürek, Mahmut, Budalalar ve Sâfderûnlar, Virgül Aylık Kitap ve Eletiri

dergisi, stanbul- Ocak 2003, S. 58, s. 35- 36Timurolu, Vecihi, iir Kazandı, Dönemeç, zmir- Temmuz/Austos 1980, S. 36-

37, s. 12Timurolu, Vecihi, nsanlıın Kalıtını Kullanmayı Bilen air: Hilmi Yavuz, Dil

dergisi, Ankara- Mayıs 2000, S. 91, s. 23- 26

7/29/2019 191185


Tunç, Ayfer, Kafa Karıtıran Bir Kitap!, Milliyet Sanat, stanbul- 1 Mayıs 1993, S.311, s. 50- 51

Uçarol, Tuncer, Hilmi Yavuz: “Zaman iirleri”, Dil dergisi, Ankara- Mayıs 2000,S. 91, s. 80- 95

Utku, Ali, “Odası Dünyadan Büyük”, Virgül Aylık Kitap ve Eletiri dergisi,

stanbul- Eylül 1998, S. 11, s. 8- 10Uyguner, Muzaffer, Aynalar, Varlık, stanbul- ubat 1993, S. 1025, s. 22- 23Üster, Celâl, Hilmi Yavuz ‘Hayalî slâm’, ‘Hayalî Dou’, Matbûat dergisi,

stanbul- Nisan 1998, S. 27, s. 8 Utku, Osman, “Roman Kavramı ve Türk Romanı”, Dönemeç, zmir- Mayıs 1977,

S. 15, s. 15- 17Uyguner, Muzaffer, Romanımız Üstüne ki Kitap, Türk Dili dergisi, Ekim 1977, S.

313, s. 355- 357Uyguner, Muzaffer, Yaz iirleri, Yazko Edebiyat, stanbul- ubat 1982, S. 16, s.

11, 153- 154Uyguner, Muzaffer, Hilmi Yavuz’un Gizemli iirleri, Yazko Somut Haftalık Sanat

ve Kültür gazetesi, stanbul- 6 Nisan 1984, S. 52, s. 9

Uyguner, Muzaffer, “Zaman iirleri”ndeki Zaman Teması, Hürriyet Gösteri,stanbul- Austos 1988, S. 93, s. 16- 17

Yalçın, Murat, 19. Yüzyıl Mirası Nedir?, Kitap-lık, stanbul- Temmuz/Austos2002, S. 54, s. 14- 23

Yalçın, Murat, Hilmi Yavuz ve Özdemir nce “A’dan Z’ye Ece Ayhan”a NedenKızıyor, Zaman gazetesi, 19 Nisan 2003, s. 17

Yavalı, Aydoan, Budalalıın Kefi, Varlık Kitap Eki, stanbul- Mart 2003, S.130, s. 5- 6

Yavalı, Aydoan, Kara Güne, Varlık Kitap Eki, stanbul- Eylül 2003, S. 136, s.5

Yılmaz, Ercan, “air Çöl’deki Yitik Oul’dur”, Ada, Trabzon- Güz 2004, S. 3, s.3- 4

Yılmaz, Ercan, “Bulanık Defterler” ve ‘Duru Bir Gün’, Kitap-lık, stanbul- Kasım2005, S. 88, s. 138- 139

Yılmaz, Ercan, Hilmi Yavuz’la ‘Bulanık Defterler’ Üzerine, Ada Üç AylıkEdebiyat-Kültür dergisi, Trabzon- Kı 2006, S. 6, s. 2- 5

Yavuz, Ali Hikmet, Babam Hilmi Yavuz, Mühür iir ve Edebiyat dergisi,stanbul-Mart/Nisan 2006, S. 7, s. 29- 31

Yiitba, Maksut, “Hurufî iirler’in Kaynakları Üstüne, Kitap-lık, stanbul- Mart2005, S. 81, s. 132- 136

Yiitba, Maksut, Hilmi Yavuz’da Mekân Olgusu, Irmak dergisi, Mart- 2006,Adapazarı- 2006, S. 63, s. 38- 42

Yurtta, Hüseyin, Bize En Çok Yakıan, Politika gazetesi, stanbul- 12 Haziran1976

Yüce, Can Bahadır, iir Geldi Harflere Dayandı, iiri Özlüyorum, Nevehir-ubat/Mart 2005, S. 10, s. 30

SÖYLE ve RÖPORTAJLAR

Aar, M. Emin , Hilmi Yavuz ile Bir Konuma, Suffe Kültür Sanat Yıllıı 1987-1988, stanbul- 1988, s. 214- 221

7/29/2019 191185


Altunyay, Korhan, Erguvan mgeli âir Hilmi Yavuz’la Tasavvuf Üzerine Söylei,Ay Iıı, Isparta- Kı /Bahar 2000, S. 16-17, s. 21- 30

Andaç, Feridun; Hilmi Yavuz le ‘Kuyu’ ve Yazarlık Üzerine, Hürriyet Gösteri,stanbul- Kasım 1994, S.168 s. 36- 41

Andaç, Feridun, Hilmi Yavuz’la Söylei, Virgül Aylık Kitap ve Eletiri dergisi,

stanbul- Ocak 2003, S. 58, s. 29- 34Ayral, Cüneyt, “iir Nesneyle Bilinç Arasında Bir Yerdedir”, Hürriyet Gösteri,stanbul-Ocak 1982, S. 14, s. 35- 36

Bayrıl, Vural Bahadır, ‘Zaman iirleri’ Üzerine Hilmi Yavuz’la Konuma, Güne gazetesi, stanbul- 5 Nisan 1987, s. 6

Bulut, Abdülkadir, “Hilmi Yavuz ‘Yaz iirleri’ni Anlatıyor”, Varlık, stanbul-Mart 1982, S. 894, s. 38- 39

Canbaz, Firdevs, Hilmi Yavuz’la Hurufî iirler Üzerine, Edebiyat Otaı, Ankara-1Kasım 2005, S. 2, s. 11- 14

Çada, Hami, Hilmi Yavuz’la Zaman ve Düünce Üzerine, Hürriyet Gösteri,stanbul-Haziran 1987, S. 79, s. 24- 26

Çada, Hami, Fehmi K.‘nın Serüvenleri’nin Anlatıcısıyla, Hürriyet

Gösteri,stanbul- Mayıs 1991, S. 126, s. 27- 29Çakmakçı, O.- Öztoprak, H., Hilmi Yavuz’a Ayna iirleri’nden Yola Çıkan

Sorular, Düler, stanbul- ubat 1993, s. 6Düzel, Nee, Hilmi Yavuz: “Yılmaz Güney Lümpen Deildi”, Radikal gazetesi,

14. 02. 2000, s. 6Gökhan, Halil, Hilmi Yavuz “Asıl Serüvenim Düzyazı Deil, iir”, Hürriyet

Gösteri, stanbul- Ocak/ ubat 2000, S. 216, s. 22- 25Güne, afak, Hilmi Yavuz: ’Eski Ceviz Sandık’ta lkgençlik zlenimlerim Var’,

Hürriyet Gösteri, stanbul- Austos 2001, S. 230, s. 44- 47Kayabaı, Nahit, Hilmi Yavuz’a ‘Akam’ Soruları, Olay gazetesi, Bursa- 31 Mayıs

1998, s. 7Kuya, Nilüfer, Hilmi Yavuz ile söylei, Varlık Kitap Eki, stanbul- Eylül 2003, S.

136, s. 4Mert, Yener Lütfi- Alptekinolu, Ayın, Hilmi Yavuz: “Her air Bir Okuldur”, Dil

dergisi, Ankara- Mayıs 2000, S. 91, s. 7- 21Mısır, Mustafa Bayram, “Anlamsız”ın içinden geldiim için, bunun bir özgürlük

getirmediini biliyorum, Yasakmeyve, stanbul- Mayıs/Haziran 2004, S. 8,s. 9

Özkırımlı, Atilla; Zamanda iir, iirde Zaman, Cumhuriyet gazetesi, stanbul- 7Mayıs 1987

Özler, Mustafa Erdem, Hilmi Yavuz’a Temmuz Soruları, Varlık, stanbul-Temmuz 1990, S. 994, s. 25- 28

Özler, Mustafa Erdem, Hilmi Yavuz’a “Ayna” iirleri Üzerine, Varlık, stanbul-ubat 1993, S. 1025, s. 21- 22

Özler, Mustafa Erdem; Hilmi Yavuz’a Hurufî Sorular, Kitap-lık, stanbul-Aralık2005, S. 89, s.102- 103

Süreyya, Tamer- Irmıkçı, Makbule, Hilmi Yavuz’la Geçmiten Gelecee iir,Tömer dergisi, Trabzon- Haziran/Temmuz 1998, S. 32, s. 3- 8

Tirali, Ali, Hilmi Yavuz’la Röportaj, Il Gazzettino, stanbul- Mayıs/Haziran 2002,s. 14- 17

7/29/2019 191185


Tunaboylu, Kayhan, Hilmi Yavuz ile Necip Fazıl Üzerine Bir Konuma, Zamangazetesi, 25 Mayıs 1988, s. 7

Tuncer, Cavit, “Hilmi Yavuz’la Bir Söylei” Üzerine, Politika gazetesi, stanbul-17 Temmuz- 1979

Uçarol, Tuncer, Hilmi Yavuz ile Söylei: “iir Her Zaman...”, Kum, Ankara-

Mart/Nisan 2004, S. 23, s. 5- 7Yardım, Mehmet Nuri, Hilmi Yavıuz’a Selâm Olsun!, Mücadele, Günlük TarafsızMemleket Gazetesi, Siirt- 11 Mart 2006, s. 1

Yardım, M. Nuri, “Türk iir Geleneinde Kaybolmaya Yüz Tutan Bir DamarıYakalamaya Çalııyorum”, Türk Edebiyatı Aylık Fikir ve Sanat dergisi,stanbul- Nisan 2006, S. 390, s. 11

Yılmaz, Ercan, Hilmi Yavuz’la ‘Bulanık Defterler’ Üzerine, Ada Üç AylıkEdebiyat-Kültür dergisi, Trabzon- Kı 2006, S. 6, s.2- 5

Yüce, Can Bahadır, “Servet-i Fünun’dan bugüne iir yazmı herkesten çok dahafazla iyi iirim var”, Hürriyet Gösteri, stanbul- Mayıs 2006, S. 280, s. 5- 1

Documents

191185