12413

UKUROVA'DA FOLKLOR DERLEMELER PERTEV NAL BORATAV

Folklor Profesr

1947 k semestri tatili iinde ukurova blgesinde yapmay dndmz aratrma gezisinin programn, iki Fransz dilci arkadamzla, M. Rene Giraud ve M. Louis Bazin'le birlikte kararlatrdk. M. Rene Giraud, Yrkler'in dili zerindeki almalar iin malzeme toplamak istiyordu; M. Louis Bazin de, Trkmenler, Yrkler ve Tahtaclar gibi, Trk dilinin eski ekillerini ve kelime hazinesini muhafaza etmi bulunan halk azlarndan, zerinde durduu mukayeseli Trk grameri konular iin faydal bilgiler edineceini umuyordu. Benim iin ise ukurova blgesi olduka mehul bir saha idi: Ben oralar imdiye kadar aratrma amaciyle gezmemitim; bundan baka, ukurova'nn folkloru baka aratrclarca da pek az ilenmi bulunuyordu.

Gezimiz, bylece, mterek folklor-dil incelemesi plnna dayanacakt. Folklor incelemeleri, dil, etnoloji, etnografya ve sosyoloji ara-trmalariyle birlikte yrtld takdirde, phesiz ki, ok daha verimli ve daha manal olur; bu trl mterek almalarn getirecei msbet neticeyi bu gezide bir defa daha grmek imkn oldu.

Dilci arkadalarmz bilhassa "Yrklerin azlar,, konusu zerinde durdular. Yrk aznn vokabler, fonetik, morfoloji ve sentaks hususiyetlerini tesbit ettiler. Bu azn, ayn blgelerde yaamalarna, ba-zan yan yana, ayn kyde bulunmalarna ramen ukurova yerlileriyle, iskn Trkmenleriyle ve Tahtaclarla ne dereceye kadar farkllk gsterdiine dair bilgiler edindiler.

Gezimiz 10 ubat'tan 25 ubat'a kadar srd. Bu on be gnlk zamann "8 gnn Ceyhan kazasna bal mren kynde, 4 gnn de Pozant'da geirdik. mren ky, Yrklerle Trkmenler zerinde altmz yer oldu. Bu i iin bu ky ok elveriliydi. mren adnn, Dede Korkut kitab'nda geen "Beil olu mren,, ile bir ilgisi var mdr? buna kesin bir cevap vermek mmkn deil; yalnz, Ouz-Trk-men airet adlarndan pek ounun, o airetin atas saylan bir ahsn ad olduunu biliyoruz. Bu adlar, sonradan, yerleen Ouzlarn ve Trkmenlerin ky adlar olmutur. -mren'in asl yerli halk, "Frka-i slhiye,, zamannda yerlemi iskn Trkmenlerinden, Cerit airetindendir. Cerit, Trkmenlerin, bilhassa dvlkle n alm bir airetidir. Dadal-olu'nun iirlerinde, Krolu hikyesinin ve iirlerinin Mara ve dolaylar rivayetlerinde Avarlarla birlikte en ok ad geen airet budur. mren'in ok yaknnda, ayn muhtarla bal Canl mahallesi, 20 yl-

256 PERTEV NAL BORATAV

dan beri yerlemee balyan Kara-Tekeli Yrk airetinden meydana gelmitir; bu mahallede olsun, mren'in iinde olsun, Yrk yerlemesi devam etmektedir. mren'in iine geen seneden beri yerlemee balyan Sa-Karal Yrkleridir. Bunlardan, henz toprak sahibi olmam aileler kyn hemen civarnda adr kurup klamaktadr. Burada, hatt, iki kardeten birinin kyde ev yapm, tekinin henz adrda oturduu grlyor. Kyn bu yerleme hususiyeti bizim incelemelerimiz iin ok elveriliydi: Biz ayn bir kyde Ceritli iskn Trkmen-lerini, 20 yldan beri yerlemi bir Yrk airetini, yeni yerleen ve henz adrda oturan baka bir Yrk airetini bir arada grmek imknn buluyorduk.

Sekiz gnlk bir zamann, her bakmdan bu kadar zengin malzemenin yl bulunduu bir yeri eksiksiz tetkik etmemiz iin kfi ge-lemiyecei tabiidir. Esasen bu gezi, gerek dilci arkadalar iin, gerek benim iin, ilk bir keif ii oldu. ok zengin halk kltr hazinesiyle ukurova blgesi, birok ekipleri yllarca megul edecek bir sahadr.

Pozant'da son drt gnmz geirdik. Pozant'ya, 15-20 seneden beri Tahtaclar yerlemektedir. imdi nfusun ekseriyetini onlar tekil ediyor. Tahtaclar da, sosyoloji, folklor ve kltr tarihi aratrclar iin geni, ve henz pek az ilenmi bir tetkik sahas arzediyorlar.

Bize bu gezimizde Adana Mzesi Mdr, deerli arkadamz Naci Km da katld, yorgunluklarmz paylat, tecrbe ve bilgileriyle bize byk yardmlarda bulundu. Burada kendisine candan teekkrmz bildirmeyi bir bor bilirim.

Bu geziden, belli bal bir konu zerinde bir sonu elde etmi deiliz. Yukarda da sylediim gibi, bu, ukurova blgesinde, Trkmen, Yrk ve Tahtac topluluklar iinde yaplan ilk bir keif gezisi olmutur. Bu makalemde, gezimiz esnasnda, belli bal iki alma merkezinin, mren kyyle Pozantnn etnoloji, etnografya, folklor ve ve halk edebiyatna ait edindiimiz bilgilerin, ve derlediimiz malzemenin ksa bir bilanosunu vereceim. Yaznn sonundaki eklerde de okuyucular ayrca iki mevzu zerinde, bu gezi ile bundan bir mddet evvel Krkkaleye bal Bey obas kyne yaptmz bir gezinin verimlerini bulacaklardr.

* *

1. Etnoloji ve etnografya notlar : 1. Cerit Trkmenlerinin, Yrklerin ve Tahtaclarn airet blm

leri, yaaylar ve trl sosyal mnasebetleri, detleri ve ananeleri hakknda notlar.

2. Trkmen airetlerinin gebelik devrindeki airet mnasebetlerine dair, bilhassa airet savalar hakknda notlar.

3. adr ve ev ekilleri, ev eyalar, kilim, heybe, kaval, v. s. hakknda tasvir notlar. Bunlarla ilgili kelimeler. Bu eitten notlarn, umu-

UKUROVA'DA FOLKLOR DERLEMELER 257

miyetle dil tetkiklerinde, hususi olarak halk edebiyat metinlerinin aklanmasnda ne kadar verimli olacana ufak bir misal vereceim: Mehur Kozanolu trks'nn u ktasnda:

Kara adr emeyinen... Kurun gelip demeyinen... Ne karyon Kozanolu Beyz atl gelmeyinen.

birinci msradaki emeyinen', ikinci msradaki demeyinen'e benzeterek, eme masdar ismi olarak kullanldn sanyorduk; bylece msra mphem, hatt mnsz kalyordu. Halbuki kara adr'la ilgili terimler arasnda eme nin baka bir izahn bulmak mmkndr. Eme, kara adra bitiik, bklm, eilmi dallardan yaplma, hayvanlara mahsus, st ulla rtl ufak adr demektir. (Kr. Sz derleme dergisi, II, 512; eme kelimesi). Bylece, trknn bu msrasnda, mnsz ve rasgele kelimeler sralanm olmuyor; ksa bir ekilde, birka kelime ile karaadrla mtemeltnn tasviri yaplmak isteniyor.

II. Menkabeler: 1. Ekiya menkabeleri: akcya dair menkabeler. 2. Halk airlerine dair menkabeler ve biyografya bilgileri t hususiyle

Karacaolan'la Dadalolu hakknda. 3. Alevi byklerine ve airlerine dair menkabeler: Deli boran

hakknda iki menkabe. III. Hayatlar hakknda bilgi edinemediimiz, maceralar birer rivayet

gibi anlatlan halk airleri veya. halk kahramanlar hakknda kk trkl epizodlar:

1. Gndeliolu: 2 para. 2. Bakolu: 1 para. 3. Boz Gedik: 1 para. 4. Avar-Cerit harbine ait, Seyit'ten : 1 para.

IV. Halk airleri metinleri: 1. Dadalolu: 12 para. 2. Karacaolan: 18 para. 3. Seyid Ali:

1 para. 4. k Ali: 1 para. 5. Krt Halil: 1 para. 6. Kul Mehmet: 1 para. 7. Abidin Bozkurt, Azizli kynden, yayan bir Ceritli air: 3 para. 8. Hasan Aydn: yayan bir Yrk airi, 4 para. 9. k Hac: 1 para.

V. Alevi airleri metinleri: 1. Pir Sultan: 4 para. 2. Hatay: 3 para. 3. Sefil Mehmet: 1 par

a. Bu IV. ve V. blmlerdeki metinlerden, Pir Sultan, Karacaolan ve Dadalolu'na ait olup imdiye kadar baslmam bulunanlar yazmza ek olarak yaynlyoruz.

VI. Trkl halk hikyeleri hakknda notlar: mren kynde profesyonel k-hikayeci yoktur. Bu kye en ya

kn istasyona adn veren Veysiye kynde Ahmet Cehan (Ahmete), saz almamakla beraber, "denek tutup,, trkleri makamla armak

A. . D. T. C. F. Dergisi F. 17


suretiyle anlatan profesyonel bir hikayecidir. Onun anlatt hikyeler, tam mnasiyle, uzun, trkl hikyelerdir. Halk hikyelerinden baka, saz airleri metinlerini sylemekteki melekesiyle de n alm olan Ahmete, mren dolaylarnda derin bir tesir brakmtr. Bu kyde ve Canl mahallesinde sylenen hikye epizodlarnn, iirlerin, Trkmenlere ait rivayetlerin ounun kayna odur. Ahmete ile ovada baka bir kyde buluacak, ve bir ka gn bir arada geirecektik. iddetli yamurlar bastrd, ova kylerine gitmek imkn kalmad; bu yzden, Ahmete'nin hikyelerini dinlemek, tesbit etmek, onun hikyeleri ve hikyeciliiyle Kars ve dolaylan metinlerini ve anlatma sanat geleneklerini karlatrma iini baka bir zamana brakmak zorunda kaldm. mren'de, gerek Ahmete'nin, gerek, umum olarak ukurova blgesi hikyelerinin ve hikye geleneinin zelliklerine dair edindiim bilgileri hulsa edeyim.

mren'de 12 byk trkl hikye ad tesbit ettim: 1. Yeen Ali (Ali Paa), 2. Karacaolan, 3. lbeyliolu, 4. Sefil

Abdurrahman, 5. Hurit, 6. Krolu, 7. Asuman ile Zeycan, 8. ksz-olan, 9. ah Mayl, 10. Emrah, 11. Deli Boran, 12 Ahmet Bey (veya Ahmet Paa) ile Guhari.

Bunlardan, 2, 3, 5, 6, 7, 10 No. dakiler teden beri malm hikyelerdir; derlenmi tam metinleri veya kitaplar vardr. 1, 8, 9, 11 ve 12 No. dakiler Kemal Sadk Gceli'nin dinlediine veya tesbit ettiine dair bilgi verdii hikyelerdir (Bu hususta bak: Pertev N. Boratav, Halk hikyeleri ve halk hikyecilii, s. 312). Sefil Abdurrahman, mren'de rendiimiz yeni bir hikye addr. mren'de bu hikyelerden: lbeyliolu dan 2 para, Yeen Ali'den 1 para, Deli Boran' dan bir para, Kroludan 1 para, Karacaolan dan bir hikye epizodiyle 2 iir paras tesbit ettik.

Karacaolan, bu blgede ba sonu belli bir hikye olarak anlatlmaz; maceralar epizodlar halinde trkleriyle sylenir. Bizim tesbit ettiimiz de byle bir epizoddur. Bu paray yazmzn sonuna ekledik. Bu epizodun, Zihni Ard'n "Karacaolan,, kitabnn giri ksmnda bir varyant vardr; Radloff klliyatnda (Proben... c. VII, metin, s. 297-324; hulsas iin bak: P. Boratav, Halk hikyeleri. .. s. 184-185) tesbit edilmi olan Karacaolan hikyesinin bir epizodiyle bu ukur-rova rivayetleri dikkate deer bir yaknlk gsterir.

Bu vesile ile unu kaydetmek istiyorum: Halk airleri ve trkl halk hikyecilii, yani "k" larn sanatlarna bal gelenekler bakmndan iskn Trkmenleri ok zengindir; buna karlk Yrkler ve Tahtaclar bu konuda ok fakir kalyorlar. Bu son iki topluluk iinde nl klar yoktur, eskiden beri de mevcut olmamtr. Baz zenenler bulunuyorsa da, zengin bir sanat geleneinden gelmiyen bu zentiler dikkate deer mahsuller vermiyor. Yrkler bulunduklar evrenin k ve hikyecilik geleneini benimsiyorlar. Mesel burada, mren'de


yerlemek zere bulunan Sa-Karal Dervi Gl, Karacaolan'n, Da-dalolu'nun iirlerini iyi biliyor, bir ok hikye epizodlann anlatyor; ama o, bu bakmdan trkmenlemitir; onun bu hnerleri Yrk gelenei deildir.

VII. Masallar-. 1. Yrk Fidan Bac'dan 2 masal. 2. Tahtac Dne Akgn'den 2 masal. VIII. Fkralar: 1. Karatekeli Mustafa Day'dan 3 fkra. 2. Tahtac brahim Emmi'den ve Ahmet Khya'dan 6 fkra. IX. eitli trkler: 1. Trk: 8 para. 2. At: 7 para. X. Hayvanlara, yldzlara, obana ve kavalna dair efsaneler:

6 para EK: I.

Halk airleri metinleri 7. Pir Sultan Abdal

Sabahtan uradm dedem gne Dedem beni tlib etsen olmaz m iy ebriim uydurmu siyah sana Dedem beni yola alsan olmaz m. Var get yezit var get daklma bize Bizden hezeren binler okunur size Sen k olmusun geline kza Var get yezit var get tlib olmazsn. Dedem bu demlerin her demler olsun stmzde dnenler boz atl olsun Gelin kz seversem gzm kr olsun Dedem beni tlib etsen olmaz m. Bir sz syleyim de sen olma hatr Adam atasna olur mu hatr Sof oluyum dersen get bacn getir Var get yezit var get tlib olmazsn. Pir Sultan Abdal'm bu srra erdik zmz szmz bu yola verdik Yezit sofu olmazd biz sizde grdk Gel get sofu karda yolu bilmisin1.

Bu demenin Naci Kum'daki varyant Veli Dede'ye aittir.

PERTEV NAL BORATAV

2 Hnkr danda bir yol azttm Acap aha giden yollar bu m' ola Sarard gl benzim dnd ayvaya Acap Pire giden yollar bu m' ola. Nice pnarm vardr dolar eksilir Ard dallarna gk tekeler aslr Grcl boran dutmu beller kesilir Acap aha giden yollar bu m' ola. Merdindendir deli gnlm merdinden Ala dan ardndan da ah Abbasn yurdundan Kanl yalar akttm o ahn derdinden Acap aha giden yollar bu m' ola. Nice pnarm vardr st boval1

Da kimyal da topra dveli2 Sarp kayalarmz vardr ahin yuval Acap aha giden yollar bu m' ola. Pir Sultan Abdal'm coup giderim Ayla gnn arasna dp giderim st kpklenmi ap giderim Acap aha giden yollar bu m' ola3.

Ankaradan ktm sabah namaz Bize yol vermiyor amaa dalar Yeti Seyit Battal Hseyin Gazi Bize yol vermiyor amaa dalar. Merhaba hey gzel pirim merhaba Poyraza dayanmaz salnan aba Yeti imdadma Sultan Kurt Baba4 Bize yol vermiyor amaa dalar. Yine krcland dalarn sal5 K tutmu iniler Kre'6nin beli Boz bulank akar Irman7 seli Bize yol vermiyor amaa dalar.

1 Boval: beli ; bent yaplp balanm.

2 Dveli : dual .

3 Bu deme semah oynarken sylenir.

4 Sultan Kurt Baba : orum kylnde yatar .

5 S a l : yan.

6 K r e : Irmak yaknnda bir da.

7 I r m a k : Kzlrmak.

260

3


Hayal hayal oldu gzme vatan Ahmaktr dnyaya gz gnl katan plak Ali ile Hayder-i Sultan1 Bize yol vermiyor amaa dalar. Gaiptesin kandildesin srdasn Mnkire grnmen gze perdesin Hasan Dede'm Yrk Kulu l nerdesin Bize yol vermiyor amaa dalar. Denek danda l yatan yediler krklar Buna inanmad mnkirler sekler iek Ata ile Hr Melekler 1 Bize yol vermedi amaa dalar. Pir Sultan Abdal'm itiim dolu Sevdas serimden gitmedi hali Damann tuttuum Bekta- Veli Bize yol vermiyor amaa dalar.

Sultan Suyu gibi alayp akma Durulur gam yeme divane gnl Er banda duman da banda k Erilir 2 gam yeme divane gnl.

Bizden selm sylen dosta gidene Yuf yalancya da lanet ndene Bunca dman ardmzdan yeltene Yorulur gam yeme divane gnl,

ah- Merdan nmzde klavuz Yklr m Hakkn yapt havuz gnlk dnyada her yahi yavuz Dirilir3 gam yeme divane gnl.

Pir Sultan Abdal'm srdan srada ' Bu i byle oldu kalsn burada Cmlemizin yeltendii murada Erilir gam yeme divane gnl.

1 plak Ali ve Haydar S u l t a n : Keskin yaknnda Barek danda yatar. Hasan

Dede: Krkkale yaknnda kendi adn tayan kyde yatar . Yrk Kulu: Irmak yaknnda yatar; abuk imdada yetitiine inanld iin bu ad almtr . Denek da: Keskin yaknnda da. iek Ata ile Krk-Kzlar: iek danda yatar lar .

2 Erilir : erinir, erir.

3 Dirilir : geinir ; dirlik : geinme.


5 Utu havaland gnln kuu Umaynca nl yardan ayrlmaz Suyum ltsalar tenim yusalar Yumaynca gnl yardan ayrlmaz.

Usta kesler gelmi tabutum ler Nazl yar gnlmden gh gelir geer Ulu terziler gelmi kefenim bier Bimeyince gnl yardan ayrlmaz.

Nazl yar gnlne gelmesin hat Daha yol gider mi buradan te Eersiz yularsz aatan ata binmeyince gnl yardan ayrlmaz.

Pir Sultan Abdal'm canm cezada Bir yiin atm yok yolum gzede Ecel erbetinden verin bize de meyince gnl yardan ayrlmaz.

2. Karacaolan 6

Karacaolan bir punann banda otururken kardan on onik yanda bir kz gelir. Kzn aya kayar, testisi krlr, balar alamaa.

Ald Karacaolan : Annacmdan gelen maya Cemalin benzettim aya A topua srma saya Tker gider pelerine.

Her alda gller bitmez Bitse bile ikn atmaz Gnz hayalimden gitmez Gece grdm dlerine.

Evlerinin n kuyu Kuyudan alrlar suyu Kcksn tezce by Hesab ettim yalarna.

UKUROVA'DA FOLKLOR DERLEMELER

Bele Karacaolan bele Blbl konar daldan dala Dost gelecan bilsem bu yola Atlerdim dalarna.

7

(Havay bozlak) Ben bir yiit idim gendi halmda Bana olan bir kanl zalmdan oldu Bir yiit ne bulursa dili bels Ben bilirim bana dilimden oldu. Masal da deli gnl masal Alt' ay oldu o yar bize kadem basal Omuzu hrkal eli asal Dervi alar bana almdan oldu. Dalara da vermi de llesin vermi Kfere Hayberin kalasn vermi Arya bal vermi belsn vermi An alar bana balmdan oldu. Karacaolan der de hublar erenler Doldurup badeyi dosta verenler G yzde pevraz vurup dnenler Yeil1 alar bana glmden oldu.

8 Sana derim sna ol Ak Veli Bir nme gndersem seebilin mi Mevlm seni kulum deyin yaratm Boynuna farz olan bei bilin mi. k Alim der de szlerim skld Mslim olan bir dereye dkld Kbe-i erife ev yapld Hangisi doludur bou bilin mi. k merim der de derim vallahi Dilim ile zikrederim Allaha Kbe-i erifte ol Beytullaha Ar aleden inen da bilin mi. Karacaolan der de bu dnya yalan Gidenler gelmiyor inandm kalan

Yeil : rdek,

263

PERTEV NAL BORATAV

Hazret-i Aliye car deyin varan Ayaksz yryen ba1 bilin mi.

9

Evveli yalan dnyaya Kur'an m' indi hece m' indi Haydin danak leme Gndz m' indi gece m' indi.

Melekler safa dzld iblisin bar ezildi Drt kitap nerde yazld Yosa gkten hoca- m' indi. Melekler Mevlnn has blis ona oldu as Gkten ol kudret lokmas Toka m' indi aca m' indi.

Karacaolan syler rdan Destur aldm ben bir pirden Beytullahn st nurdan Beyte m' indi hacca m' indi.

10

Kadir Mevlm bir dileim var senden Artr bizim hretimiz anmz Altm karda olsak hep bir anadan Bir sofraya el uzatsa varmz.

On beimiz avln avlasa On beimiz ireberlik eylese Otuzumuz aa misli sylense imizde serdar olsa birimiz.

Bir yiit de silkinip ata binince Klnc da arn arn snnce Br kfir de bir yiide kynca Bin kfire kln alsa birimiz,

Karacaolan der de edelim aman ol yce dalar brd duman Dnyada Kur'an da ahrette iman Sualsiz cennete girse varmz.

1 Mevltte hikyesi anlatlan Kesik-Ba.

264


II Ala gzlerini sevdiim dilber Nasl ele getireyim seni ben Ben bir ahin olsam sen bir balaban Daksam crnama dsem yola ben. Yok mu idi sizin ilde kadlar A ellerin altn tasta yudular Seni bana gvel rdek dediler Onun iin dolanrm gle ben. Yklettim ykm dosta katarm Ykm kuma alanlara satarm Ben blblm seher vakti terim Niin konmam yeni alm gle ben. Hemene de Karacaolan hemene l Utu kuum ce dadan dumana Sevdim ise gnln ettim kime ne N'ettim idi u kovlaan ile ben.

12 ktm cesine seyran eyledim Bir acayip seyran var bu ln Daim al stne giyer libalar 2

Samur krkl beyleri var bu ln. Klbeye bakar punarnm ak Blble ho gelir gln kokuu Msrn haznesini deer bak Gz kara cireni var bu ln. Blbln figan ol gonca gle Gln engeli de yannda bile Yaz gelip de karcak il ile Eri bal gzeli var bu ln. Karacaolan der de her dem nen Gzel sevemedim kendi soyunan Evliyann hrkasn giyinen Veysel-Kara bekisi var bu ln.

13 Karacaolan bir seyahatta bir ehrin kenarna vard zaman kar

sna bir kad ile kars kyor. Kadn kocasna: "Bu kim?,, diyor.

1 Bneme de Karacaolan bneme (varyant), Bnemek : kskanmak.

2 Libalar: dibalar.


Kad da: "Bu bir abdaldr.,, diyor. Karacaolan'a bu hal malm oluyor. Sazn ekip bunlara sylyor :

Her sabah her sabah vaaz edersin Edep nedir erkn nedir yol nedir Hocam sen de bir inceden bilirsin Ate nedir duman nedir kl nedir.

ki karda bir gmlekte dururduk Gmlek durur birim birim yrrdk Gnahmz nedir her dem bilirdik Abdes nedir namaz nedir din nedir.

Cennetin kapsnda ocuk bekler kisi yrr de biri imekler Gk yznde saf saf olmu melekler Onlarn da eriat bil nedir.

Evveli dem de sonradr Ali Kldan ince kltan keskin islmn yolu On iki selvinin yz altm alt dal Bucanda biten iki gl nedir. Karacaolan der de bu bize ardr Deryann yznde bir balk vardr Baln karnnda kutu vardr kisin biz bilirik birisini bil nedir.

14

Karacaolan Sivas'a giderken Ahr-Da'nn karsna varnca bir mee gryor. Dnnde bakyor ki mee kurumu. O zaman bu trky sylyor. Trk bitince mee yeniden yeeriyor.

Annacna almsn koca Berid'i Fard da deli gnlm fard Hazret-i Nuh'tan beri kimler var d Nuhun tufann bilin mi mee.

Annacna almsn koca ardc Bana yaar da boranla gc Gettin Kbeye de oldun mu hac Ol Beyt-i erife yzn srdn m mee. u meenin bir incecik yolu var Sayamadm yz bin trl dal var u dnyann bin bir trl hal var u dnyann halndan bilin mi mee.


Karacaolan der de bu da byl' olsun Bandaki kur' aalarn gersin Senin bahiini da Bertiz'li versin Ol Bertiz'in haln da bilin mi mee.

u yalan dnyaya gelenler gider li kahramanl yerler kalr m lenler lr de borcunu der Hele dur bakalm salar kalr m. Annacmdan gelen eli gml Kargsnn ucu cefahir1 dal Alt arab atl yan kll Hele dur bakalm beyler kalr m.

lim olanlar irin szl' olur Onlar Hakkn divannda nazl' olur Neticesi vezirlikten azl olur Hele dur bakalm tular kalr m. Karacaolan der de erven 2 dirildi Mustafa stne bina kuruldu Subhaneke ara direk verildi Hele dur bakalm gler kalr m3.

3, Dadalolu 16

Ben sana nettim de hey kanl zalim Siyah zlfn mah yzne moy4 dedi Bir ok vurdun deldi geti sinemi Ne ard ne incidi oy dedi. Bir keten geymi de eninde zar Kokar gulleb gibi dklen teri Huri mi melek mi yoksa bu peri He grmedim byle persek5 soy dedi. Lefiriler6 saa srmas telden Araan bulunmaz deme bir ilde Ne selbide ne semende ne dalda He grmedim byle usul boy dedi.

1 Cefahir : cevahir. 2 Erven: ev en, ejderha.

3 Karacaolan Asm Paaya raslyor. Paa ona hakaret ediyor. O zaman k

bu trky sylyor. 4 Moy dedi: nee verdi; moy: koku. Belki b = koku' dan, belki de, m : ga'dan bozma. 5 Persek : gzel. 6 lefiri : lhuri.


Dadalolu'm der de dav ne dav1 Gdeki durna da ahinin av Ne al geymi ne krmz ne mavi Ne dn ne bayram ille toy dedi.

17 Garipe garipe ten ibili Acep gt m' ola Cerit illeri Alibil bahas oka konalga At m' ola Ilcan glleri. Ark yazsnn nerkisleri top top olup bitti mi Turnalarn garip garip tt m efi gzlm senden semah tuttu mu alkan bire Yarsuvat'n glleri. Hublarn dura Cihann suyu Gzel alencesi2 Mercin'in ky Getti de gelmedi bir delim deyi Arad arad 3 dener m' ola yollar. Dadalolu'm der de boand bendim Bir dolun iti de sylyor kendim zin ver kuluna beyim efendim Yakn olsun yrakta yollarm.

18 Grnyor Hemitenin kalas Hi gitmeyor airetin bels Yklp ukurova viran olas evrildi de orada kald ilimiz. Esmiyor garbisi mucuu4 ker Pokhardr gecesi ivezi5 yakar ilmez sularn yosunu kokar Kadir Mevlm yaylaya dnse ynmz. Yeter hey aalar bu sitam yeter Kurucaa varnca gukkuun ter Kz gelin kalmad hast' oldu yatar Sehillerde6 almyor glmz. Kara-'dikten7 te Harn'nn8 dz Oturmu boy beyi eyliyor sz

1 Dav: dva. 2 Alence: elence. 3 Arad arad: ara sra ; arada arada.

4 Mucuk : gndz sran sinek. 5 vez : gece sran, ok yakan sinek.

6 Sehih sahil, deniz k e n a r ; ova yer. 7 Kara - 'dik : K a r a - G e d i k ; yer ad.

8 Harn ; Haruniyye.


Fettahl beyleri yok kime edek naz Enden enden ' krk bizim kolumuz. Kavkrt'a varnca semah dnerdi Salr da Su-at'na konard Hah deyince bin gk atl binerdi Alkan akmad bizim zorumuz. Aamz da adrn dutard Kaptn dal boynuna atard Her birimiz bir orduya yeterdi Derek lemedi varmz. Der Dadalm u dalara varnca Korkarm yurtlar issiz grnce Salp da Binboaya konunca Yaylalara tokhanrd serimiz'.

19 Sana derim sana da Hasan-Kalas Ey senin de d oldu dn gece Nice yiitlerin beleti kana Arab atn ko yiidin gn' oldu. ol gece grdm ol kara dler Hesaba gelmiyor kesilen balar ekin atm da kk kardalar Hnker tarafndan bize gel oldu.

Aamnan ikindinin aras Ecal geldi lmemizin aras Kamalan kar' ardcn aras Ilar glglce kan oldu.

Dadalolu'm der de belim bkld Gz gz oldu yaralarm skld Bu dge be yz atl seildi Yz geldi drt yz de yo oldu.

20

Dadalolu seyahatta iken Fettahl Beylerinin yurduna varyor. Orada erkekler yok, yalnz kadnlar varm. Dadalolu geri dnmek isterken Beyin hanm onu geri aryor. "Aalarn kadar biz de bahiim veririk. Bizi avrat diyerek mi geri dnyorsun. Syle bakalm.,, diyor. Dadalolu ald saz, ne syledi:

1 En : dirsek.


Her sabah her sabah seyran gezerken Iras geldim selvi boylu semene Top top olmu kipriklerin blnm Ho benzettim samur kalar kemana. Al yanan almas m' ola kar m' ola apraz km dmelerin dar m' ola Acep mislin u cihanda var m' ola nsem gitsem Hindistan'dan Yemene. Eliftir kipriin radr kan Bu gzellik bir Mevlnn ba Arasam cihan bulunmaz ein Hi mislin gelmemi devr-i zamana. Dadalolum der de hublarn has Ferhadn irini Mecnunun Leyls Aklm elencesi gnlm yaylas Bir yel esti bamdaki dumana.

21

Koca Payas bu oyunu ok grd Yedi da stne ordusun kurdu Yavuz Sultan Selim korktu da verdi Bey babam zorlan ld tular. Ahndaym da u Karabeyaz'n Bir yazn alattn birin de gzn Karbeyaz' alrsak am'aa1 bizim Daha am'dan te Birgz2 aalar. Emmim Hac Bey de bunu byle deridi Alt Avar yedi Trkmen Beyi varidi Tfengimiz kara macar otu firenk bard3

len lm hesab etsin salar4.

22 Yr bire Kaleserin 5 kalas Drt bir yann glbenk oldu n oldu Arab atlar dne dne dvr Arb atn ko yiidin gn' oldu. Yayanlkta yrmesin bilmiyen Yarm saat at stnden inmiyen

1 am'aa : am'a kadar. 2 Birgz aalar: o vaktin derebeyleri.

3 Bant : barut. 4 Bu iir Kk Ali Oullar azndandr.

5 Kaleser: Kara - sal.

UKUROVA'DA FOLKLOR DERLEMELER

Yurtlarnn kadirini bilmiyen Her birisi bir koltua kul oldu. Urdular sineme mihnet yaras y'olmad u sinemin paresi Marib ile markn aras le bol bol ama bize dar oldu. Ne yaman hayf oldu Avarlar Krtler Yrekten kar m byl' olan dertler Arada kesib oldu1 boyn' uzun atlar At vermesi isknlktan zor oldu. Ne yaman hayf oldu da bizlere Trk kart gelinlere kzlara lemiz dklmedi dzlere Dmedik gzlerimiz kr oldu. Derilip de bir araya gelmedik Birbirimizle danp da tanmadk Kurun deip at stnde lmedik Dmedik gzlerimiz kr oldu. Syle Dadalolu'm grdn dten Aya atlmyor yatan leten Yine habar geldi kavm kardatan Hnkr tarafndan bize gel oldu.

23 Halebin Antebin soyun keserim Cehdederem Elbstan basarm Badat kapsna kl asarm Vurun aslanlarm dedi Apalak. Hersinen mi geldin hey beyin olu Zannettim Hasan'n kollar bal Onbe olum vardr kullan tulu Vurun aslanlarm dedi Apalak. Ordu geldi karmza dzld Alnmza kara yaz yazld Yek-Byk vuruldu ordu bozuldu Vurun aslanlarm dedi Apalak. Dadalolu'm sylemezdin hilay Alanl Beyi buldu bely Vurdu drd Halt kleyi Vurun aslanlarm dedi Apalak.

1 Kesib oldu : yama edildi.

271

272 PERTEV NAL BORATA V

EK: II Karacaolan'n bir mehkabesi

Karacaolan, kyne yakn bir yerde dne arlyor. Yeeni varm, G-Yusuf, bacsnn olu.. . Karsna meyil vermi. Karacaolan gidince gelir, karsn kandryor. Yatyorlar.. Tam o srada Karacaolann saznn teli krlyor. Bir bahane ile dar kyor, grnmeden svyor, doru evine geliyor. Bakyor ki karsiyle yeeni yatyorlar. Hemen krkn zerlerine rtyor. Dnyor, dn evine geliyor. Sabaha kadar orada kalyor.

Sabahleyin, kadn gece Karacaolann geldiini anlyor. Olan inanmyor. Kadn Karacaolan eme banda karlyor. Namusland-ndan karalar balanm. Karacaolan'a yaklap gnln almak istiyor. O zaman ald Karacaolan:

Ak kuum ablak kuum Dal burnuna kondun bugn Menendinden saknrdn Enginlere indin bugn. Helkeleri ele aldn Bezirgan bunarna suya indin Gl verip meneve aldn Dostum neler duydun bugn. Boaznda sar hakk Zlf gerdana dkk Kalbin mell kalar ykk Dostum neler duydun bugn. Kzlar kt kol kol oldu dzld Etim kemiimden zld Ne dedim de gl benzin bozuldu Dostum neler duydun bugn.

Byle diyince, kadn: "Herhalde bilmiyor.,, diye Karacaolana kar yrr, o zaman Karacaolan geri geri ekilir:

Fani Karacaolan fani Veren alr tatl can Sevmediin kara donu Dost karmda geydin bugn.

Avrat yine, bir ey anlamam diye dnerek Karacaolana doru gider. Karacaolan yine saz ald, syledi:

ce dada bunar olsan Akarak yanma gelsen Susurasam susuz lsem mem yarm imden keri.


ce dan kar olsan Has bahenin gl olsan Cennetteki Hr olsan Almam yarm imden keri. Ku tynden dek olsan Kutnu kuma yorgan olsan Zahmarda buysam lsem Yatmam yarm imden keri. Karacaolan der Kbedeki aa olsan Iranarak yaprak versen Evliyann piri olsan Almam yarm imden keri.

Ondan sonra: "Haram olsun imden keri evlenmek,, dedi. "Dokuza kadar benimle kim akrsa onu alacam.,, dedi. Onunla dokuza kadar hibir kz akamad. ki, beyitten fazla hibir kz onun karsnda dayanamad, raz oldu. O da kimseyi almad, evlenmedi.

Szl kaynaklar: EK 1 iin :

No. 4, 5: Krkkale'nin Hasandede kynden Sleyman Demirhan : Hasan Dede oullarndan.

No. 1, 2: Pozant'da Tahtac Veli Day. No. 3, 2 2 : Krkkale Beyobas kynden Trkmen-Pehlivanlolu aireti Beyleri

soyundan Arslan Pehlivanlolu. No. 10, 11, 1 2 ; Ceyhar-Imren ky, Cerit aireti soyundan smail Kartal. No. 7, 8, 14, 15, 16, 2 3 : mren ky yannda klyan Sakaral Yrk aire

tinden Dervi Gl. No. 13, 20 : mren kynde Ceritli Yusuf Aakuu. No. 21 : mren kynde Ali nal; asl Drtyol-Payas'l. No. 9, 17, 18, 19: mren'de Ceritli Ahmet Aa. No. 6: mren'de Ceritli Mahmut.

EK II iin : Sakaral Dervi Gl, mren'in anl mahallesinde Ahmet Ali'den, o da Veysiye'li Ahmet Cehan'dan.

A. . D. T. C. F. Dergisi F. 18

Documents

12413