Genel YetenekGenel Kültür

Konu Anlatımı

Pratik Bilgiler

Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları

Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

Öncebiz sorduk

120 Soruda

SORU

2 10 8

kpss

VATANDAŞLIK

85

GüncellenmişYeni

Baskı

Lise ve Ön Lisans

Komisyon

KPSS LİSE VE ÖN LİSANS VATANDAŞLIK KONU ANLATIMLI

ISBN 978-605-318-992-3

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

18. Baskı: 2018, Ankara

Yayın-Proje: Mehmet Ali TutluDizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

Değerli Adaylar;

Bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan “Temel Yurttaşlık Bilgisi” kapsamındaki soruları etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır.

Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup;

■ Hukukun Temel Kavramları,■ Devlet Biçimleri Demokrasi ve Kuvvetler Ayrılığı,■ Anayasa Hukukuna Giriş, Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Tarihi,■ 1982 Anayasası’nın Temel İlkeleri,■ Temel Hak ve Hürriyetler,■ Yasama,■ Yürütme,■ Yargı,■ İdare Hukuku bölümlerinden oluşmaktadır.

Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınma-sına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somut-laştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde sunulma-sına özen gösterilmiştir. Kitaba ayrıca 1982 Anayasası’nın 2017 yılında yürürlüğe giren anayasa değişiklikleri de eklenmiştir.

Her ünitenin sonunda, ■ cevaplı testler ve■ çıkmış sorularayer verilmiştir.

Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerimize teşekkürü bir borç biliriz.

Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız.

Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS’de ve meslek hayatınızda başarılar.

Komisyon

SUNU

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM TEMEL HUKUK BİLGİSİ

I. SOSYAL DÜZEN KURALLARI ..................................................................................1A. Din Kuralları .............................................................................................................1B. Ahlak Kuralları ..........................................................................................................1C. Görgü Kuralları.........................................................................................................1D. Hukuk Kuralları ........................................................................................................1II. HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMI (MÜEYYİDESİ) .............................................1A. Cebri İcra..................................................................................................................1B. Tazminat ...................................................................................................................1C. Ceza.........................................................................................................................2D. İptal ..........................................................................................................................2E. Hükümsüzlük............................................................................................................2III. HUKUK TÜRLERİ ....................................................................................................3A. Pozitif Hukuk (Müspet) .............................................................................................3B. Mevzu Hukuk ...........................................................................................................3C. Tabii Hukuk (İdeal, Doğal Hukuk).............................................................................3D. Tarihi Hukuk .............................................................................................................3IV. HUKUK KURALLARININ ÇEŞİTLERİ .....................................................................3A. Emredici Hukuk Kuralları..........................................................................................3B. Yedek Hukuk Kuralları ..............................................................................................3 1. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları ..............................................................................3 2. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları ................................................................................3C. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları .....................................................................................3V. HUKUKUN KAYNAKLARI ........................................................................................4A. Asli Kaynaklar ..........................................................................................................4 1. Yazılı Kaynaklar ..................................................................................................4 2. Yazısız Kaynaklar (Örf ve adet hukuku)..............................................................5B. Yardımcı Kaynaklar ..................................................................................................5 1. Doktrin (Bilimsel Görüşler ) ................................................................................5 2. İçtihat ( Yargı Kararları ) ......................................................................................5VI. HUKUK KURALLARININ UYGULANMASI .............................................................5 1. Yorum Türleri ......................................................................................................6 2. Yorum Yöntemleri ...............................................................................................6 3. Yorum ve Muhakemede Başvurulan Mantık İlkeleri ............................................6VII. HUKUKTA BOŞLUK TÜRLERİ ..............................................................................6A. Kanun Boşluğu .........................................................................................................6 1. Kural İçi Boşluk ..................................................................................................6 2. Kural Dışı Boşluk ...............................................................................................6B. Hukuk Boşluğu .........................................................................................................7VIII. HUKUKUN DALLARI ............................................................................................7A. KAMU HUKUKU .......................................................................................................8 1. Anayasa Hukuku .................................................................................................8 2. İdare Hukuku ....................................................................................................8 3. Ceza Hukuku .....................................................................................................8 4. Vergi Hukuku ......................................................................................................9 5. Yargılama Hukuku (Şekli Hukuk) ......................................................................10

vi

6. İcra-İflas Hukuku ...............................................................................................10 7. Devletler Genel Hukuku ....................................................................................10B. ÖZEL HUKUK ........................................................................................................10 1. MEDENİ HUKUK ..............................................................................................10 HAK KAVRAMI ................................................................................................10 A. Kişiler Hukuku .............................................................................................14 B. Aile Hukuku .................................................................................................20 C. Miras Hukuku ..............................................................................................20 D. Eşya Hukuku ..............................................................................................20 2. BORÇLAR HUKUKU ........................................................................................20 3. TİCARET HUKUKU ..........................................................................................22 4. DEVLETLER ÖZEL HUKUKU .........................................................................22C. KARMA HUKUK .....................................................................................................22Test ........................................................................................................................24Çıkmış Sorular ............................................................................................................26

2. BÖLÜM DEVLET KAVRAMI

I. DEVLET KAVRAMI ..................................................................................................31DEVLET TÜRLERİ .....................................................................................................31II. HÜKÛMET SİSTEMLERİ .......................................................................................32III. DEMOKRASİNİN UYGULANMA BİÇİMLERİ ........................................................33IV. ANAYASA HUKUKU ..............................................................................................33 1. Anayasa Türleri .................................................................................................33 2. Anayasa Tarihi ve Türk Anayasaları .................................................................33Test ........................................................................................................................37

3. BÖLÜM 1982 ANAYASASI VE TEMEL HÜKÜMLER

I. 1982 Anayasası’nın Genel Özellikleri ......................................................................39II. 1982 Anayasası’nın Genel Esasları .......................................................................39Test ........................................................................................................................43Çıkmış Sorular ............................................................................................................45

vii

4. BÖLÜM TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER

I. TEMEL HAK VE ÖDEVLER ....................................................................................47II. KİŞİNİN HAKLARI VE ÖDEVLERİ (NEGATİF STATÜ HAKLARI) ..........................47III. SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER (POZİTİF STATÜ HAKLARI) .49IV. Siyasi HAK VE ÖDEVLER (AKTİF STATÜ HAKLARI) ..........................................50Test ........................................................................................................................54

5. BÖLÜM YASAMA

I. YASAMA ORGANI ...................................................................................................57 A. Kanun ...............................................................................................................57 B. Parlamento Kararları ........................................................................................59 C. TBMM İç Tüzüğü ..............................................................................................60II. TBMM’NİN KURULUŞU .........................................................................................60III. TBMM SEÇİMLERİ ................................................................................................62IV. TBMM’NİN ÇALIŞMA DÜZENİ ..............................................................................63V. ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ ..........................................................................65VI. TBMM’NİN GÖREV VE YETKİLERİ .....................................................................66VII. SAVAŞ HÂLİ İLANI VE SİLAHLI KUVVET KULLANILMASINA İZİN VERME .....67VIII. TBMM’NİN HÜKÛMETİ DENETLEME YOLLARI ................................................67Test ........................................................................................................................68Çıkmış Sorular ............................................................................................................70

6. BÖLÜM YÜRÜTME

YÜRÜTME ..................................................................................................................73 CUMHURBAŞKANI ..............................................................................................73Çıkmış Sorular ............................................................................................................82

viii

7. BÖLÜM YARGI

YARGI ........................................................................................................................79I. YARGI YETKISININ TEMEL ÖZELLIKLERI ............................................................80II. 1982 ANAYASASI’NDA YÜKSEK MAHKEMELER ................................................80 A. Anayasa Mahkemesi ........................................................................................80 B. Yargıtay ............................................................................................................83 C. Danıştay ...........................................................................................................83 D. Uyuşmazlık Mahkemesi ...................................................................................83III. HÂKIMLER VE SAVCILAR KURULU (HSK) .........................................................84IV. SAYIŞTAY ..............................................................................................................84V. INKILAP KANUNLARININ KORUNMASI ..............................................................85Test ........................................................................................................................86Çıkmış Sorular ............................................................................................................88

8. BÖLÜM İDARE HUKUKU

IDARE HUKUKU ........................................................................................................91I. IDARE HUKUKUNUN ÖZELLIKLERI ......................................................................91II. IDARI FONKSIYONUN AMACI VE ÖZELLIKLERI.................................................91III. IDARE HUKUKUNUN KAYNAKLARI ...................................................................91IV. IDARENIN GÖREV VE YETKILERI ......................................................................91V. IDARE HUKUKUNA ILIŞKIN ANAYASAL ILKELER ...............................................91VI. TÜRKIYE’NIN IDARI YAPISI .................................................................................95 A. Merkezî Idare (Devlet) ......................................................................................95 B. Yerinden Yönetim ............................................................................................97VII. KOLLUK FAALIYETLERI ...................................................................................102VIII. IDARENIN MAL EDINME YETKILERI ..............................................................103IX. KAMU HIZMETLERI ...........................................................................................104X. KAMU GÖREVLILERI ..........................................................................................104 A. Devlet Memurları Kanununa Göre Kamu Görevlileri Türleri ...........................104 B. Devlet Memurluğunun Temel Ilkeleri ..............................................................105 C. Memurluğa Giriş .............................................................................................105 D. Memurluğa Alınma .........................................................................................105 E. 657 Sayılı Kanuna Göre Istisnai Memurluklar ................................................106 F. Memurların Yükümlülükleri .............................................................................106 G. Memurların Hak ve Ayrıcalıkları .....................................................................106 H. Memurlara Verilen Disiplin Cezaları ...............................................................106 I. Memurluğun Sona Ermesi ...............................................................................107Test ......................................................................................................................108Çıkmış Sorular .......................................................................................................... 110

ix

9. BÖLÜM ULUSLARARASI KURULUŞLAR

TÜRKİYE’NİN ÜYESİ VE KURUCUSU OLDUĞU ULUSLARARASI KURULUŞLAR ......................................................................................................... 113ULUSLARARASI KURULUŞLAR ............................................................................ 1131. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER (BM) ............................................................................. 1132. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) ......................................................................................... 1153. AVRUPA KONSEYİ (CE) ...................................................................................... 1164. KUZEY ATLANTİK ANTLAŞMASI (NATO) ........................................................... 1165. EKONOMİK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA ÖRGÜTÜ (OECD) .................................. 1176. PETROL İHRAÇ EDEN ÜLKELER ÖRGÜTÜ (OPEC) ........................................ 1177. AVRUPA GÜVENLİK VE İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (AGİT)....................................... 1178. EKONOMİK İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ (ECO) ............................................................. 1179. KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ (KEİ) .......................................... 11810. İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (İİT) ..................................................................... 11811. ŞANGHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ (ŞİÖ) ............................................................... 11812. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ TEŞKİLATI (TÜRKSOY) ............................ 118D – 8 ÜLKELERİ (GELİŞMEKTE OLAN 8 ÜLKE) .................................................... 119G – 7 ÜLKELERİ (GELİŞMİŞ 7 ÜLKE)..................................................................... 119ULUSLARARASI ÇEŞİTLİ KAVRAMLAR VE ÖNEMLİ OLAYLAR ........................... 119Test ......................................................................................................................121Çıkmış Sorular ..........................................................................................................123

1

Sosyal hayat, din, ahlak, görgü ve hukuk kuralları gibi çeşitli kurallar ile düzenlenmiştir. Bunlara kısaca sosyal düzen kuralları denir.

I. SOSYAL DÜZEN KURALLARI

A. Din Kuralları

Tanrı tarafından konulan ve Peygamberler vasıtasıy-la kutsal kitaplar içinde bizlere ulaştırılmış birtakım emir ve yasaklar olarak tanımlanmaktadır. Ülkemiz-de din kuralları uyulması zorunlu olmayan kurallardır. Müeyyidesi ölünce çekilecek cehennem azabıdır.

B. Ahlak Kuralları

Ahlak kuralları insanların gerek kendilerine, gerek-se diğer insanlara karşı olan ödevlerini gösteren ve düzenleyen birtakım davranışlarıdır. Ahlak kuralları ikiye ayrılır:

1. Subjektif Ahlak Kuralları: İnsanların kendi nefsine karşı ödevlerini gösteren ahlak kurallarıdır. Örneğin yalan söylememek, kötü hisler beslememek vb.

2. Objektif Ahlak Kuralları: İnsanın diğer insanlara karşı olan ödevlerini düzenleyen ahlak kurallarıdır. Örneğin yoksul birine yardım etmek, başkalarının namusuna göz dikmemek vb.

C. Görgü Kuralları

Bir kimsenin belli bir olayda ne şekilde davranması gerektiğini gösteren kurallardır. Bu kurallara uyma-yan kişi toplum tepkisiyle karşılaşır.

D. Hukuk Kuralları

Hukuk kuralları, devletin yetkili organları tarafından konulan, insan ilişkilerini düzenleyen, cebre dayanan emir ve yasaklardır.

Hukukun Fonksiyonları• Toplum düzenini sağlamak• Toplumsal barışı sağlamak• Toplumu modernleştirmek• Hukuki güvenlik sağlamak• Eşitlik ve sosyal adaleti sağlamak• Toplumsal ihtiyaçları karşılamak• Adaleti gerçekleştirmek

II. HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMI (MÜEYYİDESİ)

Hukuk kurallarının yaptırımları maddidir; yani dünyevi sonuçları vardır. Diğer sosyal düzen kurallarının yaptı-rımı ise manevidir.

HU

KU

K K

UR

ALL

AR

ININ

YA

PTIR

IMI

NOT

Müeyyide, bir hukuk kuralına aykırı davranıldığında, o davranışta bulunan kişinin karşılaşması, hukuk düze-nince öngörülen sonuçtur.

A. Cebri İcra Cebri icra borcunu yerine getirmeyen borçlunun dev-

let gücü aracılığıyla borcunu yerine getirmeye mec-bur edilmesidir.

Örneğin, Ahmet telefonu bin liraya Ayşegül’e satmış ve teslim etmiştir. Ahmet telefonun bedeli olan bin liralık borcunu kararlaştırılan günde ödemeyecek olursa, alacaklı Ahmet elindeki senetle doğrudan doğruya İcra Dairesine başvurarak alacağının borçlu Ayşegül’den zorla alınmasını isteyebilir. İcra Dairesi gerekli işlemleri yaptıktan sonra borçlu Ayşegül’ün yeteri kadar malını haczedip onları paraya çevirerek alacaklı Ahmet’in alacağını borçludan zorla almış olur.

B. Tazminat Kişilerin hukuka ve ahlaka aykırı davranması veya bir

sözleşmeye aykırı davranması sonucunda doğumu-na sebebiyet verdiği zararı ödemeye mecbur edilme-sidir. İkiye ayrılır:

TEMEL HUKUK BİLGİSİ

1. BÖLÜM

2

Maddi tazminat, zarar gören kimsenin mal varlığın-da iradesi dışında meydana gelen eksilmenin yani maddi zararların giderilmesidir.

Manevi tazminat, zarar görenin kişilik değerlerinde iradesi dışında meydana gelen eksilme sebebiyle çe-kilen manevi üzüntülerin giderilmesidir.

C. Ceza

Ceza, kanunun suç saydığı fiillere uygulanan yaptırım-dır. Cezalar suçun ağırlığına göre türlere ayrılır. Ceza-lar hapis ve adli para cezası olmak üzere ikiye ayrılır. Hapis cezaları; ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, müebbet hapis cezası ve süreli hapis cezasıdır.

Belirli bir statüde bulunanlara verilen cezalar ise disiplin cezalarıdır. Disiplin cezaları ve diğer idari cezalar adli cezalardan farklı olarak idarenin yetkili makamlarınca kişiye uygulanır.

D. İptal

Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri yaptıkları idari iş-lemler ile hukuk kurallarını ihlal edebilirler. Bu du-rumda menfaati zedelenenlerin idareye karşı idari yargıda(idare ve vergi mahkemeleri), hukuka aykırı idari işleme karşı açacağı iptal davası ile yapılan işlem, hukuk aleminden geriye dönük olarak ortadan kalkar.

Örneğin memura disiplin cezası verilmeden önce memurun savunması alınmalıdır. Savunması alın-madan verilen disiplin cezası hukuka aykırı bir idari işlemdir.

E. Hükümsüzlük

Bir hukuki işlemin yasaların aradığı temel şartları taşımaması hâlinde hiç doğmamış sayılması veya emredici hukuk kurallarına aykırı yapılmış olması hâlinde hukuk tarafından geçersiz sayılmasıdır. Ken-di içinde üçe ayrılır:

1. Yokluk:

Bir hukuki işlemin kurulabilmesi için kanunun aradığı kurucu unsurlardan en az birine uyulmaması duru-munun da işlemin hukuk aleminde sonuç doğurma-masıdır.

Bir borç sözleşmesinin kurucu unsuru tarafların be-lirli bir hukuki sonucu doğurmaya yönelik karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarıdır. BK madde 1. Eğer taraflardan birinin irade beyanı yoksa böyle bir borç ilişkisi doğmaz.

Evlilik, erkek ve kadın arasında olmasına izin veri-len ve evlendirme memuru önünde yapılan bir huku-ki işlemdir. Aynı cinsten kişiler arasında yapılan bir evlenme kurucu unsurunun olmaması sebebiyle yok hükmündedir.

2. Butlan: Mutlak butlan ve nispi butlan olmak üzere kendi içinde ikiye ayrılır:

a. Mutlak Butlan (Kesin Hükümsüzlük):

• Bir hukuki işlemin, kanunun öngördüğü kurucu unsurları bulundurmakla birlikte, kanunun emre-dici hükümlerine(genel ahlak, kamu düzeni, zayıf kişilik) aykırı olmasıdır.

• Medeni Kanuna’na göre, ayırt etme gücü bulun-mayan kimsenin yaptığı hukuki işlemler hukuki bir sonuç doğurmaz mutlak butlanla batıldır. Ta-şınmaz satım sözleşmesi resmi şekilde yapılmak zorundadır, resmi şekilde yapılmayan taşınmaz satım sözleşmesi mutlak butlanla batıldır. Mutlak butlan hâlinde hukuki işlem baştan itibaren geçer-siz bir işlem olup zaman içinde geçerlilik kazana-mayacağı gibi hukuki sonuç da doğurmaz.

b. Nisbi Butlan:

• Kanunun öngördüğü kurucu unsurlara sahip olan ve kanunun emredici hükümlerine de aykırı ol-mayan bir hukuki işlem, o işlemi yapan iradede bir sakatlık varsa (hata, hile-aldatma, korkutma) nispi butlan ile geçersizdir.

• Bir erkeğin sevdiği kızı, eğer benimle evlenmez-sen seni ve aileni aleme rezil ederim diyerek sev-diği kızla onu korkutarak evlenmesi durumunda, bu evliliğin nisbi butlanla batıl olmasını ancak kızın kendisi isteyebilir, ne annesi ne babası ne de başka bir aile ferdinin nisbi butlan davasını açmaya hakkı yoktur.

3. Tek Taraflı Bağlamazlık:

Bir hukuki işlemin geçerliliğinin belirli bir kişi veya ma-kamın onayına bağlı olduğu hâlde bu onay alınmadan yapıldığı için hukuki işlemin geçersiz sayılmasıdır.

Örneğin, ayırt etme gücüne sahip velayet veya ve-sayet altındaki kişilerin vasinin ve velinin izni ya da onaması olmadan yaptığı işlemler, onanıncaya veya diğer tarafın belirlediği ya da başvurusu ile hâkimin belirlediği sürede askıda geçersizdir. Yani velayet ve vesayet altındaki kişi bu işlemle onanmasına ka-dar bağlı değildir. Belirtilen sürede kanuni temsilcisi onamazsa diğer taraf da sözleşme ile bağlı olmaktan kurtulur. Yine, nişanlanma yasal temsilcilerin rızası olmadıkça küçüğü ve kısıtlıyı bağlamaz.

Genellik

Soyutluk

Süreklilik

3

III. HUKUK TÜRLERİ

A. Pozitif Hukuk (Müspet)

Bir ülkede belli bir zamanda yürürlükte olan ve hâlen uygulanmakta olan yazılı (anayasa, kanun, tüzük) ve yazısız (örf ve adet hukuku) bütün hukuka pozitif hukuk denir.

B. Mevzu Hukuk

Bir ülkede belirli bir zamanda yürürlükte olan ve hâlen uygulanmakta olan yetkili makamlar tarafından konu-lan (yazılı) bütün kurallara mevzu hukuk denir. Yetkili makamlar tarafından konulan kurallar yazılı kurallardır.

Anayasa

Kanun

C. Tabii Hukuk (İdeal, Doğal Hukuk)

Olan değil olması gereken hukuktur. Yürürlükteki huku-ka yol gösteren, onun nasıl olması gerektiğini ifade eden hukuktur.

D. Tarihi Hukuk

Yürürlükten kalkmış olan hukuka tarihi hukuk denir. Ör-neğin; 1921 anayasası veya idam cezası gibi.

IV. HUKUK KURALLARININ ÇEŞİTLERİ

A. Emredici Hukuk Kuralları

Emredici kurallar, aksine bir hukuki işlem yapıl-ması mümkün olmayan kurallardır. Bu kuralların amacı; kamu düzenini, genel ahlakı ve zayıf kişileri korumaktır. Kişiliğin korunmasına, kişilik haklarına ve evlenmeye ilişkin medeni hukuk kuralları emredi-cidir. Emredici kuralların en belirgin özelliği, kesin ve bağlayıcı olmasıdır.

Örneğin bir kimse üst soyu ve alt soyu ile evlenemez; ya da ayırt etme gücü olmayanların işlemleri geçer-sizdir.

B. Yedek Hukuk Kuralları

Yedek kurallar; “tanımlayıcı kurallar“ ve “yorumlayıcı ku-rallar” olmak üzere 2 şekilde incelenirler;

1. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları

Bu kurallar aksi kararlaştırılabilen ancak aksi karar-laştırılmadığı takdirde uygulanması zorunlu olan ku-rallardır. Bu hukuk kuralları kişiye sözleşme yapar-ken mevcut hukuk kuralını gözardı edebilme yetkisi verir. Ancak yine de kişi kendisi belirlememişse mev-cut hukuk kuralına uymak zorundadır. İşte bu hukuk kuralı tamamlayıcıdır. Bu kurallara, Borçlar Hukuku alanında rastlanmaktadır. Örneğin BK’nun 89. mad-de aksine anlaşma yoksa para borçları alacaklının ödeme zamanındaki yerleşim yerinde ifa edilir.

2. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları

Bu kurallar taraflarca düzenlenmiş, fakat yeterince açıklığa kavuşturulmamış durumlarda rol oynarlar. Örneğin BK’nın 75. maddesine göre, taraflar sözleş-mede ayın başı tabirini kullanmış, fakat bununla neyi kastettiklerini yeterince açıklamamışlarsa, bu tabir-den ayın birinci günü anlaşılır. Alacaklı, her ayın on beşinde maaş aldığını öne sürerek bu tarihte ödeme yapması gerektiğini öne süremez.

C. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları

Bu kurallar, hukuki kurumları tanımlarlar ve bu ku-rumların anlaşılmasına yardımcı olurlar. Örneğin mülkiyet; bir kimseye eşya üzerinde kullanma, se-merelerinden yararlanma ve eşya üzerinde tasarruf etme yetkisi taşıyan tam bir aynî haktır.

4

V. HUKUKUN KAYNAKLARI

9 Hukukun kaynakları asli ve yardımcı olmak üzere iki ayrıma tabi tutulur.

Asıl (Bağlayıcı) Kaynaklar

Yazılı Kaynaklar (Birincil)

Anayasa

Kanun

Uluslararası antlaşmalar

Cumhurbaşkanı kararnameleri

İçtihadı birleştirme kararları

Yönetmelik

HUKUKUNKAYNAKLARI

Yardımcı Kaynaklar

Örf ve Adet Hukuku

Eşit normlar

Genelge

Yazısız Kaynaklar (İkincil) İçtihat Doktrin

A. Asli Kaynaklar

9 Hukukun asli kaynakları hâkim tarafından başvurul-ması zorunlu kaynaklardır. Bunlar ise yazılı ve yazı-sız kaynaklardır.

1. Yazılı Kaynaklar

9 Bir hukuk düzeninde mevcut olan, anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik gibi normlar, dağınık hâlde ve rast-gele değil, alt-alta, üst-üste bulunur. Bu normların arasında altlık-üstlük ilişkisi vardır. Buna “normlar hiyerarşisi” veya “hukuk düzeni piramidi” denir. Bu hiyerarşide alt basamakta yer alan norm geçer-liliğini üst basamakta yer alan normdan alır ve dola-yısıyla ona uygun olmak zorundadır. Örneğin; kanun Anayasaya, tüzük kanuna aykırı olamaz.

Anayasa

Kanunlar, C. Kararnamesi, Uluslararası Anlaşmalar

Yönetmelikler

Adsız Düzenleyici İşlemler

Anayasa

9 Devletin temel organlarının kuruluş ve işleyişini, dev-let karşısında vatandaşların hak ve hürriyetlerini be-lirler, düzenler.

Kanunlar

9 Yasama organı tarafından çıkarılan, yazılı, genel, sü-rekli ve soyut hukuk kurallarıdır. Kanun teklif etmeye ve TBMM üyeleri yetkilidir. TBMM üyelerince hazırla-nan kanun projelerine kanun teklifi adı verilir.

Uluslararası Antlaşmalar

9 Kanun değerindedir, bağlayıcıdır. Antlaşmaları onaylama ve yayımlama yetkisi Cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanının bunları onaylaması için TBMM'nin mevcut antlaşmayı görüşüp kanunla uy-gun bulması gerekir.

Yönetmelikler

9 Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzel kişile-rinin, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve Cumhurbaşkanı kararnamelerinin uygulamasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak koşuluy-la çıkardıkları yazılı kurallardır. Cumhurbaşkanı tara-fından imzalanmaları gerekmez, tüm yönetmelikler Resmi Gazete’de yayımlanmaz. Yargısal denetimi ilk derece mahkemesi olarak Danıştay’da yapılır(ülke çapındakiler). Yöresel çaplı olan yönetmeliklerin de-netimi o bölgedeki genel görevli idari yargı yeri olan mahkemelerde yapılır.

5

Adsız Düzenleyici İşlemler

Genelge, yönerge, tebliğ, sirküler vb.

2. Yazısız Kaynaklar (Örf ve adet hukuku)

Örf ve adet hukuku, hukukun yazılı kaynaklardan sonra bağlayıcılık bakımından ikinci sırada olan hu-kuk kurallarıdır. Medeni hukukta hâkimin örf ve adet hukukuna bakması için yazılı hukukta hüküm bulun-maması gerekir.

Maddi unsur: Sürekli uygulanma

NOT

Kamu hukukunda kanunililk ilkesinin bir gereği olarak (ceza, vergi hukuku ) örf ve adet hukukundan fayda-lanılamaz.

B. Yardımcı Kaynaklar

Yardımcı kaynaklar başvurulması zorunlu olmayan kaynaklardır. Yardımcı kaynkalar; doktrin ve yargı içtihatlarıdır.

1. Doktrin (Bilimsel Görüşler )

Hukuken tartışmalı olan bir konuyu derinlemesine araştıran hukuk bilginlerinin düşünce ve kanaatleridir.

2. İçtihat ( Yargı Kararları )

İçtihat, mahkemeler tarafından verilen kararlardan çıkan hukuk kurallarıdır.

NOT

Yargısal içtihatlar hâkimi bağlayıcı değildir. Ancak Yar-gıtay Kanununun 45. maddesinde yer alan “İçtihadı birleştirme kararları benzer hukuki konularda Yargıtay Genel Kurullarını, dairelerini ve adliye mahkemelerini bağlar’’ hükmü bunun istisnasıdır. Hâkim bu içtihatlara uymak zorundadır. Dolayısıyla içtihadı birleştirme ka-rarları hukukun yazılı kaynakları içerisinde yer alır.

VI. HUKUK KURALLARININ UYGULANMASI

Üst Kanun İlkesi: Birbiri ile çatışan iki hukuk kuralı arasında astlık-üstlük ilişkisi varsa, üst kuralın dediği olur, alt kural ihmal edilir.

Sonraki Kanun İlkesi: Normlar hiyerarşisinde aynı düzeyde yer alan ve birbirleriyle çatışan iki hukuk ku-ralı varsa, bunlardan sonraki tarihte yürürlüğe giren gi-ren kuralın, önceki kuralı zımnen ilga ettiği kabul edilir.

Özel Kanun İlkesi: Aynı düzeyde yer alan ve aynı düzeyde iki hüküm arasında çelişki varsa, özel hü-küm niteliğindeki hüküm uygulanır, genel hüküm ni-teliğindeki ise ihmal edilir.

Mülkilik İlkesi: Bir devletin kanunu, bu devletin ül-kesinin sınırları içerisinde yerli ve yabancı herkese uygulanır. (Kamu hukukunda uygulanır.)

Şahsilik İlkesi: Bir devletin vatandaşı yabancı ülke-de bulunsa bile yine vatandaşı olduğu ülkenin kanun-larına tabidir. (Özel hukukta uygulanır.)

Yürürlüğe Girme: Kanunların yürürlüğe gireceği tarih genellikle yasa metninde açıkça belirtilir. Aksi takdirde yasa, Resmi Gazetede yayımını izleyen günden başlayarak 45 gün sonra kendiliğinden yü-rürlüğe girer.

Geçmişe Etkili Olmama: Kanunlar geçmişe etkili olamaz. Yasa yürürlüğe girdiği tarihten sonraki olay ve kişilere uygulanır. Kazanılmış haklar saklıdır. Bu, hukuk güvenliği ilkesinin sonucudur. Kanunsuz suç ve ceza olmaz. Ancak lehte olan kanunlar geçmişe yürütülebilir.

1. Yorum Türleri Yorum, öğretide özellikle yapan kişi, organ ya da ma-

kama göre bir tasnife (sınıflandırmaya) tabi tutulmak-tadır. Yasama yorumu, yargısal yorum ve bilimsel yorum olmak üzere üçe ayrılır.

a. Yasama yorumu; kanun koyucunun kendisi tarafın-dan yapılan yorumdur. 1924 Anayasası döneminde TBMM’nin yetkileri arasında sayılmıştır. Günümüzde uygulaması yoktur. Yasama yorumu, kuvvetler ayrılı-ğı ilkesine aykırıdır, yargı kuvvetini yasama organına bağlamaktadır.

b. Yargısal yorum; mahkemelerin bakmakta oldukları hukuki ihtilafları (uyuşmazlıkları) çözerken, diğer bir deyişle soyut kuralları önlerindeki somut olaya uygu-larken, hukuki metnin anlam, içerik ve kapsamını tes-pit ederek ve sadece o olayla ilgili olarak bir yorumda bulunmalarına denir.

c. Bilimsel yorum; hukuk kurallarının, hukuk bilimi ile uğraşan bilim adamları tarafından bilimsel makaleler ve sistematik eserlerde teorik biçimde yorumlanma-sıdır.