* Prof, dr Maja Stanivukovi, Pravni fakultet Univerziteta u Novom Sadu.

Maja Stanivukovi*

KIOBRAN KLAUZULA" U BILATERALNIM INVESTICIONIM SPORAZUMIMA (BIT)

Literatura: S. Alexandrov Breaches of Contract and Breaches of Treaty - The

Jurisdiction of Treaty based Arbitration Tribunals to Decide Breach of Contract Claims in SGS v. Pakistan and SGS v. Philippines" The Journal of World Investment and Trade, Vol. 5, No 4, 2004.

E. Gaillard, Investment Treaty Arbitration and Jurisdiction Over Contract Claims - the SGS Cases Considered" u knjizi International Investment Law and Arbitration: Leading cases from the ICSID, NAFTA, Bilateral Treaties and Customary International Law, Tod Weiler Editor, 2005.

Gill, Gearing and Birt, Contractual Claims and Bilateral Investment Treaties: A Comparative Review of the SGS Cases" Journal of International Arbitration 2004, Vol. 21, No 5, str. 397

D. Nougayrede, Binding States: a Commentary on State Contracts and Investment Treaties", Business Law International, Vol. 6, No. 3, 2005, str. 372.

C. Schreuer, Travelling the BIT Route: of Waiting Periods, Umbrella Clauses and Forks in The Road", Journal of World Investment, 2004, str. 231.

A.C. Sinclair: The Origins of the Umbrella Clause in the International Law of Investment Protection", Arbitration International 2004, Vol. 20, No 4, str. 411.

Thomas Walde, The 'Umbrella' (or Sanctity of Contract/Pacta Sunt Servanda) Clause in Investment Arbitration: A Comment on Original Intentions and Recent Cases", Transnational Dispute Management, 2004, Vol. 1 No. 4.

Thomas Walde, The Umbrella Clause in Investment Arbitration - A Comment on Original Intentions and Recent Cases", The Journal of World Investment and Trade, Vol. 6 No 2, 2005.

A. Weissenfels, Umbrella Clauses" Seminar on International Investment Protection, Prof. Dr. August Reinisch, Winter Semester 2006/2007

Maja Stanivukovi 33

1 Takav dvostrani sporazum imamo i sa panijom. 2 Termin dijagonalni sporazum" kod nas koristi P. Cvetkovi, Meunarodno-pravna zatita stranih investicija od nekomercijalnih rizika, doktorska disertacija, Ni 2005. godine, str. 27 i dalje.

http://intlaw.univie.ac.at/fileadmin/user_upload/int_beziehungen/Inter netpubl/weissenfels.pdf

K. Yannaca-Small, Interpretation of the Umbrella Clause in Investment Agreements" OECD Working Papers on International Investment No. 2006/3 www.oecd.org/investment

U definisanju odnosa izmeu stranog investitora i drave domaina i

zatiti investicija od pravnih rizika znaajnu ulogu imaju dve razliite vrste ugovora. S jedne strane to su ugovori koje zakljuuju drava domain i investitor (investor State contract), a s druge strane bilateralni meunarodni ugovori o zatiti i unapreenju investicija (Bilateral Investment Treaty - BIT) koje zakljuuju drava domain i drava kojoj pripada investitor. Na primer, takav je Ugovor o koncesiji za autoput Horgo - Poega izmedu Republike Srbije i konzorcijuma jedne panske i jedne austrijske firme koji ureuje uslove koncesije za izgradnju autoputa kroz Srbiju. Paralelno sa ovim ugovorom postoji i dvostrani sporazum o zatiti i unapreenju investicija izmeu Republike Srbije, s jedne strane i Republike Austrije, s druge strane. To je dvostrani meunarodni ugovor koji ureuje razne obaveze Republike Austrije prema investitorima iz Srbije i Republike Srbije prema investitorima iz Austrije. Ovaj meunarodni sporazum - BIT - odnosi se i na obaveze Republike Srbije prema konkretnom investitoru iz Ugovora o koncesiji za autoput Horgo-Poega.1

Oba instrumenta mogu da nose naziv sporazum o ulaganju (investment agreement"), ali im priroda nije ista. Prvi je asimetrian, ili dijagonalan,2 jer je jedna ugovorna strana suveren, a druga privatno lice, a drugi je simetrian jer se sa obe strane nalaze drave kao ugovorne strane.

Obe vrste ugovora, po pravilu, sadre arbitrane klauzule na osnovu kojih strani investitor moe da pokrene arbitrani postupak protiv drave. Meutim, obaveza drave koja proistie iz ova dva ugovora po svojoj prirodi nije ista - na osnovu ugovora sa stranim investitorom, drava ima ugovornu obavezu regulisanu odredbama samog ugovora i merodavnog graanskog prava, a na osnovu dvostranog sporazuma ona ima meunarodnu obavezu koja je regulisana meunarodnim ugovorom (tj. dvostranim sporazumom) i meunarodnim pravom. Obaveza drave na osnovu drugog instrumenta se obino sastoji u pruanju pravinog i potenog tretmana investitoru druge drave ugovornice, u obezbeivanju nacionalnog tretmana, tretmana najpovlaenije nacije, uzdravanju od nezakonite ekproprijacije i davanju

34 Kiobran klauzula u bilateralnim investicionim sporazumima (BIT)

3 Pored naziva umbrella clause", koji je najire prihvaen, u stranoj literaturi na engleskom jeziku koriste se i sledei termini za ovu klauzulu: mirror effect", elevator", parallel effect", sanctity of contract", respect clause" i pacta sunt servanda". K. Yannaca-Small, ..Interpretation of the Umbrella Clause in Investment Agreements" OECD Working Papers on International Investment No. 2006/3 www.oecd.org/investment, str. 4. U srpskoj literaturi se koristi izraz kiobran klauzula". Vidi, P. Cvetkovi, op.cit. str. 93-94.

nadoknade u sluaju zakonite ekproprijacije, naknadi tete nastale usled ratnih dogaaja i nemira, obezbeenju transfera prihoda od ulaganja i sredstava dobijenih likvidacijom ulaganja itd. U prvom ugovoru drava istupa kao privatno lice, iure gestionis, a u drugom kao suveren, iure imperii. Pri tom treba imati u vidu da povreda obaveza iz dijagonalnog ugovora od strane drave ne predstavlja automatski povredu meunarodnog sporazuma niti meunarodnog prava.

Razdvojenost ove dve vrste ugovora i razliitost uloga u kojima se drava javlja u njima ipak nije potpuna. U jednom broju sporova koji su se do sada vodili pred arbitranim sudovima na osnovu BIT-ova, tuioci (strani investitori) koji su bili u dijagonalnom ugovoru u kome je druga strana tuena drava, ili dravno preduzee tuene drave, smatrali su da su zatieni od povrede ili raskida tog ugovora odredbama BIT-a. U vizuri stranog investitora obaveze drave po jednom i po drugom aktu meusobno se prepliu i meaju. Drugim reima, gubi se jasna distinkcija izmeu obaveza iure gestionis koje drava ima po dijagonalnom ugovoru i merodavnom nacionalnom pravu i obaveza iure imeprii koje je preuzela na osnovu meunarodnog sporazuma. Pojam kiobran klauzule

Do preplitanja i meanja izmeu meunarodne obaveze na osnovu dvostranog sporazuma i obaveze na osnovu dijagonalnog ugovora o ulaganju dolazi posebno u onim sluajevima kada BIT sadri tzv. kiobran klauzulu.3 Re je o klauzuli kojom se drava domain obavezuje da e potovati sve obaveze koje je preuzela prema investitoru iz druge drave ugovornice. Izraz sve obaveze koji se javlja u ovakvim klauzulama veoma je irok i moe pored obaveza na osnovu dvostranog sporazuma u kome se klauzula nalazi ili na osnovu drugih meunarodnih ugovora, da obuhvati i obaveze preuzete na osnovu drugih akata, a posebno, na osnovu dijagonalnih ugovora.

Ideja da se obaveza ispunjenja privatnopravnog ugovora podigne na nivo meunarodne ugovorne obaveze umetanjem odgovarajue klauzule u meunarodni ugovor pripisuje se engleskom pravniku Ser Elihuu

Maja Stanivukovi 35

4 K. Yaimaca-Small. op.cit., str. 4. 5 Ibidem. 6 Vidi takoe slinu klauzulu sadranu u lanu 9. dvostranog sporazuma Srbije sa vajcarskom, lanu 8. stav 2. Sporazuma sa Austrijom, lanu 3. stav 4. Sporazuma sa Holandijom, lanu 2. stav 4. Sporazuma sa Italijom, itd. 7 Na ovaj nain. sutinu kiobran klauzule odredio je jo 1969. godine P. Weil u svom predavanju na Hakoj akademiji: "Il y a en effet, pas de difficultes particulieres [en ce qui concerne la mise en jeu de la responsabilite contractuelle de l'Etat] lorsqu' il existe entre l'Etat contractant et l'Etat national du co-contractant un traite de "couverture" qui fait de l'obligation d'executer le contrat une obligation intemationale a la charge de l'Etat contractant en vers l'Etat national du cocontractant. L'intervention du traite de couverture transforme les obligations contractuelles en obligations internationales et assure ainsi, comme on l'a dit,'Tintangibilite du contrat sous peine de violer le traite"; toute inexecution du contrat, serait-elle meme reguliere au regard du droit interne de l'Etat contractant, engage des lors la responsabilite raationale de ce dernier envers l'Etat national du cocontractant," Prosper Weil, blemes relatifs aux contrats passes entre un etat et un particulier, Recueil des urs III 1969. str. 132.

Lauterprahtu.4 Prva takva klauzula javila se u BIT-u izmeu Nemake i Pakistana iz 1959. godine, dakle, na samom poetku razvoja BIT-a kao instrumenta pravne zatite stranih investicija.5 Do njene primene u praksi dolazi, meutim, mnogo kasnije.

U dvostranim sporazumima Srbije ovakvu klauzulu nalazimo, na primer, u Sporazumu sa Grkom o zatiti i unapreenju ulaganja od 25. juna 1997. godine, lan 2. stav 4: Each Contracting Party shall, in its territory, respect, in good faith all obligations concerning a particular investor of the other Contracting Party undertaken within its legal framework, kao i u lanu 3. Sporazuma sa Hrvatskom o zatiti i unapredenju ulaganja od 18. avgusta 1998. godine: ,,Either Contracting Party shall observe any other obligation it may have entered into with regard to investments of investors of the other Contracting Party.6

U onom delu doktrine koji je naklonjen zatiti interesa investitora zastupljeno je miljenje da ugovaranjem ove klauzule drava domain, u stvari, prihvata obavezu ispunjenja privatnopravnog ugovora i svih njegovih odredaba kao svoju meunarodnu obavezu. Drugim reima, privatnopravna obaveza drave domaina koja postoji na osnovu merodavnog nacionalnog prava, pretvara se na taj nain u njenu meunarodnu obavezu ije se izvrenje obezbeduje primenom pravila i mehanizama meunarodnog prava.7 Ugovorne obaveze iz dijagonalnog ugovora stavljaju se pod zatitni

36 Kiobran klauzula u bilateralnim investicionim sporazumima (BIT)

8 C. Schreuer, Calvo's Grandchildren: The Return of Local Remedies in Investment Arbitration , The Law and Practice of International Courts and Tribunals, 2005, str. 9. 9 D. Nougayrede, Binding States: A Commentary on State Contracts and Investment Treaties, Business Law International, Vol 6 no. 3/2006, str. 384. 10 M. Sonarajah, The International Law on Foreign Investment, 2004, str. 433. 11 Ibidem. 12 Ibidem.

kiobran BIT-a.8 Naelo pacta sunt servanda koje vai za ispunjenje meunarodnih ugovora proiruje se i na ispunjenje privatnopravnog ugovora u kome je drava ugovoma strana. Takvo tumaenje domaaja kiobran klauzule dovodi do toga da se obaveze drave prijema koja potpie BIT koji sadri takvu klauzulu, kako kae jedan autor, objektivno uveavaju preko noi.9 Ipak, takvo tumaenje nije jednoglasno prihvaeno ni u doktrini ni u praksi.

Kiobran klauzula, bez sumnje, predstavlja jedan od naina da se interesi stranog investitora zatite ugovorom, odnosno, da se izvri internacionalizacija ugovora izmeu drave i privatnog investitora.10 Meutim, ima autora koji istiu teorijsku neodrivost ovakvog naina internacionalizacije. Meunarodne obaveze drava, ak i prema drugim dravama, a posebno prema privatnim subjektima, strogo su ograniene i unapred definisane i ne mogu biti ire od onog to je izriito prihvaeno kao obaveza. Dejstvo kiobran klauzule bilo bi u tome da sve to privatni investitor i drava ugovore nakon njenog prihvatanja, postaje automatski meunarodna obaveza drave. Iz toga bi proisticalo da privatna lica na osnovu takve klauzule dobijaju mo da pomou odredaba dijagonalnog ugovora uestvuju u kreiranju meunarodnih obaveza drave.11 Teko je poverovati da su mnogobrojne drave ugovaranjem kiobran klauzula elele da daju toliku mo privatnim licima.

Istakli bismo dva problema koja ova vrsta odredaba BIT-ova pokree. Prvi se tie domaaja kiobran klauzule. Koje obaveze se podrazumevaju pod svim obavezama koje e drava potovati prema stranom investitoru? Da li su klauzulom obuhvaene obaveze preuzete na osnovu meunarodnih ugovora ili i obaveze preuzete na osnovu unutranjeg zakonodavstva? Ako su obuhvaene obaveze preuzete na osnovu unutranjeg zakonodavstva, da li su to samo obaveze iz dijagonalnog ugovora ili takode na osnovu nekog drugog akta (na primer, zakona ili podzakonskog akta)? Da li su to sve ugovorne obaveze, ili samo one koje je drava preuzela kao suveren? Da li to moraju biti vanije obaveze ili svaka, pa i najmanja povreda ugovorne obaveze, moe biti predmet tube na osnovu BIT-a? Ukratko, da li kiobran klauzulu treba tumaiti ekstenzivno ili restriktivno u materijalnom smislu?

Maja Stanivukovi 37

13 Ch. Schreuer, Travelling the BIT Route: of Waiting Periods, Umbrella Clauses and Forks in The Road, Journal of World Investment, 2004, str. 255.

esto se kao primer ugovorne obaveze koja je zatiena ovakvom odredbom navodi stabilizaciona klauzula sadrana u dijagonalnom ugovora. Drava se takvom klauzulom obavezuje prema stranom investitora da nee menjati pravni reim veei u momentu investiranja. Ako drava kasnije prekri svoju obavezu i izmeni pravni reim koji odreuje uslove poslovanja i povraaja investicije, takva povreda dijagonalnog ugovora nesumnjivo se smatra i povredom meunarodne obaveze. Ako je, pak, re o povredi obine komercijalne obaveze (npr. obaveze plaanja), ne postoji potpuna saglasnost autora i arbitranih sudova o tome, da li je i takva povreda obuhvaena kiobran klauzulom i da li se njena zatita moe traiti pred arbitranim sudom formiranim na osnovu dvostranog sporazuma. Takvo iroko tumaenje moglo bi kako kae rojer, prouzrokovati odreene probleme: Problems could ....arise if investors were to start using umbrella clauses for trivial disputes. It cannot be the function of an umbrella clause to turn every minor disagreement on a detail of a contract performance into an issue for which international arbitration is available. For example, a small delay in payment due to the investor and interest accruing from the delay would hardly justify arbitration under a BIT. Equally a lease dispute with the host State that is peripherical to the investment will not be an appropriate basis for the institution of arbitral proceedings. It is to be hoped that investors will invoke the umbrella clauses with appropriate restraint. 13

Drugi problem se odnosi na postupak reavanja sporova i sastoji se u konkurenciji razliitih arbitranih foruma. U veini sluajeva, arbitrana klauzula iz dijagonalnog ugovora predvia nadlenost jednog arbitranog suda, a arbitrana klauzula iz dvostranog sporazuma nadlenost drugog. Prilikom zakljuenja dijagonalnog ugovora, drava kao ugovorna strana esto zahteva da se u ugovor uvrsti klauzula kojom se nadlenost za reavanje sporova daje lokalnim sudovima ili arbitranom sudu sa seditem na njenoj teritoriji. S druge strane, veina BIT-ova sadri arbitrane klauzule u korist ICSID-a ili ad hok arbitrae po pravilima UNCITRAL-a. Sedite i sastav arbitranog suda po ove dve arbitrane klauzule e stoga biti veoma razliiti, tomoe znatno uticati na konani ishod spora. Obino je arbitrana klauzula sadrana u dijagonalnom ugovoru povoljnija za tuenu dravu od arbitrane klauzule iz BIT-a.

Uesnici u oba spora mogu biti isti - strani investitor i drava prijema, i spor moe proisticati i iz istih ill siinih okolnosti, koje istovremeno ine okosnicu povrede dijagonalnog ugovora i povrede dvostranog sporazuma. Pitanje je, da li investitor, u sluaju kada u BIT-u postoji kiobran klauzula,

38 Kiobran klauzula u bilateralnim investicionim sporazumima (BIT)

moe da bira koji e mehanizam reavanja sporova koristiti i da li pred arbitranim sudom osnovanim po odredbama BIT-a moe da postavi svoj ugovornopravni zahtev. Ako su istovremeno pokrenuti postupci na osnovu jedne i druge arbitrane klauzule, da li oba arbitrana suda mogu paralelno postupati i kako u tom sluaju razdvojiti njihovu nadlenost i pomiriti njihove odluke?

Nadlenost arbitranog suda formiranog na osnovu klauzule o reavanju sporova sadrane u BIT-u zavisi od toga kako je sama klauzula formulisana i od toga koje su obaveze drave prijema prema investitoru predviene u BIT-u. Arbitrana klauzula u veini dvostranih sporazuma obuhvata sporove koji proistiu iz povrede neke odredbe ovog sporazuma, mada ima i onih koje su ire formulisane i obuhvataju sve sporove izmeu investitora i drave prijema koji proistiu iz ulaganja.14 Ako je prvo sluaj, investitor se mora pozvati na povredu neke odredbe BIT-a kada podnosi tubu na osnovu klauzule o reavanju sporova iz tog sporazuma. U takvim sluajevima dolazi do izraaja kiobran klauzula, jer se na osnovu nje povreda dijagonalnog ugovora moe podvesti pod povredu meunarodnog sporazuma i time zasnovati nadlenost arbitranog suda predvienog BIT-om. Tumaenje kiobran klauzule u arbitranoj praksi

U poslednjih etiri godine u nizu odluka arbitranih vea ICSID-a15 daje se tumaenje smisla i domaaja kiobran klauzule.16 Kako istie Emanuel

14 K. Yannaca-Small, op.cit., str. 1. 15 Meunarodni centar za reavanje investicionih sporova u Vaingtonu osnovan Konvencijom o reavanju investicionih sporova izmeu drava i dravljana drugih drava(1965). 16 Fedax N. V. v. Venezuela, (ICSID Case No. ARB/96/3), Final Award of March 9, 1998, SGS Societe Generate de Surveillance S.A. v. Islamic Republic of Pakistan, (ICSID Case No. ARB/01/13), Decision on Jurisdiction of August 6, 2003; SGS Societe Generate de Surveillance S.A. v. Republic of the Philippines, (ICSID Case No. ARB/02/6), Decision on Jurisdiction of January -29, 2004; Joy Mining Machinery Limited v. Arab Republic of Egypt (ICSID Case No. ARB/03/11), Award of August 6, 2004; Noble Ventures, Inc. v. Romania, (ICSID Case No. ARB/01/11), Award of October 12, 2005; Salini Costruttori S.p.A. and Italstrade S.p.A. v. Jordan, (ICSID Case No. ARB/02/13), Award of January 31, 2006; Impregilo S.p.A. v. Islamic Republic of Pakistan, (ICSID Case No. ARB/03/3), Decision on Jurisdiction of April 22, 2005; El Paso Energy International Company v. The Argentine Republic, (ICSID Case No. ARB/03/15), Decision on Jurisdiction of April 27, 2006; Enron Corp. and Ponderosa Assets, L. P.v. Argentine Republic, (ICSID Case ARB/01/3), Award of j May 22, 2007, pasusi 275-276. Pored odluka ICSID-a esto se pominje i odluka ad hok arbitraog suda u predmetu Eureko BVv . Republic of Poland, Partial Award.

Maja Stanivukovi 39

17 E. Gaillard, New York Law Journal, Thursday, 6 October 2005. cit. prema odluci o nadlenosti u predmetu Sempra, pasus 70. 18 U predmetu SGS protiv Pakistana tuena drava je prigovorila da se ne radi o investiciji koja je izvrena na teritoriji Pakistana, jer su obaveze SGS-a najveim delom izvravane u inostranstvu. 19 SGS Societe Generate de Swveillance SA v. Islamic Republic of Pakistan, ICSID Case No. ARB/01/13. Decision on Jurisdiction of 6 August 2003, www.worldbank.org-lCSlD.

Gajar, ovo pitanje je podelilo praktiare i pravne pisce i ostaje i dalje nereeno u meunarodnoj arbitranoj praksi (,, This question has divided practitioners and legal commentators and remains unsettled in the international arbitral case law).17 Suprotstavljeni stavovi najbolje se ogledaju u dve arbitrane odluke koje su donete po tubama istog tuioca, vajcarske firme SGS protiv dve tuene drave - Pakistana i Filipina. U oba sluaja pristanak tuenih drava na nadlenost ICSID-a dat je u BIT-ovima koje su ove drave prethodno zakljuile sa Svajcarskom. U odredbama oba BIT-a nalazila se i kiobran klauzula, sadrana u modelu koji vajcarska inae koristi prilikom zakljuenja ove vrste sporazuma. Ugovori iz kojih je proistekao spor bili su slini: vajcarsko drutvo Societe Generate de Surveillance SA s jedne strane i vlada drave Pakistan, odnosno Filipina, s druge strane, ugovorile su da e drutvo obavljati carinsku inspekciju robe koja se uvozi u odnosnu dravu bilo u inostranstvu, pre poetka transporta robe, bilo u pakistanskim lukama po prispeu robe, i time olakati carinsku klasifikaciju i carinjenje robe. Nakon inspekcije SGS je bio duan da podnese izvetaj o inspekciji u kome bi preporuio koju carinsku stopu treba primeniti na svaki pojedinani uvozni artikal. Uzgred da napomenemo, da su vlade tuenih drava u oba sluaja bez uspeha uloile prigovor nenadlenosti i na osnovu argumenta da ovakav ugovor ne moe da se kvalifikuje kao investicija naosnovu BIT-a.18 SGS protiv Pakistana19

Ugovor o pred-carinskoj inspekciji robe sa Pakistanom zakljuen je 1994. godine, a raskinut od strane Pakistana 1997. godine. Nakon raskida ugovora, obe stranke su bile nezadovoljne i odluile da tue jedna drugu. SGS je pokrenuo postupak protiv Pakistana, prvo pred vajcarskim sudom, koji se oglasio nenadlenim, a zatim pred ICSID-om na osnovu arbitrane klauzule sadrane u BIT-u izmeu vajcarske i Pakistana. Pakistan je 11 meseci pre toga pokrenuo postupak protiv SGS-a pred arbitranim sudom u Pakistanu na osnovu arbitrane klauzule iz ugovora o pred-carinskoj inspekciji. U postupku pred ICSID-om, SGS se, izmeu ostalog, pozvao na kiobran klauzulu

40 Kiobran klauzula u bilateralnim investicionim sporazumima (BIT)

sadranu u lan 1 1 . ovog BIT-a, koja je glasila: ,,Either Contracting Party shall constantly guarantee the observance of the commitments it has entered into with respect to the investments of the investors of the other Contracting Party. Neispunjenje ugovornih obaveza od strane Pakistana i neopravdan raskid ugovora o pred-carinskoj inspekciji predstavljali su, po miljenju SGS- a, povredu lana 1 1 . BIT-a. Pakistan se branio na sledei nain: Tubeni zahtev SGS-a zasnovan je na povredi ugovora o pred-carinskoj inspekciji, a ne na povredi BIT-a, i na osnovu arbitrane klauzule sadrane u ugovora o predcarinskoj inspekciji, arbitrani sud u Islamabadu iskljuivo je nadlean da odluuje o spora koji se tie raskida i povrede tog ugovora. Kiobran klauzula ne pretvara automatski svaku povredu ugovora u povredu meunarodnog ugovora. Tuena drava je s oslonom na ove argumente uloila prigovor nenadlenosti ICSID-a.

Ovo je bio prvi sluaj da se pitanje tumaenja kiobran klauzule postavilo u praksi. To je konstatovao i sam Arbitrani sud: It appears that this is the first international arbitral tribunal that has had to examine the legal effect of a clause such as Article 11 of the BIT. We have not been directed to the award of any ICSID or other tribunal in this regard, and so it appears we have here a case of first impression.20

Arbitrani sud je doneo odluku da kiobran klauzula ne pretvara povrede ugovora sa investitorom u povrede meunarodnog ugovora izmeu dve drave.21 Postoji jasna linija razdvajanja izmeu meunarodnog pravnog poretka, u okviru koga moe da postoji povreda meunarodnog ugovora, s jedne strane i unutranjeg pravnog poretka, koji predstavlja merodavni pravni poredak za ugovorne sporove. Arbitrani sud je ovo pravilo smatrao iroko prihvaenim naelom meunarodnog prava:

the widely accepted principle....that under general international law, a violation of a contract entered into by a State with an investor of another State, is not, by itself a violation of international law.

Po miljenju arbitranog suda, tekst lana 1 1 . BIT-a izmeu vajcarske i

Pakistana ne daje mu jasno ovlaenje da odstupi od primene gore navedenog meunarodnog obiajnog pravila. Najispravniji metod tumaenja lana 1 1 . 20 164. pasus Odluke o nadlenosti. 21 Sastav arbitranog vea inili su sledei arbitri: A. J.E. Faures (Belgijanac), J.C. Thomas (Kanaanin), i F. Feliciano (sa Filipina), kao predsednik vea. 22 167. pasus Odluke o nadlenosti.

Maja Stanivukovi 41

23 Ibidem. 24 168. pasus Odluke o nadlenosti.

jeste metod opreznog tumaenja (in dubio pars mitior est sequenda, in dubio mitius):

The text itself of Article 11 does not purport to state that breaches of contract alleged by an investor in relation to a contract it has concluded with a State (widely considered to be a matter of municipal rather than international law) are automatically 'elevated' to the level of breaches of international treaty law.23

Tumaenjem treba da se izbegne irenje obaveza drave na vie od onog

to su one izriito i posebno prihvatile. irenje obaveza drave putem irokog tumaenja kiobran klauzule imalo bi veoma opasne posledice. Time bi se u meunarodne obaveze pretvorile praktino sve obaveze drave na osnovu ugovora zakljuenih sa privatnih investitorima, kao i na osnovu unutranjih izvora prava.

The consequences of accepting the claimant's reading of Article 11 of the BIT.... Firstly, Article 11 would amount to incorporating by reference an unlimited number of State contracts, as well as other municipal law instruments setting out State commitments including unilateral commitments to an investor of the other Contracting Party. Any alleged violation of those contracts and other instruments would be treated as a breach of the BIT.24

Dodue, Arbitrani sud, pomalo protivreno, u nastavku svog izlaganja

dozvoljava mogunost da drave u BIT-u prihvate da i najmanja povreda ugovorne obaveze u ugovoru izmeu drave i stranog investitora predstavlja povredu BIT-a, ali to onda mora biti jasno i nedvosmisleno reeno. Primena naela o razdvojenosti meunarodnog i unutranjeg pravnog poretka moe se otkloniti samo jasnim i ubedljivim dokazima da su ugovome strane u meunarodnom sporazumu imale takvu nameru. Arbitrani sud konstatuje da ne postoje jasni i ubedljivi dokazi o postojanju takve namere ugovornih strana pri zakljuenju konkretnog dvostranog sporazuma:

Pakistan for its part denies that, in concluding the BIT, i t , had any...intention of agreeing that henceforth, all breaches of each State's contracts with investors of the other State are forthwith converted into and to be treated as breaches of the BIT ... SGS, of

42 Kiobran klauzula u bilateralnim investicionim sporazumima (BIT)

course does not speak for Switzerland. But it has not submitted evidence of the necessary level of specificity and explicitness of text. (173. pasus Odluke o nadlenosti).

vajcarska se nakon ove odluke oglasila zvaninim saoptenjem u kome

je objasnila svoje namere pri zakljuenju dvostranog sporazuma. One su, oigledno, bile drukije od namera Pakistana:

....the Swiss authorities are alarmed about the very narrow

interpretation given to the meaning of Article 11 by the Tribunal, which not only runs counter to the intention of Switzerland when concluding the Treaty but is quite evidently neither supported by the meaning of similar articles in BITs concluded by other countries nor by academic comments on such provisions..With regard to the meaning behind provisions such as Article 11 the following can be said:...they are intended to cover commitments that a host State has entered into with regard specific investments of an investor or investment of a specific investor, which played a significant role in the investor's decision to invest or to substantially change an existing investment, i.e. commitments which were of such a nature that the investor could rely on them...It is furthermore the view of the Swiss authorities that a violation of a commitment of the kind described above should be subject to the dispute settlement procedures of the BIT. 25

Pored ovih argumenata, arbitrani sud je naveo jo dva koji su uticali na

donoenje njegove odluke: prvo, da bi iroko tumaenje kiobran klauzule oduzelo smisao ostalim matenjalnim standardima zatite investitora sadranim u sporazumu i drugo, da unoenje lana 11. pri kraju Sporazuma pokazuje da namera ugovornih strana nije bila da njime uspostave samostalan materijalni standard zatite investitora.26

25 Note on the Interpretation of Article 11 of the Bilateral Investment Treaty between Switzerland and Pakistan in the light of the Decision of the Tribunal on Objections to Jurisdiction of ICSID in Case No. ARB/01/13 SGS Societe Generate de Surveillance S.A. v. Islamic Republic of Pakistan, attached to the letter of the Swiss Secretariat for Economic Affairs to the ICSID Deputy Secretary-General dated 1 October, 2003, 19, Mealey's: Int'l Arb. Rep. E3, February 2004. Cit. prema K. Yannaca-Small, op.cit., str. 15. 26 Zanimljivo je da se u BIT-u izmeu vajcarske i Srbije (2005) ova odredba nalazi meu materijalnopravnim standardima zatite, a ne pri kraju sporazuma.

Maja Stanivukovi 43

...the Claimant's view of Article 11 tends to make Articles 3 to 7 of the BIT substantially superfluous. There would be no real need to demonstrate a violation of those substantive treaty standards if a simple breach of contract, or of municipal statute or regulation, by itself, would suffice to constitute a treaty violation on the part of a Contracting Party and engage the international responsibility of the Party 27

Razmatrajui pitanje kakve obaveze su obuhvaene konkretnom

kiobran klauzulom, Arbitrani sud iznosi stav da to nisu samo ugovorne obaveze, ve to mogu biti i obaveze sadrane u zakonodavnim upravnim i drugim jednostranim aktima drave lanice BIT-a:

The commitments the observance of which a Contracting Party is to ,, constantly guarantee are not limited to contractual commitments. The commitments referred to may be embedded in, e.g., the municipal legislative or administrative or other unilateral measures of a Contracting Party .28

Pitanje odnosa izmeu klauzule o reavanju sporova sadrane u

ugovoru i klauzule o reavanju sporova sadrane u BIT-u bilo je predmet rasprave u vise predmeta ICSID-a.29 Meutim, prvi put je u predmetu SGS protiv Pakistana ovo pitanje postavljeno i raspravljeno u kontekstu tumaenja kiobran klauzule.30 Prilikom sklapanja ugovora o pred-carinskoj inspekciji SGS je predlagao arbitrau po UNCITRAL-ovim pravilima, ali je Pakistan instistirao i uspeo da izdejstvuje da se u ugovoru predvidi nadlenost arbitranog suda u Islamabadu.31 Kada je izbio spor, Pakistan je pokuao da sprei voenje postupka pred ICSED-om, tako to je pred domaim sudom pokrenuo postupak za konstituisanje arbitranog suda na osnovu ugovora. Sa 27 168. pasus Odluke o nadlenosti. 28 166. pasus Odluke o nadlenosti, 29 Compania de Aguas del Aconquija S.A. and Vivendi Universal v. Argentine Republic ICSID Case No. ARB/97/3, Decision of the ad hoc Committee of July 3, 2002, Lanco International, Inc. v. Argentine Republic, ICSID Case No. ARB/97/6, Decision on Jurisdiction of July 23, 2001 i Salini Costruttori S.p.A. and Italstrade S.p.A. v. Kingdom of Morocco ICSID Case No.ARB/00/4, Decision on Jurisdiction of July 16,2001. 30 Martina Polasek, SGS Societe Generate de Surveillance S.A. v. Islamic Republic ofPakistan (ICSID Case No. ARB/01/13), Introductory Note. ICSID Review Foreign Invelment Law Journal. 31 157. pasus Odluke o nadlenosti.

44 Kiobran klauzula u bilateralnim investicionim sporazumima (BIT)

svoje strane, SGS se obratio arbitranom sudu ICSID-a sa zahtevom za odreivanje privremene mere kojom bi se spreilo voenje postupka pred arbitranim sudom u Islamabadu. Arbitrani sud ICSID-a je ovako formulisao pitanje:

The question is more fundamental: How does the parties' contractually established dispute settlement mechanism relate to a general offer made by Pakistan to arbitrate disputes arising under a BIT that entered into force after the PSI Agreement? Does the prior contractual dispute settlement mechanism take priority over the BIT for some or all of the disputes between the parties, or does the BIT take priority over the PSI Agreement's mechanism for some or all of the disputes between the parties?32

Arbitrani sud ICSID-a je prvo doneo Procesni zakljuak br. 2 o

privremenim merama 16. oktobra 2002. godine. U torn zakljuku, arbitrani sud ICSID-a je preporuio arbirranom sudu u Islamabadu da prekine postupak dok se ne donese odluka o nadlenosti. Po miljenju arbitranog suda ICISD-a it would be wasteful of resources for two proceedings relating to the same or substantially the same matter to unfold separately while the jurisdiction of one tribunal awaits determination. (Procesni zakljuak br. 2, str. 304).

Kasnije je, odlukom o nadlenosti donetom 6. avgusta 2003. godine, ova preporuka ukinuta. Arbitrani sud ICSID-a je potvrdio svoju nadlenost za odluivanje o povredama BIT-a, ali se oglasio nenadlenim za tubene zahteve zasnovane na ugovoru izmeu stranaka. Takva nadlenost ne postoji ni na osnovu kiobran klauzule ni na osnovu arbitrane klauzule iz BIT-a. Arbitrani sud je nadlean samo za one povrede ugovora o pred-carinskoj inspekciji koje istovremeno predstavljaju povredu nekog od materijalnopravnih standarda zatite investicija na osnovu BIT-a ([it] has no jurisdiction with respect to claims submitted by SGS and based on alleged breaches of the PSI Agreement which do not also constitute or amount to breaches of the substantive standards of the BIT (162. pasus Odluke o nadlenosti).

Po miljenju Arbitranog suda ICSID-a, njegova nadlenost ne poklapa se sa nadlenou arbitranog suda u Pakistanu. Odluke arbitranog suda u Pakistanu koji e odluivati o ugovornim zahtevima nisu ni na koji nam ni 32 159. pasus Odluke o nadlenosti.

Maja Stanivukovi 45

33 186. pasus Odluke o nadlenosti. 34 Procesni zakljuak br. 2, str. 302. 35 Procesni zakljuak br. 2. str. 303.

injenino ni pravno, pretpostavka za odluivanje ovog arbitranog suda o tome da li je Pakistan izvrio povredu svojih obaveza na osnovu BIT-a.33

Raspravljajui o tome da li je celishodno da odobri privremenu meru, arbitrani sud ICSID-a precizno identifikuje jedan od problema vezan za postojanje paralelne nadlenosti vise arbitranih sudova: Ako se oglasi nadlenim za reavanje tubenog zahteva tuioca, trebalo bi da bude nadlean i za protivtubeni zahtev tuenog. Meutim, tueni smatra da na osnovu BIT- a nema nikakva prava, odnosno, da sva prava koja ima, postoje na osnovu ugovora o pred-carinskoj inspekciji (there are no rightsfor Pakistan unde the BIT and that [Pakistan's] rights solely exist under the contract with SGS.). Ako se to pokae kao tano, postavlja se pitanje kako ovaj Arbitrani sud moe biti nadlean da reava o protivtubenom zahtevu i koje e pravo biti merodavno za taj protivtubeni zahtev? Po reima arbitranog suda, bilo bi nepravedno ako bi pozivanjem na nadlenost ICSID-a, tuilac mogao s jedne strane da podigne svoj spor na nivo meunarodnog arbitranog spora, a da s druge strane sprei tuenog da podnese svoj zahtev za naknadu tete tako to bi izdejstvovao prekid postupka u Islamabadu sve dok traje meunarodni spor pred ICSID-om, pod pretpostavkom da takav meunarodni spor ne moe da obuhvati i protivtubeni zahtev tuenog. (It would be inequitable if, by reason of the invocation of ICSID jurisdiction, the Claimant could on the one hand elevate its side of the dispute to international adjudication and, on the other, preclude the Respondent from pursuing its own claim for damages by obtaining a stay of those proceedings for the pendency of the international proceedings, if such international proceedings could not encompass the Respondent's claim.34

Jo jedno sporno pitanje ticalo se pristanka SGS-a na arbitrau pred ICSID-om. Na osnovu lana 26. Vaingtonske konvencije, pristanak na arbitrau na osnovu konvencije smatra se pristankom uz iskljuenje svakog drugog pravnog sredstva. Da li to znai da se tuilac, sve dok traje ovaj postupak, odrekao svog prava da istie protivtubeni zahtev pred arbitranim sudomu Islamabadu? Ako je to tano. onda arbitrani sud u Islamabadu moe biti uskraen za potpunu raspravu o spornim pitanjima koja se tiu izvrenja ugovora na osnovu merodavnog graanskog prava.35

Jedna od teza Pakistana u postupku koji je prethodio odluci o nadlenosti bila je da su zahtevi na osnovu lana 11. BIT-a sekundarni zahtevi, odnosno, da oni ne dospevaju pre no to se rei primarni zahtev, tj. tubeni zahtev da je drava prekrila neku odredbu dijagonalnog ugovora.

46 Kiobran klauzula u bilateralnim investicionim sporazumima (BIT)

36 54. pasus Odluke o nadlenosti. 37 56. pasus Odluke o nadlenosti. 38 55. pasus Odluke o nadlenosti. 39 70. pasus Odluke o nadlenosti.

Nadlenost za odluivanje o torn primarnom zahtevu pripada, po miljenju Pakistana. arbitranom sudu u Islamabadu.36

Ako bi arbitrani sud prihvatio tumaenje lana 1 1 . koje zastupa SGS, time bi u potpunosti liio pravne snage posebni arbitrani sporazum sadran u ugovoru. (pasus 55 Odluke o nadlenosti). Ako bi Tribunal prihvatio logiku SGS-a, uobiajene arbitrane klauzule u hiljadama ugovora izmeu drave i stranih investitora u kojima se drave koje su obavezane BIT-om podvrgavaju odreenim obavezama prema investitoru bile bi negirane.

Pakistan je bez uspeha pokuao da koristi i prigovor litispendencije: Kada postoji identitet stranaka i tubenih zahteva podnetih pred dva razliita arbitrana suda, onaj pred kojim je tuba kasnije uloena treba da obustavi postupak u korist onoga pred kojim je tuba ranije pokrenuta.38 Takoe, arbitrani sud koji ima uu nadlenost treba da ustupi predmet arbitranom sudu koji ima iru nadlenosti (a to je po miljenju Pakistana arbitrani sud u Islamabadu koji moe da raspravlja i zahteve zasnovane na ugovoru i zahteve zasnovane na BIT-u).39

U odluci o nadlenosti Arbitrani sud ICSID-a je zauzeo stav da kiobran klauzula ne moe liiti nadlenosti arbitrani sud ija je nadlenost ugovorena u dijagonalnom ugovoru. Nadlenost ovih arbitranih sudova je paralelna. Zbog toga je arbitrani sud ukinuo svoju privremenu meru u delu u kojem je preporuio arbitranom sudu u Islamabadu da prekine postupak dok se ne rei pitanje nadlenosti. Mada je Arbitrani sud ICSID-a nadlean da reava o zahtevima koji se tiu povrede BIT-a i mada e nastaviti postupak, arbitrani sud u Islamabadu moe takoe da nastavi postupak i da reava o tubenim zahtevima koji se tiu povrede dijagonalnog ugovora.

Arbitrani sud posebno istie opasnost da bi se irokim tumaenjem kiobran klauzule drava mogla liiti prava da koristi mehanizam reavanja sporova slobodno ugovoren u dijagonalnom ugovoru sa stranim investitorom, jer bi strani investitor uvek mogao da svede tu mogunost na mrtvo slovo na papiru, ako odlui da zapone arbitrani postupak na osnovu BIT-a.

A third consequence would be that an investor may, at will nullify any freely negotiated dispute settlement clause in a State contract. On the reading of Article 11 urged by the Claimant, the benefits of the dispute settlement provision of a contract with a State also a party to a BIT, would flow only to the investor. For that investor could always

Maja Stanivukovi 47

defeat the State's invocation of the contractually specified forum, and render any mutually agreed procedure of dispute settlement, other than BIT-specified ICSID arbitration, a dead-letter, at the investor's choice. The investor would remain free to go to arbitration either under the contract or under the BIT. But the State party to the contract would be effectively precluded from proceeding to the arbitral forum specified in the contract unless the investor was minded to agree.40

SGS protiv Filipina41

Ugovor o pred-carinskoj inspekciji robe sa Filipinima zakljuen je 1991. godine. Posle nekoliko produenja vanosti, ugovor je konano istekao 2000. godine. Vlada Filipina je na osnovu ovog ugovora ostala duna SGS-u iznos od oko 140 miliona amerikih dolara. Ugovorne strane su predvidele pravo Filipina kao merodavno pravo za ugovor i nadlenost filipinskog dravnog suda za reavanje sporova. Meutim, SGS je umesto tube pred filipinskim sudom podneo tubu protiv Filipina pred ICSID-om na osnovu arbitrane klauzule sadrane u BIT-u izmeu vajcarske i Filipina. Izmeu ostalog, SGS se pozvao na kiobran klauzulu sadranu u lan X stav 2. ovog BIT-a, koja je glasila: Each Contracting Party shall observe any obligation it has assumed with regard to specific investments in its territory by investors of the other Contracting Party. Neispunjenje ugovornih obaveza Filipina na osnovu ugovora o pred-carinskoj inspekciji predstavljalo je, po miljenju SGS-a, povredu lana X stav 2. BIT-a. Filipini su se branili sledeom argumentacijom: BIT sadri posebne standarde zatite. Navodna povreda ugovora izmeu drave i investitora ne moe se izjednaiti sa povredom obaveze koju drava ima na osnovu BIT-a.

U pogledu tumaenja kiobran klauzule, arbitrani sud42 je, za razliku od arbitranog suda u prethodnom predmctu, zauzeo stav da je klauzula jasna, odnosno, da ona predvia da e se drava pridravati svake obaveze koju je preuzela ili koju bude ubudue preuzela:

Interpreting the actual text of Article X(2), it would appear to say,

and to say clearly, that each Contrating Party shall observe any legal 40 168. pasus Odluke o nadlenosli. 41 SGS Societe Generate de Surveillance. S.A. v. the Republic of the Philippines, ICSID case No. ARB 02/6, Decision on Jurisdiction, 29 January 2004. 42 Sastav arbitranog vea inili su sledei arbitri: J. R. Crawford (Australijanac), A. Crivellaro(Italijan) i A. S. 1-1 Kosheii (Egipanin). kao predsednik vea.

48 Kiobran klauzula u bilateralnim investicionim sporazumima (BIT)

43 115. pasus Odluke o nadlenosti. 44 115. pasus Odluke o nadlenosti. 45 116. pasus Odluke o nadlenosti. 46 115. pasus Odluke o nadlenosti. 47 121. pasus Odluke o nadlenosti. 48 118. pasus Odluke o nadlenosti.

obligation it has assumed, or will in the future assume, with regard to specific investments covered by the BIT... . 43

ak i da kiobran klauzula nije jasna, ovaj arbitrani sud se zauzima

za njeno tumaenje u skladu sa ciljem i svrhom meunarodnog ugovora:

Article X (2) was adopted within the framework of the BIT, and ha s to be construed as intended to be effective within that framework.44

Kao glavni cilj i svrhu BIT-a, arbitrani sud je identifikovao

unapreenje i zatitu investicija. Stoga tumaenje ove klauzule treba da bude u korist zatite investicija na koje se sporazum odnosi:

i t is legitimate to resolve uncertainties in its intepretation so as to favour the protection of covered investments.45

Za arbitrani sud nema nikakve dileme ni u pogledu tumaenja termina

svaka obaveza - taj termin svakako moe da obuhvati i ugovorne obaveze koje nastaju na osnovu dijagonalnog ugovora.

The term any obligation)) is capable of applying to obligations arising under national law, e.g. those arising from a contract... 46

Mada klauzula sadrana u lanu X stav 2 nije ograniena na ugovorne

obaveze, ipak je ograniena na pravne obaveze koje su preuzete u odnosu na odreenu investiciju. Iz toga arbitrani sud izvodi zakljuak da se klauzula ne moe odnositi na pravne obaveze opteg karaktera, odnosno da ne moe da na meunarodni nivo podigne sve unutranje zakonodavne, upravne i druge jednostrane mere drave prijema.47Argument tuenog da se termin odnosi samo na obaveze koje su preuzete nekim drugim meunarodnim ugovorom je odbaen.48

Arbitrani sud na osnovu toga zakljuuje da kiobran klauzula zaista obuhvata ugovorne obaveze drave i pretvara povredu tih obaveza u povredu odredaba BIT-a.

Maja Stanivukovi 49

summarize, for present purposes Article X (2) includes commitments or obligations arising under contracts entered into by the host State. The basic obligation on the State in this case is the obligation to pay what is due under the contract, which is an obligation assumed with regard to the specific investment....But this obligation does not mean that the determination of how much money the Philippines is obliged to pay becomes a treaty matter. The extent of the obligation is still governed by the contract, and it can only be determined by reference to the terms of the contract. 49

Meutim, Arbitrani sud u daljem tekstu odluke znaajno ograniava

domaaj svog tumaenja. Naime, ako BIT sadri kiobran klauzulu, za obaveze drave na osnovu ugovora sa investitorom vae dva pravna reima: sadrina i obim ugovornih obaveza odreeni su merodavnim pravom za ugovor; meutim, ispunjenje tih ugovornih obaveza predstavlja meunarodnu obavezu ije se prinudno izvrenje moe postii ne samo na osnovu pravila unutranjeg prava, nego i na osnovu pravila meunarodnog prava. 50

To summarize the Tribunal's conclusions on this point, Article X(2) makes it a breach of the BIT for the host State to fail to observe binding commitments, including contractual commitments, which it has assumed with regard to specific investments. But it does not convert the issue of the extent of content of such obligations into an issue of international law .51

Po pitanju odnosa klauzula o reavanju sporova iz ugovora i BIT-a,

Arbitrani sud u predmetu SGS protiv Filipina je zakljuio sledee: ako ugovor izmedu investitora i drave sadri klauzulu kojom se iskljuiva nadlenost za reavanje sporova koji pristiu iz odredaba ovog ugovora daje dravnom ili nekom drugom arbitranom sudu, onda taj organ ima primarnu nadlenost da reava dati spor. Opte odredbe BIT-a, kao to je i kiobran klauzula, ne bi mogle ako to nije izriito reeno, da preuzmu primat nad posebnim sporazumom o iskljuivoj nadlenosti za reavanje sporova postignutim u investicionom ugovoru: present Tribunal agrees with the concern that the general provisions of BITs should not, unless clearly 49 127. pasus Odluke o nadlenosti. 50 Ibidem, str. 390. 51 128. pasus Odluke o nadlenosti.

50 Kiobran klauzula u bilateralnim investicionim sporazumima (BIT)

52 134. pasus Odluke o nadlenosti. 53 155. pasus Odluke o nadlenosti. 54 El Paso Energy International Company v. The Argentine Republic, ICSID Case No. ARB/03/15 Decision on Jurisdicition of 27 April 2006. Sastav arbitranog vea inili su sledei arbitri: Lucius Calflisch (vajcarac), kao predsednik vea, Brigitte Stern (Francuskinja) i Piero Bemadini (Italijan).

expressed to do so, override specific and exclusive dispute settlement arrangements made in the investment contract itself.52

To summarise, in the Tribunal's view its jurisdiction is defined by reference to the BIT and the ICSID Convention. But the Tribunal should not exercise its jurisdiction over a contractual claim when the parties have already agreed on how such a claim is to be resolved, and have done so exclusively.53

Na osnovu toga, arbitrani sud je doneo odluku o prekidu arbitranog

postupka sve dok se ne okona postupak pred dravnim sudom na osnovu tube SGS-a. Tuilac se nakon toga moe obratiti ovom arbitranom sudu radi nastavljanja postupka, ukoliko odluka dravnog suda ne bude za njega zadovoljavajua. Zbog toga je odluka Arbitranog suda u predmetu SGS protiv Filipina, pored toga to je usvojila ire tumaenje kiobran klauzule, ispala povoljnija za tuenog, jer je, za razliku od predmeta u kome je tueni bio Pakistan, arbitrani postupak pred arbitrima ICSID-a prekinut dok lokalni organi ne donesu odluku o ugovornom sporu. El Paso protiv Argentine54

Postupak u ovom predmetu pokrenula je 2003. godine amerika

kompanija El Paso Energy International Company na osnovu BIT-a izmeu SAD i Argentine. Jedno od spornih pitanja u okviru odluivanja o prigovoru nenadlenosti bilo je i pitanje tumaenja kiobran klauzule sadrane u pomenutom BIT-u. Pitanje se javilo u kontekstu ireg prigovora tuenog da ne postoji pravni spor na osnovu ICSID konvencije, jer se tubeni zahtevi odnose iskljuivo na ugovorna i komercijalna prava. Arbitrani sud je dao svoje tumaenje u pasusima 66-88 Odluke o nadlenosti (strane 20-30).

Prvo to se razmatra je standard tumaenja koji arbitrani sud treba da primeni. U predmetu SGS protiv Pakistana, usvojeno je tumaenje kiobran klauzule u korist drave na osnovu kojeg su njene obaveze ograniene na ono to je izriito prihvatila, dok je u predmetu SGS protiv Filipina, usvojeno je tumaenje u korist investitora na osnovu kojeg, u sluaju sumnje, treba

Maja Stanivukovi 51

55 D. Nougayrede, op.cit. str. 390. 56 70. pasus Odluke o nadlenosti. 57 Ibidem. 58 Noble Ventures, Inc. v. Romania, (ICSID Case No. ARB/01/11), Award of October 12,2005. 59 77. pasus Odluke o nadlenosti. Ibidem.

prihvatiti ono tumaenje kojim se bolje titi strana investicija.55 Arbitrani sud u predmetu El Paso odbacuje oba pristupa i zauzima se, umesto toga, za uravnoteeno tumaenje koje uzima u obzir i suverenitet drave i njenu odgovornost za stvaranje pogodnog okvira za razvoj privrednih aktivnosti i prilagoavanje tog okvira, kao i potrebu da se tite strana ulaganja i da se obezbedi njihov stalan priliv.56

Mada konstatuje da zaista postoje razlike u formulaciji kiobran klauzula sadranih u razliitim BIT-ovima, Arbitrani sud smatra da nema mnogo opravdanja za razliita tumaenja ove klauzule u arbitranoj praksi.57 U konkretnom sluaju, klauzula je veoma iroko formulisana: Each Party shall observe any obligation it may have entered into with regard to investments. Meutim, Arbitrani sud kritikuje iroko tumaenje koje takvoj klauzuli pridaju njegovi prethodnici u predmetima SGS protiv Filipina i u predmetu Noble Ventures protiv Rumunije.58 Ako se kiobran klauzula tako tumai, onda iz toga sledi da sve obaveze drave koje postoje na osnovu unutranjeg prava, a ne samo ugovorne obaveze, postaju internacionalizovane, jer tzv. kiobran klauzula ne pravi razliku izmeu tih obaveza - ona govori o svakoj obavezi (any obligation), a ne o ugovornoj obavezi. Kao posledica toga, linija razgranienja izmeu nacionalnog pravnog poretka i meunarodnog postaje potpuno nejasna.59

Karakteristina za ovu arbitranu odluku i odluujua za konano tumaenje o dejstvu kiobran klauzule u konkretnom sluaju je distinkcija koju Arbitrani sud pravi izmeu obinih komercijalnih ugovora koji mogu da postoje izmeu investitora i autonomnog dravnog preduzea i investicionih ugovora koji postoje izmeu stranog investitora i drave prijema. U prvoj vrsti ugovora obino se za reavanje sporova predvia arbitraa ili nadlenost nacionalnih sudova, a u drugoj meunarodna arbitraa, kao to je arbitraa ICSID-a.60

Po miljenju ovog arbitranog suda, treba razlikovati dve razliite uloge drave - ulogu trgovca i ulogu suverena. Strani investitor treba da uiva zatitu meunarodne arbitrae samo od drave koja nastupa u ulozi suverena. Samo oni ugovorni zahtevi koji proistiu iz investicionog sporazuma stricto sensu, tj. iz sporazuma u kome drava istupa kao suveren, mogu se dii na nivo zahteva na osnovu BIT-a.

52 Kiobran klauzula u bilateralnim investicionim sporazumima (BIT)

61 84. i 85. pasus Odluke o nadlenosti. 62 86. pasus Odluke o nadlenosti. 63 87. pasus Odluke o nadlenosti. 64 Sempra Energy International v. The Argentine Republic, ICSID Case No. ARB/02/16. Award of September 27, 2007. Sastav arbitranog vea inili su sledei arbitri: Francisco Orrego Vicuna, (ileanac), kao predsednik vea, Marc Lalonde (Kanaanin), i Sandra Morelli Rico (Kolumbijka). 65 306. pasus Arbitrane odluke.

Do odluke da je povreda konkretnog ugovora obuhvaena zatitom koju prua kiobran klauzula, arbitrani sud dolazi na osnovu zakljuka da je taj ugovor u stvari investicioni sporazum. Mada kiobran klauzula ne moe da transformie bilo koji ugovorni zahtev u zahtev na osnovu BIT-a, u konkretnom sluaju ona to moe jer je re o investicionom sporazumu izmeu El Pasa i Argentine.61 Arbitrani sud je, dakle, nadlean samo za zahteve koji se zasnivaju na BIT-u, ali u te zahteve spadaju i oni koji se pozivaju na povredu investicionog ugovora koji je zakljuen izmeu stranog investitora i drave u ulozi suverena.

, Indeed, the Tribunal has jurisdiction only over the treaty claims, the latter including, pursuant to the wording of Article VII (I) , the claims based on the violation of an invstment agreement entered into by the foreign investor with the State as sovereign.62

Svrstavanje brojnih tubenih zahteva koje je tuilac u ovom sporu

postavio u jednu od ove dve kategorije - tj. kategoriju obinih ugovornih zahteva koji su izvan nadlenosti arbitranog suda i ugovornih zahteva koji istovremeno imaju kvalitet zahteva na osnovu odredaba BIT-a i koji spadaju u njegovu nadlenost, izvrie se u fazi merituma.63 Sempra protiv Argentine64

U predmetu koji je pokrenula na osnovu BIT-a izmeu SAD i

Argentine, tuilac, amerika kompanija Sempra Energy International je argumentovala da se kiobran klauzula iz argentinsko-amerikog BIT-a primenjuje ne samo na obaveze koje proistiu iz ugovora, nego i na opte obaveze koje je drava preuzela na osnovu sopstvenog zakonodavstva. Tuilac je naveo da je Argentina povredila svoje obaveze preuzete na osnovu Zakona o gasu, Uredbe o gasu i Ugovora o licenci (dozvoli) za distribuciju gasa zakljuenih sa tuioevim kompanijama. Posebno je povredila odredbe o odredivanju cenovnih tarifa gasa i svoje obeanje da nee izmeniti ugovore o licenci bez prethodne saglasnosti primalaca licence.65

Maja Stanivukovi 53

66 310. pasus Odluke o nadlenosti.

Arbitrani sud se nije uputao u pitanje u kom izvoru treba da bude predviena obaveza zatiena kiobran klauzulom ve se skoncentrisao na razmatranje da li je, ukoliko postoji kiobran klauzula, povreda dijagonalnog ugovora isto to i povreda BIT-a. Pridruujui se stavu Arbitranog suda u predmetu SGS protiv Pakistana, Arbitrani sud u predmetu Sempra zakljuuje da se ovi pojmovi ne mogu izjednaiti i da treba razlikovati da li je povreda ugovora nastala na osnovu radnji koje bi mogla da uini svaka ugovorna strana, ili na osnovu radnji koje moe da uini samo drava kao suveren. Samo u dragom sluaju moe se govoriti o povredi BIT-a:

The Tribunal fully shares the view that ordinary commercial breaches of a contract are not the same as Treaty breaches, as was well explained by the tribunal in SGS v. Philippines when distinguishing a contractual dispute over payment from a Treaty dispute. So too, the Tribunal can only agree with the view adopted in SGS v. Pakistan that such a distinction is necessary so as to avoid an indefinite and unjustified extension of the umbrella clause. The decisions dealing with the issue of the umbrella clause and the role of contracts in a Treaty context have all distinguished breaches of contract from Treaty breaches on the basis of whether the breach has arisen from the conduct of an ordinaiy contract party, or rather involves a kind of conduct that only a sovereign State function or power could effect.66

Zatim Arbitrani sud zakljuuje da u konkretnom sluaju, mere koje su

predmet tube nisu obine povrede ugovornih obaveza komercijalne prirode, ve su one posledica sveobuhvatnih zakonodavnih i upravnopravnih promena koje je drava sprovela. Ove mere predstavljaju izraz promenjene politike koja oigledno vie nije onakva kakva je bila predviena ugovorom o licenci i u zakonima i drugim propisima koji su se primenjivali u vreme privatizacije ovog sektora industrije. Samo drava, a ne i obina ugovorna strana, moe da donese odluku da se uvedu tako sveobuhvatne promene. Stoga su povrede ugovora uinjene u ovom kontekstu daleko od obinih povreda ugovora i mogu predstavljati izvor povrede BIT-a ukoliko pogaaju prava zatiena BIT-om. Posebno preuzete obaveze da se ne zamrznu tarife i da cene ne budu kontrolisane, da se nadoknadi svaka razlika u ceni koja bi mogla nastati ako bi se takve mere ipak preduzele, i da se ugovor o licenci ne menja bez pristanka

54 Kiobran klauzula u bilateralnim investicionim sporazumima (BIT)

67 311. pasus Odluke o nadlenosti. 68 313. pasus Odluke o nadlenosti. 69 Slian stav zauzet je, na primer, u ranije citiranim predmetima Noble Ventures i Eureko.

primaoca licence spadaju u obaveze koje tipino potpadaju pod zatitu kiobran klauzule.

In many cases, it might be difficult to draw this distinction, as not every kind of conduct can be clearly ascribed to one or the other type. The measures discussed before this Tribunal are not, however, mere ordinary contractual breaches of a commercial nature. They are instead the outcome of major legal and regulatory changes introduced by the State, and give expression to a change of policy that is evidently not what was envisaged in the License and legal framework governing the privatization and the investments made in its context. Only the State, and not an ordinary contract party, can decide that such sweeping changes will operate as part of the public function. Contractual breaches made in this context are far from ordinary, and may in themselves be a source of Treaty violations if they affect a right protected under the Treaty.67 Specific obligations undertaken not to freeze the tariffs or subject them to price controls, to compensate for any resulting differences if such actions were in fact taken, and not to amend the License without the licensee's consent are among the obligations that typically come under the protection of the umbrella clause.68

Zakljuak Vrsta obaveze koja je obuhvaena kiobran klauzulom

Moemo zakljuiti da miljenje arbitranih sudova o tome da li svaka povreda ugovome obaveze predstavlja automatski povredu BIT-a kada je u njemu sadrana kiobran klauzula nije jedinstveno. Prema veini arbitranih odluka koje su ovde razmatrane, pozivanje na tu klauzulu ima efekta samo kada je povreda ugovome obaveze posledica radnji koje drava obavlja kao suveren, a ne kao obina komercijalna stranka u ugovoru. To znai da obino neplaanje obaveze, docnja u izvrenju ugovora ili raskid ugovora iz komercijalnih razloga ne mogu da se kvalifikuju kao povrede BIT- a. Meutim, treba imati u vidu da odluka u predmetu SGS protiv Filipina u kojoj je zauzet suprotan stav, nije sasvim usamljena.69 Veina arbitranih sudova se slae da pored povrede ovakve vrste ugovornih obaveza kiobran

Maja Stanivukovi 55

klauzula moe da obuhvati i povredu drugih obaveza drave prema investitorima, kao to su, na primer, obaveze na osnovu zakonodavstva drave prijema ili na osnovu jednostranih upravnih akata.

Odnos nadlenosti arbitranog suda konstituisanog na osnovu dvostranog sporazuma i nadlenosti suda predvienog dijagonalnim sporazumom

U odlukama u kojima je pitanje odnosa razmatrano (sporovi SGS protiv Pakistana i SGS protiv Filipino) arbitrani sudovi osnovani po odredbama BIT-a su zakljuili da su nadleni samo za odluivanje o onim povredama dijagonalnog ugovora koje ujedno predstavljaju i povrede BIT-a. U njima je potvrena paralelna nadlenost arbitranog ili dravnog suda koji je predvien dijagonalnim ugovorom da reava sporove nastale iz tog ugovora. Razlikuje se ipak krajnji zakljuak o mogunosti paralelnog voenja oba postupka. Dok je arbitrani sud u sporu protiv Pakistana smatrao da odluke arbitranog suda u Islamabadu nemaju nikakvog znaaja za njegovu odluku o tome da li je dolo do povrede kiobran klauzule i koliki je iznos tete koji bi drava na osnovu toga trebalo da plati tuiocu, arbitrani sud u sporu protiv Filipina smatrao je da su odluke filipinskog dravnog suda u ugovornom sporu od prejudicijelnog znaaja za njegovu odluku o istim pitanjima.

Abstract UMBRELLA CLAUSE IN BILATERAL INVESTMENT TREATIES

The article is about a specific type of clause that appears in some Bilateral Investment Treaties and its interpretation in recent arbitral practice. It first explains the distinction between two types of instruments that may carry the same name - investment Agreement)). One is a treaty between two sovereign States the purpose of which is to guarantee certain treatment to investments of the other State. The foreign investor is not a party to such agreement, but may draw certain rights directly from it, such as a right to fair and equitable treatment, full protection and security and national treatment. The other is a contract between a State and a foreign investor in which the State acts as a commercial operator. Rights of the investor stemming from such contract are commercial in nature - e.g. the right to payment or other performance. However, certain obligations that the State undertakes towards the investor in the latter type of instrument may be undertaken only in its sovereign capacity (for example, an obligation not to change legislation, or

56 Kiobran klauzula u bilateralnim investicionim sporazumima (BIT)

not to raise certain tariffs). Both instruments usually comprise an arbitration clause, which allows the investor to institute arbitral proceedings against the State in case of breach of its obligations. Some Bilateral Investment Treaties also contain a clause pursuant to which the contracting parties undertake to respect all or any of its obligations towards a particular investor of the other contracting party. The question is how to interpret such a clause - whether it transforms each contractual dispute between the State and the foreign investor to a treaty dispute, and makes every breach of the contract between the State and the foreign investor, a breach of the treaty, and whether it allows the foreign investor to initiate arbitral proceedings against the State under the treaty arbitration clause, in disregard of the dispute resolution clause in its contract with the State. Four jurisdictional awards of ICSID tribunals are analyzed in search of answers to these questions: SGS v. Pakistan, SGS v. the Philippines, El Paso v. Argentina, and Sempra v. Argentina. Although the awards differ on interpretation of the respective umbrella clauses, they allow drawing of certain conclusions on the type of obligations covered by such a clause and on the relationship of jurisdiction of an arbitral tribunal constituted on the basis of the treaty and an arbitral tribunal constituted on the basis of the contract.

Key words: umbrella clause, Bilateral Investment Treaty, investment agreement.

32333435363738394041424344454647484950515253545556