11. DÖNEM - Psikoterapi · dan bilgiler edinerek kuramını zenginleştirmeye ve bu alanda çalış-malar yapmaya başlayan öncü terapistler, ... Bireye, teori odaklı değil danışan

i

BÜTÜNCÜL PSİKOTERAPİ

11. DÖNEM

EKİM DERS NOTLARI

Editör

Dr. Tahir ÖZAKKAŞ

Ahmet ÇORAK

ii

Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları: 153

Bütüncül Psikoterapi 11. Dönem Ekim 2012 Ders Notları

ISBN 978-605-4817-20-7

Copyright Psikoterapi Enstitüsü

Tüm hakları saklıdır. Yayıncının izni olmaksızın tümüyle veya kısmen yayımlanamaz, kısmen de olsa çoğaltılamaz ve elektronik ortamlarda

yayımlanamaz.

Birinci baskı: Mart 2014

Editör: Tahir Özakkaş

Yayıma hazırlayan: Sevgi Akkoyun & Menekşe Arık Katkıda Bulunanlar: Özge Kapısız, Gülcem Yıldırım

Baskı: Acar Matbaacılık Prom. ve Yayın. San. ve Tic. Ltd. Şti. Litros Yolu Fatih Sanayi Sitesi No:12/243 Zeytinburnu - İstanbul

Tel: 0212 613 40 41

PSİKOTERAPİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM ARAŞTIRMA SAĞLIK

ORGANİZASYON VE DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ.

Eğitim ve Kongre Merkezi: Fatih Sultan Mehmet Cad. No:285 Darıca-KOCAELİ

Tel : 0262 653 6699 Fax : 0262 653 5345

Merkez: Bağdat Caddesi No: 540/8 Bostancı-İSTANBUL / TÜRKİYE Tel : 0216 464 3119 Fax : 0216 464 3102

www.psikoterapi.com - www.psikoterapi.org - www.hipnoz.com

iii

SUNUŞ

nsanlık tarihi boyunca, her toplumda psikolojik rahatsızlıkları

tedavi etmeye yönelik girişimler olmuştur. Bu alanda yapılan

girişimler sonucu ortaya çıkan pek çok farklı ekolün savunucu-

ları, kendi ekollerini yüceltme ve diğer ekolleri küçümseyerek öte-

kileştirme yoluna gitmiştir. Ancak buna rağmen farklı yaklaşımlar-

dan bilgiler edinerek kuramını zenginleştirmeye ve bu alanda çalış-

malar yapmaya başlayan öncü terapistler, psikoterapide bütünleş-

meyi sağlayarak alandaki bölünmeleri büyük oranda azaltmıştır.

Bütüncül psikoterapi, hastanın bilişlerinin, davranışlarının, kişili-

ğinin ve duygusal süreçlerinin yeniden düzenlemesine yardımcı

olmak için pek çok farklı ekolden faydalanarak daha gerçekçi,

uyumlu ve esnek bir çalışma alanı sunar. Eğitimini verdiğimiz bü-

tüncül psikoterapi, zamanzaman eklektik ve asimilatif, genellikle

de entegratif ve ortak faktörler üzerine kurulmuş bütüncül bir yak-

laşımı içerir. Bireye, teori odaklı değil danışan odaklı bakmaya çalı-

şan bütüncül psikoterapiler, farklı yaklaşımların bileşenlerini bir

araya getirerek terapisti geniş bir vizyona ulaştırır.

Bu amaçtan yola çıkarak, çeşitli bilimsel etkinlik, araştırma, eğitim

ve yayın çalışmalarıyla, ülkemizde bütüncül psikoterapi uygulama-

larının gelişimine öncülük etmekten gurur duyuyoruz. Elinizdeki

bu ders notları, ruhsal bozuklukların tedavisinde tek bir psikotera-

pi yaklaşımına bağlı kalmaktansa elindeki veriyi kullanarak uygu-

lanabilecek en iyi tekniği ve teoriyi arayan bütüncül yaklaşımlı

terapistler yetiştirme adına verilen Bütüncül Psikoterapi Teorik

İ

iv

Eğitimi 11. Grubunun ekim ayı deşifrelerini sunmaktadır. Bu ders

notları, eğitim deşifresinin derlemesi olma özelliğiyle dünyada eşi

benzeri görülmemiş bir yayın niteliği de taşımaktadır.

Bu ders notlarında davranışçı kuram, davranışçı kişilik modelleri,

bilişsel terapiler ve bilişsel terapilerin bütüncül psikoterapiye en-

tegrasyonu konuları ele alınmaktadır.

Bütüncül psikoterapiler de insanın ruhsal yapısının gelişiminde

olduğu gibi zamanla özerkleşecek, bireyselleşecek ve ayrışarak

psikoterapi ruhunu ayakta tutacaktır.

Psikoterapi uygulayıcıları için önemli olduğunu düşündüğümüz bu

eğitim ders notlarını, sizlerin ilgisine sunmaktan kıvanç duymakta-

yız. Keyifli okumalar dileriz…

Tahir ÖZAKKAŞ Psikoterapi Enstitüsü Başkanı

v

İ Ç İ N D E K İ L E R

EKİM 2012 1. GÜN

1 DAVRANIŞÇI MODEL BAŞLANGIÇ .......................................................... 3

2 DAVRANIŞÇI KURAMA GİRİŞ ............................................................... 35

3 DAVRANIŞÇI KİŞİLİK MODELLERİ ......................................................... 90

4 DAVRANIŞÇI KURAMDA TEDAVİ TEKNİKLERİ .................................... 145

EKİM 2012 2. GÜN

5 BİLİŞSEL TERAPİLER ........................................................................... 189

6 BİLGİ İŞLEMEDEKİ SİSTEMATİK HATALAR ......................................... 220

7 BİLİŞSEL TERAPİNİN ÜÇ TEMEL KABULÜ ........................................... 265

8 BİLİŞSEL TERAPİDE TEDAVİ STRATEJİLERİ ......................................... 305

EKİM 2012 3. GÜN

9 NÖROBİYOLOJİ ve DAVRANIŞSAL-KOGNİTİF SÜREÇLER .................... 343

10 KLASİK ŞARTLANMA ........................................................................ 373

11 BİLİŞSEL TERAPİ TEKNİKLERİ ............................................................ 411

12 BİLİŞSEL TERAPİLERİN BÜTÜNCÜL PSİKOTERAPİYE ENTEGRASYONU .. 447

Ekim 2012

1. GÜN

1

DAVRANIŞÇI MODEL BAŞLANGIÇ

ahir Özakkaş: Evet, arkadaşlar hoş geldiniz, güzel bir son-

bahar gününde sizinle görüşmek, buluşmak, konuşmak

güzel. Çok fazla olmadı sizinle ayrılalı, hemen geldiniz. Bu

ay biraz erken geldi değil mi?

Kursiyerler: Evet.

Tahir Özakkaş: Kitapları okuyabildik mi? Malum ve meşhur soru!

Kursiyer X: Yavaş yavaş.

Tahir Özakkaş: Yavaş yavaş!

Kursiyer X: Kitapları nasıl bitireceğiz üç dört günde, yedi sekiz ta-

neyi?

Tahir Özakkaş: Uyumayacaksınız. Uyumayacaksınız!

Kursiyer X: O zamanda anlaşılmıyor.

Tahir Özakkaş: Hızlı okuma teknikleri kursuna gideceksiniz.

Kursiyer Q: Hocam bazıları kolay anlaşılıyor da bazılar hiç…

Tahir Özakkaş: Hangisi mesela anlaşılmayan?

T

4 11. BPT EKİM DERS NOTLARI

Kursiyer Q: Bilişsel terapi uygulamaları var ya, onun çevirisinde bir

sıkıntı vardı. Yazarı aynı Robert Leahy. Direncin de yazarı ama di-

renç çok kolaydı.

Tahir Özakkaş: Aynen öyle. Kendini hiç şey yapma. (gülüşmeler)

sıkıntı yapma. Gerçekten öyle. O kitabın tercümesi biraz sıkıntılıy-

dı ki ilk yaptığımız kitap o aslında. İlk yaptığımız kitaplardan biri.

Kursiyer W: Bir tane daha var öyle kitabınız.

Tahir Özakkaş: Nasıl? Hangisi?

Kursiyer W: Bütüncül psikoterapiye giriş yaptığınız kitap inanılmaz

akıcı ve gerçekten çok beğendim. Biliyorum sizin yazdığınızı. Ama

bir tane borderline kişilik bozukluklarıyla ilgili olabilir hatırlamıyo-

rum şu an. Okuyamadım, yarısına gelemedim.

Kursiyer B: Bütüncül psikoterapiye giriş kitabı böyle fotokopi olan

kötüydü.

Tahir Özakkaş: Yapma ya! Biz onu yayınladık.

Kursiyer: Perdeyi açabilir miyim?

Tahir Özakkaş: Açabilirsin. Film göstereceğiz yalnız.

Kursiyer: Kapatayım o zaman (gülüşmeler).

Tahir Özakkaş: Peki, arkadaşlar gelene kadar birkaç film izleyece-

ğiz. Bu ay ki konumuz davranışçı kuram ve ardından bilişsel ku-

ram. Ardından enstitünün davranışçı bilişsel kuram bakışı. Üç ku-

ram öğreneceğiz. Yani biz üçüncüye kuram demeyelim de bir en-

tegrasyonla ilgili bütüncül bir yaklaşımın modelini anlatacağız.

Hangi kuramı anlatıyorsam ben o gün o kuramcıyım. Bütün diğer

kuramları satarım. Artık bana hocam böyle demiştiniz, şöyle şöyle

söylemiştiniz demeyin. Şu anda davranışçı kuramın bakış tarzı

açısından size davranışçı kuramı anlatacağım. Bir kısmına inanıyo-

Davranışçı Model Başlangıç 5

rum, bir kısmını yaptım tecrübe ettim çok faydasını gördüm, bir

kısmı hiç alakasız çıktı. Dolayısıyla davranışçı kuramı size anlatır-

ken davranışçı kuramların olaya nasıl baktığıyla ilgili bakış tarzın-

dan anlatıyorum. Biraz geç kalan arkadaşlara vakit de vermek açı-

sından şurada (Hoca LCD’den video göstermek için hazırlık yapar)

davranışçı kuramla ilgili olarak birkaç filmimiz var kısa, birkaç

dakikalık her biri. İnternetten topladım, siz de görmüş olabilirisi-

niz bir kısmını.

Davranışçı kuram şuna inanır: Bir bebek doğduğunda tabula ra-

sadır. Bu felsefi bir soru. Yani öğrenilmiş bilgiler vücudumuzda

doğuştan getirilir mi, yoksa hiç bir şey yazılmamış gibi mi dünyaya

geliriz, daha sonra bir takım öğrenme ilkeleri perspektifinden bir

şeyler mi öğreniriz? Davranışçı kuram reflekslerde doğan bir bebe-

ğin tabula rasa olarak meydana geldiğini ilk andan itibaren de belki

ana rahminden itibaren davranışsal öğrenme ilkelerine dayalı ola-

rak kimlik ve kişilik geliştirdiği ve davranışsal öğrenme ilkelerini

ortaya koyduğunu söyler. Burada demek ki kuramcıların iki temel

ayrılım noktası çıkıyor karşımıza. Bir bebek doğduğunda bilgiyle

donanmış, içten yapılan bir sistemle mi gelir veya hiçbir şey bilme-

yerek bu dünyadaki gördükleri sayesindeki bir takım kimlik ve

kişilik yapıları mı geliştirir diye sorunun hangi tarafında tabula rasa

rol alıyor ona bakalım.

Davranışçı kuramın 1930’lardan, 40’lardan başlayan ve 50’lerde

pik yapan psikolojideki yeri, eğer davranışçı bir kuramcı olacaksa-

nız, eğer bir psikolog olacaksanız zihin denen, zihinsel aygıt denen

şeyi çöpe atın. Sakın onunla ilgilenmeyin. Bilim adamı demek gör-

düğü, tuttuğu, herkes tarafından görülebilir, değerlendirilebilir,

ölçülebilir bir takım konuları inceleyen kişidir. Soyut, zihni böyle

düşünüyordu, böyle hissediyordu, düşünceyle his arasında böyle

bir bağlantı vardı, şöyle düşünmüştü, böyle kaygılanmıştı gibi. Her


bir bilim adamı tarafından farklı değerlendirilebilecek yaklaşım

tarzlarını reddeder. Çok basit bir kuralı vardır. Bir uyarana muha-

tap olur bir canlı, insan da bu açıdan daha oluşmuş, daha yüksek

kaliteli bir makinadır. Hayvanlarla aynı kategoridedir. Bir uyarana

muhatap olan o organizma bir cevap verir. Bilim adamının yapması

gereken tek şey uyaranlara verilen cevapların nasıl oluştuğunu

anlamaktır. Dolayısıyla bir insana bir etki yapılır, bu etki karşısında

insan cevap verir. Etki ve tepki bütün o hal bu ikisi arasındadır.

Neyin etki ettiğini bulmak gözlenebilir bir şekilde nasıl tepki ver-

diğini görmektir. Bu olayla ilgili sınırlandırılmış olan davranışçı

kuram psikolojiyi inanılmaz bir şekilde pik yaptırmıştır.

Çünkü diğer bilim dalları arasında gerçekten bir bilim olduğu-

nu, etki ve tepki yasalarının ne olduğunu açığa çıkan inanılmaz

çalışmalar, muhteşem çalışmalar yapılmıştır ve bilimde hak ettikle-

ri yeri almıştır. Çünkü nesneldirler, objektif her laboratuvarda mü-

kerrer defa aynı deney deneylenebilir, yapılabilir ve aynı sonuçlara

ulaşılabilir. Bilimin de adı budur! Gözlenebilir, ölçülebilir, herkes

tarafından ortaya konan deney şartları yerleştirildiğinde herkes

aynı deneyi aynı sonuçlarla yapabilir. İşte davranışçılık kuramı

bunu başarmıştır ve psikoloji metafizik bir alanda, felsefe alnından

bilim alanına doğru gelmiştir bu sayede. Bu işi o kadar abartmışlar

ki davranışçılar, zihin kelimesini kullanan, psikoloji kelimesini

kullananları saf dışı etmişlerdir. Bir kurbağanın çalışma prensibiyle

bir insanın çalışma prensibi aynıdır. Bir köpeğin çalışma prensibi

ile bir insanın çalışma prensibi aynıdır. Davranışçılık çok değerli

bilim adamları sayesinde kurulan laboratuvarlarda insanın davra-

nışlarının nasıl oluştuğuna dair inanılmaz güzel bilgiler vermiştir.

Bilim adamlarından birçoğunu sizler biliyorsunuz bir Rus fizyo-

log olan İvan Pavlov bunların başında geliyor. Koşullu şartlanma-

nın babası olan İvan Pavlov bir endokrinolog olarak yani hormon


bilimcisi. Hayvanların fizyolojisinde hayvanların hormonal yapı-

sında etki ve tepki yasasını inceleyen çalışmalar yaparken, nöroa-

natomiyi incelerken, sinirsel yapıların fiziksel çalışma prensiplerini

incelerken laboratuvarında gelişen tesadüfi bir olay sonucunda

hayvanların ve insanların sistemlerini incelemekten vazgeçmiş,

bunun yerine davranışçı kuramın etki ve tepki yasalarının neler

olabileceğine dair bir alana girmiştir.

Bunun detayına girmiştir, bunun detayını birazdan izah edece-

ğim. Ardından o zamanın davranışçı ekol temsilcileri davranışçılı-

ğın her bir boyutunu lime lime ederek incelemişler ve insanların

bu davranışçılık boyutunda normal ve anormal davranışlar geliştir-

diğini göstermişlerdir. Normal davranış geliştiren etki tepki yasası-

na göre uygun çevrede uygun uyaranlarla muhatap olan bireyler ve

insanlar tepki olarak uyumlu cevaplar verirken çevreden gelen

uygunsuz uyaranlara karşı anormal tepki yasaları verilmiştir. Bu

anormal tepki yasalar uyaranın cinsine, yerine, konumuna bağlı

olarak kişide anormal davranışlara neden olmuşlardır. Eğer çocuğa

veya insana uygun uyaranlarla aşamalı bir şekilde tepkilerin nor-

malliğe doğru veya normalliğe doğru yapılandırılabiliyorsa insanda

meydana gelmiş ve hastalık olarak adlandırılan her türlü rahatsız-

lık anormal davranış kategorisinde değerlendirilebilir. O halde

anormal davranışın nasıl oluştuğunu yasalarla belirlediğimize göre

anormal davranış içeren bireylere de yaptığımız uygulamalar sonu-

cunda davranışsal öğrenme ilkelerini uygulayarak bütün bu prob-

lemleri halledebiliriz demişlerdir. Hatta hatta bilim adamlarından

bir tanesi şunu demiştir:

“Bana insanları verin, bir okul verin o verdiğiniz insanların bir

kısmını katil yapayım, bir kısmını doktor yapayım bir kısmını mü-

hendis yapayım, bir kısmını avukat yapayım” demiştir. Davranışçılık


bu kadar net ve açıktır. Ne verirseniz uyaran olarak o insandan o

tepkiyi alırsın. İnsan tamamen bir makinadır.

İnsan etki yasaları içerisinde çalışan, daha kompleks etki yasala-

rıyla entegre olmuş bir yasalar hiyerarşisidir. Şimdi bu yapının ba-

tığımızda temeli öğrenmek ilkelerine dayanır. İnsan nasıl öğrenir

yani tabula rasa dediğimiz boş ekrana, boş deftere yazı nasıl yazılır.

Bunun kurallarını ortaya koymuştur. Baktığımızda bu öğrenmeler

Pavlov’un geliştirdiği koşulsuz uyaranların koşullu uyarana ve ko-

şullu cevaba dönüştürüldüğü koşullu refleksler dediğimiz koşullu

refleks öğrenme sistemleri, Skinner’in geliştirdiği operant şartlan-

ma dediğimiz edimsel şartlanma öğrenme ilkeleri.

Bandura’nın geliştirdiği sosyal öğrenme ilkeleri ve son yıllarda

iddia edilen içsel gelen herhangi bir davranışsal uyarana muhatap

olmasa dahi içsel sistemdeki uyaranlarla öğrenmenin oluştuğu

keşif yoluyla öğrenme dediğimiz dört tip öğrenme sisteminin uy-

gulanmasıdır. Burada taklidi, modellemeyi, tekrarlamayı ödül-ceza

tekniği gibi davranışçı ekolün başvurmuş olduğu olayı anlamlan-

dırma yönünde inanılmaz sayıda çalışma, etki ve sonuçlar ortaya

koymuştur. Daha da ilginci yapılan çalışmalarda laboratuvar orta-

mında suni olarak fobiler oluşturulmuş canlılarda ve insanlarda ve

hayvanlarda oluşturulan fobiler bir hastalık üretebileceğini kesin

olarak gösterilmiş. Hastalık olan insanlar gene davranışçı tedavi

teknikleri sayesinde duyarsızlaştırılarak normale getirilmiştir.

Bir makinenin düğmesini değiştirir gibidir ve bu yapılan çalış-

malar bilim dünyasında inanılmaz etkilere neden olmuştur. İnsa-

noğlunun hastalık olarak ve davranış bozukluğu olarak yaşadığı

şeylerin laboratuvarda tekrarlanıyor olabilmesi, laboratuvar düze-

ninde etkiye karşı verilen tepkilerin hastalık olarak oluşturulabil-

mesi oluşturulmuş hastalıklarında tedavi ve öğrenme ilkeleri pers-


pektifinde düzeltiliyor bilmiş olması insanların parmaklarını ısırt-

mıştır. Evet. Herkes buldum buldum diyerek büyük bir sevinç ya-

kalamıştır. Ve hastalıkların birçoğunun bu şekilde olduğu da göste-

rilmiştir. Ve bununla ilgilide hala günümüzde çok etkili olan tedavi

teknikleri kullanılarak rahatsızlıkların önüne alınamaya çalışılmış-

tır. Şimdi burada bu girişten sonra şu filmlerden birkaç film izleye-

ceğiz ve bu filmlere de atıf yaparak kalıcı belleğimizi, görsel belle-

ğimizi ve işitsel belleğimizi daha aktif hale getirerek interaktif bir

çalışma yapmış olacağız. Şuradan karışık olabilir ama tek tek baka-

lım. (Hoca bir video başlatır).

Davranışçılığın ilkesi şudur. Yapılan davranıştan ve deneyimden

sonra kişi bir ödül alıyorsa bu davranış pekişmektedir. Bunun kar-

şılığında yapılan davranıştan bir ceza alıyorsa, acı çekiyorsa o dav-

ranıştan kaçınılır ve fobi halini alır. Şimdi burada tesadüfen etkiler

vardır ve davranışsal çalışmalar vardır. İlk slaytta ne yaptı bebek

birisinin üzerine atladı ötekisi de kucağına olacaktı. Bunun karşı-

sında tasarım olarak böyle bir eylemi gerçekleştirirler ama realize

edipte bunun davranışa dönüştüğünde hissettikleri duygu ne? Bu

acı duygusu. Dolayısıyla bu tip davranışlar bundan sonra ne yapa-

cak kaçınılan, sönümlenen ve uygulanmayan davranışlar olacak.

Dolayısıyla davranışın sonunda bir ödül var ise sistem dopaminer-

jik sistem aktifleşir o davranış pekişerek gider.

Davranışın arkasında yaptığımız ilk davranışın arkasında acı var

ise o davranış kaçınılan davranış olur. Fobilerin kaynağı, obsesif

kompulsif bozuklukların kaynağı budur. Eğer bir şey başınıza geldi

ve bundan acı yaşadıysanız, yaşadığınız acıyla ilintili olarak o dav-

ranışsal ortama girdiğinizde kaçınma davranışlarınız ortaya çıkar.

Şimdi bu çocuk birisinin kucağına alıp birinin kucağına atlaması

karşısında yakınlaşması karşısında hissettiği duygu nedir? Acı duy-

gusudur. Ömür boyu bu fobi olarak, onun ruhuna tabula rasasına


kazınacaktır. Şimdi bu mana da bir bebeğin hayatında başına gelen

davranışsal kazaların onun nasıl bil fobik hale getirilen kaçırılan

davranışlar olduğuna dair birkaç örnek bakalım. (Hoca tekrar vi-

deo göstermeye başlar).

Ödül ceza tekniği karşısında bir davranışı öğrenmesi. Çocukla-

rın yürümeleri, konuşmaları, ders çalışmaları, adam olmaları, psi-

kolog, mühendis, terapist olmaları bu maymunla aynıdır (Videoda

küçük bir bisiklete binen maymun görüntüsü izlenmiştir). Eğer

sonucunda bir ödül ve haz alınmış ve beslenmiş ise bu davranış

pekişerek devam ediyor oluyoruz. Yok, acı yalıyorsak biraz önce

gördüğümüz örneklerden onların hepsi formik olarak onların ru-

huna işlenen bir deneyim ve tecrübe olarak kalıyor.

Evet. Bu davranışları bu çocuk neden yapar? (Videoda atletik

bir şekilde öne ve arkaya doğru takla atan 4-5 yaşlarında bir çocuk

gösterilmiştir) çok basit bir sistem. Aferin alıyor, bir ödül alıyor.

Beyindeki ödül bölgesi olan dopaminerjik sistemi aktive ettiğiniz

bir durumda insanlara yaptıramayacağınız şey yoktur. Maymunla

bu çocuğun arasında hiçbir fark yoktur. Bütün davranışlarımızın

arkasında bebeklikten itibaren aferin, takdir, şeker, dondurma gibi

onlarca onlarca ödül vardır. Kişiler ruhlarını bu ödül karşısında

satarlar. Yaptığımız her davranışı incelediğinizde etki tepki yasası-

na perspektifinde ödüllendiriliyor.

Bu çocuk ailesi tarafından ve Buda cemaati tarafından her bece-

risini ortaya koyduğu zaman alkışlanıyor, ödüllendiriliyor ve sevili-

yor. Çocukta bu ödülü ve sevgiyi alabilmek için maymuna dönüyor.

Yapmadığı şey yok görüyorsunuz. Biraz önce izlediğimiz bunun

arasında bu manada, davranışçı ekol bağlamda hiçbir fark yok.

Birisine kalabalık şehirde bisiklet kullanmayı öğretirken birisine de

dağ başında Buda okulunda jimnastiğin her türlü boyutu ödül ceza


tekniği bağlamında öğretilmektedir. Verilen görevi tam yerine geti-

remediğinde ve tam olarak uygulamadığında sevginin geri çekildiği

belki bir cezalandırma sisteminin ortaya konduğu yaptığı her şeyin

karşısında da ödüllendirme sistemi yola konuyor. Bununla yola

çıkan bilim adamları 1940’lı 50’li yıllarda başlayan sistemde akıl

hastanelerinde para yerine geçen kupon sistemi getirmişlerdir.

Eğer hastalar kurallara, hastanenin kurallarına uyarsa onlara kupon

veriliyor, eğer hastanenin kuralları ihlal ediliyor ise ellerindeki

kuponlar alıyordu. Bu kuponlarla kantinden bir takım meşrubattır,

çikolatadır vs. alabiliyorlardı ve inanılmaz etkili oldu ve ceza evle-

rindeki düzen bu ödül ceza tekniği çerçevesinde çok başarılı bir

şekilde dünyanın birçok yerinde uygulandı ve uygulanmaya da

devam ediyor. Evet F.

Kursiyer F: Şimdi ödül dediğimiz şey, benim sizin söylediklerinizden

anladığım hem hoş olan yaşantıya ulaşmak, hem de hoş olmayan

yaşantının ortadan kalkması.

Tahir Özakkaş: Kesinlikle.

Kursiyer F: Dolayısıyla söylediğiniz son örnek üzerinden bir süre

ben hastanede çalışmak gafletinde bulundum diyeceğim veya hasta-

nede çalıştım üç sene kadar. Orada şöyle bir sistem vardı. Özellikle

kapalı yatan hastalar için tabi bunun ticari bir mantığı var ama öbür

taraftan da davranışsal olarak baktığımızda bir hafta kadar bütün

haklardan mahrumiyetle başlıyor sistem ve dolayısıyla…

Tahir Özakkaş: Yani bir cezalandırma var.

Kursiyer F: Evet evet. Direk cezalandırma var, haklardan mahrum

kalmak var. Neden haklardan mahrum kalıyor kantine gidemiyor,

telefon açamıyor, ailesiyle görüşemiyor. Bir süre sonra uyum sağla-

dıkça bu haklarını alıyor ve daha ileriye taşırsa uyumunu o zaman


açık kata iniyor. Diğer taraftan da baktığımızda da uyum sağlamaz-

sa bu süre uzuyor. Yani bu biraz davranışsal bir teknik gibi.

Tahir Özakkaş: Kesinlikle davranışsal teknik ve caza evi kuralları

da buna uygundur. Ceza evinde insanlar ödül ve ceza tekniğine

göre alırlar. Islah demek, rehabilitasyon demek davranışçı ekoller

perspektifinde adamı adam yapmaktır. Eğer suç işlersen tecride

gidersin, hücreye gidersin, ekmeğin kesilir, gıdan kesilir, ailenle

görüşmen kesilir. Uyum gösterdikçe, ruhunu sattıkça şeytana yavaş

yavaş tecritten çıkartılırsın, yemeklerin çeşitlenir, ailenle görüşme

imkânı bulursun, eğer ruhunu tamamen satmış ve kurallara tam

olarak uyuyorsan yirmi yıllık cezan on yıllık infazı tamamlandıktan

sonra dışarıya salınırsın.

Heyet karşına oturursun “bu çok uyumlu, çok aklı başında, bü-

tün kuralara uydu, davranışsal olarak ceza evi şartlarına önerdiği-

miz disiplini tam sağlayan kişiydi ve bu artık dışarıdaki hayvanlarla

pardon insanlarla eşit şekilde kurallara uymaya söz veren kişidir”

diyor. Hâlbuki hayvanla insan arasında davranışsal açıdan hiçbir

fark yoktu. Baktığınız zamanda okullardaki eğitim metodolojileri

çocukların yüksek notla ödüllendirilmeleri dokuz on olarak veril-

mesi, hiçbirisinde bir şeyi öğrenmenin keyfi merakı yok, anlamı

çözmenin merakı yok, çocuklar tek şeyin peşine koşarlar, ödülün,

yüksek notun, verilecek karnenin, aileden alınacak aferinin ve ona

gelecek hediyelerin. Cezası nedir? Eğer çalışmazsanız tembelsiniz,

dışlanansınız, aşağılanansınız, cezalandırılansınız ve hatta okuldan

alınarak çırak olarak herhangi bir sanayi kuruluşuna verilensiniz-

dir. Ödül ceza tekniğini görebiliyor musunuz? Sistem çok basittir.

İnsanın doğuştan getirmiş olduğu yapı iki kategoridedir arka-

daşlar. Beyinin çalışma sistemi de böyledir. Bir şey haz vericiyse

devam eder ve pekişir, acı verirse kaçınılır. Bu kadar basittir. Daha


sonra bunun alt yasaları çıktığında özellikle koşullu refleksin öğre-

nilmesiyle linkleme ve bağlantıyla beraber neden korkuyoruz, ne-

den ödül alıyoruzun anlamlı davranışçı ego sayesinde çözüldüğü-

müzde inanılmaz bir çeşitlilikle karşı karşıya kaldık.

(Hoca bilardo masasında toplarla domino taşlarını deviren bir

adamın gösterisini izletir). İşte davranışsal öğrenmeye kompleksli

yaklaşım arkadaşlar. Adam kaç yılını verdi bunun için Allah bilir!

Onun milimetrik ayarlanarak hızını, şiddetini ve derecesini tama-

men alacağı aferin, şu hareket var ya (Hoca iki elini havaya kaldıra-

rak sevinme hareketini yapar) bu kadar. Buna hayvanlık denmez

de ne denir? (gülüşmeler).

Kursiyer M: Hep ödül veren, kırk sopa atan…

Tahir Özakkaş: Evet padişahların yaptığı gibi. Verin bir kese altın

ve boynunu vurun, böyle boş işlerle uğraştığı için der. Hepsinin

arkasında dikkat ederseniz bir şartlanma var, şartlanma refleksle-

rin meydana getirilmesidir, iyi ayar verilmesidir. Sonuçta aldığı şey

ne? Bir ödül! Davranışlarınızı bu şekilde incelerseniz her yaptığınız

davranışın eğer bir ödül varsa o davranış pekişerek gidiyor, eğer bir

acı ve keder varsa bu davranıştan kaçınıyorsunuz. Birbiriyle olan

ilişkilerimizde aynı şekildedir. (Kursiyerlerden birisi söz ister) evet.

60 saniye çalışır bu mikrofonlar.

Kursiyer Q: Hocam şimdi acı veren davranıştan kaçınılırsa eğer

buna göre. Bu şartlar altında bebeğin düştükten sonra yürümeye

tekrar meyil etmemesi gerekmez mi?

Tahir Özakkaş: Gerekir. Meyil etmez zaten çocuk düştükten son-

ra. Tekrar annenin ödül teknikleri o acıdan baskın hale geldikten

sonra devam ederler. Çocuklar bir sefer düşüp başına bir şey gel-

dikten sonra yürütemezsiniz. Anneler bilir bunu, çocuğu dimdik

durdurtursunuz çok zevk alır ilgi, alaka, sevgi, kucaklama ama bir


sefer dimdik dururken o kafatası giderse günlerce dimdik durdu-

ramazsınız. Daha sonra onu motive ede ede, ödül tekniklerini artı-

ra artıra o acıdan daha fazla ödül tekniği iç dünyasında aktifleştiği

zaman bu eylemi tekrarlar ve çocukların bazı çocuklar vardır ki

aylarca yürümez, yaşıtlarına göre geç kalır.

Bakarsınız aile içindeki ilgi azdır ona yürümesiyle ilgili, hem de

yürütürken düşürmüşlerdir çocuğu yaralanmıştır ve çocuk böyle

oturur kaldırmaya çalıştığınız zaman direnir hep ödül ceza tekniği.

Çocuğu daha erken dokuz ay on ayken ödüllendirilir ve yoğun bir

ilgi görürse çocuk yaşından önce yürür. Yeme alışkanlıkları da,

tuvalet alışkanlıkları da hepsi aynı. Hepsinde ödül ceza tekniği

bağlamında uygulanan davranışçı modeller vardır. Tuvalet alışkan-

lığını nasıl yaptınız? Yani ödül ceza tekniğinde yerinde ve zama-

nında verdiniz mi? Çok aşırı cezalandırılma, çok aşırı ödüllendi-

rilme bağlamındaki ilişkiyi bozdunuz mu?

Kursiyer H: Bu çocuk ödül almazsa yürümez mi hocam?

Tahir Özakkaş: Genetik olarak kalkar ama ödül almazsa yürümez

düşer ve gecikir. Onun için mesela ormanda bulunmuş çocuklar

hikâyesi vardır. Bunlar yürümeyi bilmiyorlar, yetiştirme yurtlarında

kalmış ve özellikle savaş dönemlerinde ve kaderine terk edilmiş

yüzlerce çocuğun olduğu yerde merhameti birkaç bakıcının kaldı-

ğı, durumlarda çocuklar yürümeyi öğrenmemişlerdir. Yürüme ge-

netiğimizde var epigenetik olarak aktifleşir ama çevreden gelen

destekler tür ceza bağlamında uygulanmazsa bu çocuğun yürümesi

gene yıllarca gecikir veya yürümez. Çok ilginç! Konuşmada aynı

şekildedir. Konuşma ödüllendirilirse aktifleşir değilse çocuklar

konuşmayı öğrenemezler. Bunların hepsi bu yetiştirme yurtlarında,

savaş dönemlerindeki çocuklarda gözlemlenmiştir ve bunun dina-

miğiyle ödül ceza teknikleri bağlamında ortaya konmuştur.


Kursiyer A: Ama hocam mesela çekmeceye gidiyor çocuk çekiyor

elini acıtıyor, kıstırıyor ondan sonra bu bir ceza onun için…

Tahir Özakkaş: Kesinlikle.

Kursiyer A: Ama beş dakika sonra mesela alıyorsun işte ağlıyor

pışpışlıyorsun. Ondan sonra yeniden gidiyor çekmeceye, yine aynı

şeyi yapıyor veya başka şeylerde de aynısı, onu sen cesaretlendirmi-

yorsun da çekmeceye gitsin diye.

Tahir Özakkaş: Çekmeceye ilk gittiğinde o çocuk içinde hep on-

dan güzel çıkıyordu çikolatalar çıkıyordu, oyuncaklar çıkıyordu

onun hazzıyla ilgili davranışsal öğrenmeler linkide bir sefer çekme-

cenin üzerine gelme arasından baktığın zaman diğer haz oranı

daha fazla. Öyle değil mi? Ama ilk deneyimlerini bu şekilde yapmış

olan çocuk korkar çekmeceden. Bunun en güzel örneğini anaları-

nız, atalarımız bizim sıcak ve sobaya karşı olan hassasiyetimizi

kırmak için soba soğumaya yüz tuttuğu zaman ellerini tutarlar

çocuklarının, bebeklerin daha yürümeye yeni başlarken sobaya

bastırırlar ve elleri sıcaktan hafifçe yanar ama el yakmayacak ka-

dardır ve çocuk bir daha o sobaya yaklaşmaz. Nedir bu?

Koşullu direk aslında koşulsuz uyarana koşulsuz cevap yani, sı-

cak ve kaçınma cevabı. Baktığınız zaman terbiye ve eğitim metodo-

lojisinin özü tamamen davranışsal ödül ve ceza tekniğidir. Ama

orada siz çocuk daha önce ödül olarak o çekmecenin içerisinden

birçok ödül almışsa bir sefer çekmece üzerine düştü diye o ödülden

vazgeçmez anlatabildim mi? Şimdi sistem o kadar karmaşık oluşu-

yor ki hatta daha ileriye gideyim. Annenin sevgi ve ilgisine muhtaç

olmak sevgi almak anneden, kucaklanmak, dokunulmak, ilgi almak

çok büyük bir ödüldür insanoğlu için. Bu da bizim genetiğimizde

olan bir şeydir. Çocuk hiç fark edilmiyor da çekmeceleri karıştırdı-

ğında fark ediliyorsa çocuk o büyük ödülü alabilmek için o küçük


bedelleri öder. Gider o çekmeceyi karıştırır, gider o vazoyu kırar.

Sebep, her seferinde anne gelip ilgileniyor. Onu nasıl ilgilendikleri

ilgilendirmez, birisi geliyor ona bakıyor, ödül ceza tekniği. Onun

için gene ne dedik biz geçtiğimiz aylarda hatırlarsanız.

Bazı çocuklar problemlerini sadece anne ve babalarının kendile-

riyle ilgilenmesi üzerine kurarlar, ödülü oradan alırlar. Yaramazlık

yapma özellikle ilkokul ve okul çağları, ergenlik döneminde aşırı

davranış bozuklukları sergilerler. Ne zaman davranış bozukluğu

ortaya çıkıyor anne ve babanın kavgası duruyor, anne babanın bo-

şanmayla ilgili konuşmaları bitiyor, bu çocuğu nasıl kurtaracağız

konuşması başlıyor. Al sana ödül! Çocuk anne babanın boşanması-

nı engelledi, işlerini güçlerini bıraktılar onunla ilgileniyor, psikolog

psikolog, doktor doktor geziyorlar; çocuk ödülünü aldı. Bu prob-

lem durur mu? Bu problem durmaz arkadaşlar, problem durduğu

yerde büyük acı gelecek anne baba kavga edecek. Onun için tera-

pistler olarak hangi şeyin ödül verdiğini, hangi şeyin ceza verdiğini

çok net görmeliyiz. Sistem çok basit çocuk eve geliyor evde anne

baba kavga ediyor ve o şu anlık boşanacağız, ayrıldık ayrılacağız

diyor. Bu çocuk için ödül mü? Ceza mı? Ceza!

Bu çocuk okulda yaramazlık yapıyor, sigara içiyor, arkadaşının

saçını çekiyor, kopya çekiyor, disiplin cezaları alıyor anneyi babayı

çağırıyorlar anne baba panik içerisinde çocuğumuz elden gidiyor

diye geliyorlar ve çocuğu nasıl kurtaracaklarına dair konuşmalar

başlıyor, bu çocuk için ödül mü ceza mı?

Kursiyerler: Ödül.

Tahir Özakkaş: Ödül! Ve kavga bitiyor. Çocuk hep problem üre-

tir, problem üretmenin arkasında ne varmış anne babanın birlikte

olmalarına dair ve kendisiyle ilgilendiğine dair ödül vardır. Sistem

ne kadar basitleşiyor görüyorsunuz.


Kursiyer X: Hocam bunlar bilinçlimi oluyor yoksa farkında…

Tahir Özakkaş: Hissedilen duygu. Çocuğun aldığı duygu, hissetti-

ği duygu keyifse, mutluluksa o davranış pekişir. Öyle planlı prog-

ramlı bir şey yoktur. Davranışçı terapi de etki vardır tepki vardır.

Etki okulda yaramazlık yaptığı zaman anne baba kendisiyle ilgile-

nir, problemler bitiyor, sükûnete kavuşuyor. Ödül oluyor! O zaman

bu davranış pekişiyor.

Kursiyer Q: Bu konversiyon bozukluğunda da böyle bir mekanizma

var değil mi?

Tahir Özakkaş: Kesinlikle. Konversiyon reaksiyon ortaya çıktıkça

ilgi ve alaka artar, ilgi ve alaka arttıkça konversiyon bozukluklar

devam eder. Evet F.

Kursiyer F: Aynı mantıkla uygulayan Faraday’de aslında itici uygu-

layıcı bir tedavi…

Tahir Özakkaş: Kesinlikle. Davranışsal terapiden gelme Fara-

day’ın kökü. Elektriksel uyarı vererek cezalandırıyorsunuz. Ama bir

kısım hastalar için de ödüldür Faraday. Çünkü hastaneye yatırılı-

yor, özel cihazlarla elektrik veriliyor, bütün doktorlar onunla ilgi-

leniyor. Dışarıya gittiğinde kimse ona bakmıyor. Fark edilmek,

önemsenmek, değerli olma için sık sık hastalık çıkartırlar ve hasta-

neye yatırırlar. Birçok hastaların hastaneye yatma nedeni budur.

Hastanede ilgilenmiş olmak, onu özel odalara almak, ona özel

elektrik cihazlarına bağlamak onun için büyük ödül. Niteliğine

bakıyorsunuz.

Kursiyer X: Tedavi ederken cezalandırıyor muyuz hocam?

Tahir Özakkaş: Tabi ki.

Kursiyer X: Ya da ödüllendiriyoruz.


Tahir Özakkaş: Ya da ödüllendiriyoruz.

Kursiyer X: Duruma göre değişiyor o zaman.

Tahir Özakkaş: Tedaviyi ya ceza vererek yaparsınız ya da ödül

vererek yaparsınız. Hangisinin iyi olduğuyla ilgili araştırmalar ya-

pılmıştır eğitim durumlarıyla ilintili olarak. Yıllarca sürmüştür.

Ceza tekniği de evet öğrenmeyi güçlendiren bir tekniktir ama ödül-

lendirme tekniği kadar güçlü olmadığı anlaşılmıştır. Onun için

çocuklara ceza verici tekniklerden ziyade ödülü teşvik eden eğitim

programları ve metodolojileri uygulanmıştır. Yani bu okullarda

uygulanan, ceza evlerinde uygulanan, hastanelerde uygulanan,

askeri okullarda uygulanan sistem bütün bu davranıştı ekolün ge-

tirmiş olduğu ödül ceza tekniğiyle ilintilidir. Basittir, nettir, sonuç-

ları keskindir.

Kursiyer F: Kesin çözümde değildir ama dimi hocam?

Tahir Özakkaş: Kesin çözümdür.

Kursiyer F: Yani direk o semptom ortadan kalkar?

Tahir Özakkaş: Direk o semptom ortadan kalkar. Vajinismus has-

tasını alırsınız davranışçı ekole göre bugün bir parmak egzersizi ile

başlayacağız dersiniz, genel egzersizleri yaptırırsınız. Başardığında

kendisine ödül verirsiniz, aferin dersiniz, kendine bir tane kıyafet

al dersiniz, şu kadar parayı harca bu gün yemek yemeyi hak ettin

dersiniz, bir parmaktan iki parmağa çıkar iki parmağa çalışır aferin

dersiniz, ödül verirsiniz, çok iyi gidiyorsun hadi bakalım dersiniz

üç parmağa hemen çıkar. Üç parmak tek boğum, üç parmak iki

boğum, üç parmak üç boğum dersiniz hiyerarşik bir şekilde duyar-

sızlaştırmayı uygularsınız davranışçı yöntemle. Eşinin parmağına

alacaksın bir parmağını, iki parmağını, şimdi penis almaya geldi

sıra hadi aferin, aslanım, gözüm dersin bitti olay. Buna vajinismus


tedavisi denir. Dünyanın her yerinde uygulanan tedavi yöntemi

budur. Davranışı yaptıkça ödül alır yapmadıkça sıkıntı hisseder.

Kursiyer Ö: Sigarayı bırakmak gibi.

Tahir Özakkaş: Sigarada aynı şey. Hafiften başlarsınız ağıra doğru

gidersiniz, davranışçı tedavi teknikleri nettir. Vajina ve penis bu-

luştu mu?

Kursiyer S: Buluştu.

Tahir Özakkaş: Buluştu, mesele bu! He nasıl buluşmuş, duyguyu

hissetmiş. Biz duyguyu bilmiyoruz. Biz problemi düzeltip düzelt-

memekle ilgileniriz. Evet, buyurun efendim.

Kursiyer B: Şimdi bu şeyi verirken diyelim, ödülü verdik ortadan

kaldırmaya çalıştığımız etkende ama altta kaygı yatıyorsa…

Tahir Özakkaş: Alt neresi? Etki vardır, tepki vardır kardeşim.

Uyduruk şeylere inanma. Alt, üst, bilinçdışı ne bunlar? Kim göste-

riyor, var mı gösteren? (gülüşmeler).

Kursiyer B: Başka bir şeyle çocuk devam etmiyor mu? Biz onu kan-

dırdık ama çocuktaki esas problemi ortadan kaldırmadığımız içi

çocuk başka bir etkende devam ediyor.

Tahir Özakkaş: Onların hepsini açıklayacağız, ecele etmeyin.

(Hoca bir personele odasındaki bilgisayardan Jeffrey Magnavita’nın

kitabından tercüme edilmiş iki bölümlük bir kısmın kırk beş adet

çıktısını almasını söyler).

Tahir Özakkaş: Size yetiştirmek için bir kitabın iki bölümü güzel

tercüme ettirdim de çok güzel toparlamış. Davranışçılığın ve biliç-

sel terapinin tarihsel kökenini alarak özet halinde kişilik yapılarıyla

ve kuramlarıyla birleştiren bir çalışma Jeffrey Magnavita’nın kişilik

bozuklukları diye büyük ve bir kitabı var onu tercüme ettiriyorum

Documents

11. DÖNEM - Psikoterapi · dan bilgiler edinerek kuramını zenginleştirmeye ve bu alanda çalış-malar yapmaya başlayan öncü terapistler, ... Bireye, teori odaklı değil danışan