100 ДУМИ ЗА 100 ФИЛОСОФИ
ÆÀÍ-ÊËÅ ÌÀÐÒÅÍ
100 ÄÓÌÈ ÇÀ 100 ÔÈËÎÑÎÔÈÎÒ ÕÅÐÀÊËÈÒ ÄÎ ÄÅÐÈÄÀ
Ïðåâîä îò ôðåíñêè Ëèäèÿ Äåíêîâà
ÐÈÂÀ, 2006
Ïðåâîäúò å íàïðàâåí ïî èçäàíèåòîJean-Clet Martin100 MOTS POUR
100 PHILOSOPHESDe Héraclite à Derrida© Les Empêcheurs de penser en
rond/ Le Seuil, 2005
© Ëèäèÿ Äèìèòðîâà Äåíêîâà, ïðåâîä, 2006© Èçäàòåëñòâî Ðèâà,
2006
íà Êîðèí
ÏÐÅÄÃÎÂÎÐ
Íàâëèçàíåòî âúâ ôèëîñîôèÿòà ïðåäïîëàãà - êàêòî ñå å óäèâëÿâàë íà
òîâà Õåãåë - ÷îâåê äà ñå çàñèëè íàïðàâî íåçàâèñèìî îò òî÷êàòà íà
ñâîÿ îòñêîê. Îòêúäåòî è äà ïðîíèêâà, êúì êîéòî è ôèëîñîô äà
ïðèñòúïâà, òîçè èçáîð áè ãî îòâåë äèðåêòíî äî ñúùåñòâåíîòî è
íàé-çàáåëåæèòåëíîòî. Òîâà íåñúìíåíî íå å ïðå÷êà, çàùîòî
óáåæäåíèåòî, ÷å èìàø ðàáîòà ñ ôèëîñîô, íå ïðîèçòè÷à åäèíñòâåíî îò
íåãîâîòî ïðåâúçõîäñòâî. Ïîäîáíî óáåæäåíèå èäâà ïî-ñêîðî îò
ñëàáîñòèòå, êîèòî ïîêàçâà, è îò èìïðîâèçàöèèòå, êîèòî ãî êðàñÿò.
Ôèëîñîôñêîòî ïèòàíå ñå ðàæäà âèíàãè îò íåèçáåæíîòî ó÷óäâàíå, êîãàòî
æèâîòúò íè õâúðëÿ â ñìóò çàðàäè ìðà÷íàòà êóõèíà, îò êîÿòî âñúùíîñò
íÿìà èçõîä.Íà Ïëàòîí äúëæèì èäåÿòà, ÷å âñè÷êè íèå îùå îò ðàæäàíåòî
ñìå çàçèäàíè â ìðàêà íà åäíà ïåùåðà, áåç äà óçíàâàìå íèêîãà êàê å
çàïî÷íàëî òîâà, íèòî êàê áè ìîãëî äà ñâúðøè. Ñúùåñòâóâàíåòî å ïî
ñúùíîñòòà ñè ïîä-ëåæàùî: åäíî ïîäçåìèå, òåñåí ëúêàòóøåù ïðîõîä,
÷èéòî ñìèñúë íè óáÿãâà. Äîðè äà å åäèíñòâåíèÿò, êîãîòî òîâà
òðåâîæè, ôèëîñîôúò íÿìà äðóã èçáîð îñâåí ïðè ëèïñàòà íà îáîñíîâàí
ïëàí äà ñå íàñî÷âà îïèïîì, òðúãâàéêè îò âúòðåøíîñòòà íà çàäúíåíàòà
ãàëåðèÿ, îïèðàéêè ñå íà ïúðâîòî íåùî, çà êîåòî ñå óëàâÿ. Òîâà áè
áèëî äîñòàòú÷íî äà îïðàâäàå àçáó÷íàòà( ïîäðåäáà íà òîçè òðóä,
ñúñòàâåí îò ìíîæåñòâî àëïèíèñòêè çàõâàòè â òâúðäàòà ñêàëà, êîÿòî íè
îáãðúùà. Êàê íàèñòèíà äà çàïî÷íåì äà ôèëîñîôñòâàìå, àêî íàé-íàïðåä
íå ñå îñòàâèì íà çàäúëáàâàùèòå ôèëîñîôñêè êîíöåïöèè, èçðàáîòåíè îò
íàøèòå ïðåäøåñòâåíèöè, çà äà íàìåðèì îïîðíèòå òî÷êè, ïðîêàðàíèòå
âå÷å ïúòèùà, èçòî÷íèöèòå íà ñâåòëèíà, ñïîñîáíè äà íè íàñî÷àò â
ëàáèðèíòà íà ñúùåñòâóâàíåòî? È êàê äà íå ñå äîêîñíåì ïîíÿêîãà äî
åäíî ñúùíîñòíî âèæäàíå, êîåòî ùå íè ïîçâîëè ïî-íàòàòúê äà ìèñëèì
íèå ñàìèòå è äà çàáåëÿçâàìå âðúçêèòå, îòêëþ÷åíè îò âñè÷êè òåçè
îáúðêâàùè ïëåòåíèöè íà èäåèòå?Îñâåí ÷å ñà îñíîâíè ñðåäñòâà çà
îðèåíòèðàíå, 100-òå äóìè çà 100 ôèëîñîôè èçðàçÿâàò æåëàíèåòî äà ñå
äàäå íà âñåêè çàõâàíàë ñå ñ òÿõ ìèñëèòåë áúðç è íåïîäðàæàåì
ïðåãëåä. Íåïîäðàæàåì, äîêîëêîòî ïðè íàèñòèíà îáùèòå èíòåðåñè íèêîãà
íå ñå ñëó÷âà åäèí ôèëîñîô äà ïîâòîðè ñúùîòî, êîåòî äðóãè âå÷å ñà
êàçàëè - âñåêè ïî ñâîÿòà óíèêàëíà ïúòåêà. Âñåêè åäèí îò
ïðåäëîæåíèòå òóê ïîðòðåòè òúðñè äà îòêðèå äúëáîêàòà, æèçíåíà
îñîáåíîñò, êîÿòî íå ñå ïîääàâà íà ïðîñòîòî óâëå÷åíèå ïî åòèêåòè,
ïîäõðàíâàùè íàøèòå ðå÷íèêîâè èãðè. Ïîðòðåòúò å îñíîâíî ïîäíåñåí
÷ðåç æèâîòà. Òîé îçíà÷àâà åäíî îâëàäÿâàíå, íà÷èí äà ñå íàìåðè îïîðà
âúðõó õàðàêòåð.  òÿñíàòà ñè ðàìêà îáà÷å ïîðòðåòúò ñå äúðæè îáðàòíî
íà òåæêèòå, íåïîäâèæíè, çàñòèíàëè â áðîíçà ôèãóðè. Â òîâà îáùíîñòòà
íà ïîðòðåòèòå å ïî-ñêîðî ìèêðîãðàôñêà, ïîðòàòèâíà, ñÿêàø íàðåäåíà
îò ìíîãî ëåêè êàìåè èëè ôîòîãðàâþðè, êîèòî îáà÷å ñòèãàò âñåêè ïúò
äî ñúùíîñòíîòî, äî íàé-æèçíåíèòå ÷åðòè, áåç íèêîãà äà èçïàäàò â
êàðèêàòóðíîñò.Çà äà äèíàìèçèðàìå âúçìîæíî íàé-áúðçî òåçè ëèíèè íà
ñâåòêàâè÷íè ìèñëè, âñåêè ïúò ñå ñïèðàìå íà íÿêîÿ æèòåéñêà èñòîðèÿ,
êîÿòî ïîêàçâà, ÷å ôèëîñîôúò èçìèñëÿ åäíà äóìà, çà äà îïèøå âúçëîâ
ïðîáëåì: òÿ å êàòî ðàçóçíàâà÷, ïîíÿêîãà êàòî ÷àñîâè íà èçîëèðàí
ïîñò, ñ ðÿçúê îáðàò ñïðÿìî òîòàëíîñòòà íà áèòèåòî! Ñëåäîâàòåëíî
Æèâîò è Äóõ òóê ñå ïðåäñòàâÿò ïî íåðàçêúñâàåì íà÷èí, ñÿêàø æèâîòúò
íîñè ìèñúëòà, à ìèñúëòà ìîæå äà îòíåñå æèâîòà. Ìàðòèí Õàéäåãåð
íàïðèìåð å òðÿáâàëî äà ñëóæè â ìåòåîðîëîãè÷íè ïîäåëåíèÿ ïî âðåìå íà
Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà, ñáëúñêâàéêè ñå òàêà ñ íåïðåäâèäèìîòî,
òóðáóëåíòíîñòòà è ãðèæàòà ïî ïúòÿ íà Áèòèåòî. Ïîäîáíî ñúáèòèå íå å
ìîãëî äà íå îêàæå êîñâåíî âëèÿíèå âúðõó íåãîâàòà ìèñúë, äîðè àêî ñå
ñúãëàñèì, ÷å íå âñåêè ìåòåîðîëîã, êîéòî ïðàâè òîâà, ùå áúäå â
ñúñòîÿíèå äà ñòàíå Õàéäåãåð! Òðÿáâà, íàèñòèíà, ÷îâåê äà ìîæå äà ñå
ïîñòàâè íà âèñîòàòà íà ñúáèòèÿòà, äà ïðèñïîñîáè íàíîâî íàé-ëîøèòå
ñëó÷àéíîñòè íà ñúùåñòâóâàíåòî, ïîäâåäåíè â äóìà, ñïîñîáíà äà ãè
ïðåîáðàçè. Ôèëîñîôúò ñå îïðåäåëÿ ÷ðåç ñìåëîñòòà äà ñå çàõâàíå
îòáëèçî ñ òîâà, êîåòî ìó ñå ñëó÷âà, äîêàòî å â ñúñòîÿíèå íà
ìåòàìîðôîçà, çà êîÿòî îùå íÿìà íàïúëíî èçðàáîòåíî ïîíÿòèå. Âèíàãè
ñúùåñòâóâà ðèòúì â íà÷èíà, ïî êîéòî ôèëîñîôúò èçîáðåòÿâà è êîéòî ñå
äúëæè íà îïðåäåëåí ñòèë íà ñúùåñòâóâàíå, íà àôåêòèâíàòà òîíàëíîñò
íà ñòèëà. Òîçè ðèòúì áåçñïîðíî ñå îòêðèâà â ÷åðòèòå íà àâòîðà èëè â
äóìàòà, êîÿòî òîé ñúçäàâà êàòî åäèí âèä íåïîäðàæàåì ïîäïèñ.Âñåêè
åäèí îò ïîðòðåòèòå å ñúçíàòåëíî êðàòúê, îòðèâèñò, çà äà íå ñå
èçãóáè êðèòè÷íàòà ñèëà íà òåçè, êîèòî ñà èçîáðåòÿâàëè êîíöåïöèè
òàêà, êàêòî ñå èçðàáîòâàò ëúêîâå è ñòðåëè. Òîâà å íàé-âå÷å ñëó÷àÿò
íà Ðóñî, ïðåñëåäâàí îò âñè÷êè åâðîïåéñêè ïîëèöèè íà ñâîåòî âðåìå,
íî ñúùî òàêà è íà òåçè, êîèòî êàòî Áîåöèé ñà áèëè îáåçãëàâåíè, èëè
íà òåçè, êîèòî ïîäîáíî íà Àáåëàð è Îêàì ñà èçïèòàëè óäàðèòå íà
Èíêâèçèöèÿòà, äîêàòî - â ïî-áëèçêî âðåìå - Áåíÿìèí èëè Êàâàéåñ ñà
áèëè ðàçñòðåëÿíè îò Ãåñòàïî. Ñëåäîâàòåëíî ñáèòèÿò âèä íà ïîðòðåòèòå
öåëè äà ñâúðæå ëèíèèòå íà ñúïðîòèâàòà, êîÿòî ñúñòàâÿ êðèòè÷íàòà
ñèëà íà ôèëîñîôèÿòà, òàêà ÷å ÷èòàòåëÿò äà å â ñúñòîÿíèå äà
âúçïðîèçâåäå íåéíèòå êîíòóðè è äà ãè îòíåñå ñúñ ñåáå ñè êàòî òîâàð
åêñïëîçèâè. Ôèëîñîôèÿòà íåñúìíåíî ñúùåñòâóâà åäèíñòâåíî â
êà÷åñòâîòî íà òàêîâà âúçïðîèçâåæäàíå: ïîâòàðÿíå, êîåòî ïîäåìà
íàíîâî ôèëîñîôñòâàíåòî, êàòî âñåêè ïúò ãî èçìåñòâà, îòíàñÿéêè
êîíöåïöèèòå íà äðóãà ñöåíà, êúäåòî òå ñå ñâúðçâàò ñ äðóãè äóìè. Åòî
çàùî âñåêè ìèñëèòåë ñå ðîäåå ñ äðóãè, ïîñî÷åíè â òåêñòà ñ êóðñèâ,
çà äà ìîæå ÷èòàòåëÿò ñâîáîäíî äà "êëèêíå" âúðõó òÿõ è äà ïðåîòêðèå
òàêà ïîä÷åðòàíèòå ñõîäñòâà.Ïî òàêúâ íà÷èí 100-òå äóìè çà 100
ôèëîñîôè ïðåñúçäàâàò åäíà òâúðäå ðàçëè÷íà èñòîðèÿ íà ôèëîñîôèÿòà â
ñðàâíåíèå ñ äðóãèòå, êîèòî íè ñå ïðåäëàãàò - âèíàãè äîñòà
àáñòðàêòíè. Íåñúìíåíî íå ñà ìàëêî èñòîðèèòå íà ôèëîñîôèÿòà îò òèïà
ìàñîâî ïðîèçâîäñòâî. Ïðèíóäåíè áÿõìå äà ïðèçíàåì îáà÷å, ÷å èì
ëèïñâà æèâåö, ïîðèâ, êîéòî ðåøèõìå äà âúâåäåì â èäåèòå è àâòîðèòå,
ñÿêàø ñàìàòà ðåäèöà íà óíèêàëíè ìèñëèòåëè íåóìîðíî æèâåå è ïóëñèðà.
Çàòîâà òåõíèòå äóìè âñå îùå íè ãîâîðÿò, è òî âèíàãè çà ðèñêîâàíèòå
ïðèêëþ÷åíèÿ, â êîèòî ñà ñå îêàçàëè âúâëå÷åíè. È ñàìî ïðè óñëîâèå,
÷å ïîäåìå òåçè æèâîòè â íàøèÿ ñîáñòâåí õîä è íàøèòå ñîáñòâåíè
ïîäõîäè, ôèëîñîôèÿòà ùå îòêðèå ñâîÿ íàé-ñèëåí èìïóëñ è ëèíèÿòà ñè
íà ðàçâèòèå: ðèòúì è óâëåêàòåëíîñò, ñúùíîñòíî îòâîðåíè ìåæäó
âñè÷êè, êîèòî íå áèõà ìîãëè ïîâå÷å äà ñå ñðåùíàò, àêî íå ãè íîñåõìå
âå÷å çàåäíî ñ íàñ. Ôèëîñîôèòå è äóìèòå íà ôèëîñîôèÿòà ñå äúðæàò è
ñå íàðè÷àò òàêà ïîäîáíî íà ãðóïà âúðçàíè ïîìåæäó ñè àëïèíèñòè,
êîèòî, çà äà íàïðåäâàò, èìàò íóæäà îò îòäàâíà ïîñòàâåíè âúðõó
ñòåíàòà æàëîíè - òå îáà÷å òðÿáâà è äà ñå ïîäíîâÿâàò çà áúäåùèòå
èçïèòàíèÿ.
ÏÈÅÐ ÀÁÅËÀÐ(1079 - 1142)
Çàðàäè ëþáîâòà ñè êúì Åëîèçà Àáåëàð áèâà ëèøåí îò ìúæåñòâåíîñòòà
ñè - íàêàçâà ãî áàùàòà íà Åëîèçà Ôóëáåðò. Îò òîçè ìîìåíò òîé
ðàçâèâà èçîñòðåíî ÷óâñòâî çà ñïðàâåäëèâîñò ïîäîáíî íà èñêðåíàòà
ëþáîâ, êîÿòî å èçïèòâàë êúì Åëîèçà, áðåìåííà îò íåãî áåç áðàê,
âñëåäñòâèå íà ÷àñòíèòå óðîöè, êîèòî Àáåëàð, áåç äà ïåñòè óñèëèÿ, é
äàâàë. Òîâà å íàèñòèíà äîñòîéíî çà ñúæàëåíèå è ñâèäåòåëñòâà çà
çëîóïîòðåáà ñ äîâåðèåòî ïî îòíîøåíèå íà ñåìåéñòâîòî, íî îòãîâàðÿ íà
áëàãîðîäíèòå ÷óâñòâà, êîèòî ñà ñêëîíèëè ñúðöåòî íà Àáåëàð êúì òàçè,
êîÿòî òîé íèêîãà íÿìà äà çàáðàâè. Îòòóê íåñúìíåíî ïðîèçòè÷à è
ôèëîñîôñêîòî âèæäàíå, êîåòî ïðèäàâà íà æèâîòà, íà òåðçàíèÿòà íà
èíäèâèäà ðåàëíîñò, ïî-áëàãîðîäíà îò òàçè íà áðà÷íèÿ îáè÷àé,
ñúçäàâàù îñíîâàòà íà ñúïðóæåñêèòå âðúçêè. Öåííîñòòà íà èíäèâèäà ñå
êîâå â ìíîãî ïî-ðàçëè÷íî ìÿñòî îò äóìèòå, ñ êîèòî áèâà ñúäåí è
îñúæäàí! Òî å, çàùîòî êàòåãîðèèòå, ñ êîèòî ðàçïîçíàâàì åäèí èíäèâèä
êàòî "ëîø", "äîáúð" èëè "ðàçóìåí", ïî âðåìåòî íà Àáåëàð ñà áèëè
ñõâàùàíè àáñîëþòíî, îòäåëíî îò òîçè, ñïðÿìî êîãîòî ñà áèëè
ïðèëàãàíè áåç íèêàêâî îñíîâàíèå. Ñÿêàø òåçè êàòåãîðèè ñúùåñòâóâàò
íàïúëíî ãîòîâè â êóòèÿ çà èíñòðóìåíòè, èçöÿëî ïîä ðúêà. Äóìèòå
ñúäúðæàò åäèí óæàñÿâàù èëè, îáðàòíî, èäèëè÷åí àñïåêò, îò êîéòî ñè
ñúçäàâàìå íàøèÿ àä, êàêòî è íàøèÿ ðàé. Òàêà òîâà, ÷å íÿêîé "å ëîø",
áèëî ñìåñâàíî ñ ôàêòà, ÷å ñå å îñòàâèë äà áúäå ñúáëàçíåí îò
"çëîòî", ðàçáèðàíî íàèñòèíà êàòî ñúùåñòâî: "Ëóêàâèÿ" èëè "äóõà íà
çëîòî"! Ïî ïîäîáåí íà÷èí äíåñ áèõìå ìèñëèëè, ÷å äóìàòà íåâðîçà
îçíà÷àâà îïðåäåëåíèå, ñúùåñòâóâàùî íÿêúäå áåç îíçè, êîéòî å
îïðåäåëåí êàòî íåâðîòè÷åí, ÷å èìåòî "èñïàíñêè ãðèï" âúðëóâà
íåçàâèñèìî îò âèðóñà, êîéòî ãî ïðåäèçâèêâà. Òàêà áèõìå ñìåñèëè åäíî
óñåòèìî, îñåçàåìî ñúùåñòâóâàíå ñ íàçâàíèåòî íà áîëåñòòà, ÷åñòî
ïî-ñòðàøíî îò èçïèòâàíèòå ñèìïòîìè. Äóìàòà "÷óìà" ïîðàæäà èñòèíñêè
ðåàêöèè íà îòâðàùåíèå è ÷óâñòâîòî çà èçêóïëåíèå íà ìîðàëíà ãðåøêà.
"Ðàêúò" å íàòîâàðåí ñúñ ñìðàçÿâàùà ñëàâà, êîÿòî ñúâñåì íå èäâà îò
äåéñòâèòåëíèòå íè òóìîðè. Ïîäîáíè ïàíè÷åñêè ðåàêöèè íå ñúùåñòâóâàò
òðàéíî, âúâ âñåêè ñëó÷àé íå ïîâå÷å îò "ñëîâåñíèòå ôîðìè", ïî êîèòî
ïñèõîëîãúò îòêðèâà ïðè ïàöèåíòà èçâåñòíè ïàòîëîãè÷íè òåíäåíöèè.
Ðåàëíèÿò áîëåí å âèíàãè ïî-îáúðêâàù, ïî-ñëîæåí îò òâúðäå îáùàòà
áîëåñò, äèàãíîñòèöèðàíà ïîä íÿêàêâî èìå.Ïðåç Ñðåäíîâåêîâèåòî
äîñàäíàòà ìàíèÿ äà ñå ïðèäàâà íà èìåíàòà ïî-âèñîêà ðåàëíîñò îò òàçè
íà íåùàòà ñúñ ñèãóðíîñò å èìàëà äîñòà ïî-ðàçëè÷íà ôîðìà îò
ìåäèöèíàòà, êîÿòî äíåñ èçðàáîòâà òâúðäå óñòîé÷èâè êëèíè÷íè êàðòèíè.
Òîãàâà íà äóìèòå ÷åñòî ñå å ïðèäàâàëà ïîâå÷å è ïî-çíà÷èìà ìîù,
îòêîëêîòî íà ôàêòèòå. Îòòóê è ñòðàõúò îò áîãîõóëñòâî ïðè óïîòðåáàòà
íà èìåòî "Áîã" â íåñâîéñòâåí êîíòåêñò, óæàñúò äà ñå íàçîâå äóõúò íà
çëîòî ïîðàäè îïàñíîñòòà îò ïîÿâÿâàíåòî ìó è ò.í. Ìàãè÷åñêàòà
ôîðìóëà, çíàêúò, èçïèñàí âúðõó ÷åëîòî, ñà âäúõâàëè ñòðàõ êàòî
èñòèíñêè ñìúðòîíîñíè óäàðè. Ïî ñúùèÿ íà÷èí âúâ ôèëîñîôèÿòà áèëè
ïîñòàâÿíè ñòðàííè è îáåçïîêîèòåëíè âúïðîñè êàòî òåçè, ñ êîèòî -
ïî-áëèçî äî íàñ - å òðÿáâàëî äà ñå ñáëúñêà Àëèñà, ãåðîèíÿòà íà Ëóèñ
Êàðîë: ìèøêà å äóìà, äóìàòà íå ãðèçå ñèðåíå, ñëåäîâàòåëíî ìèøêàòà
íå ãðèçå ñèðåíå! ßñíî å òóê, ÷å äóìàòà "ìèøêà" ïðèòåæàâà äâîéñòâåíà
ôóíêöèÿ, ïðåäèçâèêâàùà èñòèíñêî èçêðèâÿâàíå ìåæäó åçèê è
äåéñòâèòåëíîñò. Íåùî ïîäîáíî áè áèëî, àêî â íàøåòî èçêóñòâî äà
ïîäðåæäàìå è ðàçëè÷àâàìå æèâèòå ñúùåñòâà ñ èìåíà ñè ïðåäñòàâèì, ÷å
ñúùåñòâàòà ïîëó÷àâàò ñìèñúëà ñè äèðåêòíî îò èçïîëçâàíàòà äåôèíèöèÿ.
Òàêà Áîã áè ïðèòåæàâàë èìåòî, ôîðìóëàòà, ïðåäè äà ñúçäàäå
ñúîòâåòíîòî æèâîòíî. Áè èìàë èäåÿòà è ïîíÿòèåòî â èçâîðà íà
Òâîðåíèåòî… ðàçëè÷àâàíåòî íà ñúùåñòâàòà íà "ãðúáíà÷íè" è
"áåçãðúáíà÷íè" ìîæå áè ñå ìèñëè, ÷å "ãðúáíà÷íèÿò" ðîä ñúùåñòâóâà
íåçàâèñèìî îò ðåäèöàòà æèâîòíè, êîèòî ãî âúïëúùàâàò. Îòòóê ñå
ïðåäïîëàãà íÿêàêâî èäåàëíî ãðúáíà÷íî, îò êîåòî ìíîæåñòâî ðàçëè÷íè
èíäèâèäè áè òðÿáâàëî äà çàâèñÿò! Ñúçäàâà ñå ïðåäñòàâàòà, ÷å ñìå ñå
çàðîäèëè òúêìî îò òîâà ïîíÿòèå! Âúïðîñúò íà Àáåëàð áè áèë: ìîæåì ëè
äà çíàåì äàëè äóìàòà "ãðúáíà÷åí" ùå ïðîäúëæàâà äà èìà ñìèñúë, àêî
ïðèåìåì, ÷å âñå îùå íå ñà ñå ïîÿâèëè ñúîòâåòñòâàùè ìó ñúùåñòâà.
Áèõìå ëè ìîãëè â òîâà îòíîøåíèå äà ìèñëèì, ÷å íÿêîÿ êîëåêöèÿ, êëàñ
èëè ðîä ïðåäõîæäàò îòäåëíèòå íåùà, êîèòî ãè ñúñòàâÿò? Îòðè÷àíåòî,
÷å åäíà êîëåêöèÿ îò êëþ÷îâå èëè ìàðêè - íåéíàòà èäåÿ âñúùíîñò -
ìîæå äà áúäå îòêúñíàòà íàä åëåìåíòèòå, êîèòî ùå áúäàò ïîäðåäåíè â
íåÿ, ôàêòè÷åñêè ñå íàðè÷à ñïîð çà óíèâåðñàëèèòå - áóðåí è êúðâàâ
ñïîð, îò êîéòî íèå äíåñ âñå îùå çàâèñèì, êîãàòî òúðñèì ñúùíîñòòà íà
ïñèõîçàòà â óíèâåðñàëíîòî îçíà÷àâàùî, êîåòî áè ñå ðååëî íàä
áîëíèòå, çàñåãíàòè îò íÿêàêâî ñìóùåíèå â ïîâåäåíèåòî.Îáðàòíî íà
Áîåöèé Àáåëàð ñìÿòà, ÷å óíèâåðñàëíîñòòà íå å â íåùàòà, à â äóìèòå,
êîèòî ìîãàò äà ñå ïðèëàãàò êúì ìíîæåñòâî ðàçëè÷íè ðåàëíîñòè. Òàêà
ïîíÿòèåòî "ëèñòî" ãîâîðè êàêòî çà êëåíà, òàêà çà êåñòåíà è áóêà. Íî
êúäå ñúùåñòâóâà òîâà òâúðäå îáùî "ëèñòî"? Ëþáîïèòíî å, ÷å åäíî è
ñúùî èìå ìîæå äà ñå ïðèïèñâà íà ìíîãî ðàçëè÷íè èíäèâèäè, êîãàòî ñå
ïðåöèíÿâà, ÷å ñà "äîáðè" èëè "äîñòîéíè çà ïîðèöàíèå". Äàëè òîãàâà
äîáðîòî ñúùåñòâóâà â ñåáå ñè êàòî àíãåëèòå? Çëîòî íåçàâèñèìà
ðåàëíîñò ëè å îò òîçè, êîéòî èçâúðøâà çëîäåÿíèå ïîäîáíî íà äÿâîëà,
êîéòî âèëíåå â àäà? Òîâà î÷åâèäíî å ÷èñòî âúîáðàæàåìî! Ðàçáèðàìå
çàùî Àáåëàð å áèë íàïàäàí îò òåîëîçèòå íà ñâîåòî âðåìå: òîé îñïîðâà
ðåàëíîñòòà íà óíèâåðñàëèèòå, îòêàçâàéêè äà ðàçãëåæäà äîáðîòî è
çëîòî ïî äðóã íà÷èí îñâåí êàòî ëîãè÷åñêè êîíöåïòè, îáùè àñïåêòè,
ñïîðåä êîèòî â óìà èíäèâèäèòå áèâàò ñúäåíè è îïðåäåëÿíè. Òîâà å
èçêóñòâî íà òúëêóâàíåòî, à íå íà÷èí çà íàìåñà âúðõó ðåàëíîòî.
Ñúùîòî ñå îòíàñÿ çà äóìèòå è óìñòâåíèòå êàðòèíè. Äåéñòâèòåëíî, àç
ìíîãî äîáðå ìîãà äà çàïàçÿ îáðàçà íà êóëà, êîÿòî ñå å ñðóòèëà, è äà
ñè ÿ ïðèïîìíÿ äîðè àêî òÿ âå÷å íå ñúùåñòâóâà. Òîâà îáà÷å íå
âêëþ÷âà, ÷å êóëàòà å ñúùåñòâóâàëà îò âå÷íîñòòà ïîä ôîðìàòà íà
ïðåäâàðèòåëíà èäåÿ çà êîíêðåòíîòî çäàíèå. Îòäåëÿì â óìà ñè îáðàçà
íà íåùîòî, áåç îáà÷å äà ðàçãëåæäàì òîçè îòïå÷àòúê íà ïàìåòòà ïîä
ôîðìàòà íà àáñîëþòíà ðåàëíîñò. Íàïúëíî èçëèøíî å äà ñå âÿðâà â
òâîð÷åñêàòà ìîù íà äóìèòå ïîäîáíî íà ìàãüîñíèöèòå, êîèòî ñè
âúîáðàçÿâàò, ÷å òåõíèòå ôîðìóëè è çàêëèíàíèÿ èìàò ðåàëíè ñëåäñòâèÿ.
Ïîäîáíî íà îáðàçèòå äóìèòå ìîãàò äà ñúùåñòâóâàò áåç íåùàòà, íî íå
ìàòåðèàëíî, êàêòî íàïðèìåð "çëîòî", êîåòî ìîæå äà áúäå èçîëèðàíî
åäèíñòâåíî ïî ïúòÿ íà àáñòðàêöèÿòà, áåç íèòî åäíî èñòèíñêè
äèàáîëè÷íî ñúùåñòâî äà ãî âúïëúùàâà â àäà.Îòòóê ðàçáèðàìå è çàùî
Àáåëàð ñå å íàìåñèë äåéíî â êúðâàâè êîíôëèêòè, æèâååéêè ïîñòîÿííî
êàòî èñòèíñêè âîéíèê, ãîòîâ äà àòàêóâà ó÷èòåëèòå ñè. Òîé ñå
óñòàíîâÿâàë îòñòðàíè íà øêîëèòå è óíèâåðñèòåòèòå, òàì, êúäåòî ñå
çàäîâîëÿâàëè ñ äóìèòå ñàìî çà äà ãè ïðåâúðíàò â ïðàõ, íàâëè÷àéêè ñè
òàêà ãíåâíèòå íàïàäêè íà Áåðíàð îò Êëåðâî, êîéòî ãî îñúäèë,
îïàñÿâàéêè ñå îò ñèëíèòå ìó ðå÷è. Íî íàé-ëþáîïèòíîòî å, ÷å äóìèòå,
ïàìôëåòèòå èëè äîðè ëúæèòå, ïî-òî÷íî ëúæåñâèäåòåëñòâîòî, èìàò
èñòèíñêà âëàñò âúðõó íåùàòà, ìàêàð äà íå ñà ñàìèòå íåùà. Ïîíÿêîãà -
è òîâà Àáåëàð ñúùî å çíàåë - äóìèòå ñà ïî-îáåçïîêîèòåëíè îò
áàðàáàíèòå è àðìèÿòà îò õèëÿäè ïåõîòèíöè: ñòðåëè, ïî-ðåàëíè îò
îðãàíèòå, êîèòî ìó îòðÿçâà Ôóëáåðò. Íà äðóãèÿ êðàé è ïðè èçâåñòíè
ñúçäàâàùè óñëîâèÿ ñå âèæäà, ÷å àêî íå ñà ïðàçíîñëîâèÿ èëè ïðîñòî
íà÷èí çà ãîâîðåíå, ïîíÿòèÿòà âúïðåêè âñè÷êî èìàò èçâåñòíà
åêñòåíçèÿ, âúçìîæíîñò äà ïðåîáðàçóâàò ðåàëíîñòòà, áèäåéêè ïî-êðåïêè
è òðàéíè îò òúìíèöèòå, êîèòî áèõà èñêàëè äà ãè çàäóøàò…
ÎÁÙÈ ÈÌÅÍÀ
ÑÂÅÒÈ ÀÂÃÓÑÒÈÍ(354 - 430)
Äúëãî ñëåä ñìóòîâåòå è áåçðåäèÿòà íà àôðèêàíñêàòà ñè ìëàäîñò,
ïðåêàðàíà â èçó÷àâàíå íà ðèòîðèêà ñðåä ãðàäñêèòå óäîâîëñòâèÿ íà
Êàðòàãåí, ñâåòè Àâãóñòèí ñè ïðèïîìíÿ, èçâèêâà ñïîìåíà çà êðàæáàòà,
êîÿòî å èçâúðøèë êàòî äåòå â êîìïàíèÿòà íà íÿêîëêî äðóãàðè ïî âðåìå
íà îáùàòà èì èãðà ñëåä ïîëóíîù. Áëèçî äî ëîçÿòà íà áàùà ìó èìàëî
êðóøîâî äúðâî, ÷èèòî ïëîäîâå âñå îùå íå áèëè óçðåëè. Ïîäòèêâàíè îò
óäîâîëñòâèåòî äà ðàçðóøàâàò, òå ñúáîðèëè äúðâîòî, ðàçïèëåëè êðóøèòå
ñ ðàäîñòòà äà íàïàäàò òîâà, êîåòî å çàáðàíåíî, îñòàâÿéêè ñå äà
áúäàò çàâëàäåíè îò áåñà íà óíèùîæåíèåòî è äîðè òúðñåéêè çàäîâîëñòâî
â ñàìèÿ ñðàì îò ïîäîáíà ïîðàçèÿ. Êàê äà ñå îáÿñíè ñòðóêòóðàòà íà
òàêîâà âíåçàïíî èçâðàùåíèå, íà êàêâîòî íå áè áèëî ñïîñîáíî íèêîå
æèâîòíî? Êàê îáà÷å äà ñè îáÿñíèì îùå, ÷å íèå ñè ñïîìíÿìå çà òîâà,
âå÷å îñòàðåëè, ñ ÷óâñòâîòî íà ðàçêàÿíèå, ïðèìåñåíî ñúñ ñïîìåíà çà
ëîçÿòà è ãðàäèíèòå íà íàøèòå áàùè? Èçâúðøåíîòî çëî å åäíî íåùî. Äà
ñè ãî ïðèïîìíèì è èçïîâÿäàìå å íåùî äðóãî è òî èçèñêâà äà îñúçíàåì
êàêâî ñå å ñëó÷èëî, êàêâî áè áèëî íåäîïóñòèìî äà ïîäìèíåì. Òàêà
ñâåòè Àâãóñòèí ïðàâè î÷åâèäíà ñàìàòà çàãàäêà íà âðåìåòî, êîåòî
âúïðåêè èçáëåäíÿâàíåòî ñå çàïàçâà â óãðèçåíèÿòà…Äîêîëêîòî âëèçàò â
îïèòà íà ñïîìåíà è ïðîøêàòà, Èçïîâåäèòå å òðÿáâàëî íåîáõîäèìî äà ñå
ñáëúñêàò ñ êîðåííèÿ õàðàêòåð íà âðåìåòî è íàñòîÿùåòî, îò êîåòî òî å
èçòúêàíî. Óíèùîæåíèòå îòäàâíà êðóøè âå÷å íå ñúùåñòâóâàò! Òå îáà÷å
îñòàâàò îòïå÷àòàíè â ìåí äàëå÷ ïî-æèâî îò òåçè, êîèòî ñúì èçÿë ñ
óäîâîëñòâèå ñëåä îáèëíî ÿäåíå. Íàé-ðàçðóøèòåëíèòå æåñòîâå ñå
çàïàçâàò èçöÿëî â ðåäà íà ðàçêàÿíèåòî. Êàêâî ñòàâà òîãàâà ñ âðåìåòî
íà íàøèòå ðàçêàÿíèÿ? Äàëè òîãàâà íå å òðÿáâàëî äà áúäå ïðåæèâÿíà
òåæåñòòà íà ãðåøêàòà è íà ãðåõà, çà äà èìà èçîáùî ïðèïîìíÿíå?Â
ìîìåíòà, â êîéòî èñêàì äà ãî èçãîâîðÿ, äà ãî îòíåñà â åçèêà,
âðåìåòî âå÷å å ïðîèçíåñåíî â äèñêóðñ, êîéòî ìèíàâà è îòëèòà.  êðàÿ
íà ïîåìàòà, êîÿòî ìîæåì äà ìó ïîñâåòèì, íà÷àëîòî âå÷å å ïîãúëíàòî â
ìèíàëîòî. Äóìàòà, ïðîèçíåñåíà â òîçè ìèã, âå÷å ÿ íÿìà. Ìèíàëîòî íå
ïðèíàäëåæè ïîâå÷å äåéñòâèòåëíî íà ñúùåñòâóâàíåòî. Áúäåùåòî îò ñâîÿ
ñòðàíà îùå íå ñúùåñòâóâà. Îíçè, êîéòî ñå èçïîâÿäâà, å íåïðåêúñíàòî
óëîâåí ìåæäó èçëèíÿâàùî ìèíàëî è áúäåùå, êîåòî çàïëàøâà äà íå ñå
îñúùåñòâè. Íî êúäå ñúùåñòâóâàò ìèíàëîòî è áúäåùåòî? Íåñúìíåíî
íèêúäå! Âúïðåêè òîâà àç ïðèòåæàâàì âúòðåøíî ñúçíàíèå çà òÿõ, áåç
êîåòî íå áèõ ìîãúë äîðè äà çàâúðøà èçðå÷åíèåòî, êîåòî ñúì çàïî÷íàë
äà èçãîâàðÿì, çàáðàâÿéêè êàêâî ñúì èñêàë äà êàæà…Êúäåòî è äà ñà,
èçìåðåíèÿòà íà ìèíàëîòî è íàñòîÿùåòî ìå ñúïúòñòâàò. Òå âñå îùå ñà
òóê, óñåùàì ãè îêîëî ìåí êàòî ñåíêè. Ìèíàëîòî íå å íàèñòèíà ìèíàëî
çà îíçè, êîéòî ìîæå äà ñå ðàçêàå. Òî îñòàâà â íåãî, ñúïðîâîæäàéêè
ãî ïîä ôîðìàòà íà óãðèçåíèÿ. Áúäåùåòî ñå îñòàâÿ äà áúäå îòãàòíàòî,
ïðåäóñåòåíî è ïðåäâàðåíî ïðåç âñè÷êèòå íè æèâè íàìåðåíèÿ, êîèòî ñà
íè ïîäòèêíàëè êúì ïðîøêàòà è èçêóïëåíèåòî. Â äåéñòâèòåëíîñò,
ìèíàëîòî è áúäåùåòî ñà âïèñàíè â íàñòîÿùåòî è ñëåäèòå èì ñà
ïîñòîÿííî íåèçëè÷èìè áëàãîäàðåíèå íà æåëàíèåòî çà èçïîâåä è
ðàçêàÿíèå. Çà îíçè, êîéòî íå å äâèæåí îò òàçè âÿðà, çà îíçè, êîéòî
ñå îòâðúùà îò äîâåðÿâàíåòî ñè íà Áîãà, ìèíàëîòî è íàñòîÿùåòî ñà
êàòî äâå áåçäíè, êîèòî ðàçÿæäàò íàñòîÿùåòî - Ïàñêàë îòíîâî òðåâîæíî
ùå êàæå òîâà.Æèâîò, êîéòî îòâúòðå íå áè ìîãúë äà çàäúðæè íèêàêúâ
ñïîìåí, áè áèë æèâîò ïî÷òè íà æèâîòíî. Íåõàéíîòî íàñòîÿùå íà æèâîò,
êîéòî íå èçïèòâà óãðèçåíèÿ è íå âëèçà âúâ âúòðåøåí äèàëîã ñ äðóãèÿ,
íàñòîÿùåòî íà æèâîò áåç ðåàëíî ïðèñúñòâèå â ñåáå ñè è áåç
íàñî÷åíîñò êúì Áîãà - òàêîâà íàñòîÿùå ÷åçíå âúâ âñåêè îòìèíàâàù
ìèã. Íàé-ñêîòñêèÿò ìîìåíò - íà ñèòîòî æèâîòíî, êîåòî ñïè, íÿìà
ïðîòÿæíîñò, çàùîòî íÿìà èíòåíöèÿ. Íåãîâîòî íàñòîÿùå å ãëóïàâî è
îãðàíè÷åíî, óìðÿëî îùå ùîì å èç÷åçíàëà çàèíòåðåñîâàíîñòòà íà ãëàäà.
Ìèãúò "ñåãà" íà æèâîòíîòî å âå÷å óíèùîæåí, èçâúí âñÿêàêâî
áåçïîêîéñòâî. Îáðàòíî, ÷ðåç îíîâà, êîåòî âúðøè èçïîâåäòà, ÷îâåêúò
äàâà íà íàñòîÿùåòî ñè íåâåðîÿòíà ïëúòíîñò. Òîé îáòÿãà íàñòîÿùåòî
÷ðåç íÿêàêúâ ñâåòúë êðúã, ÷ðåç ïàìåòòà çà îíîâà, êîåòî òîêó-ùî å
ñòàíàëî, è ïðåäóñåùàíåòî íà áúäåùèòå ñúáèòèÿ.Âìåñòî äà æèâåå â ìèãà
íà æèâîòíèòå, ìèã òåñåí êàòî íèøêà, ÷îâåøêîòî íàñòîÿùå ñå
ðàçäâèæâà, îïúâà ñå è ñå ðàçïóñêà, îáãðúùà öåëè âåêîâå, íàäàðÿâàéêè
çàáåëåæèòåëíè è äàëå÷íè íåùà ñ ïðèâèëåãèÿòà äà áúäàò çàïîìíåíè.
Äîêîëêîòî ñå ðàçêàéâà, ÷îâåê ïîäåìà íàíîâî öåëèÿ ñè æèâîò â
ïðîñòîðà, îòâîðåí îò èçïîâåäòà è àâòîáèîãðàôèÿòà, ïîä êîÿòî
íåãîâîòî íàñòîÿùå íàðàñòâà âúçìîæíî íàé-øèðîêî, âìåñòî äà ñå
ñòåñíÿâà âúðõó èçïëúçâàùàòà ñå òî÷êà íà ìèãà, èçîñòàâÿíà îò
ñòðåìåæà îùå ùîì çàïî÷íå õðàíîñìèëàíåòî. Îò íÿêîãàøíèÿ áÿñ, ñúñèïàë
êðóøèòå â áàùèíàòà ãðàäèíà, ñå íàäèãà ïåñåíòà íà óãðèçåíèå, êîåòî
äàâà íà ñâåòà ñèëàòà äà áúäå îùå òóê, äà îñòàâà òóê, ïîâåðåí íà
íàñòîÿùåòî, êîåòî ðàçöúôòÿâà îòâúä ñâîåòî âðåìå, îáêðúæåíî îò
îðåîëà íà ïàìåòòà çà ìèíàëîòî è âúîáðàæåíèåòî çà áúäåùåòî, òàêà ÷å
âñè÷êè ôàêòè è æåñòîâå íà íàøåòî ñúùåñòâóâàíå äà ìîãàò äà ñå âïèøàò
â åäèí æèâîò, â åäíà âñåîáùíîñò. Òàêúâ æèâîò îáà÷å ìîæå äà ðàçãúðíå
åäèíñòâåíî äóøàòà, îáòåãíàòà è ðàçøèðåíà îò ãðèæàòà çà æèâîòà.
ÈÇÏÎÂÅÄ
ÈÁÍ ÐÓØÄ - ÀÂÅÐÎÅÑ(1126 - 1198)
Ïîçîâàâàéêè ñå íà èìåòî íà Àâåðîåñ, ãîëåìèÿ ïðåâîäà÷ íà
Àðèñòîòåë â àðàáñêèÿ ñâÿò, Áîðõåñ ñúñ çàäîâîëñòâî ïîêàçâà â åäíà îò
ñâîèòå íîâåëè( òâîð÷åñêèÿ è ôàíòàñòè÷åí õàðàêòåð íà ïðåâîäà: äà ñå
ïðåîòêðèå Àðèñòîòåë íà äðóã åçèê! È òîâà å áèëî óòåæíåíî îò
òðóäíîñòòà äà ñå ïðåäàäå îñîáåíàòà êíèãà íà ãðúöêèÿ ôèëîñîô - Çà
ïîåòè÷åñêîòî èçêóñòâî, ïîñâåòåíà íà òðàãåäèÿòà, ïîíåæå
ìþñþëìàíñêàòà êóëòóðà, êîÿòî íå å ïîçíàâàëà òåàòúðà, äîðè íå å
ðàçáèðàëà ïðîñòðàíñòâîòî íà ñöåíàòà è ïîñòàíîâêàòà. Êàê òîãàâà äà
ñå ïðåäïðèåìå ñìèñëåí ïðåâîä íà Àðèñòîòåëîâàòà ïîåòèêà òúêìî ïî
îòíîøåíèå íà òðàãè÷åñêèÿ ãåðîé? Òàêà, ñïîðåä Áîðõåñ, Àâåðîåñ å
òðÿáâàëî äà ïðåîòêðèå çà òðàãåäèÿòà ñèñòåìà, êîÿòî íÿìà íèùî îáùî ñ
òåàòúðà, ñúñ ñâåòà íà çðåëèùíîòî, íî êîÿòî áè çàñÿãàëà ìíîãî
ïî-äîáðå ñòðîãîòî ïðîñòðàíñòâî íà Êíèãàòà, îòâàðÿíåòî íà
ñèñòåìàòè÷íîòî äî êðàéíîñò ïèñìî íà Êîðàíà. Íåêà ñå îïèòàìå äà
ðàçâèåì ìàëêî âúîáðàæàåìàòà èñòîðèÿ íà Áîðõåñ, äà îòêðèåì íåéíèòå
ïðåäïîñòàâêè è äà ïðèëîæèì êúì òÿõ öÿëàòà îáÿñíèòåëíà ñèëà íà
àðàáñêèÿ ôèëîñîô.Ñúäèÿ ïî ïðîôåñèÿ, Àâåðîåñ å íàðå÷åí íàé-äîáðèÿò
Êîìåíòàòîð íà Ôèëîñîôà - îáè÷àéíîòî ïðîçâèùå íà Àðèñòîòåë. Áèäåéêè
ñúäèÿ, òîé âèæäà â åäíî ïðîèçâåäåíèå íèâàòà íà ðàçáèðàíå âúòðå â
òåêñòà çàåäíî ñúñ çàáðàíàòà çà âñåêè ÷èòàòåë íà Ïèñàíèÿòà äà
ïðåêðà÷âà ñòåïåíòà, êîÿòî ìó ïîäõîæäà, áåç äà ìèíàâà ïðåç
ïîäðàæàíèåòî íà ó÷èòåëèòå. Âÿðâàùèÿò ïîäðàæàâà ñòðàñòèòå íà îíçè,
êîéòî çíàå, çà äà âúçîáíîâè íåãîâîòî ìàéñòîðñòâî. Íî äîðè â
ïîðÿäúêà íà ïîäîáíî çíàíèå âúïðîñúò çà ÷óäåñàòà íå ìîæå äà áúäå
îáñúæäàí ôèëîñîôñêè. Òîâà ñå ïàäà íà ðåëèãèîçíîòî. Îáðàòíî,
ðåâíîñòíèÿò âÿðâàù íå ìîæå äà ñúäè çà òåçèòå íà ôèëîñîôèÿòà è
êîãàòî ãî ïðàâèì, íèå âúçïðèåìàìå ïî íåîáõîäèìîñò äðóãà ãëåäíà
òî÷êà.  òîçè ñìèñúë ïðîèçâåäåíèåòî ñúîòâåòñòâà íà ìíîæåñòâî
óíèâåðñóìè, íà êîèòî îòãîâàðÿò òâúðäå ðàçëè÷íè ñòåïåíè íà
ðàçáèðàíèÿ, äîïóñêàùè ïîíÿêîãà äà áúäàò ïðîíèçàíè îò åäíà è ñúùà
ìåòàôîðà, îò ñõîäñòâà, êîèòî îùå Àðèñòîòåë ìèñëè â ñâîåòî
Ïîåòè÷åñêî èçêóñòâî. Âúïðåêè òîâà ìíîãî ðÿäêî èìà óìîâå, êîèòî ñå
èçäèãàò äî ôèëîñîôñêèÿ ñìèñúë íà åäèí òåêñò. Àêî åäíà è ñúùà èñòèíà
ñå óìíîæàâà â ìíîæåñòâî ñòåïåíè íà ïîäõîäà, íà ðàçáèðàíåòî èëè
çíà÷åíèåòî, â íåÿ ùå áúäå ÷óòî èñêàíåòî çà íåâåðîÿòíà ñâîáîäà: äà
ñå âúâåäàò ìíîæåñòâî äèñêóðñè è ïðî÷èòè, êîèòî ùå íàïðàâÿò òàêà, ÷å
ôèëîñîôúò äà ìîæå äà ãîâîðè çà ñâåùåíèÿ òåêñò, áåç äà áúäå îñúäåí
êàòî åðåòèê îò òåîëîãà, ÷èéòî ðåä íà ðàçáèðàíå íå îòãîâàðÿ íà ñúùèÿ
óíèâåðñóì.Ïðîáëåìúò å, ÷å â ñàìèÿ èíäèâèä ùå ñå ïðåñåêàò òåçè
ïðàãîâå íà óìîïîñòèãàíå è õåòåðîãåííè ñìèñëè. Åäíà è ñúùà ëè÷íîñò å
ôèëîñîô äî èçâåñòíà ñòåïåí, íî òåîëîã â äðóã òàéíèê íà äóøàòà ñè,
ïðîñòî âÿðâàù, êîãàòî ñå ðàçãëåæäà óæàñúò, âäúõâàí îò âúîáðàæåíèåòî
è ïðåäñòàâàòà çà àäà. Êàê äà ñå ñúáåðàò â åäíî è ñúùî ïðîñòðàíñòâî
òåçè òâúðäå ðàçëè÷íè èçìåðåíèÿ, ñúîáðàçíî êàêâà èãðà, ñúîáðàçíî
êàêâà ôîðìà íà ñõîäñòâî è äîðè íà òðàíñêðèïöèÿ èëè ïîäðàæàíèå ìåæäó
òÿõ? Òîâà íå ìîæå äà ñå ñõâàíå ÷ðåç òåàòðàëíà ïîñòàíîâêà, êîÿòî áè
âúçïðîèçâåëà ÷îâåøêèòå ñòðàñòè, êàòî ãè îðãàíèçèðà âúðõó ñöåíà -
âïðî÷åì, ìàëêî ïîçíàòî çðåëèùå çà Àâåðîåñ. Àç ñúì íåùî
ìíîãîñòðàííî, ñúùî êàêòî ñâåòà, êîéòî ðàçãëåæäàì îò ðàçëè÷íè ãëåäíè
òî÷êè, ñúùî êàêòî îòâîðåíîòî ïðîèçâåäåíèå, êîåòî ÷åòà è ÷èèòî âñå
ïî-óñëîæíÿâàùè ñå ñòåïåíè íà çíà÷åíèå èçêà÷âàì, áåç äà ðàçïîëàãàì ñ
òåàòúð, çà äà ãè ïðåäñòàâÿ è íàðåäÿ â îáùà ïîñòàíîâêà.Íå äðóã, à
ïðîðîêúò, òîçè òðàãè÷åí ãåðîé, äîñòèãà âúçëîâàòà òî÷êà, êúäåòî
âñè÷êè ïðàãîâå ñå ïðåïëèòàò ñïîðåä åäíà èçöÿëî ñúçåðöàòåëíà
õàðìîíèÿ, òâúðäå äàëå÷ îò ñòðàñòèòå Õðèñòîâè, êîèòî ðåãóëÿðíî ñå
èãðàÿò â ïðîñòðàíñòâîòî íà òðàãè÷íîòî ïðåäñòàâëåíèå. Ïðîðîêúò íå
ðàçïîëàãà ñ ïîäîáíè õèòðèíè çà èçìúêâàíå. Òîé ïðîÿâÿâà êà÷åñòâîòî
íà èçêëþ÷èòåëíèÿ æèâîò, êúäåòî â åäíà è ñúùà ãðàäèíà ñå ñúáèðàò
âñè÷êè ïèñìåíà, âñè÷êè ïúòåêè, âñè÷êè ïúòèùà íà íàé-ðàçëè÷íèòå
ñìèñëè, êîèòî îùå óêðàñÿâàò òàâàíèòå íà äæàìèèòå êàòî óðîöè íà
ïèñìîòî èëè äîðè íà ïîäïèñèòå. Â òîâà îòíîøåíèå òîé å ñúçäàòåë íà
ñâåòà, ïðåñëåäâàù âúâ âñÿêî íåùî ñâîÿ êîä, ñâîèòå áóêâè, ñâîÿòà
êàëèãðàôèÿ. ×ðåç òîâà èçêóñòâî äà ñëåäâà îòáëèçî çíàöèòå òîé ñå
ïîñòàâÿ ìíîãî íàä ôèëîñîôà, òåîëîãà èëè ïðîñòèÿ âÿðâàù (ìàêàð ÷å è
òå íåñúìíåíî ïðèòåæàâàò åëåìåíòàðíè ïðîðî÷åñêè íàãëàñè).Ïðåä òîâà
ìíîãîñúñòàâíî íàèñòèíà å íåîáõîäèìî íåùî ðåàëíî, êîåòî äà å
íàïèñàíî ïî áåçñïîðåí íà÷èí, äà å ðàçáèðàåìî îò ñàìî ñåáå ñè.
Åäèíñòâåíî ïîäõîäèòå, êîèòî ìèñúëòà íàñòðîéâà çà íåãî, ùå áúäàò
èçêëþ÷èòåëíî ïðîìåíëèâè, ìèíàâàéêè ïðåç òâúðäå ðàçëè÷íè êàòåãîðèè,
êîèòî, êàêòî ïîêàçâà Àðèñòîòåë, âúïðåêè òîâà ùå òðÿáâà äà ñå
ïðèëàãàò êúì åäèí è ñúù èíäèâèä, çäðàâî ñòúïèë íà êðàêàòà ñè. Òàêà
íèòî åäíà îò òåçè êàòåãîðèè, ÷ðåç êîèòî ðàçáèðàì äàäåí èíäèâèä, áèë
òîé ãðúáíà÷åí, áîçàéíèê èëè ðàçóìåí, íå ñúùåñòâóâà íåçàâèñèìî îò
íåãî âúðõó ñöåíàòà íà Èäåèòå, êàêòî ñà âÿðâàëè ïëàòîíèöèòå. Èçâúí
èíäèâèäà è íåãîâîòî ïèñìî íå ñúùåñòâóâà íèùî - íåçàâèñèìî ïîä êàêâà
êàòåãîðèÿ ñå ïîäâåæäà. Ìîãà äà êàæà çà ìíîãî èíäèâèäè, ÷å ñà
ãðúáíà÷íè! Íî ïðèëàãàíåòî íà òàçè êàòåãîðèÿ êúì ìíîæåñòâî ðàçëè÷íè
ñúùåñòâà íå îçíà÷àâà, ÷å òÿ ñúùåñòâóâà íÿêúäå îòäåëíî îò òÿõ êàòî
óíèâåðñàëíî ãðúáíà÷íî â ñìèñúëà, êîéòî îòáåëÿçâà è
Àáåëàð.Ïîçíàâàíåòî íà íÿêîãî íè çàäúëæàâà äà ìèíåì ïðåç ðîÿê
êàòåãîðèè, õåòåðîãåííè çíà÷åíèÿ, ïðåç ðàçíîîáðàçíè ïî âèä ïîäõîäè,
êîèòî å íåâúçìîæíî äà ìèñëèì èçâúí èíäèâèäà, èçâúí ïîäïèñà, êîéòî
ñå âòâúðäÿâà ó íåãî âñåêè ïúò êàòî ðàçëè÷åí õàðàêòåð. Ñîêðàò å
âèñîê, òåæúê, ðàçñúäëèâ, äîáúð, ìîæå áè ãðîçåí, íî âñè÷êè òåçè
êîäîâå, êîèòî ãî îöâåòÿâàò è ãî ïðàâÿò óñåòèì, ñà ñàìî åêðàí îò
çíà÷åíèÿ, âêîðåíåíè â ñîáñòâåíîòî ìó ñúùåñòâî, â äåéñòâèÿòà ìó. À
ìîãàò äà ñå ñõâàíàò è òàêèâà äåéñòâèÿ, êîèòî ïðåâúçõîæäàò îíåçè,
êîèòî ÷îâåê ñúñ ñîáñòâåíè ñèëè å ñïîñîáåí äà ðåàëèçèðà. Îáðàòíî íà
àêòüîðà, âúïëúùàâàù èäåàëíè ïîëîæåíèÿ è àáñòðàêòíè ðîëè, ÷îâåêúò íå
àíãàæèðà öåëèÿ âñåìèð, êîãàòî äåéñòâà. Òîé å óëîâåí â îïðåäåëåí
îòðÿçúê, â òåëåñåí ñåãìåíò, êîéòî ãî êàðà äà äåéñòâà, çà äà ÿäå, äà
ìèñëè, çà äà îöåëåå, äà ñå ìèå, çà äà ñå ïîíðàâè íà äðóãèòå.
Òúðñåéêè äà ïîçíàå ñåáå ñè, ÷îâåêúò âêëþ÷âà ñàìî åäíà ÷àñò îò
ñâåòà, êîéòî îáèòàâà è â êîéòî ñå ñèòóèðà.Îáðàòíî, íÿêîé äà áúäå
ôèëîñîô è îùå ïîâå÷å ïðîðîê îçíà÷àâà, ÷å êàòî ïîçíàâà ñåáå ñè, æèâî
ñå îáðúùà êúì öÿëàòà äåéñòâèòåëíîñò, à íå ñàìî êúì îíàçè, êîÿòî ùå
áúäå ïîëåçíà çà ñàìîñúõðàíåíèåòî. Âñè÷êî ùå áúäå íà÷åíàòî, ùå äîáèå
îáðàç è ùå áúäå èçèãðàíî íàíîâî ïîä ñúâñåì ðàçëè÷íà ïåðñïåêòèâà
âñëåäñòâèå íà î÷èñòâàíå, íà ñîáñòâåíî ôèëîñîôñêèÿ êàòàðçèñ.
×îâåøêèÿò èíòåëåêò âúâ ôèëîñîôèÿòà íà Àâåðîåñ ñìåíÿ èçöÿëî
èçìåðåíèåòî, ìèíàâàéêè îòâúä ïðîñòèÿ êîíôëèêò íà èíòåðïðåòàöèèòå. È
íàèñòèíà, çà äà íå áúäàò äóìèòå íà÷èíè çà èãðà, çà ãîâîðåíå èëè
ïðîñòî âÿòúð, èçâúí òÿõíàòà íåñúìíåíî àáñòðàêòíà ðàìêà å íåîáõîäèìà
ðåàëíà ñâúðçàíîñò - âå÷íàòà óìîïîñòèæèìîñò íà ñâåòà, åäíà øèðîêî
îòâîðåíà êíèãà, êîÿòî ôèëîñîôúò ñúçåðöàâà è â êîÿòî çàáåëÿçâà
çàâðúùàíåòî íà íåùàòà. Òîâà ïîâòîðåíèå, òîâà ïîñòîÿíñòâî çàñÿãàò
óíèâåðñàëíè öèêëè - íåùî êàòî ìèñúë, ìèñëåùà ñàìàòà ñåáå ñè áåç
íèêàêâî îãðàíè÷åíèå. Ðàçáèðàìå òîâà, ñëåäâàéêè àðàáñêèÿ ôèëîñîô,
ïðåç íÿêîÿ çèìíà íîù â ïóñòèíÿòà, êîãàòî íèùî íå ïîìðúäâà ïîä
òåæêàòà òèøèíà íà çâåçäíîòî íåáå, ÷èèòî ñâåòèëà îò êðàé âðåìå
ïðîäúëæàâàò ñâîÿ òàíö - íåçàâèñèìî îò âñÿêàêâî çðåëèùå, îò êîéòî è
äà å íàáëþäàâàù, îò âñÿêàêúâ ñòðàõ è âñÿêà ìèëîñò.
ÏÐÎ×ÈÒ
ÒÅÎÄÎÐ ÀÄÎÐÍÎ(1903 - 1969)
Òåîäîð Àäîðíî, ôèëîñîô è ìóçèêàíò, å ÷îâåê â èçãíàíèå, êîéòî
áÿãà ïðåç îñàêàòåíîòî âðåìå, êîåòî åâðîïåéñêàòà ïîëèòèêà íà äâåòå
âîéíè ìó ïîêàçâà îòêúì ñòðàíàòà íà íàé-ãîëÿìîòî áåäñòâèå.
Åäèíñòâåíèÿò èçëàç, êîéòî ìó äàâà òîâà èçìúêâàíå ïî îòíîøåíèå íà
èçòåðçàíèÿ ñâÿò, å íÿêàêâà ôîðìà íà ìóçèêàëíà ôóãà, ïðîíèçâàùà â
íåãîâèÿ ïðîòèâîðå÷èâ ñòèë ôðàãìåíòèòå íà ðàçáóíåíàòà ðåàëíîñò.
Íàñòèíà âñåêè èíäèâèä æèâåå â îáùåñòâîòî êàòî â ñðåäà, êîÿòî äàëå÷
ãî íàäõâúðëÿ è êîÿòî òîé ñúâñåì íå ðàçáèðà, áåç äà ìîæå äà îòñòúïè
ïðåä ñúáèòèÿòà, ÿâÿâàùè ñå âèíàãè ÷àñòè÷íî, ðàçõâúðëÿíî è
íåñâúðçàíî. Åòî çàùî ìíîãî ïðåäè Àäîðíî Õåãåë ïðèïèñâà íà ôèëîñîôà
è äðóãà çàäà÷à: äà ìèñëè ñâåòà, êîãàòî åäíà åïîõà å íàïðàâèëà
êîðåíåí îáðàò, äà èçÿâè ñìèñúëà é, êîãàòî ñúóìåå äà îòêðèå
íàñî÷åíîñòòà, âèçèðàíà è â êðàéíà ñìåòêà âúïëúòåíà îò åïîõàòà. Íèå
ñìå ïðåä ëèöåòî íà ôðàãìåíòàðíà è òâúðäå ÷åñòî àáñóðäíà èñòîðèÿ.
Èäåàëèñòèòå áèõà êàçàëè, ÷å ïðè÷èíàòà çà òîâà ñìå íèå ñàìèòå,
ïîíåæå íå ìîæåì äà âèäèì Öÿëîòî, â êîåòî èñòîðèÿòà ñå èçëèâà è
ïðèäîáèâà ñâîÿ âèä. Ïðîòèâîðå÷èÿòà, îòêëþ÷åíè âúòðå â öÿëîòî,
ñïîðåä Õåãåë ñå ïðèìèðÿâàò â ìîìåíòà, êîãàòî åäíà åïîõà äîñòèãíå
êðàÿ ñè, ïðîòèâîïîñòàâåíà íà ïðåäèøíè ñèëè è ôèãóðè, ñðåùó êîèòî ñå
å áîðèëà, áåç äåéñòâàùèòå ëèöà íà òàçè áèòêà äà èìàò ïúëíîòî
ñúçíàíèå çà çàëîçèòå è öåëèòå, êîèòî ïîíÿêîãà ïðåñëåäâàò
åãîèñòè÷íî.Àêî ñïîðåä Àäîðíî èñòîðèÿòà ïðåäëàãà íåîñïîðèìî
ïàíîðàìàòà íà õàîòè÷íà êàòàñòðîôà, êúäåòî öàðóâà áåçðåäèåòî íà
ñáëúñêâàùè ñå ñèëè, êîèòî âçàèìíî ñå îòðè÷àò è ïðîòèâîðå÷àò, òî
âúïðåêè òîâà íå ïðèìèðåíèåòî âîäè êúì åäíîãëàñíîòî ðåøåíèå íà
ïðîáëåìà. Èñòîðèÿòà å äèàëåêòè÷íà, îòâàðÿ íåñåêâàùè äâóáîè,
êîíôëèêòè è òúðêàíèÿ, íî òàçè äèàëåêòèêà îñòàâà èçöÿëî íåãàòèâíà,
îòðè÷àùà âñÿêàêúâ ïðîãðåñ, âñÿêàêúâ ñòðåìåæ çà ñúãëàñóâàíå â îáùî
äåëî èëè óìîïîñòèæèìà öÿëîñòíîñò. Òúêìî îáðàòíîòî, âñè÷êî ïîä òàçè
Íåãàòèâíà äèàëåêòèêà ñå ðàç÷ëåíÿâà è âëîøàâà íà áîéíîòî ïîëå,
êúäåòî óæàñúò íå ñå èçïëàùà âå÷å ÷ðåç íèêàêúâ îñòàòúê, ÷ðåç íèêàêâà
ðàçëè÷èìà öåëåâîñò: "Ñ ðàçâèòèåòî íà áóðæîàçíîòî îáùåñòâî íà
èçîáèëèåòî òúìíèÿò õîðèçîíò íà ìèòà å îñâåòåí îò ñëúíöåòî íà
ïðåñìÿòàùèÿ ðàçóì, ïîä ÷èèòî ñòîìàíåíè ëú÷è çðåå Äúðæàâàòà íà
íîâîòî âàðâàðñòâî". Òàêàâà å ñèòóàöèÿòà íà ìîäåðíîñòòà ñ íåéíèÿ
ðåæèì íà ìàñîâà êîìóíèêàöèÿ è ñ íåéíèòå õîëèâóäñêè âîéíè, êîãàòî
âñÿêà îñîáåíà èäåÿ áèâà ñìëÿíà âúâ ôàëøèâàòà òîòàëíîñò íà
ãëîáàëèçàöèÿòà, ðàçïðîñòðàíÿâàéêè ïðåäâàðèòåëíî èçôàáðèêóâàíè
ñõâàùàíèÿ è õóìàíèòàðíè âÿðâàíèÿ, çà äà ñå îïðàâäàå âîéíàòà â èìåòî
íà ïðàâîòî è ðàçóìà. Åòî çàùî çàåäíî ñ Õîðêõàéìåð Àäîðíî ñå
àíãàæèðà ñ îïðåäåëåíà êðèòèêà, ìîæåùà äà ðàçïðúñíå ìèòà çà
ïðîãðåñà, êîéòî âçèìà æåðòâè è ïðîëèâà òÿõíàòà êðúâ, íåñúìíåíî
âúïðåêè âîëÿòà èì�.Ñëåäîâàòåëíî âå÷å íå å âúçìîæíî ïðåä êðàõà íà
ðàçóìà äà ñå âÿðâà, ÷å ñâåòîâíàòà âîéíà å íàïðàâèëà âèäèì çà åäíà
éåðàðõè÷íà ñèñòåìà, íàëîæåíà íà îáùåñòâîòî êàòî íîðìà, íÿêàêúâ
ñâåòîâåí äóõ èëè äîðè òàåí ìàíòàëèòåò, ñïîñîáåí äà íàñî÷âà õîäà íà
ñúáèòèÿòà. Â òîçè ñìèñúë êîíñòàòàöèÿòà çà ïðîâàë îïèðà â êðàÿ íà
åäíà ôèëîñîôèÿ íà Èñòîðèÿòà, êîÿòî, ñãðîìîëÿñâàéêè ñå, îñâîáîæäàâà
ìèñúëòà îò âñÿêàêâî òúðñåíå íà ñìèñúë èëè íà ñúáèòèå çà
îïðàâäàâàíå. Íåéíàòà çàäà÷à íÿìà äà áúäå ïîâå÷å äà ëåãèòèìèðà
èêîíîìè÷åñêèòå èíòåðåñè íà êîíñóìàòîðñêîòî îáùåñòâî. Ðàçòîâàðåí îò
ðîëÿòà ñè íà ðàçóçíàâà÷ çà ïîëèòèêàòà íà ñâîåòî âðåìå, îòêàçâàéêè
äà ñå âúïëúòè â îáðàçà íà èíòåëåêòóàëåöà, êîéòî îòñúæäà â ñïîðà íà
ïîëèòè÷åñêèòå ïàðòèè, ôèëîñîôúò îòòóê íàñåòíå ñå âèæäà ïîñòàâåí â
êðèòè÷åñêà ïîçèöèÿ. Íî âìåñòî äà ïðèáÿãâà äî âèñîêîïàðíè êðèòèêè ïî
âêóñà íà ìîäèòå è ðåêëàìíèòå èçðå÷åíèÿ, òîé ñå îòäàâà íà åäèí
ìèíèìàëåí îïèò, íà åäèí ìèíèìàëåí ìîðàë (Minima moralia), êîéòî
Àäîðíî íåñúìíåíî å åêñïåðèìåíòèðàë, êîìïîçèðàéêè ñâîÿòà ìóçèêà.
Ïðåäè äà áúäå ôèëîñîô, Àäîðíî å áèë ìóçèêàíò, ïðåäâåñòíèê íà
íà÷óïåíà òîíàëíîñò, íà äèñîíàíñ, èçïúñòðåí ñ âîëíîñòè è ôðàãìåíòè,
÷èèòî äåáðè ïðè Ñòðàâèíñêè ãîâîðÿò çà íà÷èíà íè íà ñúùåñòâóâàíå,
êîåòî âå÷å íå ìîæå äà áúäå ñúáðàíî â åäíî öÿëî, áèäåéêè óëîâåíî â
âñåîáùèÿ ðàçïàä íà âðåìåòî.Ïðåä ãîëÿìàòà ôèëîñîôèÿ, êîÿòî åâîëþèðà
íà ñòðîãî îïðåäåëåíè ïåðèîäè, íà ìàñèâíè åïîõè, ìèíàâàéêè ïðåç
àáñîëþòèçèðàíè ìîìåíòè è ôîðìè íà èñòîðèÿòà, Àäîðíî ïðåäïî÷èòà
ìèíèìàëíèÿ ñòèë, êîéòî ðàáîòè ñ òðîõè è äðåáîëèè, ôèëîñîôñòâàéêè,
êàêòî îòáåëÿçâà Ìèãåë Àáåíñóð, ÷ðåç äðåáíè áåëåæêè è áîäâàíèÿ, ÷ðåç
ôðàãìåíòè, ïðúñíàòè â ïîëå íà ðóèíè. Îòòóê è ôîðìàòà íà íåãîâèòå
ìàëêè, ìíîãî êúñè è îòðèâèñòè òåêñòîâå. Èíäèâèäúò, êîãîòî òåçè
êðàòêè èçðå÷åíèÿ ðàçêðèâàò, ñå áîðè ñ åäíà ðàçïîêúñàíà ìîäåðíîñò.
Òîé âå÷å íå å ñóáåêòúò, ñïðÿìî êîãîòî áèõà ñå îòíàñÿëè àáñîëþòíè
îïðåäåëåíèÿ, ñìèñëè, êîèòî áèõà ñúùåñòâóâàëè íåçàâèñèìî îò íåãî â
íåáåòî íà óíèâåðñàëíàòà Èñòîðèÿ êàòî àâòîíîìíè ñóáñòàíöèè èëè Èäåè
(ùàñòèåòî, ñïðàâåäëèâîñòòà, ïðàâàòà íà ÷îâåêà è ò.í.). Äîðè
"êëàñîâàòà áîðáà" íå å ìèñëèìà ïîâå÷å êàòî êàòåãîðèÿ, íàäâèñíàëà
íàä ñúáèòèÿòà. Îòñåãà íàòàòúê ÷îâåêúò å óëîâåí â ìèêðîëîãè÷íà
îáùíîñò, êúäåòî èíòåðôåðèðàò ëèíèè íà ðàçâèòèå áåç çíàê çà ïîñîêà.
Òîé ñå ñúñòàâÿ êàòî ïëåòåíèöà îò ìíîãî ðàçëè÷íè íèøêè, êîèòî íå
ìîæå äà âúðæå â î÷àêâàíå, ïðèìåðíî, íà îáåùàíàòà ïîáåäà íà
êîìóíèçìà èëè ñ íàäåæäàòà çà ïðîãðåñ. Çàäúëæåí å íà åäíà ëîãèêà íà
äèñëîêàöèÿòà, êîÿòî ñúâðåìåííàòà ìóçèêà âå÷å ïîñòàâÿ íà ñöåíàòà.
Íèêîé èíäèâèä íå ìîæå äà áúäå ðàçáðàí â ïîíÿòèåòî çà êëàñà èëè çà
ðîä è òàêà å ïîäõîäÿùî äà ñå ïîäíîâè ñïîðúò çà óíèâåðñàëèèòå,
êðèòèêàòà íà íîìèíàëèçìà, êàêâàòî íà âèñîê ãëàñ âå÷å å âîäèë
Àáåëàð, îòêàçâàéêè äà ïîä÷èíè èíäèâèäà íà ðîä èëè îáùî
èìå.Èíäèâèäúò å ìóçèêàëåí õîä, êîéòî ìèíàâà â íåñúâìåñòèìè çâóêîâè
ñðåäè, ìåæäó ÷àñòèöè íà òîíàëíîñòòà, êîèòî ôðàãìåíòíîòî ïèñàíå íà
Àäîðíî ïðåïðàùà êúì åäíà ñîöèàëíà äîäåêàôîíèÿ. Îòòóê è çíà÷åíèåòî,
êîåòî ó íåãî èìà ïîíÿòèåòî ïîâåäåíèå. Ïðè ìîäåðíàòà èíäèâèäóàëíîñò
íÿìà íåèçìåííè è óíèâåðñàëíî ñïîäåëèìè ÷åðòè íà ëè÷íîñòòà, èçâåäåíà
îò ñâåùåíè çàêîíè ÷îâåøêà ïðèðîäà (âæ. Óèëÿì Äæåéìñ). Îïðåäåëåíèåòî
çà ÷îâåêà êàòî ðàçóìíî æèâîòíî å òîëêîâà ñìåøíî, êîëêîòî è òîâà çà
óíèâåðñàëíèÿ ïðîëåòàðèé. Ðîäúò å òâúðäå îáù, çà äà îñòàâè èíäèâèäúò
äà ãîâîðè, ïðåíåáðåãâàéêè àñïåêòà íà îïèòà, êîéòî ñúçäàâà åäèí
õàðàêòåð. Â òîçè ñìèñúë å àíàëèçúò, êîéòî Àäîðíî ïðàâè íà
àâòîðèòàðíàòà ëè÷íîñò è ðàñîâèòå ñòåðåîòèïè, êîèòî èçíèêâàò â íåÿ
êàòî âèä ìóçèêàëíà ôðàçà, êàòî íàòðàï÷èâ ðåôðåí. Èíäèâèäóàëíèòå
ïîâåäåíèÿ ñà èçðàçúò íà åäèí "ìèíèìàëèñòè÷åí", ìèêðîãðàôè÷åí ìîðàë,
ñïîñîáåí äà âèäè âúâ âñåêè õàðàêòåð åëåìåíòè, êîèòî íå ìîãàò äà
áúäàò èçîëèðàíè, îòêúñíàòè îò ñàìèÿ íåãî è çàäúëæèòåëíî èíòåãðèðàíè
â íÿêàêâà ñîöèàëíà ìíîæåñòâåíîñò è ñëîæåí ñúñòàâ.Òàêà ñå ñòèãà äî
òåìàòèêè íà ìåëîäè÷íîñòòà, íà àòîíàëíèòå ïðåêúñíàòè åäèíèöè, êîèòî
ìóçèêàòà ïðàâè ÷óâàåìè è êîèòî ïñèõîëîãúò ìîæå äà äèàãíîñòèöèðà ïî
ðàçëè÷åí íà÷èí âúâ âñÿêî ïîâåäåíèå. Èçáÿãâàéêè âñÿêàêâà
"ìîíóìåíòàëíà èñòîðèÿ" è ïñèõîëîãèÿ íà ñúçíàíèåòî, Àäîðíî ðåøàâà äà
äúðæè íà ìàëêîòî, íà áåçêðàéíî ìàëêîòî â íåçíà÷èòåëíèÿ äåòàéë,
êîéòî ìîáèëèçèðà ëè÷íîñòèòå è ãè êàðà íåïðåêúñíàòî äà ïîåìàò
ïúòèùà, ñìÿòàíè çà ñìåõîòâîðíè, êîèòî îáà÷å ïðàâÿò íåïîâòîðèì âñåêè
æèâîò.
ÔÐÀÃÌÅÍÒÈ
ÀËÅÍ [ÅÌÈË-ÎÃÞÑÒ ØÀÐÒÈÅ](1868 - 1951)
Åìèë-Îãþñò Øàðòèå ïðèåìà ïñåâäîíèìà Àëåí, åäíî èçìèñëåíî èìå,
êàêòî òîé êàçâà, çà äà "ñå ñêðèå" è "ïîä òîçè íàâåñ äà ïîêðèå
öÿëàòà ôèëîñîôèÿ, íà êîÿòî å ñïîñîáåí". Ñÿêàø ôèëîñîôèÿòà íå ìîæå
äà ïîñòèãíå ïúëåí ðàçìàõ, àêî îòíà÷àëî íå áúäå àíîíèìíà è íå ñå
ïðåäïîëîæè, ÷å óêðèâàíåòî â íåëåãàëíîñò ùå ïðîìåíè èìåòî íà îíçè,
êîéòî ÿ ïðàêòèêóâà ïî òàêúâ íåëè÷íîñòåí íà÷èí. Çà äà ôèëîñîôñòâà
íàïúëíî ñâîáîäíî, ïðîôåñîðúò Åìèë-Îãþñò Øàðòèå å òðÿáâàëî äà îáëå÷å
íîâà êîæà, ïðåâðúùàéêè ñå òàêà â æóðíàëèñòà, ïîäïèñàë ñâîèòå
Ðàçãîâîðè ñ èìåòî Àëåí. Ðàçãîâîðèòå âúðõó ùàñòèåòî íà Àëåí, âúâ
âñåêè ñëó÷àé, ñî÷àò ñòèë íà ïèñàíå, èçöÿëî õàðàêòåðåí çà
ðåïîðòåðñêàòà äåéíîñò è òâúðäå ðàçëè÷åí îò àêàäåìè÷íèòå óðîöè.
Ñòàâà äóìà ìíîãî ïîâå÷å çà ðåäàêòèðàíå íà âåñòíèêàðñêà ñòðàíèöà,
ðàçäåëåíà íà äâå êîëîíè, êúäåòî çàáúðàíàòà ìèñúë ÷åðòàå ñëåäè
äîêàòî ñå îáâúðçâà ñ äâèæåíèÿòà íà ñàìèÿ æèâîò.Çà Àëåí
æóðíàëèñòèêàòà îñòàâà óïðàæíåíèå ïî ñêîðîñò, ìîæåùî íàé-òî÷íî äà
ðåãèñòðèðà ñúáèòèÿòà â òåõíèÿ êîíêðåòåí õîä. Ñúùåñòâóâàíåòî
âñúùíîñò ìîæå äà áúäå ñõâàíàòî åäèíñòâåíî îò ãëåäíà òî÷êà íà òàêúâ
êðàòúê è ðàçäðîáåí ïîäõîä, êîéòî ñå ïðîåêòèðà âúâ âúëíåíèÿòà íà
ïðåæèâÿíîòî. Ñúùåñòâóâàíåòî çà Àëåí íå å ïðîñòðàíñòâî, ïîääàâàùî ñå
íà îïðåäåëåíèå ÷ðåç äúëãî ïðåñìÿòàíå, íèòî ïúê å ïîäðåäåíîñò ñ ÿñíî
äåôèíèðàíè ãðàíèöè. Òî å ãëàäêî, çàâèõðåíî ïðîñòðàíñòâî è â íåãî
åäíà ôîðìà èäâà íåçàáàâíî äà çàëè÷è äðóãà ïîäîáíî íà âúëíàòà,
êîÿòî, òâúðäè òîé, íå öåëè íèùî. Â ñìèñúëà, â êîéòî Àëåí ðàçáèðà
ñúùåñòâóâàíåòî, äàâàéêè ìîäåëà çà áúäåùèÿ àíàëèç íà Æàí-Ëþê Íàíñè,
òî, ñúùåñòâóâàíåòî, ïðåäñòàâëÿâà ÷èñòî ïîëå íà âúíøíîòî, ëèøåíî îò
öåëåñúîáðàçíîñò. Âèíàãè èçâúí ñåáå ñè, íàðàñòâàùî, òî å ïîñòîÿííî
äðóãî, ðàçëèâàùî ñå, íåîáóçäàíî. ×èñòî ïðîñòðàíñòâî íà
ôðàãìåíòèðàíåòî, íà ðàçïðúñêâàíåòî, òî å êàòî "õèëÿäèòå óäàðè íà
òàíöóâàùè ÷àñòèöè - îáúðêàíè, â ñáëúñúê, èçòîùåíè, áåç íèêàêâî
âðúùàíå èëè íà÷àëî": òàêà Àëåí äðúçêî íè íàïîìíÿ â ñâîèòå Áåñåäè íà
áðåãà íà ìîðåòî. Ñúùåñòâóâàíåòî íå ïðåñòàâà äà ñå îòâàðÿ, äà ñå
îòêúñâà îò ñåáå ñè, êàòî ñàìò çàîáèêàëÿ è ñâðúùà - ñúùî êàêòî
êàïêèòå íà ïÿíàòà ñå ïðúñâàò áåç íèêàêâî çàáàâÿíå. Íåâúçìîæíî å äà
ñå óñòàíîâè ãðàíèöàòà íà òîâà áåçêðàéíî è ñëåäîâàòåëíî íåìèñëèìî
äâèæåíèå. Áèäåéêè áåçãðàíè÷íî, ñúùåñòâóâàíåòî íÿìà íà÷àëî è
êðàé.Ñúùåñòâóâàíåòî îòãîâàðÿ íà î÷àêâàíèÿòà íà ðàçóìà èëè äóõà ñàìî
òâúðäå ñëó÷àéíî. Òî íåïðåñòàííî ñå ïîñòàâÿ èçâúí âñÿêà äåôèíèöèÿ,
îïðàçíåíî îòêúì êàêâîòî è äà å âúòðåøíî ñúäúðæàíèå. Íî àêî âúïðåêè
òîâà òîçè õàîñ áúäå çàâëàäÿí îò èäåÿòà, âúçíèêâà åäèí ïðåñå÷åí ïëàí
íà óñòîé÷èâîñò, êîíñèñòåíòíîñò. Ñúùåñòâóâàíåòî îòêðèâà â êúñèòå è
îòðèâèñòè Ðàçãîâîðè øàíñà äà ñå ñúáåðå îòíîâî, áåç êîíöåïöèÿòà,
êîÿòî ãî ìèñëè, äà èìà çíà÷åíèåòî íà âå÷íà, ïðîìèñëåíà îò Áîãà
èñòèíà. Íàøèòå èäåè íå ñà îáåêòèâíè äàäåíîñòè, ïðåäñúùåñòâóâàùè
êàòî ñúùíîñòè, êîèòî ñïîêîéíî áèõà î÷àêâàëè âúòðå â àçà ñëó÷àÿ äà
ñå èçïúëíÿò, ñðåùàéêè íåùàòà, êîèòî ñà ñúîáðàçíè çà òîâà. Íàïðèìåð,
êóáúò, êîéòî âèæäàì çäðàâî ïîìåñòåí íà áþðîòî, êúäåòî ñëóæè çà
íàðåæäàíå íà ïèñìàòà ìè, å òâúðäå íåñèãóðíî âúçïðèÿòèå. Êóáúò,
êîéòî âèæäàì, â äåéñòâèòåëíîñò íèêîãà íå å ñõâàíàò â íåãîâàòà
êóáè÷íà ðåàëíîñò, çàùîòî ìè å íåâúçìîæíî äà âúçïðèåìà ïîâå÷å îò òðè
ëèöà íàâåäíúæ. Çàäíèÿò ïëàí å ñêðèò çàâèíàãè, èçêëþ÷åí îò ìîÿ
ïîãëåä. Òîé òðÿáâà äà áúäå âúîáðàçåí, äà ñå ïðåäïîëîæè, ÷å å
íàëè÷åí âúïðåêè óêðèòèåòî. Ñúùåñòâóâàíåòî ïîäîáíî íà êóáà å ðàçðèâ,
ïðîëîì, ñúâêóïíîñò îò êðàèùà, êîèòî ñå çàãúðáâàò âçàèìíî è ñå
ðàçìåñòâàò íà ïðîìåæäóòúöè ñ íåïðåñòàííî ðàçñåéâàíå - íåùî, êîåòî
ìèñúëòà èäâà äà ñòàáèëèçèðà è ñãëîáè ïîâå÷å èëè ïî-ìàëêî äîáðå.
Èäåÿòà, êîÿòî íàäñòðîÿâàì, ïîçâîëÿâà äà ñå çàïúëíÿò ëèïñâàùèòå
ëèöà, äà ñå âëîæè â êóáà öÿëàòà òåæåñò íà ðåàëíîñòòà ìó êàòî ôîðìà.
Îáðàçúò èëè âúîáðàæåíèåòî íàëàãà èäåÿòà çà êóáà, îòèâàùà îòâúä
òðèòå ëèöà, ñ êîèòî ñå çàäîâîëÿâà âúçïðèÿòèåòî. Òàçè èäåÿ îáà÷å
èäâà íå îòäðóãàäå, à îò ñàìàòà ðåàëíîñò. Èäåÿòà íå å îáðàç, êîéòî
ïîëó÷àâàì ñâèøå âñëåäñòâèå íà âñåîáùîòî îáðàçÿâàíå, äàäåíî îò
âñåìîãúùèÿ Áîã, êîéòî ïðèåìà ìåòàôèçè÷íàòà ïðàçíîòà çà èçíà÷àëíà
ñèãóðíîñò. Áèäåéêè àòåèñò, Àëåí êàçâà, ÷å îáðàçúò, êîéòî ñè
ñúçäàâàìå çà êóáà, íå ñúäúðæà íèùî ïîâå÷å îò ñàìèÿ êóá, íå å
ïðè÷àñòåí íà íÿêàêúâ äðóã, ïðåäïîëàãàåìî óìîïîñòèæèì
ñâÿò.Âúîáðàæåíèåòî íå ïðèåìà ñúùíîñò è íå ïðîèçòè÷à íèêîãà îò
òðàíñöåíäåíòíî âäúõíîâåíèå. Òî ñúâñåì íå å ïî-áîãàòî îò ðåàëíîòî.
Òðóäíî áèõìå ìó îòäàëè ñèëàòà äà íàäìèíàâà ðàçíîîáðàçèåòî íà òîâà,
êîåòî å.  èçâåñòåí ñìèñúë âúîáðàæåíèåòî îñòàâà òâúðäå ñõåìàòè÷íî è
áåäíî. Íåâúçìîæíî å äà ïðåáðîèì êîëîíèòå íà Ïàíòåîíà, çàòâàðÿéêè
î÷è è îáëÿãàéêè ñå íà âúîáðàæåíèåòî, çà äà ãè âèäèì â ïîäðîáíîñòè.
Òðóäíî å ñ ïîâå÷å îò øåñò èëè äåâåò åëåìåíòà âúâ âúîáðàæåíèåòî äà
ñúñòàâèì ôèãóðè. Ïðîñòî â îòêúñëå÷íîòî ñè âúëíåíèå ñúùåñòâóâàíåòî
íè ïîçâîëÿâà äà çàïúëíèì ïðàçíîòèòå, äà ñõåìàòèçèðàìå ðàçåäèíåíèòå
êðàèùà ÷ðåç îáðàçè è âñå ïî-àáñòðàêòíè èäåè, äà ìèíåì îò òåëàòà êúì
ìåòàôîðèòå, êîèòî èçëèçàò èçâúí òåëàòà, íî âèíàãè ïðîèçõîæäàò îò
òÿõ. Îòòóê Àëåí ðàçâèâà åäíà ôèçèîëîãèÿ íà óìà, èçâåæäàéêè îò
íàøèòå ñåòèâíè æåñòîâå, îò íàêúñàíèÿ îïèò íà ñâåòà áàâíèÿ ãåíåçèñ
íà èäåèòå, íàâúðçàíè êàòî òàíöîâè ñòúïêè. ×îâåøêîòî òÿëî ñå
ìåòàôîðèçèðà è äàâà èìïóëñè, çà äà ñå ïðåñêî÷àò ìåñòàòà íà íåäîñòèã
â ñúùåñòâóâàíåòî, çà äà ñå çàïúëíè ïóêíàòèíàòà â êóáà ñ âñè÷êî,
êîåòî âúâ âúçïðèÿòèåòî îñòàâà ðàçåäèíåíî. Ôèëîñîôèÿòà ñå çàåìà äà
ìèñëè îáðàçèòå ïî-ñêîðî êàòî ñõåìàòèçèðàùè è ñòèëèçèðàíè êàðòèíè,
îòêîëêîòî êàòî çíàöè íà Áîãà, áèäåéêè óëîâåíà â íåìèíóåìîòî: èìà
ñàìî åäèí ñâÿò è íèå íå ìîæåì äà ñå èçïëúçíåì îò íåãî äîðè â
ìå÷òàòà.
ÐÀÇÃÎÂÎÐ
ÔÅÐÄÈÍÀÍ ÀËÊÈÅ(1906 - 1985)
Âåäíúæ, îïèòâàéêè íÿêàêâî âèíî ñ íåîïðåäåëåí ïðîèçõîä, Àëêèå,
ñàì òúíúê ïîçíàâà÷ íà íàé-äîáðèòå âèíà, êàçàë: "Òîâà âèíî íå
ñúùåñòâóâà!" Çàïàëåí ÷èòàòåë íà Äåêàðò, êîãîòî òðÿáâàëî äà îáÿñíÿâà
íà ñòóäåíòèòå ñè, Àëêèå íåïðåêúñíàòî ñå âðúùà êúì ðàçëè÷íèòå
ñòåïåíè íà ñèãóðíîñò ïî îòíîøåíèå íà ñúùåñòâóâàíåòî íà Áîãà,
äîêàçàíî îò Äåêàðò âúç îñíîâà íà àðãóìåíòà, âúâåäåí çà ïðúâ ïúò îò
ñâåòè Àíñåëì. Ñúùåñòâóâàíåòî íà Áîãà ñå äîêàçâà â àìôèòåàòúðà íà
ôèëîñîôèÿòà, íî ñå îñïîðâà ñúùåñòâóâàíåòî íà ëîøîòî âèíî,
äåãóñòèðàíî íà ñëÿïî. Òîâà å, çàùîòî èìà ðàçëè÷íè ñòåïåíè íà
ñúùåñòâóâàíå, ðàçëè÷íè ïðàãîâå, ñïîðåä êîèòî ñå êàçâà, ÷å å åäíî
íåùî ñúùåñòâóâà. Òîçè òåëåâèçîð èëè òîçè êîìïþòúð, ïîñòàâåíè âúðõó
ìåáåë, íåñúìíåíî ñúùåñòâóâàò, íî íååäíàêâî íàñòîÿòåëíî. Äàäåíàòà
ìåáåë å îò äúðâî, èçðàáîòåíà íà ðúêà è âå÷å å áèëà íàñëåäÿâàíà îò
ìíîãî ñîáñòâåíèöè. Èìà æèâîò, êîéòî å ïî-òðàåí îò íàñëåäíèöèòå,
ïîëçâàùè ñå îò íåãî â õîäà íà èñòîðèÿòà. Êîìïþòúðúò îò ñâîÿ ñòðàíà
åäâà ñúùåñòâóâà, äîêîëêîòî å âå÷å èçìåñòåí îò ïî-óñïåøíèòå ìîäåëè,
è îíçè, êîéòî ãî å ïðèäîáèë, íåñúìíåíî ìèñëè äà ñå îòúðâå îò íåãî â
ïîëçà íà ïî-íîâîòî ïîêîëåíèå ìèêðîïðîöåñîðè.Ìîæå áè íÿêîè íåùà
ñúùåñòâóâàò íå òîëêîâà ñèëíî, êàêòî èäåÿòà çà Áîãà. Áîã å ìèñúë,
ìèñúëòà çà íàé-ãîëÿìîòî ñúâúðøåíñòâî. Òîé îòãîâàðÿ íà èäåÿòà çà
ñúùíîñò, êîÿòî íåîáõîäèìî ïðèòåæàâà ñúùåñòâóâàíåòî, äîêîëêîòî
î÷åâèäíî ñúùåñòâóâàíåòî å ñúâúðøåíî… Îòòóê ñúùåñòâóâàíåòî íà Áîãà
ñå çàêëþ÷àâà îò ñàìèÿ àíàëèç íà èäåÿòà ïîñðåäñòâîì ïðîöåäóðà,
ñðàâíèìà ñ ìàòåìàòè÷åñêèòå ïîäõîäè. Ñàìî îò èäåÿòà çà òðèúãúëíèê
ìîãà äà èçâåäà, ÷å ñáîðúò íà íåãîâèòå úãëè å ðàâåí íà 180 ãðàäóñà.
Îò èäåÿòà çà åäíî àáñîëþòíî ñúâúðøåíî ñúùåñòâî - Áîã, òðÿáâà äà
çàêëþ÷à íåãîâîòî ñúùåñòâóâàíå, çàùîòî áåç ñúùåñòâóâàíå ùå ìó ëèïñâà
ñúâúðøåíñòâî, à òîâà ïðîòèâîðå÷è íà îïðåäåëåíèåòî çà Áîãà. Äà ñå
îòêàæåì îò âèíîòî, êîåòî èçîáùî íå ñúùåñòâóâà, íî äà ñå äîâåðèì íà
èäåèòå, êîèòî ñå äâèæàò è íàðåæäàò äîðè êîãàòî íå ñà îñåçàåìè -
òàêúâ íåñúìíåíî å áèë óðîêúò íà Ôåðäèíàí Àëêèå, êîìóòî äúëæèì åäíà
íåçàáðàâèìà êíèãà ñ ïîêàçàòåëíî çàãëàâèå - Æåëàíèåòî çà âå÷íîñò!È
íàèñòèíà, êàê îò ñàìàòà èäåÿ çà ñúùåñòâàòà áè ìîãëî äà ñå èçâåäå
òÿõíîòî ñúùåñòâóâàíå? Íå äðóãî, à æåëàíèåòî ïðèäàâà íà íåùàòà
òÿõíàòà îíòîëîãè÷íà ïëúòíîñò. Òî ïðàâè òàêà, ÷å â äåéñòâèòåëíîñòòà
ïðîíèêâàò èäåàëíè ñúùíîñòè, áåçñïîðíî äàëå÷ ïî-çäðàâè îò
ñïîìåíàòàòà, ìàêàð è äîñòà ñòàðà ìåáåë. Âñúùíîñò, öàðñòâîòî íà
íàé-ëîãè÷íèòå, âå÷íî èñòèííè èäåè è ðåàëíèÿò ñâÿò ñà äðàìàòè÷íî
íåñâîäèìè, ñëåä êàòî âñè÷êî ñå âèäîèçìåíÿ â õîäà íà ðåàëíîñòòà:
âðåìåòî íåïðåñòàííî áÿãà, äîêàòî óìúò ìå÷òàå çà íåèçìåííè ôîðìè.
Åäèíñòâåíî ñúçèäàòåëíàòà âîëÿ ìîæå äà ãè ïðèìèðè ïîñðåäñòâîì
áîðáåíî äåéñòâèå, êîåòî âúâåæäà â òðàåíåòî íàé-àáñòðàêòíèòå è
íàé-ëóäèòå èäåè, ïîçâîëÿâàéêè òàêà íà âå÷íîñòòà äà ñëåçå âúòðå â
ëîíîòî íà ñâåòà. Íî àêî äåéñòâèåòî, ðåàëèçèðàùî èäåèòå, áúäå
íåáðåæíî, òî åòî ÷å è ëîøîòî âèíî âå÷å ñå èçïàðÿâà â
íåñúùåñòâóâàíåòî, èçïðîâîäåíî îò æåëàíèåòî, êîåòî ãî èçîñòàâÿ íà
òúæíîòî ðåöèêëèðàíå íà äîìàøíèòå îòïàäúöè.Ñëåäîâàòåëíî çà ðàçëèêà
îò êëàñèöèòå, íà êîèòî òîëêîâà ñå âúçõèùàâà è êîèòî ïðåïîäàâà,
Àëêèå òâúðäè, ÷å îòõâúðëÿíåòî íà âðåìåòî, óáåæèùåòî íà ðàçóìà â
àáñòðàêöèÿòà ñúùî êàòî íîñòàëãèÿòà ïî ðàÿ íå áèõà ìîãëè äà âëîæàò â
Èäåÿòà äîñòàòú÷íà ñòåïåí íà ðåàëíîñò. Èäåÿòà òðÿáâà äà áúäå æåëàíà,
èçãëàäåíà îò æåëàíèå, ñïîñîáíî äà ïðîèçâåäå åôåêòèâíèòå çà íåÿ
îáñòîÿòåëñòâà. Îáðàòíî íà ôèëîñîôèòå, êîèòî êàòî íåãîâèÿ
ñúâðåìåííèê Ìàðñèàë Ãåðó òâúðäå ÷åñòî ñâåæäàò ôèëîñîôèÿòà äî ÷èñòî
ðàöèîíàëåí ðåä, â ñâîåòî åñå âúðõó Àôåêòèâíîòî ñúçíàíèå Àëêèå ñå
îïèòâà äà ñòèãíå äî äúíîòî íà åäèí âñå îùå íåàðòèêóëèðàí îïèò íà
ñúçíàíèåòî. Íå ñòàâà âå÷å äóìà çà óìîïîñòèæèì è ïîçíàâàåì îïèò, à
çà øåìåòíî ïîòàïÿíå â îáëàñò îòïðåäè îáåêòèòå è îâëàäåíèòå
ïðåäñòàâè çà òÿõ: ñòàâà äóìà çà ñâåòà íà àôåêòà! Ñëåäîâàòåëíî ñàìî
íàøèòå íà÷èíàíèÿ âúâ âðåìåòî, íàøèòå êîíêðåòíè, ïóëñèðàùè è
ïðîìåíÿùè ñå ïî âîëÿòà íà ÷óâñòâàòà æèâîòè ìîãàò äà ïðåäëîæàò
çäðàâà ïîäëîæêà, íà êîÿòî äà ñå çàõâàíå âå÷íîñòòà íà åäíà èäåÿ.
Íåñúìíåíî è íàé-ñþððåàëèñòè÷íîòî, àáñòðàêòíî è îòäàëå÷åíî îò
îáè÷àéíîòî íè âèæäàíå íà ñâåòà èçêóñòâî íå ìîæå äà âúïëúòè ñâîèòå
çíàöè áåç ïîääðúæêà, ïëàòíî è íàèñòèíà âúëíóâàùè öâåòîâå.
ÆÅËÀÍÈÅ
ÌÈØÅË ÀÍÐÈ(1922 - 2002)
Ðîäåí â Õàéôóíã, Ìèøåë Àíðè çàïàçâà ñïîìåíà çà ãîëÿìà ãðàäèíà è
çà äúëãèòå ïðåêîñÿâàíèÿ íà ìîðåòî, çà äà ñå âúðíå ïðåç ëÿòîòî âúâ
Ôðàíöèÿ. Æèâîòúò âúðõó ãëàäêàòà ïîâúðõíîñò íà ìîðåòî è ãðàäèíàòà,
êîÿòî äîáèâà ïëúòíîñò â íåÿ, èçãëåæäà íà Ìèøåë Àíðè êàòî ãîëÿì ïëàæ
íà èìàíåíòíîñòòà, êúäåòî âñè÷êî ñå çàáàâÿ äî êðàéíîñò. Åäíî
ïðîñòðàíñòâî è âðåìå íà äðÿìêà, ìíîãî ðàçëè÷íè îò ïîñëåäîâàòåëíèÿ è
õðîíîëîãè÷åí õîä, ïîëîæåí îò Êàíò â íà÷àëîòî íà âñåêè îïèò. Âìåñòî
ïîñëåäîâàòåëíèÿ ðåä íà ñúáèòèÿòà, îòìåðâàùè ðèòúìà íà ÷àñîâíèêà,
âñè÷êî ìîæå âíåçàïíî äà ñå çàáàâè è îáúðíå. Ïîä ïðåæèâÿíîòî è
íàâúðçàíîòî â ðåäèöà òðÿáâà äà ñå èçïèòà çàáàâåíàòà è îòìàëÿëà
÷óâñòâèòåëíîñò, êîÿòî ñå çàòâàðÿ â èçîëèðàíîñòòà íà ñïÿùèÿ. Òîé
ìîæå áè òîêó-ùî ñå å ñúáóäèë, çàâëàäÿí îò ðàçáúðêàíèÿ ïîêîé íà
ìèãîâåòå, êîèòî íÿìàò íèêàêâî íàìåðåíèå äà ìèíàâàò. Ñúáóæäàíåòî
òðàå, ðàçòåãëÿ ñå, ïðåäè äà çíàì òî÷íî êîé ñúì, êúäå ñúì, êîëêî
âðåìå å ìèíàëî. Òîâà ñòàâà êàòî íà îñòðîâ: íåáåòî è çåìÿòà ñå
äîêîñâàò â àáñîëþòíàòà áëèçîñò íà ñâÿò, â ÷èéòî öåíòúð èçëú÷âà åäíî
óñåùàùî òÿëî, âñå îùå íå ñúâñåì ìîåòî è âñå ïàê òî÷íî ïîñòèæèìî â
íà÷èíà äà ñè äà ñå ïðîòÿãà. ×îâåê áè êàçàë, ÷å å ìèñúë, êîÿòî ñè
ñúçäàâà òÿëî, è òÿëî, ñúçäàâàùî ñè ìèñúë, íî çà íèùî è çà íèêîãî,
íàïúëíî ñàìîñòîÿòåëíî è áåç ìåí, ïðåäè äà ñå íàìåñÿ è äà ãî
ïîáóòíà. Èñòèíñêèÿò ñóáåêò íà ìèñëåíåòî íå å àçúò, êîéòî, áåç äà
ñïèðà, òú÷å ñâîÿòà óïîòðåáà íà âðåìåòî, ñâîèòå õðîíîëîãè÷íè
àñîöèàöèè, à òÿëîòî, íåïðåñòàííî âðúùàùî ñå â ñåáå ñè, áåç óìîðà
óìîðåíî. Âúðõó ñòðåëàòà íà âðåìåòî, âúðõó ëèíèÿòà íà ìèãîâåòå,
ïðîåêòèðàíè â íàñî÷åíîñòòà ñè äà îâëàäåÿò íåãîâèÿ õîä, òðÿáâà äà
íàñëîæèì èçâèâêàòà íà òÿëîòî, êîåòî äúëáàå â ñåáå ñè è ñå ñâèâà íà
òîïêà, ÷óâñòâà è äèøà æèâîò, íåïîäîçèðàí çà ñúçíàíèåòî.Òî÷íî îò
òàçè æèçíåíà èíòèìíîñò, êîÿòî ñå èçïèòâà è îáðúùà êúì ñåáå ñè,
òåãëè öåëèÿ ñè çàðÿä Ñúùíîñòòà íà ïðîÿâëåíèåòî, ãîëÿìîòî
ïðîèçâåäåíèå íà Ìèøåë Àíðè. Òÿëîòî å ñúâêóïíîñò îò áåçêðàéíè
ïðîöåñè, êîèòî ñå ðàçâèâàò èçâúí âñÿêàêâà âîëÿ, èçâúí
êîíòðîëèðàíàòà îò àçà ëèíèÿ íà àñîöèàöèèòå. Ñâîéñòâåíàòà íà
âúòðåøíèÿ æèâîò òåìïîðàëíîñò å ïî÷òè ïàñèâíà êàòî â ãðàäèíà, êúäåòî
èãðàåùîòî äåòå ñïîíòàííî è áåç äà ðàçñúæäàâà, èçëú÷âà ñâîåòî
ïðèñúñòâèå. Ïðîÿâëåíèåòî íà òàçè òåìïîðàëíîñò å íå ñòðåëà, à
êîíòèíóèòåò îò ôåíîìåíè, çàãúíàòè êàòî ëþñïèòå íà ëóêà, êàòî îáðú÷è
îêîëî ïëúòòà. Òå ñå áóòàò, ïëúçãàò ñå åäèí â äðóã, áåç äà èìà
èíòåíöèîíàëíîñò, êàêòî ïðè Õóñåðë, èëè ãðèæà, îò êîÿòî Õàéäåãåð
ïðàâè îðèåíòèð íà âðåìåòî ÷ðåç ïðåäñõâàùàíåòî íà ñìúðòòà. Íèêàêâà
íåîáõîäèìîñò îò ðåôëåêñèâíî ñúçíàíèå, çà äà èìà ñâÿò, êîéòî ñå
èçãðàæäà ïîä ïîãëåäà íà òîçè, êîéòî ãî èçïèòâà! Çà äà ñå óñåùà
ñâåòúò, å äîñòàòú÷íî ñóáåêòèâíîòî òÿëî, òÿëîòî â íåãîâàòà
íàé-ãîëÿìà ïàñèâíîñò, â íåâíèìàòåëíîñòòà íà èãðàòà, â áåçãðèæèåòî,
ïîãúëíàòî îò øåïîòà íà ìîðåòî. Òîâà ñå ñëó÷âà ÷ðåç èçïèòàíèåòî íà
åäèí ïî÷òè æèâîòèíñêè èëè, òàêà äà ñå êàæå, áåçëè÷íîñòåí æèâîò. Îùå
ïî-ìàëêà å íåîáõîäèìîñòòà ÷îâåê äà ñå îòêúñíå îò íàñòîÿùåòî ÷ðåç
ãðèæàòà, äà áúäå ðàçòúðñåí îò òðåâîãàòà íà íåáèòèåòî è ñìúðòòà, òà
æèâîòúò äà ñå ñúáóäè çà ñåáå ñè.Ïðåç íîùòà òÿëîòî áóäóâà, áèäåéêè
ïðîíèêíàòî îò âíèìàíèÿ, êîèòî íå ñå ïîçíàâàò, îñòàâàéêè íàùðåê, áåç
àç äà èñêàì, è íåãîâîòî óñèëèå, íàâèöè è áäèòåëíîñòè ùå áúäàò
òåìàòèçèðàíè íåñúìíåíî íàé-ñèëíî îò Ìåí äüî Áèðàí êàòî "îíçè
íåïîñðåäñòâåí ïàòîñ, êîéòî äåòåðìèíèðà íàøåòî òÿëî îòêðàé äîêðàé,
ïðåäè äà ñå íàäèãíå êúì ñâåòà"(Ôèëîñîôèÿ è ôåíîìåíîëîãèÿ íà
òÿëîòî). Ìèøåë Àíðè èçðàáîòâà òúðïåëèâî åäèí æèâ îïèò íà âñè÷êè
ñúñòîÿíèÿ íà òÿëîòî, íà íàé-íåóñåòèìèòå, îò÷èòàéêè îíåçè
áäèòåëíîñòè, ÷èéòî íåïîñðåäñòâåí îïèò ðàçãðúùà ïëúòòà, íî áåç
ðàçóìúò äà ãè äîìèíèðà: îïèò íà òîâà, êîåòî íèå âñúùíîñò íÿìàìå
íàâèêà äà îïèòâàìå, îïèò íà íåóñòàíîâèìîòî ñ îïèòà èëè âèñø òåëåñåí
îïèò, ìíîãî ïî-èíòèìåí îò îïèòà, êîéòî çà Êàíò å íà÷àëî íà
ïîçíàíèåòî. Ðîäåíî ñëó÷àéíî, òÿëîòî îòêðèâà åäèí ñâÿò, ïðîíèêíàò îò
àâòîìàòèçìè, îò ñúâñåì ìàëêè âîëåâè àêòîâå, îò ðàçíîîáðàçíè
îðãàíè÷íè ñèíòåçè, êîèòî ñà òîëêîâà äàëå÷ îò íàøåòî âíèìàíèå, ÷å ñà
ñòàíàëè íåóñåòèìè, íàïúëíî íåñúçíàâàíè: òÿëîòî ïðîãðåñèâíî âëàãà â
òÿõ åìîöèîíàëíîñò, òîïëèíà è ïðèñúñòâèå è òàêà èçíèêâà ïàñèâíàòà
äóøà. Òîãàâà ñå ðàæäà åäíî ìèñëåíå ïî÷òè èçâúí åçèêà, èçâúí
ëèíåéíàòà àñîöèàöèÿ íà âðåìåòî. Ìèñëåíå, ñïîñîáíî äà ñå ñúáóäè çà
ñåáå ñè, ïîòàïÿéêè ïîãëåä â íåèçðàçèìîñòòà íà òÿëîòî, îòêúäåòî
ïðîèçòè÷à. Òàì, â ìúë÷àëèâèòå äúëáèíè, íà êîèòî äàâà âèäèìîñò,
ìèñëåíåòî ùå èìà óñëîâèåòî äà ñå îòêúñíå îò ïúðâè÷íàòà ñè
ñëó÷àéíîñò, âðúùàéêè ñå êúì ñâîÿ âëàæåí è èíòèìåí èçòî÷íèê ÷ðåç
óñåùàíåòî çà áëàãîïîëó÷èåòî, êîåòî èçïèòâà òÿëîòî çàäåòî ïî òàêúâ
íà÷èí ñå íàìèðà â ñåáå ñè. Òîâà å ãëóõîòî è ðàçâúëíóâàíî óñèëèå íà
åäèí æèâîò, êîéòî ñå ñëó÷âà íà ñàìèÿ ñåáå ñè ñúñ çàòâîðåíè î÷è è
òàêà ñå îòâàðÿ çà èçïèòàíèåòî íà ìèñúëòà, îáúðíàòà êúì òîïëèíàòà íà
òÿëîòî, êîåòî ñå óñåùà è óñåùàéêè ñå, ñòàâà ñåáå ñè. ÏÀÑÈÂÍÎÑÒ
ÑÂÅÒÈ ÀÍÑÅËÌ ÊÅÍÒÚÐÁÚÐÈÉÑÊÈ(1033 - 1109)
Ñâåòè Àíñåëì, àðõèåïèñêîï íà Êåíòúðáúðè, íå å ñèñòåìàòè÷åí
ôèëîñîô, èçãðàäèë â îáëàñòòà íà ìèñëåíåòî ñâîåîáðàçíà êàòåäðàëà íà
èäåèòå, ôèëîñîôñêà ñóìà, êàêúâòî ïðèìåðíî å ñëó÷àÿò ñ Òîìà
Àêâèíñêè. Äîêàòî çàïèñâà ñâîèòå ìàëêè èçðå÷åíèÿ, ñâîèòå âíåçàïíè
èíòóèöèè, Àíñåëì ñå óñàìîòÿâà â åäíà çàòâîðåíà è òúìíà êèëèÿ íà
àáàòñòâîòî íà Áåê, èççèäàíà îò íåðàâíè è ãðàïàâè êàìúíè ñúñ ñêàëåí
îòáëÿñúê: ñòåíà, êîÿòî ñúçäàâà óñåùàíåòî çà âäúõíîâåíèå íà
íàñå÷åíèÿ íà÷èí, ïî êîéòî ïèøå ìèñëèòåëÿò. Âúçïðèåòèÿò ñòèë å êàòî
ïîäðåäåí êèðïè÷, êàìåíèñò è ôðàãìåíòàðåí. Äîñòàòú÷íî å äà îòâîðèì
Proslogium, ðúáàòîòî èçëîæåíèå, êîåòî ñÿêàø ìÿòà ñâåòêàâèöè, çà äà
ñå óáåäèì â òîâà.Ëåãåíäàòà ðàçêàçâà, ÷å ñëåä êàòî îôîðìèë ñâîÿòà
àðãóìåíòàöèÿ âúðõó âîñú÷íè ïëî÷êè, Àíñåëì ãè îòêðèë ðàçáèòè "íà
õèëÿäè ïàð÷åíöà" âúðõó êàìåííèÿ ïîä, òàêà ÷å áèëî íåâúçìîæíî äà ãè
ñúåäèíè è âúçïðîèçâåäå íàïèñàíîòî. Ñúñòàâúò íà êíèãàòà èçãëåæäàë
êàòî íàáîð îò ôðàãìåíòè. Íèêàêâà äèàëåêòèêà âå÷å íå ìîæåëà äà ìó
ïîìîãíå äà âúçñòàíîâè èçãóáåíàòà öÿëîñò íà íåãîâèòå èíòóèöèè. Íå
èíòåëèãåíòíîñòòà îáà÷å äàâà êëþ÷à, çà äà ñå èçâåäå åäèíñòâîòî íà
ìèñëèòå. Ìîæå áè â òàçè íåäîñòàòú÷íîñò íà ðàçóìà ñå îòêðèâà
íåîáõîäèìîñòòà â îñíîâàòà íà ôèëîñîôñêîòî îòêðîâåíèå äà ñå ïîëîæè
âÿðàòà, îçàðåíèåòî íà äóõà. Ïðåäè äà ðàçñúæäàâàìå, òðÿáâà äà ñå
îñòàâèì íà ìúëíèåíîñíèòå ïðîáëÿñúöè íà íàøèòå èíòóèöèè. Òîâà íÿìà
äà íè ïîïðå÷è âïîñëåäñòâèå äà ñå îïèòàìå äà ðàçáåðåì ñ ïîìîùòà íà
äîêàçàòåëñòâîòî îíîâà, êîåòî âÿðàòà íè å íàëàãàëà êàòî
íåïîñðåäñòâåíî è îñëåïèòåëíî âèæäàíå. Âúâ âñåêè ñëó÷àé, áèõìå ìîãëè
äà ãî îïðèëè÷èì íà ñúñòîÿíèå, ïðè êîåòî îêîëî äàäåíè ÿäðà íà âÿðàòà
ðàçóìúò çàïî÷âà äà èçëú÷âà âñå ïî-áëèçî, çà äà óâåí÷àå òåçè ÿäðà ñ
ïîëå, íàðàñòâàùî ïî ñòåïåí íà ðàäèêàëíà óáåäåíîñò è âñå ïî-áîãàòî
íà âðúçêè è íàñèòåíî ñúäúðæàíèå. Òîãàâà íåíàïðàçíî ìîãà äà ïèøà
ñàìî ñ ïðîñòè ÿäðà è çàïåòàéêè, òå ùå îòê
